Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 73

emr VVr` df

emr-narjm
narjm g~Yr gm_m` {Z`_
{Z`_ g`m-1
1.
2.
3.

emr {Vr` df CmrU N>m emr VVr` df _| doe hoVw _m` hmoJm&
`oH$ {b{IV Z n VrZ KQ>o H$m hmoJm& m`mo{JH$ narjm Ohm CnmXo` h,
{dd{dmb` mam {Z`w$ narjH$ mam br Om`oJr&
Z nm| Ho$ Cma H$m _m`_ {ZZ H$ma hmoJm(A) dJ W_ VWm {Vr` _w` dH$pnH$ {df` H$m _m`_ gH$V hmoJm&
(~) dJ VVr` {df`m| Ho$ {bE gH$V/{hXr/AJoOr _m`_ hmoJm&

{Z`_ g`m-2
narjm Ho$ {df` {ZZ{b{IV hm|JodJ (W_) gH$V dmL>_`
gH$V dmL>_` VrZm| dfm] H$s narjmAm| _| A{Zdm` $n go boZm Amd`H$ hmoJm&
dJ ({Vr`) dH$pnH$ _w` {df`- {ZZm{H$V _| go H$moB EH$doX doXmJ gH$m` 1. G$doX, 2. ewb`Owd}X (_m`pXZemIr`), 3. ewb`OwdX} (H$mdemIr`) 4. H$U`OwdX} (V{mar`emIr`), 5. gm_doX (H$mW_w emIr`),
6. gm_doX (O{_Zr`emIr`), 7. AWddoX, 8. nmamo{h`_, 9. doXZ${H$`m, 10.
doX{dkmZ_, 11. J{UV`mo{Vf_, 12. {gmV-`mo{Vf_, 13. \${bV`mo{Vf_, 14.
gm_w{H$`mo{Vf_, 15. dmVw{dkmZ_, 16. Y_em_, 17. Z``mH$aU, 18.
m``mH$aU& gm{h`-gH${VgH$m`- 19. gm{h`_, 20. nwamUo{Vhmg, 21.
mMrZamOZr{Vem_& XeZgH$m`- 22. gm_m`XeZ_, 23. AVdoXmVXeZ_, 24.
_r_mgmXeZ_, 25. `m`XeZ_, 26. {Z~mH$XeZ_, 27. db^XeZ_, 28. `moJXeZ_, 29. am_mZwOXeZ_, 30. am_mZXXeZ_, l_U{dmgH$m`- 31. OZXeZ_,
32. ~mXeZ_, 33. mH$V-OZmJ_&

dJ VVr` dH$pnH$ {df`-{ZZm{H$V _| go H$moB EH$AmYw{ZH$ kmZ-{dkmZ gH$m` 1. AJoOr gm{h`, 2. {hXr gm{h`, 3.
B{Vhmg, 4. bmoH$emgZ, 5. g_mOem, 6. AWem, 7. amOZr{V {dkmZ, 8. Jh
{dkmZ (Ho$db N>mmAm| Ho$ {bE), 9. J{UV, 10. emar[aH$ {ejm, 11. H$`yQ>a EbrHo$eZ&

O. am. am. g. {d. {d., O`nwa

ZmoQ>1.

2.

3.

4.

dh A`Wu, Omo {H$gr _w` Ed dH$pnH$ {df` H$mo emr narjm _| EH$ go
A{YH$ ~ma _| CmrU H$aVm h, Vmo CgHo$ `yZV_ CmrUmH$ hr OmoS>o Om`|Jo,
(Mmho Cgo {H$VZo ^r AH$ m hm|) Ama dht AH$ CgH$s loUr {ZYmaU _| OmoS>o
Om`|Jo Ed dht AH$ AmJm_r narjm Ho$ doe hoVw _mZo Om`|Jo&
`{X H$moB N>m {H$gr narjm _| AJbo df nwZ ~R>Vm h Vmo CgH$s nyd narjm
{ZaV H$s Om`oJr VWm {Z`_mZwgma CgH$mo Bg df H$s narjm Ho$ {bE {ZYm[aV
nmR>H$_ Ho$ AZwgma hr narjm _| ~R>Zm nS>oJm&
Cn`w$ mdYmZm| Ho$ AVJV ~R>Zo dmbo narjm{W`m| H$mo {ZYm[aV n na
AmdoXZn VwV H$aZm hmoJm, CgH$m mWZm n {ZYm[aV narjm ewb Ed
AH$ ewb Ho$ gmW ^oOm OmdoJm, Omo {H$ _hm{dmb` mMm` mam AJo{fV
{H$`m Om`oJm&
CZ A`Wu H$m mWZm-n AdrH$ma H$a {X`m Om`oJm AWdm Omo mWZm-n
Z XoH$a Ho$db ewH$ hr ^oOVm hmo, Cgo {ZYm[aV am{e H$mQ>H$a ewH$ dmng ^oO
{X`m Om`oJm&

{Z`_ g`m 3
1.

2.

Omo A`Wu {H$gr EH$ AWdm A{YH$ A{Zdm` {df`m| AWdm {H$gr EH$
dH$pnH$ {df` (gmpVH$ `m m`mo{JH$) _| AZwmrU ahm h dh emr ^mJ
{Vr` Ho$ gmW BZ AZwmrU {df`m| H$mo CmrU H$aZo Ho$ `mo` hmoJm&
Z nm| H$s g`m Ed `oH$ Z n _| A{YH$V_ AH$ Ed `yZV_ AH$
ha {df` Ho$ AmJo nWH$ $n _| {X`o J`o h, A`{W`m| Ho$ {bE gmpVH$ d
m`mo{JH$ narjmAm| _| `oH$ AbJ go CmrU H$aZm hmoJm&

{Z`_ g`m 4
dh A`Wu, {OgZo {dd{dmb` H$s emr (ZmVH$) narjm CmrU H$a br
hmo Ama `{X dh EH$ AWdm A{YH$V_ Xmo dH$pnH$ {df`m| _| Ama ~R>Zm MmhVm hmo Vmo
Cgo emr (ZmVH$) narjm _| ~R>Zo Ho$ {bE AmJm_r dfm] _| `mo` _mZm Om`oJm& `{X dh
{dd{dmb` H$s {H$gr A` narjm _| Zht ~R> ahm hmo, Eogo A`{W`m| H$mo VrZ dfm] Ho$
g^r Z nm| _| EH$ gmW ~R>Zo {X`m Om`oJm Ama CmrU hmoZo na Cgo CgH$m _mU n
{X`m Om`oJm&

emr VVr` df

{Z`_ g`m 5
^mJ (W_) d ^mJ ({Vr`) emr ZmVH$ narjm Ho$ {bE H$moB loUr Zht Xr
OmdoJr& emr ZmVH$ narjm Ho$ ^mJ VrZ _| CmrU hmoZo dmbo A`{W`m| H$mo VrZ lo{U`m|
_| {ZYm[aV {H$`m OmdoJm `Wm- {Oh| 60 {VeV `m Cggo A{YH$ Hw$b AH$ dJ
(W_), dJ ({Vr`) _w` {df` VWm dJ (VVr`) EopN>H$ {df` _| {_bo hm|, Ch|
W_ loUr Xr OmEJr& {OZHo$ AH$ 48 {VeV `m CZgo A{YH$ hm|, bo{H$Z 60 {VeV
go H$_ hmo, Ch| {Vr` loUr Ed 36 {VeV Ed Cgg oA{YH$ AH$ m H$aZo dmbo
narjm{W`m| H$mo VVr` loUr `m Ho$db CmrU _mZm OmdoJm& 75 {VeV `m A{YH$ AH$
m H$aZo dmbo H$mo {Ohm|Zo dJ (W_), dJ ({Vr`) Ho$ {df`m| _| m {H$`o hm| `m
{H$gr EH$ dJ _| m {H$`o hm|, Ch| {deof `mo`Vm Xr OmdoJr&

Z n {Z_mU hoVw AH$ {d^mOZ


emr Va na
{dm
(H$)
(I)
(J)
(K)

Zm| H$s
{dH$n g`m
20
08
08
03
30

A{VbKymam_H$
bKymam_H$/`m`m_H$
{Z~Ym_H$/`m`m_H$
{Z~Ym_H$
Hw$b `moJ

Z AH$

Hw$b AH$

10
10
10
10
10

20
20
20
20
20

20=
20=
20=
20=
20=

YmV`
(H$)
(I)

C$ Va na H$, I, J {dm go Z {ZYm[aV g_V nwVH$m| go AmZwnm{VH$


AH$m| _| nyN>m Omdo&
Ohm VH$ g^d hmo, A{YH$V_ AH$ Ho$ {bE {ZYm[aV nwVH$ go (K) {Z~Ym_H$
Z nyN>m Omdo& `{X g_mZmH$ dmbr nwVH|$ hm| Vmo emr` pQ> go _hdnyU
nwVH$ go hr (K) {Z~Ym_H$ Z nyN>m Omdo&

O. am. am. g. {d. {d., O`nwa

emrVVr`df
dJ-I A{Zdm`{df`m
gH$VdmL>_`_
W_n_
nyUm>m 100
(H$) `mH$aU_- (_`{gmVH$m_wm g_mgH$aU_)
40
(I) {dJhnXmZm g_mg/g_VnXmZm {dJh10
(_`{gmVH$m_wm g_mgH$aUmYm[aV_)
(J)
mT>aMZmZwdmXH$m_wXr- AZwdmX {hXrV gH$Vo
20
41 A`m`V 60 A`m`n`V_
(K) aKwde_hmH$m`_ (W_gJ)
20
(L>) {Z~Y- (gm_m{OH$-Zr{VnaH$- g_gm_{`H$-ampQ>`{df`H$)
10
A>{d^mOZ_
(H$)
fQ>gw gy`` `m`m&
AQ>gw CXmhaUnMH$` {g{&
55=25
(I) gy{ZX}enydH${g{
41=04
Xegw fUm g_mg
61=06
(J)
{ZYm[aVnmR>`H$_V nMXe dm`m{Z
Q>`m{Z& Xe g_mYo`m{Z
1002=20
(K)
{ZYm[aVnmR>`H$_V nMXe dm`m{Z Q>`m{Z
Xe g_mYo`m{Z&
1002=20
A> {d^mOZ_
(K) ZH$ma
{dH$nm
g_mYo`m
A>m
A{VbKymam_H$m
06
03
0302=06
bKymam_H$m
02
01
0106=06
{Z~Ym_H$m ($n{g`)
02
01
0108=08
(K)
dVw{ZR>m Zm
gg`m`m- {df`dVwnaH$ Z
(L>)
{fw EH$ {df`_db` {Z~Y

emr VVr` df

{Vr`_
(H$) H$mX~ar (eHw$ZmgmonXoe^mJ_m_)20
(I) A{^kmZemHw$Vb_ (gnyU_)
46
(J)
^maVr`gH${V (gH$ma-Aml_`dWm-dU`dWm-^maVr` gH$Vo
{dH$mgnanam-dXo{eH$gma mMrZ^maVo Wmn`H$bm {ejm M)
20
(K) AmYw{ZH$gH$Vgm{h`` B{Vhmg
14
(1850 V 1950 n`V_) (amOWmZg~)
A> {d^mOZ_
(H$) ZH$ma
{dH$nm
g_mYo`m
A>m
A{VbKymam_H$m
04
02
0202=04
{Z~Ym_H$m
04
02
0208=16
(I) ZH$ma
{dH$nm
g_mYo`m
A>m
A{VbKymam_H$m
08
04
0402=08
bKymam_H$m
04
02
0206=12
{Z~Ym_H$m
02
01
0108=08
{dVV{Z~Ym_H$m
02
01
0118=18
(J) ZH$ma
{dH$nm
g_mYo`m
A>m
bKymam_H$m
04
02
0206=12
{Z~Ym_H$m
02
01
0108=08
(K) ZH$ma
{dH$nm
g_mYo`m
A>m
A{VbKymam_H$m
08
04
0402=08
bKymamm_H$m
02
01
0106=06
(H$) dVw{ZR>m Zm
(J)
{df`dVwnaH$m Zm
J^mJ`m`m`_
am_m`Uo _hm^maVo dm EH$ Z
(I) dV{ZR>m Zm
(K) dVw{ZR>m Zm
ggJ`m`m`_
{Q>nUr
M[a{MU n`m`m dm
A>gma

O. am. am. g. {d. {d., O`nwa

1. doX-doXmg>m`
dJ-II _w`dH$pnH${df`m
1. G$doX
W_Zn_
(H$) G$doXg{hVm`m VVr`m`m`` gda_m
(I) G$doXg{hVm`m VVr`m`m`` gm`U^m`_
(J)
EoVao`~mU_ gm`U^m`_ W_ n{#mH$m
(K) G$H$m{Vem`_ CdQ>^m`g{hV_
({dUw{_H$VdJ`d{mg{hV_) 1-4 nQ>bm{Z
A> {d^mOZ_
(H$) ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m
A{VbKymam_H$m (_`` ny{V)
06
03
bKymam_H$m (mXe_ofw damH$Z_)
24
12
{Z~Ym_H$m (gy$ H$` boIZ_ damH$Z#m)
02
01
(I) ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m
A{VbKymam_H$m (nm[a^m{fH$eXm/_mW)
06
03
bKymam_H$m (_`m`m)
02
01
A{V{Z~Ym_H$m (gy` gmamemoXodVmn[aM`modm)
02
01
(J) ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m
A{VbKymam_H$m (H$pS>H$m`` boIZ_)
06
03
bKymam_H$m (H$pS>H$m`` ^m`_)
04
02
{Z~Ym_H$m ({VnmX`{df`m)
02
01
(K) ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m
02
01
A{VbKymam_H$m (gmoXmhaU gy`m`m)
bKymam_H$m (gy`m`m/nm[a^m{fH$02
01
eXm/{Vnm{df`m)
{Z~Ym_H$m
04
02
{Vr`Zn_- gm`mo{JH$_ (gddoXofw g_mZ_)
gmpVH$_
(H$) {Z$_ XwJd{mg{hV_ 4-6 A`m`m (nydfQ>H$ g_m{)
(I) {gmVH$m_wXr d{XH$-{H$`m 6-8 A`m`m
(J)
AWgJh

nyUm>m 100
25
30
25
20
A>m
0302=06
1201=12
0107=07
A>m
0302=06
0106=06
0118=18
A>m
0302=06
0206=12
0107=07
A>m
0103=03
0103=03
0207=14
nyUm>m 100
20
20
20
20

emr VVr` df

A> {d^mOZ_
(H$) ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m
A{VbKymam_H$m (_`` no$aW)
08
04
bKymam_H$m ({ZdMZ_)
02
01
02
01
{Z~Ym_H$m (no$`m`m/_`m`m)
A{V{dVV{Z~Ym_H$m (H$aU{deof` n[aM`) 02
01
(I, J) ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m
A{VbKymam_H$m (gymW)
04
02
bKymam_H$m (gy`m`m)
02
01
{Z~Ym_H$m (gmoXmhaU_ `moJ{g{)
02
01
m`mo{JH$_
A`mYmZ`moJ

A>m
0402=08
0106=06
0108=08
0118=18
A>m
0202=04
0106=06
0110=10

2. ewb`Owd}X (_m`pXZemIr`)
W_Zn_(H$) ewb`Owd}Xg{hVm`m 7-10 A`m`mZm _ybnmR>
(I) ewb`Owd}Xg{hVm`m _hrYa^m`_ 7-10 A`m`m
(J)
eVnW~mU_ gm`U^m`_ W_H$mS>` 1-3 A`m`m
(K) nmaH$aJgy_ VVr`H$mS>_ h[aha^m`_
AH$ {d^mOZ_
(H$) ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m
A{VbKymam_H$m (_`` ny{V)
06
03
bKymam_H$m (fQ>_ofw damH$Z_)
12
06
{Z~Ym_H$m (fUm_mUm gdaboIZ_)
02
01
(I) ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m
A{VbKymam_H$m (nm[a^m{fH$eXm/_`m`m)
06
03
bKymam_H$m (_`m`m)
02
01
A{V{dVV{Z~Ym_H$m (A`m``gmame
02
01
XodVmn[aM`mo dm)
(J) ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m
04
02
A{VbKymam_H$m (_ybboIZ_
H$pS>H$m`` `m`m)
bKymam_H$m (H$pS>H$m`` `m`m)
04
01
{Z~Ym_H$m (`m`m/n[aM`)
02
01

nyUm> 100
25
30
25
20
A>m
0302=06
0602=12
0107=07
A>m
0302=06
0106=06
0118=18
A>m
0203=06
0206=12
0107=07

O. am. am. g. {d. {d., O`nwa

(K) ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m A>m
02
01
0102=02
A{VbKymam_H$m (gymW)
bKymam_H$m (gmoXmhaU_ gy`` `m`m)
06
03
0306=18
{Vr`Zn_- gm`mo{JH$_
nyUm> 100
(gddoXofw g_mZ_) G$doXdV
100

3. ewb`Owd}X (H$mdemIr`)
W_Zn_(H$) H$mdg{hVm`m 21-30 A`m`mZm gda_m
(I) H$mdg{hVm`m 9-12 A`m`mZm gm`U^m`_
(J)
H$mdeVnW~mU_ W_H$mS>_
(K) ewb`Ow {Vem`_
AH$ {d^mOZ_
(H$) ZH$ma
{dH$nm
A{VbKymam_H$m (_`` ny{V)
06
02
bKymam_H$m (fQ>_ofw damH$Z_)
{Z~Ym_H$m (fUm _mUm gdaboIZ_)
04
(I) ZH$ma
{dH$nm
A{VbKymam_H$m (nm[a^m{fH$eXm/_`m`m)
06
bKymam_H$m (_`m`m)
02
A{V{dVV{Z~Ym_H$m (A`m``gmame
02
XodVmn[aM`mo dm)
(J) ZH$ma
{dH$nm
A{VbKymam_H$m (_ybboIZ_)
04
(H$pS>H$m`` `m`m)
bKymam_H$m (H$pS>H$m`` `m`m)
04
{Z~Ym_H$m (`m`m/n[aM`)
02
(K) ZH$ma
{dH$nm
A{VbKymam_H$m (gymW)
02
bKymam_H$m (gmoXmhaU_ gy`` `m`m)
06
{Vr`Zn_- g`mo{JH$_
(gddoXofw g_mZ_) G$doXdV

nyUm>m 100
25
30
25
20
g_mYo`m
03
02
01
g_mYo`m
03
01
01

A>m
0302=06
0206=12
0107=07
A>m
0302=06
0106=06
0118=18

g_mYo`m A>m
02
0203=06
01
01
g_mYo`m
01
03

0206=12
0107=07
A>m
0102=02
0306=18
nyUm> 100
100

emr VVr` df

4. H$U`Owd}X(V{mar`emIr`)
W_Zn_nyUm> 100
(H$) V{mar`g{hVm`m W_H$mS>` 1-2 nmR>H$`mo gm`U^m`_
30
(I) V{mar`m{Vem`_ 1-10 A`m`m
30
(J)
AmnV~r`ew~gy_
20
(K) `mg{ejm (g^m`_)
20
{Vr`Zn_- gm`mo{JH$_
nyUm>m 100
(gddoXofw g_mZ_) G$doXdV
100

5. gm_doX (H$mWw_emIr`)
W_Zn_(H$) gm_doXg{hVm`m (gda_yb_m)
Cmam{MH$` 6-10 A`m`m
(I) gm_doX g{hVm`m gm`U^m`_
Cmam{MH$` 6-10 A`m`m
(J)
gm_doX Jm_oJo`JmZ`m{XV AmZo`H$mS>n`V_
(K) Jmo{^bJgy g^m`_ 3.4 nmR>H$m
AH$ {d^mOZ_
(H$) ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m
A{VbKymam_H$m (_`` ny{V)
06
03
bKymam_H$m (fQ>_mUm gdaboIZ_)
12
06
{Z~Ym_H$m (gy$H$` daboIZ_)
04
01
(I) ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m
A{VbKymam_H$m (nm[a^m{fH$eXm/_`m`m)
06
03
02
01
A{V{dVV{Z~Ym_H$m (gy$gmame/
XodVmn[aM`mo dm)
(J) ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m
A{VbKymam_H$m (_`` boIZ_)
04
02
bKymam_H$m (Jo`JmZ` XeZ_)
02
01
02
{Z~Ym_H$m (_{deof` `m{JmZboIZ_) 04

nyUm> 100
25
25
25
25
A>m
0302=06
0602=12
0107=07
A>m
0302=06
0119=19
A>m
0202=04
0105=05
0208=16

O. am. am. g. {d. {d., O`nwa

10

(K) ZH$ma
A{VbKymam_H$m (H$pS>H$m`` ny{V)
bKymam_H$m (H$pS>H$m`` `m`m)
{Z~Ym_H$m ({VnmX`{df`m)
{Vr`Zn_-gm`mo{JH$_
(gddoXofw g_mZ_) G$doXdV

{dH$nm g_mYo`m A>m


04
02
0202=04
04
02
0206=12
02
01
0109=09
nyUm> 100
100

6. gm_doX (O{_Zr`emIr`)
W_Zn_(H$) O{_Zr`g{hVm`m nydm{MH$` nd_mZnd_m_
gda_m Cmam{MH$^mJ
(I) O{_Zr`g{hVm`m Cmam{MH$^mJ`
1 1-1020 n`V` _mUm `m`m
(J)
O{_Zr`~mU_ W_H$mS>` 1-100 H$pS>H$m
(K) O{_Zr`YmaUmbjU_
{Vr`Zn_-gm`mo{JH$_
(gddoXofw g_mZ_) G$doXdV

nyUm> 100
20
30
30
20
nyUm> 100
100

7. AWddoX
W_Zn_(H$) AWddoXg{hVm`m 4-5 H$mS>`mo gda_m
(I) AWddoXg{hVm`m 4-5 H$mS>`mo gm`U^m`_
(J)
H$m{eH$Jgy_- 9-16 A`m`m g^m`_
AH$ {d^mOZ_
(H$) ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m
A{VbKymam_H$m (_`` ny{V)
06
03
bKymam_H$m (fUm _mUm gdaboIZ_)
12
06
{Z~Ym_H$m (gy$H$` daboIZ_)
04
02
(I) ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m
A{VbKymam_H$m
08
04
bKymam_H$m (n[a^m{fH$eXm)
02
01
{Z~Ym_H$m (_`` `m`m)
04
02
A{V{dVV{Z~Ym_H$m (A`m`` gmame/
02
01
XodVmn[aM`mo dm)

nyUm> 100
30
40
30
A>m
0302=06
0601=06
0209=18
A>m
0402=08
0106=06
0204=08
0118=18

emr VVr` df

11

(J) ZH$ma
A{VbKymam_H$m (gymW)
bKymam_H$m (gy`m`m)
{Z~Ym_H$m (H$aU{deof` n[aM`/
gy` `m`m/{df`JVZm)
{Vr`Zn_-gm`mo{JH$_
(gddoXofw g_mZ_) G$doXdV

{dH$nm g_mYo`m A>m


06
03
0302=06
02
01
0106=06
04
02
0209=18
nyUm> 100
100

8. nmamo{h`_
W_Zn_(H$) lm{ddoH$ (Ya`)
(I) XwJmMZn{V
(J)
gH$maXrnH$ W_^mJ ({Z`mZXndVr`)
(K) _whm{MVm_{U (ew^mew^H$aU ZjH$aU M)
AH$ {d^mOZ_
(H$) ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m
A{VbKymam_H$m (gymW)
06
03
04
02
bKymam_H$m (no$`m`m)
{Z~Ym_H$m ({df`JVZm)
02
01
(I) ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m
A{VbKymam_H$m (_mW)
06
03
02
01
A{V{dVV{Z~Ym_H$m (eVMS>r{dYmZ_)
(J) ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m
A{VbKymam_H$m
04
02
bKymam_H$m
02
01
{Z~Ym_H$m
04
05
(K) ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m
A{VbKymam_H$m
04
02
bKymam_H$m
04
02
{Z~Ym_H$m
02
01

nyUm> 100
25
25
25
25
A>m
0302=06
0206=12
0107=07
A>m
0302=06
0119=19
A>m
0202=04
0105=05
0208=16
A>m
0202=04
0206=12
0109=09

O. am. am. g. {d. {d., O`nwa

12

{Vr`Zn_-gm`mo{JH$_
gmpVH$_
(H$) mmpVH$me
(I) {ebm`mgn{V
(J)
m`pMm{ddoH$
AH$ {d^mOZ_
(H$) ZH$ma
A{VbKymam_H$m
bKymam_H$m
{Z~Ym_H$m
(I) ZH$ma
A{VbKymam_H$m
bKymam_H$m
(J) ZH$ma
A{VbKymam_H$m
bKymam_H$m
m`mo{JH$_
{dUw`mJn{V

nyUm> 100
60
30
10
20
{dH$nm g_mYo`m A>m
06
03
0302=06
02
01
0106=06
04
02
0209=18
{dH$nm g_mYo`m A>m
04
02
0202=04
02
01
0106=06
{dH$nm g_mYo`m A>m
02
01
0104=04
02
01
0116=16
40
40

9. doXZ${H$`m
W_Zn_ (doXm`mH$aUm``Z_)
{Z$_ 1-7 A`m`m XwJd{mg{hV_
{Vr`Zn_
(H$) ~hXXodVm 1-2 A`m`m
(I) dma${M{Z$g_w`

nymm>m 100

50
50

10. doX{dkmZ_
W_Zn_(H$) ~m{gmV- n. _YwgyXZ AmoPm
(I) _wS>H$mon{ZfX- n. _moVrbmb emr
{Vr`Zn_-gm`mo{JH$_
(H$) lr_X^JdXJrVm (ah`H$mS>_) n. _YwgyXZ AmoPm
(I) Zmon{ZfX- n. _YwgyXZ AmoPm

nyUm> 100
50
50
nyUm> 100
50
50

emr VVr` df

13

11. J{UV`mo{Vf_
W_Zn_
(H$) gy`{gmV
(I) bKwnmamear
AH$ {d^mOZ_
(H$) ZH$ma
A{VbKymam_H$m
bKymam_H$m
{Z~Ym_H$m
A{V{dVV{Z~Ym_H$m
(I) ZH$ma
A{VbKymam_H$m
bKymam_H$m
{Z~Ym_H$m
{Vr`Zn_
gmpVH$_
(H$) dO`Vrn#mmJ{UV_
(I) doYembmd^d_
m`mo{JH$_({ZYm[aVnmR>`JWmZwgma_)
AH$ {d^mOZ_
(H$) ZH$ma
A{VbKymam_H$m
bKymam_H$m
{Z~Ym_H$m
(I) ZH$ma
A{VbKymam_H$m
bKymam_H$m
{Z~Ym_H$m

nyUm>m 100
70
30
{dH$nm g_mYo`m
14
07
08
04
04
02
02
01
{dH$nm g_mYo`m
06
03
04
02
02
01

A>m
0702=14
0406=24
0207=14
0118=18
A>m
0302=06
0207=14
0110=10
nyUm>m 100
60
30
30

{dH$nm g_mYo`m
06
03
04
02
02
01
{dH$nm g_mYo`m
06
03
04
02
02
01

A>m
0302=06
0207=14
0110=10
A>m
0302=06
0207=14
0110=10

14

O. am. am. g. {d. {d., O`nwa

12. {gmV`mo{Vf_
W_Zn_
nyUm> 100
{gmV{eamo_{U (J{UVm`m`) boIH$- ^mH$amMm`
100
AH$ {d^mOZ_
ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m
A>m
A{VbKymam_H$m
20
10
1002=20
bKymam_H$m
10
05
0506=30
{Z~Ym_H$m
08
04
0408=32
A{V{dVV{Z~Ym_H$m
02
01
0118=18
{Vr`nZn_
nyUm>m 100
dmVdMlJmo{VgmYZ_, boIH$-gwYmH$a {doXr
60
AH$ {d^mOZ_
ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m
A>m
A{VbKymam_H$m
12
06
0602=12
bKymam_H$m
04
02
0206=12
{Z~Ym_H$m
04
02
0209=18
A{V{dVV{Z~Ym_H$m
02
01
0118=18
m`mo{JH$_(ZdYmH$mb_mZm{Z, AhJUgmYZ g\$b MlJmo{VgmYZ `n[aM` `m{X{d^oX)

13. \${bV`m{Vf_
W_Zn_
(H$) ~hOmVH$_ (W_V fS>m`m`n`V_)
(I) ~hmVw_mbm
AH$ {d^mOZ_
(H$) ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m
A{VbKymam_H$m
10
05
bKymam_H$m
04
02
{Z~Ym_H$m
02
01
A{V{dVV{Z~Ym_H$m
02
01

nyUm>m 100
50
50
A>m
0502=10
0205=10
0110=10
0120=20

emr VVr` df

15

(I) ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m
A{VbKymam_H$m
10
05
bKymam_H$m
04
02
{Z~Ym_H$m
02
01
A{V{dVV{Z~Ym_H$m
02
01
{Vr`Zn_
~hg{hVm (boIH$ damh{_{ha)
(21, 22, 51, 55, 69, 80 86)
m`mo{JH$_ ({ZYm[aV nmR>`JWmZwgma_)
AH$ {d^mOZ_
ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m
A{VbKymam_H$m
12
06
bKymam_H$m
04
02
{Z~Ym_H$m
04
02
A{V{dVV{Z~Ym_H$m
02
01

A>m
0502=10
0205=10
0110=10
0120=20
nyUm>m 100
60
40
A>m
0602=12
0206=12
0209=18
0118=18

14. gm_w{H$`m{Vf_
W_Zn_
(H$)
eHw$ZXrn
(I) nMdam
boIH$-Omn{VXmg
AH$ {d^mOZ_
(H$) ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m
A{VbKymam_H$m
08
04
bKymam_H$m
04
02
{Z~Ym_H$m
04
02
(I) ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m
A{VbKymam_H$m
12
06
bKymam_H$m
04
02
{Z~Ym_H$m
04
02
A{V{dVV{Z~Ym_H$m
02
01

nyUm>m 100
40
60
A>m
0402=08
0207=14
0209=18
A>m
0602=12
0206=12
0209=18
0118=18

16

O. am. am. g. {d. {d., O`nwa

{Vr`Zn_
gm_w{H$em_ (Cmam_)
m`mo{JH$_(eHw$Z{dMma, ew^mew^eHw$Zm{Z, damUm g\$b kmZ_,
AmH${VbjUm{Z, Vof_m \$bm{Z M)
AH$ {d^mOZ_
ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m
A{VbKymam_H$m
12
06
bKymam_H$m
04
02
{Z~Ym_H$m
04
02
A{V{dVV{Z~Ym_H$m
02
01

nyUm>m 100
60
40

A>m
0602=12
0206=12
0209=18
0118=18

15. dmVw{dkmZ_
W_Zn_
nyUm>m 100
~hOmVH$_ (gnyU_)
100
AH$ {d^mOZ_
ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m
A>m
A{VbKymam_H$m
20
10
1002=20
bKymam_H$m
10
05
0506=30
{Z~Ym_H$m
08
04
0408=32
A{V{dVV{Z~Ym_H$m
02
01
0118=18
{Vr`Zn_
nyUm>m 100
~hXdmVw_mbm (gnyU_)
60
boIH$- am_{Zhmoa{doXr
m`mo{JH$_(^y{_^oX {XH$bdd, JO-Hy$_n>m{X{dMma, A{h~bMH$mH$ZwgmaoU
e`{^kmZ, djm`wd}X{dMma)
AH$ {d^mOZ_
ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m
A>m
A{VbKymam_H$m
12
06
0602=12
bKymam_H$m
04
02
0206=12
{Z~Ym_H$m
04
02
0209=18
A{V{dVV{Z~Ym_H$m
02
01
0118=18

emr VVr` df

17

16. Y_em_
W_Zn_
(H$) Y_{gYw (VVr`n[aN>oX) nydm
(I) H$m{Q>br`_ AWem_ (2,3,4 A{YH$aUm{Z)
MmIm~m {dm^dZ, dmamUgr
AH$ {d^mOZ_
(H$) ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m
A{VbKymam_H$m
12
06
bKymam_H$m
04
02
{Z~Ym_H$m
04
02
A{V{dVV{Z~Ym_H$m
02
01
(I) ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m
A{VbKymam_H$m
08
04
bKymam_H$m
06
03
{Z~Ym_H$m
04
02
{Vr`Zn_
(H$) JmV_Y_gy_
(I) AmemM{ZU` gemoYH$ n. ZmJoda nV
AH$ {d^mOZ_
(H$) ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m
A{VbKymam_H$m
14
07
bKymam_H$m
08
04
{Z~Ym_H$m
04
02
A{V{dVV{Z~Ym_H$m
02
01
(I) ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m
A{VbKymam_H$m
06
03
bKymam_H$m
04
02
{Z~Ym_H$m
02
01

nyUm>m 100
60
40

A>m
0602=12
0206=12
0209=18
0118=18
A>m
0402=08
0306=18
0207=14
nyUm>m 100
70
30
A>m
0702=14
0406=24
0207=14
0118=18
A>m
0302=06
0207=14
0110=10

O. am. am. g. {d. {d., O`nwa

18

17. Z``mH$aU_
W_Zn_
nyUm>m 100
d`mH$aU{gmVH$m_wXr& ({UMH$aUV CUmqX {dhm` CmaH$XV{H$`m `mdV)
100
AH$ {d^mOZ_
ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m
A>m
A{VbKymam_H$m
20
10
1002=20
bKymam_H$m
10
05
0506=30
{Z~Ym_H$m
08
04
0408=32
A{V{dVV{Z~Ym_H$m
02
01
0118=18

{df`dVw{d^mJ{ZX}e
1.

(H$)
(I)
(H$)
(I)

A{VbKymam_Ho$fw Q>`ofw qdeVm Zofw {VH$aU Z` ^{d`{V&


EVo Zm {VH$aUgm_m`kmZ{df`H$m ^{d`pV&
2.
bKymam_Ho$fw Q>`ofw Xegw Zofw {VH$aU_ EH$ Ed Zmo ^{d`{V&
EVo Zm {VH$aUW_wIgy`m`m_H$m nM, n{${ddoMZm_H$mM
nM, Amh` Xe Zm ^{d`pV&
3. (H$) {Z~Ym_Ho$fw Q>`ofw AQ>gw Zofw {VH$aU_ EH$ Ed Zmo ^{d`{V&
(I) EVo Zm gymoXmhaU`moJ{g{{df`H$m ^{d`pV& EVofw Zofw {V`moJ_
AH$` {ZYm[aV_pV, AV {VZ Mdma `moJm Ed Q>`m&
4. (H$) {dVV{Z~Ym_H$`mo Q>``mo `mo Z`moaoH$ {UH$aUmX Ama`
na_nX{H$`mV^mJmX {Vr`M ^mdH$_H$aUmX Ama` CmaH$XVmVmV
^{d`{V&
(I) EVmdw^md{n Zm gmoXmhaU-{dbofU-nwagagy`m`m_H$m ^{d`V&
{Vr`Zn_
nyUm>m 100
(H$) mT>_Zmoa_m (gkmH$aUV dm{XgpY n`V_)
100
AH$ {d^mOZ_
ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m
A>m
A{VbKymam_H$m
20
10
1002=20
bKymam_H$m
10
05
0506=30
{Z~Ym_H$m
08
04
0408=32
A{V{dVV{Z~Ym_H$m
02
01
0118=18

emr VVr` df

19

{df`dVw{d^mJ{ZX}e
1. (H$) A{VbKyam_Ho$ Q>`ofw qdeVm Zofw gkmH$aUV dm{XgpYn`V Xe
Zm ^{d`{V&
(I) EVo Zm gykmZ-VXwXmhaU- gymW{df`H$m ^{d`pV&
2. (H$) bKymam_Ho$fw Q>`ofw Xegw Zofw gkmH$aUV AgpY^mJmV nMZm,
hgpYH$aUV dm{XgpY^mJm nMZm ^{d`pV&
(I) EVo Zm gmoXmhaUgy`m`m_H$m Zm ^{d`pV&
3. (H$) {Z~Ym_Ho$fw Q>`ofw AQ>gw Zofw gkmH$aUV AgpY `mdV Mdma
Zm, hgpYV dm{XgpYn`V Mdma Zm ^{d`pV&
(I) EVo Zm gymoXmhaU`moJ{g{{df`H$m ^{d`pV&
4. (H$) {dVV{Z~Ym_H$`mo Q>``mo `mo Z`moaoH$ gkmH$aUV Ama`
AgpYn`V^mJmX {Vr`M hbgpYV Ama` dm{XgpY n`V_
^{d`{V&
(I) EVmdw^md{n Zm gmoXmhaU-{dbofU-nwagagy`m`m_H$m ^{d`V&

18 m``mH$aU_
W_Zn_ n[a^mfoXweoIa
AH$ {d^mOZ_
ZH$ma
{dH$nm
A{VbKymam_H$m
20
bKymam_H$m
10
{Z~Ym_H$m
08
A{V{dVV{Z~Ym_H$m
02
{Vr`Zn_eXH$mVw^& (W_mo@`m`)
AH$ {d^mOZ_
ZH$ma
{dH$nm
A{VbKymam_H$m
20
bKymam_H$m
10
{Z~Ym_H$m
08
A{V{dVV{Z~Ym_H$m
02

nyUm>m 100

g_mYo`m
10
05
04
01

A>m
1002=20
0506=30
0408=32
0118=18
nyUm>m 100

g_mYo`m
10
05
04
01

A>m
1002=20
0506=30
0408=32
0118=18

O. am. am. g. {d. {d., O`nwa

20

19. gm{h`_
W_Zn_

nyUm>m 100

(H$)

gm{h`XnU_ (8,9, 10 n[aN>oXm)

60

(I)

H$mX~ar (CO{`ZrdUZV Bm`wYdUZn`V_)

40

AH$ {d^mOZ_
(H$) ZH$ma

{dH$nm g_mYo`m

A>m

A{VbKymam_H$m

14

07

0702=14

bKymam_H$m

04

02

0206=12

{Z~Ym_H$m

04

02

0208=16

A{V{dVV{Z~Ym_H$m

02

01

0118=18

(I) ZH$ma

{dH$nm g_mYo`m

A>m

A{VbKymam_H$m

06

03

0302=06

bKymam_H$m

06

03

0306=18

{Z~Ym_H$m

04

02

0208=16

(H$)

1. dVw{ZR>m Zm
2. AQ>_Zd_n[aN>oXm`m {Q>nUr`_
3. Ab>ma`` bjUmoXmhaUg{V
4. {df`dVwnaH$ Z

(I)

1. dVw{ZR>m Zm
2. gy`d`m
3. H${V{df`dVwnaH$m Zm

{Vr`Zn_

nyUm>m 100

(H$)

ZqghMny- Xodk n. gy`UrVm

40

(I)

Cmaam_M[aV_- ^d^y{V

60

emr VVr` df

21

AH$ {d^mOZ_
(H$) ZH$ma

{dH$nm g_mYo`m

A>m

A{VbKymam_H$m

06

03

0302=06

bKymam_H$m

06

03

0306=18

{Z~Ym_H$m

04

02

0208=16

(I) ZH$ma

{dH$nm g_mYo`m

A>m

A{VbKymam_H$m

14

07

0702=14

bKymam_H$m

04

02

0206=12

{Z~Ym_H$m

04

02

0208=16

{dVV{Z~Ym_H$m

02

01

0118=18

(H$)

1. dVw{ZR>m Zm (I) 1. dVw{ZR>m Zm


2. n``m`m

2. M[a{MU n`m`m dm

3. Jme``m`m

3. ggX^`m`m A>gma

20. nwamUo{Vhmg
W_Zn_
(H$)

nyUm>m 100

lr_X^mJdV_ (W_H$Yo 15, 16, 24 A`m`m VWm


g_H$Yo 11-14-15 A`m`m

50

VWm Zd_H$Yo 6-7-8-9-10-18-20-24 A`m`m)


(I)

Xodr^mJdV_ (W_-{Vr`H$Ym)

50

AH$ {d^mOZ_
(H$) ZH$ma

{dH$nm

g_mYo`m

A>m

A{VbKymam_H$m

04

02

0202=04

bKymam_H$m

04

02

0206=12

{Z~Ym_H$m

04

02

0208=16

{dVV{Z~Ym_H$m

02

01

0118=18

22

(I) ZH$ma

O. am. am. g. {d. {d., O`nwa


{dH$nm g_mYo`m

A>m

A{VbKymam_H$m

16

08

0802=16

bKymam_H$m

06

03

0306=18

{Z~Ym_H$m
04
02
0208=16
(H$) 1. dVw{ZR>m Zm
(I) 1. dVw{Z>m Zm
2. {Q>nUr`
2. {Q>nUr`_
3. {VH$Y_oH$m `m`m
3. {VH$YggX^`m`m`_
4. {df`dVwnaH$ Z
{Vr`Zn_nyUm>m 100
(H$) lr_Xdm_rH$s`am_m`U_
60
(gwXaH$mS>_-41 V 68 A`m`n`V_)
(I) _hm^maV_ (g^mnd-70 V 88 A`m`n`V_)
40
AH$ {d^mOZ_
(H$) ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m A>m
A{VbKymam_H$m
14
07
0702=14
bKymam_H$m
04
02
0206=12
{Z~Ym_H$m
04
02
0208=16
{dVV{Z~Ym_H$m
02
01
0118=18
(I) ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m A>m
A{VbKymam_H$m
06
03
0302=06
bKymam_H$m
06
03
0306=18
{Z~Ym_H$m
04
02
0208=16
(H$) 1. dVw{ZR>m Zm
(I) 1. dVw{Z>m Zm
2. {Q>nUr`
2. {Q>nUr `_
3. ggX^`m`m`_
3. ggX^`m`m`
4. {df`dVwnaH$ Z

emr VVr` df

23

21. mMrZamOZr{Vem_
W_Zn_
nyUm>m 100
(H$) _hm^maV_ (AZwemgZ nd 1 V 55 A`m`n`V_)
50
(I) MmU`Zr{VXnU_ (11 V 17 A`m`n`V_)
30
(J)
~ddVnwamU_ ({Vr`^mJo 83 V 85 A`m`n`V_)
20
AH$ {d^mOZ_
(H$) ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m A>m
A{VbKymam_H$m
06
03
0302=06
bKymam_H$m
06
03
0306=18
{Z~Ym_H$m
02
01
0108=08
{dVV{Z~Ym_H$m
02
01
0118=18
(I) ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m A>m
A{VbKymam_H$m
08
04
0402=08
bKymam_H$m
02
01
0106=06
{Z~Ym_H$m
04
02
0208=16
(J) ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m A>m
A{VbKymam_H$m
06
03
0302=06
bKymam_H$m
02
01
0106=06
{Z~Ym_H$m
02
01
0108=08
(H$) 1. dVw{ZR>m Zm
2. {Q>nUr`_
3. ggX^`m`m
4. {df`dVwnaH$ Z
(I) 1. dVw{ZR>m Zm
2. {Q>nUr
3. ggX^`m`m
(J)
1. dVw{ZR>m Zm
2. {Q>nmr
3. ggX^`m`m`_
{Vr`Zn_nyUm>m 100
(H$) H$m{Q>`- AWem_
(nM_m{YH$aUo MVwWm}`m`- AZwOr{ddm_ VWm nM_mo`m`-g_`Mm[aH$_
nMXmm{YH$aUo W_mo@`m`-V`w$`)
(I) _hm^maV_ - (empVnd-amOY_nd 69 V 78 A`m`mn`V_)

O. am. am. g. {d. {d., O`nwa

24

AH$ {d^mOZ_
(H$) ZH$ma
A{VbKymam_H$m
bKymam_H$m
{Z~Ym_H$m
{dVV{Z~Ym_H$m
(I) ZH$ma
A{VbKymam_H$m
bKymam_H$m
{Z~Ym_H$m
(H$) 1. dVw{ZR>m Zm
3. ggX^`m`m`_
(I) 1. dVw{ZR>m Zm

{dH$nm g_mYo`m A>m


04
02
0202=04
04
02
0206=12
04
02
0208=16
02
01
0118=18
{dH$nm g_mYo`m A>m
16
08
0802=16
06
03
0306=18
04
02
0208=16
2. {Q>nUr`_
4. {df`dVwnaH$ Z
2. {Q>nUr`_ gX^`m`m`_

XeZgH$m`
22. gm_m`XeZ_
W_Zn_
(H$) `m`{gmV_w$mdbr (AZw_mZIS>)
(I) n#mXer (Am{XV _hmdm`{ddoH$H$aUn`V_)
AH$ {d^mOZ_
(H$) ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m
A{VbKymam_H$m
10
05
bKymam_H$m
08
04
{Z~Ym_H$m
04
02
(I) ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m
A{VbKymam_H$m
10
05
bKymam_H$m
02
01
{Z~Ym_H$m
04
02
A{V{dVV{Z~Ym_H$m
02
01
{Vr`Zn_(H$) AWgJh
(I) m`mo{JH$_

nyUm>m 100
50
50
A>m
0502=10
0406=24
0208=16
A>m
0502=10
0106=06
0208=16
0118=18
nyUm>m 100
60
40

emr VVr` df
AH$ {d^mOZ_
ZH$ma
A{VbKymam_H$m
bKymam_H$m
bKw{Z~Ym_H$m
bKw{Z~Ym_H$m
{Z~Ym_H$m

25

{dH$nm g_mYo`m
10
05
02
01
04
02
04
02
02
01

A>m
0502=10
0106=06
0208=16
0205=10
0118=18

23. AVdoXmVXeZ_
W_Zn_
N>mXmo`mon{ZfX
(6-8 A`m`m em>a^m`g{hVm)
AH$ {d^mOZ_
ZH$ma
{dH$nm
A{VbKymam_H$m
20
bKymam_H$m
10
bKw{Z~Ym_H$m
08
{Z~Ym_H$m
02
{Vr`Zn_
^JdXJrVm
(4-6 A`m`m em>a^m`g{hVm)
AH$ {d^mOZ_
ZH$ma
{dH$nm
A{VbKymam_H$m
20
bKymam_H$m
10
bKw{Z~Ym_H$m
08
{Z~Ym_H$m
02

nyUm>m 100

g_mYo`m
10
05
04
01

A>m
1002=20
0506=30
0408=32
0118=18
nyUm>m 100

g_mYo`m
10
05
04
01

A>m
1002=20
0506=30
0408=32
0118=18

24. _r_mgmXeZ_
W_Zn_
O{_Zr``m`_mbm (6-12 A`m`m)

nyUm>m 100

O. am. am. g. {d. {d., O`nwa

26

AH$ {d^mOZ_
ZH$ma
{dH$nm
A{VbKymam_H$m
20
bKymam_H$m
10
bKw{Z~Ym_H$m
08
{Z~Ym_H$m
02
{Vr`Zn_
^m>Xr{nH$m (3, 4 A`m`m)
AH$ {d^mOZ_
ZH$ma
{dH$nm
A{VbKymam_H$m
20
bKymam_H$m
10
bKw{Z~Ym_H$m
08
{Z~Ym_H$m
02

g_mYo`m
10
05
04
01

A>m
1002=20
0506=30
0408=32
0118=18
nyUm>m 100

g_mYo`m
10
05
04
01

A>m
1002=20
0506=30
0408=32
0118=18

25. `m`XeZ_
W_Zn_
`m`XeZ_ (W_mo@`m`) (dm`m`Z^m`g{hV_)
AH$ {d^mOZ_
ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m
A{VbKymam_H$m
20
10
bKymam_H$m
10
05
bKw{Z~Ym_H$m
08
04
{Z~Ym_H$m
02
01
{Vr`Zn_
`m`Xrn (Jmghm`UrV)
AH$ {d^mOZ_
ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m
A{VbKymam_H$m
20
10
bKymam_H$m
10
05
bKw{Z~Ym_H$m
08
04
{Z~Ym_H$m
02
01

nyUm>m 100

A>m
1002=20
0506=30
0408=32
0118=18
nyUm>m 100

A>m
1002=20
0506=30
0408=32
0118=18

emr VVr` df

27

26. {Z~mH$XeZ_
W_Zn_
nyUm>m 100
(H$) A`m_gwYmVa{Ur, boIH$ lr nwfmom_gmX
60
(I) _wS>H$mon{ZfV (Cn{ZfH$m{eH$mg{hVm)
20
(J)
JrVmVdH$m{eH$m (16, 17 A`m`m)
20
boIH$ Ho$edH$m_rar^>mMm`
AH$ {d^mOZ_
(H$) ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m A>m
A{VbKymam_H$m
08
04
0402=08
bKymam_H$m
06
03
0306=18
bKw{Z~Ym_H$m
04
02
0208=16
{Z~Ym_H$m
02
01
0118=18
(I) ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m A>m
A{VbKymam_H$m
06
03
0302=06
bKymam_H$m
02
01
0106=06
bKw{Z~Ym_H$m
02
01
0108=08
(J) ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m A>m
A{VbKymam_H$m
06
03
0302=06
bKymam_H$m
02
01
0106=06
bKw{Z~Ym_H$m
02
01
0108=08
{Vr`Zn_
nyUm>m 100
(H$) doXmVVd~moY, boIH$- AZVam_Xod
70
(I) _mSy>`mon{ZfX (Cn{ZfH$m{eVH$mg{hVm)
15
(J)
JrVmVdH$m{eH$m (18 A`m`), boIH$- Ho$edH$m_rar^mMm` 15
AH$ {d^mOZ_
(H$) ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m A>m
A{VbKymam_H$m
10
05
0502=10
bKymam_H$m
06
03
0306=18
bKw{Z~Ym_H$m
06
03
0308=24
{Z~Ym_H$m
02
01
0118=18

O. am. am. g. {d. {d., O`nwa

28

(I) ZH$ma
A{VbKymam_H$m
bKymam_H$m
bKw{Z~Ym_H$m
(J) ZH$ma
A{VbKymam_H$m
bKymam_H$m
bKw{Z~Ym_H$m

{dH$nm g_mYo`m
06
03
02
01
02
01
{dH$nm g_mYo`m
04
02
02
01
02
01

A>m
0302=06
0104=04
0105=05
A>m
0202=04
0105=05
0106=06

27. db^XeZ_
W_Zn_
_o`aZmmd
AH$ {d^mOZ_
ZH$ma
{dH$nm
A{VbKymam_H$m
20
bKymam_H$m
10
bKw{Z~Ym_H$m
08
{Z~Ym_H$m
02
{Vr`Zn_
(H$) doXmV{MVm_{U (Cmam_)
(I) ewmV_mVS> (Cmam_)
AH$ {d^mOZ_
(H$) ZH$ma
{dH$nm
A{VbKymam_H$m
10
bKymam_H$m
08
bKw{Z~Ym_H$m
04
(I) ZH$ma
{dH$nm
A{VbKymam_H$m
10
bKymam_H$m
02
bKw{Z~Ym_H$m
04
bKw{Z~Ym_H$m
02

nyUm>m 100

g_mYo`m
10
05
04
01

A>m
1002=20
0506=30
0408=32
0118=18
nyUm>m 100
50
50

g_mYo`m
05
04
02
g_mYo`m
05
01
02
01

A>m
0502=10
0406=24
0208=16
A>m
0502=10
0106=06
0208=16
0118=18

emr VVr` df

29

28. `moJXeZ_ (m`mo{JH$g{hV_)


W_Zn_
`moJgmagJh
AH$ {d^mOZ_
ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m
A{VbKymam_H$m
20
10
bKymam_H$m
10
05
bKw{Z~Ym_H$m
08
04
{Z~Ym_H$m
02
01
{Vr`Zn_ (m`mo{JH$_)
`moJmam {d{^amoJmUm `mVrH${M{H$gm-`mhma, `mZ,
\${bH$Zm{b-{H$`m`m `moJ&

nyUm>m 100
100
A>m
1002=20
0506=30
0408=32
0118=18
nyUm>m 100
dpV, Ym{V M

29. am_mZwOXeZ_
W_Zn_
nyUm>m 100
^JdXJrVm (7 V 12 A`m`n`V_) (am_mZwO^m`g{hVm)
AH$ {d^mOZ_
ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m
A>m
A{VbKymam_H$m
20
10
1002=20
bKymam_H$m
10
05
0506=30
bKw{Z~Ym_H$m
08
04
0408=32
{Z~Ym_H$m
02
01
0118=18
{Vr`Zn_
nyUm>m 100
lr^m`_ (W_`m`` W_nmX)
AH$ {d^mOZ_
ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m
A>m
A{VbKymam_H$m
20
10
1002=20
bKymam_H$m
10
05
0506=30
bKw{Z~Ym_H$m
08
04
0408=32
{Z~Ym_H$m
02
01
0118=18

O. am. am. g. {d. {d., O`nwa

30

30. am_mZXXeZ_
W_Zn_
^JdmH$m_wXr (W_n[aN>oX)
AH$ {d^mOZ_
ZH$ma
{dH$nm
A{VbKymam_H$m
20
bKymam_H$m
10
bKw{Z~Ym_H$m
08
{Z~Ym_H$m
02
{Vr`Zn_-JrVm^m`_ (15-18 A`m`m)
AH$ {d^mOZ_
ZH$ma
{dH$nm
A{VbKymam_H$m
20
bKymam_H$m
10
bKw{Z~Ym_H$m
08
{Z~Ym_H$m
02

nyUm>m 100
g_mYo`m
10
05
04
01

A>m
1002=20
0506=30
0408=32
0118=18
nyUm>m 100

g_mYo`m
10
05
04
01

A>m
1002=20
0506=30
0408=32
0118=18

31. VdoXmV
W_Zn_
1. {dUwVd{ZU` (nyUkgemoYZ_pXa_ ~oby)
AH$ {d^mOZ_
ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m
A{VbKymam_H$m
20
10
bKymam_H$m
10
05
bKw{Z~Ym_H$m
08
04
{Z~Ym_H$m
03
01
{Vr`Zn_
2. gmon{Zfm`_ (nyUkgemoYZ_pXa_ ~oby)
AH$ {d^mOZ_
ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m
A{VbKymam_H$m
20
10
bKymam_H$m
10
05
bKw{Z~Ym_H$m
08
04
{Z~Ym_H$m
03
01

nyUm>m 100
A>m
1002=20
0506=30
0408=32
0118=18
nyUm>m 100
A>m
1002=20
0506=30
0408=32
0118=18

emr VVr` df

31

l_U{dmgH$m`
32. OZXeZ_
W_Zn_
H$.
VdmWamOdm{VH$_ (W_m`m`) AmMm` AH$bH$ Xodm{WmZ_- ^maVr` kmZnrR>, {Xbr
AH$ {d^mOZ_
ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m
A{VbKymam_H$m
08
04
bKymam_H$m (dm{VH$`m`m)
04
02
{Z~Ym_H$m
02
01
I.
Am_r_mgm (AmMm` g_V^) H$m[aH$m 1-60
m{WmZ_-dra godm _pXa, O`nwa
AH$ {d^mOZ_
ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m
A{VbKymam_H$m
10
05
bKymam_H$m
04
02
bKw{Z~Ym_H$m H$m[aH$m`m`m
06
03
{Z~Ym_H$m
02
01
{Vr`Zn_
H$.
Amnarjm (AmMm` {dmZX) 1 go 25 H$m[aH$mn`Vm
m{WmZ_- dra godm _pXa, O`nwa
AH$ {d^mOZ_
ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m
A{VbKymam_H$m
10
05
bKymam_H$m bmoH$`m`m
04
02
bKw{Z~Ym_H$m
04
02
{Z~Ym_H$m
02
01
I.
OZVd{dm (_w{Z _mUgmJa)
m{WmZ_- ^maVr` kmZnrR> {Xbr

nyUm>m 100
40

A>m
0402=08
0206=12
0120=20
60

A>m
0502=10
0206=12
0308=24
0114=14
nyUm>m 100
50

A>m
0502=10
0206=12
0208=16
0112=12
50

O. am. am. g. {d. {d., O`nwa

32

AH$ {d^mOZ_
ZH$ma
A{VbKymam_H$m
bKymam_H$m bmoH$`m`m
bKw{Z~Ym_H$m

{dH$nm
10
04
08

g_mYo`m
05
02
04

A>m
0502=10
0206=12
0407=28

33. ~mXeZ_
W_Zn_
nyUm>m 100
(H$) {dk{_mVm{g{ (qde{VH$m_m_)
50
AH$ {d^mOZ_
ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m
A>m
A{VbKymam_H$m
10
05
0502=10
bKymam_H$m
06
03
0305=15
bKw{Z~Ym_H$m JmWm`m`m
04
02
0208=16
{Z~Ym_H$m
02
01
0109=09
(I) nm{b`mH$aU_ (~mbmdVma)
50
H$``, H$maH$, {d^{$ H$aU n. 169-215
AH$ {d^mOZ_
ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m
A>m
A{VbKymam_H$m
10
05
0502=10
bKymam_H$m
08
04
0406=24
`moJ{g{
04
02
0208=16
{Vr`Zn_
nyUm>m 100
~m-gH${V-gm{h`o{Vhmg
(H$) nm{bgm{h`o{Vhmg -{{nQ>_, AZw{nQ>H$_, gJr{V
(I) _hm`mZnanam- Zddnw`gy_ ~mo{Ygd, {H$m`
(J)
~mXeZnanam- gmmpH$, d^m{fH$, ey`dmX, {dkmZdmX
(K) ~m`m`nanam- _mUbjU_, `jbjU_, ^oXaWhVo w , hodm^mg, AmMm`nanam&
ghm`H$ JW- ~mXeZ _r_mgm (Am. ~boXd Cnm`m`)
~mY_ XeZ (Am. Zao Xod) m{WmZ_- MmI~m H$meZ_

emr VVr` df

33

AH$ {d^mOZ_
ZH$ma
A{VbKymam_H$m
bKymam_H$m
bKw{Z~Ym_H$m JmWm`m`m
{Z~Ym_H$m

{dH$nm
20
10
08
02

g_mYo`m
10
05
04
01

A>m
1002=20
0506=30
0408=32
0118=18

34. mH$VOZmJ_
W_Zn_
nyUm>m 100
1. mH$V_
50
(H$) gy{dbofU_ (gkm {H$`m)
(I) mH$V`mH$aU_ (V{V, r``, A``)
m{ WmZ_-An^e gm{h` AH$mX_r, lr_hmdraOr
AH$ {d^mOZ_
ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m
A>m
A{VbKymam_H$m (V{V,
18
09
0902=18
r``, A``)
bKymam_H$m gy `m`m
08
04
0406=24
bKw{Z~Ym_H$m
02
01
0108=08
2. OZmJ_
50
CmamP`U gwm (Zm{_ndmOm, Ho$erJmoV_r` gdmXmo)
m{WmZ_, AmJ_H$meZ gWmZ_, `mda
AH$ {d^mOZ_
ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m
A>m
A{VbKymam_H$m JmWm`m`m
08
04
0406=24
bKymam_H$m
02
01
0108=08
{Z~Ym_H$m
02
01
0118=18
{Vr`Zn_
nyUm>m 100
1. mH$V_
50
mH$V Jngma^_ nmR> 8, 10, 13, 14 (S>m. H$_bMX gmoJmUr)
m{ WmZ_- An^e gm{h` AH$mX_r, lr_hmdra Or
mH$Vgm{h` H$m B{Vhmg 1-4 A`m` (S>m. OJXre M OZ)

O. am. am. g. {d. {d., O`nwa

34

AH$ {d^mOZ_
ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m
A{VbKymam_H$m (eXmZm_
18
05
`mH$a{UH$ {dbofU_)
bKymam_H$m JnmZwdmX
08
04
bKw{Z~Ym_H$m B{Vhmg{df`H$m
02
01
2. OZmJ_
dMZgma kmZm{YH$ma (AmMm` Hw$XHw$X H$V)
m{ WmZ_-na_lwV ^mdH$ _S>b_ AmJmg
AH$ {d^mOZ_
ZH$ma
{dH$nm g_mYo`m
A{VbKymam_H$m JmWm`m`m
08
04
bKymam_H$m
02
01
{Z~Ym_H$m
03
01

A>m
0902=18
0406=24
0108=08
50

A>m
0406=24
0108=08
0118=18

AmYw{ZH$ kmZ-{dkmZ gH$m`


n[a{eQ>-1
Paper-III
English Language and Literature
The Syllabus aims at achiving the following objectives.
1.
Analysis and apperciation of more advanced texts from the genre of
poetry, drama, prose adn fiction.
2.
Critical evaluation of book reviews and editing a short text focusing
on aspects of conherence and cohesion.
3.
Understanding texts with specific reference to genres, forms and
literary tems.
Paper-I
Poetry and Drama
Max. Marks : 100
Duration : 3 Hrs.
Min. Marks : 36
Pattern of the Question Paper
Question Type
Number
Options
Marks
Total
of Ques.
Marks
Very Short
10
20
02
20
Short/Descriptive
05
10
06
30
Essay Type/Des.
04
08
08
32
Critical/Analytical
01
02
18
18

emr VVr` df

35

Section-A
The following poems from Strings of Gold Part-III edited by Jasbir
Jain (Macmillan):
R. Browning
:
My Last duchess.
M. Arnold
:
Dover Beach.
G.M. Hopkins
:
The Sea and the Skylark.
W.B. Yeats
:
A Prayer for My Daughter
T.S. Eliot
:
Preludes.
Section-B
The following poems from Text and their Worlds I Edited by Anna
Kurina Foundation Books, 2005:
Kalidas, Bhavabhuti, Bhartrahari : Is Poetry Always Worthy when
its'Old?
Syed Amanuddin : Don't Call me Indo-Ang.
M. Gopal Krishna Adiga : Do Something Brother Eunice De Souza
: Women in Dutch Painting.
O. N. V. Kurup : Earthen Pots
A. Jayaprabha : Stares
Daya Pawar : Oh Great Poet
Srikant Mahapatra : The Election
Section - C
1.
Girish Karnda : Tughlaq (OUP)
2.
Mahesh Dattani's : Tara

Paper II
Prose and Fiction
Max Marks : 100
Duration : 3 hrs.
Min. Marks : 36
Pattern of the Question Paper
Question Type
Number
Options
Marks
Total
of Ques.
Marks
Very Short
10
20
02
20
Short/Descriptive
05
10
06
30
Essay Type/Des.
04
08
08
32
Critical/Analytical
01
02
18
18
The following Essays from Texts and their Worlds I edited by Anna
Kurian. Foundation Book, 2005.
Susie Tharu and K. Lalitha : Introduction from Women Writing in
India : 600 BC to the Present.
S. V. Srinivas : The Politics of Failure
Kancha Ilaiah. Why I am Not a Hindu
The following short stories from Text and their Worlds I edited by
Anna Kurina. Foundation Books, 2005

O. am. am. g. {d. {d., O`nwa

36

1. Munish Premchand : The Shroud


2. Ismat Chugtai : Roots
3. Ambai : A Kitchen in the Corner of the House.
4. V. M. Basheer : Birthday
5. Shashi Deshapande : my Beloved Charioteer
Section - B
R. K. Narayan : The Guide
Chariotte Bronte : Jane Eyre
Section - C
1.
Writing a Book Review
2.
Editing a short text (Grammaticality, logicality, coherence)
Recommended Reading :
Vandana R. Singh, The Written Word (OUP)

2. {hXr H$m`
W_ Z-n
H$. {ZYm[aV nmR>`me
1. O`eH$a gmX

2. gy`H$mV {nmR>r {Zambm

3. _hmXodr d_m

4. am_Ymar qgh {XZH$a

1.
2.
3.
4.
5.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
1.

CR> CR> ar bKw bmoh bha


bo Mb dhm ^wbmdm XoH$a
~rVr {d^mdar OmJ ar
_oar AmIm| H$s nwVbr _|
noemobm H$s {Vd{Z
g`m-gwXar
g{I, ~gV Am`m
~Xb-amJ-6
Zoh-{ZPa ~h J`m h
{`m Ho$ {V
amOo Zo AnZr aIdmbr H$s
Omo Vw_ Am OmVo EH$ ~ma
H$mZ Vw_ _oao X` _o?
_Ywa-_Ywa _oao XrnH$ Ob
g~ AmIm| Ho$ Amgw CObo
{Zem H$mo Ymo XoVm amHo$e
_ Zra ^ar XwI H$s ~Xbr
$n{g Voam YZ Ho$e-nmZ
"Hw$jo' H$m gmVdm gJ

emr VVr` df

37

5. Ho$XmaZmW AJdmb

6. Ako`

7. JOmZZ _mYd _w{$~moY

8. Yy{_{b
9. aKwdra ghm`

10. G$VwamO

I.

1.
2.
3.
4.
5.
1.
2.
3.
4.
5.
1.
2.
1.
2.
1.
2.
3.
1.
2.
3.
4.

h_mao ~mX ^r
MJhZm go bmQ>Vr ~oa,
Yyn
_oao AXa
dh OZ _mao Zht _aoJm
ZXr Ho$ rn
{hamo{e_m
gmJa-_wm-2
~Zm Xo {MVoao
{H$VZr Zmdm| _| {H$VZr ~ma
~amjg
MmX H$m _wh Q>oT>m h (H${dVm)
AH$mb-XeZ
mT> {ejm
am_Xmg
A{YZm`H$
Am_h`m Ho$ {d
nmM {gVmao
EH$ H$Q>o noS> H$s H$hmZr
Jar~ bmoJ
H$mo gy`mV

AmYw{ZH$ {hXr H${dVm H$m B{Vhmg


AmYw{ZH$Vm H$s nhMmZ Ama {hXr H${dVm, {hXr H${dVm H$m Amap^H$ , {hXr
ZdOmJaU, H${dVm _| H${V, A`m_H$, amQ>r`Vm Ed gwYma, N>m`mdmX oaUm
Ed nR>^y{_, dN>XdmX-N>m`mdmX-ah`dmX d{eQ>` Ama AV g~Y,
N>m`mdmX Ho$ amQ>r`-gmH${VH$-gm_m{OH$ gamoH$ma, J{VdmX dMm[aH$ AmYma
na {V~Vm, `moJdmX, Z`r H${dVm, gmR>mo ma H${dVm Ama g_H$mbrZ H${dVm&

J.

{ZZ{b{IV aMZmH$mam| CZH$s aMZm_H$ {deofVmAm| VWm H${V{deof H$m gm_m` n[aM`m_H$ A``Z
lrYa nmR>H$, h[aAm_, _{WbreaU Jw, am_Zaoe {nmR>r, _mIZbmb MVwd}Xr,
gw{_mZXZ nV, ~mbH$U e_m ZdrZ, h[adeam` ~oZ, gw^mHw$_mar MmhmZ,
ZmJmOwZ, {bmoMZ, e_eoa ~hmXwa qgh, {J[aOmHw$_ma _mWwa, Y_dra ^maVr,
gd}daX`mb ggoZm, ^dmZrgmX {_l, {dO`XodZmam`U gmhr, Ho$XmaZmW
qgh, Hw$daZmam`U, Zaoe _ohVm, Xw`V Hw$_ma, AU H$_b&

O. am. am. g. {d. {d., O`nwa

38

narjm `moOZm
nyUmH$ 100
AH$ {d^mOZ
nmR>` dVw

Ad{Y 3 KQ>o

A{V. bKw.
bKw
{Z~.
Z A>
Z A> Z A>
g.
g.
g.
1. H$ IS>
4
8
3 18 4
32
2. I IS>
4
8
- 3 J IS>
2
4
2 12 Hw$b `moJ
10 20
5 30 4
32
Z g`m 1 go 10 Ho$ Zm| H$s eX> gr_m 25 eX hmoJr&
1.
H$ IS> go A{VbKymam_H$ Z
- 2 AH$
2.
I IS> go A{VbKymam_H$ Z
- 2 AH$
3.
I IS> go A{VbKymam_H$ Z
- 2 AH$
4.
J IS> go A{VbKymam_H$ Z
- 2 AH$
5.
J IS> go A{VbKymam_H$ Z
- 2 AH$
6.
J IS> go A{VbKymam_H$ Z
- 2 AH$
7.
J IS> go A{VbKymam_H$ Z
- 2 AH$
8.
J IS> go A{VbKymam_H$ Z
- 2 AH$
9.
J IS> go A{VbKymam_H$ Z
- 2 AH$
10.
J IS> go A{VbKymam_H$ Z
- 2 AH$
(Z g`m 11 go 15 Ho$ Zm| H$s eX gr_m 150 eX hmoJr&)
11
H$ IS> go A{VbKymam_H$ Z
12.
I IS> go A{VbKymam_H$ Z
- 6 AH$
13.
I IS> go A{VbKymam_H$ Z
- 6 AH$
14.
J IS> go A{VbKymam_H$ Z
- 6 AH$
15.
J IS> go A{VbKymam_H$ Z
- 6 AH$
16.
H$ IS> go `m`m/ nmR> {dbofU - 8 AH$
17.
H$ IS> go `m`m/ nmR> {dbofU - 8 AH$
18.
H$ IS> go `m`m/ nmR> {dbofU - 8 AH$
19.
J IS> go `m`m/ nmR> {dbofU - 8 AH$
(Z g`m 20 Ho$ Z H$s eX gr_m 400 eX hmoJr&)
20.
I IS> go AmbmoMZm_H$ Z
- 18 AH$
ZmoQ>- `oH$ Z _| AmV[aH$ {dH$n Xo` hmoJm&

{d. {Z~.
Z A>
g.
1
18
1
18

8 AH$

8 AH$
4 AH$
6 AH$
12 AH$
6 AH$
8 AH

emr VVr` df

39

{Vr` Z n
({hXr ^mfm, `mH$aU Ama gm{h`-{gmV)
H$.

{hXr ^mfm

^maVr` ^mfmE Ama {hXr, {hXr ^mfm H$m CX^d Ama {dH$mg Adh>
Ama nwamZr {hXr H$m g~Y, H$m`-^mfm Ho$ $n _| Ad{Y Ama ~O H$m {dH$mg, IS>r
~mobr H$m gm{hp`H$ ^mfm Ho$ $n _| $nmVaU VWm amQ>^mfm Ho$ $n _| {dH$mg, amO^mfm
Ho$ $n _| {hXr, {Z`moOZ, {dH$mg Ama g_`mE, {hXr ^mfm H$m {dVma, {ejm, kmZ
Ama VH$ZrH$ H$s ^mfm, {hXr ^mfm-`moJ Ho$ _wI $n _| ~mobr _mZH$ ^mfm, gnH$
^mfm, amO^mfm-amQ>^mfm, gMma (VH$ZrH$) ^mfm& {hXr Ama CgH$s ~mo{b`m Ad{Y,
~O, IS>r ~mobr VWm amOWmZr g_yh (_madmS>r, _odmVr, Ty>T>mS>r, hmS>mVr, _odmS>r,
~mJS>r Ama _mbdr), _mZH$ {hXr Ho$ _wI `mH$a{UH$ A{^bjU &
XodZmJar {b{n CX^d, {dH$mg, {deofVmE, {hXr d{Z`m| Ed XodZmJar
{b{n H$m _mZH$sH$aU, _mZH$ {b{n_mbm (dU_mbm)&

I.

1. H$m`-CnmXZ

eX-e{$ A{^Ym, bjUm, `OZm&


AbH$ma d$ Ama ^oX, AbH$mam| H$s H$m`mon`mo{JVm, _wI AbH$ma
`_H$, bof, Cn_m, $nH$, Cojm, A{V`mo{$, gXoh, ^m{V_mZ, Q>mV, `{VaoH$,
{damoYm^mg, AgJ{V, {deofmo{$, {d^mdZm, A`mo{$ Ama _mZdrH$aU&
N>X gKQ>H$ Vd Ama H$ma, {hXr _| ~h`w$ Hw$N> N>Xm| H$m n[aM`
(bjU-CXmhaU) H${dm, gd`m, Xmohm, gmoaR>m, Aapb, MnmB, ~ad, amobm, Cbmbm,
N>n`, Aml Hw$S>{b`m&
I.
2. H$m` JwU _mYw` AmoO Ama gmX&
ag d$n Ama Ad`d, {d{^ agm| H$m bjU-CXmhaU g{hV n[aM`{dbofU, ag-{Zn{m, gmYmaUrH$aU Ama gX`&
{~~, VrH$, {_WH$ Ama \$Q>ogr
J.
1. `mH$aU AW, d$n Ama B{Vhmg
eX-gaMZm 1. g{Y, CngJ, `` Ama g_mg
2. eX-H$ma-AW, moV Ama gaMZm Ho$ AmYma na
3. eX-`w{$
J.
2. dm` gaMZm 1. nX-n[aM`, gkm, gdZm_, {deofU, {H$`m Ama
{H$`m-{deofU Ho$ H$ma Ed H$m`&

O. am. am. g. {d. {d., O`nwa

40

dm`-H$ma 1. gab, g`w$ Ed {_l


dm`-{d`mg 1. Co` Ed {dYo`
`mH$a{UH$ H$mo{Q>`m dm`-ew{
dMZ, {bJ, nwf H$maH$ Ama dm` Am{X&

narjm `moOZm
nyUmH$ 100
AH$ {d^mOZ
nmR>` dVw

Ad{Y 3 KQ>o

A{V. bKw.
bKw
{Z~.
{d. {Z~.
Z A>
Z A> Z A> Z A>
g.
g.
g.
g.
1. H$ IS>
4
8
3 18 4
32 2. I IS>
4
8
- - 1
18
3 J IS>
2
4
2 12 - Hw$b `moJ
10 20
5 30 4
32 1
18
Z H$m H$ma
(Z g`m 1 go 10 Ho$ Zm| H$s eX gr_m 25 eX hmoJr&)
1.
H$ IS> go A{VbKymam_H$ Z
- 2 AH$
2.
I IS> go A{VbKymam_H$ Z
- 2 AH$
8 AH$
3.
I IS> go A{VbKymam_H$ Z
- 2 AH$
4.
J IS> go A{VbKymam_H$ Z
- 2 AH$
5.
J IS> go A{VbKymam_H$ Z
- 2 AH$
6.
J IS> go A{VbKymam_H$ Z
- 2 AH$
8 AH$
7.
J IS> go A{VbKymam_H$ Z
- 2 AH$
8.
J IS> go A{VbKymam_H$ Z
- 2 AH$
9.
J IS> go A{VbKymam_H$ Z
- 2 AH$
4 AH$
10.
J IS> go A{VbKymam_H$ Z
- 2 AH$
(Z g`m 11 go 15 Ho$ Zm| H$s eX gr_m 150 eX hmoJr&)
11.
H$ IS> go A{VbKymam_H$ Z
- 6 AH$
12.
I IS> go A{VbKymam_H$ Z
- 6 AH$
13.
I IS> go A{VbKymam_H$ Z
- 6 AH$
12 AH$
14.
J IS> go A{VbKymam_H$ Z
- 6 AH$
15.
J IS> go A{VbKymam_H$ Z
- 6 AH$
12 AH$

emr VVr` df
16.
17.
18.
19.
20.

41

H$ IS> go `m`m/nmR> {dbofU


- 8 AH$
16 AH$
H$ IS> go `m`m/nmR> {dbofU
- 8 AH$
H$ IS> go `m`m/nmR> {dbofU
- 8 AH$
16 AH$
J IS> go `m`m/nmR> {dbofU
- 8 AH$
(Z g`m 20 Ho$ Z H$s eX gr_m 400 eX hmoJr&)
I IS> go AmbmoMZm_H$ Z
- 18 AH$
ZmoQ>- `oH$ Z _| AmV[aH$ {dH$n Xo` hmoJm&

3. B{Vhmg
W_ Z n

nyUmH$ 100

AmYw{ZH$ ^maV H$m B{Vhmg (1761-1956 B. VH$)


IS>- H$

nmZrnV H$m VVr` `w Ed CgHo$ n[aUm_- _hmXOr qg{Y`m Ed ZmZm \$S>Zdrg


Ho$ ZoVd _| _amR>o-CZH$ AJoOm| go gKf {H$`m& _amR>m| H$s Ag\$bVm& ~Jmb _| {~{Q>e
emgZ H$s WmnZm Ed 1772-1793 Ho$ _` emg{ZH$ n[adVZ&
jor` e{$`m| H$m CX` _gya, nOm~ Ed AdY& dm`mVm Ho$ {bE CZH$m
gKf VWm {~{Q>e gm_m` _| CZH$m {db`&

IS>- I
^aVr` nwZOmJaU BgH$s n[a^mfm Ed d$n& _wI gm_m{OH$ Ym{_H$
AmXmobZ-~ g_mO, Am` g_mO, am_H$U {_eZ, 1857 H$m {dmoh, d$n Ed
n[aUm_& {~{Q>e gm_m`dmXr Ed emg{ZH$ Zr{V`m| H$s $naoIm (1858-1905)gdm}Vm H$m {dH$mg& ^maVr` am`m| Ho$ {V {~{Q>e Zr{V (1858-1905) Wm`r
a`VdmS>r Ed _hbdmS>r ^y-amOd ~Xmo~V H$s _wI {deofVmE VWm H$fH$m| na CZH$m
^md& YZ {ZH$mgZ Ed CgHo$ n[aUm_& {~{Q>e emgZ H$m Am{WH$ ^md&

IS>- J
^maVr` amQ>dmX H$m CX`& JmoIbo VWm CXmadmXr, {VbH$ VWm CJdmXr&
~T>Vr OZ-OmJ{V Ed JmYrdmXr AmXmobZ-Agh`moJ AmXmobZ, g{dZ` Adkm AmXmobZ
Ed ^maV N>moS>mo AmXmobZ& _wpb_ AbJmddmX H$m {dH$mg& 1919 Ho$ A{Y{Z`_ Ho$
AVJV Y emgZ& 1935 Ho$ A{Y{Z`_ Ho$ AVJV mVr` dm`mVm Ed gKr`
`dWm& ^maV H$ {d^mOZ ^maVr` aOdmS>m| H$m EH$sH$aU& ^maVr` JUV H$m {Z_mU
Ed 1956 _| am`m| H$m nwZJR>Z&

O. am. am. g. {d. {d., O`nwa

42

AH$ {d^mOZ_
ZH$ma
g`m
Xo` {dH$n A>m
Hw$b AH$
A{VbKymam_H$m
10
20
02
20
bKymam_H$m/`m`m_H$ 05
10
06
30
{Z~Ym_H$m
04
08
08
32
{Z~Ym_H$m
01
02
18
18
AZwe{gV JW
1. OZ, E_. E_. AmYw{ZH$ ^maV H$m B{Vhmg
2. ewbm, Ama. Eb. (gnmXH$) AYw{ZH$ ^maV H$m B{Vhmg
3. ^mMm`, g`gmMr AmYw{ZH$ ^maV H$m Am{WH$ B{Vhmg
4. qgh, A`mo`m ^maV H$m _w{$ gJm_
5. gaH$ma, gw{_V AmYw{ZH$ ^maV (1885 go 1947)
6. VmamMX ^maVr` amQ>r` AmXmobZ H$m B{Vhmg&
7. Bisheswar Prasad: Bondage & Freedom Vol. I and II
8.
9.

Ishwari Prasad and Subedar: History of Modern India.


Sardesai, G.S.% New History of the Marathas, Vol. I

W_ Z n

nyUmH$ 100

(A) {dd B{Vhmg- I (ma^ go Y_ gwYma AmXmobZ VH$)


IS>-H$
{_, gw_oa Ed MrZr g`VmAm| H$m VwbZm_H$ A``Z-Y_, amOZr{VH$
pW{V, gm_m{OH$ gJR>Z VWm H$bm Ho$ {dH$mg Ho$ {deof gX^ _| VWm BZH$s XoZ&
H$`y{e`gdmX Ed MrZ _| BgH$s ^y{_H$m&

IS>- I
`yZmZ _| noarbrO H$m `wJ amOZr{VH$ pW{V, g_mO, {dkmZ VWm H$bm&
mMrZ amo_ _| JUVr` nanamE& amo_Z gm_m`dmX H$m CH$f, amo_Z {d{Y VWm CgH$m
`moJXmZ& BgmB`V H$m CH$f Ed BgmBdmX H$s WmnZ& Bbm_ H$m CX^d Ed ^md&
Aa~ g`Vm VWm CgH$m `moJXmZ&

IS>- J
Y_ `w Ama CZH$m `yamon na ^md& `yamon _| gm_VdmX H$m {dH$mg Ama nVZ&
dm{Up`H$ dJ H$m CX`& nwZOmJaU AW Ed H$maU& BQ>br, BbS> VWm \$mg _| H$bm
VWm gm{h` H$s H${V Ed {dH$mg& Y_ gwYma AmXmobZ& _m{Q>Z byWa Ama CgH$m
`moJXmZ& `yamon _| {VY_ gwYma AmXmobZ& Y_ gwYma AmXmobZ H$m ^md&

emr VVr` df

43

AH$ {d^mOZ_
ZH$ma
g`m
Xo` {dH$n A>m
Hw$b AH$
A{VbKymam_H$m
10
20
02
20
bKymam_H$m/`m`m_H$ 05
10
06
30
{Z~Ym_H$m
04
08
08
32
{Z~Ym_H$m
01
02
18
18
AZwe{gV JW
1.
^Q>ZmJa, H$mbreH$a ^maVr` gH${V H$m B{Vhmg&
2.
Jmo`b, Eg. Ama. {dd H$s mMrZ g`VmE&
3.
Frankfort, Henri: The Birth of civilization in the Near East.
4.
5.

Mommsen, Theodor: The History of Rome.


Power, Eillen : The medieval People.

6.
7.
8.

am`, `y.EZ. {dd g`Vm H$m B{Vhmg


d_m, Eb. ~r. `yamon H$m B{Vhmg
Will Durrant: The Story of civilization (Relevant portions from
the following volumes)
I.
Our oriental Heritage
II.
The Life of Greece
III.
Caesar and Christ
IV.
The age of Faith
V.
The Renaissance
VI.
The Feformation

{Vr` Z n

nyUmH$ 100

(~) {dd B{Vhmg-II (1500 B. go 1945 B.)


IS>- H$
AmYw{ZH$ H$mb Ho$ CH$f _o nwZOmJaU H$s ^y{_H$m& g_wr _mJm] H$s ImoO Ed
CZHo$ n[aUm_& Y_ gwYma AmXmobZ VWm {VY_ gwYma AmXmobZ Ho$ H$maU Ed n[aUm_&
A_arH$s H$mpV Ho$ H$maU, d$n Ed n[aUm_& \$mgrgr H$mpV H$s nR>^{y _, H$maU Ed n[aUm_&
Zonmo{b`Z ~moZmnmQ> CgH$m `moJXmZ Ed nVZ& Ammo{JH$ H$mpV-H$maU Ed n[aUm_&

IS>- I
MrZ _| `moamonr` gm_m`dmX 19 dt eVr _| OmnmZ H$m AmYw{ZH$sH$aU& BQ>br
Ed O_Zr H$m amQ>r` EH$sH$aU& nydu g_`m Ed `moamonr` g_`m Ho$ $n _| O{Q>bVm`|&
A\$sH$m _| `moamonr` gm_m`dmX H$s WmnZm& W_ _hm`w H$maU Ed n[aUm_& dgm`
gpY AmbmoMZm `mbmoMZm& amQ>gK H$s WnZm Ho$ Co`, CnbpY`m Ed Ag\$bVm&

O. am. am. g. {d. {d., O`nwa

44

IS>- J
1917 H$s $g H$s gm`dmXr H$mpV Ho$ H$maU, n[aUm_ VWm CgH$m _hd&
gZ`mV goZ Ho$ {gmV Ed 1911 H$s H$mpV& O_Zr _| ZmOrdX Ed BQ>br _| \$mgrdmX
H$m CH$f& 1929-30 H$s Am{WH$ _Xr& {Vr` {dd `w Ho$ H$maU& g`w$ amQ> gK
H$s WmnZm, Co` Ed CnbpY`m&
AH$ {d^mOZ_
ZH$ma
g`m
Xo` {dH$n A>m
Hw$b AH$
A{VbKymam_H$m
10
20
02
20
bKymam_H$m/`m`m_H$ 05
10
06
30
{Z~Ym_H$m
04
08
08
32
{Z~Ym_H$m
01
02
18
18
AZwe{gV JW
1. Jwm, nmW gmaWr `yamon H$m B{Vhmg
2. d_m, bmb~hmXwa `yamon H$ B{Vhmg, IS> W_ d {Vr`
3. e_m, H$UJonmb, e_m, {XamOqgh d H$moR>mar H$_bqgh AmYw{ZH$ {dd H$m B{Vhmg&
4. gwaoe M d Jwm, {ed Hw$_ma AmYw{ZH$ {dd H$m B{Vhmg
5. Lefebvre, Georges: The French Revolution
6.
7.
8.
9.

Rude, George: Revolution Europe, 1784-1815


Roberts, J.M. : Europe, 1880-1945
Thomson, David : Europe Since Napoleon.
Langsam, W.L. : World Since 1919

4. bmoH$emgZ
W_ Z-n

nyUmH$ 100

(A) VwbZm_H$ emg{ZH$ `dWmE


IS>- H$
VwbZm_H$ bmoH$ emgZ H$m AW, H${V, jo d _hd, VwbZm_H$ bmoH$
emgZ, A``Z Ho$ CnJ_ gaMZm_H$-H$m`m_H$ n[apW{V H$s {dH$mgm_H$ CnmJ_&
MrZ, \$mg, g`w$ am` A_o[aH$m VWm JoQ> {~Q>oZ Ho$ g{dYmZm| Ho$ _wI bjU&

IS>- I
JQo > {~Q>Zo _| ggXr` `dWm, \$mg d Zonmb H$s emg{ZH$ `dWmAm| H$s _wI
{deofVmE, Ho$r` emgZ VWm bmoH$ godmAm| H$sH${V Ed ^y{_H$m Ho$ {deof gX^ _|&

emr VVr` df

45

IS>- J
{~{Q>e Jh {d^mJ, JoQ> {~Q>oZ _| _{_S>b g{Mdmb`, g`w$ am` A_o[aH$m
_| dV {Z`m_H$s` Am`moJ, g`w$ am` A_o[aH$m _| JdZa H$m nX, \$mg _| amOn[afX, drS>Z H$m Amo~wS>g_Z, {~{Q>e amOH$mof&
AH$ {d^mOZ_
ZH$ma
g`m
Xo` {dH$n A>m
Hw$b AH$
A{VbKymam_H$m
10
20
02
20
bKymam_H$m/`m`m_H$ 05
10
06
30
{Z~Ym_H$m
04
08
08
32
{Z~Ym_H$m
01
02
18
18
Core Reading :
1.
2.
3.
4.

Ferrel Heady: Public Administration: A Comparative Perspective.


Ogg. & Zink : Modern Foreign Government.
V.D. Mahaajan : Modern Select Government.
Vishnu Bhagwan and Vidhya Bhushan: World Constitutions.

5.
6.
7.

adr e_m VwbZm_H$ emg{ZH$ `dWmE


gr.~r. JoZm VwbZm_H$ amOZr{V

8.
9.

10.
11.

Gravin Drewary and Tony Butchcer: The civil Service Today.


U.S. Government Manual.
S. R. Maheshwari: Higer civil Service in Farnce.

~r. Eb. \${S>`m {dd Ho$ _wI g{dYmZ


gwao H$Q>m[a`m VwbZm_H$ emg{ZH$ `dWmE
AWdm

W_ Z n

(~) ^maVr` emg{ZH$ {dMma


IS>- H$
mMrZ d AmYw{ZH$ ^maVr` qMVH$m| Ho$ mg{JH$ emg{ZH$ {dMmam| H$m A``Z
_w`V AJm{H$V gX^m] _| Ano{jV hmoJm
(i)
emgZ Ho$ Xm{`d d emgZ Ho$ H$`jo H$s n[a{Y
(ii) emgZ H$s {d^mJr` gaMZm
(iii) _{n[afX _r-bmoH$ godH$ g~Y
(iv) {Z`{V emgZ d {dHo$rH$aU H$m {dMma
(v) Zr{V {Z_mU d {ZnmXZ
(vi) Am{WH$ Zr{V d emgZ

O. am. am. g. {d. {d., O`nwa

46
(vii) H$m{_H$ emgZ
(viii) emgZ na {Z`U

WmZr` emgZ&
^mJ- (A) _Zw_{V, am_m`U d _hm^maV& AWem (H$m{Q>`), mwH$Zr{V gma&
^mJ- (~) gmo_Xod H$m Zr{V dm`m_V_& Jmonmb H$U JmoIbo, Odmha bmb Zoh$&
^mJ- (g) O` H$me Zmam`U VWm ^r_amd A~oS>H$a&
AH$ {d^mOZ_
ZH$ma
g`m
Xo` {dH$n A>m
Hw$b AH$
A{VbKymam_H$m
10
20
02
20
bKymam_H$m/`m`m_H$ 05
10
06
30
{Z~Ym_H$m
04
08
08
32
{Z~Ym_H$m
01
02
18
18
(ix)

Books Recommended:
1.
V. P. Verma: Indian Political Thought (Vol. I &II).
2.
Beni Prasad: Theory of Government in Ancient India.
3.
K. P. Jayaswal: The Hindu Polity.

4.
5.
6.

nwfmom_ZmJa AmYw{ZH$ ^maVr` gm_m{OH$ Ama amOZr{VH$ qMVZ&


_YwH$a `m_ MVwd}Xr _wI ^aVr` amOZr{VH$ {dMmaH$&

7.

K. Damodaran: Indian Thought.


Prasad & Others: Administrative Thinkers.

8.

gmX d A` emg{ZH$ {MVZ&

9.
10.
11.

U.N.Ghosal: History of Indian Political Ideas.


Saletore: Ancient Political Thought and Institutions.
J.L. Nehru: Collected

WmZr` emgZ
{Vr`Zn_

nyUm> 100

IS>-H$
AmYw{ZH$ am` _| WmZr` demgZ H$m AW, H${V VWm _hd& mMrZ, _`H$mb
VWm AmYw{ZH$ ^maV _| WmZr` demgZ H$m {dH$mg, ^maV _| ZJar` WmZr` demgZ H$m
gJR>Zm_H$ T>mM m, {d{^ H$ma Ho$ WmZr` {ZH$m`m| Ho$ H$m`, e{$`m VW ^y{_H$m& _hmZJam|
H$m WmZr` emgZ ZJa {ZJ_ VW CZH$s d`mVm Ed OZdm Xo`Vm H$s g_`mE

IS>-H$
^maV _| bmoH$Vm{H$ {dHo$rH$aU H$m {gmV VWm `dhma, 73 d| g{dYmZ
gemoYZ Ho$ {deof gX^ _| nMm`Vr am` gWE {Obm n[afX, nMm`V g{_{V, Jm_
nMm`V VWm Jm_ g^m H$m gJR>Z VWm H$m`&

emr VVr` df

47

Jm_rU VWm ZJar` gaH$mam| _| godrdJu` emgZ, WmZr` {ZH$m`m| _| ^Vu


dJuH$aU, nXmo{V, pjU VWm godm eVm] H$s g_`mE&

IS>-J
^maV _| WmZr` {ZH$m`m| H$m {dmr` emgZ, WmZr` ggmYZm| H$m gwT >rH$aU& WmZr`
{ZH$m`m| H$m am`-{Z`U, am` Va na WmZr` {ZH$m`m| (Jm_rU d ZJar`) na {Z`U H$s
Umbr, WmZr` {ZH$m`, {ZXoemb` VWm Jm_rU {dH$mg Ed nMm`Vr amO {d^mJ H$s ^y{_H$m&
AH$ {d^mOZ_
ZH$ma
g`m
Xo` {dH$n A>m
Hw$b AH$
A{VbKymam_H$m
10
20
02
20
bKymam_H$m/`m`m_H$ 05
10
06
30
{Z~Ym_H$m
04
08
08
32
{Z~Ym_H$m
01
02
18
18

AZwe{gV JW- (A) _w` nwVH|$1.


2.
3.
4.
5.
6.

Ama. Ama. AaJb `y{Z{gnb JdZ_|Q> BZ BpS>`m


Eg. Ama. _mhodar ^maV _| WmZr` emgZ
E_. ~r. _mWwa nMm`Vr amO BZ amOWmZ
Ama. Eb. Im `w{Z{gnb JdZ_|Q> BZ ES>{_{ZQ>oeZ BZ BpS>`m
Eg. Ho$. ^moJbo bmoH$b JdZ_|Q> BZ BpS>`m
S>m. EM. gr. e_m ^maV _| WmZr` emgZ

ghm`H$ nR>Z gm_Jr1.


2.
3.
4.
5.
6.
7.

Eg. gr. OZ H$`y{ZQ>r S>dbn_|Q> ES> nMm`V amO


JdZ_|Q> Am\$ amOWmZ gm{XH$ Abr [anmoQ>, 1964
JdZ_|Q> Am\$ amOWmZ amOWmZr `w{Z{gnpQ>O EQ>, 1959 gemo{YV
{XdmH$a H$_oQ>r [anmoQ>, 1963
amOWmZ gaH$ma amOWmZ nMm`Vr amO, A{Y{Z`_, 1994
~bdV am` _ohVm H$_oQ>r [anmoQ>, 1957
gm{XH$ Abr H$_oQ>r [anmoQ>, 1964

n{H$mE1.
2.
3.

ZJa bmoH$, {Xbr


OZab Am\$ bmoH$b go\$ JdZ_|Q>, _w~B
Hw$jo

O. am. am. g. {d. {d., O`nwa

48

5. g_mO em
Paper - I

Max. Marks : 100


Social Thinkers

Section - A
(a) Durkheim : Social Fact, Division of Labour
(b) Max Weber : Social Action, Bureaucracy.

Section - B
(c) Karl Marx : Class struggle, Alienation, Dialectic Materialism

Section - C
(d) Radha Kamal Mukherjee : Social Values, Theory of Social Science.
(e) D.P. Mukherjee : Dialectics of Tradition and Development, Art and Literature.

AH$ {d^mOZ_
ZH$ma
A{VbKymam_H$m
bKymam_H$m/`m`m_H$
{Z~Ym_H$m
{Z~Ym_H$m

g`m
10
05
04
01

Xo` {dH$n A>m


20
02
10
06
08
08
02
18

Hw$b AH$
20
30
32
18

Books Recommended :1. Raymond Aron : Main Currents in Sociological Thoughts Vol. I &II
2. Bogardus : Development of Sociological Thought.
3. Coser : Masters of Sociological Thought
4. International Encylopaedia of the Social Science (Articles on Marx, Weber
and Durkheim)
5. Gerth and Mills : Essays on Max Weber
6. Gurvitch and Moore : Twentieth Century Sociology.
7. Rainhard Bendix : ( Hindi Translation by K.N. Sharma) Max Weber : An
Intellectual Portrait.
8. D.P. Mukherjee : Diversities.
9. Baljeet Singh : Frontiers of Social Science
10. T.K.N. Unnithan, Y. Singh and Indra Deva : Towards a Sociology of Culture.

Paper - II

M. M. : 100
Indian Society

Section - A
1.
2.

Cultural Pluralisum and Unity and Diversity.


Stratification : Bases, Forms and Emerging Patterns.

3.
4.

Marriage and Family : Continuty and change in its Structure.


Religion and Society in India : Institution and Functioning.

Section - B

emr VVr` df

49
Section - C

5.

Planned change : Directions and Major Schemes.

AH$ {d^mOZ_
ZH$ma
A{VbKymam_H$m
bKymam_H$m/`m`m_H$
{Z~Ym_H$m
{Z~Ym_H$m

g`m
10
05
04
01

Xo` {dH$n A>m


20
02
10
06
08
08
02
18

Hw$b AH$
20
30
32
18

Books Recommended :1. Yougendra Singh : Social Stratification and Change in India.
2. Yougendra singh : Modernisation of Indian Traditions (Thompson Press India)
3. K.M. Kapadia : Marriage and Family in India (Oxford University Press)
4. Alien Ross : The Family in Urban Setting
5. R.C. Arora : Integrated Rural Development
6. S. Radhakrishnan : Hindu view of life (Also Available in Hindi Translation)
7. M.N. Sriniwas : Social change in Modern India (Also Available in Hindi Translation)
8. Mandlebaum D.G. : Society in India.
9. S.C. Dube : India Since Independence (Three Volumes)
10. Contributions to Indian sociology, Edited by Dumont and Pcock.
11. Seminar : Selected Issue.
12. S.C Dube : Indian Society, NBT New Delhi
13. R. Bellah : Religions of India.
14. M.N. Sriniwas : Social Structure.
15. I.N. Madan : Religions in India.

6. AWem
Paper - I

Max. Marks : 100

Macro Economic Theory


Section - A
Micro economic Analysis and Macro economic analysis, Basic concepts
of macro Economics. Components and measurements of National Income.
Accounting conceptual difficulties involved in estimating national income.
Money - Nature, Scope, Functions and Importance. Quantity Theory
of Money ( Transaction, Cash Balance and Keynesian).
Value of Money and its changes.

Section - B
Complete Classical Model of employment and Income, Says law.
Keynesian Model of Employment and Income (without IS-LM curves) concept
of Multiplier and Accelerator, Trade cycles Causes and Remedial Measures

O. am. am. g. {d. {d., O`nwa

50
Section - C

Functions of Central Bank with special reference to India, Functions


of Commercial Banks. Multiple credit creation.
Multiple agency, Approach to Institutional Credit, Monetary Policy
in India during the past two decades and its Role in promoting Economic
Development and price Stability.

AH$ {d^mOZ_
ZH$ma
A{VbKymam_H$m
bKymam_H$m/`m`m_H$
{Z~Ym_H$m
{Z~Ym_H$m

g`m
10
05
04
01

Xo` {dH$n A>m


20
02
10
06
08
08
02
18

Hw$b AH$
20
30
32
18

Books Recommended :1. G. Ackley, Macro economic Theory, 1988


2. Derdbourg, Macro economic Theory, 1988
3. Rana and Verma, Macro economic Analysis, Vishal Publishing House.

Either Paper - II (a)


Max. Marks : 100

Quantitative Methods for Economics


Section - A
Nature and uses of statistics Methods of collection and presentation
of data. Graphical and diagrammatic representation of data. Measures of
Central Tendency and dispersion.

Section - B
Correlation and rank correlation Regression analysis (ungrouped
data, Method of least squares with one independent variable)
Analysis of time series - components of time series and determination
of trend. Index Numbers, Interpolation (Binomial expansion and Newtons
Methods).

Section - C
Logarithms, Determinants and Matrices Quadratic Equation,
Arithmetic, Geometric and Harmonic Progressions, Binomial Theorem.
Simple differentiation involving one independent variable only.
(Note :- Use of non-programmable calculator is permitted)

emr VVr` df

51

AH$ {d^mOZ_
ZH$ma
A{VbKymam_H$m
bKymam_H$m/`m`m_H$
{Z~Ym_H$m
{Z~Ym_H$m

g`m
10
05
04
01

Xo` {dH$n A>m


20
02
10
06
08
08
02
18

Hw$b AH$
20
30
32
18

Books Recommended :1. B.C. Mehta and G.M.K. Madnani : Elementary Mathematics for use in
Economics, Laxmi Narain Agarwal, Agra.
2. S.P. Gupta : Statistical Methods, Sultan Chand and Sons, New Delhi.

3. ~r. gr. _ohVm Ed Or. E_. Ho$. _XZmZr AWem _| map^H$ J{UVb_rUZmam`U AJdmb, AmJam&
4. H$bme ZmW ZmJa gmp`H$s Ho$ _yb Vd, _rZmjr H$meZ, _oaR>&
Books for References :1. Hall and knight, Higher Algebra
2. A.L. Nagar and R.K. Das : Basic Statistics, Oxford University Press, Bombay.
Or

Paper - II (b)
Indian Economics Thinkers
Section - A
Economic system of Ancient India, Caste system, Agriculture,
Industry, Exchange and use of coin and credit instruments. Kautilyass Arth
Shastra. Economic ideas during the medieval period, Land and Land revenue
system, taxes and trade.

Section - B
Pre-independence Nationalist Ideas of D. Naoroji, M.G. Ranade, G.K.
Gokhale, R.C. Dutt, M.N. Roy, Mahatma Gandhi and B.R. Ambedkar, National
Planning Committee.

Section - C
Post Independence Ideas. Gandhian Ideas of Sarvodaya, Bhaves
Bhoomidan and Gramdan, Nehru and Modernisation Strategy. Critique of
Nehrus Strategy : R.M. Lohia Charan Singh and D.D. Upadhyaya.

AH$ {d^mOZ_
ZH$ma
A{VbKymam_H$m
bKymam_H$m/`m`m_H$
{Z~Ym_H$m
{Z~Ym_H$m

g`m
10
05
04
01

Xo` {dH$n A>m


20
02
10
06
08
08
02
18

Hw$b AH$
20
30
32
18

O. am. am. g. {d. {d., O`nwa

52

Books Reference :1. Ganguli, B.N. (1977), Indian Economic Thought : A 19th Century
Perspective, Tata McGraw-Hill New Delhi.
2. Gupta, J.N. ed. (1971) R.C. Dutta Life and Works, London.
3. Kautilya, (1951), Arthashastra Translated by R. Sharma Shastry Mysore.
4. Kulkarni S.A., (1987), Translated by M. Tapasvi Ekatan Arthniti Suruchi
Prakashan Delhi.

7. amOZr{V {dkmZ
W_ Z-n

nyUmH$ 100

_wI npM_r amOZr{VH$ {dMmaH$


IS> - H$
boQ>mo, AaVw d E$sZmg
IS>- I
_o{H$`mdbr, hmg bmH$ d $gmo
IS> -J
~oW_, Oo. Eg. {_b, _mg Ed hamS>, Oo. bmH$s&
AH$ {d^mOZ_
ZH$ma
g`m
Xo` {dH$n A>m
Hw$b AH$
A{VbKymam_H$m
10
20
02
20
bKymam_H$m/`m`m_H$ 05
10
06
30
{Z~Ym_H$m
04
08
08
32
{Z~Ym_H$m
01
02
18
18
AZwe{gV nwVH|$
1.
OmO EM. go~mBZ {hQ>r Am nmo{b{Q>H$b `moar ({hXr d AJoOr)
2.
gr. Eb. dona nmo{b{Q>H$b WmQ>
3.
Oo. nr. gyX doQ>Z nmo{b{Q>H$b WmQ>
4.
\$mQ>a _mQ>g Am\$ nmo{b{Q>H$b WmQ>
5.
S>qZJ {hQ>r Am\$ nmo{b{Q>H$b WmQ>
6.
nr. S>r. e_m amOZr{VH$ {dMmaH$
7.
nwIamO OZ H${Vn` _wI amOZr{VH$ {dMmaH$
8.
S>qZJ E {hQ>r Am\$ nmo{b{Q>H$b `moar
9.
E\$. S>`y. H$moH$a argoQ> nmo{b{Q>H$b WmQ>
{Vr` Z-n
nyUm> 100

{Vr` {dd`wmoma AVamQ>r` g~Y


IS>-H$
{Vr` {dd `w Ho$ XmamZ gn _wI empV g_PmV,o {Vr` {dd`wmoma AVamQ>r`
d{m`m, erV `w, g`w$ amQ> gK gJR>Z, H$m` Umbr H$s ^y{_H$m, g`w$ am`
A_o[aH$m d VVr` {dd `w, {Zanoj AmXmobZ, gm`dmXr Io_o H$m {dKQ>Z, `yamon H$m nwZJR>Z&

emr VVr` df

53

IS>-I
{dXoe-Zr{V`m g`w$ am` A_o[aH$m, MrZ, ^maV d $g&

IS>-J
AVamQ>r` amOZr{V _| g_-gm_{`H$ d{m`m d _wo {\$brVrZ g_`m d
Aa~ BOamBb g~Y, Vob-amOZr{V d ImS>r gH$Q>, A\$Jm{ZVmZ g_`m, ZdrZ
{dd AW`dWm, E{e`m _| jor` gh`moJ Ho$ {bE gJR>Z E{gAmZ (X{jU-nydu
E{e`mB amQ>, gJR>Z) Ed gmH$ (X{jU E{e`mB jor` gh`moJ gJR>Z)&
AH$ {d^mOZ_
ZH$ma
g`m
Xo` {dH$n A>m
Hw$b AH$
A{VbKymam_H$m
10
20
02
20
bKymam_H$m/`m`m_H$ 05
10
06
30
{Z~Ym_H$m
04
08
08
32
{Z~Ym_H$m
01
02
18
18
AZwe{gV nwVH|$
1.
boH$ ES> Wm_gZ \$maoZ \$m{bgr
2.
OmaS>Z H$mZob p_W noQ>g Amd Xr nmoQ> dS> nm{b{Q>g qgg 1982
3.
S>{Z`Z Eg. gmon gmo{d`V nagoeZ Amd Xr S>dbqnJ dS> BZ 1980
4.
S>m. _Wwambmb e_m AVamQ>r` g~Y (1945 go A~ VH$)
5.
_ho Hw$_ma AVamQ>r` amOZr{V Ho$ gmpVH$ nj ({hXr d AJoOr)
6.
nr. Ho$. M>m AVamQ>r` g~Y (AmXe H$meZ, MmS>m amVm, O`nwa)&
7.
~m~y bmb \${S>`m AVamQ>r` g~Y
8.
nwIamO OZ AVamQ>r` g~Y&
9.
XrZmZmW d_m AVamQ>r` g~Y&

8. HOME SCIENCE
Scheme :

Theory Practical
Paper - I Family Resource Management
Paper - II Human Development
And Family Relationship
Practical
1.
Cookery
2.
Family Resource Management

Max
Marks

No. of
Period
Weeks

50

50

50
50

4
4

54

O. am. am. g. {d. {d., O`nwa

Distribution of Marks for Practical Examinations


1.
Cooking Practicals :
Time 4 hrs.

2.

(i) Sessional and File


(ii) menu Planning, Time Planning and
Order Sheet (1 hours)
(iii) Method of Work Including Cleaning
(iv) Table Arrangement and Service
(v) Taste
Family Resource Management Time 3 hrs.
Practicals

Max Marks : 50
Marks 15
Marks 10
Marks 4
Marks 6
Marks 15
Max Marks : 50

(i) Sessional and File


Marks 15
(ii) Time Plan-Plan of work
Marks 10
(iii) Major Problem House Plants, Partiesor
Arrangement of corners for Rooms
Marks 15
(iv) Minor Problems
Cleaning of Leather, Carpet, Wood, Polishing,
Alpana and Flower Arragements.
Marks 10
Max.
No. of
Marks
Periods
Week
Paper-I
Family Resource Management
Paper-II
Home Practical
50
5
Total No. of Periods
68
4

Paper-I : Family Resource Management


Section - A
I.

II.

III.

(d)

Introduction :
(a) Definition and Scope of Economics
(b) Importance of studying Economics
Concepts of utility and consumption :
(a) Wants and utility
(b) Laws of consumption
(i) Law of diminishing marginal utility
(ii) Law of substitution and law of equimarginal utility
Family Income and Expenditure :
(a) Types of Income
(b) Budget-Defination, Engeli Law, Important steps in planning budget.
(c) Saving and Investment
(i) Importance of saving
(ii) Factors determining saving
(iii) Characteristics of Investments (iv) Chanels of Investment
Family accounts-short and long time records, methods of accounts keeping.

emr VVr` df
IV.

V.

55

Market :
(a) Defination and classification of Markets
(b) Purchasing Cash credit and instalment wholesale and retail
Consumer problems :
(a) Sources of consumer information
(b) Government programmets for consumer protection standardization
quality control, fixation of prices, labelling and adulteration control.

Section - B
I.

II.

III.

IV.

V.

VI.

VII.

VIII.

Family Resource Management :


(a) Definition and concept
(b) Components of Management
Motivating factors of Management :
(a) Values Goals and standards-Definition, Classification and factors effecting
(b) Relationship of values Goals and Standards
Management Process :
(a) Decision making : Types, importance, steps involved, factors
affecting decision.
(b) Planning, Controlling and evaluation
Resources :
(a) Importance and classification
(b) Characteristics and factors affecting resources.
The Family
(a) Its needs and wants
(b) Family life cycle - stages and effect on resources
Time Management :
(a) Process of managing time
(b) Handing of peak loads and the typical walk avenue
4P
(c) Rest Periods
Energy Management :
(a) Nature and Charecteristics of work
(b) Body
(c) Work simplification-classes of change
(d) Functional Work and storage areas-principles of storage.
(e) Fatigue-concept and physioliogical and psychological
8P
Elementary study of Household Equipment :
(a) Kitchen Equipment :
(i) Cooking-Surface and over cooking
(ii) Preparation-Beaters, mixers and small equipment.
(iii) Storage-refrigerator, bills
(b) Cleaning Equipment-Brooms Brushes, vaccume cleaners.
(c) Comparative study of modern cooking fuels -L.P.G., electricity,
Kerosene and Solar Energy
2P

O. am. am. g. {d. {d., O`nwa

56
Section - C

Housing, furnishing and Maintenance


I.
Modern Family and housing needs :
(a) Meaning and function of housing
(b) House and Home
(c) Effect of housing on family life and activities.
(d) Owning versus Rented
4P
II.
House Planning and Construction :
(a) Objectives of Planning
(b) Selecting site for a house-soil, tepography, environment, locality
and surrounding.
(c) Planning for construction-cost of building, Personal objectives,
house requirements and functional planning.
5P
III.
Elements and principles of Arts and design as related to Interior
Decoration.
IV.
Furnishing material used in home :
(a) Furniture-Importance, selection and arrangement
(b) Floor covering- importance and selection
(c) Curtains-importance and selection
3P
FAMILY RESOURCE MANAGEMENT PRACTICALS
Time - 3 hrs.
Max Marks. 50
I.
House Care & Maintenance
(a) Daily periodical and annual cleaning of house.
(b) cleaning of wood, leather, floor coverings
II.
Demonstration on-use, care and maintenance of :
(a)
Modern equipments-Refrigerator, Pressure cookers, Vaccume
cleaner, Iron toasters, Washing machines.
(b)
Household appliances :
(i) Renewing a burnt out fuse. (ii) Connecting an electric plug
(iii) Fitting a new washer
(iv) Connecting a leaking flush
(v) Opening a dogged sink
III.
Planning and Arrangements :
(a) House plans drawn to scale for different income groups.
(b) Arrangement and furnishing of interiors and areas of rooms at
different incence levels-drawing, dining, living, bedroom, study,
Puja and kitchens.
IV.
Study of techniques in art and design :
(a) Flower decoration
(b) Flower Arrangement.
V.
Arrangement and decoration for special occasion :
(a) Birthday party
(b) An adults party-Formal and Informal.
(c) Festival-Diwali or any other festival

emr VVr` df
VI.

57

Time planning of household work :

AH$ {d^mOZ_
ZH$ma
A{VbKymam_H$m
bKymam_H$m/`m`m_H$
{Z~Ym_H$m
{Z~Ym_H$m

g`m
10
05
04
01

Xo` {dH$n A>m


20
02
10
06
08
08
02
18

Hw$b AH$
20
30
32
18

Books Recommended :
1.
Home Management in Theory and Practice by Gross and Crandall.
2.
Management of Family Living by Nickel and Dorsey.
3.
Management of Family resources by fitz and Simmons.
4.
Management in Daily Living by Bonde.
5.
Modern Ideal Homes fo India by Deshpande.
6.
Family Finance by Bigelow/
7.
House-hold Equipment by Peet and Thye.
8.
Economics of the Household by Andrews.
9.
Home Furnishing by Rutt

10.
11.

nm[adm[aH$ {dm-gadVr d_m, Amem XoenmS>o&


Jh `dWm Ed H$bm-Or. nr. ear&
Paper-II

Human Development and Family Relationship


Max. Marks 50

AH$ {d^mOZ_
ZH$ma
A{VbKymam_H$m
bKymam_H$m/`m`m_H$
{Z~Ym_H$m
{Z~Ym_H$m

No. of Periods/weeks 5

g`m
10
05
04
01

Xo` {dH$n A>m


20
02
10
06
08
08
02
18

Hw$b AH$
20
30
32
18

Section - A
I.

II.

Physical Growth and Development :


(a) Major factors in Pre-Natal Development
(b) Physical and motor development from birth to 12 years.
Emotional Development :
(a) Basic emotions - fear, anger, jealousy, joy, affections, curiosity.
(b) Development of emotional behaviour through child-hood
characteristics of child-hood emotions.

O. am. am. g. {d. {d., O`nwa

58
III.

Social and Personality Development :


(a) Process and aganets of socialization
(b) Influence of school and communities.
(c) Cultural and Social development.
(d) Inter-ration of social and personality development
(e) Meaning, definition and types of personality
(f) Influencing factors of personality

I.

Intellectual Development :
(a) Nature and definitions of intelligence
(b) Method of testing intelligence at various age levels intelligence tests.
(c) Factors affecting school achievements.
Play Imagination and Creativity :
(a) (i) Meaning and value of play in childhood.
(ii) Characteristics of play
(iii) Kinds of play free and sponteneou, Make believes
(Dramatization) Constructive play, Games, Sports.
(b) (i) Value and aspects of childrens imaginative behaviour.
(ii) Expressions of imagination, Day Dreaming, Fantasy, Dramatization
(c) (i) Development of creativity and its significance.
(ii) Creative activities of child-hood.
Child-parent and family relationships :
(a) Responsibilities of parent hood.
Types of parent-child relationships.
(i) Autocratic (ii) Democratic (iii) Permissive
(b) Influence of parentis attitudes on social and personality
development of the child

Section - B

II.

III.

Section - C
I.

II.

III.

Development of Cognition and language :


(a) Cognitive abilities in the child-hood stages.
(b) (i) Understanding language development in Children.
(ii) Comprehension, vocabulary, sentence formation and pronounication.
(iii) Methods of improving Language.
Deviant Behaviour of Children :
(a) Pre-disposing factor for deviant behaviour.
(b) Thumbs-sucking, Nail biting, Enurisis (bed-wetting) Shyness,
Temper Tantums, speech difficulties stuttering and stammering
physical handicaps, mental retardation.
Adolescence Problems :
(a) Characteristics of adolescent behaviour
(b) Conflicts and adjustment at home, school and community.
(c) Trauncy and Juvenile delinquency: cause, prevention and treatment.

emr VVr` df

59

AH$ {d^mOZ_
ZH$ma
A{VbKymam_H$m
bKymam_H$m/`m`m_H$
{Z~Ym_H$m
{Z~Ym_H$m

g`m
10
05
04
01

Xo` {dH$n A>m


20
02
10
06
08
08
02
18

Hw$b AH$
20
30
32
18

Reference Books :1. Child Development - Hurlock Elizabeth B.


2. Child Psychology - Jersild Arther T.
3. Child Development - Dinkmeyer Don. C., The emerging self.
4. Child Psychology Child Development and Modern Education, - Skinner
and Harriman.
5. Problem Children - Uday Shanker.
6. Child Development and Personality, 4th ed. Conger Mussen and Kagan
7. Family and its relationship - Skinner

8. ~mb {dH$mg Ed nm[adm[aH$ g~Y-S>m. Amem nmarH$


9.
10.
11.
12.
13.

Child Psychology - Thompson


General Psychology - Crow and Crow
Pyschology of Behaviour Disorder - Cameron.
Mental Development of child - Buhler.
An Introduction to Development - Nirmala Kher, Mary Evan Durette
and Kamala Boota.

14. {dH$mg ~mb _Zmo{dkmZ-amOamOodar gmX {ghm&


15. ~mb {dH$mg VWm nm[adm[aH$ g~Y-mo. _Wwaoda nmarH$&
16. ~mb _Zmo{dkmZ-am_ ~m~y Jwm&

Cookery Practical
Time : 4 hours
Max. Marks : 50
Palnning : One hour
Min. Pass Marks : 18
Practical : Three hours
Distribution of Marks :
1.
Sessional
10
2.
Files
05
3.
Planning
08
4.
Service
06
5.
Cook & serve any two dishes
18
6.
Cleaning
03
Note :- Cookery Practical to be started in 2nd year and examination in III year.

O. am. am. g. {d. {d., O`nwa

60

Preparation of :1.
Dessarts, Puddings, Custerd, Jeely, Ice-cream, Milk Pudding Souffle.
2.
Salads - Different types and decorations.
3.
Preparation of two special dishes of any province.
4.
Planning Preparation and Serving of :
(i) Breakfast, Tea, Lunch and Dinner.
(ii) Meals for a family including :
(a) Foods suitable for old age.
(b) Foods suitable for a pre-school child.
(c) Provisions for increased requirements for adolescent.

9. MATHEMATICS
Teaching : 3 Hours per Week per Theory Paper
Examination :
Max. Marks : 200
Min. Pass Marks 72
Scheme:
Duration
Max. Marks
Paper-I
Complex Analysis
3 hrs
66
Paper-II Discrete Mathematics
3 hrs
66
Paper-III Numerical Analysis and
2 hrs
48
Optimization Practical :
2 hrs
20
Note :1.
Each paper will contain nine questions having there questions in
each section, Candidaties are requied to attempt five questions in all
taking atleast one question from each section.
2.
Common paper will be set for both the faculties of Social Science
and Science. However, the marks obtained by the candidate in the
case of Faculty of Social Science will be converted according to the
ratio of the maximum marks of the papers in the two faculties.

Paper - I : Complex Analysis


Section-A
Complex plane, connected and compact sets, curves and regions in
complex palne, Statement of Jordan curve theorm, Extended complex plane
and stereographic projection. Complex valuved functions limits, continuity
differentiability, extended plane, Analytic functions, Cauchy-Riemann
equations (Cartesiam and polar from). Harmonic functions, cinstruction of
an analytic function. Conformal mappings. Bilinear transformation and its
porperties. Elemetary maps.
w(z) = 1/z, (z+1/z), z2e2, sin z, cos and log z.

Section - B
Complex Integration complex line integrals, Caudhy's integral
theorem, idenfinite integral, fundamental theorem of integrals calculus for
complex functions. Cauchy's integral formula, analyticity of the derivative of

emr VVr` df

61

analytic dunction. Liouville's theorem Posson's inregral formula. Morera's


theorem. Taylor's and Laurentx series. Maximum modulus principles.

Section- C
Singularities, Branch points, Meromophic functions and entire
functions. Riemann's theorem, Casorete-Weierstrass theorem. Residue
theorem. Argument principal, Rouche's theorem. Fundamental theorem of
Algebra. Evaluation of real definite integral by contour integration. Analytic
continuation, Power series method of analytic continuation.

Paper-II Discrete Mathematics


Section-A
Sets, Relations and dunctions: Russell's paradox, definitions,
Principle of inclusion and exclusinon. Pigeonhole principle. Partial ordered
sets and lattices. Hesse's diagrams. Permutation and Combination : Simple
problems, Elemantry Knowledge of Rings, integral domaiuns, Fields and ideals.

Section-B
Graphics : basic terminologe, Graph, Multirgarpah, Subgraph,
isomorphic and homomorphix graphs. Path, connectivity, weighted graph,
shortest path. Eulerian and Hamiltonian paths, Planar graph, maps, Eulerian
formula, directed graph. Trees, Alphabet, words, languages. Expressions,
Automat, Pumping Lemma. Grammer. Types of grammer. Language of grammer.

Section-C
Finite State machine : Equivalent machines, FSM as language
recognizers, computable function, Boolean Algebra: Definition : Lattices and
Algebraic structure. Duality, Distibutiveand complimented Lattices. Boolean
Lattices and Boolean Algebras. Boolean functions and expressions.
Propositional calculus. Design and Implementation of Digital Networks.
Switching circuits.

Paper-III
Numerical Analysis and Optimization Theory
Section-A
Differences, Relation between difference and derivatives. Difference
of Polynomial. Newton formilae for forward and backword imterpolation.
Devided defferences. Newton's divided difference, interpolation formula.
Lagrange's interpolation formula. Central differences. Gauss's. Stirling's and
Bessels's interpolation formulae.

Section-B
Numerical Differentiations. Derivatives from interpolation formulae.
Numerical intergration, Newton-Cote's formula. Simpson's one-thired.
Simpson's three-eighth and Gauss's Quadrature formulae. Nemerical solution
of algebraic adn transcendental equations : Bisection method, Regular falsi
method, method of iteration. Newton's Raphson method, Gauss elimanation
and Iterative methods (jacobi and Gauss seidal) for solcinf system of linear

O. am. am. g. {d. {d., O`nwa

62

equations. Solutions of ordinary differential equations with initial and boundary


value problems by Euler's and Runge- Kutta's methods.

Section-C
The linear programming problem. Problem formulation L.P.P. in
matrix notation. Graphical solution of Linear Programming problems. Basic
soluttions. Some basic properties of convex sets. Fundamental theorem of
L.P.P. applications ot the simplex method for solution of a L.P.P. to simple
problems. Fundamental duality theorem. Fundamental Properties and simple
problems of duality. Elementary Transportation problems.

PARCTICAL
Duration of Exam : 2 Hours
Min. Pass Marks : 06
Max. Marks : 15
Distribution of marks :
(2 Practicals one from
each group-5 marks each)
= 10 Marks
Practical Record
= 02 Marks
Viva-voce
= 02
Total
= 15 Marks
Groups A : Solution of the system of linear equations. Numerical
Solution using Simposon's fules. Solution of Linear Differential Equations of
first order and first degree using Euler's methods and Runge-Kutta Methods.
Group B : Solution of LPP and its dual by simplex Method. Solution
of simple balanced and unbalanced Transportation problems.
Note :
1.
Problems will be solved by using Scientific Calcuators.
2.
Students must know about all functions and operations of scientific
Calculator.
3.
Each student is required to prepare his/her practical record.

10. PHYSICAL EDUCATION


There shall be two theory papers of 60 marks each and a practical
examination carrying 80 marks. A candidate must pass in theory and practical
exam, separately.
Note:- Each theory paper will have ten questions, two from each of
the five units. Candidates shall be expected to answer one question from each
unit.

Paper - I

Health Education
Time : 3 Hours

Max. Marks : 60
Min. Pass Marks : 22
Unit - I
Meaning of Health Education, its need and scope for college students,
aims, objectives and Principles of Health Education.

emr VVr` df

63

Unit - II
Concept of Health and Fitness; the importance of health to individual,
family, community and the State; meaning of mental health and its relationship
with Physical health.
Unit - III
Balanced diet and nutrition, misconception about food, function of
food in the body, essential body nutrients and other componenets of food,
required diet for sportsman, adverse effects of tobacco, alcohal and intoxicating
drugs.
Unit - IV
Need and importance of personal hygience, environmental hygine,
food hygine, Communicable disease and its prevention; posture-common
postural defects, their causes and remedies.
Unit - V
Importance and general pronciples of safety education for preventing
accidents in Physical Education and Sports. Common accidents in Games
and Sports and its first aid treatments.
Books for Reference :
1. Lawrence, Thomas Gordan; Schriver, Alico : Powers; Douglas F. and
Verhans Levia J. : Your Health and Safety har Court, Barce & World,
Inc. New York, 1969
2. Bauer, W.U. (Editor ) : Todays health Guide Americl Medical Association
Revised Edition, 1968
3. Johns, Edward P. Suttan, Wilfied C. and Webster, Lioyd E. : Health for
effective linving no Craw Hill Book Company New York, 1970.
4. Stack, Harbett, J. Duke Elkow Education for safe living, Englewood cliffs,
Now Jerscy, Peontice Hall Inc. 1966.
5. Evans, A. William Everday Safety, chicago; Lyons and Carnashan, 1952.
6. Floria, A.A. & Stafford G.T. : Safety Education, New York Mc Graw Hill
Book Co. 1969.
7. Park J.E. Text Book of preventive and Social medicine Banarsidass
Bharat, 1980.
8. Ajmer Singh etc. : Basis of Physical Education, Health & Sports B.A. I :
Kalyani Publication Ludhiana.
9. Ajmer Singh etc. : Basis of Physical Education, Health & Sports B.A. II
: Kalyani Publication Ludhiana.
10. Ajmer Singh etc. : Basis of Physical Education, Health & Sports B.A. III
: Kalyani Publication Ludhiana.
11. Sharma & Granth Singh : Physical & Health Education : Asha Prakashan
Greh, New Delhi.

64

O. am. am. g. {d. {d., O`nwa

12. Datta A.K. & Mazumdar I. : Student teaching in Physical Education :


Janvani Prakashan Pvt. Ltd. Delhi.

13. AO_oa qgh Ama A` emar[aH$ {ejm dm` Ed Iobm| H$s AmYw{ZH$ nmR>`nwVH$
~r. E., I H$`mUr npbHo$eg, bw{Y`mZm&
14. AO_oa Ama A` emar[aH$ {ejm dm` Ed Iobm| H$s AmYw{ZH$ nmR>`nwVH$
~r. E. II & III H$`mUr npbHo$eg, bw{Y`mZm&
15. _moh_X dm{hX Ama Xr{jV EZ. Ho$. emar[aH$ {ejm _| {ejU {d{Y`m S>mbrJO
aodo H$mqgJ bIZD$&
17. nmS>o` b_rH$mV emar[aH$ {ejm H$s {ejU n{V _Q>monmo{bQ>Z ~wH$ H$. m.
{b. ZB {Xbr&
18. {gT>mZm AemoH$ Hw$_ma emar[aH$ {ejm {gmV, _Zmo{dkmZ Ed B{Vhmg lr`me
npbHo$eg, O`nwa&
19. ^m{Q>`m E. Eb. Ama ~Kob hoV qgh eara aMZm, {H$`m em, dm` {ejm,
gwajm {ejm, mW{_H$ {M{H$gm Ama Amhma, lr`me npbHo$eg, O`nwa&
20. H$_boe Ama gJmb emar[aH$ {ejm Ho$ {gmV d B{Vhmg, H$me ~Xg bw{Y`mZm&
21. dUd amOo gmX emar[aH$ {ejm H$m gJR>Z d {d{Y`m lr`me npbHo$eg, O`nwa&
Paper - II
Test and Measurement
Time : 3 Hours
Max. Marks : 60
Min. Pass Marks : 22
Note:- Each theory paper will have questions, two from each of the
five units. Candidates shall be expected to answer one question from each unit.
Unit - I Introduction
1. Meaning of tests, measurements & Evaluation, Need & Importance of
tests & Measurement in Physical Education.
2. Meaning of Statistics, Need & Importance of Statistics.
3. Frequency Tables-Meaning, constrution & uses.
Unit - II Fundamentals of Statistics
1. Measures of Central Tendency - Meaning, uses and calculation from
frequency tables.
2. Graphical representation of Data-Meaning Uses and Techniques.
3. Percentiles - Meaning, Uses and calculation.
Unit - III Test Evaluation and construction
1. Item to be included in objective and Subjective tests.
2. Criteria of tests selection.
3. Administration of Testing Programme.

emr VVr` df

65

Unit - IV Measurement of Physical Fitness and Skill Performance


1. Fitness Tests : AAHPERD, JCR Test, Candidate Fitness Test.
2. Sports skill Tests : Johnson Basket Ball Ability Test, Mc Donald Soccer
Test, Dribble and Goal Shooting Test in Hockey.
Unit - V Dimensions and Markin of Playfields
Football, Volleyball, Basketball, Cricket, Hockey and Badminton.
Books for Reference :
1. Clarke H.H. : Application of measure to Health and Physical Education,
Englewood cliffs, N.J. Precentice Hall Inc.
2. Larson I.A. and Yacom, R.D. : Measurement and Evaluation in Physical
Health and Recreation Education, St. Louis : C.V. Moslay Company,
1957.
3. Mathew, Donald K. : Measurement in Physical Education, London; W.B.
Saunders Company, 1973.
4. Neilson N.P. : An Elementary Course in Statistics Test and Measurement
in Physical Education National Test Polo, Athletic, 1960.
5. Ajmer Singh etc. : Basis of Physical Education, Health & Sports B.A. I :
Kalyani Publication Ludhiana.
6. Ajmer Singh etc. : Basis of Physical Education, Health & Sports B.A. II
: Kalyani Publication Ludhiana.
7. Ajmer Singh etc. : Basis of Physical Education, Health & Sports B.A. III
: Kalyani Publication Ludhiana.
8. Sharma & Granth Singh : Physical & Health Education : Asha Prakashan
Greh, New Delhi.
9. Datta A.K. & Mazumdar I. : Student teaching in Physical Education :
Janvani Prakashan Pvt. Ltd. Delhi.

10. AO_oa qgh Ama A` emar[aH$ {ejm dm` Ed Iobm| H$s AmYw{ZH$ nmR>`nwVH$
~r. E., I H$`mUr npbHo$eg, bw{Y`mZm&
11. AO_oa Ama A` emar[aH$ {ejm dm` Ed Iobm| H$s AmYw{ZH$ nmR>`nwVH$
~r. E. II & III H$`mUr npbHo$eg, bw{Y`mZm&
12. _moh_X dm{hX Ama Xr{jV EZ. Ho$. emar[aH$ {ejm _| {ejU {d{Y`m S>mbrJO
aodo H$mqgJ bIZD$&
13. nmS>o` b_rH$mV emar[aH$ {ejm H$s {ejU n{V _Q>monmo{bQ>Z ~wH$ H$. m.
{b. ZB {Xbr&
14. {gT>mZm AemoH$ Hw$_ma emar[aH$ {ejm {gmV, _Zmo{dkmZ Ed B{Vhmg lr`me
npbHo$eg, O`nwa&

O. am. am. g. {d. {d., O`nwa

66

15. ^m{Q>`m E. Eb. Ama ~Kob hoV qgh eara aMZm, {H$`m em, dm` {ejm,
gwajm {ejm, mW{_H$ {M{H$gm Ama Amhma, lr`me npbHo$eg, O`nwa&
16. H$_boe Ama gJmb emar[aH$ {ejm Ho$ {gmV d B{Vhmg, H$me ~Xg bw{Y`mZm&
17. dUd amOo gmX emar[aH$ {ejm H$m gJR>Z d {d{Y`m lr`me npbHo$eg, O`nwa&

Practical
Max. Marks: 80
Min. Pass Marks : 28
The practical examination shall be conducted by a panel of two
examiners.
A candidate shall be required to show his/her familiarity (Rules &
Techniques) and give performance/demonstration in the following :
1.
Gymnastics and Developmental execiss (Compulsory) 40 Marks
2.
any one Game of the candidate choice from the following : 40 Marks
(a)
Badminton
(b)
Table-Tennis
(c)
Tennis
(d)
Squash

11. COMPUTER APPLICATION


Paper - I

Introduction to Wed Design


Unit-I
Introduction to Internet: History- The way internet works-Connecting to Interner-Uses of Internet-Internet Service Providers. Internet Access
Tolls: Information Retrieval Tools: FTP, Gopher- Communication Tools:
Telnet, Usenet- Multimedia Information tools: Home Page- Information Search
tools: Archie- Veronica-WAIS.

Unit -II
World Wide Web (WWW): What is WWW- Web page site- Web
browsers- Uniform Resource Locator (URL)- Search Engines- DNS- Electronic Mail: Introduction- Advantages of E-mail- Address- E-mail components- E-mail functions.

Unit-III
Introduction Web Design: What is Web Design- Web Design process- Site types and Architecture- Navigation theory and practive-HTML:
Basic concepts-Structure of HTML document: HTML elements.

Unit- IV
Links and Addressing: Linking Basics, URL - HTML and Images:
HTML Image Basics- Frames: Overview of Frames, Frame Targeting, Floating Frames- Styles sheets: Style Sheet basic, Style sheet properties.

emr VVr` df

67
Unit - V

Basic Interactivity with forms: form elements, controls- Introductions to Scripting: VB Script Including the script in HTML document DHTML: Document Object Model.
Prescrible Text Books:
1.

Fundamentals of Internet and WWW by Reymond Greenlaw and


Ellen Hepp. Tata Mc Graw Hill.

2.

The Complete Reference Web Design by Thomas A. Powell, Tata


McGraw Hill edition. (Chapters: 1, 2, 4, 5).

3.

The Complete Reference HTML by Thomas A. Powell, Tata McGraw


Hill Second edition (Chapters 3, 4, 5, 8, 10, 11, 13, 14).

Paper- II
Programming With Visual Basic 6.0
Unit-I
Introduction - IDE- Menu Bar- Toolbars- Project Explorer- ToolboxProperties window-form Designer- Form Layout- Immediate Window-Saving the Project- Elements of the User Interface- Designing the User Interface- Aligning the Controls - running the Applications- Event Driven programming - A few common properties- Common Methods- Common EventsDocking the tool bar

Unit - II
The Language- Declaring the Variables, Types of Variables, Converting the Variable Types. User- defined Data Types, Special Values, Examining the Variable Types- Scope of the Variable- Control Flow StatementsIf.. Then, if..then.. else, Select Case statements- Loop Statements- Do .. Loop,
For .. Next, while .. Wend, Nested Control Structures, Exit Statement - Arrays
- Declaring Arrays, specifying the limits, Multi dimensional Arrays- Dynamic
Arrays - Control Arrays - Procedures - Subroutines - functions - calling procedures - Passing Arguments- File Handiling.

Unit - III
Working with Forms - Start up form, Loading, Showing and hiding
forms, Controlling one form from within another form - Designing Menus Programming Menu Commands - Form events - Building Dynamic Forms at
runtime - SDI and MDI - Multiple document Interface- MDI applications Basics, Built- in Capablities of MDI, Parent and child Menus, Accessing Child
Forms, Loading and Unloading Child forms, Ending and MDI Application.
Implementing Scrolling Forms.

O. am. am. g. {d. {d., O`nwa

68
Unit - IV

Database Programming - Introduction to DBMS - Recordsets - Relational eoncepts - Primary Key, Foreign Key, Indices- Introduction to SQL Data Control - Data Control Properties & Methods- Adding Records- Editing
Records - Deleting Records- Updating The tables- Introduction To ADO control - ADO object Model - using ADO, Establishing Connection, Executing
SQL Statements- Cursor Types and Locking Mechanisms, Manipulating the
Recordset Objects, Simlple Record Editing and Updating

Unit - V
VB & Web - Introducation to Web - HTML Pages - Server- Client
Interaction - Structure of HTML documents - Basic HTML tags - Inserting
Graphics - Tables - Frames - Forms & Controls - Buiding Parameter String Contacting a Server Application - Connecting to Web server - ASP - Creating
and ASP, Active and Server's Objects - Intrinsic Objects, Basic Objects - the
Response Object - the Request Object - The Server Object - The Session and
Application Obects - Start and End Events - Setting Up and ODBC Data
Source - Opening the Database- Building a Recordset - Using the Record Set.
Prescribed Text Books
1.
Visual Basic 6.0 Pragya Publications
2.
Visual Basic 6.0, BPB Publications (Hindi Edition)
Referenc Books
1.
VB 6.0 Black Books
2.
Mastering the Visual Basic 6.0 - BPB Publications.
----

emr VVr` df

69

O. am. am. g. {d. {d., O`nwa

70

empVVr`df
{df`mZwH$ _{UH$m
d`{df`
narjm g~Yr gm_m` {Z`_
A{Zdm` {df`m
dJ-I
gH$V dmL>_`
dJ II _w` dH$pnH$ {df`m
doX doXmJ gH$m`
1. G$doX
2. ewb`Owd}X (_m`pXZemIr`)
3. ewb`Owd}X (H$mdemIr`)
4. H$U`Owd}X (V{mar`emIr`)
5. gm_doX (H$mWw_emIr`)
6. gm_doX (O{_Zr`emIr`)
7. AWddoX
8. nmamo{h`_
9. doXZ${H$`m
10. doX{dkmZ_
11. J{UV`mo{Vf_
12. {gmV`mo{Vf_
13. \${bV`mo{Vf_
14. gm_w{H$`mo{Vf_
15. dmVw{dkmZ_
16. Y_em_
17. Z``mH$aU_
18. m``mH$aU_
gm{h`-gH${VgH$m`
19. gm{h`_
20. nwamUo{Vhmg
21. mMrZamOZr{Vem_

nR> g`m
1-3

6
7
8
9
9
10
10
11
12
12
13
14
14
15
16
17
18
19
20
21
23

emr VVr` df
XeZgH$m`22. gm_m`XeZ_
23. AVdoXmVXeZ_
24. _r_mgmXeZ_
25. `m`XeZ_
26. {Z~mH$XeZ_
27. db^XeZ_
28. `moJXeZ_
29. am_mZwOXeZ_
30. am_ZXXeZ_
31. VdoXmV
l_U{dmgH$m`
32. OZXeZ_
33. ~mXeZ_
34. mH$V-OZmJ_
dJ III dH$pnH$ {df`
AmYw{ZH$ kmZ-{dkmZgH$m`
1. AJoOr gm{h`
2. {hXr gm{h`
3. B{Vhmg
4. bmoH$emgZ
5. g_mOem
6. AWem
7. amOZr{V {dkmZ
8. Jh{dkmZ (Ho$db N>mmAm| Ho$ {bE)
9. J{UV
10. emar[aH$ {ejm
11. H$`yQ>a EbrHo$eg

71

24
25
25
26
27
28
29
29
30
30
31
32
33

34
36
41
44
48
49
52
53
60
62
66

72

O. am. am. g. {d. {d., O`nwa

OJXJ
w -am_mZXmMm`-amOWmZgH$V-{dd{dmb`, O`nwa_

nmR>`H$_
narjm `moOZm A``Z{~XdM
emrVVr`dfnarjm-2014
(10+2+3 Umbr)

OJXre gH$V nwVH$mb`


\o$MmBOr - _moVrbmb ~ZmagrXmg, npbeg, m. {b.
^JdmZXmg _mH}$Q>, VobrnmS>m dmbr Jbr, MmS>m amVm, O`nwa
\$moZ Z.- 0141-2562577, _mo. Z.- 9602630675
jspjaipur@rediffmail.com, sharma.saurabh675@gmail.com

emr VVr` df

73

NOTICE
1.

The ordinance governing the examination are


contained in a reoperate booklet. The
students are advised to refer to the same.

2.

Changes in Statutes/Ordinances/Rules/Regulations/Syllabi and Books may, from time to


time, be made by amendment or remaking
and a candidated shall, except in so far as
the University determines otherwise comply
with any change that applies to years he has
not completed at the time of change.

3.

All court cases shall be subject to the jurisdiction of the Rajasthan Sanskrit University
head-quarter at Jaipur only and not any other
place.

You might also like