Sveuilite u Splitu Prirodoslovno-matematiki fakultet Odjel za kemiju prof. dr. sc.

Maja Pavela-Vrani

Difuzija O2
bronhiole

Henrijev zakon: koliina otopljenog plina proporcionalna je parcijalnom tlaku plina

kapilare alveole

Fickov zakon: brzina difuzije obrnuto je proporcionalna i l kvadratu k d udaljenosti d lj i

na udaljenosti > 1 mm brzina difuzije nije dovoljna za podravanje ivota

2

Opskrba tkiva kisikom

U svrhu opskrbe tkiva kisikom, viestanini organizmi razvili su

krvoilni sustav hemoglobin (Hb) mioglobin (Mb)

3

to imaju zajedniko?

Lupinus luteus

Chironomus thunni

Physeter macrocephalus

Biljni LEGHEMOGLOBIN

Ouvani globinski lanac ERITROKRUORIN u kukaca

MIOGLOBIN u sisavaca

Apo- i holo-protein

polipeptidni lanac: globin prostetika skupina: hem protein: apo-protein

protein + prostetika skupina: holo-protein

Mioglobin
John Kendrew 1917-1977.

Monomer: jedan polipeptidni lanac i jedan hem

skladite kisika u miiu (srani i skeletni miii) olakava difuziju kisika u mii poveava topljivost kisika u miiu pospjeuje opskrbu aktivnog miia kisikom

Tercijarna struktura mioglobina (1957.)

Mioglobin je odgovoran za crvenu boju tkiva

Sisavci koji j dugo g borave pod p vodom (kitovi) sadre visoke koncentracije mioglobina u miiima

Tuljani mogu roniti do dubina preko 180 m - mogu ostati pod vodom dulje od 20 min

Nojevi, kao i ptice letjelice, imaju crveno meso bogato mioglobinom og ob o

Kvaterna struktura hemoglobina (1959.)

Max Perutz 1914-2002 1914-2002.

Tetramer: 4 polipeptidna lanca: 1 2 1 2 4 hema podjedinice su vezane nekovalentnim interakcijama alosteriki protein
8

Hemoglobin

nalazi se u crvenim krvnim zrncima poveava topljivost O2 topljivost O2 u krvnoj plazmi : 0,1 mM topljivost O2 u krvi k j sadri koja d i ~ 150 g Hb L-1: do 10 mM

krvni sud

hemoglobin hem

eritrocit

vri prijenos kisika u tkivo i CO2 iz tkiva

9

Evolucijski razvoj polipeptidnih lanaca Hb i Mb

-hemoglobin -hemoglobin

mioglobin

pragen Divergentna evolucija

10

Mioglobin i lanci hemoglobina imaju skoro istu sekundarnu i tercijarnu strukturu

mioglobin (Mb)

hemoglobin (Hb)

75% lanca mioglobina je u konformaciji -uzvojnice (A-H) 27% slinosti u primarnoj strukturi Mb i Hb 11

Prostetika skupina Mb i Hb: Hem

Hem: odgovoran za crvenu boju krvi protoporfirin IX 4 pirolna prstena povezana metenskim mostovima Fe(II)

A
Fe (II)

B C
12

Fe stvara 6 koordinacijskih veza

Koordinacijske veze u oksiHb

4 veze s N N-atomima atomima protoporfirinskog prstena 1 veza s proksimalnim His93 iz globinskog lanca 1 veza s molekulskim kisikom

Fe (II)

proksimalni His

oktaedarski kompleks

13

Globinski lanac

omoguava reverzibilno vezanje O2

O2 iz plua O2 u tkivo

Hb oksiHb

modulira afinitet vezanja O2 na hem

proksimalni histidin His93 (F8)

14 (E7) distalni histidin His64

Izdvojeni hem vee CO 25 000 puta jae nego O2 (linearno vezanje liganada)

O C Fe

CO i O2 se natjeu za isto vezno mjesto na hemu

Distalni His slabi vezanje CO protein prisiljava CO da se vee
His E7 C Fe His F8 O

koso, a ne okomito: oslabljuje interakciju CO s hemom pospjeuje vezanje O2

Mb i Hb veu CO 200 puta jae

nego O2
15

Mb (monomer) ( )
Mb + O2 MbO2 hiperbolina zavisnost

mioglobin

hemoglobin

Hb (tetramer)
Hb + 4 O2 Hb(O2)4 sigmoidalna zavisnost kooperativno vezanje O2

Yo2

vena

arterija

po2
16 Krivulja disocijacije kisika

Deoksihemoglobin sapinje 8 nabojnih veza

nekovalentne elektrostatske interakcije j izmeu suprotno nabijenih skupina

17

Oksigenacija hemoglobina pokree konformacijske promjene: kidaju se nabojne veze

T
2

(sapeta)

R
1

(oputena)

O2

niski afinitet za kisik

18 visoki afinitet za kisik

Zbog sterikog odbijanja izmeu proksimalnog His i N-atoma porfirina, Fe se u deoksihemoglobinu nalazi izvan ravnine hema

proksimalni His

distalni His

19

Fe2+ se pri oksigenaciji pomie u ravninu porfirina

Pokretanje Fe prenosi se na polipeptidni lanac preko proksimalnog His

20

10

Strukturna promjena unutar podjedinice dovodi do strukturnih promjena na dodirnoj povrini podjedinica

kidaju se nabojne veze u susjednoj podjedinici ravnotea susjedne podjedinice pomie se prema R-stanju susjedna podjedinica lake vezuje kisik

21

Za alosterike efekte potrebna je interakcija podjedinica

sve podjedinice deoksiHb su u T obliku uzastopno vezanje O2 ini R oblik vjerojatnijim

prva molekula O2 vee se na T oblik, a etvrta na R oblik

T oblik R oblik

etvrta molekula O2 vee se 300 puta vre od prve molekule

22

11

Kooperativno vezanje omoguava Hb da isporui dvostruko vie kisika tkivo plua hemoglobin Y stupanj zasienja bez kooperativnih interakcija (hipotetski model)

23

Afinitet Hb za kisik

Postotak oksiHb

Kiselost potie otputanje kisika s Hb P Pove anje j koncentracije k t ij CO2 smanjuje j j afinitet Hb za kisik Difosfoglicerat (BPG) Pomak u lijevo pCO2 smanjuje afinitet Hb temperatura pH za kisik
BPG Pomak u desno pCO2 temperatura p pH BPG Normalna krivulja zasienja

Krivulja disocijacije oksiHb

24

12

Bohrov uinak

Mehanizam kojim se stanicama isporuuje kisik u skladu s njihovim potrebama Metaboliki aktivne stanice, kojima je pot ebna velika potrebna elika koliina kisika, kisika proizvode velike koliine otpadnih tvari: H+ i CO2

25

Opskrba tkiva kisikom

(TKIVO) (kapilare) niski pO2 ERITROCIT

HCO3(PLAZMA)

CO2

difuzija

CO2

+ H2O H+ + HCO3enzim : ugljina anhidraza

1515 -20% CO2 vee se na globinski lanac: R - NH3+ + CO2 R - NHCOO- + 2H+ karbamat Hb(O b( 2)nHx +

O2

Hb(O b( 2)n+1 + xH+

O2

difuzija

O2

CO2 i H+ stabiliziraju deoksiHb

26

13

O2

(PLUA) visoki pO2

(IZ ZRAKA) (izdie se) ( )

CO2

O2

Hb(O2)nHx +

Hb(O2)n+1 + xH+

HCO3HCO3(PLAZMA)

H+ H2CO3

H2CO3 H2O + CO2 Enzim: ugljina anhidraza R - NHCOO- + 2H+ R - NH3+ + CO2 karbamat ERITROCIT

27

Efektivna razmjena plinova

arterijska krv osiromaena kisikom venska krv obogaena kisikom

Brzina difuzije prop. je razlici parcijalnih tlakova i povrini membrane, a obrnuto prop. debljini membrane

zrak napuhuje alveole

Ukupna povrina membrane u pluima (alveola) je oko 100 m2 i debljine <10-6 m

28

14

Mioglobin otputa kisik samo kod niskih koncentracija kisika aktivni mii

Mb ima vei afinitet za kisik od Hb kisik prelazi s Hb u krvi na Mb u miiu

29

BPG smanjuje afinitet Hb prema kisiku stabilizacija kvaterne T

strukture unakrsnim povezivanjem -lanaca deoksiHb

HbHb -BPG + 4 O2 Hb(O2)4 + BPG

30

15

Prilagodba na veliku visinu

160 140 120 100 bifosfoglicerat 80 60 40 20 0 -1 0 1 2 3 4 5 6 0 1 2 3
31

4530 m nadmorske visine

razina mora

vrijeme (dani)

Funkcionalne razlike Hb i Mb

Hb je alosteriki protein Hb vee O2 kooperativno afinitet Hb za kisik ovisi od pH CO2 utjee na osobine vezanja kisika na Hb

Mb nije alosteriki protein vezanje O2 na Mb nije kooperativno afinitet Mb za kisik ne ovisi od pH CO2 ne utjee na Mb

organski fosfati smanjuju afinitet Hb za kisik, pa je taj afinitet manji nego u Mb

32

16

Fetalna crvena krvna zrnca

HbF (22) HbF slabije od HbA vee BPG posljedica: HbF ima vei afinitet za kisik od HbA Y stupanj zasienja

Crvena krvna zrnca majke

O2 prelazi s majinog oksiHbA na fetalni deoksiHbF

pO2 (tori)

33

Methemoglobin (MetHB)
F (III) nastaje Fe(III) t j oksidacijom k id ij Fe(II) F (II) Fe(III) ne vee O2 koordiniran je molekulom vode u estom koordinacijskom mjestu uzrok je smee boje osuene krvi ili starog mesa eritrociti sadre metHb reduktazu koja prevodi metHb u Fe(II) oblik

34

17

Anemija smanjen broj hemoglobina u jedinici volumena krvi

35

Anemija srpastih stanica (HbS)

prenosi se genetski gen srpaste g p anemije j titi od malarije j zamjena : Glu 6 Val u -lancu HbA Hb A HbS HbS Val-His ValHis-LeuLeu-Thr Thr-Pro Pro-Glu Glu-Glu Glu-LysLysValVal -His His-LeuLeu-Thr Thr-Pro Pro-Val Val-Glu Glu-Lys Lys1 2 3 4 5 6 7 8

Glu: polarna i nabijena aminokiselina Val: nepolarna aminokiselina

smanjena topljivost deoksiHb

36

18

Podruja uestalosti anemije srpastih stanica i malarije se preklapaju

37

Polimerizacija deoksiHbS

Ljepljiva ploha
38

19

DeoksiHbS polimerizira u uzvojita vlakna (etrnaestolanana uzvojnica)

Snop od 14 niti

39

Srpasti eritrociti: visoka koncentracija deoksiHb eritrociti lako hemoliziraju oteenje krvnih sudova brzina polimerizacije ovisi o brzini protoka eritrocita kroz kapilare vea brzina polimerizacije u kapilarama gdje je smanjena koncentracija O2
40

20

 Terapija

sintetini oligopeptidi

specifino se veu na dodirnu povrinu i sp jeavaju sprje a aj polimerizaciju polime i acij

poveanje afiniteta prema kisiku smanjenje koncentracije HbS

poveanjem volumena eritrocita poveana propusnost membrane za vodu

41

21