SI TI DREJTOHESH NJE BANKE

M b shtetje P r P rojektin

Proli i EFSE-s
Fondi Europian pr Europn Juglindore (EFSE) sht themeluar si nj fond investimi i menaxhuar privatisht m 15 dhjetor 2005. EFSE, nprmjet institucioneve nanciare t kualikuara, synon t nxis mirqenien dhe zhvillimin ekonomik n Europn Juglindore, prmes nancimit shtes t zhvillimit, veanrisht pr ndrmarrjet shum t vogla, t vogla dhe individet me t ardhura t ulta. N realizimin e qllimit t tij drejt zhvillimit, Fondi mbshtetet n parimet e qndrueshmris dhe vazhdimsis, duke kombinuar zhvillimin me orientimet e tregut, dhe investimet private me fondin publik (si partneriteti i par publik-privat n llojin e vet). EFSE aktualisht vepron me tre institucione partnere kreditimi (IPK) n Shqipri. Ai i jep shum rndsi t qenurit nj investitor i prgjegjshm, i cili nxit praktikat prgjegjse nanciare n vendet e synuara, n kt rast n Shqipri. Theksi mbi prgjegjsin buron nga misioni pr zhvillim i Fondit me fokus lehtsimin e aksesit n shrbimet nanciare pr grupet e popullats m pak t privilegjuara. Si e till, EFSE prpiqet t nxis njohuri nanciare tek klientt, t rris njohurit e huamarrsve mbi procesin e kreditimit dhe t krijoj ndrgjegjshmri publike pr rolin e sektorit nanciar. Seksioni i Zhvillimit t Fondit, nj segment i tij q siguron asistenc jonanciare pr t dhe q plotson misionin e investimeve t tij me konsultime dhe trajnime pr IPK-t, n mbshtetje t synimit t prshkruar m sipr, ka bashksponsorizuar kt broshur edukative t klientit, me qllim shpjegimin e thjesht dhe praktik t shrbimeve bankare.

SI TI DREJTOHESH NJE BANKE

F ja L im mir P rit s n G a Pro C re D it B ank

T dashur prdorues aktual dhe t ardhshm t shrbimeve bankare

Banka ProCredit, banka juaj fqinje, beson n parimin e transparencs, ekasitetit, komunikimit t hapur dhe mbajtjes s vazhdueshme t prgjegjsis shoqrore. Kjo sht arsyeja prse ne kemi hartuar kt broshur me shpjegime t drejtprdrejta, t cilat do ju ndihmojn n komunikimin me punonjsit e banks, me qllimin q ju t jeni m pran biznesit bankar. Kjo broshur i dedikohet kryesisht prdoruesve t shrbimeve huamarrse ose t produkteve t kredis, t cilat jan m t krkuarat n ditt e sotme. Gjithashtu, nj vmendje e veant i kushtohet rndsis s kursimit dhe shpjegimit pr prdorimin e kartave dhe llogarive rrjedhse. sht fakt se n Shqipri, sektori bankar sht segmenti m i zhvilluar i ekonomis. Shrbimet bankare jan prmirsuar si n gamn e produkteve ashtu edhe n eciencn dhe profesonalizmin me t cilin ofrohen. Sidoqoft, besojm se gjat ksaj periudhe sht punuar m shum n drejtim t shitjes, sesa nj shpjegimi t plot t produkteve t ofruara dhe si rrjedhoj edukimi nanciar i klientve nuk ka ndjekur mjaftueshm zhvillimin e shpejt dhe t thell t shrbimeve bankare n vendin ton. Gjithashtu, nuk i sht kushtuar vmendje e mjaftueshme prezantimit transparent t shrbimeve dhe shpjegimit t kuptueshm t tyre. Ne shpresojm se kjo broshur do tju siguroj informacion t dobishm dhe do tju ndihmoj t zgjidhni shrbimin m t prshtatshm bankar. Nj falenderim i veant shkon pr Fondin Europian pr Europn Juglindore (EFSE) pr mbshtetjen e dhn, q kjo broshur t arrij n sa m shum shqiptar t jet e mundur. Ju lutem t mos harroni se mbi 800 punonjs t banks ProCredit n t 43 pikat tona t shrbimit n t gjith Shqiprin, jan n dispozicionin tuaj pr tju prgjigjur t gjitha pyetjeve dhe krkesave tuaja. Gjithashtu, do t donim tju rikujtonim se pr do informacion t mtejshm apo asistenc teknike t shpejt, ju mund t telefononi pran Qendrs s Shrbimit Telefonik (7 dit/24 or) me numr telefoni +355 042 240 777 ose +355 042 230 499. Adres email: infoCallCenter@procreditbank.com.al Ekipi i ProCredit Bank,

L E t R N G A G U V E R N At O R I I BANKS S SHQIPRIS
T dashur lexues e prdorues t shrbimeve bankare,
Zhvillimet e vrullshme ekonomiko-nanciare kto vitet e fundit jan reektuar ndrmjet t tjerash edhe n rritjen dhe konsolidimin e sistemit bankar. Rrjeti i bankave tregtare ka rritur pranin e tij vit pas viti, duke deprtuar gjithnj e m shum edhe n zonat m periferike t vendit. Shtimi i mbulimit gjeograk sht shoqruar m nj vrshim shrbimesh dhe produktesh bankare si rezultat i t cilave ndrmjetsimi nanciar sht thelluar m tej. Me mijra individ, biznese, agjenci t ndryshme private apo publike kan rritur aksesin n sistemin bankar, si rezultat i s cils ekonomia ka arritur t siguroj rritje ekonomike t qndrueshme. I gjith ky proces i madh rritjeje dhe zhvillimi e ka br t domosdoshme rritjen e vigjilencs bankare nga ana e Banks s Shqipris. Njkohsisht ne kemi prshtatur dhe nj sr masash t tjera, prfshir dhe ato q informojn dhe mbrojn konsumatorin e thjesht n raportet e prditshme q ato vendosin me sistemin bankar. Kjo bhet veanrisht e domosdoshme n vende si i yni, ku pr dekada me radh shteti ishte ai q kujdesej pr sigurin e t ardhurave t njerzve. Pr kt qllim, nj rndsi t veant i kemi kushtuar edhe edukimit nanciar t publikut duke e konsideruar at nj instrument t fuqishm pr t rritur shkalln e kuptimit nga ana e publikut t natyrs, t ndrlikimeve, t t drejtave dhe t detyrimeve q karakterizojn marrdhniet e konsumatorit me bankn. Edukimi nanciar sht nj nga mnyrat kryesore t rritjes s besimit t konsumatorit n institucionet nanciare. Ai prfaqson nj nga elementt thelbsor n mbrojtjen e konsumatorit dhe n rritjen e aksesit n shrbimet nanciare dhe huadhnien e prgjegjshme. Pr kt qllim Banka e Shqipris ideoi dhe po ndjek prej disa vitesh programin edukues Banka Qendrore n jetn e prditshme. Ky program nprmjet bashkpunimit me institucione t tjera n vend, ka si qllim t krijoj dhe t zgjeroj njohurit rreth produkteve dhe shrbimeve nanciare n mnyr t strukturuar.

SI TI DREJTOHESH NJE BANKE

Pr kt arsye kemi shkruar dhe shprndar pothuaj n t gjith vendin nj seri broshurash dhe etpalosjesh, t cilat trajtojn shtje t nancave personale, ndrtimit dhe planikimit t nj buxheti personal, mnyrs se si t przgjedhim dhe t shfrytzojm produktet bankare ashtu si duhet apo prgjegjsis q secili prej nesh ka pr t kryer vendimet e duhura nanciare. Prve ksaj nj sr aktivitetesh edukuese q zhvillohen pr do vit, i kushtohen msuesve, nxnsve, studentve, medias dhe publikut n prgjithsi. Nprmjet ktij komunikimit t hapur dhe t vazhdueshm me publikun e gjer, Banka e Shqipris synon t informoj qytetart e vendit ton mbi shtje t thjeshta si: Pse duhet luftuar inacioni? Si prdoret nj kart krediti? N afatin e gjat, cilat jan politikat e duhura skale? far prtimi kam nga interesi i prbr? Pse duhet t kursej dhe si ti investoj parat e mia? Prse m nevojitet nj fond pensioni? Prse kursimet duhen depozituar n bank? Banka e Shqipris, beson se edhe institucionet nanciare t mbikqyrura prej nesh duhet t jen nj pjes aktive e edukimit nanciar t konsumatorit. Bankat e nivelit t dyt luajn nj rol t rndsishm pr sa i prket edukimit t publikut n shtje nanciare dhe ato q kan t bjn me buxhetin personal dhe familjar. Ato kan ekspertizn dhe informacionin e duhur pr tu ardhur n ndihm, jo vetm klientve, por edhe t afrmve dhe miqve t tyre. Duke u mbshtetur n t dhnat q disponojn mbi nevojat e klientve t tyre, bankat mund t projn ekspertiz nprmjet fushatave t edukimit nanciar dhe t ofrojn teknikn e duhur pr t ndrtuar projekte edukuese mbi jetn e konsumatorve dhe planikimin e t ardhurave. Edhe kjo broshur q keni n duar sht nj kontribut i vlefshm n rrugn e krijimit t nj kulture t mirllt ekonomiko-nanciare n vendin ton. Nprmjet nj gjuhe t kuptueshme nga t gjith ajo shpjegon n mnyr t qart dhe t thjesht t gjitha detyrimet dhe t drejtat q lindin prej prdorimit t nj produkti bankar. Kjo broshur kontribuon jo vetm n rritjen e transparencs ndaj klientit, por edhe n prmirsimin e njohurive t punonjsve t nj banke tregtare.

far jan bankat dhe si veprojn ato? far shrbimesh ofrojn bankat?

N brendsi t broshurs: I II III Njohuri rreth bankave. Si t zgjedhim bankn e duhur? Njohuri dhe informacion rreth kredive Njohuri dhe informacion rreth kursimeve F. 5-14 F. 15-30 F. 31-36 F. 37-40

IV Njohuri dhe informacion rreth llogarive rrjedhse dhe kartave

Ka prkuzime t ndryshme mbi bankat. Ajo q kan t prbashkt t gjitha kto prkuzime sht fakti se bankat veprojn si institucione nanciare, t cilat n thelb kan t bjn me veprime huadhnie dhe depozitime. M saktsisht kjo do t thot se bankat mbajn kursimet e publikut ose fondet e kursimtarve n form depozitash, pr t cilat ato paguajn nj prqindje interesi t caktuar, dhe kryesisht i japin ato depozita si kredi, kundrejt nj prqindjeje interesi. Ky prkuzim sht sigurisht shum i thjeshtsuar. Biznesi bankar sht m i ndrlikuar, por thelbi sht: mbledhja e depozitave dhe dhnia e tyre si kredi. Cila sht rndsia e ktij funksioni? Ju mund tia besoni parat tuaja nj banke pr kursim dhe m pas ajo ti prdor ato pr tia dhn n form kredie dikujt q ka nevoj pr t prmirsuar biznesin e tij ose standardin e jetess. Thelbi qndron te ndrmjetsimi: banka i mban parat tuaja, duke paguar interes pr faktin q ju i keni besuar dhe i keni dhn parat pr ti pasur t sigurta dhe nga ana tjetr banka i jep hua kto para n form kredie Ky ndrmjetsim bankar ka nj ndikim t rndsishm n zhvillimin ekonomik t vendit. Individt, t cilt zotrojn tepric fondesh, i drejtojn ato n tregun nanciar ku ata marrin prtime dhe kshtu investojn n sfern ekonomike dhe marrin pjes n krijimin e nj vlere t re. Investimi juaj n kursime gjithashtu ndikon n huadhnie m t favorshme. Bankat do ti japin hua parat tuaja n form kredie me kushte m t favorshme sesa parat q merren hua n bankat jasht shtetit. Kredi m t favorshme n ndrmarrje do t thot m shum siprmarrje biznesi, pra m shum punsim n vend. Bankat nuk ndryshojn shum nga kompanit. Ato kryejn aktivitetin e tyre n grumbullimin e depozitave dhe dhnien e kredive. Prve ktyre bankat kryejn edhe shrbime t tjera. N ekonomi, ndryshe nga kompanit q kan t bjn me ofrimin e produkteve ose sigurimin e shrbimeve t tjera, bankat kan nj funksion specik: ato kryejn transaksione parash dhe nse bankat nuk do t ekzistonin funksionimi i ekonomis do t isht i pakonceptueshm. do bank vepron n prputhje me politikat e saj t biznesit. Aksionert dhe zotruesit e banks shpjegojn shkurtimisht dhe n mnyr t sakt rregullat dhe direktivat q i referohen veprimeve t saj, bazuar n Misionin e Banks. Ndrkoh q kryejn aktivitetet e tyre, t gjitha bankat i prmbahen rregullave t prshkruara n politikn e biznesit. Mbani mend se bankat jan pjes e komunitetit ku ato veprojn dhe nuk duhen par si nj pjes e ndar e tij. N njfar mnyre bankat jan pjes e jets suaj. Ato ju ofrojn shrbimet dhe produktet e tyre, por gjithashtu marrin pjes n mnyr aktive n prmirsimin e cilsis s jetess n qytetin, fshatin apo lagjen tuaj. Bankat ju ofrojn lloje t ndryshme shrbimi q mund t ndahen n disa grupe themelore:

Veprimet e huadhnies (kredis) Veprimet n lidhje me depozitat Administrimi i llogarive rrjedhse dhe veprimeve t pagesave Kartat

Kredia sht fondi q ju merrni hua nga nj bank plus detyrimin, pr t cilin sht rn dakord m par, pr ta paguar at me interes. Ky interes, n fakt sht nj tarif pr shrbimin e ofrimit t fondeve. Kredia mund t merret pr nj arsye t veant, por kriteri baz kur merret kredia duhet t jet prmirsimi i standardit t jetess, e cila n t njjtn koh nuk rrezikon situatn tuaj aktuale ose ekzistencn tuaj n t ardhmen. Efekti i nj kredie zakonisht sht m i dukshm n rastin e nj kompanie, duke qen se siguron nj mundsi pr t zgjeruar dhe prmirsuar marrveshjet e biznesit dhe lidhjet tregtare. Detaje t mtejshme pr kt shtje mund t gjenden n Seksionin ll: Rreth kredive Kursimet bankat ofrojn mundsi dhe prtime t ndryshme pr grumbullimin e parave q m von ju mund ti prdorni pr qllime t caktuara. Dy llojet kryesore t kursimeve jan: Kursime pa afat dhe kursime n depozita me afat, q do t thot kursim pr nj periudh t prcaktuar kohe. Kur ju vendosni ose depozitoni kursimet tuaja n nj bank, banka ju shprblen duke shtuar nj sasi parash n shumn q ju keni depozituar dhe ksaj sasie ne i referohemi si interes. Detaje t mtejshme pr kt shtje gjenden n seksionin lll: Rreth kursimeve. Llogarit rrjedhse prdoren pr t kryer transaksione, pr t br pagesa brenda dhe jasht vendit, t ashtquajturat transferta parash. Ato mund t prdoren pr lloje t ndryshme pagesash brenda dhe jasht llogaris si dhe pr kmbimin valutor. Llogarit tuaja n bank n fakt jan nj lloj karte identiteti bankar. Nga monitorimi i llogaris suaj, banka mund t shoh se cila sht gjendja juaj nanciare, t njoh nevojat tuaja potenciale dhe tju ofroj zgjidhjen e duhur. Detaje t mtejshme gjenden n Seksionin lV: Rreth llogarive rrjedhse dhe kartave. Kartat zvendsojn parat letr dhe lidhen me llogarin tuaj rrjedhse. Kartat e debitit jan ato karta q lidhen me llogarit rrjedhse, me t cilat ju mund t paguani pr mallrat dhe shrbimet deri n shum e disponueshme q keni n llogarin tuaj. Kur paguani me nj kart debiti, llogaria juaj debitohet menjher. Nga ana tjetr, kartat e kreditit funksionojn n at mnyr q ju t mund t blini mallrat kur dshironi dhe t paguani nj her n muaj, bazuar n faturat q ju merrni nga banka. Detaje t mtejshme pr kt shtje gjenden n Seksionin lV: Rreth Llogarive rrjedhse dhe kartave. N ditt e sotme shumica e bankave ofrojn gjithashtu shrbimin e veprimtaris bankare elektronike i cili ju mundson prdorimin e t gjitha shrbimeve prmes internetit pa qen e nevojshme q ju t shkoni n bank. Veoria e prdorimit t ktij lloj shrbimi sht kursimi i kohs, ju mund ti kryeni t gjitha porosit nga shtpia prmes internetit n nj koh m t shpejt sesa t shkoni n bank. Nj aspekt shum i rndsishm i veprimtaris bankare elektronike sht gjithashtu siguria e t dhnave, e cila garantohet nga fjalkalimi dhe kodet e siguris.

SI I OFROJN BANKAT sHRBIMET E TYRE?

Prve shrbimeve kryesore, banka ofron edhe nj gam shrbimesh t tjera si kmbimi i paras, ofrimi i garancive, letrat e kredis, kmbimi i kartmonedhave t dmtuara, etj. Si i ofrojn bankat shrbimet e tyre? Nj bank e prgjegjshme drejton biznesin n mnyr transparente, t thjesht dhe t kujdesshme. Por, far do t thot kjo? Prezantimi transparent i shrbimeve do t thot se do informacion i publikuar sht n prputhje me ofertn reale t banks. Sigurisht nj reklam nuk mund t prfshij t gjitha informacionet e detajuara q ju merrni kur shkoni n nj njsi biznesi bankar dhe ky nuk sht qllimi i saj, por n do rast duhen shmangur mesazhet q japin informacion t gabuar. Informacion i paraqitur n mnyr t thjesht dhe t kuptueshme, q do t thot shrbime t prezantuara n mnyr q dokush t mund ti kuptoj, jo vetm ata q jan t familjarizuar me kushtet bankare. Ky sht nj tipar q duhet t ket do bank q ndjek parimin e prgjegjshmris ndaj shoqris. Nj bank e prgjegjshme nuk lejon q publikut ti paraqitet informacion i paqart dhe i pakuptueshm. Paraqitje e prgjegjshme e shrbimeve nnkupton se banka ose punonjsit e banks jan gjithmon n dijeni nse nj shrbim i caktuar i prshtatet klientit potencial ose nse sht zgjidhja e duhur pr klientin. Shrbimet nuk duhen ofruar menjher dhe automatikisht, por duhet t jen n prputhje me nevojat dhe mundsit e klientit. Zakonisht informacioni transmetohet m mir dhe n mnyr m t besueshme personalisht dhe sht pikrisht kontakti personal q njerzit vlersojn m shum. Kjo sht arsyeja se pse informacioni m i plot sht informacioni q ju merrni n njsit e biznesit, drejtprdrejt nga punonjsi i banks i cili me shum durim dhe mirsjellje ju prezanton shrbimet e ofruara, shpjegon do gj t paqart dhe i prgjigjet t gjitha pyetjeve tuaja. Gjithashtu, ju mund t msoni rreth shrbimeve bankare jasht njsive t biznesit - n nj qendr tregtare, shtitore ose edhe n nj park. Punonjsit e banks ju paraqiten me dashamirsi dhe para se t ofrojn disa nga shrbimet bankare, ata ju pyesin rreth pritshmrive dhe nevojave tuaja potenciale n lidhje me nj shrbim t caktuar si dhe prpiqen t grumbullojn nj informacion t caktuar t cilin banka m von mund ta konsideroj me vler, n mnyr q tju siguroj shrbimin q ju prshtatet m shum. Prve ktij promocioni t drejtprdrejt, mnyra m e mir pr marketing sht reklama n televizione dhe ajo n radio, n gazeta dhe gjithnj e m shum n internet. Kto lloje reklamimi nuk mund t prmbajn t gjith informacionin e nevojshm pr nj shrbim, por mund tju sigurojn informacion t mjaftueshm dhe tju ftojn n nj njsi biznesi pr t marr informacion t plot pr shrbimin e dshiruar. Aktualisht jan mbi 16 banka q veprojn n Shqipri.

Por pse duhet t vizitoni nj bank t veant dhe jo ndonj bank tjetr? far duhet t kujtoni ndrkoh q vendosni n ciln bank t shkoni? far sht ajo q mund tju interesoj dhe cilat jan kriteret q mund tju udhheqin para se t hapni nj llogari n nj bank? Gjithmon duhet t shihni ofertat e t paktn dy bankave n mnyr q t dalloni ndryshimet q i referohen t njjtit produkt. Do t ishte ideale nse ju do t mund t bnit gjithka q ju nevojitet n nj bank t vetme: t mbani llogari rrjedhse pr pagesa, llogari kursimi, t merrni kredi, t drgoni para jasht vendit etj. sht e drejt t prdoren shrbime t bankave t ndryshme, duke qen se disa banka mund t ken shrbim m t mir ose mime m t favorshme pr produkte t caktuara. N kt rast ju duhet t dini se cilat jan prioritetet tuaja, pra far ka rndsi pr ju n nj marrdhnie me bankn. Kshilla jon sht q ju ta shqyrtoni nj ofert n kompleks dhe t pyesni veten: far mund t bj un n nj bank? Nse ju mund t merrni nga nj bank e caktuar n mnyr t knaqshme pjesn m t madhe t produkteve q dshironi, ather duhet t bashkpunoni me at bank. Nse ju prdorni nj shrbim t vetm n nj bank, dhe merrni nj kredi n nj bank tjetr, ather do t jet disi e ndrlikuar pr ju. Do t shpenzoni kohn tuaj dhe ka shum t ngjar q t paguani m shum pr shrbimet e veanta q kryeni n ato banka. Nse ju prdorni shrbime dhe produkte t ndryshme n nj bank t vetme ka shum t ngjar q tju ofrohen kushte m t mira. Ja pse ju duhet ta shihni ofertn si e nj tr dhe ta pyesni veten: far tjetr mund t toj nse marr nj kredi nga kjo bank, ose nse do ti besoj asaj parat e mia pr t qen t sigurta. N tekstin e mposhtm ne krkojm vmendjen tuaj pr kriteret e rndsishme kur vendosni se n ciln bank do t hapni dhe administroni llogarin tuaj, nse do t merrni nj kredi, ose do t prdorni nj shrbim tjetr. Ne theksojm se kto jan kritere t prgjithshme dhe do t ishte m mir pr ju ti drejtoheni punonjsit t banks n do njsi biznesi pr do krkes q mund t keni. Siguria dhe Besimi Bankat jan institucione q meritojn besim. Ju i dorzoni parat tuaja nj banke duke besuar se do t jen t sigurta aty. Kjo sht n mnyr absolute sjellja e duhur. Por far i bn bankat institucione t sigurta e t besuara? Veprimi i prgjegjshm bankar sht pa dyshim ai q i jep besueshmri nj banke e q kryesisht pasqyrohet n faktin se banka i investon parat tuaja n biznese t besueshme q t ndihmoj n zhvillimin e nj ndrmarrjeje t vetme ose t ekonomis s vendit, dhe ndrkoh t zvogloj n minimum riskun e atyre investimeve - parat tuaja. Bankat investojn shum n sigurin dhe mbrojtjen e klientve t tyre, parave dhe informacionit. Siguria e informacionit tuaj sht nn kujdesin e sistemit t informacionit t nj teknologjie t lart e cila sht n prmirsim t vazhdueshm.

SI TI DREJTOHESH NJE BANKE

Veprimet dhe marrveshjet e biznesit bankar monitorohen vazhdimisht dhe profesionalisht nga Banka e Shqipris e cila siguron q t gjitha bankat veprojn n prputhje me legjislacionin prkats. Pr m tepr, depozitat deri n shumn 2500000 Lek sigurohen nga Agjencia e Sigurimit t Depozits n t gjitha bankat. Klientt duhen t informohen pr veprimet e banks, rezultatet e biznesit t saj dhe aksionert. Kjo mund t arrihet nprmjet informimit transparent t publikut, i cili sht nj nga elementt ky t besimit. Rekomandimi si nj form marketingu Nj nga format m t suksesshme t marketingut sht forma e bazuar n fjaln dhe rekomandimin nga klienti. Njerzit u rekomandojn antarve t familjes s tyre, miqve, kolegve, t njohurve, partnerve t biznesit, bankn q ka shrbime t cilsis s lart dhe q kujdeset pr klientt e saj. Kjo form marketingu n fakt sht nj shprblim i drejtprdrejt pr politikn e qndrueshme t biznesit t nj banke dhe n mnyr q nj bank ta meritoj kt reputacion, marrveshjet e saj t biznesit duhet t jen kryesisht t prgjegjshme dhe t besuara. Nj bank e besuar Besimi krijohet nga kujdesi pr klientin. Nj bank e besuar sht nj bank e cila ka pr qllim zhvillimin e marrdhnieve afatgjata dhe t nj cilsie t lart me klientt e saj nprmjet shrbimeve q jan prshtatur pr ta. Sta dashamirs i banks, i cili sht gjithmon i disponueshm pr sqarimet dhe pyetjet e klientve t cilt do t donin t merrnin informacion mbi shrbimet e siguruara nga banka, jep prshtypjen e siguris dhe besimit. Jan pikrisht punonjsit e banks ata q luajn rolin kryesor n marrdhnien klient-bank. Disponueshmria Disponueshmria mund t vzhgohet n dy aspekte: disponueshmria zike dhe disponueshmria e informacionit. N varsi t nevojave tuaja, q do t thot nse ju vizitoni bankn do dit, fakti q banka sht n lagjen tuaj mund t jet faktor i rndsishm pr ju q t zgjidhni pikrisht at bank. Nse bankn e vizitoni her pas here, ju planikoni kohn e vizits dhe siguroheni q vizita t krkoj prpjekjen minimale. Pra sht e rndsishme q t sigurohet hyrja n bank. A ka banka parkim t sigurt pr klientt? A sht banka e pozicionuar n qendr t qytetit, n zon t populluar apo n periferi t qytetit? A sht e dukshme, n kuptimin a mund t gjendet lehtsisht? sht n dorn tuaj t vlersoni at q ju prshtatet. Prve disponueshmris zike, nj faktor shum i rndsishm sht gjithashtu disponueshmria e informacionit, q nnkupton marrjen pa vshtirsi dhe pa pasur nevojn e pritjes gjat pr informacionin e krkuar. Mbani mend: sht e drejta juaj t merrni personalisht n do koh dhe n do njsi biznesi informacionin e krkuar rreth llogaris, kredis ose do shrbimi tjetr q ju prdorni ose dshironi t prdorni.

10

SI TI DREJTOHESH NJE BANKE

Shpejtsia Sipas shum krkimeve t bra, nj nga kriteret m t rndsishme ndrkoh q prdoren shrbimet e banks sht shpejtsia. Shpejtsia i aftson klientt t kursejn dika q sht shum e rndsishme pr ta - kohn. Pritja n sportele e cila duket se sht rrnjosur krejtsisht, kursen dika tjetr pr klientt Humbjen e durimit! Shpejtsia e shrbimit n banka ka gjithashtu aspektin e saj nanciar. Sa m shum t zgjas nj proces dhe sa m shum koh t duhet pr brjen e nj biznesi, aq m shtrenjt do t kushtoj. Nuk sht vetm n interesin e klientit, por gjithashtu edhe n interesin e banks q kto procese t jen t shpejta dhe ekase. Shpejtsia si dhe mimi i shrbimeve dhe produkteve jan disa nga faktort themelor kur zgjedhim nj bank. mimi sht shum e rndsishme pr do bank t gjej nj ekuilibr ideal midis mimit dhe knaqsis s klientit. Tarifat pr shrbimet dhe produktet q bankat u ofrojn klientve jan t ndryshme. Ato jan t bazuara n kritere t veanta, ku m t rndsishmet jan: rreziku, mimi i burimeve t shpenzuara, shpejtsia dhe cilsia e shrbimit. Tarifat q ju i paguani banks i referohen kredive (interesi nominal, tarifa e miratimit t kredis dhe tarifat e tjera q jan llogaritur brenda prqindjes efektive t interesit), m tej tarifat e caktuara pr mirmbajtjen e llogaris rrjedhse, tarifat e kmbimit valutor, tarifat e transfertave t parave, tarifat e kartave etj. mimi nuk duhet t jet faktori kryesor kur vendoset se me ciln bank do t bashkpunohet. Ka dyshime kur mimet e produkteve dhe shrbimeve bankare jan n mnyr jorealiste t ulta, veanrisht kur bhet fjal pr kredi, gati gjithmon mund t ket disa kosto t fshehura shtes. Ju duhet t informoheni paraprakisht se sa do tju kushtoj n total nj shrbim ose nj produkt i caktuar. Transparenca Nj bank e prgjegjshme ka tendencn pr t shpjeguar n do mnyr t mundshme shrbimet e saj dhe ti bj ato t lehta pr tu kuptuar, duke shmangur mesazhet irreale. I gjith biznesi bankar duhet t jet plotsisht transparent, q do t thot se n do koh ju mund t informoheni plotsisht rreth gjithkaje pr t ciln jeni t interesuar. Transparenca nnkupton se informacioni sht i disponueshm pr ju n do koh, pra tregon disponibilitetin e banks pr publikimin e do detaji informues t saj. Nj tipar shum i rndsishm i transparencs s nj banke sht transparenca e saj e brendshme. Besimi reciprok dhe respekti sht parim q aplikohet si pr kolegt ashtu dhe klientt. Informacioni duhet t jet gjithmon i disponueshm edhe brenda sistemit (banks), pr t siguruar komunikim t qet midis kolegve i cili mundson prezantimin m ekas t shrbimeve.

12

Profesionalizmi dhe cilsia e shrbimit Profesionalizmi dhe cilsia e shrbimit lidhen ngusht me njra-tjetrn dhe jan thelbsore n funksionimin e biznesit. sht e qart se ju nuk hyni n asnj bank nse mendoni se punonjsit e saj jan joprofesional ose nse cilsia e shrbimit sht e dobt. far do t thot t jesh profesional? Profesionalizmi kryesisht i referohet kompetencs. Punonjs profesional konsiderohen ata t cilt jan t aft tju sigurojn nj prgjigje t shpejt pr pyetjet tuaja dhe q n t njjtn koh ju ofrojn me dashamirsi produktin ose shrbimin e prshtatshm, n nj mnyr e cila frymzon besim dhe siguri. do bank serioze investon shum n trajnimin profesional t punonjsve t saj n mnyr q ata t njohin mir punn e tyre dhe t jen gjithmon t familjarizuar me ngjarjet q kan lidhje me fushn e tyre t specializimit. Kur ne i referohemi cilsis s shrbimit kjo nnkupton nj seri kriteresh q mund ta bjn m t mir nj shrbim ose produkt: mimet, shpejtsia e procesit, prtime t veanta t ofruara nga shrbimi ose prtime t veanta q mund t merren nse ju prdorni nj shrbim t caktuar. Prve ksaj, nj kriter shum i rndsishm sht prshtatshmria e shrbimit. N rast se shrbimi nuk i prshtatet nevojave dhe krkesave tuaja, n rast se nuk sht eksibl dhe i prgjithsuar, ather ky shrbim nuk sht nj shrbim i cilsis s lart. do bank q ofron shrbim t cilsis s lart duhet t sigurohet se ai shrbim sht i prshtatshm pr nevojat e klientit. Mirsjellja e punonjsve Punonjsit e banks mund t konsiderohen dashamirs kur, pavarsisht presionit, ngarkess dhe intensitetit t puns, jan t qeshur, u asin klientve me durim dhe i dgjojn me vmendje. Dashamirsi (Mirsjellje) nuk do t thot vetm buzqeshje, tonalitet i njjt zri dhe miratim me kok. Dashamirsi, kryesisht, do t thot t kuptosh klientin, t jesh i duruar dhe t duash e ta ndihmosh at duke br nj prpjekje shtes si dhe punonjsi i banks kur et me klientin nuk dorzohet q n problemin ose pengesn e par. Dashamirsia deri n njfar mase sht shtje edukimi, por kryesisht sht nj pasqyrim i kulturs q sht prcaktuar dhe mbajtur gjall nga banka dhe q sht shfaqur n komunikimin midis punonjsve. Kuptueshmria e shrbimeve dhe produkteve Ju jeni trhequr nga nj reklam e re e banks q i referohet kursimeve dhe keni ardhur t pyesni rreth kushteve t veanta, duke qen se nj reklam sigurisht nuk mund t prmbaj t gjith informacionin e plot. Ju keni nevoj pr informacion shtes q do tju oj n vendimin q tia besoni ksaj banke parat pr t cilat keni punuar shum pr ti tuar. Kur nj punonjs banke i prgjigjet pyetjeve tuaja, ju me mosbesim prisni t dgjoni shprehje bankare t ndrlikuara dhe t pakuptueshme, por n fakt habiteni kur shihni se gjithka sht e thjesht dhe e kuptueshme, pasi n t vrtet punonjsit e banks u prgjigjen pyetjeve tuaja shum qart! Biznesi bankar sht kompleks dhe ndonjher i ndrlikuar. Nj bank e prgjegjshme dhe sta i saj profesional dhe dashamirs duhet t punojn shum pr tu shpjeguar klientve t tyre n mnyr t thjesht dhe t kuptueshme shrbimet dhe produktet e komplikuara dhe t sigurojn se klientt e kuptojn at q u sht thn. Gjithka mund t shpjegohet dhe sqarohet, thjesht krkohet nj prpjekje e vogl shtes.

13

SI TI DREJTOHESH NJE BANKE

Biznesi i formalizuar Askujt nuk i plqejn shkresat dhe burokracit! Biznesi bankar sht br n njfar mnyre burokratik pr shkak t rregullave dhe kjo sht e pashmangshme. Bankat jan institucione t mdha q punojn me para dhe krkojn t zbatohen rregulla dhe procedura t caktuara formale, pr tu dhn klientve siguri. Ende ka pak hapsir ku bankat mund t vendosin nse duan t jen institucione q merren me plotsimin e nj numri t madh dokumentesh ose q dshirojn ti kuptojn m mir klientt n nj bised t vrtet dhe t drejtprdrejt si dhe t plotsojn nj dokument n prputhje me procedurat. Formalizmi i biznesit nnkupton gjithashtu marrdhnien e punonjsve t banks me klientt. Uniforma mund t jap prshtypjen e joeksibilitetit, madje dhe t parehatis, dhe kjo sht dika q bankat nuk e duan. Kshtu formalizmi mund t jet i till sa t krijoj nj distanc midis klientit dhe banks. Ka mnyra pr mos ta br biznesin e banks t mbingarkuar me formalitete t cilat jan n njfar mase irrituese pr klientin, por gjithashtu edhe pr punonjsit e banks. Dokumente t ndryshme mund t bashkohen n nj dokument t vetm, proceset mund t bhen m shpejt dhe punonjsit mund t jen m t shpejt. Formalizmi i proceseve n banka sht nj kriter i rndsishm veanrisht nse ndikon n shpejtsin e shrbimit. Automatizimi i marrveshjeve t biznesit Automatizimi mund t shihet si e kundrta e formalizmit: ta bj procesin t thjesht dhe t shpejt, ka i bn shrbimet e banks m t knaqshme. Ende duhet t jemi t kujdesshm rreth automatizimit n marrveshje si llogarit ose kredit. Kontakti personal sht mnyra m e mir pr t vlersuar si duhet nevojat e klientit dhe pr ti siguruar atij shrbimin n mnyrn e duhur.

14

ProCredit Bank Njohuri rreth kredive

Biznesi i huadhnies sht nj marrdhnie reciproke: aktualisht nj bank ju jep para pr tju ndihmuar dhe n t ardhmen supozohet se ju do ti ripaguani ato para me interes. N kt kapitull ne do tju shpjegojm shtjet m t rndsishme q ju duhet t dini kur vendosni t merrni nj kredi. Ju do t kuptoni ndryshimin midis marrjes s nj kredie q mund t ket efekt pozitiv dhe marrjes s kredis q mund tju oj n m shum borxhe. Biznesi i huadhnies sht nj nga burimet m t rndsishme t t ardhurave t bankave ose m specikisht interesi q klientt paguajn pr parat /fondet q banka jep me hua.. Nuk ka asnj gj t keqe nse banka miraton dhnien e nj kredie, por duhet shmangur miratimi i nj kredie q nuk do ta zgjidh problemin tuaj e do tju bj m shum borxhli (n t ardhmen). 1. far sht kredia? Kredia jan parat q banka jep hua kundrejt detyrimit t rn dakord nga ana juaj pr ti kthyer ato me interes, i cili n fakt sht nj tarif pr shrbimin e prdorimit t parave nga ju.. Aftsia paguese e kredis Aftsia paguese e kredis sht aftsia pr t paguar, sipas kushteve t rna dakord, nj shum t caktuar parash brenda nj periudhe kohe t caktuar. Aftsia pr t paguar bazohet kryesisht n t ardhurat mujore, n rregullsin e ukseve t t ardhurave, nse ka detyrime t tjera kredie, gjithmon duke mbajtur n konsiderat situatn familjare. Kur bhet fjal pr kredi biznesi, ather aftsia paguese e kredis prve atyre t lartprmendura prfshin kryesisht t ardhurat e kompanis, treguesit nanciar t marrveshjeve t biznesit, aftsit drejtuese, pronat n dispozicion, zhvillimin e aktiviteteve t biznesit si dhe shum faktor t tjer q n nj mnyr (t drejt ose t trthort) kan lidhje me marrveshjet e biznesit t kompanis. Aftsia paguese e kredis s klientit nuk sht e rndsishme vetm pr bankn. Kryesisht sht nj tregues i mundsis q ju ose kompania juaj keni pr t prballuar detyrimet q rrjedhin nga kredia. do bank e prgjegjshme kontakton me ju pr t prcaktuar qllimet e kredis q ju do t merrni dhe pr t vlersuar nse kredia sht e justikuar. Sigurisht banka duhet t kontrolloj t gjitha motivet dhe t theksoj pasojat e mundshme t nnshkrimit t marrveshjes s kredis. Si merr banka informacion pr ju? Nj bank kontrollon situatn tuaj nanciare para se t vendos pr plotsimin e krkesave q keni paraqitur n aplikimin tuaj t kredis. Ajo prpiqet ti prgjigjet paraprakisht pyetjes nse ju do t jeni gati pr t prmbushur kriteret e prcaktuara n marrveshjen e kredis. sht e domosdoshme q banka t prdor burime informacioni t brendshme dhe t jashtme, n mnyr q t kontrolloj aftsin paguese t kredis s nj kreditori te mundshem. Shpesh duket se edhe pr kredit me shuma t vogla ju duhet ti prgjigjeni shum pyetjeve dhe ndonjher keni t drejt: aplikimet e kredis mund t vijn me shum krkesa pas. Por, banka e cila dshiron t miratoj nj kredi n formn m t prgjegjshme t mundshme duhet informuar n mnyr t detajuar pr ju, q t shmang sa m shum t jet e mundur situatn kur juve ju miratohet kredia dhe nuk jeni n gjendje ta paguani at pas nj kohe t caktuar.

16

Pasi ka folur me ju, banka mund t marr informacion duke u bazuar gjithashtu n llogarin tuaj rrjedhse. Pr nj bank llogaria rrjedhse sht nj burim i mir informacioni pr sjelljen nanciare t klientit. Kur analizohet nj llogari rrjedhse banka konsideron situatn aktuale t llogaris si dhe transaksionet e mparshme, veanrisht kur vlersohet aftsia paguese e kredis. Banka mund t lexoj lehtsisht dhe me shpejtsi informacionin e mposhtm: transaksionet, ndrprerjen e pagesave nga llogaria, transferta dhe informacione t tjera rreth lvizjeve kreditore/debitore, kredis/debis etj. N llogarin rrjedhse banka mund t vzhgoj t ashtquajturn disiplinn tuaj nanciare, q do t thot zhvillimet e jets suaj nanciare dhe kshtu mund t vlersoj nse ju jeni nanciarisht i vetdijshm dhe i prgjegjshm. Kjo tregon shum rreth sjelljeve tuaja nanciare. Banka mund t marr informacion mbi borxhet tuaja nga Regjistri Qendror i Kredis. Regjistri Qendror i Kredis sht nj institucion kombtar i cili mbledh informacione mbi detyrimet e qytetarve bazuar n kredit. Bankat mund t prdorin nj raport nga Regjistri Qendror i Kredis vetm me plqimin e shkruar t individit t cilit i referohet informacioni. Ndonjher nj bank mund t krkoj informacione shtes pr ju nga banka t tjera ose institucione huadhnse. Brenda procesit t marrjes s informacionit ndrbankar, bankat e tjera mund t marrin gjithashtu informacione mbi situatn nanciare dhe aftsin paguese t klientit. Bankat e tjera mund t marrin informacion mbi individin vetm nse banka juaj e ka miratuar kt me shkrim. 2. Cilat kredi jan t prshtatshme pr ju? Kur ju vendosni t merrni nje kredi biznesi mbani mend nj nga rregullat kryesore ekonomike kombinoni maturimin e burimeve t aktivitetit me strukturn e fondeve tuaja. Kryesisht kjo do t thot q aktivet kse (burimet e ktyre fondeve) nancohen nga kredi afatgjata ose nga kapitali i zotruar, dhe kapitali qarkullues i biznesit si rregull nancohet nga kredi afatshkurtra ose nga likuiditeti aktual i kompanis Nse ju nevojitet nj kredi biznesi pr t bler mallra ose pr t prmirsuar gjendjen aktuale t likuiditetit, ather mnyra m e mir e nancimit do t ishin kredit afatshkurtra t biznesit, qllimi i t cilave sht investimi n kapitalin qarkullues. Ka lloje t ndryshme t kredive afatshkurtra paradhnie bankare n llogarin rrjedhse, kredi e rinovueshme ose kredi me qllim t prcaktuar e cila sht kredi afatshkurtr pr t ndihmuar biznesin aktual. Tipari kryesor i ktyre kredive sht kryesisht periudha e shkurtr paguese, duke qen se qllimi i ktyre kredive sht investimi i fondeve q ka si rregull nj periudh t shkurtr qarkullimi, ka do t thot se kompanit i marrin parat m shpejt duke investuar n kapitalin qarkullues (pr paradhnien bankare ose e quajtur ndryshe overdraft n llogarin rrjedhse, periudha sht deri n nj vit). Nse ju vendosni t investoni n aktive kse (automjete, makineri, ndrtesa biznesi, etj.) nj bank mund tju ofroj nj kredi biznesi afatgjat. Qllimi i kredis sht t mundsoj kompanit t blejn mjete q do ta prmirsojn biznesin nprmjet vnies n pun t teknologjis s re (p.sh. blerja e nj makinerie t re nga prdorimi i t cils do t optimizohen kostot e lnds s par ose do t prmirsohet cilsia e produktit) ose do t zvoglohen kostot

17

SI TI DREJTOHESH NJE BANKE

e biznesit q do t thot se do t rritet timi i kompanis. Ktyre kredive shpesh i referohemi si kredi investimi duke qen se fondet prdoren pr investime kapitale. Kto investime krkojn nj koh m t gjat pr t marr kthimin nga investimet prandaj edhe bankat ofrojn kredi me afate m t gjata, zakonisht me afate mbi 5 vjet, pr ti mundsuar kompanive q t ken nj ecuri t vazhdueshme dhe t mund t kombinojn t ardhurat me pagesn e kredis. Prve kredive t biznesit bankat i ofrojn individit lloje t tjera kredie si jan: kredi pr rinovim shtpie, kredi pr blerje shtpie. T gjitha kto kredi miratohen duke u bazuar n t ardhurat tuaja mujore, por gjithashtu merren parasysh dhe t ardhura t tjera. Ajo q i lidh kto kredi me njra-tjetrn sht tipari i tyre zhvillues: qllimi i tyre sht zhvillimi i standardit tuaj t jetess, q sht rinovimi/ prmirsimi, blerja, zvendsimi i kaloriferit t vjetr etj. Qllimi i kredive sht t prmirsojn standardin tuaj pr nj koh t gjat, por gjithashtu t kursejn pr kostot e qiras etj. Kto kredi i prkasin kategoris s kredive me qllim t prcaktuar dhe fondet e marra nga kjo lloj kredie nuk mund t prdoren pr qllime t tjera. Kur ju dshironi t blini mobilje t reja, pajisje shtpiake etj., kredia q ju prshtatet m shum quhet kredi individuale me kste ose kredi konsumatore. Ka lloje t ndryshme t ktyre kredive: Ju mund ti merrni parat e kredis n dor ose kredia mund t transferohet n llogarin e shitsit n rastin kur ju do bleni pajisje ose artikuj t caktuar. Gjithashtu, kredit konsumatore mund t jen me destinacion t caktuar ose me destinacion t pacaktuar. Kredia me destinacion te caktuar quhet kredi q ka nj qllim t prcaktuar n aplikimin pr kredi dhe fondet e s cils nuk mund t prdoren pr ndonj qllim tjetr. Kredia konsumatore me destinacion t paprcaktuar mund t prdoret pr qllime t ndryshme.

18

Nj nga mnyrat pr kaprcimin e shpejt t problemeve aktuale nanciare mund t jet paradhnia bankare mbi pagn n llogarin tuaj rrjedhse ose ndryshe e njohur si overdraft. Ktij produkti kredie shpesh i referohemi si huamarrje ose paradhnie e miratuar bankare mbi pagn. Paradhnia bankare mbi pagn sht n fakt mundsia pr t trhequr paraprakisht nj shum t caktuar, q banka e ka miratuar m par pr ju, edhe pse ju nuk keni gjendje n llogarin tuaj rrjedhse. Kjo shum kryesisht prcaktohet nga shuma e t ardhurave mujore, e zvogluar nga detyrimet mujore t kredis ose kartave t kredititit dhe banka e miraton at bazuar n aftsin tuaj paguese t kredis. Kur ju vendosni t merrni nje kredi biznesi mbani mend nj nga rregullat kryesore ekonomike - kombinoni maturimin burimeve t aktivitetit me strukturn e fondeve tuaja. Kryesisht kjo do t thot q aktivet kse (burimet e ktyre fondeve) nancohen nga kredi afatgjata ose nga kapitali i zotruar, dhe kapitali qarkullues i biznesit si rregull nancohet nga kredi afatshkurtra ose nga likuiditeti aktual i kompanis. Periudha pr t ciln miratohet paradhnia bankare mbi pagn sht zakonisht nj vit, por mund t jet edhe m e shkurtr. Kur llogaritet interesi, merret parasysh detyrimi ditor, q do t thot se interesi llogaritet vetm pr shumn negative ditore te paradhnies bankare mbi pagn. Duke qen se interesi i paradhnies bankare mbi pagn sht disi i lart, paradhnia bankare e miratuar duhet prdorur vetm kur sht e domosdoshme q blerja t kryhet n moment, duke ditur q ju do te merrni nj shum hyrse n pak dit. Paradhnia bankare nuk duhet prdorur pr t bler mallra tregtare dhe gjithashtu duhet shmangur prdorimi i vazhdueshm i paradhnies bankare maksimale t lejuar. Kartat e kreditit jan nj form huadhnie afatshkurtr dhe kan t njjtat efekte si kredia konsumatore. Limiti i karts s kreditit llogaritet duke u bazuar n faktin q t gjitha detyrimet tuaja te kartes se kreditit t mbahen nga paga/timi juaj neto. Ju nuk duhet t pranoni nj limit m t lart se aftsia juaj paguese edhe nse banka ju ofron limit aq t lart! 3. Si t bisedoni me nj Kshillues Kredie? Bisedoni me nj punonjs banke si pjesmarrs t barabart n bashkbisedim. Kini parasysh se banka ka nevoj pr ju ashtu si ju keni nevoj pr bankn dhe se marrdhnia me bankn sht mbi t gjitha n statutin e partnerit dhe jo nj marrdhnie e varur bank-klient. Rrjedha e bashkbisedimit dhe vendimmarrja varet, n nj mas t madhe, nga qndrimi juaj ndaj banks dhe kshilluesit tuaj t biznesit. Kjo do t thot se pr nj marrdhnie t qndrueshme ju duhet t jeni i familjarizuar dhe i mirprgatitur pr bashkbisedim. Sa m mir t dini far jeni duke krkuar, aq m qart do t mund ti drejtoheni nj punonjsi banke. N kt mnyr prve t tjerash gjithashtu do t kurseni koh. Gjat aplikimit tuaj pr kredi banka ndrmerr nj proces t pashmangshm mbledhje informacioni t rndsishm rreth jush, pjes e cila mund t konsiderohet nga ju si e e bezdisshme apo e mrzitshme. Kshilluesit e biznesit udhzohen tju kshillojn dhe tju vijn n ndihm pr gjetjen e nj zgjidhjeje t prshtatshme s bashku me ju.

19

SI TI DREJTOHESH NJE BANKE

N nj diskutim me bankn q nnkupton me kshilluesin e biznesit, nuk duhet t ruani sekrete. Jini gjithmon t ndershm: nse banka v re se ju jeni duke dhn informacion jo t vrtet, ajo nuk do tju besoj m dhe do ta refuzoj aplikimin tuaj t kredis. N ditt e sotme, kushdo mund t mirinformohet mbi rrethanat dhe afatet e zakonshme t huadhnies, dhe n kt mnyr ju mund t krahasoni kriteret ekzistuese t bankave t ndryshme. Pr m tepr, punonjsit e kredis jan ekspert n fushn e tyre. Ajo far sht e rndsishme pr ju sht q t analizoni seriozisht gjendjen tuaj nanciare, s bashku me kshilluesin e biznesit i cili mund tju jap kshilla praktike. Bisedoni me kshilluesin tuaj t biznesit kurdoher q sht e mundur. Krkoni kshilla. Jini i sinqert dhe realist, pasi kjo sht gjithashtu n interesin tuaj. Jini i lir pr t pyetur mbi do gj q ju intereson, n veanti nse gjrat nuk jan t qarta. Kjo sht e drejta juaj. Krahasoni ofertat sipas bankave Merrni oferta nga banka t ndryshme dhe krahasojini ato. Mos u verboni nga normat e ulta t interesit, por shikoni m hollsisht se far fshihet pas tyre. Mos kini turp q t bni shum pyetje kjo sht e drejta juaj. Nj punonjs banke profesionist duhet tju shpjegoj gjithka mbi t cilat ju jeni i interesuar, n mnyr transparente dhe t thjesht. Punonjsit e banks gjenden aty pr ju ato ndodhen aty pr tju ndihmuar q t gjeni zgjidhjen e duhur.

20

Prpara se t dorzoni aplikimin pr kredi n bank, bjini vetes pyetjet e mposhtme: Cili sht qllimi pr marrjen e kredis? Merrni n konsiderat faktin se mallrat q ju keni bler duhet t shlyejn vetveten e kjo do t thot q mallrat q ju keni bler t mund t prdoren nga ju dhe familja juaj, si p.sh., blerja e nj bolieri me konsum t ult t energjis elektrike e cila me kalimin e kohs do t ul vlern e faturave tuaja t energjis elektrike dhe do tju ndihmoj n shlyerjen e kredis. Apo n rastet e kredive pr biznes, blerja e lndve t para do t rris shumllojshmrin e produkteve tuaja n treg, t cilat n vijim do t rrisin t ardhurat e kompanis, do e bjn at m konkurruese n treg, do ndihmojn n shprndarjen e riskut t biznesit, ose do tju mundsojn nj norm timi m t favorshme dhe nj periudh shlyerje m t leht dhe t thjesht t kredis. N rastin e kredive konsumatore t cilat prdoren kryesisht pr blerjen e mallrave t tregtueshme, kjo n prgjithsi sht e pamundur, dhe kjo sht nj prej arsyeve se pse ju duhet t mendoheni dy her prpara dorzimit t nj aplikimi pr kredi konsumatore. Niseni gjithmon me pyetjet: a e keni vrtet t nevojshme at q dshironi t blini me an ksaj kredie? Dhe a ju duhet vrtet nj kredi pr blerjen e saj? Kredit gjithmon duken si zgjidhja m e favorshme dhe m e shpejt, por kjo nuk sht gjithmon kshtu. Kini parasysh se kredia duhet t shlyhet dhe detyrimi juaj nuk mbaron kur ju ta keni bler at q dshironi, por kur t keni paguar kstin e fundit t kredis. Gjat ksaj kohe, ajo q ju keni bler e ka humbur vlern e saj dhe i prket tashm nj periudhe t largt, si p.sh. pushimet e vers dhe jetgjatsia e saj ka mbaruar. Cila duhet t jet periudha e shlyerjes s kredis? Nse me kredin tuaj dshironi t blini dika e cila ka nj jetgjatsi vrtet t shkurtr, ather periudha e shlyerjes s ksaj kredie nuk duhet t jet m e gjat sesa jetgjatsia e mallrave q ju blini. Marrja e nj kredie me afat shlyerjeje m t gjat sesa jetgjatsia e mallrave t blera me kt kredi nuk i jep frytet e saj plotsisht. Pr m tepr, mendoni mir cila sht periudha e shlyerjes minimale dhe maksimale q ju mund t prballoni. Kur mendoni pr t, kini parasysh shpenzimet tuaja t rregullta, por gjithashtu planet e tjera afatshkurtra, si p.sh. udhtimet, ditlindjet, shrbimet e rregullta t makins, shpenzimet pr dentistin etj. Harmonizoni periudhn e shlyerjes s kredis me dinamikat e shpenzimeve ose investimeve t rregullta q ju po planikoni. Ju nuk duhet t lejoni q dinamikat e shlyerjes s kredis tuaj t vn n rrezik stabilitetin e biznesit tuaj, d.m.th., likuiditetin. Pr far shume kredie keni nevoj? Ju do t merrni nj vendim m t mir pr shumn e kredis q dshironi t merrni nse bazoheni n kstin tuaj mujor. Kur bisedoni me nj punonjs banke ju nevojitet t krkoni llogaritjen e kstit mujor, pasi ai sht treguesi m i prshtatshm i aftsis suaj pr t paguar.

21

SI TI DREJTOHESH NJE BANKE

Nse ju mund ta shlyeni nj kst kredie, pavarsisht t gjitha kostove t rregullta mujore ose shpenzimeve t biznesit, konsideroni ather dorzimin e nj aplikimi pr kredi. Nse shpenzimet e jashtzakonshme duhet t rishikohen, ku ju keni ln hapsira boshe n buxhetin tuaj familjar ose n buxhetin e kompanis, ather mendoni mir nse ksti i kredis mund ti zvendsoj shpenzimet e jashtzakonshme. Ju mund t shihni mundsin e nancimit t blerjes jo vetm nga nj kredi, por gjithashtu edhe nga t ardhurat e rregullta ose akumulimi i fondeve ose edhe pjesrisht nga kursimet. Cila sht gjendja juaj nanciare? Krahasojini t ardhurat tuaja me shpenzimet. Nse bilanci i llogaris suaj sht negativ, ka do t thot se nse keni m shum shpenzime sesa t ardhura, dhe n t njjtn koh nuk keni kursime ose kapital t akumuluar, ju nuk duhet t konsideroni marrjen e nj kredie. Nse ende mendoni se kredia sht rruga pr t kaprcyer krizn afatshkurtr, kini parasysh se: kredia do t jet thjesht nj tjetr detyrim shtes, d.m.th. shpenzim shtes. Ju mund t mbuloni bilancin tuaj aktual negativ, por do t keni nj tjetr shpenzim pr nj periudh t caktuar kohe. Analizojeni mir gjendjen tuaj nanciare prpara dorzimit t nj aplikimi pr kredi, n rastin kur t ardhurat tuaja i tejkalojn shpenzimet. Pr m tepr, zakonisht nj kst mujor nuk duhet ti tejkaloj 30% t t ardhurave tuaja mujore (pr individt privat), e cila do t thot se nuk duhet ta tejkaloj timin mujor t kompanis suaj ose t vr n rrezik timin tuaj dhe t vr n pikpyetje ecurin pozitive t biznesit tuaj. Me kompanit, sht vrtet e rndsishme t llogaritet gjithashtu kthimi nga aktivet e investuara. Merrni parasysh se n asnj rast, shpenzimet e lidhura me interesin nuk duhet ti tejkalojn timet e planikuara, pasi n t kundrt, marrja e nj kredie nuk ka kuptim. 4. Si t zgjidhni kredin e duhur? Si e vlersoni punn tuaj, d.m.th. biznesin tuaj? Puna e prhershme ose e prkohshme sht baza e t ardhurave tuaja mujore. Kur dorzoni nj aplikim pr kredi ju duhet t kini parasysh se n deri n mas punsimi juaj sht i qndrueshm dhe periudhn e kohs kur mund t keni t ardhura t prhershme. Kjo veanrisht i referohet personave t punsuar prkohsisht, t ardhurat e t cilve nuk jan t garantuar muaj pas muaji. Nse jeni duke br marrveshje me biznesin, vlersoni stabilitetin e tij, luhatjet sezonale, timin, si edhe faktin nse ai sht nj biznes afatgjat. Sa i qndrueshm sht biznesi, sa premtues sht ai, a jan luhatjet sezonale n biznes aq t mdha sa t mos garantojn vazhdimsin n shlyerjen e kostove t rregullta? A keni marr tashm nj kredi, n far shume, dhe n ciln bank? Bni kujdes nse tashm keni nj detyrim kredie, pasi nj kredi paralele i rrit detyrimet tuaja mujore dhe prqindjen e detyrimit n lidhje me t ardhurat mujore ose t ardhurat e biznesit. Nse ju edhe pas ksaj merrni nj kredi tjetr, e cila sht nj kredi paralele, mendoni pr kushtet e kredis, krkoni kushte m t favorshme ose shihni mundsin e rinancimit t kredis s mparshme.

22

Nse veproni n kt mnyr, ju nuk do t udhhiqeni nga parimi periudh m e gjat shlyerje = kst m i vogl, por duhet t prpiqeni t reduktoni mundsin e mbingarkess n borxh me nj kredi rinancuese dhe n kt mnyr t mund t reduktoni vonesat e mundshme, d.m.th. problemet me shlyerjen e kredis. Rinancimi i kostove t aplikuara nga banka duhet patjetr t merret parasysh. A jeni i aft t shlyeni kredin sipas kushteve t ofruara? Sigurohuni q t krahasoni ofertat e bankave t ndryshme. Shpesh kushtet e kredive nuk ndryshojn nga njra-tjetra me shikim t par, por nse ju i studioni m n detaj, do t mund t vini re ofertn e cila prshtatet m mir me gjendjen tuaj nanciare. Ose, n t kundrt: ju mund t vini re se ato norma t ulta interesi t reklamuara nuk jan aq t ulta, q do t thot se kushtet q ju prshtateshin m s miri n pamje t par nuk jan aspak te vrteta. far garancish mund t ofroni? far garancish dshironi t ofroni? Marrja e kredis nuk sht e ndrlikuar dhe mund tju paraqitet si nj procedur rutin. Megjithat, ky nuk sht aspak i till. Garancia e zakonshme pr shumat e vogla sht dizenjuar n mnyr t till q n do koh banka t mund t arktoj detyrimin n rastin kur ju nuk i shlyeni kstet n koh. Kjo sht arsyeja se pse ju duhet t mendoheni mir mbi llojin e garancis q mund t pranoni t vini si garanci, d.m.th. nse ju mund ta pranoni garancin q sht e detyrueshme pr kredin e krkuar ose nse mund tju ofrohet nj mundsi tjetr . Nga ana tjetr, ju mund ti ofroni banks nj tjetr lloj garancie q e shihni si m t prshtatshme. Banka mund t vlersoj garancin e ofruar si t prshtatshme dhe n t njjtn koh mund t jet m e prshtatshme pr ju q ta siguroni kredin tuaj duke vn, pr shembull, peng nj pasuri t patundshme, dhe jo pagn tuaj. N do rast bisedoni me bankn! 5. Cilat jan kostot e kredis? Nj prej pjesve m t rndsishme t kontrats s kredis i referohet shums s interesit. Kur vlersoni normn e interesit, merrni parasysh ndryshimin midis norms s interesit nominal dhe efektiv. Interesi nominal sht prqindja e aplikuar mbi shumn e principalit dhe sht shuma e interesit e paguar nga klienti n muaj ose n vit. Interesi nominal nuk prmban kostot shtes t kredis t cilat prfshihen n normn e interesit efektiv. Interesi efektiv sht nj mnyr pr t paraqitur, n nj shifr, t gjitha shpenzimet q i referohen kredive. Norma e interesit efektiv prfshin t gjitha tarifat dhe kostot q paguhen pr t siguruar nj kredi (kostot e sigurimit t kredis, kostot e procesimit t aplikimit t kredis etj.) duke marr parasysh momentin kur ato ndodhin. N rastin e nj kontrate tipike kredie, norma e interesit efektiv ndikohet nga shum faktor: interesi nominal mujor, tarifat / komisionet, mnyra e shlyerjes dhe periudha e shlyerjes. Pa tarifa shtes, norma e interesit efektiv sht e barabart me interesin vjetor nominal.

23

SI TI DREJTOHESH NJE BANKE

Nj kredi mund t prfshij disa kosto t tjera t cilat mund t ndikojn gjithashtu n buxhetin ton:

- Komisionet e mirmbajtjes s llogaris - Kostot e kolateralit t kredis - Kostot afatshkurtra t nancimit - N disa raste madje edhe siguracion pr borxhin aktiv.
Gjat bashkbisedimit me nj punonjs banke, mund ti krkoni q t kryej nj prllogaritje t detajuar ku t pasqyrohen kushtet q i referohen kredis s krkuar. Ju keni t drejtn q t shlyeni kredin para kohe, ndrsa banks i jepet e drejta q t vendos nj tarif pr shlyerje t parakohshme. Kjo tarif llogaritet n ditn e shlyerjes s plot dhe aplikohet n varsi t kohs q ka kaluar q nga dita e marrjes s kredis (kohzgjatja e shlyerjes s kredis). Krkojini banks tju jap informacion rreth vlers s ksaj tarife kur plotsoni nj aplikim kredie.

Kujdes! Sugjerohet q kredia t jet n t njjtn monedh .me t ardhurat e individit n menyr q t shmangni efektet e kursit t kmbimit.

24

6. far duhet t prmbaj nj kontrat kredie? Nj kontrat kredie duhet t prmbaj kontratn e kredis dhe planin e pagess. Ne ju kshillojm q ti kushtoni rndsi t veant pjesve n vijim t kontrats: Monedhs s kredis Nenin, e cila prcakton normn e interesit pr fondet e miratuara nga banka pr ju. Nj kujdes i veant duhet ti kushtohet prcaktimit t norms s interesit ks ose t ndryshueshm. Norm interesi kse do t thot q kjo norm nuk mund t ndryshohet gjat gjith periudhs s shlyerjes, ndrkoh q interesi i ndryshueshm varion n linj me ndryshimet n tregun e paras dhe sht i lidhur me EURIBOR pr valutn EUR, LIBOR pr valutn USD, dhe TB (bonot e thesarit) pr Lek. Gjithashtu duhet pasur kujdes me faktin nse interesi llogaritet mbi shumn e kredis s mbetur, d.m.th. shumn e kredis aktive ose shumn n total t kredis, e cila rrall ndodh. Plani i Pagess sht nj dokument i cili prmban shum kolona. Kolona e par prmban datat e t gjitha ksteve mujore gjat periudhs s shlyerjes s kredis, kshtu q n do koh, ju mund t dini shumn e sakt q duhet t paguani n nj dat t caktuar. Kolona e dyt prmban shumn e kredis s aprovuar. Kolona e tret prmban disbursimet e tjera, nse jan t vlefshme. Kolona e katrt prmban kstin mujor, i cili prbhet nga nj pjes principal dhe nj pjes interes. Kolona e pest prmban pjesn e shums s principalit n kstin mujor dhe kolona e gjasht prmban interesin n kstin mujor. Shuma e kolons s pest dhe t gjasht jep kolonn e katrt, pra shumn e kstit mujor. Kolona e shtat pasqyron komisionin e lvrimit t kredis q paguan klienti q n momentin e marrjes s kredis. Kolona e tet pasqyron se sa sht shuma e kredis q ju ka mbetur pa shlyer ende e njohur me emrin kredi aktive e mbetur - e cila zvoglohet muaj pas muaji me pagimin e ksteve ose me shlyerjen e detyrimit. Kolona e nnt pasqyron numrin e ksteve. far sht EURIBOR-i? EURIBOR sht shkurtimi i Euro Inter-Bank Offered Rate (Norm e Ofruar Ndrbankare pr Euro-n) dhe prfaqson nj norm shtes interesi, referenc e cila prcaktohet nga oferta dhe krkesa pr para n tregun europian, n baz t kuotimit t drguar do dit nga bankat m t mdha europiane. Kur qytetart hyjn n borxh si pasoje e marrjes s nj kredie, me nj norm interesi t ndryshueshme, e lidhur kjo me EURIBOR-in, ndryshime t mundshme t EURIBOR-it duhet t merren parasysh. N kto raste bankat brenda nj periudhe t caktuar t parashikuar nga kontrata (mujore, tremujore, gjashtmujore ose njvjeare) korrigjojn normn e interesit pr kredit e lvruara duke ndjekur lvizjet e EURIBOR-it n at moment. Kjo sht veanrisht e rndsishme n rastin e kredive me nj periudh shlyerjeje m t gjat, ku ka m shum se nj mundsi q rritja e mundshme e EURIBOR-it t shkaktoj rritje n detyrimet mujore t prdoruesve t kredis. Nga ana tjetr, bankat shpesh kan nevoj q ti lidhin kredit q u lvrojn klientve t vegjl dhe t mdhenj me EURIBOR-in, pasi prve depozitave, ato shpesh nancojn aktivitetin e tyre me kredi nga jasht vendit t cilat jan, n shumicn e rasteve, t lidhura me normn e EURIBOR-it, vlera e t cilit sht e ndryshueshme.

25

SI TI DREJTOHESH NJE BANKE

far jan Bonot e Thesarit? Bonot e thesarit emetohen dhe garantohen nga Qeveria e Republiks s Shqipris. Ato shiten nprmjet ankandeve t organizuara nga Banka e Shqipris. Bonot jan emetuar pr her t par n korrik t vitit 1994 dhe jan nj nga instrumentet e borxhit t brendshm t Qeveris. Bonot e thesarit emetohen n monedh kombtare (Lek) dhe kan afate maturimi 3, 6 dhe 12-mujore. Me afat maturimi kuptojm diferencn n koh midis dats s investimit dhe dats s kthimit t investimit. Individt mund t marrin pjes n blerjen e bonove t thesarit me paraqitjen e tyre nprmjet sporteleve t hapura nga Banka e Shqipris, si dhe nprmjet bankave t nivelit t dyt. far sht LIBOR? LIBOR-i sht shkurtim I London Interbank Offered Rate (Norm e Ofruar Ndrbankare pr Dollarin) LIBOR sht nj norm e ndryshueshme dhe sht n prgjithsi e lidhur me kredit hipotekare n Shtetet e Bashkuara. Kur qytetart hyjn n borxh si pasoje e marrjes s nj kredie, me nj norm interesi t ndryshueshme, e lidhur kjo me LIBOR-in, ndryshime t mundshme t LIBOR-it duhet t merren parasysh. N kto raste bankat brenda nj periudhe t caktuar t parashikuar nga kontrata (mujore, tremujore, gjashtmujore ose njvjeare) korrigjojn normn e interesit pr kredit e lvruara duke ndjekur lvizjet e LIBOR-it n at moment.

26

7. Kolaterali Garancia i mundson nj banke mbledhjen e arktimeve t saj nga burime t tjera, n rastin e nj problemi me vjeljen e burimeve t pritshme t pagess. Shlyerja e borxhit t kredis kontraktohet zakonisht n baz t t ardhurave mujore, por garancia ofron gjithashtu mundsi t tjera pr arktimin e borxhit. N prgjithsi nj garanci pr shlyerje kredie sht nj e ardhur e cila mund t kaloj pr shlyerje kredie nse ajo sht n vones si paga (ndalim administrativ), ose pengje mbi pasuri t luajtshme ose t paluajtshme. Pengu rregullohet nprmjet nj marrveshje t veant ku regjistrohet pengu i mbajtur si garanci. Depozita n para, depozita e metaleve t muara, sigurimi i shlyerjes s kredis dhe ndonjher garancia bankare (garanci e marr nga nj bank tjetr e cila garanton shlyerje n koh t kredis) mund t jen gjithashtu forma te tjera garancie. 8. Cili sht procesi q ndiqet pasi sht dorzuar aplikimi pr kredi? Procesi i kredis krkon ndrmarrjen e disave hapave, duke lluar nga dshira juaj pr marrjen e nj kredie deri n miratimin e banks, s cils n gjuhn bankare i referohemi si procesi i miratimit t kredis. Ju keni biseduar me kshilluesin e biznesit dhe keni plotsuar tashm aplikimin tuaj t kredis. far ndodh m pas? Hedhja e t dhnave: informacioni i marr nga aplikimi i kredis hidhet n sistemin e banks, d.m.th. n sistemet e krijuara posarisht pr kt qllim. Analiza e Kredis: N kt faz vlersohet aplikimi juaj i kredis. Bankat kontrollojn nse ju jeni i aft nanciarisht pr ta marr kredin dhe analizojn aftsin tuaj pr ta shlyer at. Vendimi pr dhnien e kredis: vendimi merret bazuar n kritere t mirprcaktuara nga do bank. N varsi t llojit t kredis dhe t vet shums, mund t ndodh q vendimi t merret nga shum persona ose madje nga komiteti i kredis, i cili, n varsi t shums s kredis, prbhet nga punonjs ose menaxher t ndryshm t banks dhe n disa raste nga antar t kshillit mbikqyrs t banks. Ata shqyrtojn aplikimin tuaj s bashku, duke marr n konsiderat t gjitha dokumentet q ju keni dorzuar, n mnyr q t vrtetoni aftsin tuaj pr t paguar kredin dhe m pas ata marrin nj vendim. Ky vendim mund t jet pozitiv ose negativ. Informimi i klientit rreth vendimit t banks: banka e njofton klientin mbi vendimin e saj, shumicn e rasteve brenda nj ose tre ditsh. Nse aplikimi juaj i kredis refuzohet, banka duhet tju jap nj shpjegim. Pas informimit t klientit, n rastin e marrjes s nj vendimi pozitiv, banka prgatit dokumentet pr lvrimin e kredis. Lvrimi i Kredis: n kt faz ju nnshkruani nj kontrat kredie dhe pjest e saj prbrse, si dhe marrveshjen mbi garancin.

27

SI TI DREJTOHESH NJE BANKE

Monitorimi: Pas lvrimit t kredis (pra pasi klienti ka marr fondet nga banka), banka nis me fazn e monitorimit. N intervale t rregullta, banka kontrollon deri n mas ju i respektoni detyrimet tuaja n baz t kontrats s kredis. Sipas nj shkalle t caktuar, n disa intervale, kryesisht nj her n vit, banka rikontrollon gjendjen tuaj nanciare. Prcaktimi i Pags (ndalimi administrativ) i siguron banks t drejtn pr t bllokuar t ardhurat tuaja t rregullta mujore, d.m.th. pagn, n rastin kur ju ndaloni s bri shlyerjen e rregullt t kredis. Personi garant sht nj person i cili garanton me fondet ose pronn e tij dhe merr prsipr detyrimet tuaja n rastin kur ju nuk jeni m i aft nanciarisht pr t kryer shlyerjen e tyre t rregullt. Pengu prfaqson nj pjes t prons suaj ose t personit garant e cila shrben si garanci, d.m.th. nj pjes e prons q banka mund t transferoj nn pronsin e saj n rastin kur ju dshtoni n prmbushjen e detyrimet tuaja t prcaktuara n kontratn e kredis. Hipoteka i siguron banks t drejtn pr t arktuar borxhin e kredis nga pasuria e patundshme q ju keni ln peng, n rastin kur ju dshtoni n shlyerjen e kredis n koh. Prcaktimi i Pags (ndalimi administrativ) i siguron banks t drejtn pr t bllokuar t ardhurat tuaja t rregullta mujore, d.m.th. pagn, n rastin kur ju ndaloni s bri shlyerjen e rregullt t kredis. Personi garant sht nj person i cili garanton me fondet e tij dhe merr prsipr detyrimet tuaja n rastin kur ju nuk jeni m i aft nanciarisht pr t kryer shlyerjen e tyre t rregullt. Pengu prfaqson nj pjes t prons suaj e cila shrben si kolateral, d.m.th. nj pjes e prons q banka mund t transferoj nn pronsin e saj n rastin kur ju dshtoni n prmbushjen e detyrimet tuaja t prcaktuara n kontratn e kredis. Hipoteka i siguron banks t drejtn pr t arktuar borxhin e kredis nga pasuria e patundshme q ju keni ln peng, n rastin kur ju dshtoni n shlyerjen e kredis n koh.

9. Si t veproni nse keni probleme me shlyerjen e kredis? dokush mund t hyj n kriz nanciare n do koh. sht e rndsishme q t qndroni t qet dhe t vetprmbajtur, krkoni nj takim me bankn brenda kohs dhe s bashku me bankn prpiquni t merrni masa pr zgjidhjen e krizs. Shum shpesh n koh t tilla ju do t shihni nse banka sht partneri juaj i besueshm, ose thjesht nj institucion, i cili shet shrbimet e tij. elsi pr nj zbatim t suksesshm t interesit tuaj qndron n nj prgatitje t mir pr kt takim.

28

Kjo do t thot se prpara se t isni me bankn ju duhet t siguroni prgjigjet baz dhe t mundshme t pyetjeve kye: Si mund ta kaprcejm krizn nanciare? Hapi i par pr marrjen e zgjidhjeve t mundshme mund t jet analizimi i shkaqeve q ju uan n kriz. Kushdo q e shikon situatn e tij me realitet dhe mendje t kthjellt, shum shpejt do t mund t gjej zgjidhjen. Shihni m posht: 1. 2. 3. Shkaqet: cili sht shkaku i krizs, cilat jan masat m t rndsishme q duhen ndrmarr pr kaprcimin e krizs dhe n periudh kohe? Sugjerime: far sugjerimesh do ti paraqisni banks (pr shembull pages e mvonshme ose riplanikim i shlyerjes s kredis)? Argumente: shnoni tre argumente q i korrespondojn sugjerimeve q ju paraqitt.

I gjith informacioni q ju keni paraqitur n konceptin tuaj duhet t jet i kuptueshm pr bankn. Ne rekomandojm q ju ta mbshtesni informacionin me dokumente. Baza pr zgjidhje sht gjithmon koncepti e cila t on drejt rrugs pr kaprcimin afatshkurtr, afatmesm dhe afatgjat t krizs dhe fakti se pozicioni nanciar do t prmirsohet n mnyr t till q shlyerja e kredis t normalizohet srish. Masa pr t kaluar vshtirsit nanciare n periudh afatshkurtr Nse keni fonde rezerv, prdorini ato pr t paguar borxhet. Rishikoni prioritetet e kostos: ndoshta ju mund t prdorni shpenzimet m pak t rndsishme t cilat do t jen m t lehta pr tu paguar m von, pr shlyerjen e kredis (drejtojini disa shpenzime t tjera mujore, t cilat nuk jan t ndonj rndsie ekzistenciale, pr pagesn e ksteve t kredis, jini racional). Masa pr t kaluar vshtirsit nanciare n periudh afatmesm 1. Rrisni t ardhurat (bisedoni n lidhje me rritjen e pags ose prpiquni t prmirsoni punn tuaj, gjeni nj pun shtes, shihni mundsin pr t ndryshuar pun ose sillni ndryshime n biznesin tuaj). 2. Reduktoni shpenzimet (pr shembull kontrolloni mundsit e ndryshimit t adress dhe reduktoni kostot e qiras, kontrolloni mundsin pr t kursyer nga faturat mujore ose eliminoni t gjitha kostot e panevojshme etj.) Masa per t kaluar vshtirsit nanciare n periudh afatgjat 1. Prona (shisni disa prej pronave tuaja: zvendsojeni makinn tuaj me nj makin m t lir, shisni pronn q nuk ju nevojitet, konsideroni iden pr t lvizur n nj apartament m t vogl ose n godina biznesi m t vogla, etj.)

29

SI TI DREJTOHESH NJE BANKE

30

Rreth kursimeve

N kt broshur, do t dshironim s pari t trhiqnim vmendjen tuaj mbi aspektet m t rndsishme t kredimarrjes, mundsit dhe rreziqet e lidhura me kredit. Shpresojm q tia kemi arritur qllimit. Megjithat, ne kemi ln hapsir pr nj aspekt po aq t rndsishm n jett tona: kursimi! Nprmjet kursimeve ne msojm ti prdorim parat n nj mnyr m racionale dhe t ndrgjegjsohemi mbi vlern e tyre t vrtet. Kursimi sht shum i dobishm, pasi na jep siguri dhe na ndihmon q ti prballojm m leht situatat kur kemi nevoj t menjhershme pr para. far tipe kursimesh jan t disponueshme? Kemi dy lloje kursimesh:

Kursime pa afat Kursime me afat fiks

T dyja llojet e kursimit gjenerojn interes, i cili i shtohet llogaris suaj t kursimit pas nj periudhe t caktuar kohe. Kursim pa afat do t thot depozitimi i kursimit pr nj periudh t pacaktuar kohe, ose deri n kohn kur ju vendosni ti trhiqni kto fonde nga llogaria. Depozita e Kursimit mund t rritet ose t zvoglohet n kt periudh, q do t thot se ju mund t shtoni fonde n t ose ti trhiqni ato. Kursime me afat ks do t thot depozitimi i fondeve pr nj periudh t caktuar kohe t rn dakord m par. Ky produkt kursimi zgjat pr nj periudh t caktuar kohe dhe ju mund ti prdorni fondet vetm pas mbarimit t afatit. Depozita me afat ks Shuma e norms s interesit pr depozitat me afat ks rritet kryesisht s bashku me maturimin e depozitimit t afatit ks. N fund t periudhs s maturimit, depozita me afat mund t jet e lir, ose mund t rinovohet. Kjo varet nga dshira dhe planet tuaja t investimit. Bankat shpesh krijojn produkte t veanta kursimi si p.sh. kursime eksibl, kursime pr shtpi, kursime pr fmijn etj. Nse ju vendosni t zgjidhni njrn prej ktyre produkteve pyesni punonjsin e banks q tju jap m shum informacion n lidhje me veorit e produktit. Si t llogarisim interesin e kursimeve? Kursimet pa afat dhe kursimet me afat ks ju sjellin disa time t caktuara, interesi i t cilave shtohet pas nj periudhe t caktuar kohe n llogarin tuaj t kursimeve. Normat e interesit t reektuara n materialet promocionale t banks pasqyrojn normn e interesit n vit. N rastin e nj kursimi pa afat, banka llogarit interesin tuaj n varsi t bilancit ditor n llogarin tuaj t kursimit. N t shumtn e rasteve, interesi llogaritet n varsi t ofertave t nj banke t caktuar.

32

Norma e interesit t kursimeve me afat ks sht gjithmon m e lart sesa norma e interesit t kursimeve pa afat. Norma e interesit llogaritet gjithashtu n baz vjetore, n varsi t ofertave t banks, nga ku ju mund t zgjidhni trheqjen e interesit n afatet e mposhtme:

mujore pas prfundimit t periudhs s depozits me afat fiks n avanc

Interesi llogaritet kryesisht nprmjet t ashtquajturs metod e thjesht, n baz t 365 ditve t vitit/ numri aktual i ditve. Ne do t paraqesim shembujt n vijim pr ta br m t thjesht kuptimin e tyre*: Shuma e depozits me afat ks: Afati: Norma vjetore e interesit: Pagesa e interesit: Llogaritja e interesit: 1000 Lek 01.01.2009 01.07.2009 6 muaj (181 dit) 3% pas prfundimit t periudhs s depozits me afat 1000 Lek X (181/365) X 3% = 1000 LekX 0.49589 X 3/100 = 1000 Lek X 0.49589 X 0.03 =`14.87 Lek

* Shembulli sht pr qllime ilustruese dhe interesi mund t mos jet i njjt me interesin e prdorur nga banka t ndryshme. Ekziston edhe nj metod tjetr pr llogaritjen e interesit t kursimeve e ashtquajtura norm interesi e ponderuar e cila sht paksa m e ndrlikuar. N do rast, gjithmon pyesni punonjsin e banks q tju shpjegoj mnyrn se si llogaritet interesi pr nj produkt t caktuar kursimi. Si mund t zgjedhim tipin e duhur t depozits s kursimit? Nj produkt kursimi pa afat ju prshtatet nse dshironi t bni veprimet e mposhtme:

T nisni t kurseni. T depozitoni n llogari, dhe t trhiqni shuma t ndryshme nga ajo.

Nj produkt kursimi pa afat mund t krahasohet me nj derrkuc parash (ark personale kursimi) ku ju mund t depozitoni parat tuaja, por gjithashtu mund ti prdorni ato sa her q ju dshironi. Ky sht avantazhi kryesor i ktij lloji kursimi. Gjithashtu, nj kursim pa afat n t shumtn e rasteve nuk ka limite pr sa i prket minimumit t krkuar t depozits.

33

SI TI DREJTOHESH NJE BANKE

34

Kursimet me afat ks ju prshtaten n situatat e mposhtme: Keni kursyer tashm nj shum t caktuar. Jeni i sigurt se nuk do t keni nevoj pr shumn e depozituar pr kursim pr nj periudh t caktuar kohe.

Llogaria e kursimit t depozits me afat sht kasaforta ku ju mund t derdhni parat tuaja dhe ti mbani t kyura pr nj periudh kohe. Pas prfundimit t depozits me afat, ju prtoni t ardhura shtes nga interesi.

Si t kursejm?
Vendimi m i vshtir dhe m i rndsishm q duhet t merrni sht: Un dua t kursej. Sigurisht, kjo sht m e leht pr tu thn sesa pr tu vn n praktik. Ne duam tju japim disa kshilla q do tju ndihmojn n hedhjen e hapit tuaj t par: Prcaktoni qllimin e kursimit tuaj (blerje makine, pushime vjetore, arsimimi i fmijs suaj, etj.). N kt mnyr ju do t motivoni veten pr t kursyer n mnyr t rregullt. Prcaktoni shumn q dshironi t kurseni do muaj (prshtateni shumn me t ardhurat dhe kostot tuaja mujore). Prdorni shrbimin q banka ju ofron aktivizoni urdhrin periodik dhe transferoni do muaj shumn e parave q ju dshironi t trhiqet nga llogaria juaj rrjedhse n llogarin tuaj t kursimit. Jini kmbnguls - pranojini kursimet si detyrimin tuaj mujor. Prpiquni t planikoni! N vend q t kurseni n fund t muajit shumn q ju ka mbetur pr muajin n fjal, kurseni n llim t do muaji. Prcaktoni shumn q ju dshironi t hiqni mnjan, edhe nse ajo sht nj shum e vogl. Nse vendosni t hiqni mnjan 2000 Lek cdo muaj n fund t vitit ju do t keni 24000 Lek kursime, e cila ju mundson dhe rrit sigurin e pavarsis suaj nanciare.

far duhet t kemi parasysh prpara nnshkrimit t nj kontrate depozit me afat?

Kur ju depozitoni parat tuaja n llogarin e depozits me afat, ju rmosni nj kontrat pr kt depozit. Kjo kontrat rregullon t drejtat dhe detyrimet e t dyja palve t marrveshjes, tuajn dhe t banks. Prpara nnshkrimit t kontrats sht e rndsishme q ju ti kushtoni kujdes pikave t mposhtme t prcaktuara n marrveshje: Shums s sakt (n numra dhe fjal). Monedhs. Periudhs s depozits me afat. Norms s interesit n prqindje. Shnimit nse norma e interesit sht fikse, pra e pandryshueshme, apo e ndryshueshme. Mnyrs s llogaritjes s interesit. Mnyrs s pagess s interesit. Mnyrs s rinovimit t depozits me afat (automatik ose sipas krkess s klientit). Kushteve dhe komisioneve n rastin e prfundimit t parakohshm t periudhs s depozits me afat.

35

Bni kujdes me trheqjen e parakohshme t parave nga llogaria e depozits me afat q do t thot prpara mbarimit t periudhs s depozits me afat t prcaktuar n kontratn e depozits, pasi n kt rast bankat llogarisin nj norm interesi m t ult dhe/ose aplikojn tarifa pr prfundimin e parakohshm t depozits me afat. Kjo tarif prdoret pr t mbuluar shpenzimet q banka ka, pasi ajo ka planikuar perdorimin e ktyre fondeve pr kohn e prcaktuar n kontrat.

36

RRETH LLOGARIVE RRJEDHsE DHE KARTAT

Llogarit rrjedhse prdoren pr kryerjen e transaksioneve, pagesave brenda dhe jasht vendit, t njohura ndryshe si transferta parash. Ato mund t prdoren pr lloje t ndryshme kreditimi dhe debitimi dhe pr kmbime valutore. Llogarit tuaja n bank jan n fakt, nj lloj dokumenti identikimi bankar: nprmjet monitorimit t llogarive tuaja, banka mund t vzhgoj situatn tuaj nanciare, nevojat tuaja potenciale dhe tju ofroj zgjidhjen m t prshtatshme pr ju. Shumica e personave t punsuar, e marrin pagn e tyre nprmjet llogarive rrjedhse, por mund gjithashtu ti prdorin kto llogari edhe pr t kryer pagesa brenda dhe jasht vendit. Studentt, pensionistt, t papunt, siprmarrsit, fermert dhe t tjer mund t ken gjithashtu llogari rrjedhse dhe t marrin pagesa nprmjet ktyre llogarive, d.m.th. t kryejn transaksione, sikurse edhe kompanit dhe bizneset e ndryshme, q gjithashtu mund t kryejn transaksione pagese cash dhe jo cash si hyrse, ashtu edhe dalse nga kto llogari. Ju mund t derdhni para n llogarin tuaj rrjedhse ose n llogarin rrjedhse t nj individi tjetr privat, ndrkoh q parat mund t trhiqen vetm nga llogaria q ju keni, ose pr t ciln ju jeni i autorizuar. Llogarit mund t jen n monedha t ndryshme. N Shqipri monedhat n t cilat hapen m shpesh llogarit, jan n Lek (ALL), Euro (Eur), Dollar Amerikan (USD), Paund Britanik (GBP) dhe Franga Zviceriane (CHF). Llogarit rrjedhse n prgjithai jan me komision. Merrni n konsiderat q bankat aplikojn nj tarif t caktuar pr hapjen, mirmbajtjen, drgimin e pasqyrave t llogaris (nprmjet posts ose email-it), mbylljen e llogarive rrjedhse, si edhe pr aktivizimin e urdhrit periodik dhe drgimin e parave brenda dhe jasht vendit. Prandaj sht mir q t kontrollohen ofertat e bra nga banka t ndryshme dhe punonjsi i banks t pyetet gjat hapjes s nj llogarie n mnyr q ai tju informoj mbi tarifat q i referohen prdorimit t llogaris rrjedhse. Karta zvendson parat dhe lidhet me llogarin tuaj rrjedhse, ose me nj llogari tjetr specike pr kartn. Kartat jan kuleta juaj elektronike. Nprmjet tyre ju mund t blini n terminalet POS, mund t trhiqni para nga ATM-t, mund t blini n internet, mund t rezervoni hotelin ose biletn tuaj t avionit. Ka dy lloje kartash: karta debiti dhe karta krediti. Kartat e debitit jan kartat q lidhen me llogarin tuaj rrjedhse dhe me t ciln ju mund t paguani mallra dhe shrbime me shumn q ju dispononi n llogarin tuaj rrjedhse (prfshir overdraftin e mundshm q sht miratuar pr ju). Kur ju paguani me nj kart debiti, llogaria juaj rrjedhse debitohet menjher.

37

RrETH LLOGArIVE rrJEDHSE DHE KArTAT

Nga ana tjetr, kartat e kreditit funksionojn n nj mnyr t till q ju t mund t blini mallra kur ju nevojiten dhe t paguani nj her n muaj n baz t statutit t llogaris s drguar nga banka. Ju mund t paguani t gjith shumn e detyrimit ose nj pjes t tij, bazuar n llojin e karts suaj t kreditit: Charge Card (karta t pagesave t mvonshme, ose karta me tarim, me t cilat klienti kryen shlyerjen e plot t shums s debituar brenda nje afati t paracaktuar nga banka), ose Revolving e cila shlyhet me kste mujore, brenda nj afati t paracaktuar nga banka dhe q aplikon nj norm interesi vjetore. Kjo norm varion kryesisht nga 5 deri n 10 pr qind e borxhit gjat nj muaji. Interesi llogaritet mbi borxhin aktiv t mbetur. Kartat mund t prdoren n ATM me numr identikimi personal (PIN) i cili prbhet zakonisht nga katr shifra. Niveli i siguris s prdorimit t nj karte sht shum i lart nse ju i besoni rekomandimit pr t mos e mbajtur PIN-in tuaj n form t shkruar s bashku me kartn. Prpiquni q ta memorizoni kt numr. Pr prdorimin e kartave t banks aplikohet nj komision. Kshtu, prpara se ju t zgjidhni kartn tuaj, kontrolloni komisionin pr lshimin e karts, komisionin vjetor pr prdorimin e saj, at pr zvendsimin e kodit t karts/PIN dhe tarifn e aplikuar pr trheqjen e parave nga ATM-t. Vlersoni se cila kart ju prshtatet m mir. Ndryshe nga kartat e debitit, q ju mundsojn prdorimin e parave n llogarin tuaj, kartat e kreditit krkojn m shum kujdes. Ato jan nj form e kredidhnies afatshkurtr dhe mund t njihen edhe si nj kredi konsumatore. Kushtojini nj kujdes t veant limitit t kredis q banka aprovon pr ju. Verikoni me nj punonjs banke deri ku mund t shkoj limiti juaj i kredis, pasi disa banka automatikisht e rrisin limitin e miratuar. Fatkeqsisht, kartat e kreditit shpesh shkaktojn mbingarkim me borxh dhe n rastet m t kqija, klienti duhet t marr nj kredi konsumatore n mnyr q t paguaj borxhin e karts s kreditit. Ne ju kshillojm q t mos e pranoni limitin q e tejkalon kapacitetin tuaj t borxhit, edhe nse banka jua ofron nj limit aq t lart! Nse ju pajiseni me nj kart kredititi q i prshatet kapacitetit tuaj shpenzues, ather kjo kart do t jet produkti q do t plotsoj nevojat dhe dshirat tuaja.

38

RRETH LLOGARIVE RRJEDHsE DHE KARTAT

PYETJE Q DUHET TI BNI NJ pUNONJsI BANKE? KARTAT

1. Cila sht monedha e kredis? 2. Sa sht ksti im mujor? 3. Cilat jan kostot e kredis dhe far prfshijn? 4. Cila sht norma efektive e interesit pr kredin? 5. A sht norma e interesit kse apo e ndryshueshme? 6. far garancish mund t ofroj un? 7. Cila sht tarifa e shlyerjes s parakohshme t kredis? 8. A mund t marr nj plan shlyerjeje kredie? 9.A ka kosto t tjera shtes (monitorim, tarifa mirmbajtje llogarie etj.)?

PYETJE sHTEs (VETM pR KARTAT E KREDITIT)

1. Si e prcakton banka limitin e karts? 2. Cila prqindje e borxhit /far pjes e borxhit shlyhet do muaj? 3. Pas sa kohe duhet t paguhet i gjith borxhi? 4. N mnyr banka rrit/ul limitin e karts?

PYETJET Q DUHET TI BNI NJ pUNONJsI BANKE MBI KREDIT?

1. Cila sht monedha e kredis? 2. Sa sht ksti im mujor? 3. Cilat jan kostot e kredis dhe far prfshijn? 4. Cila sht norma efektive e interesit pr kredin? 5. A sht norma e interesit kse apo e ndryshueshme? 6. far garancish mund t ofroj un? 7. Cila sht tarifa e shlyerjes s parakohshme t kredis? 8. A mund t marr nj plan shlyerjeje kredie? 9. A ka kosto t tjera shtes (monitorim, tarifa mirmbajtje llogarie etj.)?

39

PYETJE Q DUHET TI BNI NJ pUNONJsI BANKE MBI DEpOZITAT?

1. A rinovohet automatikisht kontrata e depozits? 2. Cila/Sa sht norma e interesit dhe si llogaritet ajo? 3. A sht norma e interesit kse ose e ndryshueshme? 4. Si paguhet interesi? 5. Cilat jan kostot n rast mbyllje t parakohshme t depozits ?

PYETJE Q DUHET TI BNI NJ pUNONJsI BANKE pR KARTAT?

1. Cilat jan karakteristikat e karts s ofruar nga banka? 2. Cila sht tarifa e aplikuar pr lshimin e karts dhe n ciln periudh merret ajo? 3. Sa sht tarifa mujore e mirmbajtjes s karts? 4. Sa sht tarifa e aplikuar pr trheqjen e parave nga ATM-t dhe blerjet n terminalet POS? 5. Si rinovohet karta? 6.far duhet br n rast humbje/vjedhje t karts/ kodit PIN? 7. Cila sht tarifa e aplikuar pr rinovimin e kodit PIN? 8. far duhet br kur ATMja m mban kartn?

40

Rajoni i Tirans Rajoni Jugor

Rajoni Lindor

Koplik Krum Puk Shkodr

Rajoni Perndimor Rajoni Verior

Mirdit

Fush Kruj

Durrs 5

Tiran 14
Librazhd

Peqin

Elbasan 2 Gramsh

Pogradec 2

Fier 2 Ballsh

Berat 2

Kor 2

Vlor 2

Tepelen

Prmet

Ersek

Delvin

vjet me ju