Jeerj %eeveesoe evLeceeuee kee heg<he veb.

260

YeieJeeve heee&veeLe
eMveesejer
(oMe YeJe mecyevOeer)
-uesKekeheer"eOeerMe #eguueke eer ceesleermeeiej peer cenejepe
Hejcehetpe ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer kes
Deeefe&kee oer#ee mJeCe& peebleer Je<e& (Deewue 2006-Deewue 2007)
kes Devleie&le ekeeefMele

efoiecyej pewve ef$eueeske MeesOe mebmLeeve eje mebeeefuele

Jeerj %eeveesoe evLeceeuee

Fme evLeceeuee ceW efoiecyej pewve Dee<e&ceeie& kee hees<eCe kejves Jeeues efnvoer,
mebmke=le, eeke=le, keVe[, Debespeer, iegpejeleer, ceje"er Deeefo Yee<eeDeeW
kes veee, efmeevle, DeOeelce, Yetieesue-Keieesue, JeekejCe Deeefo
efJe<eeeW hej ueIeg SJeb Je=nod ebLeeW kee cetue SJeb DevegJeeo meefnle
ekeeMeve neslee nw~ mecee-mecee hej Oeeefce&ke
ueeskeesheeesieer ueIeg hegefmlekeeSb Yeer
ekeeefMele nesleer jnleer nQ~

-: mebmLeeefhekee SJeb esjCeeeesle :-

hejcehetpe ieefCeveerecegKe Deeefe&keeefMejesceefCe eer %eeveceleer ceeleepeer

-: ceeie&oMe&ve :-

e%eeeceCeer Deeefe&kee eer evoveeceleer ceeleepeer

-: efveoxMeve :-

Oece&efoJeekej heer"eOeerMe #eguuekejlve eer ceesleermeeiej peer cenejepe

-: mecheeoke :-

-ekeeMeke-

kece&eesieer ye. jJeerv kegceej pewve

efoiecyej pewve ef$eueeske MeesOe mebmLeeve

meJee&efOekeej ekeeMekeeOeerve

pecyeterhe-nefmleveehegj-250404 (cesj") G.e.

heesve veb.- (01233) 280184, 280236
efleere mebmkejCe
2200 eefleeeB

ceeIe ke=<Cee elego&Meer

18 peveJejer 2007

cetue
20/-

kecheesefpebie-%eeveceleer vesJeke&
pecyeterhe-nefmleveehegj (cesj") G.e.

(3)

mecheeokeere
-kece&eesieer ye.jJeerv kegceej pewve
pewveOece& kes lesFmeJeW leerLekej YeieJeeve heee&veeLe kes le=leere meneeefyo
ceneslmeJe kee GodIeeve efpeme efove mes ngDee nw, leye mes hetpe ieefCeveer eer %eeveceleer
ceeleepeer YeieJeeve heee&veeLe mes mebyebefOele Deveske ekeej kes meeefnle uesKeve ceW
ceveeseesie ueieeS ngS nQ, GvneWves YeieJeeve heee&veeLe efJeOeeve keer jevee keer,
YeieJeeve heee&veeLe veeceke keLee meeefnle keer jevee keer hegve: GvneWves mebIemLe
#eguueke eer ceesleermeeiej peer cenejepe kees YeieJeeve heee&veeLe veeke efueKeves
keer esjCee eoeve keer, veeke kee uesKeve hetCe& nesles ner GvneWves Deeyeeue-ieesheeue kees
Deemeeveer mes YeieJeeve heee&veeLe kes peerJeve mes heefjefele kejeves nsleg YeieJeeve
heee&veeLe kes hetJe& oMe YeJeeW mes mebyebefOele eMveesejer efueKeves keer esjCee eoeve keer
keeeWsefke Deepekeue en osKee peelee nw efke ueesieeW kees eMvecebe Deeefo ceW peeoe
efe jnleer nw Dele: hetpe ceeleepeer keer YeeJeveevegmeej hetpe #eguueke peer ves
eMveesejer keer en hegmleke leweej keer nw~ FmeceW kece" Deewj ceYetefle keer heee&e
mes ueskej YeieJeeve heee&veeLe yeveves leke kes mechetCe& peerJeveJe=e kees yengle ner
mejuelee mes emlegle efkeee ieee nw~
JeemleJe ceW osKee peeS lees Deepe Yeejle ceW efpeleves Yeer leerLe&, DeefleMee #es$e
ee cebefoj Deeefo nQ, GveceW YeieJeeve heee&veeLe kes veece keer DeefOekelee nw~ Deefn$e
heee&veeLe, cekemeer heee&veeLe, DeefCevoe heee&veeLe, keevesj Deeefo Deveskeeveske leerLe&
peveceeveme keer ee kes kesv nQ~
Ssmes efebleeceefCe heee&veeLe keer ee-Yeefe kejles ngS Deehe meYeer ceveJeebefle
heue keer eeefhle kejW leLee hegmleke ceW ekeeefMele eMve-GejeW kes ceeOece mes Deheves
%eeve keer Je=ef kejW, ener cebieuekeecevee nw~

(4)

emleeJevee
-heer"eOeerMe #eguueke ceesleermeeiej
YeJemebkenlee& heee&veeLe, efJeIveeW kes mebnejke legce nes~
ns cenecevee! ns #eceeMeerue, cegPeceW Yeer hetCe& #ecee Yej oes~~
eeefhe ceQves efMeJeheLe heeee, hej en efJeIveeW mes Yeje ngDee~
Gve efJeIveeW kees Deye otj kejes, meye efmeef uentB efveefJe&Iveleee~~
hetpe ieefCeveer %eeveceleer ceeleepeer eje jefele heee&veeLe mlegefle keer es
hebefeeeB yengle ner megvoj ueieleer nQ~ FmeceW meJe&eLece YeieJeeve heee&veeLe kees
YeJemebkenlee& kene ieee keeeWefke GvneWves ome YeJeeW leke Deheves Thej DeeS
mebkeeW kees otj efkeee leLee pees Yeepeve YeieJeeve heee&veeLe keer hetpee-Yeefe
kejles nQ Gvekes mebkeeW kee Yeer efveJeejCe nes peelee nw~
en Ske JeemleefJeke leLe nw efke Deepekeue keesF& Jeefe ve lees #ecee ceeBievee
eenlee nw Deewj ve ner efkemeer kees #ecee kejves keer #ecelee jKelee nw~ ye[eW keer yeele
lees otj, ess-ess yeeeW kees osKeW, Deiej Jes keesF& ieueleer kej osles nQ Deewj Gvemes
kene peelee nw efke yese! mee@jer yeesefueS lees Jes efkemeer Yeer lejn mes mee@jer kenves
kees leweej veneR nesles nQ, mee@jer kenves ceW GvnW Dehevee Deheceeve cenmetme neslee nw
Deewj otmejer yeele efkemeer kees #ecee kej osvee Yeer yengle ye[e keece nw~ YeieJeeve
heee&veeLe ves Fve oesveeW kee hetCe&hesCe efveJee&n efkeee~ henues lees GvneWves kece" kees
Gmekeer ieueleer nsleg osMe efvekeeuee osves kes yeeo Gmemes #ecee ceeBieves keer keesefMeMe keer,
hegve: ome YeJeeW leke mJeeb Gmes #ecee eoeve kejles jns~
YeieJeeve heee&veeLe keer Yeefe ceW Ske Yepeve yengle ner eefme nwefebleeceefCe heejmeveeLe, efevlee otj kejes~
peye Yeer ceQ Fme hebefe kees megvelee ntB lees ceQ meeseves ueielee ntB efke osKees! Yee
JeemleJe ceW efkeleves Yeesues nesles nQ! YeieJeeve ve lees efkemeer kees efeblee GlheVe kejeles
nQ Deewj ve ner efkemeer keer efeblee otj kejles nQ, en meye lees ceveg<e kes mJeeb kes
kecee&vegmeej neslee nw~ neB! Flevee lees DeJeMe nw efke etBefke YeieJeeve heee&veeLe kees
efebleeceefCe heee&veeLe kene peelee nw Dele: Gvekeer mees ceve mes keer ieF& Yeefe
Yee kes keeW kees otj kejkes Gmekes efeefvlele heue kees eehle keje mekeleer nw~
emlegle hegmleke ceW ceQves YeieJeeve heee&veeLe kes oMeYeJeeW mes mebyebefOele eMveesejer
efueKeer nw, Fmekes ceeOece mes Deehe meYeer Deheves %eeve keer Je=ef kejW, ener cesjer cebieue
YeeJevee nw leLee YeieJeeve heee&veeLe kes eerejCeeW ceW cesjer efJevece eeLe&vee nw efke Gve
efevleeceefCe heee&veeLe keer Yeefe kejles-kejles cegPeceW Yeer Ssmeer Meefe Dee peeS efkeceQ
cees#eceeie& ceW Deeves Jeeueer meYeer yeeOeeDeeW kees menveMeerueleehetJe&ke heej kejlee jntB~

(5)

hejcehetpe efJeeefJeYetefle, je^ieewjJe, eeefj$eeefvkee, ieefCeveerecegKe

eer %eeveceleer ceeleepeer kee cebieue DeeMeerJee&o

megjemegjKeiesvJebe ejCeeypeegiceb eYegbceneceefnce ceesnceuue iepejepe keb"erjJeb~
ceneceefn ce jeie Yet efc en cet ueceglheeveb
mleJeerefce kehe"eshemeie&peefe heee&veeLebefpeveb~~
JeemleJe ceW eewyeermeeW leerLekejeW ceW mes YeieJeeve heee&veeLe kee peerJeve meJee&efOeke
jesceebekeejer nw~ yewj kes yeoues yewj lees meJe&$e osKeves kees efceuelee nw hejvleg YeieJeeve
heee&veeLe kee peerJeve meyemes efYeVe jne nw~ GvneWves efyevee efkemeer yewjYeeJe kes ner Ske-oes
veneR Deefheleg hetjs oMe YeJeeW leke kece" kes Ghemeie& kees menve efkeee~
Jele&ceeve ceW keF& yeej ueesieeW kes cegKe mes megveves ceW Deelee nw efke Ske neLe mes
leeueer veneR yepeleer nw hejvleg YeieJeeve heee&veeLe kes peerJeve ceW lees ceYetefle keer heee&e
mes ueskej YeieJeeve heee&veeLe yeveves leke Ske neLe mes ner leeueer yepeleer jner DeLee&led
YeieJeeve heee&veeLe kee peerJe kece" kes IeesjeefleIeesj, DekeejefCeke GhemeieeX kees MeevleYeeJe
mes menve kejlee jne~
YeieJeeve heee&veeLe eefj$e, heee&hegjeCe Deeefo hegjeCeeW kees he{les-he{les oe
jesceebefele nes G"lee nw efke osKees! keneB YeieJeeve heee&veeLe keer menveMeeruelee Deewj
keneB kece" kee yewj YeeJe! henues lees kece" ves ceYetefle keer helveer kes meeLe ogjeeej
kejkes ceneve heehe efkeee, Gme heehe kee eeeefee uesvee lees otj jne, Gmeves ceYetefle
mes pevce-pevce kee yewj yeebOe efueee~ FmeerefueS ceQ Dekemej kene kejleer ntB efke Yewee!
efkemeer mes Yeer Me$eglee veneR jKevee eeefnS~ Deiej Me$eglee kejveer ner nw lees Deheves DeMegYe
keceeX mes kejes, Deheveer heehe eJe=efeeeW mes kejes~
ceQves heew<e ke=. 11, 6 peveJejer 2005 kees YeieJeeve heee&veeLe le=leere meneeefyo
ceneslmeJe kee GodIeeve pevceYetefce JeejeCemeer ceW kejeee, leye mes ner cesjer DeleerJe Fe nw
efke YeieJeeve heee&veeLe kes peerJeve mes mebyebefOele Deveske ekeej kes meeefnle keer jevee nes
Dele: cesjer esjCee mes mebIemLe #eguueke ceesleermeeiej peer ves YeieJeeve heee&veeLe eMveesejer
veeceke en hegmleke efueKekej eoeve keer nw Fmekes ceeOece mes Deeyeeue-ieesheeue kees YeieJeeve
heee&veeLe kes peerJeve mes heefjefele nesves kee DeJemej eehle nes mekesiee~
hegmleke kes uesKeke #eguueke ceesleermeeiej peer kes efueS cesje cebieue DeeMeerJee&o nw efkeJes
Fmeer ekeej Deheves Gheeesie kees megvoj-megvoj meeefnle uesKeve ceW ncesMee ueieeSB leLee Deehe
meYeer hee"keeW kes efueS cesjer ener cebieue esjCee SJeb MegYeeMeerJee&o nw efke hegmleke kes ceeOece
mes Deehe Yeer Deheves oe ceW keg ve keg DebMe ceW #eceeYeeJe DeJeMe OeejCe kejW~

(6)

cesjer cebieue-keecevee
-e%eeeceCeer Deeefe&kee eboveeceleer
ceQves meved 1971 ceW peye mebIe ceW eJesMe efkeee, Gme mecee hetpe ceeleepeer kee lees
DeefOekeebMe mecee uesKeve, DeOeeve, DeOeeheve ceW ner Jeleerle neslee Lee, Ssmes mecee
ceW cegPes mebIe ceW ye. ceesleerebo peer pewmes Ske Ssmes eefleYeeMeeueer JeefkelelJe kee DehevelJe
eehle ngDee, efpemes ceQ Deheves Fme peerJeve ceW lees keYeer Yeer Yeguee veneR mekeleer ntB~ nj
ess-ye[s keee& kes efueS eeslmeeefnle kejvee Gvekee efJeMes<e iegCe nw~
meved 1967 mes hetpe ceeleepeer keer esjCee heekej DeOeeve kes GsMe mes ceesleerebo
peer ves mebIe ceW eJesMe efkeee, leye mes nce GvnW YeeF& kenkej mecyeesefOele kejles Les~
pecyeterhe jevee he=LJeer hej meekeej kejves ceW #eguueke ceesleermeeiej peer kee efJeMes<e
meneesie jne~ hetpe ceeleepeer kees Fme yeele keer efeblee Leer efke pecyeterhe kewmes yevesiee?
hewmee keneB mes DeeSiee? keneB hej efvecee&Ce nesiee? ye. ceesleerebo peer ves hetpe ceeleepeer
kees efueefKele Deeeemeve eoeve efkeee efke ceeleepeer! ceQ pecyeterhe jevee efvecee&Ce keer
Deehekeer Fme eespevee kees meheue yeveeves kes efueS leve-ceve-Oeve mes nj mebYeJe eeeme
keBiee, Deehekes mebece ceW efkemeer Yeer ekeej keer yeeOee veneR Deeves heeSieer~ Ssmee
efJeeemeYeje Deeeemeve heekej ceeleepeer efveefeble nes ieF Deewj osKeles-osKeles pecyeterhe
jevee ves megvoj Deekeej OeejCe kej efueee~
cee$e pecyeterhe jevee keer ner yeele veneR nw, ceQ osKeleer ntB efke ceeleepeer eens ess mes
ese ee ye[s mes ye[e keesF& Yeer keee& eejbYe kejleer nQ, GmeceW #eguueke peer keer Denc
ed Yetefcekee
jnleer nw~ mebIe keer eser-eser yeeefuekeeDeeW kees nj keee& kes efueS eeslmeeefnle kejv
ee, Gvekee
Gefele ceeie&oMe&ve kejvee Gvekes eefleYeemecheVe JeefelJe kee heefjeeeke nw~
pecyeterhe %eevepeesefle jLe kee peye eJele&ve ngDee, leye ye. ceesleerebo peer ves Gmes
eYeeJeke yeveeves ceW ye[er kegMeuelee kes meeLe mebeeueve kee keee&Yeej mebYeeuee~ Deepe Yeer
hetpe ceeleepeer kes eefle Gvekes oe ceW pees eeYeefe nw, Jen efJejues efMe<eeW ceW ner
efiele nesleer nw~ jele kees efove Deewj efove kees jele Yeer iegDee%ee kes mece#e mJeerkeej
kejves ceW FvnW peje Yeer efneefkeeen veneR nesleer nw etBefke FvnW efJeeeme nw efke ceeleepeer
keer nj efeee Deewj Gvekes cegKe mes efvekeuee nj Jeeve Deeiece kes Devegketue nw~
ceQ lees YeieJeeve efpevesvosJe mes ener eeLe&vee kejleer ntB efke #eguueke peer mJemLe
Deewj efejeeg jnkej ncesMee Fmeer ekeej Deheveer Deelcee kes keueeCe kes meeLe hejkeueeCe
Yeer kejles jnW leLee nceejs Devoj Yeer Gvekes pewmeer iegYeefe kejves kee meenme GlheVe
nes, ener cesjer cebieue keecevee nw~

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

(7)

hejce hetpe heer"eOeerMe #eguuekejlve eer ceesleermeeiej peer cenejepe kee

mebef#ehle peerJeve-heefjee
-ye. keg. meeefjkee pewve (mebIemLe)
nceeje Yeejle osMe eeeervekeeue mes ner $e+ef<e eOeeve SJeb ke=ef<e eOeeve
osMe kes he ceW peevee peelee nw~ en Fme osMe kee leLee nce osMeJeeefmeeeW kee ceneve
meewYeeie nw efke nceW leeieer, lehemJeer, meeOeg-mebleeW kes oMe&ve Deemeeveer mes eehle
nes jns nQ, meeLe ner eejeW Deesj efyeKejer nefjeeueer, Meg Keeve-heeve, jbie-efyejbieer
heg<heJeeefkee Deeefo Fme osMe keer ke=ef<eeOeevelee kees oMee&leer nw~ YeejleosMe kees
es[kej nce keneR Yeer eues peeSb, nceW ve lees JeneB meeOeg-mebleeW kes oMe&ve eehle
nesles nQ Deewj ve ner nce Ketyemetjle eeke=efl eke meeQoe& kee ner Deevevo eehle kej
mekeles nQ~
Jele&ceeve le=leere meneeefyo keer yeermeJeeR Meleeyoer meeOegpeiele kes efueS meJee&efOeke
cenJehetCe& jner nw keeeWefke Fmeer yeermeJeeR Meleeyoer ceW eeefj$eeeJeleea Deeeee&eer
Meebeflemeeiej peer cenejepe ves pevce ueskej cegefvehejcheje kees hegve: peerJevle efkeee~
Deepe pees nceW mewke[eW keer mebKee ceW meeOeg-meeefOJeeeW kes oMe&ve nes jns nQ, Jen meye
Deeeee&eer keer ner ke=heeemeeo kee megheue nw~
Gmeer hejcheje kees Deeies ye{eee-yeermeJeeR meoer keer eLece yeeue yeeeeefjCeer
ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer ves, efpevneWves Ssmes keef"ve mecee ceW oer#eeOeejCe
keer peyeefke keveeDeeW kees Iej mes yeenj veneR efvekeueves efoee peelee Lee, Gve mebIe<eeX
kees Pesuekej %eeveceleer ceeleepeer ves nce pewmeer ve peeves efkeleveer keveeDeeW kes efueS
leeie kee ceeie& eMemle kej efoee nw~
neB! lees Deye Deeles nQ Deheves cetue efJe<ee hej DeLee&led #eguuekejlve eer
ceesleermeeiej peer cenejepe kes Je=nled peerJeveJe=e kees mebef#ehlehe ceW emlegle kejves kee
ueIeg eeeme kejles nQDeepe mes 65 Je<e& hetJe& ceOeeosMe kes efvecee[#es$e kes meveeJeo veeceke veiej ceW
pevces ceesleerebo peer mebhetCe& efvecee[ #es$e ner veneR, Deefheleg Yeejle kes ieewjJemJehe nQ~
Fvekes ceelee-efhelee heg$epevce kes mecee en Devegceeve Yeer veneR ueiee heeS neWiess efke
cesje yese Ske efove hetjs Yeejle ceW Dehevee, Deheves ieeBJe kee SJeb Deheves ceelee-efhelee

(8)

YeieJeeve heee&veeLe eMveesejer

kes veece kees Flevee DeefOeke jesMeve kej osiee~

neB, Fvekes efhelee Deceesuekeebo peer SJeb ceelee heeyeeF& peer ves es lees meesee
ner nesiee efke cesje yese ye[e neskej Jeeheeefjke, heeefjJeeefjke, meeceeefpeke Deeefo
meYeer keee&YeejeW kees kegMeueleehetJe&ke mebYeeue uesiee leLee egJeeJemLee ceW megvoj meer
yent ues DeeSiee, efhej nce Fve oesveeW mes mesJee kejeSbies Deewj ueesie nceejs megKeer
peerJeve kees osKekej nceejer eMebmee kejWies~ hejvleg veneR! ceesleerebo peer ves Gvekes
meYeer DejceeveeW kees Oetefceue kej efoee Deewj mechetCe& megKe-JewYeJe kee leeie kejkes
meved 1967 mes hetpe %eeveceleer ceeleepeer kes mebIe ceW jnves ueies~
mebIe ceW Deeves kes yeeo Jes meyemes Flevee DeefOeke Iegue-efceue ieS efke efkemeer kees
en Denmeeme Yeer veneR nes heelee Lee efke ceesleerebo peer efkemeer otmejs eosMe mes DeeS
nQ~ keF& ueesie lees Deepe leke Yeer het yew"les nQ efke #eguueke peer ceeleepeer kes YeeF&
nQ keee? Gvekee mebIe kes eefle Deeeflece Jeelmeue, efve:mJeeLe& mesJee Deeefo iegCe Gvekes
Delegueveere DehevelJeYeeJe kees eoefMe&le kejles nQ~
Dekemej osKee peelee nw efke efkemeer ceW Jee=lJe keuee nesleer nw lees keesF&
uesKevekeuee ceW eJeerCe neslee nw, keesF& DeOeeve ceW DeefOeke efe jKelee nw lees keesF&
DeOeeheve ceW, hejvleg #eguueke ceesleermeeiej peer ceW Fve meYeer iegCeesb kee Deveghece
meceeJesMe efieesej neslee nw~
Deeeee& eer efJeceuemeeiej peer cenejepe mes nefmleveehegj ceW meved 1987 ceW
oeref#ele #eguueke peer Deepe ueieYeie 18 Je<eeX mes DeveJejle keef"ve leeie-lehemee
ceW mebueive nQ~
hetpe ceeleepeer keer esjCee mes mecee-mecee hej ess-ye[s uesKevekeee& kejles
jnles nQ Fmeer e=bKeuee ceW YeieJeeve heee&veeLe eMveesejer veeceke en hegmleke
efueKekej eoeve keer nw, Fme hegmleke kes ceeOece mes Deehe meYeer YeieJeeve heee&veeLe
kes Jele&ceeve peerJeve kes meeLe-meeLe hetJe& kes 9 YeJeeW mes Yeer heefjefele nesJeW SJeb Deheves
Deewj otmejeW kes %eeve keer Je=ef kejW, ener cebieuekeecevee nw leLee hetpe ceeleepeer
eje eoe heer"eOeerMe Oece&efoJeekej #eguuekejlve Deeefo heoefJeeeW mes
Deuebke=le #eguueke eer ceesleermeeiej peer cenejepe efejeeg neW leLee oerIe&keeue leke
nce meYeer kees Deheveer cebieueesjCee, heeJeve meeefveOe, kegMeue efveoxMeve, Gefele
DevegMeemeve SJeb MegYeeMeerJee&o eoeve kejles jnW, ener YeieJeeve heee&veeLe kes eerejCeeW
ceW cesjer yeejcyeej efJevece eeLe&vee nw~

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

`
YeieJeeve heee&veeLe eMveesejer
(eLece YeJe)
eMve 1
Gej
eMve 2
Gej
eMve 3
Gej
eMve 4
Gej

-YeieJeeve heee&veeLe ome YeJe hetJe& keewve meer heee&e ceW Les?
-YeieJeeve heee&veeLe ome YeJe hetJe& ceYetefle keer heee&e ceW Les~
-ceYetefle keewve Lee?
-ceYetefle jepee DejefJevo kee ceb$eer Lee~
-jepee DejefJevo keneB kes jepee Les?
-jepee DejefJevo heesovehegj kes jepee Les~
-ceYetefle kees ceb$eer heo keer eeefhle kewmes ngF&?
-ceYetefle kes efhelee yeeeCe efJeeYetefle heesovehegj vejsMe cenejepee DejefJevo
kes ceb$eer Les, Ske yeej GvnW mebmeej mes Jewjeie nes ieee Deewj Jen
cenejepee DejefJevo mes Dee%ee ues oer#ee kes efueS lelhej ngS leye DejefJebo
cenejepe ves hejcheje mes Deeiele ceb$eer heo Gvekes oesveeW heg$eeW kece" SJeb
ceYetefle kees eoeve efkeee~
eMve 5 -keee jepee mes eehle ceb$eer heo kees kece" SJeb ceYetefle oesveeW ves Gefele
he mes efveJe&nve efkeee?
Gej -veneR, kece" Delevle kegefue heefjCeeceer ogelcee Lee Deewj ceYetefle
DeefleMee mejue mJeYeeJeer Oecee&lcee Lee~ ceb$eer kece" mecee heekej

(10)

YeieJeeve heee&veeLe eMveesejer

efvejbkegMe nes ieee Deewj meJe&$e Deveee kee meeceepe hewuee efoee
peyeefke ceYetefle ves Gefele he mes ceb$eer heo kee efveJe&nve efkeee~
eMve 6 -kece" ves keewve mee Ssmee ogmmeenefmeke keee& efkeee efpememes Gmes osMe
efvekeeuee efoee ieee?
Gej -kece" ves Deheves esss YeeF& ceYetefle keer helveer kes meeLe JeefYeeej
efkeee efpemekes heuemJehe jepee keer Dee%ee mes Gmekee efmej cegb[Jeekej
cegKe hej keeefueKe heeslekej ieOes hej yew"ekej meejs veiej ceW Iegceeee
ieee Deewj osMe efvekeeuee os efoee~
eMve 7 -Fme Deheceeve kees menve kejlee ngDee kece" keneB ieee?
Gej -Fme Deheceeve keer Deefive mes Peguemee ngDee kece" Yetleeeue heJe&le hej
leeheefmeeeW kes Deeece ceW hengBee Deewj Gvekes ecegKe ieg mes oer#ee ues
leehemeer yeve helLej keer efMeuee neLe ceW ueskej lehemee kejves ueiee~
eMve 8 -hebeeefive lehe efkemes kenles nQ?
Gej -eejeW lejhe Deefive peueekej Deewj Je=#e hej erkeW ceW yew" peevee leLee veeres
Yeer Deefive peuee uesvee hebeeefive lehe nw~
eMve 9 -keee ceYetefle YeeF& kes Fme efvevoveere keee& kes keejCe Gmes #ecee kej
mekee?
Gej -mejue mJeYeeJeer ceYetefle ves ve efmehe& YeeF& kees #ecee ner eoeve keer
Deefheleg YeeF& mes efceueves Je Jeeheme Iej ueeves keer GlkeC"e mes leehemeer
Deeece ceW peekej YeeF& mes efJeveehetJe&ke ueewves keer eeLe&vee Yeer keer~
eMve 10-ceYetefle keer eeLe&vee kees mJeerkeej kej keee kece" Jeeheme Iej Dee
ieee?
Gej -peye ceYetefle ves kece" mes eeLe&vee keer leye Jen Jeeheme Iej ve Deekej
Delevle eesefOele nes G"e Deewj eesOeJeMe helLej keer efMeuee YeeF&
ceYetefle kes efmej hej heke oer efpememes ceYetefle keer JeneR lelkeeue
ce=leg nes ieeer~
eMve 11-Fme kegke=le kees kejves kes yeeo kece" kee keee ngDee?
Gej -Fme kegke=le kes heue mes ecegKe leehemeer ieg ves Gmekeer yeej-yeej efvevoe
kejles ngS Deeece mes efvekeeue efoee~
eMve 12-Deeece mes efvekeuekej Jen keneB ieee?

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

(11)

Gej

-Deeece mes efvekeuekej Jen heeheer Jeve ceW hengBekej YeerueeW mes efceuekej
eesjer, [kewleer Deeefo kejves ueiee~
eMve 13-ceYetefle keneB ieee?
Gej -ceYetefle YeeF& kes ceesnJeMe cejkej DeeflemeIeve meuuekeer veeceke Jeve ceW
JeeIees<e veece kee efJeMeeuekeee neLeer nes ieee~

(otmeje YeJe)
eMve 1 -meuuekeer Jeve ceW keewve mes cegefvejepe kee mebIe "nje Lee?
Gej -Gme Jeve ceW Deeeee&eer DejefJevo cegefve kee efJeMeeue mebIe "nje Lee~
eMve 2 -ceYetefle kes peerJe JeeIees<e neLeer ves Gve cegefveeeW kees osKekej keee
efkeee?
Gej -JeeIees<e neLeer efJeMeeue mebIe ceW #eesYe GlheVe kejlee ngDee efJeejCe
kejves ueiee Deewj meejs mebIe ceW Keueyeueer ceee oer~
eMve 3 -Gmes efkeme ekeej Meeble efkeee ieee?
Gej -Jen celeJeeuee neLeer Deheves keheesueeW mes ceopeue kees yejmeelee ngDee peye
cegefvejepe DejefJevo kes meccegKe hengBee leye megces kes meceeve Deeue
cegefve kes Je#emLeue ceW eerJelme kee efevn osKekej Gmes peeeflemcejCe nes
ieee Deewj Jen Meeble nes ieee~
eMve 4 -iepejepe kes Meeble nes peeves hej cegefvejepe ves keee efkeee?
Gej -iepejepe kes Meeble nes peeves hej cegefvejepe ves Gmes hetJe&pevce keer meejer
yeeleW eeo efoueeles ngS mebmeej keer Demeejlee kee yeesOe keje efoee Deewj
mecekelJe enCe keje efoee~
eMve 5 -DejefJevo cegefve keewve Les?
Gej -DejefJevo cegefve heesovehegj kes jepee DejefJevo ner Les efpevnW Jewjeie GlheVe
nes ieee Deewj GvneWves oer#ee ues ueer~
eMve 6 -Gvekes Jewjeie kee keee keejCe Lee?
Gej -Ske yeej jepee DejefJevo Deheves cenue keer le hej yew"s ngS eeke=efleke
e kees osKe jns Les leYeer cesIe heue mes efveefce&le Ske megvoj cebefoj
(GVele efMeKej ege) efoKeeF& efoee~ jepee ves meesee efke Ssmee megvoj
cebefoj lees yeveJeevee eeefnS Deewj efe$e KeeReves kees keeiepe-keuece

(12)

YeieJeeve heee&veeLe eMveesejer

G"eee leYeer Jen megvoj YeJeve efJeIeefle nes ieee, en osKe GvnW
mebmeej keer efmLeefle kee meee %eeve nes ieee Deewj jepeYeej heg$e kees
meeQhekej GvneWves ieg kes heeme peekej pewvesejer oer#ee ues ueer~
eMve 7 -DejefJevo cegefve efkeme veiej keer Deesj efJenej kej jns Les?
Gej -DejefJevo cegefve mebIe meefnle meccesoefMeKej ceneleerLe& keer Jebovee nsleg pee
jns Les~
eMve 8 -meccesoefMeKej keer Jevovee kejves mes keee heue efceuelee nw?
Gej -meccesoefMeKej keer Ske Yeer Jebovee kejves Jeeues peerJe YeJe ner nesles nQ,
GvnW vejke ieefle Je efleeeieefle veneR efceueleer nw, eneB leke efke 49 YeJe
kes Yeerlej Jes cees#e eehle kej uesles nQ~
eMve 9 -cees#ecenue ceW e{ves kes efueS eLece meer{er keee nw?
Gej -meceioMe&ve~
eMve 10-meceioMe&ve keer keee heefjYee<ee nw?
Gej -mees osJe, Meee, ieg hej { eeve kejvee, Fvekes efmeJeee jeies<eeefo
ceue mes ceefueve Ssmes osJe kees, oeejefnle Oece& kees Deewj heeKeb[er meeOegDeeW
kees veneR ceevevee ner meceioMe&ve nw~
eMve 11-hebe DeCegele efkemes kenles nQ?
Gej -efnbmee, Pet", eesjer, kegMeerue SJeb heefjen Fve 5 heeheeW kee SkeosMe leeie
kejvee heebe DeCegele nw~
eMve 12-meele Meerue kes veece yeleeFes?
Gej -3 iegCeele SJeb 4 efMe#eeele es meele Meerue nQ~
eMve 13-efkeme Deeeg kes yebOe peeves hej en peerJe DeCegele Deewj ceneele kees
enCe veneR kej mekelee nw?
Gej -osJeeeg kes efmeJeee Deve Deeeg kes yebOe peeves hej~
eMve 14-DeCegeleer SJeb ceneeleer kees efkeme ieefle kee yebOe veneR neslee nw?
Gej -pees DeCegeleer ee ceneeleer nw Jen efveece mes osJeieefle ceW ner peeJesiee
Deve$e leerve ieefle ceW pee veneR mekelee DeLeJee keoeefeled ceneeleer
cenecegefve nw lees cees#e Yeer pee mekelee nw~
eMve 15-cegefvejepe mes mecekelJe enCe kejves kes yeeo keee neLeer ves Gmekee
heeueve efkeee?

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

(13)

(14)

-cegefvejepe mes mecekelJe enCe kejves kes yeeo iepejepe ves Gmekee
efJeefOeJeled heeueve kejles ngS meYeer kes eefle hetCe& #ecee jKeer Deewj heebe
DeCegeleeW SJeb meele MeerueeW kee efJeefOeJeled heeueve kejles ngS mebeceemebece
kees meeOee~
eMve 16-keere[ ceW hebme peeves hej neLeer ves keee efevleJeve efkeee?
Gej -keere[ ceW hebme peeves hej Gme iepeheefle (eeJeke) ves meesee-Deye cegPes
Fme DeLeen keere[ mes keesF& efvekeeueves Jeeuee veneR nw pewmes efke
ceesnheer keere[ ceW hebmes ngS mebmeejer peerJe kees Fme mebmeejheer DeLeen
meceg mes efvekeeueves Jeeuee keesF& veneR nw~ neB, eefo ceQ meuuesKeveeheer
yebOeg kee meneje ues uetB lees Jen cegPes DeJeMe ner eneB mes efvekeeuekej
Gece osJeieefle ceW hengBee mekelee nw~
eMve 17-neLeer ves efkeme ekeej keer meuuesKevee enCe keer?
Gej -neLeer ves elegjenej kee peerJeve Yej kes efueS leeie kejkes ceneceb$e kee
mcejCe kejles ngS hebe hejceser kee ner DeJeuecyeve ues efueee~
eMve 18-Gmekeer ce=leg efkeme ekeej ngF&?
Gej -keg mecee hetJe& Ske kegkekeg peeefle kee meebhe JeneB Deeee Deewj hetJe&
pevce kes mebmkeejJeMe Gme neLeer kees [me efueee~ Jesovee mes Jeekegue
neLeer ves ieg eje eehle GheosMe kee efevleJeve kejles ngS Oece&OeevehetJe&ke
Fme veej osn kee leeie efkeee~
eMve 19-neLeer ves efkeme ieefle keer eeefhle keer?
Gej -neLeer yeejnJeW mJeie& ceW mJeebeYe efJeceeve ceW MeefMeeYe veece kee osJe ngDee~
eMve 20-kegkekeg mehe& keewve Lee?
Gej -kegkekeg mehe& kece" kee peerJe Lee~

eMve
Gej
eMve
Gej

Gej

(leermeje YeJe)
eMve 1 -osJeeW kees pevce mes efkeleves %eeve nesles nQ?
Gej -osJeeW kees pevce mes ceefle, egle Je DeJeefOe, Ssmes leerve %eeve nesles nQ~
eMve 2 -mJeebeYe efJeceeve ceW pevceW MeefMeeYe osJe ves meJe&eLece keee efkeee?
Gej -osJe ves meJe&eLece cebieue mveeve kej JeeeuebkeejeW mes megmeefppele nes
efpeveeefleceeDeeW keer hetpee keer~

YeieJeeve heee&veeLe eMveesejer

3 -Gme osJe keer Deeeg efkeleveer Leer?

-16 meeiej~
4 -MeefMeeYe osJe keer Deenej eefeee yeleeFes?
-MeefMeeYe osJe kee Deveghece ceeveefmeke Deenej Lee, meesuen npeej Je<e& kes
Jeleerle nesves hej Yeespeve keer Fe nesleer Leer Deewj Gmeer mecee keb" mes
Dece=le Pej peelee Lee efpememes Gmekeer le=efhle nes peeleer Leer~
eMve 5 -Gmekeer eemeesdJeeme eefeee keee Leer?
Gej -meesuen he#e (8 cenervee) yeerleves kes yeeo Jen osJe eemeesdJeeme enCe
kejlee Lee~
eMve 6 -Gmekee DeJeefOe%eeve keneB leke Lee?
Gej -elegLe& vejke heele Gmekee DeJeefOe%eeve Lee~
eMve 7 -Gme osJe keer efkeleveer $e+efeeB LeeR?
Gej -Gme osJe keer DeefCecee, ceefncee Deeefo Dee" $e+efeeB LeeR~
eMve 8 -osJe MeefMeeYe keer efvele eee& keee Leer?
Gej -keYeer Jen osJe megoMe&ve ces hej peekej meesuen ewleeueeeW keer Jebovee
kejlee Lee, keYeer Jen veboerej erhe ceWs yeeJeve ewleeueeeW ceW hetpee
kejlee Lee, keYeer leerLekejeW kes hebekeueeCekeeW kes DeJemej hej YeefeYeeJe
mes Yeeie ueslee Lee, keYeer eejCe$e+efOeejer cegefveeeW keer Jebovee kejkes
Gvemes GheosMe megvelee Lee, keYeer Deheves mees ieg DejefJevo cegefvejepe
keer hetpee kejlee Lee, keYeer eneB ceOeueeske ceW Deekej meccesoefMeKej
keer Jebovee kej Demeerce hegCe kee mebee kejlee Lee~ keYeer osJeebieveeDeeW
kes meeLe eer[e, lees keYeer veboveJeve ceW efJeejCe kejles ngS DehetJe& hegCe
kes heue kee GheYeesie kejlee Lee~
eMve 9 -kece" kee peerJe kegkekeg mehe& cejkej keneB ieee?
Gej -kegkekeg mehe& Deheveer Deeeg hetCe& kejkes jewOeeve he DeMegYe heefjCeeceeW
mes ceje Deewj heebeJebs vejke ceW ieee~
eMve 10-keee vejke ceW cee$e og:Ke ner og:Ke nw ee keesF& megKe Yeer nw?
Gej -vejke ceW Flevee Demee og:Ke nw efke JeneB kes og:KeeW kee JeCe&ve eefo
kejes[eW efpee yeveekej Yeer mejmJeleer osJeer kejves ueies lees Yeer Jen
DemeceLe& nes peeJesieer~ JeneB meggKe uesMecee$e Yeer veneR nw~

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

(15)

eMve 11-keee veejkeer peerJeeW kee pevce osJeeW keer Yeebefle Gheheeo Mewee hej neslee nw?
Gej -veneR, veejkeer peerJe pevce uesles ner DeOeescegKe efiejles ner Guelee nw Deewj
hegve: efiejlee nw, Gme mecee JeneB keer he=LJeer kee mheMe& Yeer Flevee Yeebkej
neslee nw efke ceevees npeejeW efyegDeeW ves Ske meeLe ner [bke ceej efoee nes~
eMve 12-vejke keer efceer kewmeer nw?
Gej -vejke keer ogie&efvOele efceer eefo eneB Dee peeS lees keF& keesmeeW leke
peerJe cej peeJeW~
eMve 13-Gme veejkeer peerJe keer Deeeg efkeleves meeiej eceeCe nw?
Gej -JeneB Fmekeer Deeeg me$en meeiej eceeCe nw~

(16)
eMve 7
Gej
eMve 8
Gej

YeieJeeve heee&veeLe eMveesejer

pevce efueee~
-keee Gme Depeiej ves Fme pevce ceW Yeer ceYetefle kes peerJe hej Ghemeie&
efkeee?
-Gme Depeiej ves cegefve kees osKeles ner Fme pevce ceW Yeer Ghemeie& kejles ngS
eesOe mes Yeebkej neskej GvnW efveieue efueee~
-Ghemeie& menve kejles ngS Jes cegefve Fme veej Mejerj kee leeie kej keneB
pevces?
-cegefvejepe hejce meceleeYeeJe mes Fme veej Mejerj mes tkej meesuenJeW
mJeie& kes heg<kej efJeceeve ceW osJe nes ieS~

(eewLee YeJe)

(heeBeJee YeJe)

eMve 1 -MeefMeeYe osJe ves mJeie& mes egle neskej keewve meer heee&e ceW pevce OeejCe
efkeee?
Gej -MeefMeeYe osJe mJeie& mes egle neskej efJeeeOej jepee efJeegledieefle keer
cenejeveer efJeegvceeueer mes DeefiveJesie veeceke yeeueke kes he ceW pevcee~
eMve 2 -jepee efJeegledieefle keneB kes jepee Les?
Gej -pecyeterhe kes hetJe& efJeosn ceW heg<keueeJeleer osMe kes efJepeeeOe& heJe&le kes
ueeskeesece veeceke veiej kes jepee Les~
eMve 3 -kegceej DeefiveJesie kees Jewjeie keye ngDee?
Gej -jepe mebheoe kees Yeesieles ngS menmee Yejer peJeeveer ceW ner GvnW Jewjeie
GlheVe nes ieee~
eMve 4 -GvneWves efkeve ieg mes oer#ee enCe keer?
Gej -GvneWves meceeefOeieghle cegefvejepe kes meceerhe Oece&eJeCe kej hebesefve
efJe<eeeW kees efJe<eJeled efJe<ece mecePekej lel#eCe ner le=CeJeled, Gvekee
leeie kej efoee Deewj hebeceneeleeW kees eehle kej Deheves Deehe ceW
ke=leke=le nes iees~
eMve 5 -oer#ee uesves kes heeeled GvneWves keee efkeee?
Gej -oer#ee kes heeeled Jes DeefiveJesie cenecegefve IeesjeefleIeesj leheejCe kejves ueies~
eMve 6 -kece" kes peerJe Gme veejkeer ves cejkej keneB pevce efueee?
Gej -kece" kes peerJe Gme veejkeer ves cejkej Yeebkej Depeiej kes he ceW

eMve 1 -osJeeW kee pevce kewmee neslee nw?

Gej -osJeeW kee pevce Gheheeo Mewee hej neslee nw, pevce uesles ner Jes meesuen
Je<e& kes egJee keer Yeebefle nes peeles nQ~
eMve 2 -Gme osJe kee JewYeJe kewmee Lee?
Gej -Gme osJe ves osJe-osJeebieveeDeeW kes eje mesefJele Demeerce JewYeJe kees eehle
kej efueee~
eMve 3 -Deegle osJe keer Deeeg efkeleveer Leer?
Gej -22 meeiej eceeCe~
eMve 4 -Gmekee ceeveefmeke Deenej kewmee Lee?
Gej -22 npeej Je<e& Jeleerle nesves hej Gvekee ceeveefmeke Deenej neslee Lee~
eMve 5 -efkeleves he#e Jeleerle nesves hej Jen eemeesdJeeme enCe kejlee Lee?
Gej -22 he#e Jeleerle nesves hej~
eMve 6 -osJe kes Mejerj keer TBeeF& efkeleveer Leer?
Gej -3 neLe~
eMve 7 -cegefve hej Ghemeie& kejves kes heuemJehe Depeiej cejkej keneB ieee?
Gej -Depeiej mehe& cegefve nlee kes Ieesj heehe mes etj heefjCeeceeW mes cejkej "s
veke& ceW ieee~
eMve 8 -JeneB Gmekeer Deeeg efkeleves Je<e& keer Leer?
Gej -22 meeiej~

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

(17)

("e YeJe)
eMve 1 -Deegle osJe mJeie& mes egle neskej keneB pevces?
Gej -Deegle osJe mJeie& mes egle neskej pecyeterhe kes heefece efJeosn ceW hee
osMe kes Deehegj veiej ceW efMeMeg JeeveeefYe kes he ceW pevces~
eMve 2 -Deehegj veiej kes jepee kee veece yeleeFes?
Gej -Deehegj veiej kes jepee cenejepe JeeJeere& vejsv Les~
eMve 3 -efMeMeg JeeveeefYe keer ceelee kee keee veece Lee?
Gej -efMeMeg JeeveeefYe keer ceelee kee veece cenejeveer efJepeee Lee~
eMve 4 -efMeMeg JeeveeefYe keer ceelee ves Gmekes pevce mes hetJe& efkeleves mJehve osKes?
Gej -efMeMeg JeeveeefYe keer ceelee ves Gmekes pevce mes hetJe& 5 mJehve osKes~
eMve 5 -Jes mJehve keee Les?
Gej -(1) megoMe&ve ces (2) mete& (3) evcee (4) osJeefJeceeve (5) peue mes
heefjhetCe& mejesJej~
eMve 6 -jeveer efJepeee ves Gve mJehveeW kee heue efkememes hete?
Gej -jeveer efJepeee ves Gve mJehveeW kee heue cenejepee JeeJeere& mes hete~
eMve 7 -jepee ves Gvekee keee heue yeleeee?
Gej -jepee ves mJehveeW kee heue yeleeles ngS kene efke legce eeJeleea heg$ejlve
kees pevce oesieer~
eMve 8 -eeJeleea jepee efkeleves KeC[ kee mJeeceer neslee nw?
Gej -: KeC[ kee~
eMve 9 -eeJeleea kee keee JewYeJe neslee nw?
Gej -eeJeleea kes SsjeJele neLeer kes meceeve 84 ueeKe neLeer nesles nQ, Jeeeg
kes meceeve JesieMeeueer jlveeW mes efveefce&le 84 ueeKe jLe nesles nQ, he=LJeer keer
lejn DeekeeMe ceW Yeer ieceve kejves Jeeues De"ejn kejes[ Gece Iees[s nesles
nQ Deewj eeseDeeW kee ceo&ve kejves Jeeues 84 kejes[ heoeefle (efheeeos)
nesles nQ~ 32 npeej veeeMeeueeSb, 72 npeej veiej, 96 kejes[ ieeBJe,
99 npeej esCecegKe, 48 npeej heeve, 16 npeej Kes, 56 Devleeahe,
14 npeej mebJeen nesles nQ~ YeespeveMeeuee ceW eeJeue hekeeves kes efueS 1
kejes[ nb[s, yeerpe yeesves keer veueer ueies 1 ueeKe kejes[ nue, 3 kejes[

(18)

YeieJeeve heee&veeLe eMveesejer

ieewMeeueeSb, 700 keg#eJeeme, 28 npeej ienveJeve Je De"ejn npeej

Deee&KeC[ kes cues jepee nesles nQ~
eMve 10-eeJeleea kee Mejerj kewmee neslee nw?
Gej -eeJeleea kee Mejerj Jeecee neslee nw, Gvekee mebmLeeve meceelegje
neslee nw, n KeC[ kes meYeer jepeeDeeW ceW efpelevee yeue neslee nw, Gve
meyemes DeefOeke yeue Gvekes Ske Mejerj ceW neslee nw~
eMve 11-Gvekes eejlve kee keee eYeeJe jnlee nw?
Gej -Gvekes eejlve kes eYeeJe mes n KeC[ kes meYeer jepee Gvekeer Dee%ee
kees efmej mes OeejCe kejles nQ~ 32 npeej cegkegye jepee Gvekes ejCeeW
ceW vele jnles nQ~
eMve 12-eeJeleea keer efkeleveer jeefveeeB nesleer nQ?
Gej -eeJeleea keer 96 npeej jeefveeeB nesleer nQ efpeveceW mes 32 npeej jeefveeeB
Deee&KeC[ keer, 32 npeej jeefveeeB efJeeeOej keveeSb SJeb 32 npeej
jeefveeeB cuess KeC[ ceW pevceW jepeeDeeW keer nQ~ es meye DehmejeDeeW kes
meceeve megvoj nesleer nQ~
eMve 13-eeJeleea keer efkeleveer efveefOeeeB nesleer nQ?
Gej -9 efveefOeeeB nesleer nQ?
eMve 14-9 efveefOeeeW kes veece yeleeFes?
Gej -keeue, cenekeeue, vewmehe&, heeb[gke, hee, ceeCeJe, efhebieue, MebKe Deewj
meJe&jlve~
eMve 15-keeue efveefOe mes efkemekeer eeefhle nesleer nw?
Gej -keeue efveefOe mes keeJe, keesMe, Deuebkeej, JeekejCe Deeefo Meee Deewj
JeerCee, yeebmegjer, veiee[s Deeefo efceueles jnles nQ~
eMve 16-cenekeeue efveefOe kee keee Gheeesie nw?
Gej -cenekeeue efveefOe mes Deefme, ceefme, ke=ef<e Deeefo n keceeX kes meeOeve Ssmes
mecemle heoeLe& Deewj mebheoeSb efvejvlej GlheVe nesleer jnleer nQ~
eMve 17-vewmehe& efveefOe keee osleer nw?
Gej -vewmehe& efveefOe Meee, Deemeve, cekeeve Deeefo osleer nw~
eMve 18-heeb[gke efveefOe kee keee keee& nw?
Gej -heeb[gke efveefOe mecemle Oeeve Deewj neW jmeeW kees GlheVe kejleer nw~

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

(19)

eMve 19-heeefveefOe keee kejleer nw?

Gej -heeefveefOe jsMeceer, metleer Jee Deeefo eoeve kejleer nw~
eMve 20-MebKeefveefOe kee keee Gheeesie nw?
Gej -MebKeefveefOe mete& keer eYee kees eflejmke=le kejves Jeeues megJeCe& kees osleer nw~
eMve 21-meJe&jlve efveefOe keee osleer nw?
Gej -meJe&jlveefveefOe ceneveerue, Fvveerue, heejeie, Jew[te&, mheefke Deeefo
Deveske ekeej kes jlveeW Deewj ceefCeeeW kees osleer nw~
eMve 22-eeJeleea kes efkeleves jlve nesles nQ?
Gej -14 jlve nesles nQ~
eMve 23-FveceW mes efkeleves jlve mepeerJe Deewj efkeleves efvepeeaJe nesles nQ?
Gej -FveceW mes 7 jlve mepeerJe Deewj 7 jlve efvepeeaJe nesles nQ~
eMve 24-Fve jlveeW kee keee keee& nw?
Gej -es meye jlve he=LJeer keer j#ee Deewj efJeMeeue Ssee& Deewj GheYeesie kes
meeOeve nQ~
eMve 25-14 jlveeW ceW mes 7 efvepeeaJe jlveeW kes veece yeleeFes?
Gej -ee, $e, ob[, Ke[die, ceefCe, ece& Deewj keebefkeCeer es meele efvepeeaJe
jlve nQ~
eMve 26-meele mepeerJe jlveeW kes veece yeleeFes?
Gej -mesveeheefle, ie=nheefle, neLeer, Iees[e, eer, le#e (efmeueeJe) Deewj hegjesefnle
es meele mepeerJe jlve nQ~
eMve 27-eeJeleea JeeveeefYe kes ee kee keee veece Lee?
Gej -megoMe&ve ee~
eMve 28-Gvekes $e kee keee veece Lee?
Gej -mete&eYe $e~
eMve 29-Gvekes oC[jlve kee keee keee& nw?
Gej -oC[jlve mes ieghee kee ej Keesueles nQ~
eMve 30-meewvevoke veeceke leueJeej mes keee kejles nQ?
Gej -meewvevoke leueJeej kees osKekej Jewjerpeve keefchele neskej eeJeleea keer
MejCe ceW Dee peeles nQ~
eMve 31-ceefCejlve kee keece yeleeFes?

(20)

YeieJeeve heee&veeLe eMveesejer

Gej -ceefCejlve (et[eceefCe) DebOekeej kees otj kej oslee nw~

eMve 32-ece&jlve Deewj keebefkeCeer kee keee DeLe& nw?
Gej -ece&jlve mes cesIeke=le peue kes GheJe mes mesvee keer j#ee nesleer nw Deewj
keebefkeCeer jlve mes ieghee ceW mete&-eb kee Deekeej yeveekej ekeeMe
hewueeee peelee nw~
eMve 33-mesveeheefle jlve Deewj ie=nheefle jlve kee keee keee& nw?
Gej -mesveeheefle jlve efoefiJepee ceW meYeer eeseDeeW mes Depese jnlee nw Deewj
keeceJe=ef veeceke ie=nheefle jlve Iej kes meejs keece-keepe mebYeeue
ueslee nw~
eMve 34-Deve mepeerJe jlveeW kes keee-keee keee& nQ?
Gej -efJepeeefieefj veeceke SsjeJele meMe Gece neLeer jepee kee Jeenve yevelee
nw~ heJevebpee veece kee Iees[e mLeue kes meceeve meceg ceW Yeer oew[
ueieelee nw~ megYee veece kee eerjlve eeJeleea kes YeesiemegKe kee
meeOeve nw pees efke Deheves neLe keer Meefe mes Jee kees Yeer otj kej
mekeleer nw~ Yehegj veeceke le#e jlve mLeeve-mLeeve hej megvoj cenueeW
kee efvecee&Ce kejlee nw Deewj yegefmeeiej veece kee hegjesefnle jlve meYeer
efveefceeeefo efJeee ceW eJeerCe jnlee nw, meYeer Oeeefce&ke keee& Gmeer kes
DeOeerve jnles nQ~
eMve 35-eeJeleea kes Deve YeesieesheYeesie meeOeve efkeleves Deewj keewve mes nQ?
Gej -eeJeleea kes veJeefveefOe, hejeefveeeb, veiej, Meee, Deemeve, mesvee,
veeeMeeuee, Yeepeve, Yeespeve Deewj meJeejer es ome ekeej kes YeesieesheYeesie
kes meeOeve jnles nQ~
eMve 36-eeJeleea kes YeC[ej kee keee veece nw?
Gej -eeJeleea kes YeC[ej kee veece kegyesjkeeble nw pees keYeer Keeueer veneR
neslee nw~
eMve 37-kees"ej kee keee veece nw?
Gej -JemegOeejke veece kee Det kees"ej nw~
eMve 38-Gvekeer jlveceeuee kee veece yeleeFes?
Gej -DeJelebefmekee~
eMve 39-Gvekes lebyet Deewj Meee kee keee veece nw?

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

Gej

(21)

-Gvekee yengle ner ceveesnj kehe[s kee yevee ngDee osJejce veece kee lecyet
nw efpemekes heeS jlveceeer nQ, pees efmebn kes Deekeej kes nQ, Ssmeer
efmebnJeeefnveer veece keer Meee nw~
eMve 40-efmebnemeve kee keee veece nw?
Gej -Devegej veece kee meyemes es efmebnemeve nw~
eMve 41-eecej kee veece yeleeFes?
Gej -Deveghecee (osJeeoe)~
eMve 42-Gvekes ceefCekegb[ue, Ke[eTB Je keJee kee veece yeleeFes?
Gej -efJeegleYe veeceke ceefCekegb[ue nQ, jlveeW keer efkejCeeW mes Jeehle efJe<eceesefekee
veece keer Ke[eTB nw pees efke eeJeleea kes efmeJeee Deve efkemeer kes hewj
kee mheMe& nesles ner efJe<e kees es[ves ueieleer nw leLee keJee kee veece
DeYese nw~
eMve 43-JeeveeefYe eeJeleea kes jLe kee veece yeleeFes?
Gej -Deefpelebpe~
eMve 44-Oeveg<e Deewj yeeCe kee keee veece nw?
Gej -Jeekeeb[ veece kee Oeveg<e nw Deewj DeceesIe veece kes meheue yeeCe nQ~
eMve 45-Gvekes heeme keewve meer Meefe nw?
Gej -Me$eg kees veeMe kejves Jeeueer Jeelegb[e veece keer eeb[ Meefe nw~
eMve 46-Yeeuee SJeb gjer kee veece yeleeFes?
Gej -efmebneke veece kee Yeeuee Deewj jlveefveefce&le cet" Jeeueer ueesnJeeefnveer
veece keer gjer nw~
eMve 47-efJeMes<e Mee kee keee veece nw?
Gej -ceveesJesie veece kee ke"eJe peeefle kee Ske efJeMes<e Mee nw~
eMve 48-eeJeleea keer yeejn YesefjeeW kes veece yeleeFes?
Gej -eeJeleea kes Deevebefoveer veece keer yeejn Yesjer nQ pees Deheveer DeeJeepe
kees 12 eespeve leke hewueekej yepee kejleer nQb~
eMve 49-veiee[s efkeleves nQ? veece yeleeFes?
Gej -efJepeeIees<e veece kes 12 veiee[s nQ efpevekeer DeeJeepe ueesie Deevebo kes
meeLe megvee kejles nQ~
eMve 50-Gvekes MebKeeW keer efkeleveer mebKee nw?

(22)

YeieJeeve heee&veeLe eMveesejer

Gej -Gvekes iebYeerjeJele& veece kes 24 MebKe nQ pees efke meceg mes GlheVe ngS nQ~
eMve 51-Gvekee efoJe Yeespeve keee nw?
Gej -eeJeleea kes cenekeueeCe veece kee efoJe Yeespeve nw~
eMve 52-heleekeeSb efkeleveer nQ?
Gej -48 kejes[~
eMve 53-keee Fleves JewYeJe kees eehle kej Yeer Jes Oece&keee& kejles Les?
Gej -eeJeleea JeeveeefYe Fleves JewYeJe kees eehle kejkes Yeer Oece& kees veneR Yetues
Les elegled DeefOeke-DeefOeke he mes eefleefove efpevesvosJe keer hetpeve
kejles Les, efvee&vLe iegDeeW Je Deve leeefieeeW kees Deenejeefo oeve osles
Les leLee efvejvlej Meerue kee heeueve kejles ngS mecee-mecee hej GheJeeme
Yeer kejles Les~
eMve 54-JeeveeefYe eeJeleea kees Fleves Delegue JewYeJe kes yeere Jewjeie kewmes
ngDee?
Gej -Ske yeej Gme veiej ceW Ske cenecegefve heOeejs, Gvekes eje efoes ieS efoJe
Dece=leceeer GheosMe kees megvekej Jes hebesefveeW kes efJe<eeeW mes efJeje nes
ieS Deewj efvee&vLe cenecegefve yeve ieS~
eMve 55-oer#ee kes heeeled GvneWves keee efkeee?
Gej -oer#ee kes heeeled GvneWves og&j leheejCe efkeee~
eMve 56-cenecegefve JeeveeefYe kes Thej Ghemeie& efkemeves efkeee?
Gej -Ske etjkecee& efYeuuejepe ves kegefhele neskej Deheves leer#Ce yeeCeeW mes
Gvekes Mejerj kee Yesove kej keeej peveeW mes Demenveere Yeebkej
Ghemeie& efkeee~
eMve 57-Ssmeer efmLeefle ceW cegefvejepe ves keee efkeee?
Gej -cegefvejepe Mejerj mes hetCe&leee efvemhe=n neskej %eeveoMe&ve mJehe Deheveer
Deelcee kee Oeeve kejles ngS Oece&Oeeve ceW efmLej nes ieS Deewj Fme
veej Mejerj mes ewleve Deelcee kee eeeCe nes ieee~
eMve 58-Fme veej osn kee leeie kej GvneWves efkeme ieefle keer eeefhle keer?
Gej -Fme veej osn kee leeiekej Jes ceOece ewJeseke kes ceOece efJeceeve ceW
es Denefcev nes ieS~

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

(23)

(meeleJeeB YeJe)
eMve 1 -Denefcev keer Deeeg efkeleves meeiej keer Leer?
Gej -27 meeiej~
eMve 2 -Denefcev kee Mejerj kewmee Lee?
Gej -Denefcev kee Mejerj DeefleMee osoerheceeve, meceelegje mebmLeeve mes
ege Lee~
eMve 3 -Denefcev keneB-keneB peeles nQ?
Gej -Denefcev hej#es$e ceW efJenej veneR kejles nQ~
eMve 4 -mJeie& ceW jnles ngS Jes keee kejles nQ?
Gej -Denefcev leJeeee& ceW leuueerve jnles ngS meceioMe&ve keer eMebmee
kejles nQ Deewj Deheveer Deelcee kes DeOeerve GlheVe ngS Glke= megKe kees
OeejCe kejles ngS meowJe emeVe jnles nQ~
eMve 5 -Denefcev kee peerJe mJeie& mes egle neskej keneB pevcee?
Gej -Denefcev kee peerJe mJeie& mes egle neskej DeeesOee ceW Deevevo veeceke
jepekegceej kes he ceW pevcee~
eMve 6 -kece" kee peerJe Yeerue cejkej keneB ieee?
Gej -Yeerue jewOeevehetJe&ke Mejerj kees es[kej cegefvenlee kes heehe mes meeleJeW
vejke ceW euee ieee~
eMve 7 -pevceles ner Gmes efkeme ogKe kee meecevee kejvee he[e?
Gej -Gme DebOekethecee vejkeJeeme ceW Gmeves DeeQOes cegKe pevce efueee Deewj pevce
uesles ner Yetefce hej Oe[ece mes efieje, Yetefce kee mheMe& nesles ner pewmes npeejeW
efyegDeeW ves Ske meeLe [bke ceeje nes, Ssmeer Yeebkej Jesovee ngF&, hegve:
Jen veejkeer 50 eespeve leke Thej Guee Deewj efieje, pewmes lehes ngS leJes
hej efleueeW kees [eueles ner Jes hegheg Gueves ueieles nQ~ efVe-efYeVe Mejerj
neslee ngDee Delevle ogKeer Deewj YeeYeerle Gmeer Oeje hej uees-heeskej
efyeueefyeueeves ueiee~
eMve 8 -veejkeer peerJe kes efkeleves Deewj keewve mes %eeve nesles nQ?
Gej -veejkeer peerJe kes kegceefle, kegegle Deewj kegDeJeefOe es leerve %eeve nesles nQ~
eMve 9 -JeneB YetKe ueieves hej keee Deenej nw?

(24)

YeieJeeve heee&veeLe eMveesejer

Gej -veejkeer peerJe eefo leerve ueeske kee DeVe Yeer Kee peeeW lees Yeer Gvekeer
YetKe Meeble veneR nes mekeleer nw efkevleg Keeves kees JeneB Ske keCe Yeer
vemeerye veneR neslee nw~
eMve 10-heeme ueieves hej heerves eesie Jemleg keee nw?
Gej -meeiej kes mecemle peue kees heerves kes yeeo Yeer heeme yegPe veneR mekeleer,
efhej Yeer JeneB hej Ske yetBo heeveer veneR efceuelee nw~
eMve 11-keee vejke ceW nj mecee "C[ke jnleer nw?
Gej -vejke ceW Fleveer Yeebkej "C[er nw efke Ske ueeKe eespeve eceeCe Fleves
ye[s ueesns kes ieesues kees efheIeueekej [eue oes efkevleg Gmeer #eCe Jen pece
peelee nw~
eMve 12-Gme veejkeer kees efkeleves Je<e& leke en og:Ke Yeesieves he[s?
Gej -Yeerue kee peerJe JeneB hej meeeF&me meeiej eceeCe ceOece Deeeg heele
Fve og:KeeW kee DevegYeJe kejlee jne nw~
eMve 13-meeiej efkemes kenles nQ?
Gej -oes npeej keesMe eceeCe Ske uecyee-eew[e Deewj ienje iee keuhevee ceW
yeveeFes~ Gmes meele efove kes Devoj pevceW ngS Yes[eW kes yeeueeW mes Yej
oerefpeS~ Fve yeeueeW kes Fleves-Fleves ess KeC[ kej efoS peeSb efpevekee
efhej Deewj KeC[ ner ve nes mekes, Ssmes jesce KeC[eW mes Yejs ngS Gme ies
keer Ketye Thej mes kegeF& kej oerefpeS~ hegve: GveceW mes Ske-Ske jesce
kees meew-meew yejme ceW efvekeeefueS~ peye Jen iele& Keeueer nes peeS leye
Ske JeJenej heue neslee nw~ FmeceW efpelevee mecee ueiee nw Gmes
DemebKeele kejes[ Je<eeX kes meceeeW mes iegCee kej oerefpeS~ FmeceW efpeleves
mecee peeJeWies Jen Gej heue kenueelee nw~ Devevlej meew Je<e& kes
efpeleves mecee nQ Gleves meceeeW mes Gej heue kes jesceeW kees iegefCele
kejves mes efpeleves mecee nesJeW en Deeheue nes peelee nw~ Fve ome
kees[ekees[er DeeheueeW kee Ske meeiej neslee nw~
eMve 14-kees[ekees[er efkemes kenles nQ?
Gej -Ske kejes[ kees Ske kejes[ mes iegCee kejves hej pees mebKee Deeleer nw Jen
kees[ekees[er kenueeleer nw~

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

(25)

(Dee"JeeB YeJe)
eMve 1 -DeeesOeeheefle Deevebo kegceej kes ceelee-efhelee kee keee veece Lee?
Gej -kegceej Deevebo keer ceelee kee veece cenejeveer eYeekeejer leLee efhelee kee
veece jepee Jeeyeeng Lee?
eMve 2 -jepee Deevevo kegceej efkeme heo hej Dee{ Les?
Gej -ceneceC[ueerke heo hej~
eMve 3 -Gvekes DeOeerve efkeleves jepeeieCe Les?
Gej -8 npeej cegkegye jepee Gvekeer Dee%ee kees efMejmee Jenve kejles Les~
eMve 4 -cenejepee Deevevo ves Deeeefke ceneheJe& ceW keewve mee Devegeve efkeee?
Gej -cenejepee Deevevo ves Deeeefke ceneheJe& ceW vevoerej hetpeve kee
Delegue JewYeJe kes meeLe Deeeespeve efkeee~
eMve 5 -Fmekeer meueen efkemeves oer?
Gej -Fmekeer meueen mJeeefceefnle veeceke efJeJeskeMeerue ceb$eer ves oer~
eMve 6 -efpevesvosJe keer hetpee mes keee heue efceuelee nw?
Gej -efpevesvosJe keer hetpee mechetCe& heeheeW kee veeMe kejves Jeeueer nw~
eMve 7 -heJe& kes efoveeW ceW keer ieF& hetpee keee heue eoeve kejleer nw?
Gej -heJe& kes mebeesie mes Jen hetpee DeefleMee hegCe kees eoeve kejves Jeeueer nes
peeleer nw~ efpevehetpee kes meceeve Fme mebmeej ceW Deewj keesF& Gece keee&
veneR nw~ efpevesvosJe keer hetpee keer YeeJevee ner meYeer og:KeeW kees otj
kejves kee Ske DeceesIe Gheee nw~
eMve 8 -vevoerej cenehetpee ceW keewve mes cenecegefve heOeejs?
Gej -efJehegueceefle veeceke cenecegefve heOeejs~
eMve 9 -jepee ves Gvemes keee efveJesove efkeee?
Gej -jepee ves Gvemes Deesleve eefleceeDeeW eje meesleve kees hegCe heue eoeve
kejves keer efpe%eemee Meeble kejves nsleg efveJesove efkeee~
eMve 10-cegefvejepe ves Gmekee keee Gej efoee?
Gej -jepee ves kene efke efpevecebefoj Deewj Gvekeer eefleceeDeeW kes oMe&ve kejves
JeeueeW kes heefjCeeceeW ceW efpeleveer efvece&uelee Deewj eke<e&lee nesleer nw Jewmeer
Deve keejCeeW mes veneR nes mekeleer nw~ pewmes-keuheJe=#e, efebleeceefCe

(26)

YeieJeeve heee&veeLe eMveesejer

Deeefo Deesleve nesles ngS Yeer ceveJeebefle Deewj ceveefebeflele heue osves ceW
meceLe& nQ, Gvemes Yeer keneR DeefOeke Jewmeer ner efpeveeefleceeSb mechetCe&
ceveesjLeeW kees hetCe& kejves ceW meceLe& nw~
eMve 11-Jeerlejeie cege kes oMe&ve kee keee heue nw?
Gej -eefleceehe ceW Jeerlejeiecege kees osKekej efpevesvosJe kee mcejCe neslee
nw efpememes DevevleiegCee hegCeyebOe nes peelee nw~
eMve 12-efpeveeeflecee kes oMe&ve ve kejves Jeeues DeLeJee efvevoe kejves JeeueeW kees
keee heue efceuelee nw?
Gej -pees cet{peve efpeveeefleceeDeeW kee oMe&ve veneR kejles nQ ee Gvekeer efvevoe
kejles nQ Jes mJeecesJe Devevle mebmeej meeiej ceW [tye peeles nQ~
eMve 13-Gmekes heeeled cegefvejepe ves jepee kees keee yeleeee?
Gej -Gmekes yeeo cegefvejepe ves jepee kes meeceves leerve ueeske kes Deke=ef$ece ewleeueeeW
leLee mete&, ev Deeefo kes efJeceeve ceW efmLele efpeveefyebye kee JeCe&ve efkeee~
eMve 14-mete& kee efJeceeve efkeleves eespeve kee nw?
Gej -48/61 eespeve~
eMve 15-Ske eespeve ceW efkeleves ceerue nesles nQ?
Gej -4000 ceerue~
eMve 16-mete& kee efJeceeve he=LJeerleue mes efkeleves eespeve SJeb efkeleves ceerue keer
TBeeF& hej nw?
Gej -mete& kee efJeceeve he=LJeerleue mes 800 eespeve DeLee&led 3200000 ceerue
keer TBeeF& hej nw~
eMve 17-mete& keer efkejCeW efkeleveer Deewj kewmeer nQ?
Gej -FmeceW 12 npeej efkejCeW nQ pees efke Deefle Ge Deewj G<Ce nQ~
eMve 18-en efJeceeve kewmee nw?
Gej -en efJeceeve DeOe&ieesueke kes meMe nw DeLee&led pewmes ieWo ee veejbieer kees yeere
mes keeves hej pewmee Deekeej neslee nw Jewmee ner Fve efJeceeveeW kee Deekeej nw~
eMve 19-mete& kes efJeceeve kees keewve KeeRelee nw?
Gej -mete& kes efJeceeve kees DeeefYeeesie (Jeenve) peeefle kes 16000 osJe melele
KeeReles jnles nQ~
eMve 20-keewve meer efoMee ceW keewve mes Deekeej kes efkeleves osJe jnles nQ?

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

Gej

(27)

-4000 osJe hetJe& efoMee ceW efmebn kee Deekeej OeejCe kejles nQ, 4000 osJe
heefece ceW yewue kee Deekeej, 4000 osJe oef#eCe ceW neLeer kee Deekeej
SJeb 4000 osJe Gej ceW Iees[s kee Deekeej OeejCe efkees jnles nQ~
eMve 21-mete& kee efJeceeve efkeme Oeeleg kee yevee ngDee nw?
Gej -mete& kee efJeceeve he=LJeerkeeefeke ecekeerueer Oeeleg mes yevee nw pees efke
Deke=ef$ece nw~
eMve 22-efkeme kece& kes Goe mes mete& keer efkejCeW ecekeleer nQ?
Gej -mete& efyecye ceW efmLele he=LJeerkeeefeke peerJeeW kes Deelehe veecekece& kee Goe
nesves mes Gmekeer efkejCeW ecekeleer nQ leLee Gmekes cetue ceW G<Celee ve
neskej efkejCeeW ceW ner G<Celee nesleer nw~
eMve 23-DeekeeMe ceW mete& keer efkeleveer ieefueeeB nQ?
Gej -184 ieefueeeB nQ~
eMve 24-pecyeterhe ceW efkeleves mete& SJeb efkeleves evcee nQ?
Gej -pecyeterhe ceW 2 mete& Deewj 2 evcee nQ~
eMve 25-Ske efceve ceW mete& keer ieefle ueieYeie efkeleves ceerue eceeCe nw?
Gej -447623 ceerue eceeCe~
eMve 26-mete& efJeceeve ceW keee-keee nQ?
Gej -mete& efJeceeve ceW veeres kee ieesue Yeeie lees nce-Deehekees efoKe jne nw leLee
Thej kes meceleue Yeeie ceW eejeW lejhe ieesue leJesoer nw GmeceW eejeW
efoMeeDeeW ceW ieeshegj-cegKe heeke nQ~ Fme efJeceeve kes yeereeW-yeere ceW
Gece Jesoer meefnle jepeebieCe nQ, Gmekes "erke yeere ceW jlvecee efoJeket
nw~ Gme ket hej Jesoer SJeb 4 leesjCeejeW mes ege efpevecebefoj nw~
eMve 27-Gve efpeveYeJeveeW ceW efkeleveer efpeveeefleceeSB nQ?
Gej -108 efpeveeefleceeSB~
eMve 28-Gvekeer Yeefe-Jevovee osJeieCe efkeme ekeej kejles nQ?
Gej -meYeer osJeieCe iee{ Yeefe mes peue, ebove, lebogue, heg<he, vewJese, oerhe,
Oethe Deewj heueesb mes efvele ner Gvekeer hetpee kejles jnles nQ~
eMve 29-Fve efpeveYeJeveeW ceW mete& osJe kes YeJeve efkeme ekeej kes yeves nQ?
Gej -Fve efpeveYeJeveeW kes eejeW Deesj meceeleg<keesCe, uebyes Deewj veevee ekeej
kes megboj-megboj mete& osJe kes YeJeve yeves ngS nQ~

(28)

YeieJeeve heee&veeLe eMveesejer

eMve 30-es YeJeve efkeme JeCe& kes nQ?

Gej -efkeleves ner YeJeve cejkele JeCe& kes, efkeleves ner kegboheg<he kes Deewj efkeleves
ner megJeCe& meMe yeves ngS nQ~
eMve 31-Fve mete& YeJeveeW ceW mete&osJe keneB efJejepeles nQ?
Gej -Fve mete& YeJeveeW ceW efmebnemeve hej mete& osJe efJejepeceeve nesles nQ~
eMve 32-mete& Fv keer efkeleveer osefJeeeB nQ?
Gej -mete& Fv keer cegKe osefJeeeB eej nQ Deewj Deve yengle meejer osefJeeeB nQ~
eMve 33-Gve eej cegKe osefJeeeW kes veece yeleeFes?
Gej -Jes eej cegKe osefJeeeB nQ-egefleegefle, eYebkeje, mete&eYee Deewj Deefe&ceeefueveer~
eMve 34-mete& efJeceeve kes efpevecebefoj keer DemeeOeejCe efJeYetefle kees megvekej Deevebo
cenejepe ves keee efkeee?
Gej -mete& efJeceeve kes efpevecebefoj keer DemeeOeejCe efJeYetefle kees megvekej Deevebo
cenejepe kees yengle ner ee nes ieF&~ Jen eefleefove Deeefo Deewj Deble
mecee ceW oesveeW neLe pees[kej, cegkeg Pegkeekej, mete& efJeceeve ceW efmLele
efpeveeefleceeDeeW keer mlegefle kejves ueiee Deewj cenue keer le hej eefleefove
DeIe& e{ekej hetpee kejves ueiee~ meeLe ner keejeriejeW kes eje ceefCe Deewj
megJeCe& kee Ske mete& efJeceeve yeveJeekej GmeceW keebefleege megvoj efpevecebefoj
yeveJeeee leLee Meeeese efJeefOe mes YeefehetJe&ke Deeeefvnke, elegceg&Ke,
jLeeJele&, meJe&leesYe leLee keuheJe=#e veece keer cenehetpeeSb keeR~
eMve 35-mete& Gheemevee keer hejcheje keye mes Meg ngF&?
Gej -Deevebo cenejepe kees mete& keer hetpee kejles osKe Gvekeer eeceeefCekelee mes
osKee-osKeer Deve ueesie Yeer mJeeb YeefehetJe&ke mete&ceb[ue keer mlegefle kejves
ueies~ Fme ueeske ceW Gmeer mecee mes mete& keer Gheemevee eue he[er nw~
eMve 36-Deevevo cenejepe kees Jewjeie efkeme efveefcee mes ngDee?
Gej -GvnW Ske mecee ohe&Ce ceW cegKe DeJeueeskeve kejles ner cemleke hej Ske
OeJeue kesMe efoKeeF& efoee Deewj Jes efJe<ee-YeesieeW mes efJeje nes ieS~
eMve 37-GvneWves efkeve ieg mes oer#ee enCe keer?
Gej -GvneWves meeiejoe cegefvejepe kes meceerhe efpeveoer#ee enCe keer~
eMve 38-DeeF&me cetueiegCe keewve mes nQ?
Gej -5 ceneele, 5 meefceefle, 5 FefveefvejesOe, 6 DeeJeMeke Deewj 7 Mes<e

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

(29)

iegCe es 28 cetueiegCe nesles nQ~

eMve 39-hebe ceneeleeW kes veece yeleeFes?
Gej -Deefnbmee, mele, Deeewe&, yeeee& Deewj heefjen leeie ceneele~
eMve 40-Deefnbmee ceneele efkemes kenles nQ?
Gej -mechetCe& $eme-mLeeJej peerJeeW keer efJejeOevee kee leeie kejvee Deefnbmee
ceneele nw~
eMve 41-mele ceneele efkemes kenles nQ?
Gej -Demele Deewj DeeMemle Jeeve yeesueves kee meJe&Lee leeie kejvee mele
ceneele nw~
eMve 42-Deeewe& ceneele kee keee ue#eCe nw?
Gej -efkemeer keer efyevee oer ngF& Jemleg enCe kejvee Deeewe& ceneele nw~
eMve 43-yeeee& ceneele kee keee ue#eCe nw?
Gej -eer cee$e kee leeie kej osvee yeeee& ceneele nw~
eMve 44-heefjen leeie ceneele keer heefjYee<ee yeleeDees?
Gej -Jee cee$e Yeer heefjen kee leeie kej osvee heefjen leeie ceneele nw~
eMve 45-meefceefleeeB efkeleveer nesleer nQ heefjYee<ee meefnle yeleeFes?
Gej -eej neLe Deeies peceerve osKekej euevee F&ee& meefceefle nw, efnle-efceleefee Jeeve yeesuevee Yee<ee meefceefle, eeefueme oes<e leLee yeeerme Deblejee
euekej Meg Deenej uesvee S<eCee meefceefle, osKe-MeesOekej hegmleke
Deeefo jKevee, G"evee Deeoeveefve#esheCe meefceefle Deewj eemegke Yetefce ceW
ceue-cet$eeefo efJemepe&ve kejvee Glmeie& meefceefle nw~
eMve 46-hebesefve efvejesOe efkemes kenles nQ?
Gej -mheMe&ve, jmevee, IeeCe, e#eg Deewj ees$e Fve heebe FefveeW hej efJepee
eehle kejvee hebesefve efvejesOe nw~
eMve 47-n DeeJeMekeeW kes veece yeleeDees?
Gej -meeceeefeke, mlegefle, Jebovee, eefleeceCe, eleeKeeve Deewj keeeeslmeie&
es <ed DeeJeMeke nQ~
eMve 48-meeceeefeke efkemes kenles nQ?
Gej -meeceYeeJehetJe&ke ef$ekeeue meeceeefeke kejvee meeceeefeke DeeJeMeke nw~
eMve 49-mlegefle Deewj Jebovee ceW keee Deblej nw?

(30)

YeieJeeve heee&veeLe eMveesejer

Gej -eewyeerme leerLekejeW keer mlegefle kejvee mlegefle DeeJeMeke nw Deewj Ske
leerLekej Deeefo keer mlegefle kejvee Jebovee nw~
eMve 50-eefleeceCe keee nw?
Gej -ueies ngS oes<eeW kees otj kejvee eefleeceCe nw~
eMve 51-eleeKeeve Je keeeeslmeie& ceW keee Devlej nw?
Gej -Deeieeceer oes<eeW kee leeie kejvee ee Deenej Deeefo kee leeie kejvee
eleeKeeve nw Deewj eesiecege Deeefo mes efmLej efee neskej keeeeslmeie&,
Oeeveeefo kejvee keeeeslmeie& DeeJeMeke nw~
eMve 52-meele Mes<e iegCe keewve-keewve mes nQ?
Gej -Jee cee$e kee leeiekej efoiecyej jnvee, kesMeueeWe kejvee, mveeve
veneR kejvee, obleOeeJeve veneR kejvee, YetefceMeeve kejvee, Ske yeej
Yeespeve kejvee Deewj Ke[s neskej Deenej uesvee es meele Mes<e iegCe nQ~
eMve 53-leerLekej eke=efle yebOe kes efueS keejCeYetle keewve meer YeeJeveeSb nQ?
Gej -meesuenkeejCe YeeJevee~
eMve 54-Deevebo cenejepe ves oer#ee uesves kes heeeled keee efkeee?
Gej -Deevebo cenejepe 28 cetueiegCeeW kee heeueve kejles ngS yeejn ekeej kes
leheejCe ceW lelhej Les Deewj 22 heefj<eneWs kees peerleles ngS GejiegCeeW kees
Yeer OeejCe kej jns Les~ ieg kes heeocetue ceW yew"kej GvneWves ieejn Debie
leke egle kee DeOeeve efkeee~ Deveblej leerLekej veecekece& kes efueS
keejCeYetle meesuenkeejCe YeeJeveeDeeW kee efebleJeve efkeee~
eMve 55-meesuenkeejCe YeeJeveeDeeW kes veece yeleeFes?
Gej -oMe&veefJeMegef, efJeveemecheVelee, Meerueeles<Jeveefleeej, DeYeer#Ce%eeveesheeesie,
mebJesie, Meefelemleeie, Meefelemlehe, meeOegmeceeefOe, JeweeJe=ekejCe,
Den&odYeefe, Deeeee&Yeefe, yengegle Yeefe, eJeeve Yeefe, DeeJeMeke
DeheefjneefCe, ceeie& eYeeJevee SJeb eJeeve Jeelmeue es 16 YeeJeveeSb nQ~
eMve 56-oMe&veefJeMegef YeeJevee efkemes kenles nQ?
Gej -heeerme ceueoes<e jefnle efJeMeg meceioMe&ve kees OeejCe kejvee
oMe&veefJeMegef nw~
eMve 57-efJeveemecheVelee kee DeLe& yeleeDees?
Gej -osJe, Meee, ieg leLee jlve$ee kee efJevee kejvee~

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

(31)

eMve 58-Meerueeles<Jeveefleeej kee celeueye yeleeFes?

Gej -eleeW Deewj MeerueeW ceW Deefleeej veneR ueieevee~
eMve 59-DeYeer#Ce%eeveesheeesie efkemes kenles nQ?
Gej -meoe %eeve kes DeYeeme ceW ueies jnvee~
eMve 60-mebJesie kee keee DeLe& nw?
Gej -Oece& Deewj Oece& kes heue ceW Devegjeie nesvee~
eMve 61-Meefelemleeie Deewj Meefelemlehe ceW keee Devlej nw?
Gej -Deheveer Meefe kes Devegmeej Deenej, Deew<eefOe, DeYee Deewj %eeveoeve osvee
Meefelemleeie Deewj Deheveer Meefe kees ve efheekej Deblejbie-yeefnjbie lehe
kejvee Meefelemlehe nw~
eMve 62-meeOeg-meceeefOe kee ue#eCe yeleeDees?
Gej -meeOegDeeW kee Ghemeie& Deeefo otj kejvee ee meceeefOe meefnle JeerjcejCe kejvee~
eMve 63-JeweeJe=ekejCe kee keee DeLe& nw?
Gej -eleer, leeieer, meeOeceea keer mesJee kejvee, JeweeJe=efe kejvee~
eMve 64-Den&ledYeefe Deewj Deeeee&Yeefe ceW keee Deblej nw?
Gej -Dejnble YeieJeeve keer Yeefe kejvee Den&ledYeefe Deewj Deeeee& keer Yeefe
kejvee Deeeee&Yeefe nw~
eMve 65-yengegleYeefe Je eJeeveYeefe ceW keee Devlej nw?
Gej -GheeOeee hejceser keer Yeefe kejvee yengegleYeefe SJeb efpeveJeeCeer keer
Yeefe kejvee eJeeve Yeefe nw~
eMve 66-ceeie&eYeeJevee efkemes kenles nQ?
Gej -pewveOece& kee eYeeJe hewueevee~
eMve 67-eJeeve Jeelmeue efkemes kenles nQ?
Gej -meeOeceeapeveeW ceW DeieeOe esce kejvee eJeeveJeelmeue nw~
eMve 68-cegefvejepe Deevevo kes Thej Ghemeie& efkemeves efkeee?
Gej -Ske mecee cegefvejepe #eerj Jeve ceW eeeesheieceve meveeme ueskej eefleceeeesie
mes Oeeve ceW ueerve Les leYeer kece"ej heeheer Yeerue kes peerJe Ske efmebn ves
one[ kej cegefvejepe hej OeeJee yeesue efoee Deewj Gvekes keb" kees
heke[kej leer#Ce veKeeW mes meejs yeove kees efVe-efYeVe kej Kee efueee~
eMve 69-cegefve ves Gme Ghemeie& kees efkeme ekeej menve efkeee?

(32)

YeieJeeve heee&veeLe eMveesejer

Gej -cegefvejepe Gme heMegke=le Ghemeie& kees hejce MeebleYeeJe mes menve kejles nQ
Deewj Deveble iegCeeW kes efveOeeve, Deelcee kes efebleve ceW Dehevee Gheeesie ueiee
osles nQ Deewj Fme veej Yeewefleke ceue-cet$e kes efheb[ mJehe osn kees
es[kej efoJe Jewefeeke osn OeejCe kej uesles nQ~
eMve 70-GvneWves efkeme ieefle keer eeefhle keer?
Gej -Jes Deegle mJeie& kes eeCele veeceke efJeceeve ceW Fv nes ieS~
eMve 71-efmebn kee peerJe cejkej keneB ieee?
Gej -efmebn kee peerJe cejkej vejke ieee~

(veJeceeB YeJe)
eMve
Gej
eMve
Gej
eMve
Gej
eMve
Gej
eMve
Gej
eMve
Gej
eMve
Gej
eMve
Gej

1 -Deeglesv keer Deeeg efkeleves meeiej keer Leer?

-20 meeiej~
2 -efkeleves Je<e& yeeo Gvekee ceeveefmeke Deenej neslee Lee?
-20 npeej Je<e& yeeo~
3 -efkeleves Je<e& yeeo Jes eemeesdJeeme uesles Les?
-yeerme he#e (10 ceen) yeerle peeves hej~
4 -Gvekee Mejerj efkeleves neLe kee Lee?
-mee{s leerve neLe kee~
5 -Deegle mJeie& ceW pevce uesves kes yeeo meJe&eLece GvneWves keee efkeee?
-Deheves efoJe DeJeefOe%eeve kes eje meejer yeeleW peevekej Jes Fv cebieue mveeve
Deeefo efJeefOeJeled kejkes meyemes henues efpevesvosJe keer hetpee kejles nQ~
6 -Gmekes heeeled GvneWves keee efkeee?
-Gmekes heeeled GvneWves Deheveer efJeYetefle kee, osJeebieveeDeeW kee DeJeueeskeve efkeee~
7 -osJeeW ceW keee efJeMes<elee nesleer nw?
-Gvekes Mejerj ceW ceue-cet$e, hemeervee Deeefo veneR efvekeuelee nw, ve Gvekeer
heuekeW PehekeleeR nQ, ve veKe Deewj kesMe ner ye{les nQ~ yeg{ehee, Dekeeuece=leg
Deewj JeeefOe Yeer Gvekes veneR nw~
8 -Deeglesv keer eee& keee nw?
-Fvjepe Deheves heefjJeej osJeeW kes meeLe keYeer vevoerej ceW hetpee jeeles
nQ, keYeer megces heJe&leeW keer Jebovee kes efueS eues peeles nQ, keYeer

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

(33)

meercebOej Deeefo leerLekej kes meceJemejCe ceW efoJe OJeefve kes eje efoJe
Oecee&ce=le kee heeve kejles nQ lees keYeer $e+ef<e, cegefveeeW kes oMe&ve kee ueeYe
uesles nQ~ keYeer veboveJeve ceW eer[e kejles nQ lees keYeer meYee ceW yew"kej
osJe-osJeebieveeDeeW kees mebleg kejles ngS ceveesefJeveeso kejles nQ~ keYeerkeYeer GvnW Oece& kee GheosMe osles ngS ke=leeLe& nes peeles nQ~
eMve 9 -Fleves Delegue JewYeJe kees eehle kej keee GmeceW Deemee nes peeles nQ?
Gej -veneR, YeeJeer leerLekej Jes osJesv Fme Delegue JewYeJe kees Yeesieles ngS Yeer
GmeceW Deemee veneR nesles nQ~
eMve 10-Deeglesv Deheveer Deeeg hetCe& kej keneB pevces?
Gej -Deeglesv Deheveer Deeeg hetCe& kej JeejeCemeer veiejer ceW cenejepee Deemesve
kes Iej pevces~
eMve 11-kece" kee peerJe Jen veejkeer cejkej keneB ieee?
Gej -Jen veejkeer Deheveer vejkeeeg hetCe& kej YeieJeeve heee&veeLe keer ceelee
Jeecee osJeer kee efhelee ngDee~

(oMeJeeB YeJe)
eMve
Gej
eMve
Gej
eMve
Gej
eMve
Gej
eMve
Gej
eMve
Gej

1 -leerLekej YeieJeeve kes efkeleves keueeCeke nesles nQ?

-heeBe keueeCeke~
2 -heeBeeW keueeCekeesW kes veece yeleeFes?
-ieYe&, pevce, lehe, %eeve SJeb efveJee&Ce es heeBe keueeCeke nQ~
3 -pewveOece& kes lesF&meJeW leerLekej keewve nQ?
-YeieJeeve heee&veeLe~
4 -YeieJeeve heee&veeLe kes ceelee-efhelee keewve Les?
-JeejeCemeer vejsMe cenejepee Deemesve SJeb cenejeveer JeeceeosJeer YeieJeeve
kes ceelee-efhelee Les~
5 -leerLekej YeieJeeve kes ieYe& ceW Deeves kes efkeleves ceen hetJe& mes jlveJe=ef
eejbYe nesleer nw?
-: ceen hetJe& mes~
6 -en jlveJe=ef keneB nesleer nw?
-leerLekej YeieJeeve keer ceelee kes DeeBieve ceW~

(34)

YeieJeeve heee&veeLe eMveesejer

eMve 7 -jlveJe=ef keewve kejlee nw Deewj efkemekeer Dee%ee mes kejlee nw?
Gej -meewOece& Fv keer Dee%ee mes Oevekegyesj jlveJe=ef kejlee nw~
eMve 8 -eefleefove efkeleves kejes[ jlveeW keer Je<ee& nesleer nw?
Gej -mee{s leerve kejes[ eceeCe jlve eefleefove yejmeles nQ~
eMve 9 -jlveJe=ef kes meeLe-meeLe osJeieCe Deewj keee-keee kejles nQ?
Gej -hebeeee&Je=ef~
eMve 10-ceelee JeeceeosJeer ves leerLekej efMeMeg kes ieYe& ceW Deeves mes hetJe& efkeleves mJehve
osKes?
Gej -meesuen mJehve~
eMve 11-Jes meesuen mJehve keewve mes nQ?
Gej -(1) SsjeJele neLeer (2) MegYe yewue (3) efmebn (4) ue#ceer osJeer (5) oes
hetueceelee (6) Gefole neslee ngDee mete& (7) leejeJeefue mes Jesefle hetCe&
evcee (8) peue ceW lewjleer ngF& ceefueeeW kee egice (9) keceue mes {kes
oes hetCe& mJeCe& keueMe (10) mejesJej (11) meceg (12) efmebnemeve
(13) osJeefJeceeve (14) OejCesv efJeceeve (15) jlveeW keer jeefMe Deewj
(16) efveOet&ce Deefive es meesuen mJehve nQ~
eMve 12-cenejeveer ves Gve mJehveeW kee heue efkevemes hete?
Gej -cenejepe Deemesve mes~
eMve 13-jepee ves Gvekee keee heue yeleueeee?
Gej -jepee ves kene efke Deehekes ieYe& ceW $ewueeskeeheefle leerLekej kee peerJe
DeJeleefjle nes egkee nw, Deehe peielheefle heg$ejlve kees eehle kejWieer~
eMve 14-ceelee keer mesJee kes efueS keneB mes osefJeeeB Deeleer nQ?
Gej -mJeie& mes (ekeheJe&leJeeefmeveer SJeb kegueeeueJeeefmeveer osefJeeeB)
eMve 15-YeieJeeve heee&veeLe keer ieYe&keueeCeke efleefLe keee nw?
Gej -JewMeeKe Jeoer efleeree~
eMve 16-YeieJeeve heee&veeLe efkeme efleefLe ceW pevces?
Gej -heew<eJeoer ieejme kees~
eMve 17-YeieJeeve kes pevce hej keee efJeMes<e yeeleW nesleer nQ?
Gej -Gmeer #eCe menmee mJeie& ceW efyevee yepeeS ner IeCs yepeves ueieles nQ,
peesefleJee&meer osJeeW kes eneB mJeeb ner efmebnveeo nesves ueielee nw, YeJeveJeeefmeeeW

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

(35)

kes YeJeveeW ceW mJeeb ner MebKeOJeefve G"ves ueieleer nw Deewj Jevlej osJeeW
kes eneB Yesjer yepeves ueieleer nw, FveW kes Deemeve keebhe G"les nQ, Gvekes
cemleke kes cegkeg mJeecesJe ner Pegke peeles nQ Deewj keuheJe=#eeW mes
heg<heJe=ef nesves ueieleer nw~
eMve 18-eYeg kes pevce kees peevekej meewOece& Fv keee kejlee nw?
Gej -meewOece& Fv meYeer DeefleMee efJe<eeeW mes efpeve pevce keer metevee kees
heekej Deemeve es[kej meele keoce Deeies ye{kej hejes#e ceW hegve:-hegve:
vecemkeej kejlee ngDee Demeerce hegCe mebefele kej ueslee nw Devevlej
SsjeJele neLeer hej e{kej Meeer FveCeer SJeb DemebKe megjheefjJeej kes
meeLe Deekej YeieJeeve kee pevcekeueeCeke ceneslmeJe ceveelee nw~
eMve 19-efpeveefMeMeg kee eLece oMe&ve kejves kee meewYeeie efkemes eehle neslee nw?
Gej -Meeer FveCeer kees~
eMve 20-eYeg kes eLece oMe&ve mes Gmes keee heue efceuelee nw?
Gej -Meeer Deheveer eer heee&e kees sokej hegve: heg<e pevce ueskej Ske ner
YeJe ceW cees#e eueer peeleer nw~
eMve 21-Ske Fv kes peerJeve ceW efkeleveer FveefCeeeB cees#e eueer peeleer nQ?
Gej -eeueerme veerue eceeCe Meeer-FveefCeeeB~
eMve 22-Ssmee efkeme keejCe mes neslee nw?
Gej -keeeWefke Fv keer Deeeg meeiejeshece mes Deewj FveefCeeeW keer Deeeg
heueeshece mes nesleer nw~
eMve 23-meewOece& Fv efpeveefMeMeg kee pevceeefYe<eske keneB kejles nQ?
Gej -megces heJe&le keer heeC[gkeefMeuee hej~
eMve 24-YeieJeeve kee heee&veeLe en veecekejCe efkemeves efkeee?
Gej -meewOece& Fv ves pevceeefYe<eske kes heeeled heeC[gkeefMeuee hej efkeee~
eMve 25-keee efpeveefMeMeg ceelee kee mleveheeve kejles nQ?
Gej -veneR, Fv leerLekej efMeMeg kes Debiet"s ceW Dece=le kees mLeeefhele kej oslee
nw, Gmeer Debiet"s kees etmekej efpeveyeeueke Je=ef kees eehle nesles nQ~
eMve 26-YeieJeeve kes meeLe eer[e keewve kejles nQ?
Gej -Fv keer Dee%ee mes eYeg kes meeLe GvneR keer Deeeg kes Deveghe he
yeveekej osJeieCe eer[e kejles nQ~

(36)

YeieJeeve heee&veeLe eMveesejer

eMve 27-eYeg kes pevce kes efkeleves DeefleMee nesles nQ?

Gej -10 DeefleMee~
eMve 28-ome DeefleMeeeW kes veece yeleeFes?
Gej -(1) DeleerJe megvoj Mejerj (2) megiebefOele Mejerj (3) hemeervee jefnle Mejerj
(4) ceue-cet$e jefnle Mejerj (5) efee efnle Jeeve (6) esle efOej (7)
Delegue yeue (8) Mejerj ceW 1008 ue#eCe (9) meceelegje mebmLeeve
Deewj (10) JeeJe=<eYeveejee mebnveve~
eMve 29-efkeve peerJeeW kes Deenej lees nw efkevleg veernej veneR nw?
Gej -leerLekej, Gvekes ceelee-efhelee, yeueYe, eeJeleea, veejeeCe, eefleveejeeCe
Deewj YeesieYetefceee peerJe, Fvekes Deenej lees nw efkevleg veernej veneR nw~
eMve 30-cenejepee Deemesve ves leerLekej heee&kegceej kes mece#e efkeleves Je<e& keer
Gce ceW efJeJeen kee emleeJe jKee?
Gej -16 Je<e& keer Gce ceW~
eMve 31-leerLekej heee&kegceej ves Gmes mJeerkeej efkeee DeLeJee veneR?
Gej -leerLekej heee&kegceej ves Fme emleeJe kees DemJeerkeej kej efoee Deewj
yeeue yeeeejer jns~
eMve 32-YeieJeeve heee&veeLe jepeheg$eeW kes meeLe keneB efJeejCe kej jns Les?
Gej -Jes jepeheg$eeW kes meeLe neLeer hej meJeej neskej yeveejme kes Geeve ceW
efJeejCe kej jns Les~
eMve 33-JeneB GvneWves keee osKee?
Gej -JeneB GvneWves Ske leehemeer meeOeg kees hebeeefive lehe kejles osKee~
eMve 34-Jen leehemeer keewve Lee?
Gej -Jen eYeg heee& kes veevee Les DeLee&led ceelee JeeceeosJeer kes efhelee Les~
eMve 35-GvnW osKekej eYeg heee& ves keee efkeee?
Gej -eYeg heee& efyevee vecemkeej efkeS JeneR Ke[s nes ieS~
eMve 36-en osKekej leehemeer ves keee meesee?
Gej -leehemeer ves meesee efke ceQ Fmekee veevee ntB efhej Yeer en cesjer efJevee veneR
kej jne nw Ssmee meeseles-meeseles DeleerJe eesOe ceW Deekej Jen neLe ceW
kegune[er ueskej ueke[er eerjves ueiee~
eMve 37-leehemeer kees ueke[er eerjles osKe heee&kegceej ves keee kene?

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

Gej

(37)

-heee&kegceej ves kene efke ns leehemeer! en kee" cele eerjes, FmeceW

veeieegieue yew"s ngS nQ~
eMve 38-en megvekej leehemeer ves keee efkeee?
Gej -en megve leehemeer ves ceejs eesOe kes ueke[er kes oes gke[s kej efoes~
eMve 39-keee Gme ueke[er ceW meecege veeieegieue Les?
Gej -neB, Gme ueke[er ceW veeieegieue Les pees leehemeer eje oes gke[s kejles ner
veeieegieue kes oes gke[s nes ieS~
eMve 40-YeieJeeve ves GvnW keewve mee ceb$e megveeee?
Gej -YeieJeeve ves GvnW efoJe GheosMe osles ngS ceneceb$e Ceceeskeej megveeee~
eMve 41-YeieJeeve kes GheosMe kees megveles ngS veeieegieue Mejerj kee heefjleeie kej
keneB ieS?
Gej -osJeeesefve ceW OejCesv Deewj heeeJeleer nes ieS~
eMve 42-en leehemeer keewve Lee? keee Fmekee heee&kegceej mes Jewj Lee?
Gej -en kece"ej kee peerJe Lee, pees Deevevo cegefvejepe keer nlee kes heehe
mes heeBeJeW vejke ceW peekej me$en meeiej keer Deeeg leke Demeerce ogKeeW
kees Yeesiekej efvekeuee Deewj yengle keeue leke DeLee&led leerve meeiej leke
heMeg eesefve ceW $eme-mLeeJej heee&eeW kees OeejCe kejles ngS hegve: keg
kece&Yeej kes nukes nes peeves hej cenerheeuehegj ceW jepee cenerheeue ngDee
efpemekeer heg$eer JeeceeosJeer LeeR~
eMve 43-jepee cenerheeue ves leehemeer Jes<e keeeW OeejCe efkeee?
Gej -hejeveer kes cejCe kes Deveblej efJeeesiepeve ogKe mes og:Keer nesles ngS
leehemeer Jes<e OeejCe kej efueee~
eMve 44-Fme Ievee kes Devevlej leehemeer cejCe kejkes keneB pevcee?
Gej -leehemeer cejCe kejkes keglehe kes eYeeJe mes Mebyej veece kee peesefle<eer osJe
nes ieee~
eMve 45-leerLekej YeieJeeve keewve mee Yeespeve kejles nQ?
Gej -leerLekej eYeg ie=nmLeeJemLee ceW cele&ueeske kee DeVe ee Jee veneR enCe
kejles nQ Gvekes efueS Yeespeve, Jee Deeefo JemlegSb Fv Deheves mJeie& mes
ues peekej eoeve kejlee nw~
eMve 46-YeieJeeve heee&veeLe kees Jewjeie efkeme efveefcee mes ngDee?

(38)

YeieJeeve heee&veeLe eMveesejer

Gej -DeeesOee vejsMe peemesve cenejepe kes eje Ske yeej otle mes veevee
ekeej keer JemlegSb JeejeCemeer ceW YeieJeeve heee&veeLe kes heeme YeW ceW
Yespeer ieF leye YeieJeeve ves Gmemes DeeesOee kee JewYeJe hete, leye otle
ves meefJemleej YeieJeeve Je=<eYeosJe kes DeJeleej kee JeCe&ve efkeee efpememes
GvnW jepe megKe JewYeJe mes Jewjeie nes ieee~
eMve 47-GvnW efkeleves Je<e& keer Gce ceW Jewjeie ngDee?
Gej -30 Je<e& keer Gce ceW~
eMve 48-YeieJeeve kes Jewjeie kes mecee keewve mes mJeie& mes keewve mes osJe Deeles nQ?
Gej -heeBeJeW yee mJeie& mes ueewkeebefleke osJe Deeles nQ~
eMve 49-YeieJeeve keewve meer heeuekeer ceW yew"kej oer#ee nsleg Jeve kees jJeevee ngS?
Gej -Fv eje ueeF& ieF& efJeceuee veece keer jlveheeuekeer ceW yew"kej Jeve kes
efueS jJeevee ngS~
eMve 50-YeieJeeve heee&veeLe ves keewve mes Jeve ceW efkeme Je=#e kes veeres oer#ee ueer?
Gej -YeieJeeve heee&veeLe ves Dee veeceke Jeve ceW JeJe=#e kes veeres oer#ee ueer~
eMve 51-YeieJeeve heee&veeLe ves keewve meer efleefLe ceW oer#ee ueer?
Gej -YeieJeeve heee&veeLe ves heew<e Jeoer SkeeoMeer efleefLe ceW oer#ee ueer~
eMve 52-Gvekes meeLe Deve efkeleves jepeeDeeW ves oer#ee ueer?
Gej -300 jepeeDeeW ves~
eMve 53-leerLekej YeieJeeve kees oer#ee keewve eoeve kejlee nw?
Gej -leerLekej efmeeW keer mee#eerhetJe&ke mJeeb oer#ee uesles nQ~
eMve 54-YeieJeeve kes kesMeeW kee efJemepe&ve keewve, keneB kejlee nw?
Gej -FvieCe eYeg kes FvveerueceefCe meMe kesMeeW kees jlveefheejer ceW jKekej
ye[s JewYeJe kes meeLe #eerjmeeiej ceW efJemeefpe&le kejles nQ~
eMve 55-eYeg ves oer#ee kes heeeled efkeleves efove kee GheJeeme efkeee?
Gej -eYeg ves oer#ee uesles ner lesues kee efveece kej efueee~
eMve 56-YeieJeeve kees ceve:hee&e %eeve keye eie neslee nw?
Gej -pevce mes ner ceefle, egle Deewj DeJeefOe Fve leerve %eeve kes Oeejer eYeg kees
oer#ee uesles ner Devleceg&ntle& ceW ceve: hee&e%eeve eke nes peelee nw~
eMve 57-eYeg kees eLece Deenej osves kee meewYeeie efkemes eehle ngDee?
Gej -eYeg kees eLece Deenej osves kee meewYeeie ieguceKeshegj kes cenejepe

(39)
yeeoe kees efceuee Lee~
eMve 58-YeieJeeve heee&veeLe hej Ghemeie& efkemeves Deewj keye efkeee?
Gej -Ske mecee eYeg eesie ceW levcee ngS Deheveer Megelcee ceW ueerve Les leYeer
DeekeeMeceeie& mes ieceve kejles ngS Mebyej veeceke peesefle<eer osJe kee
efJeceeve JeneB ke ieee, DeJeefOe%eeve kes yeue mes hetJe& YeJe kes Jewj kee
mcejCe kej Delevle kegefhele neskej Gmeves eYeg hej Ieesj Ghemeie& kejvee
eejbYe kej efoee~
eMve 59-DeekeeMeceeie& mes ieceve kejles ngS MebyejosJe kee efJeceeve keeeW kee?
Gej -en efveece nw efke ceneheg<eeW kes Thej mes efkemeer Yeer osJe ee efJeeeOej
kee efJeceeve GuuebIeve kej veneR pee mekelee nw~
eMve 60-Fme Ghemeie& kes emebie ceW keewve mes osJe kee Deemeve kebheeeceeve nes G"e?
Gej -OejCesv osJe kee~
eMve 61-GvneWves Ghemeie& kee efveJeejCe efkeme ekeej efkeee?
Gej -GvneWves DeJeefOe%eeve kes yeue mes eYeg kes Ghemeie& kees peevee Deewj Deheves
eefle efkeS ieS Ghekeej kee efebleve kejles ngS Deheveer Yeeee& heeeJeleer
osJeer kes meeLe JeneB Dee iees~ osJe obheleer ves eYeg keer eoef#eCee oer Deewj yeejyeej vecemkeej efkeee leLee eYeg kes cemleke hej heCe kee $e leeve efoee~
OejCesv egieue kees osKeles ner Jen heeheer kece"ej Yeeie Ke[e ngDee~
eMve 62-Ghemeie& DeLeJee Ghemeie& efveJeejCe kee eYeg hej keee keesF& Demej ngDee?
Gej -eYeg hej Fvekee keesF& Demej veneR ngDee Deewj Jes meeefleMee Deecee
DeJemLeehe efveefJe&keuhe Oeeve ceW efmLej nes ieS Deewj meece iegCemLeeve
mes Thej e{kej #eheke esCeer ceW DeejesnCe kejles ngS oMeJeW iegCemLeeve
ceW ceesnveere kece& kee efvecet&ue veeMekej DeIeeefleee keceeX kee eceMe:
veeMekej kesJeueer hejceelcee nes ieS~
eMve 63-kesJeue%eeve nesles ner eYeg keneB efJejepeceeve nes ieS?
Gej -kesJeue%eeve nesles ner Fv keer Dee%ee mes kegyesj ves DeYetlehetJe& meceJemejCe
keer jevee kej oer, lel#eCe ner eYeg he=LJeer mes 5000 Oeveg<e eceeCe Thej
DeekeeMe ceW hengBe ieS~
eMve 64-efpeme mLeeve hej eYeg kee Ghemeie& otj ngDee, Jen mLeeve efkeme veece mes
peevee peelee nw?

(40)
Gej -efpeme heefJe$e mLeeve ceW Deefn-mehe& kes he kees OeejCekej OejCesv ves
eYeg kes Thej $e OeejCe efkeee Lee FmeefueS Gme mLeeve kee Deefn$e
en meeLe&ke veece efJee ceW eKeele nes ieee nw~
eMve 65-YeieJeeve heee&veeLe keer kesJeue%eeve efleefLe keee nw?
Gej -ew$e ke=<Cee elego&Meer~
eMve 66-YeieJeeve kes meceJemejCe ceW eLece ieCeOej keewve Les?
Gej -mJeebYet mJeeceer~
eMve 67-Deewj Deve efkeleves ieCeOej Les?
Gej -9 ieCeOej~
eMve 68-efkeleves cegefve Deewj Deeefe&keeSB LeeR?
Gej -16000 cegefve SJeb 36 npeej Deeefe&keeSB LeeR~
eMve 69-eOeeve ieefCeveer Deeefe&kee ceelee keewve LeeR?
Gej -ieefCeveer Deeefe&kee megueesevee~
eMve 70-eeJeke-eeefJekeeDeeW keer mebKee efkeleveer Leer?
Gej -1 ueeKe eeJeke SJeb 3 ueeKe eeefJekeeSb LeeR~
eMve 71-Mebyej veeceke peesefle<eer osJe Ghemeie& kes heeeled keneB ieee?
Gej -Mebyej veece kee peesefle<eer osJe keeueueefyOe heekej Meeble nes ieee Deewj
eYeg kees yeej-yeej vecemkeej kej meceioMe&ve kees eehle kej efueee~
eMve 72-Gmekees meceioMe&ve eehle kejles osKe Jeve ceW jnves Jeeues leeheefmeeeW hej
keee eYeeJe he[e?
Gej -Gmekees osKe Gme Jeve ceW jnves Jeeues meele meew leheefmJeeeW ves Yeer efceLeeoMe&ve
es[kej mebece OeejCekej efueee Je meYeer Meg meceief nes ieS~
eMve 73-eYeg ves OeceexheosMe kejles ngS efkeleves Je<e& leke efJenej efkeee?
Gej -5 ceen kece meej Je<e& leke~
eMve 74-YeieJeeve heee&veeLe ves keneB mes cees#e eehle efkeee?
Gej -meccesoefMeKej heJe&le mes~
eMve 75-keewve meer efleefLe ceW YeieJeeve kees efveJee&Ce eehle ngDee?
Gej -eeJeCe Megkeuee mehleceer~
eMve 76-Gme efleefLe kees efkeme veece mes peevee peelee nw?
Gej -cees#emehleceer heJe& kes veece mes~