Optica II.

Tema 1
Ondas Localmente Planas
e Ondas Paraxiais.
Grao en Fsica
Suso Liares Beiras
Area de Optica. Departamento de Fsica Aplicada.
Universidade de Santiago de Compostela
Contidos
0. Instrumentos Opticos Bsicos . . . . . . . . . . . . . . 1
0.1. Optica do Sistema Ocular . . . . . . . . . . . . . . . 3
0.2. Instrumentos de Visin Cercana . . . . . . . . . . . . 5
0.3. Instrumentos de Visin Lonxana . . . . . . . . . . . . 10
Apndice: Trazado de Raios (recordatorio) . . . . . . . . . . 13
Apndice: Interaccin Clsica Luz-Materia . . . . . . . . . . 14
Exercicios e Problemas . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
1. Ondas Localmente Planas (lp) . . . . . . . . . . . . . 17
1.1. Fundamentos das Ondas lp . . . . . . . . . . . . . . . 17
1.2. Resolucin de Ondas lp (1) . . . . . . . . . . . . . . . 19
1.3. Resolucin de Ondas lp (2) . . . . . . . . . . . . . . . 20
1.4. Fluxo de Enerxa e Raios de Luz . . . . . . . . . . . . 21
1.5. Ondas lp e Principio(s) de Fermat . . . . . . . . . . 22
2. Optica Ondulatoria Paraxial . . . . . . . . . . . . . . 25
2.1. Ondas e Fronteiras Paraxiais . . . . . . . . . . . . . 25
2.2. Discontinuidades pticas simples . . . . . . . . . . . . 28
2.3. Discontinuidades pticas dobres . . . . . . . . . . . . 29
2.4. Lei Paraxial do Aumento . . . . . . . . . . . . . . . . 30
2.5. Ondas Esferocilndricas . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
2.6. Discontinuidades Reflectantes . . . . . . . . . . . . . 32
2.7. Discontinuidades Prismticas . . . . . . . . . . . . . . 33
Apndice: Medios Inhomoxneos . . . . . . . . . . . . . . . . 34
Exercicios e Problemas . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
Obxectivos
Comezaremos analizando, nunha seccin 0, os instrumentos pticos bsicos, co ob-
xecto de obter as caractersticas xeomtricas da imaxe e recordar as conceptos e leis
da ptica xeomtrica. Outros aspectos de ditos instrumentos, tales coma os difracti-
vos e os fotomtricos, sern abordados en temas posteriores. De seguido o obxectivo
ser entende-los fundamentos pticos das ondas localmente planas obtidas baixo a
chamada aproximacin de lonxitude de onda (l.d.o.) curta (tamn chamada apro-
ximacin case-xeomtrica, asinttica, WKB-ptica, etc), e obter de xeito rigoroso o
lmite da ptica xeomtrica e o seu signicado ptico. Outro obxectivo ser afon-
dar no concepto de uxo de enerxa con ondas localmente planas, tamn de inters
para abordar mis adiante procesos de superposicin de varias ondas (fenmenos
interferenciais). De seguido, e na aproximacin paraxial, aprenderase a representar
e a identicar ondas non planas, especialmente as esfricas, as esferocilndricas e as
Gaussianas, tanto de xeito vectorial como escalar. Finalmente, aprenderase a facer
o estudo ondulatorio de discontinuidades paraxiais (dioptrios, lentes, espellos, etc.)
mediante condicins de continuidade derivando leis xeomtricas e sobre todo funcins
de transmisin e reexin de grande utilidade na ptica ondulatoria. En resumo, todo
o tema ten coma obxectivo global preparar conceptos e ferramentas necesarios para
o estudo da interferencia e a difraccin pticas.
1
Optica II.-OLP.OP Suso Liares Beiras 1
0. Instrumentos Opticos Bsicos
A Optica Xeomtrica (ox) pdese derivar da Lei de Snell, ou en xeral do Prin-
cipio de Fermat (que contn Lei e Snell). Alternativamente, os principios
da ox pdense derivar da teora ondulatoria da luz (modelo ondulatorio da
luz, previo a Maxwell), ou en xeral da teora electromagntica da luz. Neste
tema presentarase precisamente tal derivacin, o que proporcionar ademais
o signicado fsico dos raios de luz usados axiomticamente na ox estndar
(ou axiomtica). Xa que nesta seccin 0 describimos instrumentos pticos b-
sicos, imos recordar as leis xeomtricas fundamentais (por completidude, ver
tamn Apndice: Trazado de Raios (recordatorio)) dos elementos pticos for-
madores de imaxe (rplica en intensidade dun obxecto luminoso). Estas leis
demostraranse coa teora ondulatoria da luz.
-Lei de conxugacin (ou da imaxe) dun dioptrio (lcd): sexa un medio de ndice
n
1
denido en (, 0), onde hai un obxecto luminoso puntual situado a unha
distanza z
1
do plano z = 0 (z
1
< 0 obxecto real, z
1
> 0 obxecto virtual). Se
hai unha discontinuidade esfrica (paraxial) de radio de curvatura R
1
en dito
plano e hai un medio de ndice n
2
en (0, ), entn a imaxe do punto obxecto
estar a unha distanza z
2
determinada pola ecuacin
n
2
z
2

n
1
z
1
=
n
2
n
1
R
1

n
2
f
, f =
n
2
R
1
n
2
n
1
Se aplicamos esta lei ao caso de das discontinuidades esfricas consecutivas
separadas unha distanza d pero moi pretas entre s (d ), con radios de cur-
vatura R
1
e R
2
e entre as que hai un medio de ndice n, entn obtemos a lei
de conxugacin dunha lente delgada:
1
n
2
z
2

n
1
z
1
=
n n
1
R
1
+
n
2
n
R
2

n
2
f
-Lei do aumento M: pdese xusticar de xeito analtico usando a lei paraxial
de Snell e de seguido a lei de conxugacin, obtendo diferentes expresins:
M =
z
2
/n
2
z
1
/n
1
= 1
z
2
f
=
1
1 + (n
2
z
1
/n
1
f)
-Lei de conxugacin de espellos: podese obter da do dioptrio esfrico aplicando
o cambio n
2
n
1
(a luz retorna a n
1
). O signo negativo xustifcase porque
a compoente z do vector de onda cambia de signo baixo reexin, dicir,
k
z
= n
1
s
z
, o que equivale a cambiar de signo o ndice n
1
, logo
1
z
2
+
1
z
1
=
2
R
1
- interesante subliar a dependencia cromtica da focal f() que decrece
coa frecuencia , logo maior potencia ptica P() = 1/f() (ver Apndice:
Interaccin Luz-Materia).
1
Inda que o resultado moi intuitivo, para probalo temos que usar a lcd das veces,
onde usaremos novas posicins z

1
e z

2
respecto segunda discontinuidade, coa ligadura ou
relacin de concatenacin z
2
z

1
= d, onde no caso de lente delgada: d 0, logo z

1
z
2
.
Optica II.-OLP.OP Suso Liares Beiras 2
1
-Relacin Raios-Ondas (idea limiar): sexa un punto luminoso nun medio homo-
xneo e istropo, entn a enerxa emerxe isotropicamente en tdalas direccins
(raios de luz). Daquela se achamos o lugar xeomtrico alcanzado pola enerxa
longo dos raios nun determinado tempo obtemos obviamente unha esfera, que
normal a todos os raios. Dado que a luz unha onda, este lugar denomina-
rase supercie de onda ou fronte de onda (en xeral, este lugar xeomtrico dos
puntos do espazo alcanzados pola onda ademais a supercie de fase constan-
te), e a onda correspondente chamada onda esfrica diverxente. Se o uxo
entrante ao punto entn temos unha onda esfrica converxente.
2
-Agora podemos interpretar a accin dunha lente (ou un dioptrio) de focal f
como un elemento ptico que implementa unha transformacin entre ondas
esfricas, por exemplo, transforma unha onda esfrica diverxente dun punto
luminoso sito en z
1
nunha onda esfrica converxente a un punto z
2
. Ntese que
a posicin deste punto determnase coa lei de conxugacin, tal e como se mostra
na Figura. Debemos subliar que isto s exacto na chamada aproximacin
de ondas esfricas paraxiais (tal e como probaremos).


z
!
z
2

!
z
1

X

!
n

Un caso lmite de alto inters a interpretacin da focal obxecto como a
distanza z
1
= f que temos que situar un punto luminoso para que a
correspondente onda diverxente ao atravesar a lente se converta nunha onda
plana (equivalente a obter raios paralelos ou colimados).


z
!
z
2
= "

!
z
1
= " f

X

!
n

Inversamente, a focal imaxe a distanxza ao punto a onde converxe unha onda
converxente obtida cando iluminamos a lente cunha onda plana (z
1
= ).
Todos estos resultados formalizaranse ao longo do tema usando a continuidade
das ondas en fronteiras pticas.
2
Esta dualidade onda-raios (pendente de demostracin) til para unha primeira in-
terpretacin ondulatoria da ptica xeomtrica, e mesmo un bo punto de partida da ptica
ondulatoria ou ptica fsica. Noutros casos mis complexos (ondas non esfricas) debemos
usar un resultado mis xeral (relacionado co Teorema de Malus-Dupin).
Optica II.-OLP.OP Suso Liares Beiras 3
0.1. Optica do Sistema Ocular
Lei de conxugacin: para un dioptrio ocular caracterizado por un ndice n
v
,
e un radio de curvatura R
v
, teremos
n
v
z
2

1
z
1
=
n
v
1
R
v
=
n
v
f
R
= n
v
P = T
P a potencia ptica e T o poder refractor. No chamado Modelo de Ollo
Reducido danse como datos opto-siolxicos: o ndice n
v
1.336 (ndice humor
acuoso) e a distancia focal (lonxitude media do ollo) f
R
22.3 mm. Logo:
P =
1
f
R
45 D, T 60 D, R
v
5.6 mm
A distancia focal dende o punto nodal : f
N
=f
R
R
v
logo f
N
=1/T, dicir, o
poder refractor interpretable como a potencia ptica dende o punto nodal.
Lei do aumento: o tamao da imaxe retiniana para obxectos de tamao
angular (ou aparente) = x
o
/z
1
, situados en [z
1
[ f
R
(situacin usual)
ser
3
:
x
1
= x
o
M = x
o
z
2
/n
v
z
1

f
R
n
v
=
1
T
Por exemplo a imaxe en retina dun edicio de altura h =10 m a unha distancia
de 1 km igoal a x
1
-170 m (inversin de imaxe), moito menor c tamao
lineal promedio da fvea (380 m). Suliamos que ai un lmites fsicos da visin
debidos ao tamao nito da pupila (difraccin) e dos fotorreceptores (1-3 m).
3
Isto todo para o ollo sen acomodar, dicir, coa mnima curvatura do cristalino, que
unha lente de potencia variable, logo z
2
f
R
.
Optica II.-OLP.OP Suso Liares Beiras 4
1
Acomodacin do sistema ocular: propiedade pola cal hai cambio de potencia
do sistema ocular mediante cambios de curvatura do cristalino coa nalidade
de producir unha imaxe ntida no plano imaxe (retina)
4
.
444 Haga
doble
clic
aqu
para
editar
el
texto.
4D ( 4 D )
Dado que o sistema ocular dinmico podemos reescribir formalmente a lei de
conxugacin dinmica onde z
2
est predeterminado, dicir,
n
v
/f
R
1/z
1
= T 1/z
1
= T(z
1
)
onde T(z
1
) o poder refractor con acomodacin (lembrar que f
R
representa a
loxitude do ollo). T() o poder refractor sen acomodacin, onde z
1
= o
innito siolxico ou optomtrico ([z
1
[>6m). Nun emtrope T() n
v
/f
R
=T.
Porn, no caso dun amtrope teremos T
a
,= T(), dicir, non se forma imaxe
ntida na retina, sen embargo existir unha distancia z
1r
tal que:
n
v
/f
R
1/z
1r
= T
a
onde z
1r
o chamado punto lonxano ou remoto, e 1/z
1r
a potencia adicional
que precisa o ollo para igoalar o seu poder refractor amtrope T
a
. A cuestin
como implementar esa potencia adicional (correctora). Sexa un anteollo de
focal f
A
no plano focal obxecto do ollo (f
oR
), logo para un obxecto situado
no innito obtemos z
2A
f
A
. Se esta imaxe se atopa xusto no z
1r
do ollo
amtrope, entn pola relacin de concatenacin z
2A
z
1r
= f
A
z
1r
= [f
oR
[,
que a separacin usual entre anteollo-ollo (en xeral [f
oR
[ f
A
), obtemos:
T
a
= T
1
f
A
[f
oR
[
= T P
A
1
1 [f
oR
[/f
A
T P
A
Se P
A
>0 hai dcit de potencia (ametropa (+) ou hipermetropa): T
a
T
h
<T,
e se P
A
< 0 hai exceso de potencia (ametropa () ou miopa): T
a
T
m
>T.
4
Hai unha forte analoxa entre o sistema ocular e unha cmara fotogrca: retina (pelcula
ou CCD); acomodacin (cambio posicin lente): T =+4D; pupila ollo (diafragma).
Optica II.-OLP.OP Suso Liares Beiras 5
0.2. Instrumentos de Visin Cercana
Estudo de Lentes-Anteollos
Lembremos que en primeira aproximacin a potencia refractora T que precisa
o ollo para ver nitidamente : T T
a
+P
A
, onde a h,m (+,).
-Ametropa (): precisamos P
A
=TT
M
< 0. Da expresin da focal dun elemen-
to delgado, sabemos que se: R
1
>R
2
>0 (menisco), entn f<0. O terceiro debu-
xo da Figura mostra o chamado punto lonxano ou remoto negativo z
1r
>
(z
1r
= o caso emtrope).
-Ametropa (+): precisamos P
A
=TT
H
> 0. Tendo en conta a expresin da
focal dun elemento delgado, sabemos que se: 0<R
1
<R
2
, entn f>0. O segun-
do debuxo da Figura mostra o chamado punto cercano ou prximo > 25cm
(para o ollo emtrope tmase 25cm). O ltimo debuxo mostra como co ante-
ollo recuprase o punto prximo estndar. O punto lonxano positivo (logo
virtual).
Optica II.-OLP.OP Suso Liares Beiras 6
1
Microscopio Simple ou Lupa
Hai un lmite ptico da visin debido lmite de acomodacin, i.e., non pode-
ramos por achegamento do obxecto producir imaxes maiores na retina.

LIMITE DA VISION

LIMITES DA VISION
-O lmite imposto pola acomodacin pdese superar usando unha lente adicio-
nal (lupa ou microscopio simple) preta do sistema ocular (emtrope).
-Potencia de aumento (ou aumento angular) P
x
: cociente entre o ngulo
CL
baixo o que se observa o obxecto con lente e o ngulo sen lente
SL
, i.e.,
P
x
=
CL
/
SL
. No caso de alto inters z
1
= f (non acomodacin), l 0,
entn z
2
= , e daquela P
x
= d
o
/f = d
o
P
L
. Exemplo: P
x
= 2.5 x.
5
5
A Potencia de aumento coincide co cociente entre aumentos transversais CL e SL,
dicir: P
x
= M
CL
/M
SL
. Fgase o Exerc.-10 sobre a determinacin xeral de P
x
.
Optica II.-OLP.OP Suso Liares Beiras 7
1
Oculares Huygens e Ramsden
-Finalidade: o obxecto dos chamados oculares o de observar sen acomodacin
e con aumento a imaxe producida por un instrumento ptico previo ocular.
Como exemplos ilustrativos presentamos os de Huygens e Ramsden.
Lente
campo
Lente
ollo
Lente
ollo
Lente
campo
DC
PS
PS
DC
Obx.
virt.
Retic.
Ocular de Huygens
Ocular de Ramsden
-Ocular de Huygens: a primeira lente, lente-campo (ou lente obxectivo do ocu-
lar) de focal f
ob
, fai unha imaxe real dun obxecto virtual xusto no plano focal
obxecto da lente-ollo (ou lente ocular do ocular) e lixeiramente menor M
ob
< 1.
En xeral os oculares posen retculo de medida de paso p. O retculo e mis a
imaxe intermedia, producida polo obxectivo, experimentan o mesmo aumento
velos pola lente ocular de focal f
oc
, pero a imaxe producida pola lente obxec-
tivo cumpre x
1
= x
o
M
ob
, logo se a imaxe ocupa N pasos (x
1
= Np), o tamao
do obxecto ser x
o
= Np/M
ob
. Finalmente, a potencia de aumento do ocular
(respecto ao obxecto virtual) ser o producto do aumento transversal da lente
obxectivo polo aumento angular da lente ocular:
P
x
= M
ob
d
o
f
oc
-Ocular de Ramsden: todolos oculares modernos son en realidade o desenvol-
vemento deste ocular. Debemos subliar que no caso do ocular de Ramsden
a primeira lente fai unha imaxe virtual dun obxecto real e do retculo (dita
imaxe non est recollida no debuxo, e estara esquerda do plano obxecto). A
expresin da potencia de aumento a mesma c do ocular de Huygens. Neste
caso x
o
= Np xa que o aumento de obxecto e retculo conxunto.
Optica II.-OLP.OP Suso Liares Beiras 8
1
Microscopios Opticos Compostos
-No microscopio composto a lente obxectivo de focal f
ob
est acoplada, den-
de o punto focal imaxe, lente ocular (ou ocular) a unha distanza estndar
L=0.16cm. O aumento total do microscopio ser igoal producto entre o
aumento producido pola lente obxectivo de focal f
ob
(M
ob
) e o aumento angu-
lar producido pola lente ocular de focal f
oc
(P
x(oc)
), dicir, P
x
= M
ob
P
x(oc)
,
onde
6
:
M
ob
= 1
z
2
f
ob
= z
2
> f
ob
=
L
f
ob
; P
x(oc)
=
d
o
f
oc

0.254
f
oc
6
Exemplo: un microscopio cun obxectivo de f
ob
=3.2 mm ter a marca 50x (160/3.2).
Se ademais temos un ocular 10x ( dicir: f
oc
= 25.4mm) entn o aumento (potencia) do
microscopio ser P
x
= 500x.
Optica II.-OLP.OP Suso Liares Beiras 9
1
Microscopa de uorescencia de campo amplo: iluminase amplamente
a mostra (coma na microscopa estndar).
-Filtro interferencial de excitacin: un ltro (baseado en interferencia
ptica) que de entre as cores que emite a fonte selecciona a l.d.o. de excitacin
(en xeral curta) do uorocromo (que reemitir en l.d.o. mis longas: uores-
cencia).
-Espello Dicroico: elemento ptico interferencial (espello dielctrico) que re-
icte l.d.o. curtas e transmite as longas a partires dunha l.d.o. de corte
c
(longpass; tamn hainos shortpass). Debe deixar pasar a do uorocromo.
Filtro interferencial da (re)emisin: outro ltro interferencial que agora
selecciona a l.d.o. do uorocromo de inters.
Microscopa de uorescencia confocal: ilumnase nun punto a mostra
(hai un barrido).
-Lser: fonte monocromtica, logo sen ltro de excitacin, pero hai espello
dicroico longpass e ltro da emisin. O Lser leva unha lente colectora.
-Lente proxectora e Buratio (pinhole) (confocalidade): lente que fai
imaxe e ltro espacial para seleccionar o plano imaxe de inters (lmite de
resolucin por difraccin).
Optica II.-OLP.OP Suso Liares Beiras 10
0.3. Instrumentos de Visin Lonxana
1
Telescopios Kepler, Galileo e Newton
O telescopio de Kepler e de Galileo (ou tamn chamado Holands) son refrac-
tivos e o de Newton reectivo (base das conguracins modernas)
7
.
Haga doble
clic aqu
para editar
el texto.
7
Probar que a potencia de aumento dun telescopio en conguracin afocal P
x
= f
ob
/f
oc
.
Optica II.-OLP.OP Suso Liares Beiras 11
1
Sistemas de Proxeccin A e D
LENTE
ESPELLO
PANTALLA
FONTE DE LUZ
TRANSPARENCIA
(OBXECTO)
-Fonte tipo HQI: lmpadas de mercurio haloxenado.
-Lente colectora: optimiza a recolloda de luz da lmpada.
-Panel LCD: modulador de amplitude por rotacin do plano de polarizacin
da luz atravesar un cristal lquido (molculas quirales) entre dous polari-
zadores cruzados (implementa funcin de transmisin de amplitude nun
plano: t(x, y)).
8
-Lentes de Fresnel: lentes difractivas (funcin colectora)
-Lente obxectivo: proxecta a imaxe.
8
S un LCD con subpxels para os tres cores RGB (baixa calidade da cor proxectada).
Optica II.-OLP.OP Suso Liares Beiras 12
1
Proxeccin avanzada: proxectores 3LCD
-Fonte tipo HQI: lmpadas de mercurio haloxenado.
-Espellos dicroicos: un espello dicroico longpass con
c
no vermello e outro
shortpass con
c
no verde.
-Prisma dicroico: cubo prismtico con dous espellos dicroicos cruzados. Re-
combinan as tres cores.
-LCDs: moduladores de amplitude t(x, y;

) ( : b, g, r) por rotacin do plano

de polarizacin da luz atravesar un cristal lquido (molculas quirales) entre
dous polarizadores cruzados.
-Lentes colectora e proxectora (as colectoras poden ser microlentes).
(cf. http://en.wikipedia.org/wiki/3LCD)
Optica II.-OLP.OP Suso Liares Beiras 13
Apndice: Trazado de raios (recordatorio)
As regras de trazados de raios de luz obtense tendo en conta a lei de con-
xugacin de onde deducimos as regras dos raios focais, e a lei do aumento de
onde quiatamos a regra para o raio axial, dicir, aquel que pasa polo centro
da lente.
9
Haga doble clic aqu
para editar el texto.
Haga doble clic aqu para editar el texto.
Haga doble clic aqu para editar el
texto.
9
Tamn importante lembrar a diferencia entre imaxe real e imaxe virtual producida
por unha lente ou un sistema ptico.
Optica II.-OLP.OP Suso Liares Beiras 14
Apndice: Interaccin Clsica Luz-Materia
Nun medio material unha carga ligada q =e presenta o seguinte momento
dipolar p = er onde r a desviacin da sa posicin de equilibrio. Agora,
se temos unha densidade de carga ^ constante, dicir, homoxnea (podera
ser ^(r), e daquela inhomoxnea), a polarizacin por u.d.v. ser:
P = ^p = ^qr = e^r (1)
Lembrando agora que a polarizacin P atpase vencellada macroscopicamente
campo na forma: P = D
o
E =
o
(
r
1)E, entn:
e^r =
o
(n
2
1)E (2)
onde usmo-la relacin de Maxwell n
2
=
r
. A permitividade elctrica, e daquela
o ndice do medio, obterase determinando a desviacin da posicin de equilibrio
r da carga cando sofre a accin (forza) do campo E (harmnico) presente
no medio onde est a dita carga. Para determina-la dita desviacin usmo-
lo modelo clsico (Newton), e sen perda algunha de xeralidade restrinxmo-lo
estudo caso unidimensional r = xu
x
, e consideramos a accin dun campo
externo que en notacin complexa : E = E
x
= E
o
e
it
u
x
, logo:
m
2
o
x m x e(E
o
e
it
) = m x (3)
onde o primeiro termo a forza de enlace da carga materia (modelo de
oscilador harmnico:
o
a chamada frecuencia de resonancia, e m a masa
da carga); o segundo termo unha forza de amortecemento; e o terceiro a
compoente x da forza elctrica do campo: F
x
= eE
x
= eE
o
e
it
(forza
de Lorentz), onde E
o
o valor do campo no punto (tomo) considerado. A
suma de todas las satisface a 2
a
Lei de Newton. A ecuacin ten unha solucin
transitoria e outra estacionaria (longos tempos) de inters ptico. Daquela
doado probar que dita solucin :
x(t) = x
o
e
it
, x
o
=
eE
o
m(
2
o

2
i)
(4)
sustitundo E
x
(t) = E
o
e
it
e x(t) na ecuacin (2) obtmo-la seguinte expre-
sin para a permitividade elctrica, e daquela para o ndice de refraccin:

r
= n
2
= 1 +
^e
2

o
m
1

2
o

2
i
1 +
p
(5)
Se ademais houbera cargas con
o
= 0 entn teramos unha

, logo en xe-
ral teremos
p
+

. Temos sintetizados tdolos medios lineais istropos:

dielctricos e conductores (
o
= 0), homoxneos e inhomoxneos se ^(r), dis-
persivos, e mesmo anistropos se considerramos un problema opto-mecnico
3D, como por exemplo,
ox
,=
oy
=
oz
(medios unixicos), e nalmente non
lineais (correccins anharmnicas x
n
).
Optica II.-OLP.OP Suso Liares Beiras 15
Exercicios e Problemas
Sistemas e Instrumentos Opticos
Exerc.- 1
10
Probar que a focal obxecto do modelo de ollo reducido vn dada
pola seguinte expresin: f
OR
= R
v
/(n
v
1) onde R
v
o radio de curvatura
da crnea e n
v
o ndice medio do ollo. Asemade estima-lo seu valor usando o
modelo de ollo reducido.
Exerc.- 2 Un sistema ptico composto, consiste de das lentes biconvexas de
distancias focais 10 e 20 cm, separadas unha distancia de 80 cm. Determina-las
caractersticas da imaxe (posicin, aumento, e tipo de imaxe), producida por
tal sistema, dun obxecto de 5 cm de altura, a 15 cm da primeira lente; fgase
gracamente o trazado xeomtrico de raios. Sol.: z
2
=33.3 cm, M = 20/15.
Exerc.- 3 Das lentes de distancias focais f
1
=30 cm e f
2
=50 cm, colcanse
a unha distancia h. Acha-la posicin do obxecto para que a imaxe se atope
no plano focal imaxe da segunda lente. Asemade, nese caso, achar de xeito
grco-analtico a expresin do aumento M da imaxe obtida, e conrmar que
independente da distancia entre as lentes. Sol.: M = f
2
/f
1
.
Exerc.- 4 A distancia da ltima supercie dun sistema ptico ate o punto
focal imaxe do dito sistema denomnase focal posterior F
p
; analogamente a
distancia do punto focal imaxe ate a primeira supercie do sistema ptica
denomnase focal anterior F
a
. Daquela, dadas das lentes delgadas de focais
f
1
e f
2
separadas unha distancia d, probar que F
p
= f
2
(d f
1
)/[d (f
1
+f
2
)]
e F
a
= f
1
(d f
2
)/[d (f
1
+ f
2
)]. Asemade escribi-la expresin da Potencia
total P do sistema en funcin das potencias P
1
e P
2
de cada lente.
Exerc.- 5 O ocular dun instrumento ptico est composto de das lentes
converxentes identicas de 5 cm de distancia focal e separadas 2.5 cm. Acha-las
distancias focais F
p
e F
a
. Sol.-F
p
=4.17 cm e F
a
=-1.67 cm. Para qu distancias
s se cumpre: [F
p
[ = [F
a
[ = , [F
p
[ = [F
a
[ = 0, [F
p
[ = [F
a
[.
Exerc.- 6 Sexa unha lente delgada en forma de menisco negativo de radios
60 e 30 cm, e ndice 1.500; se a concavidade nchese de aceite transparente de
ndice 1.600, determina-lo poder diptrico P da lente composta (pero anda
considerada coma delgada) mergullada no baleiro; asemade, describi-la imaxe
(posicin, aumento respecto tamao do obxecto e tipo de imaxe) dun obxecto
real situado a 100 cm da dita lente.
Exerc.- 7 Unha persona hipermtrope ten como (distancia ) punto prxi-
mo d
o
=125 cm, acha-la focal e a potencia que deberan te-las lentias para
despraza-lo punto prximo ate 25cm, distanza de visin cmoda (e recomen-
dable a efectos de iluminacin) para tarefas como ler, estudar, etc.
10
Os Exercicios deste apartado de Sistemas e Instrumentos Opticos fanse coa Optica
Xeomtrica, sendo algns deles simple recordatorio de Optica I.
Optica II.-OLP.OP Suso Liares Beiras 16
Exerc.- 8 Unha persona hipermtrope ten boa visin lonxana se leva unhas
lentias de contacto de +3.5 D. Determina-la potencia das lentes-anteollo que
debe usar para producir o mesmo efecto se a distancia entre a crnea e ditas
lentes de 17 mm.
Exerc.- 9 O punto prximo dun subxecto amtrope de 50 cm, e o seu ollo
ten unha lonxitude de 2 cm. 9.1.-Acha-la potencia refractora do ollo cando
se enfoca innito. 9.2.-Acha-la potencia de acomodacin para poder ver un
obxecto situado a 50 cm. 9.3.-Acha-la potencia que debe te-lo ollo para que
poidera ver con nitidez distancia estndar do punto prximo, dicir, 25 cm,
e determina-la potencia que se debe engadir para que vexa sen acomodacin.
Exerc.- 10 Sexa unha lente de focal f situada a unha distancia l dun ollo
con (distancia ) punto prximo d
o
. Se dado dun obxecto sito en z
1
a sa imaxe
virtual formada pola lupa est a unha distancia L do ollo probar que a potencia
de aumento vn dada pola expresin: P
x
= (d
o
/L)[1 + P
L
(L l)]. Analiza-los
casos: l = f; l = 0 e z
1
= f.
Exerc.- 11 Un xolleiro est examinando un diamante de 5 mm de dimetro
cunha lupa de focal f= 25 mm. 11.1.-Cal o ngulo subtendido polo diamante
a ollo nudo, dende o vrtice corneal do ollo, cando se atopa no punto prximo
estndar. 11. 2.-Determina-lo aumento angular mximo da lupa para ver sen
acomodacin. 11.3.-Cal o ngulo subtendido pola imaxe do diamante dende
o vrtice corneal do ollo.
Exerc.- 12 Desxase construir un microscopio para usar sen acomodacin
con das lentes positivas coa mesma focal de f=25 mm. Se o obxecto est a
27 mm do obxectivo, a qu distancia deben colocarse as lentes, e de seguido
achar o aumento (ou potencia) do microscopio.
Exerc.- 13 O dimetro da la de 3.5 10
3
km e a sa distancia terra
de 3.8 10
5
km. Acha-lo dimetro angular da imaxe da la formada por
un telescopio se a distancia focal do obxectivo f
ob
= 4 m e a do ocular
f
oc
=10 cm. Sol.-21.1
o
.
Optica II.-OLP.OP Suso Liares Beiras 17
1. Ondas Localmente Planas (lp)
1.1. Fundamentos das Ondas lp
O concepto de onda Localmente Plana (lp) introdcese de xeito heurs-
tico representando a solucin ondulatoria mis xeral, en notacin complexa,
mediante a seguinte funcin harmnica:
E(r, t) = E(r)e
it
= E(r) e
i{k
o
L(r)t}
(6)
dicir, mediante unha amplitude vectorial complexa e un termo de fase espacial
ponderado co nmero de onda k
o
no rango espectral visible. A expresin
anterior vn suxerida coma unha xeralizacin (heurstica) da expresin dunha
onda plana harmnica. De feito pdese visualizar localmente coma unha onda
plana (aproximacin de onda plana local), dicir, redor dun punto r

temos
a primeira orde:
E(r, t) E(r

) e
i{k
o
[L(r

)+L(r

)(rr

)]t}
(7)
Se esta expresin vlida para calquera rexin R bastante maior que a lon-
xitude de onda (R
o
)
11
entn temos unha onda localmente plana (lp),
ou case-xeomtrica (por razns que iremos vendo). Daquela temos a seguinte
expresin para o vector de onda local k
l
(r

):
k
l
(r

) k
o
L(r

) (8)
A contribucin dominante propagacin da onda procede da fase espacial
por mor da sua ponderacin por k
o
dicir:
s
= k
o
L(r), daquela as propiedades
enerxticas (uxo ou intensidade luminosa) atoparanse altamente vencelladas
coa fase como veremos. En efecto, xa que L(r) = cte dene unha supercie de
fase constante e en xeral unha supercie de onda ( dicir, o lugar xeomtrico de
puntos alcanzado pola enerxa nun determinado tempo), entn para un medio
homoxneo e istropo de ndice n
o
obtemos, da ecuacin (8), s(r) = L(r)/n
o
,
que a normal (local) de onda, e para ondas lp tamn a direccin do uxo
local de enerxa (por analoxa coas ondas planas)
12
.

s
Ondas localmente e non
localmente planas.
11
O que require variacins lentas da fase (daquela mis lentamente variar a amplitude).
12
Punto de partida para a deduccin da ptica xeomtrica a partires da ptica ondulatoria.
Optica II.-OLP.OP Suso Liares Beiras 18
Exemplos de ondas admitindo a aproximacin lp son as esfricas e as
cilndricas e obviamente as planas. Na aproximacin harmnica e escalar temos:
Onda plana: L(r)=n
o
rs que sustitundo na ecuacin escalar de on-
das de Helmholtz (ou espacial):
2
c(r) + k
o
n
2
o
c(r) = 0, d a seguinte
amplitude escalar exacta: E(r) = E
o
C.
Onda esfrica: L(r)=n
o
[r r
o
[ (xa que L = cte son esferas) que sus-
titundo na ecuacin escalar de ondas d a seguinte amplitude escalar
exacta
13
: E(r)=E
o
/(r)=E
o
/[r r
o
[ (fonte puntual en r
o
).
Onda cilndrica: L(r)=n
o
[
o
[ (xa que L = cte son cilindros) que
sustitundo na ecuacin escalar de ondas d a seguinte amplitude escalar
aproximada: E(r)=E
o
/(r)E
o
/[
o
[
1/2
(fonte puntual en
o
).
13
Polarizacin case-global: a idea intuitiva de transversalidade local fai que
poidamos dotar de estructura vectorial local s ondas lp. Se agora selecciona-
mos unha seccin da onda onde sexa case-plana (logo un s), podemos dotala de
estructura vectorial ou polarizacin case-global (i.e., independente do punto,
ver Figura)
14
:
E(r, t) E
o
/(r) e
i{k
o
L(r)t}
(9)
onde E
o
unha amplitude vectorial complexa constante (bidimensional com-
plexa nalgunha direccin, coma no caso de ondas planas) que se lle pode
aplicar tdalas propiedades de polarizacin analizadas para ondas planas.
13
Exer.-Usando coordenadas esfricas e invarianza angular pdese probar que a amplitude
exacta dunha onda esfrica 1/r. Exer.-O caso cilndrico de mis complexa comprobacin
c esfrico, pero pdese probar que o resultado 1/ exacto a orde
2
o
.
14
Obs.-Hai algunhas ondas lp con polarizacin global, pero en xeral ser local. Por exem-
plo unha onda cilndrica con polarizacin paralela fonte.
Optica II.-OLP.OP Suso Liares Beiras 19
1.2. Resolucin de Ondas lp (1)
Consideremos agora as expresins dos campos elctrico e magntico de ondas
lp complexas harmnicas, dicir,
E(r, t) = E(r)e
it
= E(r) e
i{k
o
L(r)t}
(10)
H(r, t) = H(r)e
it
= H(r) e
i{k
o
L(r)t}
(11)
onde E(r), H(r) e L(r) son as funcins de amplitude e fase a determinar en
xeral. Sustitundo nas ecuacins de Maxwell, para medios en xeral inhomo-
xneos e istropos ((r)), os campos dados polas Ecs.(10) e (11), obtemos as
ecuacins de Maxwell para ondas harmnicas:
E = i
o
H (12)
H= iE (13)
D = H= 0 (14)
Usando agora identidades vectoriais axeitadas e desprezando tdolos termos
de orde
o
, obtense as chamadas Ecuacins de Maxwell para l.d.o. curtas (ou
asintticas ou case-xeomtricas, onde as sas solucins son ondas lp), i.e.:
15
L E c
o
H = i( E)/k
o
0 (15)
L H+cE = i( H)/k
o
0 (16)
E L H L 0 (17)
As Ecs.(15) e (16) son a lif-lp e a lam-lp e (17) as lge-lp e lgm-lp.
Sustitundo (15) en (16) eliminmo-lo campo H, e usando o producto triple
obtemos a expresin [(E L)L + E (L)
2
]
o
c
2
E 0, e daquela
obtemos:
(L)
2
n
2
(18)
que a chamada ecuacin (diferencial) eikonal para a funcin fase L(r). Esta
ecuacin require o vector unitario normal de onda (local) s = L/n.
Ecuacin de Ondas Escalar (Helmholtz): tomando rotacional na Ec.(12)
e usando a Ec.(13), obtemos
( E)=
2
E +(E) = i
o
( H)=
2

o
E
onde
2

o
= k
2
o
n
2
, e E = (/)E, logo (E) de orde k
1
o
k
2
o
, polo
tanto obtemos a seguinte ecuacin de ondas espacial (ou de Helmholtz):

2
E +k
2
o
n
2
E 0 (19)
Ntese que unha ecuacin escalar (non se acoplan compoentes), e ademais o
ndice pode ser unha funcin do punto n(r) (medios inhomoxneos: atmosfera,
bras pticas, ...).
15
Exer.-Deducir p.e. a lif-lp e a lg-lp elctrica. (fA) = (f) A+ f( A);
(fA) = (f)A+ f(A); A (B C) = (AB)C+ (AC)B.
Optica II.-OLP.OP Suso Liares Beiras 20
1.3. Resolucin de Ondas lp (2)
A ecuacin eikonal permitr obter a fase L(r) das ondas lp, pero precisamos
tamn a amplitude E(r) de ditas ondas. Xa que as ondas lp veen ben descritas
por unha teora escalar collemos: E c( ), dicir, consideramos unha soa
compoente, e temos a ecuacin escalar:

2
c +k
2
o
n
2
c = 0 (20)
onde para ondas lp escribimos: c = E(r) e
ik
o
L
que sustituda na ecuacin
anterior d (Ee
ik
o
L
+ ik
o
LEe
ik
o
L}
) + k
2
o
n
2
E(r) e
ik
o
L
= 0. O primeiro
termo pdese reescribir como:

2
E + 2ik
o
LE +ik
o

2
LE k
2
o
(L)
2
Ee
ik
o
L
O primeiro termo de orde k
0
o
, logo desprezable para ondas lp, e o carto termo
canclase co termo independente da ecuacin de ondas en virtude da ecuacin
eikonal, daquela obtemos:
2ik
o
LE +ik
o

2
LE 0 (21)
Se multiplicamos toda a ecuacin por Ldr, usamos a ecuacin eikonal e
operamos, obtemos a seguinte ecuacin para a amplitude:
E(r) = E
o
exp
_

_

2
L
2n
2
Ldr
_
(22)
onde E
o
unha constante de integracin. Daquela a solucin total para unha
onda harmnica sc lp pdese expresar en funcin s da funcin de fase L(r):
c(r) = E
o
e

R

2
L
2n
2
Ldr
e
ik
o
L(r)
(23)
-Exemplo: Imos considerar un exemplo sinxelo para ver como funciona todo
isto. Partimos da ecuacin eikonal nun medio de ndice n
o
e buscamos unha
solucin con invarianza esfrica, dicir, debemos escribir a ecuacin eikonal en
coordenadas esfricas e supor L(r), dicir, independente de (, ), logo:
(L)
2
=
_
L
r
_
2
= n
2
o

L
r
= n
o
L(r) = n
o
r (24)
Pero tamn solucin a funcin desprazada at un punto r
o
, i.e., L = [rr
o
[,
logo L = n
o
(r r
o
)/[r r
o
[ = n
o
u
r
, e
2
L = 2n
o
/[r r
o
[, entn:
c(r) = E
o
e

R
1
2n
2
o
2n
o
|rr
o
|
n
o
d|rr
o
|
e
ik
o
n
o
|rr
o
|
=
E
o
[r r
o
[
e
ik
o
n
o
|rr
o
|
(25)
que non mis c expresin dunha onda esfrica. O mesmo podemos facer para
ondas cilndricas L = [
o
[; se calculamos obtemos L = n
o
(
o
)/[
o
[,
e
2
L = n
o
/[
o
[, logo a a amplitude E
o
/[
o
[
1/2
, cqp.
Optica II.-OLP.OP Suso Liares Beiras 21
1.4. Fluxo de Enerxa e Raios de Luz
Ondas lp e raios de luz: as envolventes r dos vectores s, que cumpren
a coecida relacin xeomtrica: s = dr(s)/ds r

(s), con s o parmetro

lonxitude de arco, a denicin sico-matemtica dos raios de luz da Optica
Xeomtrica (OX), cuxo signicado fsico veremos de seguido. Ditas envolventes
verican as chamadas ecuacins de raios deducibles da ecuacin eikonal (en
medios homoxneos as envolventes son sempre lias rectas). Deducimos ditas
ecuacins tomando gradientes na ecuacin eikonal. En efecto,
(L)
2
= n
2
L(L) = nn (26)
agora tendo en conta que L/n=dr/ds e que formalmente d/dr obtemos
a ecuacin de raios buscada:
d
ds
(n
dr
ds
) = n (27)
Para un medio homexneo n=n
o
, obtemos como solucin a expresin param-
trica dunha recta, dicir, r = r

o
s +r
o
, con r

o
cosenos directores.
Raios de luz e vector de Poynting: a expresin do valor medio temporal
do vector de Poynting exacto para ondas harmnicas as como a sa expresin
para ondas lp
16
son:
S) = (1/2)R(E H

) (2c)
1
(E E

)L (E L)E

(28)
onde usamos a lif-lp; obsrvese que o segundo termo nulo en virtude da
ecuacin (17) (lge-lp), logo obtemos Poynting para lp:
S)
1
c
(
1
2
E E

) L =
c
n
2
u)L = vu)s =
v
2

u) k
l
(29)
i.e., as normais (locais) s supercies da onda lp dan a direccin de uxo
enerxtico s (vector de Poynting unitario), e a sa envolvente d a traxectoria
da enerxa luminosa. Logo o signicado opto-fsico dos raios de luz o de seren
as envolventes dos vectores de Poynting (locais) unitarios das ondas lp
17
.
-Teorema de Malus-Dupin: temos unha representacin dual da enerxa trans-
portada polas ondas lp: por unha banda podemos visualizar os puntos al-
canzados pola enerxa luminosa, transportada pola onda, mediantes distintas
supercies de onda L = cte (en xeral, supercie de fase constante), e por outra,
podemos ver o transporte de enerxa mediante lias de uxo sempre ortogo-
nais s supercies de onda. Pero entre das supercies de onda (separadas moi
pouco no tempo) os raios que as conectan teen que investir o mesmo tempo,
dicir: dt = ds/v(r) = n(r)/cds. No caso homoxneo t = s/v, logo achando a
mesma s ao longo de rectas normais obtemos a nova supercie de onda.
16
Idnticos resultados se obteran con ondas Case-Harmnicas (ch), inda que quedara
indicado o promedio na chamada envolvente temporal da onda, dicir, S) E E

).
17
Para ondas mis complexas dita relacin non se cumpre, e en xeral os raios non decriben
o uxo de enerxa (deixara de ser vlida a ox).
Optica II.-OLP.OP Suso Liares Beiras 22
1.5. Ondas lp e Principio(s) de Fermat
Principio de mnimo tempo: a ecuacin eikonal permite xusticar o
Principio de Fermat (PF) (de mnimo tempo, en xeral) que tamn un
punto de partida (variacional) da ox a partires da cal se obteen tdalas
propiedades xeomtricas da luz. Usando de novo L/n=dr/ds= r

obtemos
dL = n(dr/ds)dr, e tendo en conta drdr = ds
2
, obtemos formalmente:
L =
_
nds
_
n(x, y, z)
_
x

2
+y

2
+z

2
ds
_
cdt = cT (30)
onde F(x, y, z, x

, y

, z

; s) = n(x, y, z)
_
x

2
+y

2
+z

2
unha funcional ptica.
Obsrvese que L ten unidades de camio (ptico). Se agora escollemos traxec-
torias arbitrarias r(s), aquelas que minimicen a funcional L, dicir, L = 0
(mnimo tempo), vericarn as ecuacins de E-L, dicir, se q = x, y, z:
d
ds
(
F
q

)
F
q
= 0
d
ds
(n
dr
ds
) = n
doado ver que son as ecuacins de raios da Ec.(27), o que xustica o PF.
Daquela a funcin L das ondas lp pdese achar usando o PF. Podemos dicir
que k
o
L a fase da onda achada longo das lias de uxo.
Outros Principios de mnimo tempo. Imos ver que hai outros PF que
dan lugar, p.e., ptica electrnica e ptica gravitacional xeomtricas.
-Optica electrnica: partimos da ecuacin de Schroedinger para ondas monoe-
nerxticas (E) de partculas de masa m nun potencial V (r), dicir:

2
2m

2
+V = i

t
= E, logo obtemos:

2
+b
2
n
2
e
= 0, b = 1/, n
2
e
= 2m[E V (r)] (31)
que formalmente anloga ecuacin escalar de ondas ou de Helmholtz dada
pola Ec.(20), con b = 2/h k = 2/
o
e n
e
n, logo susceptible de ter
formalmente a mesma solucin, dicir, a solucin para as ondas cunticas de
electrns seran idnticas s obtidas anteriormente para a luz, dicir, Ec.(23),
pero cambiando n n
e
. Consecuentemente vericara o mesmo Principio de
Fermat, dicir,
L =
_
n
e
ds
_
2m[E V (r)]
1/2
ds (32)
-Optica gravitacional: mellor partir das xeodsicas nulas (xa que a luz pro-
pgase a c), dicir d
2
=0, e ademais considerar o caso mis simple, dicir:
d
2
= g
oo
c
2
dt
2
g(r)(dx
2
+dy
2
+dz
2
) = 0, con g
oo
= cte, logo
L =
_
cdt =
_
[g(r)/g
oo
]
1/2
ds
_
n
g
(r)ds (33)
que permite entender o fenmeno das lentes gravitacionais, e outros como a
deexin gravitacional da luz (til para detectar materia escura).
Optica II.-OLP.OP Suso Liares Beiras 23
1
Raios luminosos e ondas lp: neste apartado imos ver como podemos
usar as ecuacins de raios (ecuacins de E-L) e as sas solucins (os raios)
para obter a fase L =
_
nds (va alternativa eikonal).
-Ondas en medios homoxneos: se estamos nun medio homoxneo n = n
o
, das
ecuacins de raios obtemos as seguintes solucins:
x

= x

o
, y

= y

o
, z

= z

o
, logo:
x = x
o
+x

o
s, y = y
o
+y

o
s, z = z
o
+z

o
s
que non son mis que as ecuacins paramtricas de rectas. Daquela, dado un
punto luminoso a enerxa emerxente seguir lias rectas, e se un observador
intercepta unha desas lias luminosas detectar luz na direccin (pendente)
dada pola recta, e daquela a posicin angular da fonte respecto direccin que
une fonte con observador a mesma.
-Clculo da Fase da Onda: agora tendo en conta as ecuacins dos raios e a
relacin trivial x

2
o
+y

2
o
+z

2
o
= r

2
|s=0
= 1, obtemos:
(x x
o
)
2
+ (y y
o
)
2
+ (z z
o
)
2
= s
2
L = n
o
s = n
o
[r r
o
[
dicir, podemos usando os raios obter a funcin de fase L paras as ondas lp,
logo representa unha va alternativa ecuacin eikonal usada previamente.
O mesmo poderamos facer para ondas cilndricas, onde supoeramos, por
exemplo, y

= y

o
= 0, logo (x x
o
)
2
+ (z z
o
)
2
= s
2
[
o
[
2
. A partires
de aqu o procedemento o mesmo c seguido anteriormente.
Ondas en medios inhomoxneos: coma no caso homoxneo, pero con maior
complexidade, poderamos usar este tipo de resultados para deducir a expresin
de ondas lp nun medio inhomoxneo. Imos ilustralo un caso sinxelo, p.e., sexa
un medio n(z), z > 0, daquela das ecuacins de raios obtemos as relacins:
n(z)x

= n(0)x

o
, n(z)y

= n(0)y

o
, e se escollemos x

o
= y

o
= 0 (lias de uxo
longo de u
z
en z = 0, dicir, onda plana incidente segundo u
z
), obtemos, da
relacin r
2
= 1, que ds = dz, logo a fase da onda ser:
L =
_
n(z)dz, logo: L = n(z)u
z
,
2
L = n/z,
entn, doado ver que a amplitude ser: E(r) = E
o
exp
_

_

2
L
2n
2
Ldr
_
=
E
o
exp
_

_
(1/4n
2
)(n
2
/z)dz = E
o
exp
_

_
(1/4) ln n
2
_
, polo tanto:
c(z) =
E
o
n
1/2
(z)
e
ik
o
R
z
o
n(z

)dz

Logo todo se reduce a facer integrais unidimensionais. Se por exemplo temos

o ndice n = n
o
+b
o
z, entn a onda :
c(z) =
E
o
(n
o
+b
o
z)
1/2
e
ik
o
[n
o
z+b
o
z
2
/2]
Observamos que se b 0, obtemos a expresion escalar dunha onda plana
propagndose na direccin z nun medio homoxneo de ndice n
o
.
Optica II.-OLP.OP Suso Liares Beiras 24
1
Raios luminosos e deexin gravitacional: na aproximacin de campo
feble unha distribucin de masa con potencial gravitatorio Newtoniano ten
un ndice gravitacional n
g
= [g(r)/g
oo
]
1/2
= 12/c
2
. Para unha masa puntual
M teramos = MG/r. Imos analizar, sen perda de xeralidade, a traxectoria
dos raios de luz no plano xz, e redor dunha rexin (franxa) x h.
Chamando a
o
= 2MG/c
2
, o potencial no plano xz, e daquela o ndice gravi-
tacional, pdese aproximar redor da dita franxa como segue:
n
g
= 1 +
a
o

x
2
+z
2
1 +
a
o
(h
2
+z
2
)
1/2

a
o
h
(h
2
+z
2
)
3/2
(x h) (34)
Por outra banda imos supor raios z-paraxiais, logo ngulos pequenos co eixo
z, dicir, dx/dz = x , dy/dz = y , logo, ds =
_
dx
2
+dy
2
+dz
2
=
dz
_
x
2
+ y
2
+ 1 dz. Daquela a ecuacin paraxial de raios para a compoente
x podemos escribila como segue:
d
dz
(n
dx
dz
) =
n
x

dn
dz
x +n x =
a
o
(h
2
+z
2
)
3/2
Se h , e xa que x , entn (dn/dz) x pdese desprezar. Ademais, nesa franxa
n
g
est preto da unidade, logo n x x, entn a ecuacin aproximada de raios
pdese reescribir como:
x
a
o
h
(h
2
+z
2
)
3/2
Esta ecuacin de doada pero pesada resolucin, daquela despois dun certo
clculo obtemos a seguinte expresin para a pendente dun raio satisfacendo a
condicin inicial x() = 0:
x(z) =
a
o
h
_
1 +
z/h
_
1 +z
2
/h
2
_
(35)
Obsrvese que para z = obtemos x(z) = 2(a
o
/h) = 4(MG/c
2
h), que
o chamado ngulo de deexin gravitacional para un parmetro de impacto
x
o
= h (posicins aparentes). A traxectoria (curva) obtense integrando unha
vez mis en z. Os resultados obtidos son vlidos tamn formalmente para
Ver Apndice: atmosfera terrestre (medio inhomoxneo) cuxo ndice n
a
vira
dado pola Ec.(34) pero agora a
o
ten un signicado totalmente distinto do caso
gravitacional. Isto explica o fenmeno das posicins aparentes. Ver Apndice:
Medios Inhomoxneos.
Optica II.-OLP.OP Suso Liares Beiras 25
2. Optica Ondulatoria Paraxial
2.1. Ondas e Fronteiras Paraxiais
Moitos dos problemas de propagacin ptica pdense ou mesmo dbense anali-
zar redor dunha direccin preferente, denominada eixo ptico ou xeomtrico,
que sen perda de xeralidade escollemos como z. convinte entn achar a z-
aproximacin paraxial , dicir, tal que os vectores de onda locais s estn pretos
da direccin z: s(r) u
z
, r (expresins de ondas case-planas). Ten un alto
inters ptico facer a aproximacin paraxial das ondas esfricas.
Ondas paraxiais Ondas paraxiais ondas paraxiais
Ondas esfricas paraxiais: distinguiremos entre as ondas esfricas con-
verxentes a un punto:
c
=k
o
n
o
[r
o
r[, e as ondas diverxentes dun punto:

d
= k
o
n
o
[r r
o
[ (comprbase con L). Dados dous medios separados por
unha fronteira plana, prescribimos a onda esfrica diverxente de r
1
= (0, 0, z
1
)
no medio n
1
e a converxente a r
2
= (0, 0, z
2
) no medio n
2
como:
E
1
(x, y, z, t) = A[r r
1
[
1
e
ik
1
|rr
1
|
e
it
, k
1
= k
o
n
1
(36)
E
2
(x, y, z, t) = B[r
2
r[
1
e
ik
2
|r
2
r|
e
it
, k
2
= k
o
n
2
(37)
A aproximacin z-paraxial obtense considerando grandes distancias z
i
e pe-
quenas distanzas transversais (daquela ngulos pequenos), polo tanto
18
:

i
(x, y, z) A

(z z
1
)
1
e
ik
1
z
e
i{k
1
(x
2
+y
2
)
2(zz
1
)
}
, A

= Ae
ik
1
z
1
(38)

t
(x, y, z) B

(z
2
z)
1
e
ik
2
z
e
i{k
2
(x
2
+y
2
)
2(zz
2
)
}
, B

: por c.c. (39)

Os valores (z z
1
) e (z z
2
) son os chamados radios de curvatura das ondas,
e os seus inversos as curvaturas das ondas.
Ondas planas paraxiais: sexa unha onda plana con vector de onda:
k =k
o
n
1
(cos

, cos

, cos

). Se

<15
o
: =/2

1, e =/2

1, logo
Ae
ik
1
{x+y+(1

2
+
2
2
)z}
(40)
e son en boa aproximacin os ngulos que forma co eixo z a proxeccin
do vector de onda sobre os planos coordenados.
18
A prescricin asegura ondas paraxiais progresivas; deste xeito escollendo k
2
k
2
tera-
mos unha onda regresiva (reectida), dicir, ten como efecto k
p
k
p
. As supercies de
fase constante son paraboloides, polo que s veces chmanse ondas parablicas.
Optica II.-OLP.OP Suso Liares Beiras 26
1
Ondas Gaussianas: unha onda esfrica paraxial emerxendo do punto z
1
e
propagndose no baleiro vn dada pola funcin dada na expresin (38), con
k
1
=k
o
. Dita funcin verica a ecuacin paraxial de ondas
19
. Obviamente se
facemos a transformacin formal z
1
z
1
+ iz
o1
na devandita funcin entn
segue a ser unha solucin da dita ecuacin paraxial, porn obtemos un novo
tipo de onda. Entn:

i
(x, y, z) =
A

(z z
1
iz
o1
)
e
ik
o
z
e
i{k
o
(x
2
+y
2
)
2(zz
1
iz
o1
)
}
(41)
Esta a expresin dunha onda Gaussiana usando a curvatura complexa (ex-
presin en forma complexa). Se analizamos en z = z
1
obtemos a chamada
onda (feixe) Gaussiana plana, con w
o
= (z
o1
/k
o
)
1/2
(a semianchura mnima do
feixe defnese como: W
o
= 2
1/2
w
o
), dicir:

i
(x, y, z) =
A

e
i/2
k
o
w
o
2
e
ik
o
z
e

(x
2
+y
2
)
2w
2
o
=
2A

e
i/2
k
o
W
o
2
e
ik
o
z
e

(x
2
+y
2
)
W
2
o
(42)
Da forma complexa (41) dun feixe Gaussiano esfrico, separando a parte real
e imaxinaria do factor (z z
1
iz
o1
)
1
, obtemos a sa forma normal (onda
Gaussiana usando curvatura real):

i
(x, y, z) =
A

e
i(z)
[(z z
1
)
2
+ z
2
o1
]
1/2
e
ik
o
z
e
i{k
o
(x
2
+y
2
)
2R(z)
}
e

(x
2
+y
2
)
2w
2
(z)
(43)
(z) = atn
_
z
o1
z z
1
_
, R(z) =
(z z
1
)
2
+z
2
o1
z z
1
, w
2
(z) =
(z z
1
)
2
+z
2
o1
k
o
z
o1
(44)
(z) a chamada fase de Gouy. Obsrvese que unha onda esfrica paraxial
pero con amplitude Gaussiana. A intensidade (reducida) ser Gaussiana e
non constante nun plano z, dicir:
I(x, y, z) [
i
[
2
=
[A

[
2
(z z
1
)
2
+ z
2
o1
e

(x
2
+y
2
)
w
2
(z)
(45)
Este tipo de ondas son tpicas dos lseres. Asemade no lmite (z z
1
)
z
o1
obtemos unha onda esfrica uniforme que semella proceder de z z
1
,
dicir, (z) 0, R(z) (z z
1
) e w = W/

2 1, dicir, obtemos de
novo a ecuacin (38). As expresins (41,43) describen a propagacin espacial
(difraccin) dunha onda ou feixe Gaussiano esfrico, igoal que o fai a expresin
(38) para unha onda esfrica uniforme. Asemade, doado xeralizar a feixes
Gaussianos elpticos (ou esfero-cilndrico), dicir, con diferentes curvaturas
nas direccin principais x,y. Finalmente, poderamos, en boa aproximacin,
considerar polarizacin case-global, dicir, E
i
(x, y, z)u, con u un vector
unitario complexo de polarizacin.
19
Obs.-Sexa un medio homoxneo de ndice n
o
, a ecuacin paraxial de ondas ten a expre-
sin:
2

+ 2ik
o
n
o
/z 0 (ecuacin tipo Schrdinger), onde
2

=
2
/x
2
+
2
/x
2
.
Abonda con usar (x, y, z) = e
ik
o
n
o
z
(x, y, z),
2
/z
2
1, na ecuacin de ondas.
Optica II.-OLP.OP Suso Liares Beiras 27
1
Fronteiras esfricas paraxiais. A fronteira plana escollida antes como
perpendicular eixo ptico compatible coas ondas paraxiais, dicir, as on-
das seguen a ser paraxiais (z-paraxiais)
20
. Porn, ademais de fronteiras (ou
discontinuidades) planas podemos ter outro tipo de fronteiras como as esfri-
cas e as cilndricas (e mesmo outras mis xerais). Daquela precisamos dunha
representacin destas discontinuidades esfricas (e cilndricas) compatible coas
ondas z-paraxiais. Para iso consideremos das supercies esfricas tanxentes
plano z = 0 e con centros de curvatura en (0, 0, R
2
) e (0, 0, R
1
), onde R
2
< 0
e R
1
> 0, tal e como se mostra na gura da esquerda.
Estas fronteiras para cada R
i
, i = 1, 2, veen representadas en forma implcita
e explcita en z como:
x
2
+y
2
+ (z R
i
)
2
= R
2
i
z
(i)
= R
i

_
R
2
i
(x
2
+y
2
) (46)
Para estas fronteiras o equivalente aproximacin paraxial ser (por consis-
tencia escllese a solucin con signo negativo):
z
(i)
(x
2
+y
2
)/2R
i
= (x
2
+y
2
)C
i
/2 (47)
onde C
i
= 1/R
i
son as chamadas curvaturas da supercie. Se temos unha das
das fronteiras (discontinuidades) esfricas entn temos o que se denomina
dioptrio esfrico (gura da esquerda). Se temos das fronteiras esfricas (dis-
continuidade esfrica dobre) de radios R
1
>0 e R
2
<0 delimitando un medio
de ndice n e espesor d=e
1
+e
2
no centro (gura da dereita), entn estamos
ante un elemento ptico chamado lente biconvexa (outras lentes: bicncavas,
convexo-planas, plano-convexas, ...). Obviamente eliminando unha das dimen-
sins obteramos as fronteiras paraxiais cilndricas (lentes cilndricas), e no
lmite de curvaturas nulas unha discontinuidade plana en z = 0, e dicir:
z
(i)
x
2
/2R
i
(z
(i)
y
2
/2R
i
) , z
i
= 0 (R
i
= ) (48)
En xeral poderamos denir discontinuidades paraxiais non esfricas z
(p)
(x, y)
caracterizadas por normais de supercie pretas da direccin z, condicin, por
consistencia, semellante que cumpren as ondas paraxiais. En xeral tomamos
como condicins para estas supercies (ou fronteiras) que z
(p)
(0, 0) =0 e ob-
viamente que [z
(p)
(x, y)[ 1, (x, y). Destas fronteiras, por transmisin ou
reexin, emerxen ondas paraxiais mis xerais cs cadrticas (ou parablicas),
e en xeral a propagacin non conserva a forma da onda, polo que se require
dun clculo alternativo (difraccin).
20
Usar a lei de Snell para comprobar dita compatibilidade.
Optica II.-OLP.OP Suso Liares Beiras 28
2.2. Discontinuidades pticas simples
Discontinuidade plana. Sexa unha dicontinuidade plana separando dous
medios de ndices n
1
, n
2
e un campo linealmente polarizado case-TE (u
y
) inci-
dindo sobre ela. A continuidade do campo
21
na discontinuidade (ou fronteira)
plana z = 0 ser
i
(x, y, 0) =
t
(x, y, 0) (desprezando a onda reectida: t 1),
logo de acordo coas expresins paraxiais das ondas esfricas temos:
(A

/z
1
) e
i{k
o
n
1
(x
2
+y
2
)
2z
1
}
= (B

/z
2
) e
i{k
o
n
2
(x
2
+y
2
)
2z
2
}
(49)
Logo dada unha onda incidente a amplitude da onda emerxente (transmitida)
debe ser continua (relacionado coa conservacin de enerxa), dicir
22
,
B

/z
2
= A

/z
1
B

= A

(z
2
/z
1
) (50)
Por outra banda da unicidade (continuidade) de fase obtemos a lei de conxu-
gacin (relacin entre punto obxecto e punto imaxe) dun dioptrio plano:
(n
2
/z
2
) (n
1
/z
1
) = 0 z
2
= z
1
(n
2
/n
1
) = z
1
n (51)
Segundo a prescricin escollida (z
1
< 0) o valor de z
2
sempre negativo,
dicir, sempre emerxe unha onda diverxente.
Discontinuidade esfrica. Consideremos que s temos unha fronteira ou
discontinuidade esfrica paraxial z
(1)
de radio de curvatura R
1
, entn a condi-
cin de contuinidade ser
i
(x, y, z
(1)
) =
t
(x, y, z
(1)
), e daquela
A

(z
(1)
z
1
)
e
ik
1
z
(1)
e
i{k
o
n
1
(x
2
+y
2
)
2(z
(1)
z
1
)
}
=
B

(z
2
z
(1)
)
e
ik
o
n
2
z
(1)
e
i{k
o
n
2
(x
2
+y
2
)
2(z
(1)
z
2
)
}
(52)
En xeral [z
1
[, [z
2
[ z
(1)
, en consistencia coa aproximacin paraxial das fron-
teiras (pdese conrmar a posteriori), logo para a amplitude B

obtemos a
relacin (50). No tocante fase, reordeando na ecuacin anterior, temos:
_
e
i{k
o
(n
1
n
2
)
(x
2
+y
2
)
2R
1
}
_
e
i{k
o
n
1
(x
2
+y
2
)
2z
1
}
= e
i{k
o
n
2
(x
2
+y
2
)
2z
2
}
(53)
Esta ecuacin mostra que a accin da discontinuidade sobre a onda incidente

i
vn descrita polo funcin de fase ou funcin de transmisin:
t(x, y) = t
1
e
ik
o
(n
1
n
2
)z
(1)
e
ik
o
(n
1
n
2
)z
(1)
(54)
Asemade, da unicidade de fase, obtemos a coecida lei de conxugacin dun
dioptrio esfrico:
(n
2
/z
2
) (n
1
/z
1
) = (n
2
n
1
)/R
1
= (n
2
n
1
)C
1
(55)
que no lmite C
1
= 0 convrtese na lei de conxugacin dunha fronteira plana.
21
En primeira aproximacin abonda con usar os coecientes de transmisin de Fresnel
baixo incidencia normal. cf. J.Liares & M.C.Nistal, Eur.J.Phys., 32, 1331 (2011).
22
Se a onda incidente fose plana con amplitude A obteramos: B

/z
2
= A. Isto tamn
vlido se a amplitude de calquera onda formalmente A.
Optica II.-OLP.OP Suso Liares Beiras 29
2.3. Discontinuidades pticas dobres
Sexa unha segunda discontinuidade esfrica z
(2)
cun terceiro medio de ndice
n
3
, que se atopa, dende o seu centro, a unha distancia d da primeira disconti-
nuidade z
(1)
. A onda antes de z
(2)
vn representada por
t
(x, y, z), cun z
2
dado
pola ecuacin (55). Agora impoemos a continuidade cunha onda emerxente
desta segunda discontinuidade pero situada en z=d, polo que debemos pasar
da variable z variable z

+d, onde a c.c. ser en z

= z
(2)
, dicir:
B

e
ik
o
n
2
d
(z
2
z
(2)
d)
e
ik
o
n
2
z
(2)
e
i{k
o
n
2
(x
2
+y
2
)
2(d+z
(2)
z
2
)
}
=
C

e
ik
o
n
3
z
(2)
(z
3
z
(2)
)
e
i{k
o
n
3
(x
2
+y
2
)
2(z
(2)
z
3
)
}
(56)
Tendo en conta as desigoaldades [z
2
[, [z
3
[ z
(2)
e a expresin para z
(2)
, pode-
mos axustar as amplitudes, e obter:
e
i{k
o
n
2
(x
2
+y
2
)
2R
2
}
e
i{k
o
n
2
(x
2
+y
2
)
2(dz
2
)
}
= e
i{k
o
n
3
(x
2
+y
2
)
2R
2
}
e
i{k
o
n
3
(x
2
+y
2
)
2z
3
}
(57)
de onde derivamos a lei de conxugacin dunha lente grosa de espesor d e ndice
n
2
mergullada entre os medios n
1
e n
3
:
n
3
z
3

n
2
z
2
d
=
(n
3
n
2
)
R
2
, z
2
= n
2

n
1
z
1
+
(n
2
n
1
)
R
1

1
(58)
Lente delgada. A coecida lei de conxugacin para lente delgada de ndice
n
2
=n obtense facendo [z
2
[ d =d
o
(por consistencia [z
1
[ d
o
) en (58), dicir,
n
2
z
2

n
1
z
1
=
n
2
f
, f = n
2
_
(n n
1
)
R
1

(n n
2
)
R
2
_
1
(59)
onde se xo o cambio notacin estndar n
3
n
2
, z
3
z
2
23
. De (56)
doado derivar que a accin dunha lente delgada (ou dun dioptrio) unha
funcin de transmisin:
t
L
(x, y) = t
1
t
2
e
ik
o
nd
o
e
ik
o
n
2
(x
2
+y
2
)
2f
(60)
onde
t
(x, y, 0) = t
L
(x, y)
i
(x, y, 0), e en xeral t
1
t
2
1 (Fresnel)
24
. A funcin
de transmisin (60) moi importante no clculo de procesos interferenciais
e/ou difraccionais. Asemade, doado achar a onda emerxente da lente en
calquera plano z despois da lente.
23
Se na ecuacin (59) z
1
f
o
=fn
1
/n
2
(distancia focal obxecto, ou punto emisor dunha
onda esfrica) entn z
2
e polo tanto da lente emerxer unha onda plana. Viceversa,
se z
1
entn z
2
f, dicir, se sobre da lente incide unha onda plana, entn emerxe
unha onda esfrica converxendo a unha distancia z
2
f
i
=f (distancia focal imaxe). De
(59) podemos extraer leis de conxugacin particulares, por exemplo, lente mergullada no
baleiro n
1
=n
2
=1 e dioptrio: n
2
=n, de focais: f
iL
= (n 1)/R
1
(n 1)/R
2

1
= f
oL
;
f
iD
= nR
1
/(n n
1
) = f
oD
(n/n
1
). A potencia ptica defnese como: P = 1/f
i
(m), e
mdese en Dioptras (D), e a potencia refractora (ou poder refractor): T = n
2
/f
i
= n
2
P.
24
t
i
2n
i
/(n
i+1
+ n
i
), i = 1, 2.
Optica II.-OLP.OP Suso Liares Beiras 30
2.4. Lei Paraxial do Aumento
Sexa un punto emisor fra do eixo, por exemplo (x
0
, 0, z
1
) entn a sa imaxe
tamn o estar, dicir, (x
1
, 0, z
2
).
Def. Obxecto
Def. Imaxe
Smbolo de
Lente Delgada
Imos determinar x
1
e daquela obter unha lei de aumento. As ondas paraxiais
(p.e. TE) en z 0 e para n
1
=n
2
=1 son:

i
(x, y, 0) (A

/z
1
) e
ik
o
n
1
{
(xx
0
)
2
+y
2
)
2z
1
}
(61)

t
(x, y, 0) (B

/z
2
) e
ik
o
n
2
{
(xx
1
)
2
+(yy
1
)
2
2z
2
}
(62)
Usando a accin de fase cadrtica dunha lente delgada, a lei de conxugacin
(cancelacin de termos cadrticos), e a continuidade, temos para a amplitude:
B

= A

(z
2
/z
1
) e
ik
o
n
1
x
2
0
2z
1
e
ik
o
n
2
x
2
1
2z
2
(63)
e para a fase: n
1
x
0
x/z
1
= n
2
x
1
x/z
2
+ n
2
y
1
y/z
2
que se satisface (x, y) se
x
1
/x
0
= n
1
z
2
/n
2
z
1
e y
1
= 0, dicir, tdolos puntos obxecto teen imaxe. Logo
(usando a lei de conxugacin) temos a lei do aumento (transversal):
M =
x
1
x
o
=
z
2
/n
2
z
1
/n
1
= 1
z
2
f
=
1
1 + (n
2
z
1
/n
1
f)
(64)
onde x
o
denota calquera punto obxecto. Ntese que se n
1
= n
2
, [z
1
[>f>0
entn M<0 (inversin de imaxe). Obsrvese ademais que salvo unha constante
complexa B

= A

M. Daquela (63) e (64) permiten achar a onda emerxente.

Finalmente, se a intensidade do obxecto I
ob
(x
o
)[
ob
(x
o
)[
2
, a da imaxe ser
I
im
(x
1
) I
ob
(x
1
/M) [
ob
(x
1
/M)[
2
. Pdese probar que 1/M
2
sera a constante
de proporcionalidade por razns de conservacin da enerxa
25, 26, 27
25
Se temos I
ob
(x
o
x

o
) (distribucin de intensidade centrada en x

o
) entn I
im
(x
1
)
I
ob
(x
1
/M x

o
) (distribucin de intensidade centrada en x
1
= Mx

o
). Aplquese a un disco
luminoso de radio r
o
e intensidade I
o
, centrado en (a, o).
26
Exer.-Achar a expresin aproximada (onda case-plana) da onda (61) no lmite z
1

preto do plano z 0.
27
Funcin de Dirac: (xx
o
)=lm
0
()
1/2
e
(xx
o
)
2
/
(lmite dunha distribucin).
Propiedade de escala: (ax)=[a[
1
(x). Propiedade integral:
_
f(x)(x x
o
)dx = f(x
o
).
Exer.-Probar que a onda
i
(x, y, z) de luz procedente do punto (x
o
, 0, z
1
) sito no baleiro
tende, no lmite z z
1
, a
i
(x, y, z
1
) = iA
o
(x x
o
, y 0).
Optica II.-OLP.OP Suso Liares Beiras 31
2.5. Ondas Esferocilndricas
O feito pdese estender a ondas paraxias cilndricas e esferocilndricas, xunto
con lentes cilndricas e esferocilndricas. doado ver que a expresin paraxial
dunha onda x-cilndrica, emerxendo dunha fonte lineal en {x = x
o
, z = z
1
}, :

i
(x, z) =
A

(z z
1
)
1/2
e
ik
1
z
e
ik
1
(xx
o
)
2
2(zz
1
)
(65)
Unha onda esferocilndrica pdese denir como unha composicin de das
cilndricas de distinta curvatura (inverso da distancia da fonte a un plano
de referencia). As supercies de fase constante seran en xeral paraboloides
elpticos e hiperblicos. Daquela a expresin destas ondas ser en xeral:

i
(x, y, z) =
A

(z z
1x
)
1/2
(z z
1y
)
1/2
e
ik
1
z
e
ik
1
(xx
o
)
2
2(zz
1x
)
e
ik
1
(yy
o
)
2
2(zz
1y
)
(66)
Por analoxa teremos ondas esferocilndricas emerxentes de discontinuidades
(en xeral tamn esferocilndricas), dicir, ondas converxentes e/ou diverxentes
de fontes lineais en (x
1
, z
2x
) e (y
1
, z
2y
):

t
(x, y, z) =
B

(z
2x
z)
1/2
(z
2y
z)
1/2
e
ik
2
z
e
ik
2
(xx
1
)
2
2(zz
2x
)
e
ik
1
(yy
1
)
2
2(zz
2y
)
(67)
As expresins anteriores son diagonais, dicir, estn referidas s eixos prin-
cipais dos paraboloides de fase, porn en xeral teramos ondas esferocilndricas
non diagonais (os eixos dos paraboloides estaran rotados respecto sistema
de referencia de laboratorio). Un exemplo sera:

i
(x, z) =
A

(z z
1
)
1/2
e
ik
1
z
e
ik
1
(cos
2
x
2
+sen
2
y
2
2cossenxy)
2(zz
1
)
(68)
Ntese a presenza de termos xy. Coa notacin usada a diagonalizacin trivial:
(cos
2
x
2
+ sen
2
y
2
2cossenxy) = (cosx seny)
2
x
2
, logo nun sistema
x

(rotado respecto a xy) temos unha onda x

-cilndrica, dicir,

1p
(x

, z) =
A

(z z
1
)
1/2
e
ik
1
z
e
ik
1
x
2
2(zz
1
)
(69)
Dioptrios esferocilndricos: por suposto obteramos funcins de transmi-
sin de discontinuidades esferocilndricas no baleiro na forma:
t(x, y) = e
ik
o
nd
o
e
ik
o
(
x
2
2f
x
+
y
2
2f
y
)
(70)
Agora estaramos en condicins de analizar problemas esferocilndricos moi
xerais. Os problemas sempre son factorizables en direccins ortogonais x e y
habendo unha lei de conxugacin para cada direccin do espazo
28
.
28
Exer.-Sexa unha onda esfrica incidindo sobre unha lente x-cilndrica de focal f
x
, achar
a expresin da onda emerxente da lente.
Optica II.-OLP.OP Suso Liares Beiras 32
2.6. Discontinuidades Reflectantes
Unha discontinuidade (ou dioptrio) reectivo corresponde que chamamos
un espello, daquela precisamos como onda emerxente unha onda reectida (
dicir, regresiva) esfrica no medio de ndice n
1
, logo do cambio k
2p
k
1p
(equivalente transformacin formal n
2
n
1
), obtemos,

r
(x, y, z, t) B

(z
2
z)
1
e
ik
1
z
e
i{k
1
(x
2
+y
2
)
2(zz
2
)
}
, B

: por c.c. (71)

A continuidade das ondas incidente e reectida nunha fronteira reectiva ou
discontinuidade esfrica paraxial z
(1)
reectante de radio de curvatura R, ser

i
(x, y, z
(1)
) =
r
(x, y, z
(1)
), e daquela
A

(z
(1)
z
1
)
e
ik
1
z
(1)
e
i{k
o
n
1
(x
2
+y
2
)
2(z
(1)
z
1
)
}
=
B

(z
2
z
(1)
)
e
ik
o
n
1
z
(1)
e
i{k
o
n
1
(x
2
+y
2
)
2(z
(1)
z
2
)
}
(72)
De novo [z
(1)
[ [z
1
[, [z
2
[, logo B

= A

z
2
/z
1
, coma no caso refractivo. Agora
a condicin de continuidade queda simplemente como:
_
e
i{k
o
(n
1
+n
1
)
(x
2
+y
2
)
2R
}
_
e
i{k
o
n
1
(x
2
+y
2
)
2z
1
}
= e
i{k
o
n
1
(x
2
+y
2
)
2z
2
}
(73)
onde o primeiro factor expresa a accin dun espello esfrico paraxial sobre
unha onda esfrica (fase pura xa que a reectancia [r[
2
= 1). Dito factor a
funcin de reexin do espello r(x, y), anloga funcin t(x, y)
29
, dicir:
r(x, y) = e
i{k
o
n
1
(x
2
+y
2
)
R
}
e
ik
o
2n
1
z
(1)
(74)
Agora a unicidade de fase na ecuacin (73) d a ben coecida lei de conxugacin
(l.c.) dun espello:
1
z
2
+
1
z
1
=
2
R
(75)
logo f =R/2. Asemade inmediato comprobar, por exemplo da ecuacin (64),
que M = (z
2
/z
1
). No lmite R obtemos a l.c. dun espello plano,
dicir, z
2
=z
1
(M = 1). De igoal xeito ca no caso refractivo podemos ter
discontinuidades reectantes esferocilndricas con radios de curvatura R
x
e
R
y
, logo:
r(x, y) = e
ik
o
n
1
(
x
2
R
x
+
y
2
R
y
)
(76)
Hai unha lei de conxugacin para cada direccin, dicir: 1/z
2x
+1/z
1x
=2/R
x
,
1/z
2y
+1/z
1y
=2/R
y
. As ondas reectidas esfero-cilndricas sern anlogas s
esfero-cilndricas anteriormente analizadas por transmisin.
30
29
Obs.-Rigorosamente hai un salto de fase por reexin. Con reexin nun dioptrio
teramos o coeciente de Fresnel, as para ondas te: r

(n
2
n
1
)/(n
2
+ n
1
).
30
Exer.-Sexa un espello plano (R ) iluminado cunha onda emerxente de (a, 0, b),
achar a onda reectida.
Optica II.-OLP.OP Suso Liares Beiras 33
2.7. Discontinuidades Prismticas
Sexa unha onda TE propagndose longo da direccin z e incidente nor-
malmente sobre dun prisma delgado (d
o
) de ndice n e ngulo refrinxente .

!
"-!
x

z
Onda TE
n
d
o

A expresin exacta da onda plana emerxente (onda refractada) do prisma vn
dada pola expresin (nun sistema de referencia xyz, z

=zd
o
):
E

= E

o
e
ik
o
nd
o
e
ik
o
[cos(

)z

sen(

)x]
e
it
(77)
onde E

o
determinado polas frmulas de transmisin de Fresnel. Ntese que
se = 0, con rotacin no eixo (x = 0, z = d
o
), obtemos a fase correcta.
Dado que o prisma delgado: 1 (d
o
(h/2) h: altura), e polas
condicins de incidencia

tamn pequeno, entn tmo-las aproximacins:

cos(

) 1 +

1, sen(

. Da Lei de Snell paraxial na

segunda discontinuidade prismtica: n

(onde = ) obtemos:
E

o
e
ik
o
nd
o
e
ik
o
[z

)x]
e
it
e
ik
o
nd
o
e
ik
o
(n1)x
e
ik
o
z

o
e
it
(78)
logo a accin do prisma no plano z

=0, e tomando de novo t

1
t
2
1, pdese
representar pola seguinte funcin de transmisin:
t
P
(x, y) = e
ik
o
nd
o
e
ik
o
(n1)x
(79)
Lei de conxugacin: impoendo a continuidade en z 0 para un prisma
delgado iluminado cunha onda esfrica temos:
e
ik
o
nd
o
e
ik
o
(n1)x
(A

/z
1
)e
i{k
o
(xx
o
)
2
+y
2
2z
1
}
= (B

/z
2
)e
i{k
o
(xx
1
)
2
+(yy
1
)
2
2z
2
}
(80)
e daquela, igoalando fases, derivamos a lei de conxugacin z
2
= z
1
(imaxe
virtual) dun prisma delgado de ndice n e ngulo refrinxente , dicir, obtemos
unha onda diverxente. Ademais obtemos que a imaxe virtual est desprazada
unha cantidade positiva, dicir, x
1
= x
o
(n 1)z
1
, y
1
= 0.
31
31
No Exer.-14 proponse a deduccin da lei de conxugacin dun prisma paraxial groso (de
espesor d) usando condicins de continuidade. Como caso lmite obtense o prisma delgado.
Optica II.-OLP.OP Suso Liares Beiras 34
Apndice: Medios Inhomoxneos
-Os fenmenos aqu recollidos explcanse tendo en conta que o ndice de refrac-
cin unha funcin caseque lineal da densidade de carga ^ entn a velocidade
da luz v = c/n inversamente proporcional a ^
32
.
-Debemos subliar que as febras pticas (para comunicacins pticas, con di-
mensins da orde dunhas poucas decenas de micrmetros) atrapan luz co
mesmo fenmeno, dicir, posen un ndice alto no seu eixo e dimine radial-
mente que atrapa a luz dun xeito oscilante.
32
Lembrar que n=n(q,
o
, m, ^, ,
o
, ) onde ^ corresponde carga que ten interaccin
eciente coa luz: cargas mis externas dos tomos, cargas na banda de conduccin, etc.
Optica II.-OLP.OP Suso Liares Beiras 35
1
-Fermat gravitacional (ondas lp e xeodsicas nulas): esquema de deteccin de
materia escura mediante a inclusin de deexin gravitacional.
33
33
Un Universo cun 3 % de materia barinica, redor dun 30 % de materia oscura e un
65-70 % de enerxa escura semella o mellor ajuste a toda a evidencia observacional dispoible
nestes momentos (http://www.iac.es/gabinete/iacnoticias/winter2002/esp.pdf).
Optica II.-OLP.OP Suso Liares Beiras 36
Exercicios e Problemas
Lentes e Espellos Simples
Exerc.- 1 Sexa unha procedente dun punto arbitrario dun obxecto luminoso:

i
(x, y, z)=[A

/(z + 100)]e
ik
o
z
e
ik
o
[(xx
0
)
2
+(yy
0
)
2
)/2(z+100)
e incidindo sobre dunha
lente sita en z = 0. Cal debe se-la focal f desa lente para que forme dita
lente unha imaxe virtual do obxecto a 50 cm dela. Se o espesor (no centro) e o
ndice da lente son de d
o
=0.5 cm e n = 3/2, escribir a expresin da funcin de
transmisin t(x, y) da lente. Finalmente, obter a expresin da onda
t
asociada
a calquera punto da imaxe. Partcularizar para o punto (x
o
, y
o
) = (1, 1).
Exerc.- 2 A imaxe dun obxecto est a 10 cm dunha lente delgada, de espesor
d
o
e ndice n, e dereita e de dobre tamao c obxecto. Consideremos agora
o punto luminoso do obxecto de coordenadas (1, 2) (cm), acha-la expresin da
onda
t
(x, y, z) procedente deste punto despois de atravesar a lente.
Exerc.- 3 Sobre dunha lente converxente de espesor d
o
, ndice n e focal 60 cm,
incide normalmente unha onda plana (feixe colimado) de seccin circular de
rea S e amplitude A=1. Achar a expresin da onda emerxente da lente. Se a
unha distancia de 90 cm desta lente situamos unha segunda lente converxente
de igoal espesor e ndice, e focal 30 cm, achar a expresin da onda no plano da
segunda lente, e despois da lente. Finalmente acha-lo cociente entre o dimetro
de sada e o de entrada do feixe, de xeito xeomtrico e ondulatorio.
Exerc.- 4 Sexa unha lente delgada positiva de distancia focal f sita en z=0.
Cando iluminada cunha onda esfrica procedente dun punto (x
0
, y
0
), emerxe
a onda
t
(x, y, z)=[
o
/(z
2
z)]e
ik
o
z
e
ik
o
[(x+x
0
N)
2
+(y+y
0
N)
2
)/2(zz
2
)
. Achar o va-
lor de z
2
. Complementariamente, consideremos un punto da imaxe situado en
x
1
=1, y
1
=0 (unidades arbitrarias), acha-la expresin da onda
i
(x, y, z) emer-
xente do correspondente punto obxecto.
Exerc.- 5 Sexa a onda (feixe) luminosa Gaussiana dun lser de l.d.o.
o
que
en z = 0 ten a expresin: (x, y) =Ae
(x
2
+y
2
)/2w
2
o
. Se no dito plano hai unha
lente delgada de espesor d
o
, ndice n e focal f, achar a expresion da onda da
luz Gaussiana lser, na sa forma normal, despois da lente. Asemade achar o
plano z de mxima concentracin (ou focalizacin) de enerxa.
Exerc.- 6 Sexa un espello convexo de radio de curvatura R=2 m. Acha-la
posicin da imaxe dun obxecto situado a 2 m do espello. Escribir as expresins
xerais ( dicir, para calquera punto obxecto e imaxe) das ondas
i
(x, y, z) e

r
(x, y, z), considerando que cada punto luminoso do obxecto ten uha ampli-
tude complexa A

(x
o
, y
o
).
Exerc.- 7 A 100cm do vrtice dun espello cncavo frmase unha imaxe real e
invertida con dobre tamao c do obxecto. Acha-la funcin de reexin r(x, y)
do espello. Asemade acha-la onda reectida
r
(x, y, z) polo espello procedente
do punto (x
o
=1, y
o
=0) (cm) do obxecto.
Exerc.- 8 Achar as expresins xerais das ondas transmitida e reectida no
dioptrio ocular, dicir, usando os parmetros oculares.
Optica II.-OLP.OP Suso Liares Beiras 37
Exerc.- 9 Probar, de xeito ondulatorio, a obtencin dunha onda plana a
partires dunha lente delgada iluminada cunha onda esfrica procedente de
(x
0
, 0, f). Inversamente, dada unha onda plana k = k
o
(, 0, 1) incidindo so-
bre dita lente, achar a onda transmitida.
Exerc.- 10 Sexa a onda (x, y, z) = [A

/(z 20)] e
ik
o
z
e
ik
o
[(x+1)
2
+(y2)
2
]/2(z20)
, in-
cidindo sobre dunha lente con transmisin t(x, y) = e
ik
o
(x
2
+y
2
)/60
, achar a onda
transmitida.
Discontinuidades e Prismas
Exerc.- 11 Sexan dous medios de ndices n
1
e n
2
= 1 separados por unha
supercie plana z = 0. Un obxecto situado no medio mis denso est a unha
distancia b por debaixo da supercie de separacin. Acha-la expresin da onda
refractada
t
(x, y, z) procedente dun punto arbitrario (x
o
, 0) do obxecto, e
analizala.
Exerc.- 12 Usando condicins de continuidade de ondas paraxiais determina-
la expresin da posicin da imaxe producida por unha lmina plano-paralela
de espesor d e ndice n
2
, mergullada nun medio de ndice n
1
. Sol.-Se z
2
denota
a distanza dende o primeiro plano da lmina entn z
2
= z
1
+d(1 n
1
/n
2
).
Exerc.- 13 Se unha onda luminosa procedente de calquera punto dun pei-
xe, despois de atravesar a parede do acuario, ten a forma, salvo constantes,

t
(x, y, z)=[3/(z + 3)]e
ik
o
z
e
ik
o
[(xx
o
)
2
+(yy
o
)
2
)/2(z+3)
, determinar a profundidade
real que se atopa o peixe?. De seguido escribir a expresin da onda
i
(x, y, z)
procedente de calquera punto do peixe antes de alcanzar a parede do acuario.
Se agora temos en conta que a parede do acuario ten un espesor d e ndice n,
cal sera agora a expresin da profundidade real.
Exerc.- 14 Achar de xeito totalmente ondulatorio as leis de conxugacin e
aumento dun prisma paraxial groso de espesor d (no centro), ngulo refrinxente
e ndice n mergullado no baleiro e iluminado por unha fonte puntual sita en
(x
o
, 0, z
1
). Tase en conta que, en moi boa aproximacin, dito prisma pdese
visualizar coma unha lmina grosa en contacto cun prisma delgado.
Exerc.- 15 Sexa un prisma delgado de espesor d
o
, ndice n e ngulo de refrin-
xencia no plano xz. Se dito prisma iluminado pola onda esfrica paraxial
dada pola expresin:
i
(x, y, z)=[A/(z a)]e
ik
o
z
e
ik
o
(x
2
+y
2
)/2(za)
, a > 0, achar a
expresin da onda
t
(x, y, z) refractada polo prisma. Describir, de xeito ondu-
latorio, que ocorrera se tivramos a < 0.
Exerc.- 16 Sexa un prisma delgado de espesor d
o
, ndice n e ngulo de re-
frinxencia no plano xz. Se dito prisma iluminado por unha onda plana
paraxial incidindo baixo un ngulo sobre da normal prisma, achar, usando
condicins de continuidade, a onda refractada, e de seguido analizar o resultado
segundo os valores de .
Exerc.- 17 Sexa un feixe Gaussiano propagndose no baleiro con parmetro
complexo z
1
+ iz
o
. Se incide sobre unha supercie plana de separacin cun
medio de ndice n, achar a expresin complexa e normal do feixe Gaussiano
transmitido.