Parku kombetar i Butrintit.

Shpallur monument kulture n mbrojtje nga shteti shqiptar m 1948 Regjistruar si pasuri botrore e UNESCO-s m 1992 Prfshirja n Listn e Monumenteve n Rrezik m 1997 Zgjerimi si Sit i Trashgimis Botrore m 1999 Prezantim:

Pjesa kryesore e Butrintit si dhe shum nga qendrat arkeologjike n afrsi t tij u shpalln monumente kulture q n vitin 1948 me aktin e par rregullues pr monumentet e kulturs. Rndsia kombtare e Butrintit u njoh dhe u konfirmua me regjistrimin e tij n listn e pasurive botrore t UNESCO-s nga Komiteti i Trashgimis Botrore n 1992-shin. Regjistrimi i Butrintit n UNESCO u b n baz t kritereve kulturore (iii) q sht nj dshmi unikale dhe e jashtzakonshme t nj qytetrimi dhe tradite kulturore t zhdukur. Zona e shpallur si trashgimi botrore n 1992, ishte zona brenda mureve q mbulonte 16 ha. N shtator t vitit 1979, pas krizs s shkaktuar nga rnia e skemave piramidale n Shqipri, UNESCO drgoi nj mision n Shqipri pr t raportuar mbi gjendjen n t ciln ndodhej Butrinti. N raportin e UNESCO-s u rekomandua q kjo qendr arkeologjike duhej t prfshihej n Listn e Trashgimive Kulturore n Rrezik.

Pershkrimi kulturor:

Butrinti, i gjendur n bregdetin juperndimor t Shqipris, sht nj vend magjik. Atmosfera e tij e vecant krijohet nga nj kombinim i arkeologjis dhe natyrs dhe zor t gjendet diku tjetr n Mesdhe. Brthama e qytetit antik t Butrintit ndodhet n nj kodr t vogl rrethuar nga ujrat e liqenit t Butrintit dhe kanalit Vivari. N veri dhe n lindje mocalet ua ln vendin maleve t larta. Ishulli i Korfuzit mbyll pamjen n Perndim. Butrinti sht prshkruar si mikrobota e historis mesdhetare. Pr shkak t vendndodhjes s vet strategjike, Butrinti figuron n historin e Mesdheut q nga Lufta e Par e Peloponezit gjer tek luftrat e Napoleonit n shek. 19. Qendra arkeologjike sht pushtuar n mnyr t vazhdueshme q prej shek 8 P.Kr. monumentet e tij greke, romake, bizantine, anzhuine, veneciane, otomane pasqyrojn kt histori t gjat dhe komplekse. Zona e rrethuar me mur e Butrintit mbulon 16 ha t qendrs arkeologjike por jan edhe 24 ha t tjer rrethinash antike q ndodhen n fushn e Butrintit prtej kanalit t Vivarit. N mnyr jo t zakont qendra kryesore arkeologjike plotsohet me ruajtjen e mir t qendrave shoqruese n brendsi t toks. Mungesa e zhvillimit modern n rajon ka ruajtur shum element t peizazhit t ktyre vendeve antike dhe vizitorit i ofrohet nj rast i rrall pr t marr arratin nga imazhet e jets s shekullit t 20t dhe pr t jetuar dicka t ndryshme. Historia e konservimit fillon q n vitet 1930 me punn e nj misioni arkeologjik italian t kryesuar nga Konti Ugolini. Shum monumente n Butrint jan konservuar n kt periudh. Pr m tepr, u rikonstruktua kalaja e akropolit dhe u prshtat pr nj prdorim bashkkohor dhe nj muze arkeologjik.

Butrinti, si fillim u zhvillua si nj pik edukimi dhe argtimi pr shkollat dhe vizitort, dhe ndoshta pr kt arsye, iu dha m shum rndsi interpretimit t monumenteve prmes rikonstruksionit t tyre. Kto ndrhyrje prfshin rikonstruktimin e skens s theatrit, bazilikn, nimfeun dhe kulln Veneciane. Prova qeramike q i prkasin Epoks s Bronxit t von e n vazhdim tregojn banimin e kodrave t ulta q formuan ishuj brenda pjess s futur t detit dhe zonave mocalore t asaj q sot sht fusha e Butrintit. Pershkrimi historik:

N shek. e 4t P. Kr. Butrinti iu kthye kontrollit t pavarur Kaon dhe nj prov mbishkrimore sugjeron se ai funksiononte si qendr administrative pr zonn. N kt periudh pjesa m e madhe e vendbanimit u rimodelua. Ekspansioni romak n Epir filloi pas pasojave t lufts s tret maqedonase n vitin 168-t p.Kr. n shek e 1-r P. KR. Ndrtimi kryesor i Butrintit i kishte kaprcyer kufirin e murit rrethues t shek. 4t p.Kr. deri n bregun e kanalit Vivari. Tej Butrintit u ndrtuan cifliqe t pasura si ato q kish miku i Ciceronit T. Pompon Atiku. N shek 1-r P.Kr, Butrinti u deklarua si nj koloni pr ushtart veteran t luftrave civile, fillimisht prej Jul Cesarit dhe m pas nga Augusti. Krijimi i kolonis coi n riorganizimin e agoras dhe zons s teatrit, ndrtimit t nj ujsjellsit, si dhe banjot publike. Q nga fundi i shke t tret zonat m t vjetra publike t Butrintit mund t ken rn n disprdorim. Gjat shekj 6-t, u banuan prsri vendet e fortifikuara m par ndoshta pr tu prdorur si strehim t ardhurish. Pas pushtimeve sllave t shek t 6-t vendbanimi

kryesor i Butrintit duket sa ka dshtuar duke patur kulmin n braktisjen e tij n mes t shek 7-t. Butrinti nuk sht pushtuar srish deri nga fundi i shek 9-t kur kontrollin e rajonit e morn srish bizantint. Nga kjo periudh n vazhdim, fati i Butrintit ishte i lidhur ngusht me fatin e Korfuzit dhe betejn pr supremaci n rrugt detare t Adriatikut. Me vdekjen e Karlit III t Anzhuve (1836), Republika e Venedikut, e shqetsuar pr t ruajtur rrugn tregtare t Adriatikut nga rreziqet q sillte Perandoria Osmane tashm n rritje, mori si Korfuzin dhe Butrinti. Mbrojtja e Butrintit u prmirsua pas sulmit Osman t 1453-it. Pavarsisht nga ky sistem i ri mbrojtje, Sulejmani i Madh e pushtoi Butrintin dhe ndrtoi nj kamp m 1538. M 1572 Venedikasit e braktisn zonn. Nj gravur e hershme e shek t 19-t, e tregon kt vendbanim ende n prdorim. Kapitulli final n historin e gjat t Butrintit erdhi me ndrtimin kalas katrore n grykn e Vivarit nga Ali Pasha. Qyteti Muze i Gjirokastres. Shpallur qytet muze nga shteti shqiptar me 1961 Shpallur Pasuri Botrore m 2005

Prezantimi: Me iniciativn e shkrimtarit Ismail Kadare, me janar 2002, Gjirokastra iu propozua zyrtarisht autoriteteve te UNESCO s pr tu prfshir n Listn e Siteve Trashgimi Botrore. Dosja u dorezua zyrtarisht me 22 janar 2002. Ne mbledhjen e mbajtur ne Dubai ne korrik 2005 te Sesionit te Komitetit te Trashegimise Boterore , Gjirokastra u perfshi ne listen e e Siteve Trashgimi Botrore. Eshte shpallur sipas kriterit (iii): q prbn nj dshmi unike t nj tradite kulturore t jets, t zhvilluar n shek 14-19. Sipas kriterit (iv) :tipi i shtepise se fortifikuar te Gjirokastres paraqitet si shembull i dallueshm i nj tipi konstruksioni q ilustron nj mnyr jetese n periudhn shek 14-19 .

Historiku: Gjirokastra pr shkak t vlerave t saj t rndsishme kulturore dhe artistike, sht nn mbrojtjen e shtetit q nga viti 1961.

Kjo qendr, e gjendur n jug t Shqipris, mendohet t jet krijuar rreth shek 13 dhe u zgjerua prreth kalas rreth shek. 14 duke u kthyer kshtu n nj ndr qendrat m t rndsishme t vendit. Dshmit e para historike vijn nga historiani i njohur J. Kantakuzen, i cili jep mendime t ndryshme mbi qytetin e quajtur Argyrokastron. M 1419, qyteti u pushtua nga turqit. Historiani bizantin Hallkokondili, duke prshkruar revoltn e shqiptarve ndaj turqve, prmend qytetin e Gjirokastrs m shum se nj her, duke pasur parasysh kalan e banuar. Gjat shek 15 nuk konstatohet ndonj rritje e madhe e qytetit, ndrsa n 1672, ajo pson nj rritje t ndjeshme pr shkak t rritjes mekanike t popullsis t ardhur nga fshatrat prreth. Sipas historianit t njohur, Celebiu, i cili beri edhe nje pershkrim te kalase i cili tregon q ishte funksionale duke marre funksione ushtarake, pjeserisht te banimit per autoritetet, ndrtimi i Pazarit duhet te ket filluar rreth fillimit t shek. 17.

Pershkrim kulturor:

Aktualisht, Gjirokastra e ruan t paprekur skemn e saj urbanistike. Ajo prbhet nga disa lagje t ndrtuara mbi nj terren t aksidentuar, dhe q rrethojn kalan. Cdo shtpi ka karakteristika t vecanta q lidhen me terrenin mbi t cilin ato jan ndrtuar. Sipas kategorive, n qytet dallohen kalaja, pazari, ndrtimet e kultit dhe shtpit e banimit. Kalaja, e cila prbn zanafilln e qytetit, kishte funksione ushtarake dhe kontrollonte gjith luginn e Drinos. Kalaja, e ndrtuar n shek 13, u zgjerua 18111812 m tej nga Ali Pash Tepelena ndertoi disa rruge dhe nje ujesjelles te zhvilluar per kohen. Punimet e rikonstruksionit u kryen edhe ne pjesen origjinale. Kalaja ka tri porta kryesore dhe ruan n kushte t mira muret rrethuese t cilat ndrpriten me bedena. Kalaja furnizohej me uj t pijshm nga nj burim natyror. Pazari, i vendosur n qendr t qytetit, ne ane te keshtjelles, ruan mir karakteristikat e nj pazari tradicional me ndrtesa t njpasnjshme t shtruara me kalldrme gursh t zinj. Fillimisht ishte ndertuar ne anen verilindore te kalase. Ansambli i pazarit eshte zhvendosur ne hapesiren aktuale rreth fillimit t shek 17. katr arterie kryesore mbi te cilat zhvillohet pazari, lidhin kete kompleks me qytetin. Nje zjarr i madh i shek te 17 e shkaterroi rende pazarin i cili u rikonstruktua teresisht. Ndertimet solide te bera ne gur jane vendosur ne formen e vargjeve paralel, sipas nje modeli qe haset ne gjithe hapesiren ballkanike.

Ndrtimet e kultit, qe prfaqsohen nga nj xhami ,nje tyrbe dhe dy kisha brenda ambjentit te banesave, nuk luajn rol n profilin e qytetit. Xhamite, jane ne cdo lagje me dimensione modeste. Ajo me e dalluara eshte ajo e lagjes Mexhite e shek 17. xhamia me e madhe eshte ajo e Pazarit, e ndertuar me 1757. Dy kisha te tipit bazilikal ngrihen ne lagjen Pazar i Vjeter(1784) dhe Varosh t viteve 1776 e rikonstruktuar mbas zjarrit me 1835. Ne fushen e ndertimeve sociale permendim banjon publike te shek. 17. Lloji i baneses i jep tonin qytetit te Gjirokastres, jo vetem per predominancen ne hapesiren e kesaj qendre, por edhe per kompozimin vertial te theksuar. Banesat, nj tip i vacant n tipologjin e baness shqiptare dhe asaj ballkanase, mesjetes se vone. Ato kan luajtur nj rol t rndsishm n fizionomin e qytetit. Shtpia tregon evolucionin e kohs n t ciln sht ndrtuar. Tiparet e vecanta te mbrojtjes i japin edhe emrin Kulle. Konstatohen disa shembuj dhe variante. Ne fillim te shek 19 u ndertuan variantet me te zhvilluara ne keto ndertime, si dhe u arriten rezultatet me me teper vlera arkitektonike. I pari sht zakonisht i pabanueshm, por ka funksione sekondare. Ne katin e pare familja banon gjate stines se ftohte. Kati i dyte banohet gjate muajve t ngrohte te vitit Me qellim qe ti adaptohet terrenit shkembor, banesa e Gjirokastres zgjerohet ne volum nga nje kat ne tjetrin, qe sjell nje zhvillim te pabarabarte te kateve. Muret jane zbukuruar me ornamente lulesh dhe me dekoracione (lule, arme etj). I pergjigjet ne menyre perfekteve kushteve te epokes. Kto shtpi dallohen kryesisht pr lidhjen perfekte me tokn mbi t ciln jan ndrtuar, diferencimin funksional sipas kateve, theksimin e karakteristikave mbrojtse t tyre si dhe vendosjen funksionale. Ky kompleks sht ndr m interesantt n traditn ndrtuese shqiptare. Shtepia e ka catine me pllaka guri, ne harmoni perfekte me peizazhin shkembor te territorit ku ajo ngrihet. Materiali i cituar nga: E. Riza Qyteti Muze i GJirokastres. Bibliografia: Apollon Bace: Veshtrim mbi qendrat e banuara antike dhe mesjetare ne luginen e Drinosit, Monumentet nr. 4, 1972 Gjerak Karaiskaj: 5000 vjet fortifikime ne Shqiperi Tirane, 1981

Latif Lazimi: Probleme t ruajtjes s vlerave urbane te qytetit muze te Gjirokastres Emin Riza: Banesa e fortifikuar gjirokastrite, Monumentet, 1971 Emin Riza dhe Pirro Thomo: Gjirokastra that is a museum, Museum 175, UNESCO Paris.