 ‫س‬Õ퇖@‹Øiìia

@ @oÏý‚@éi@†‹Ï@åí‹m@Õzn ß@ë@óibz–@åí‹m‹i

@ @Z˜îƒÜm@ë@ÕîÔ¥
á bÓ@åi@‡à«@åi@弋Ûa‡jÇ@åi@‡à«

:‫ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻛﺘﺎب‬
‫ اﺛﺮ ﺷﻴﺦ اﻹﺳﻼم اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ‬،‫ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﻪ اﻟﻨﺒﻮﻳﻪ‬

@ @黋m
@ @ïšìÈÛa@ a‡jÇ@åi@Öbz a

‫ﻫـ‬1387/1429 ‫ﭼﺎپ اﻭﻝ‬

‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪2‬‬

‫@‬ ‫@‬
‫@‬ ‫@‬
‫@‬ ‫@‬
‫@‬ ‫@‬
‫@‬ ‫@‬
‫@‬ ‫@‬

‫ﺷﻨﺎﺳﻨﺎﻣﻪ ﻛﺘﺎﺏ‬

‫أﺑﻮﺑﻜﺮ اﻟﺼﺪﻳﻖ ‪ ‬ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ ﺻﺤﺎﺑﻰ و ﻣﺴﺘﺤﻖﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮد ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ‬ ‫ﻧــﺎم ﻛﺘــﺎب‪:‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻗﺎﺳﻢ‬ ‫ﻧﻮﻳـــــﺴﻨﺪه‪:‬‬
‫إﺳﺤﺎق ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ دﺑﻴﺮي اﻟﻌﻮﺿﻲ‬ ‫ﻣﺘــــــﺮﺟﻢ‪:‬‬
‫دار اﻟﻘﺎﺳﻢ‬ ‫ﻧﺎﺷـــــــﺮ‪:‬‬
‫‪10,000‬‬ ‫ﺗﻴـــــــﺮاژ‪:‬‬
‫‪1387‬ﻫـ‪ .‬ش ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪.1429‬ق‬ ‫ﺳــﺎل ﭼــﺎپ‪:‬‬
‫اول‬ ‫ﻧﻮﺑﺖ ﭼـﺎپ‪:‬‬
‫‪En_Haghighat@yahoo.com‬‬ ‫آدرس اﻳﻤﻴــﻞ‪:‬‬
‫‪www.aqeedeh.com‬‬
‫‪www.ahlesonnat.net‬‬ ‫ﺳﺎﻳﺘﻬﺎى ﻣﻔﻴﺪ‪:‬‬
‫‪www.isl.org.uk‬‬
‫‪www.islamtape.com‬‬

‫‪٢‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪3‬‬

‫‪@ @kÛbİß@o ŠèÏ‬‬

‫˜@ @‬ ‫‪@ @æaìäÇ‬‬ ‫‪@ @â‬‬
‫‪8‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫‪1‬‬
‫‪12‬‬ ‫اﻧﮕﻴﺰة ﺗﺄﻟﻴﻒ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب و ﻧﻜﺎﺗﻲ ﭼﻨﺪ راﺟﻊ ﺑﻪ ﺷﻴﻮة ﺗﺄﻟﻴﻒ آن‬ ‫‪2‬‬
‫‪14‬‬ ‫ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺻﺤﺎﺑﻪ و ﺧﻠﻔﺎي راﺷﺪﻳﻦ‬ ‫‪3‬‬
‫‪18‬‬ ‫ﻓﻀﻞ و ﺑﺮﺗﺮي ﺑﻌﻀﻲ از ﺧﻠﻔﺎي راﺷﺪﻳﻦ ﺑﺮ ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ‬ ‫‪4‬‬
‫‪19‬‬ ‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ‪ ،‬ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ ﺻﺤﺎﺑﻪ‬ ‫‪5‬‬
‫‪19‬‬ ‫ﻧﺴﺐ او‪:‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪19‬‬ ‫ﺷﻐﻞ و ﻛﺎر او ﻗﺒﻞ از اﺳﻼم‬ ‫‪7‬‬
‫‪20‬‬ ‫ﻣﻨﺰﻟﺖ او ﻗﺒﻞ از اﺳﻼم‬ ‫‪8‬‬
‫‪21‬‬ ‫وﺻﻒ او ﺑﻪ ﺻﺪﻳﻖ در اﺣﺎدﻳﺚ ﻧﺒﻮي‬ ‫‪9‬‬
‫‪24‬‬ ‫ﺻﺪﻳﻖ رﺳﺎﺗﺮ از ﺻﺎدق اﺳﺖ‬ ‫‪10‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻘﺪمﺗﺮﻳﻦ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺮاي ﺧﻴﺮات و ﻧﻴﻜﻲﻫﺎ‪ ،‬و اوﻟﻴﻦ ﻛﺴﻲ‬
‫‪25‬‬ ‫‪11‬‬
‫ﻛﻪ اﺳﻼم آورد‬
‫‪28‬‬ ‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬اوﻟﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺪا ﻣﻮرد اذﻳﺖ و آزار ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‬ ‫‪12‬‬
‫‪31‬‬ ‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬اوﻟﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص دﻓﺎع ﻛﺮد‬ ‫‪13‬‬
‫‪33‬‬ ‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬اوﻟﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺪا دﻋﻮت ﻛﺮد‬ ‫‪14‬‬
‫‪34‬‬ ‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬اوﻟﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﺎﻟﺶ را ﺟﻬﺖ ﻧﺼﺮت و ﻳﺎري اﺳﻼم ﺑﺬل ﻧﻤﻮد‬ ‫‪15‬‬
‫ﻓﻀﻴﻠﺖ و ﺑﺮﺗﺮي ﭘﻴﺸﻲ ﮔـﺮﻓﺘﻦ ﺑـﺮاي اﻧﻔـﺎق ﻣـﺎل و ﺟﻨﮕﻴـﺪن ﺑـﺎ‬
‫‪38‬‬ ‫دﺷــﻤﻨﺎن‪ ،‬و اﻳﻨﻜــﻪ اﺑــﻮﺑﻜﺮ ﺑــﺮاي اﻳــﻦ دو ﻣــﻮرد از ﻫﻤــﺔ ﺻــﺤﺎﺑﻪ‬ ‫‪16‬‬
‫ﭘﻴﺸﻘﺪمﺗﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‬
‫‪39‬‬ ‫ﭘﻴﺸﻲ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺑﻮﺑﻜﺮ از ﻋﻤﺮ در اﻧﻔﺎق ﻣﺎل‬ ‫‪17‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻳﺎر و رﻓﻴﻖ ﻫﻤﻴـﺸﮕﻲ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ص؛ ﻓـﻀﻴﻠﺖ ﻣـﺼﺎﺣﺒﺖ و‬
‫‪39‬‬ ‫‪18‬‬
‫ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‪ ،‬ﻣﻘﺎﺻﺪ آن‪ ،‬و ﭘﻴﺸﻲ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺑﻮﺑﻜﺮ در آن‬

‫‪٣‬‬
‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪4‬‬

‫˜@ @‬ ‫‪@ @æaìäÇ‬‬ ‫‪@ @â‬‬

‫‪40‬‬ ‫‪ 19‬ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ و ﻫﻤﺮاﻫﻰ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‬
‫‪41‬‬ ‫ﭘﻴﺸﻰ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺑﻮﺑﻜﺮ در ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ و ﻫﻤﺮاﻫﻰ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‬ ‫‪20‬‬
‫‪42‬‬ ‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻳﺎر و رﻓﻴﻖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در ﺳﻔﺮ ﻫﺠﺮت ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ‪،‬‬ ‫‪21‬‬
‫‪42‬‬ ‫دﻻﻟﺖ آﻳﺔ »إﻻ ﺗﻨﺼﺮوه« ﺑﺮ أﻓﻀﻞ ﺑﻮدن اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﻫﻔﺖ دﻟﻴﻞ‬ ‫‪22‬‬
‫‪49‬‬ ‫ﻣﺎﺟﺮاي ﺳﻔﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در ﻫﺠﺮت ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ‬ ‫‪23‬‬
‫‪52‬‬ ‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﺑﺎﺗﻘﻮاﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮد اﻣﺖ اﺳﻼم‬ ‫‪24‬‬
‫‪56‬‬ ‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﺑﺎاﻳﻤﺎنﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮد اﻣﺖ اﺳﻼم‬ ‫‪25‬‬
‫‪57‬‬ ‫ﮔﻮاﻫﻲ دادن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در ﻣﻮرد ﻛﻤﺎل اﻳﻤﺎن اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ‬ ‫‪26‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﺎﻟﻢﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮد از ﻣﻴﺎن ﺻﺤﺎﺑﻪ و اﻣﺖ اﺳﻼم و زﻳﺮكﺗﺮﻳﻦ و‬
‫‪58‬‬ ‫‪27‬‬
‫ﺑﺎﻫﻮشﺗﺮﻳﻦﺷﺎن‬
‫‪62‬‬ ‫ﻋﻠﺖ ﻛﻤﻲ ﻧﻘﻞ اﺣﺎدﻳﺚ ﺗﻮﺳﻂ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﺑﺰرﮔﺎن ﺻﺤﺎﺑﻪ‬ ‫‪28‬‬
‫‪63‬‬ ‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻳﻜﻲ از ﻛﺎﺗﺒﺎن وﺣﻲ ﺑﻮد‬ ‫‪29‬‬
‫‪63‬‬ ‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﭘﺎرﺳﺎﺗﺮﻳﻦ ﺻﺤﺎﺑﻪ‬ ‫‪30‬‬
‫‪64‬‬ ‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﺷﺠﺎعﺗﺮﻳﻦ اﻧﺴﺎن ﭘﺲ از رﺳﻮل ﺧﺪا ص‬ ‫‪31‬‬
‫‪70‬‬ ‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮﻳﻦ اﻧﺴﺎن در ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا ص‬ ‫‪32‬‬
‫‪73‬‬ ‫ﺣﻤﺎﻳﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص از اﺑﻮﺑﻜﺮ‬ ‫‪33‬‬
‫‪74‬‬ ‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻫﻴﭻ ﮔﺎه در ﺣﻖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺪي ﻧﻜﺮد‬ ‫‪34‬‬
‫‪75‬‬ ‫دﺧﺘﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ )ﻋﺎﻳﺸﻪ(‪ ،‬ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮﻳﻦ ﻫﻤﺴﺮ در ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‬ ‫‪35‬‬
‫اﻳﻤﺎن آوردن ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان و ﻧﺰدﻳﻜـﺎن اﺑـﻮﺑﻜﺮ ﺑـﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ص‪ ،‬از‬
‫‪77‬‬ ‫‪36‬‬
‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي اﺑﻮﺑﻜﺮ اﺳﺖ‬
‫‪79‬‬ ‫اﺣﺘﺮام ﮔﺬاﺷﺘﻦ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان و ﻧﺰدﻳﻜﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‬ ‫‪37‬‬
‫‪81‬‬ ‫اﺧﺘﻼف ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﻀﻴﺔ »ﻓﺪك« ﺑﺎ ﻧﺺ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻣﺮﺗﻔﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‬ ‫‪38‬‬
‫‪83‬‬ ‫در ﻣﺸﻮرت و ﻧﻈﺮﺧﻮاﻫﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺎ ﻳﺎراﻧﺶ‪ ،‬اﺑـﻮﺑﻜﺮ ﺑـﺮ ﻫﻤـﻪ‬ ‫‪39‬‬

‫‪٤‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪5‬‬

‫˜@ @‬ ‫‪@ @æaìäÇ‬‬ ‫‪@ @â‬‬

‫ﻣﻘﺪم ﺑﻮد‬
‫ﻣﺸﻮرت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ در ﻣﻮاردي ﻛﻪ وﺣـﻲ درﺑـﺎرة‬
‫‪87‬‬ ‫‪40‬‬
‫آن ﻧﺎزل ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‬
‫‪87‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻫﺮ ﻛﺪام از اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ را ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺗﺸﺒﻴﻪ ﻛﺮد‬ ‫‪41‬‬
‫‪89‬‬ ‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬از ﻓﺼﻴﺢﺗﺮﻳﻦ و ﺳﺨﻨﻮرﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮدﻣﺎن ﺑﻮد‬ ‫‪42‬‬
‫‪91‬‬ ‫ﺧﻄﺒﺔ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‬ ‫‪43‬‬
‫‪92‬‬ ‫ﺧﻄﺒﺔ اﺑﻮﺑﻜﺮ در روز ﺳﻘﻴﻔﻪ‬ ‫‪44‬‬
‫‪92‬‬ ‫ﺧﻄﺒﺔ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻌﺪ از ﺑﻴﻌﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ او‬ ‫‪45‬‬
‫‪93‬‬ ‫ﺧﻄﺒﺔ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻋﺪهاي از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪﻧﺪ‬ ‫‪46‬‬
‫ﺧﻄﺒﺔ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺮدم را ﺑﺮاي ﺟﻨﮓ ﺑﺎ اﻫﻞ‬
‫‪95‬‬ ‫‪47‬‬
‫ﻛﺘﺎب در ﺷﺎم ﺟﻤﻊ ﻛﺮد‬
‫‪96‬‬ ‫ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮد در ﻣﻴﺎن اﻣﺖ اﺳﻼم ﭘﺲ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ اﺳﺖ‬ ‫‪48‬‬
‫ﻫﺮ ﺳﺘﺎﻳﺶ و ﺗﻤﺠﻴﺪي ﻛﻪ در ﻗﺮآن آﻣﺪه‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ اوﻟﻴﻦ ﻛﺴﻲ اﺳـﺖ‬
‫‪100‬‬ ‫‪49‬‬
‫ﻛﻪ ﻣﺸﻤﻮل آن اﺳﺖ‬
‫‪102‬‬ ‫ﺧﺼﻠﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻳﻚ روز در اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺟﻤﻊ ﺷﺪ‬ ‫‪50‬‬
‫‪103‬‬ ‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬اوﻟﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ از ﻣﻴﺎن اﻳﻦ اﻣﺖ داﺧﻞ ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻲﮔﺮدد‬ ‫‪51‬‬
‫‪104‬‬ ‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬از ﺗﻤﺎم درﻫﺎي ﺑﻬﺸﺖ ﻓﺮا ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد‬ ‫‪52‬‬
‫‪105‬‬ ‫ﺳﺘﺎﻳﺶ و ﺗﻤﺠﻴﺪ ﻋﺎﻳﺸﻪ از ﭘﺪرش‬ ‫‪53‬‬
‫‪107‬‬ ‫ﻋﻤﺮ ‪ ‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﻚ ﺷﺒﺎﻧﻪ روز اﺑﻮﺑﻜﺮ از ﻋﻤﺮ و ﺧﺎﻧﺪان ﻋﻤﺮ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‬ ‫‪54‬‬
‫‪111‬‬ ‫ﺧﻼﻓﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ‬ ‫‪55‬‬
‫‪111‬‬ ‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺑﺮﺣﻖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮد ﺑﺮاي ﺧﻼﻓﺖ‬ ‫‪56‬‬
‫ﺧﻼﻓﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻧﺼﻮص ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﻧﺒﻮي و اﺟﻤـﺎع‬
‫‪112‬‬ ‫‪57‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﺣﻖ و درﺳﺖ اﺳﺖ‬

‫‪٥‬‬
‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪6‬‬

‫˜@ @‬ ‫‪@ @æaìäÇ‬‬ ‫‪@ @â‬‬

‫وﺟﻪ اول‪ :‬ﺧﺒﺮ ﺑﻪ وﻗﻮع ﺧﻼﻓﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ آن را‬
‫‪113‬‬ ‫‪58‬‬
‫ﻣﻮرد ﺳﺘﺎﻳﺶ و ﺗﻤﺠﻴﺪ ﻗﺮار داده و ﺑﺪان راﺿﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‬
‫وﺟﻪ دوم‪ :‬اﻣﺮ ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ و ﭘﻴﺮوي از اﺑﻮﺑﻜﺮ و واﮔﺬار ﻛـﺮدن اﻣـﻮر‬
‫‪118‬‬ ‫‪59‬‬
‫ﺟﺎﻣﻌﺔ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ او‬
‫‪121‬‬ ‫وﺟﻪ ﺳﻮم‪ :‬ارﺷﺎد و راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻪ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدن ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ‬ ‫‪60‬‬
‫‪128‬‬ ‫دﻻﻟﺖ ﻗﺮآن ﺑﺮ ﺧﻼﻓﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ‬ ‫‪61‬‬
‫آﺛﺎر و رواﻳﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﻼﻓﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣﻲﺗـﻮان ﺑـﺪانﻫـﺎ اﺳـﺘﺪﻻل و‬
‫‪130‬‬ ‫‪62‬‬
‫اﺳﺘﻨﺎد ﻧﻤﻮد‬
‫راهﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ آﮔـﺎﻫﻲ و ﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ از اﺳـﻨﺎد‬
‫‪131‬‬ ‫‪63‬‬
‫اﺣﺎدﻳﺚ و رواﻳﺎت ﻧﺪارﻧﺪ‬
‫درﺳﺖ آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﺣﺎدﻳﺚ زﻳﺮ‪ ،‬ﺑﺮ اﻓﻀﻞ ﺑﻮدن ﻋﻠﻲ و ﻋﺼﻤﺖ او و‬
‫‪139‬‬ ‫‪64‬‬
‫ﻣﺴﺘﺤﻖ ﺑﻮدﻧﺶ ﺑﺮاي ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻌﺪ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‪ ،‬دﻻﻟﺖ ﻧﺪارﻧﺪ‬
‫ﺑﻌﻀﻲ از اﺣﺎدﻳﺚ دروغ و ﺳﺎﺧﺘﮕﻲاي ﻛﻪ در ﻓﻀﺎﻳﻞ ﻋﻠﻲ و ﺑـﺮاي‬
‫‪151‬‬ ‫‪65‬‬
‫اﺛﺒﺎت ﺧﻼﻓﺖ او ﺑﻌﺪ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‪ ،‬وﺿﻊ ﺷﺪهاﻧﺪ‬
‫‪155‬‬ ‫اﺟﻤﺎع ﺑﺮ ﺧﻼﻓﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ‬ ‫‪66‬‬
‫‪155‬‬ ‫ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ در ﺳﻘﻴﻔﻪ‬ ‫‪67‬‬
‫‪158‬‬ ‫ﺑﻴﻌﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺮدم ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﻨﺒﺮ‬ ‫‪68‬‬
‫‪159‬‬ ‫ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻜﺮدن ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎده ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ‬ ‫‪69‬‬
‫ﻋﻠﻲ ‪ ‬و ﺑﻌﻀﻲ از اﻓﺮاد ﺑﻨﻲ ﻫﺎﺷﻢ اﺑﺘﺪا در ﺳﻘﻴﻔﺔ ﺑﻨﻲ ﺳـﺎﻋﺪه ﺑـﺎ‬
‫‪161‬‬ ‫‪70‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻜﺮدﻧﺪ و ﺑﻌﺪاً ﺑﺎ او ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‬
‫‪164‬‬ ‫اﺟﻤﺎعِ ﻣﻌﺘﺒﺮ در ﺧﻼﻓﺖ‬ ‫‪71‬‬
‫ﺣﺘﻲ اﮔﺮ اﺟﻤﺎع ﻫﻢ ﺑﺮ ﺧﻼﻓﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻲﺑـﻮد‪ ،‬ﺑـﺎز اﺑـﻮﺑﻜﺮ‬
‫‪165‬‬ ‫‪72‬‬
‫ﻣﺴﺘﺤﻖ و ﺷﺎﻳﺴﺘﺔ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻮد‬

‫‪٦‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪7‬‬

‫˜@ @‬ ‫‪@ @æaìäÇ‬‬ ‫‪@ @â‬‬

‫ﺧﻼﻓﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﻛﺘﺎب آﺳﻤﺎﻧﻲ و آﻓﺮﻳﻨﺶ آﻫﻨﻲ ﻛﻪ‬
‫‪166‬‬ ‫‪73‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻗﺮآن ﺑﺪان اﺷﺎره ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺗﺤﻘﻖ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫‪167‬‬ ‫اﻗﺪاﻣﺎت اﺑﻮﺑﻜﺮ ﭘﺲ از ﺧﻼﻓﺖ‪ ،‬ﻛﻪ اﻳﻦ ﻫﻢ از ﻓﻀﺎﻳﻞ اوﺳﺖ‬ ‫‪74‬‬
‫‪180‬‬ ‫ﻛﻤﺎل ﺳﻴﺎﺳﺖ و ﻣﺼﻠﺤﺖاﻧﺪﻳﺸﻲ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ‬ ‫‪75‬‬
‫از ﻛﻤﺎل اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ اﻳـﻦ ﺑـﻮد ﻛـﻪ از اﻓـﺮاد ﺗﻨـﺪ و ﺳﺮﺳـﺨﺖ و‬
‫‪182‬‬ ‫ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﻛﻤﻚﺧﻮاﻫﻲ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬و از ﻛﻤﺎل ﻋﻤﺮ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛـﻪ از اﻓـﺮاد‬ ‫‪76‬‬
‫ﻣﻼﻳﻢ و ﻧﺮم ﻛﻤﻚﺧﻮاﻫﻲ ﻣﻲﻛﺮد‬
‫‪183‬‬ ‫ﻛﻤﺎل ﺧﻠﻔﺎي راﺷﺪﻳﻦ و ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ‬ ‫‪77‬‬
‫ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ و دﻳﮕﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺧُﺮده ﮔﻴﺮي ﻛﻨـﺪ و آﻧـﺎن‬
‫‪184‬‬ ‫‪78‬‬
‫را ﻧﻜﻮﻫﺶ و ﺳﺮزﻧﺶ ﻧﻤﺎﻳﺪ‬
‫‪185‬‬ ‫ﻣﺪت ﺧﻼﻓﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ‬ ‫‪79‬‬
‫‪186‬‬ ‫آراﻣﮕﺎه اﺑﻮﺑﻜﺮ‬ ‫‪80‬‬

‫ﺑﺮاى ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﺘﺮﺟﻢ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺑﺎ آدرس زﻳﺮ ﺗﻤﺎس ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪:‬‬

‫اﻟﺴﻌﻮدﻳﺔ‪ :‬اﻟﺮﻳﺎض ـ اﻟﺮﻣﺰ اﻟﱪﻳﺪﻱ‪ ,(١١٧٥٧) :‬ص‪ .‬پ‪(١٥٠١٠٣) :‬‬
‫‪www.aqeedeh.com‬‬
‫‪yad٦٣١@yahoo.com‬‬

‫‪٧‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪8‬‬

‫‪DCB A‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫‪@Llbz–cë@æìîíŠaìy@ ã@ÝØÛ@Šbn²ë@énÛb Š@ÝÈ°@sîy@áÜÇc@ìç@LlbçìÛa@Ùܾa@ @‡à¨a‬‬

‫‪@a‡à«@Şæc@‡è’cë@LlbîmŠa@üë@Ú‹’@bèiì“í@ü@ñ†bè’@éÛ@Ùí‹’@ü@ê‡yë@ a@üg@éÛg@ü@æc@‡è’cë‬‬
‫‪@òàöc@éibz–cë@éÛe@óÜÇë@éîÜÇ@ÚŠbië@áÜ ë@ a@óÜ–@Lójn a@éÜîÜ‚ë@LóÐİ—¾a@éÛì Šë@ê‡jÇ‬‬
‫‪@ @@Z‡Èi@bßc@@@@Lóu‡Ûa@|îib—ßë@Lô‡ a‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﺪ ﺧﻼﺻﻪاي اﺳﺖ در ﺑﻴﺎن اﻓﻀﻠﻴﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ ‪ ‬و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮ‬
‫ﺑﻮدن وي ﺑﺮاي ﺧﻼﻓﺖ ﭘﺲ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ دﻻﻳﻠﻲ از ﻛﺘﺎب و ﺳﻨﺖ و‬
‫اﺟﻤﺎع اﻣﺖ اﺳﻼﻣﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﺮا ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﺎر واداﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫‪ -1‬اﻃﺎﻋﺖ ﻛﺮدن از دﺳﺘﻮر ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻛﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬أﳞﺎ اﻟﻨﺎس اﻋﺮﻓﻮا ﻷﰊ‬
‫ﺑﻜﺮ ﺣﻘﻪ‪ ,‬ﱠ‬
‫ﻓﺈﻧﻪ ﱂ ﻳﺴﺆﲏ ﻗﻂ«‪ .1‬‬
‫»اي ﻣﺮدم‪ ،‬ﻗﺪر اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﺑﺪاﻧﻴﺪ و ﺣﻘﺶ را ﻣﺮاﻋﺎت ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬زﻳﺮا او ﻫﻴﭻ ﮔﺎه در ﺣﻖّ‬
‫ﻣﻦ ﺑﺪي ﻧﻜﺮده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻓﻀﺎﺋﻞ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬از اﺳﺒﺎب ﻣﺤﺒﺖ وي اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬
‫ص ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬اﳌﺮء ﻣﻊ ﻣﻦ أﺣﺐ«‪.2‬‬
‫»اﻧﺴﺎن رﻓﻴﻖ و ﻫﻤﺮاه ﻛﺴﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ دوﺳﺘﺶ دارد«‪.‬‬
‫‪ -3‬از ﺑﻌﻀﻲ از ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﺻﺎﻟﺢ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه ﻛﻪ ﺣﺐ و دوﺳﺘﻲ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ و‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﲣﺮﻳﺞ آﻥ ﹰ‬
‫ﺑﻌﺪا ﲢﺖ ﻋﻨﻮاﻥ »ﱂ ﻳﺴﻮء اﻟﻨﺒﻲ ﻗﻂ« ﻣﯽآﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ −٢‬ﻣﺴﻠﻢ آﻥ را در ﻛﺘﺎب اﻟﱪ )‪ /٤٥‬ح ‪ ٢٠٣٤/٤ ,(٢٦٤٠‬از اﺑﻮﻭاﺋﻞ از ﻋﺒﺪاﷲ رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩ ﻛﻪ اﻭ ﻧﺰد ﭘﻴـﺎﻣﱪ ص‬
‫آﻣﺪ ﻭ ﮔﻔﺖ ‪ :‬ای رﺳﻮﻝ ﺧﺪا‪ ,‬ﻧﻈﺮت درﺑﺎرﻩ ﻣﺮدی ﻛﻪ ﻗـﻮﻣﯽ را دﻭﺳـﺖ دارد ﻭﻟـﯽ ﻫﻨـﻮز ﺑـﻪ آﻧـﺎﻥ ﻣﻠﺤـﻖ ﻧـﺸﺪﻩ‪,‬‬
‫ﭼﻴﺴﺖ? ﭘﻴﺎﻣﱪ ﻓﺮﻣﻮد ‪» :‬اﳌﺮء ﻣﻊ ﻣﻦ أﺣﺐ « ‪» :‬اﻧﺴﺎﻥ رﻓﻴﻖ ﻭ ﳘﺮاﻩ ﻛﺴﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ دﻭﺳﺘﺶ دارد«‪.‬‬

‫‪٨‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪9‬‬

‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻓﻀﺎﺋﻠﺸﺎن‪ ،‬ﺳﻨﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎم اﺣﻤﺪ از ﻣﺴﺮوق رواﻳﺖ ﻛﺮده ﻛﻪ او ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺣﺐ و دوﺳﺘﻲ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻓﻀﺎﺋﻠﺸﺎن‪ ،‬ﺳﻨﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺴﺮوق از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﺗﺎﺑﻌﻴﻦ ﻛﻮﻓﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺷﻘﻴﻖ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﻛﻪ از ﺗﺎﺑﻌﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻃﺎووس ﻫﻢ ﮔﻔﺘﻪاي ﻣﺎﻧﻨﺪ آن را دارد‪ .‬و از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ‪ ‬ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪاي ﻧﻘﻞ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﺳﻨﺎد ﺻﺤﻴﺢ از ﺣﺴﻦ ﺑﺼﺮي رواﻳﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ ﺑﻪ وي ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ :‬آﻳﺎ ﺣﺐ‬
‫و دوﺳﺘﻲ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﺳﻨﺖ اﺳﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺧﻴﺮ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ واﺟﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬اﻳﻨﻜﻪ ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﺻﺎﻟﺢ ﺣﺐ و دوﺳﺘﻲ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ را ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﻲآﻣﻮﺧﺘﻨﺪ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻪ ﺳﻮرهاي از ﻗﺮآن را ﺑﺪاﻧﺎن ﻣﻲآﻣﻮﺧﺘﻨﺪ‪ .1‬و ﻣﻦ دوﺳﺖ دارم ﻛﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻳﺎ ﭼﻴﺰي ﻣﺜﻞ آن در ﻣﻨﺰل ﻫﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﻣﺤﺒﺘﻤﺎن را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫و ﻋﻤﺮ ﺗﻜﻤﻴﻞ ﮔﺮداﻧﺪ و ﻣﺤﻜﻢ ﻛﺎري ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻤﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -5‬اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﻴﺎن ﻋﻠﻢ و دﻳﺎﻧﺖ و ﻓﻀﺎﺋﻞ ﺻﺤﺎﺑﻪ را ﻣﺆﻛﺪ ﻣﻲﺳﺎزد و‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ روﺷﻦ ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ در ﻗﻀﺎﻳﺎ و ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻣﺠﻬﻮل و ﻣﺒﻬﻢ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ را ﻣﻘﺪم ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ و از آﻧﺎن ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -6‬اﻳﻨﻜﻪ ﻫﺮ ﮔﺎه ﻣﺒﺘﺪﻋﻲ ﭘﻴﺪا ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ اﻣﺮي ﺑﺎﻃﻞ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻃﻌﻦ و‬
‫ﺑﺪﮔﻮﺋﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﺑﺎﻳﺪ از آﻧﺎن دﻓﺎع ﻛﺮد و از راه ﻋﻠﻢ و اﻧﺼﺎف‪ ،‬دﻟﻴﻞ و‬
‫ﺑﺮﻫﺎن ﻓﺮد ﻣﺒﺘﺪع را ﺑﺎﻃﻞ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫‪ -7‬اﻳﻨﻜﻪ ﮔﺎﻫﻲ ﻃﻌﻦ و ﺑﺪﮔﻮﺋﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻃﻌﻦ و ﺑﺪﮔﻮﺋﻲ ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص و دﻳﻦ اﺳﻼم ﻣﻲﺷﻮد و آن وﻗﺖ ﻛﺎﻓﺮان و ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭼﻴﺮه‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺷﺒﻬﺎت و ﺿﻌﻒﻫﺎﻳﻲ را ﺑﺮاي ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺆﻣﻨﺎن اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؛ ﻫﻤﺎن ﻃﻮر‬
‫ﻛﻪ ﻣﺎﻟﻚ و دﻳﮕﺮ ﻋﻠﻤﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻃﻌﻦ و‬
‫ﺑﺪﮔﻮﺋﻲ ﻛﻨﻨﺪ اﻣﺎ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري ﻛﻨﻨﺪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺻﺤﺎﺑﺶ ﻃﻌﻦ و‬
‫ﺑﺪﮔﻮﺋﻲ ﻛﺮدﻧﺪ؛ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ دﺷﻤﻨﺎﻧﺶ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﺪ‪ ،‬اﺻﺤﺎب و رﻓﻴﻘﺎﻧﻲ ﺑﺪ دارد‪ ،‬و‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬اﺑﻦ ﺟﻮزی آﻥ را در ﻣﺒﺤﺚ ﻓﻀﺎﺋﻞ ﻋﻤﺮ ذﻛﺮ ﻛﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٩‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪10‬‬

‫اﮔﺮ او اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺧﻮب ﻣﻲﺑﻮد‪ ،‬اﺻﺤﺎب و رﻓﻴﻘﺎﻧﺶ ﻫﻢ ﺧﻮب ﻣﻲﺑﻮدﻧﺪ‪.1‬‬

‫‪ -8‬اﻳﻨﻜﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ‪ ‬اوﻟﻴﻦ و ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ وﻗﺘﻲ اﻓﻀﻞ ﺑﻮدﻧﺶ‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮد و ﻃﻌﻦ و ﺑﺪﮔﻮﺋﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ او دور ﺷﻮد‪ ،‬آن وﻗﺖ در ﻃﻌﻦ و ﺑﺪﮔﻮﺋﻲ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ او )ﻋﻤﺮ( ﺑﺴﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﻃﻌﻦ و ﺑﺪﮔﻮﺋﻲ در ﻣﻮرد اﻳﻨﻜﻪ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮ را از ﻣﻴﺎن ﺷﺶ ﻧﻔﺮي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﻗﺮار داد ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺎ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ رﺿﺎﻳﺖ و ﺧﺸﻨﻮدي از آﻧﺎن‪ ،‬از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺴﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -9‬اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﻣﺒﺤﺚ )ﻓﻀﺎﺋﻞ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ و ﺳﺰاوار ﺑﻮدﻧﺶ ﺑﺮاي ﺧﻼﻓﺖ( در‬
‫ﻻﺑﻪﻻي ﻛﺘﺎب »ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﻪ« ﭘﺮاﻛﻨﺪه اﺳﺖ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ اﻃﻼع ﻛﺎﻣﻞ از آن ﺟﺰ ﺑﺎ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﺗﻤﺎم ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي ﻛﺘﺎب ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻲﺷﻮد و در اﻳﻦ ﻛﺎر ﻫﻢ ﻣﺸﻘﺖ و دﺷﻮاري‬
‫وﺟﻮد دارد و ﻫﻢ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ وﻗﺖ دارد؛ زﻳﺮا اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ ‪ :‬ﻛﺘﺎب ﻣﺬﻛﻮر را درﺑﺎرة ﻓﻀﺎﺋﻞ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ‪ ‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻧﻜﺮده‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ آن را در رد آن راﻓﻀﻲ)؟!( ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ آوردن ﺳﺨﻨﺎن و‬
‫اﻋﺘﺮاﻓﺎت و اﻳﺮاداﺗﺶ‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -10‬اﻳﻨﻜﻪ ﺷﻴﺦ اﻻﺳﻼم اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ ‪ :‬ﺑﺮاي ذﻛﺮ ﻓﻀﺎﺋﻞ و وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي اﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﺻﺪﻳﻖ ‪ ‬ﺑﻪ آﻳﺎت ﻗﺮآﻧﻲ و اﺣﺎدﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ ﻧﺒﻮي و اﻗﻮال ﺳﻠﻒ‪ ،‬ﺗﻜﻴﻪ ﻧﻤﻮده و‬
‫ﺑﺪانﻫﺎ اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﻪ ﻛﺘﺎبﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ درﺳﺖ و ﻧﺎدرﺳﺖ در‬
‫آﻧﻬﺎ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺗﻜﻴﻪ ﻧﻨﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻮﺿﻮع اﻳﻦ ﻛﺘﺎب را »اﻓﻀﻠﻴﺖ و‬
‫ﺑﺮﺗﺮ ﺑﻮدن اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮ ﺑﻮدﻧﺶ ﺑﺮاي ﺧﻼﻓﺖ«‪ ،‬ﻧﺎم ﻧﻬﺎدم و آن را از‬
‫ﻛﺘﺎب ‪ Cò퉆ÔÛaë@òÈî’Ûa@âý×@œÔã@¿@òíìjäÛa@òä Ûa@xbèäßD‬اﺛﺮ اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ‪ ،‬ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪام‪.‬‬
‫‪ -11‬در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻣﺘﻌﺮض ﺑﻌﻀﻲ از ﻓﺮﻗﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ ﺑﺪانﻫﺎ اﺷﺎره ﻧﻤﻮده‪،‬‬
‫ﻧﺸﺪهام زﻳﺮا ﻣﻘﺼﻮد اﺻﻠﻲام از ﺗﺄﻟﻴﻒ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ درﺑﺎرة ﺑﺮﺗﺮ‬
‫ﺑﻮدن اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮ ﺑﻮدﻧﺶ ﺑﺮاي ﺧﻼﻓﺖ ﭘﺲ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺷﻨﺎﺧﺖ و آﮔﺎﻫﻲ‬
‫ﻛﺎﻣﻞ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ ﻭ اﺑﻦ ﻗﻴﻢ آﻥ را ذﻛﺮ ﻛﺮدﻩاﻧﺪ )ﺻﻮاﻋﻖ‪ ,‬ص ‪.(١٤٠٥‬‬

‫‪١٠‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪11‬‬

‫‪ -12‬ﮔﺮﭼﻪ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﺧﻼﺻﻪاي اﺳﺖ درﺑﺎرة ﻓﻀﺎﺋﻞ و وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي اﺑﻮﺑﻜﺮ‬

‫ﺻﺪﻳﻖ ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد‪ ،‬در ﺑﻌﻀﻲ ﺟﺎﻫﺎ ﺑﻪ ﻓﻀﺎﺋﻞ دﻳﮕﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ اﺷﺎره ﻛﺮده و‬
‫ﻣﺮاﺗﺐ ﺳﻪ ﺧﻠﻴﻔﺔ دﻳﮕﺮ و ﺳﺎﻳﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ را ﮔﻮﺷﺰد ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -13‬اﺣﺎدﻳﺜﻲ را ﻛﻪ اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ ذﻛﺮ ﻛﺮده‪ ،‬ﺗﺨﺮﻳﺞ ﻧﻤﻮدهام و ﻫﻤﻪ اﺣﺎدﻳﺚ ﺑﻪ وﻳﮋه‬
‫اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﻮﺟﻮد در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري و ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﻛﻪ وي آن را ﺗﺨﺮﻳﺞ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻣﻮرد‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ و ﭘﻲﮔﻴﺮي ﻗﺮار ﻧﺪادهام‪.‬‬
‫‪ -14‬ﺑﺮاي ﻣﺒﺎﺣﺚ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﻋﻨﺎوﻳﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺗﻨﺎﺳﺐ و ﻧﺰدﻳﻜﻲ دارد‪ ،‬ﻗﺮار‬
‫دادهام‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮاي ﺑﻌﻀﻲ از دﻻﻳﻞ و اﺣﺎدﻳﺚ‪ ،‬ﺷﻤﺎرهﻫﺎﻳﻲ را ﻗﺮار دادهام‪ .‬و ﺑﺮاي‬
‫ﺑﻌﻀﻲ از ﻧﻘﻞﻫﺎ و رواﻳﺎت ﻏﺮﻳﺐ ﻛﻪ ﮔﺎﻫﺎً ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت اﺿﺎﻓﻲ‬
‫دارد‪ ،‬ﺣﺎﺷﻴﻪﻫﺎﻳﻲ را ﻧﻮﺷﺘﻪام‪.‬‬

‫‪١١‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪12‬‬

‫اﻧﮕﻴﺰة ﺗﺄﻟﻴﻒ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب و ﻧﻜﺎﺗﻲ ﭼﻨﺪ راﺟﻊ ﺑﻪ ﺷﻴﻮة ﺗﺄﻟﻴﻒ آن‬

‫‪ -1‬ﺗﻤﺎم زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ و ﺳﻴﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ از ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪن ﺗﺎ زﻣﺎن‬

‫وﻓﺎﺗﺶ را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻧﺪاده ام‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻬﻢ ﺑﻮده از ﻗﺒﻴﻞ‬
‫ﻓﻀﺎﺋﻞ وي‪ ،‬ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮ ﺑﻮدﻧﺶ ﺑﺮاي ﺧﻼﻓﺖ‪ ،‬و ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اش ﺑﺮاي اﺳﻼم‬
‫و ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ‪ ،‬اﻋﺘﻨﺎ ﻧﻤﻮدهام‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬اﻏﻠﺐ ﻣﻄﺎﻟﺐ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‪ ،‬از ﻛﺘﺎب »ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ«‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬زﻳﺮا ﻫﻢ ﻣﺆﻟﻒ آن‪ ،‬اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﺰرﮔﻮار اﺳﺖ و ﻫﻢ ﻋﺒﺎراﺗﺶ‪ ،‬ﺳﻬﻞ و ﻣﺤﻜﻢ‬
‫و روﺷﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺪه ﻧﻘﻞﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻤﻲ را ﺑﻪ اﺻﻞ ﻛﺘﺎب اﻓﺰودهام ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎم‬
‫ذﻛﺮﺷﺎن‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻘﻞﻫﺎ و ﻣﺼﺎدرﺷﺎن اﺷﺎره ﻧﻤﻮدهام‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻫﺮ ﮔﺎه ﻣﺒﺤﺜﻲ در دو ﺟﺎ ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ از دو ﺟﺎي ﻛﺘﺎب »ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ« ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻴﺎن ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آن را در ﻳﻚ ﺟﺎ ﺟﻤﻊآوري ﻛﺮدهام‪ .‬و ﮔﺎﻫﻲ ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻮدهام‬
‫ﺑﻌﻀﻲ از ﻋﺒﺎرات ﻛﺘﺎب ﻣﺬﻛﻮر را ﺑﺎ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻛﻨﻢ ﺑﻲآﻧﻜﻪ ﺧﻠﻠﻲ در آﻧﻬﺎ ﺑﻪ‬
‫وﺟﻮد آﻳﺪ و ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﺎر‪ ،‬ﺟﻠﺪ و ﺻﻔﺤﺔ آن را ذﻛﺮ ﻛﺮدهام‪ .‬و در ﺟﻠﺪ اول و دوم‬
‫ﻛﺘﺎب »ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ« ﺑﻪ ﭼﺎپ اﻧﺘﺸﺎرات رﻳﺎض‪ ،‬و در ﺟﻠﺪ ﺳﻮم و ﭼﻬﺎرم ﺑﻪ ﭼﺎپ‬
‫اﻧﺘﺸﺎرات اﻣﻴﺮﻳﻪ‪ ،‬ﭼﺎپ ‪ 1322‬ﻫ‪.‬ق‪ .‬ﺗﻜﻴﻪ ﻧﻤﻮدهام‪.‬‬
‫‪ -4‬ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﻼﺻﻪﮔﻮﻳﻲ و ﻧﺰدﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻋﺒﺎرات ﺑﻪ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ و ﺗﺮﺗﻴﺐ‬
‫آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﭘﺲ و ﭘﻴﺶ در ﻧﻘﻞ ﻣﻄﺎﻟﺐ‪ ،‬اﻳﺠﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﻴﺶ از ﺷﺮوع ﺑﻪ ذﻛﺮ ﻓﻀﺎﺋﻞ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎﺳﺖ ﻛﻪ اﺷﺎرهاي ﻣﺨﺘﺼﺮ )ﺑﺮاﺳﺎس‬
‫آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در ﻛﺘﺎب »ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ« اﺳﺖ(‪ ،‬درﺑﺎره ﻓﻀﺎﺋﻞ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻪ وﻳﮋه ﺧﻠﻔﺎي ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ‬
‫ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن و ﻋﻠﻲ( و ﻣﺮاﺗﺐ آﻧﺎن را ذﻛﺮ ﻛﻨﻢ ﺗﺎ ﻫﻴﭻ ﮔﻤﺎن ﺑﺪي درﺑﺎره آﻧﻬﺎ ﻧﺮود‪ ،‬ﻳﺎ‬
‫ﮔﻤﺎن ﻧﺸﻮد ﻛﻪ ﻣﺎ در ﺑﻴﺎن ﻓﻀﺎﺋﻞ ﺑﻌﻀﻲ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﻛﺮدهاﻳﻢ‪.‬‬
‫از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮاﺳﺘﺎرم ﻛﻪ ﻋﻤﻠﻢ را ﺧﺎﻟﺼﺎﻧﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮدش ﻗﺮار دﻫﺪ و آن را‬
‫ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﮔﺮداﻧﺪ؛ ﭼﺮا ﻛﻪ او ﺑﺮ آن ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٢‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪13‬‬

‫ﮔﺮدآوري و ﺗﻨﻈﻴﻢ و ﺣﺎﺷﻴﻪﻧﻮﻳﺴﻲ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‪ ،‬در ﺳﺎل ‪ 1408‬ﻫﺠﺮي ﻗﻤﺮي ﺑﺎ ﻗﻠﻢ‬
‫ﮔﺮدآورﻧﺪهاش‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻗﺎﺳﻢ‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻭﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯽ ﳏﻤﺪ ﻭﻋﻠﯽ آﻟﻪ ﻭأﺻﺤﺎﺑﻪ أﲨﻌﲔ‪.‬‬

‫‪١٣‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪14‬‬

‫ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺻﺤﺎﺑﻪ و ﺧﻠﻔﺎي راﺷﺪﻳﻦ‬

‫ﻫﺮ ﺧﻴﺮ و ﻧﻴﻜﻲاي ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ وﺟﻮد دارد‪ ،‬از ﻗﺒﻴﻞ اﻳﻤﺎن‪،‬‬
‫اﺳﻼم‪ ،‬ﻗﺮآن‪ ،‬ﻋﻠﻮم‪ ،‬ﻣﻌﺎرف اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﻋﺒﺎدات‪ ،‬داﺧﻞ ﺷﺪن ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ و رﻫﺎﻳﻲ ﻳﺎﻓﺘﻦ از‬
‫ﺟﻬﻨﻢ‪ ،‬ﭘﻴﺮوزي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮ ﻛﺎﻓﺮان‪ ،‬و اﻋﺘﻼي ﻛﻠﻤﻪ اﷲ‪ ،‬ﻫﻤﮕﻲ ﺑﻪ ﺑﺮﻛﺖ زﺣﻤﺎت و‬
‫ﺗﻼشﻫﺎي ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ؛ آﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ دﻳﻦ را ﺑﻪ ﺑﺸﺮﻳﺖ اﺑﻼغ ﻧﻤﻮدﻧﺪ و در راه‬
‫ﺧﺪا ﺟﻬﺎد ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﻣﺆﻣﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا اﻳﻤﺎن دارد‪ ،‬ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺮ وي ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻓﻀﻞ و ﺑﺮﺗﺮي‬
‫دارﻧﺪ‪ .‬ﺧﻴﺮ و ﺧﻮﺑﻲ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﻴﺮ و ﺧﻮﺑﻲ ﺧﻠﻔﺎي راﺷﺪﻳﻦ ﺑﻮده‪ ،‬زﻳﺮا آﻧﺎن‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺳﺎﻳﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ ،‬ﻫﺮ ﺧﻴﺮ و ﻧﻴﻜﻲ در دﻳﻦ و دﻧﻴﺎ را ﺑﺮ ﭘﺎي ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻪ‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد‪ ‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺳﻨﺖ و روﺷﻲ را ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺪ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﺑﻪ آﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ از دﻧﻴﺎ رﻓﺘﻪاﻧﺪ اﻗﺘﺪا ﻛﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﻗﻴﺪ ﺣﻴﺎﺗﻨﺪ از ﻓﺘﻨﻪ در اﻣﺎن‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن اﺻﺤﺎب ﻣﺤﻤﺪ ص ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ‪ ،‬آﻧﺎن ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ اﻓﺮاد اﻳﻦ اﻣﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن داراي ﻗﻠﺐﻫﺎﻳﻲ ﺳﺎﻟﻢﺗﺮ و ﭘﺎكﺗﺮ‪ ،‬ﻋﻠﻤﻲ ﻋﻤﻴﻖﺗﺮ و ﺗﻜﻠﻔﻲ‬
‫ﻛﻤﺘﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺎن را ﺑﺮاي ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش و ﺑﺮ ﭘﺎ داﺷﺘﻦ دﻳﻨﺶ‬
‫ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ؛ ﻓﻀﻞ و ﺑﺮﺗﺮيﺷﺎن را ﺑﺸﻨﺎﺳﻴﺪ و از آﻧﺎن ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻛﻨﻴﺪ و ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺑﻪ‬
‫اﺧﻼق و دﻳﻨﺸﺎن ﻣﺘﻤﺴﻚ ﺷﻮﻳﺪ‪ ،‬زﻳﺮا آﻧﺎن ﺑﺮ راه راﺳﺖ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪.1‬‬
‫ﮔﻔﺘﺔ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد‪ ،‬ﺳﺨﻨﻲ ﺟﺎﻣﻊ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻴﺮﺧﻮاﻫﻲ و ﻗﺼﺪ و ﻧﻴﺖِ ﺧﻴﺮ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ را در ﻋﺒﺎرت »ﻗﻠﻮب ﭘﺎك و ﺳﺎﻟﻢ«‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻛﺎﻣﻞ و دﻗﻴﻘﺸﺎن را در ﻋﺒﺎرت‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬اﺑﻦ ﺑﻄﺔ آﻥ را از ﻗﺘﺎدﻩ رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩ اﺳﺖ; اﳌﺴﻨﺪ‪ ,٢١١/٥ ,‬ﺷﲈرﻩ ‪ ;٣٦٠٠‬ﻭ ﳎﻤـﻊ اﻟﺰﻭاﺋـﺪ‪.١٧٨٦١٧٧/١ ,‬‬
‫ﺻﺎﺣﺐ ﻛﺘﺎب ﳎﻤﻊ اﻟﺰﻭاﺋﺪ ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ اﲪﺪ‪ ,‬ﺑﺰار‪ ,‬ﻭ ﻃﱪاﻧﯽ در ﻛﺘﺎب »اﻟﻜﺒﲑ« آﻥ را رﻭاﻳﺖ ﻛـﺮدﻩاﻧـﺪ ﻭ رﺟـﺎﻝ آﻥ‬
‫ﺛﻘﻪ ﻭ ﻣﻮرد اﻋﺘﲈد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﺑﻦ ﺑﻄﺔ‪ ,‬ﳘﺎﻥ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ ﳏﻤﺪ ﺑﻦ ﳏﻤﺪ ﺑﻦ ﲪﺪاﻥ ﻣﻠﻘﺐ ﺑﻪ اﺑﻮ ﻋﺒﺪاﷲ ﻋﻜﱪی ﺻﺎﺣﺐ‬
‫ﻛﺘﺎب »اﻟﴩح ﻭاﻹﺑﺎﻧﺔ ﻋﻠﯽ أﺻﻮﻝ اﻟﺪﻳﺎﻧﺔ«‪ ,‬ﻣﺘﻮﻓﯽ ﺳﺎﻝ ‪ ٣٨٧‬ﻫ‪.‬ﻕ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٤‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪15‬‬

‫»ﻋﻠﻢ ﻋﻤﻴﻖ«‪ ،‬و آﺳﺎن ﺑﻮدن ﺣﺼﻮل ﻋﻠﻢ ﺑﺮاي آﻧﺎن و اﻣﺘﻨﺎع و دوريﺷﺎن از ﺳﺨﻦ‬
‫ﺑﺪون ﻋﻠﻢ را در ﻋﺒﺎرت »ﺗﻜﻠﻒ ﻛﻢ« ﺟﻤﻊ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺻﺤﺎﺑﻪ از ﻟﺤﺎظ ﻋﻘﻞ‪ ،‬ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻓﻘﻪ و دﻳﻦ ﻛﺎﻣﻞﺗﺮﻳﻦ اﻓﺮاد اﻳﻦ اﻣﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺷﺎﻓﻌﻲ ‪ :‬ﭼﻪ زﻳﺒﺎ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪» :‬ﺻﺤﺎﺑﻪ در ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ‪ ،‬در ﻓﻘﻪ‪ ،‬ﻋﻠﻢ‪ ،‬دﻳﻦ‬
‫و ﻫﺪاﻳﺖ‪ ،‬و در ﺗﻤﺎﻣﻲ اﺳﺒﺎب ﻋﻠﻢ و ﻫﺪاﻳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ و رأيﺷﺎن ﺑﺮاي ﻣﺎ‬
‫ﺑﻬﺘﺮ از رأيﻣﺎن ﺑﺮاي ﺧﻮد اﺳﺖ«‪ .‬ﻳﺎ ﺳﺨﻨﻲ ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻌﻨﺎ دارد‪.‬‬
‫ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻓﻀﺎﺋﻞ ﺻﺤﺎﺑﻪ و ﻣﻨﺰﻟﺖ آﻧﺎن را در ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ‬
‫در اﺣﺎدﻳﺚ ﺻﺤﻴﺤﻲ ﻛﻪ ﻣﺤﺪﺛﻴﻦ آﻧﻬﺎ را ﺻﺤﻴﺢ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺄﻣﻞ و ﺗﺪﺑﺮ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ از ﺣﺎل و وﺿﻌﻴﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص آﮔﺎﻫﻲ ﻛﺎﻣﻞ داﺷﺘﻨﺪ و ﻧﻬﺎﻳﺖ‬
‫ﻣﺤﺒﺖ و دوﺳﺘﻲ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص اﺑﺮاز ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و در اﺑﻼغ ﭘﻴﺎم دﻳﻦ ﺑﻪ‬
‫اﻧﺴﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻲﻧﻬﺎﻳﺖ ﺻﺎدق ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬و ﻫﻤﺔ آﻣﺎل و آرزوﻫﺎ و ﻋﻮاﻃﻒ و اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺧﻮد‬
‫را در ﻣﺴﻴﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪاي ﻗﺮار دادﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ آورده ﺑﻮد‪ .‬آﻧﺎن ﺟﺰ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ و درك ﺳﺨﻨﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص و ﺗﺸﺨﻴﺺ آن از دروغ و اﺷﺘﺒﺎه دﻳﮕﺮان‪ ،‬ﻏﺮض‬
‫و ﻗﺼﺪي ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫از ﻧﻈﺮ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﻲ اﺻﺤﺎب ﺑﺪر و اﻫﻞ ﺑﻴﻌﺖ رﺿﻮان‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻣﻬﺎت‬
‫اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ )ﻣﺎدران ﻣﺆﻣﻨﺎن از ﻗﺒﻴﻞ ﻋﺎﻳﺸﻪ و دﻳﮕﺮ زﻧﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ( ﺑﻬﺸﺘﻲاﻧﺪ‪ .‬و اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮ‪،‬‬
‫ﻋﺜﻤﺎن‪ ،‬ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﻃﻠﺤﻪ و زﺑﻴﺮ ﺑﻌﺪ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬ﺳﺮوران اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪا و رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪا ص آﻧﺎن را ﺳﺘﻮدهاﻧﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ از آﻧﺎن راﺿﻲ و ﺧﺸﻨﻮد ﮔﺸﺘﻪ و ﻣﻨﺰﻟﺖ زﻳﺒﺎ و‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻧﻴﻜﻲ را ﺑﺪاﻧﺎن وﻋﺪه داده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻳﺎت زﻳﺮ‪CBA{ :‬‬
‫‪) .z K J I H G F E D‬ﺗﻮﺑﻪ‪(100 :‬‬
‫»ﭘﻴﺸﮕﺎﻣﺎن ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ از ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎر‪ ،‬و ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻧﻴﻜـﻰ از آﻧﻬـﺎ ﭘﻴـﺮوى‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ از آﻧﻬﺎ ﺧﺸﻨﻮد ﮔﺸﺖ«‪.‬‬
‫{ ‪) zK J I H G F E DC B A‬ﻓﺘﺢ‪.(29 :‬‬

‫‪١٥‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪16‬‬

‫»ﻣﺤﻤﺪ ص ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺧﺪاﺳﺖ؛ و ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﺎ او ﻫﺴﺘﻨﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﻔـﺎر ﺳﺮﺳـﺨﺖ‬

‫و ﺷﺪﻳﺪ‪ ،‬و در ﻣﻴﺎن ﺧﻮد ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻨﺪ«‪.‬‬
‫{‪® ¬ « ª © ¨ § ¦ ¥ ¤ £ ¢‬‬
‫¯ ‪¿ ¾ ½ ¼ » º ¹ ¸ ¶ µ ´ ³ ²± °‬‬
‫‪ÎÍ ÌËÊÉÈÇ ÆÅÄÃ ÂÁÀ‬‬
‫‪.(9-8‬‬ ‫‪) z Ø × Ö Õ Ô Ó Ò Ñ ÐÏ‬ﺣﺸﺮ‪:‬‬
‫»اﻳﻦ اﻣﻮال ﺑﺮاي ﻓﻘﻴﺮان ﻣﻬﺎﺟﺮاﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺧﺎﻧﻪ و ﻛﺎﺷﺎﻧﻪ و اﻣﻮال ﺧـﻮد ﺑﻴـﺮون‬
‫راﻧﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻓﻀﻞ ﺧﺪاوﻧﺪ و رﺿﺎي او را ﻣﻲﻃﻠﺒﻨـﺪ و ﺧـﺪا و رﺳـﻮﻟﺶ را ﻳـﺎري‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ راﺳﺘﮕﻮﻳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬و ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺳﺮا )ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﺪﻳﻨـﻪ( و در‬
‫ﺳﺮاي اﻳﻤﺎن ﭘﻴﺶ از ﻣﻬﺎﺟﺮان ﻣﺴﻜﻦ ﮔﺰﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ را ﺑﻪ ﺳﻮﻳﺸﺎن ﻫﺠﺮت ﻛﻨﺪ‬
‫دوﺳﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬و در دل ﺧﻮد ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮان داده ﺷﺪه اﺣﺴﺎس ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و‬
‫آﻧﻬﺎ را ﺑﺮ ﺧﻮد ﻣﻘﺪم ﻣﻲدارﻧﺪ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬و ﻛـﺴﺎﻧﻲ ﻛـﻪ از‬
‫ﺑﺨﻞ و ﺣﺮص ﻧﻔﺲ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎزداﺷﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬رﺳﺘﮕﺎراﻧﻨﺪ«‪.‬‬
‫در ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﻫﻢ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ اﻳﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻻ ﻳﺪﺧﻞ اﻟﻨﺎر‬
‫أﺣﺪ ﺑﺎﻳﻊ ﲢﺖ اﻟﺸﺠﺮة«‪» :1‬ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ زﻳﺮ درﺧﺖ رﺿﻮان )ﺑﺎ ﻣﻦ( ﺑﻴﻌﺖ‬
‫ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬داﺧﻞ ﺟﻬﻨﻢ ﻧﻤﻲﺷﻮد«‪ .‬و در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري و ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﱠأﻧﻪ‬
‫ﻛﺎﻥ ﺑﲔ ﻋﺒﺪاﻟﺮﲪﻦ ﺑﻦ ﻋﻮﻑ ﻭﺑﲔ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ اﻟﻮﻟﻴﺪ ﻛﻼﻡ‪ ,‬ﻓﻘﺎﻝ‪ :‬ﻳﺎ ﺧﺎﻟﺪ ﻻ ﺗﺴﺒﻮا أﺻﺤﺎﰊ‬
‫ﻓﻮاﻟﺬﻱ ﻧﻔﴘ ﺑﻴﺪﻩ ﻟﻮ أﻥ أﺣﺪﻛﻢ أﻧﻔﻖ ﻣﺜﻞ أﺣﺪ ﹰ‬
‫ذﻫﺒﺎ ﻣﺎ ﺑﻠﻎ ﻣﺪ أﺣﺪﻫﻢ ﻭﻻ ﻧﺼﻴﻔﻪ«‪:2‬‬
‫»ﻣﻴﺎن ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف و ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ ﺟﺮ و ﺑﺤﺚ ﺑﻮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫اي ﺧﺎﻟﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﺻﺤﺎب و ﻳﺎران ﻣﻦ ﻧﺎﺳﺰا ﻧﮕﻮﺋﻴﺪ‪ .‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺟﺎﻧﻢ در دﺳﺖ‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﻣﺴﻠﻢ آﻥ را رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩ اﺳﺖ‪ /٤) .‬ﺷﲈرﻩ ‪.(١٩٤٢‬‬
‫‪ −٢‬ﺑﺨﺎری‪ ,‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎری )ک ‪ ,٦٢‬ب ‪ ;(١‬ﻭ ﻣﺴﻠﻢ‪,‬ﺷﲈرﻩ‪.٢٤٩٦‬‬

‫‪١٦‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪17‬‬

‫اوﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺷﻤﺎ ﺑﻪ اﻧﺪازة ﻛﻮه اُﺣﺪ‪ ،‬ﻃﻼ )و ﺟﻮاﻫﺮات( را )در راه ﺧﺪا(‬
‫اﻧﻔﺎق ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﺪ‪ ،‬و ﻧﺼﻒِ ﻣﺪ آﻧﺎن ﻧﻤﻲرﺳﺪ«‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص اﻳﻦ را ﺑﻪ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ‬
‫ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﭘﻴﺸﮕﺎﻣﺎن ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﻬﺎﺟﺮان و اﻧﺼﺎر ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺤﻲ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص از ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ اﻳﺸﺎن‬
‫ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪» :‬ﺧﲑ اﻟﻘﺮﻭﻥ اﻟﻘﺮﻥ اﻟﺬﻱ ﺑﻌﺜﺖ ﻓﻴﻬﻢ‪ ,‬ﺛﻢ اﻟﺬﻳﻦ ﻳﻠﻮﳖﻢ‪ ,‬ﺛﻢ اﻟﺬﻳﻦ ﻳﻠﻮﳖﻢ«‪:1‬‬
‫»ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ دورهﻫﺎ دورهاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ در ﻣﻴﺎن اﻓﺮاد آن ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪم‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آن‬
‫دورة ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از آﻧﻬﺎ ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻌﺪ از آن دورة ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از آﻧﺎن‬
‫ﻣﻲآﻳﻨﺪ«‪ .‬اﻳﻦ اﺣﺎدﻳﺜﻲ ﻛﻪ در ﺑﻴﺎن ﻓﻀﺎﺋﻞ و ﻣﺪح و ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺻﺤﺎﺑﻪ و ﺑﺮﺗﺮي دادن آﻧﺎن‬
‫ﺑﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎنِ دورهﻫﺎي ﺑﻌﺪ آﻣﺪه‪ ،‬ﻣﺴﺘﻔﻴﺾ و ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺘﻮاﺗﺮﻧﺪ‪.2‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﲣﺮﻳﺦ آﻥ ﹰ‬
‫ﺑﻌﺪا ﲢﺖ ﻋﻨﻮاﻥ »ﻛﻞ ﻣﺪح ﻭﺛﻨﺎء ﰲ اﻟﻘﺮآﻥ ﻓﻬﻮ أﻭﻝ داﺧﻞ ﻓﻴﻪ« ﻣﯽآﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ −٢‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪.٢٠٤/١ ,٢٥٢/٢ ,٤٨/٣ ,٢٢٣−٢٢٢/١ ,٤٥/١ ,‬‬

‫‪١٧‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪18‬‬

‫ﻓﻀﻞ و ﺑﺮﺗﺮي ﺑﻌﻀﻲ از ﺧﻠﻔﺎي راﺷﺪﻳﻦ ﺑﺮ ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ‬

‫ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺧﻠﻔﺎي ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﺳﻌﻲ و ﺗﻼش ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻋﻤﻠﻲ ﻣﻘﺒﻮل و آﺛﺎري ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ‬
‫و ﻧﻴﻜﻮ در اﺳﻼم داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ زﺣﻤﺎت و ﺗﻼشﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﺮاي‬
‫اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﭘﺎداش را ﺑﻪ آﻧﺎن ﻋﻄﺎ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ راﺳﺘﻲ اﻳﺸﺎن‪،‬‬
‫ﺧﻠﻔﺎي راﺷﺪ و ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن ﻫﺪاﻳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ؛ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻖ ﺣﻜﻢ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﺣﻖ‬
‫دادﮔﺮي ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان را ﺑﺮ ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺮﺗﺮي داده‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﺎن ﺻﻮرت ﺑﻌﻀﻲ از ﺧﻠﻔﺎ را ﺑﺮ ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺮﺗﺮي داده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺧﻠﻔﺎ‬
‫درﺟﻪ و ﻣﻘﺎم ﺧﺎص ﺧﻮد را دارﻧﺪ‪ ،‬و اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﺧﻠﻔﺎ داراي‬
‫ﻛﺎﻣﻞﺗﺮﻳﻦ ﺻﻔﺎت اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮده و از ﻫﻤﺔ آﻧﺎن در راه ﺧﻴﺮات و ﻧﻴﻜﻲﻫﺎ ﺟﻠﻮﺗﺮ و‬
‫ﭘﻴﺸﻘﺪمﺗﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ در آن ﺷﻚ ﻧﺪارد ﻣﮕﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ‬
‫از ﺣﺎل و وﺿﻌﻴﺖ ﺧﻠﻔﺎ ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص آﮔﺎﻫﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻓﺮد ﻫﻮا ﭘﺮﺳﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﭘﻴﺮوي از ﻫﻮاﻫﺎي ﻧﻔﺴﺎﻧﻲاش ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺣﻖ و ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ؛ در ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫درﺟﻪ و ﻣﻘﺎم ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﺎن را ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﻲآورد‪ ،‬ﻳﺎ در ﻣﻮرد آن ﺑﺮ آﻧﺎن اﻓﺘﺮا ﻣﻲﺑﻨﺪد‪ .‬اﻫﻞ‬
‫ﺳﻨﺖ درﺑﺎرة ﻛﻤﺎل و ﻓﻀﺎﺋﻞ ﻋﻠﻲ ‪ ‬و اﻳﻨﻜﻪ او درﺟﺔ واﻻﻳﻲ از ﻛﻤﺎل دارد‪ ،‬ﻫﻴﭻ‬
‫اﺧﺘﻼﻓﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻨﻬﺎ در اﻳﻦ اﺧﺘﻼف دارﻧﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ وي از ﺳﻪ ﺧﻠﻴﻔﺔ دﻳﮕﺮ ﺑﺮﺗﺮ‬
‫ﺑﻮده و ﺑﺮاي اﻣﺮ ﺧﻼﻓﺖ از آﻧﺎن ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.1‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪.٢٦٦/٢ ,١٣٤/٣ ,٢٥١ ,٦٩ ,١٢٩ ,٢٠٢ ,٧٩/٤ ,‬‬

‫‪١٨‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪19‬‬

‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ‪ ،‬ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ ﺻﺤﺎﺑﻪ‬

‫ﻧﺴﺐ او‪:‬‬
‫ﻧﺎم او ﻋﺒﺪاﷲ‪ ،‬ﭘﺴﺮ ﻋﺜﻤﺎن ﭘﺴﺮ ﻋﺎﻣﺮ‪ ،‬ﭘﺴﺮ ﻛﻌﺐ‪ ،‬ﭘﺴﺮ ﺳﻌﺪ‪ ،‬ﭘﺴﺮ ﺗﻴﻢ‪ ،‬ﭘﺴﺮ ﻣﺮه‪،‬‬
‫ﭘﺴﺮ ﻛﻌﺐ‪ ،‬ﭘﺴﺮ ﻟﺆي‪ ،‬ﭘﺴﺮ ﻏﺎﻟﺐ اﺳﺖ‪ .‬وي در ﺟﺪ ﺷﺸﻢ ﺧﻮد ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺮه ﭘﺴﺮ ﻛﻌﺐ‬
‫ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬ﻛﻨﻴﻪاش‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ اﺳﺖ‪ .‬و ﻋﺜﻤﺎن‪ ،‬ﻧﺎم اﺑﻮ ﻗﺤﺎﻓﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎدر‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﺳﻠﻤﻲ ﻧﺎم دارد ﻛﻪ ﻛﻨﻴﻪاش‪ ،‬ام اﻟﺨﻴﺮ اﺳﺖ‪ .‬او دﺧﺘﺮ ﺻﺨﺮ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ و دﺧﺘﺮ‬
‫ﻋﻤﻮي ﭘﺪر اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺳﻼم آورده و ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻫﺠﺮت ﻧﻤﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ دو ﺳﺎل و ﺷﺶ ﻣﺎه ﭘﺲ از ﻋﺎم اﻟﻔﻴﻞ‪ ،‬ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آﻣﺪ‪.1‬‬

‫ﺷﻐﻞ و ﻛﺎر او ﻗﺒﻞ از اﺳﻼم‬

‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻣﺮدي ﺗﺎﺟﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﺠﺎرﺗﺶ ﺑﻪ ﺷﻬﺮﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﺴﺎﻓﺮت‬
‫ﻣﻲﻛﺮد و ﮔﺎﻫﻲ ﻣﺴﺎﻓﺮت ﻧﻤﻲﻛﺮد‪ .‬در زﻣﺎن اﺳﻼم آوردﻧﺶ‪ ،‬ﺟﻬﺖ ﺗﺠﺎرت ﺑﻪ ﺷﺎم‬
‫ﻣﺴﺎﻓﺮت ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺠﺎرت ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ و ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ وﺳﻴﻠﺔ درآﻣﺪ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻮده‪ ،‬و ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪان ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬ﺗﺎﺟﺮ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬ﺗﺠﺎرت ﺑﻮده و ﻗﻮم‬
‫ﻋﺮب آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺗﺠﺎرت ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺮاي زن و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﺗﺠﺎرت ﻧﻤﺎﻳﺪ اﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻳﻦ اﺟﺎزه را ﺑﻪ وي ﻧﺪادﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫اﻣﺮ ﺗﺠﺎرت ﺗﻮ را از ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎز ﻣﻲدارد‪ .2‬و ﺑﺮاي ﻫﺮ روز دو درﻫﻢ را ﺑﺮاﻳﺶ‬
‫ﻣﻘﺮر ﻛﺮدﻧﺪ‪.3‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎری‪ ;٩/٧ ,‬اﻹﺻﺎﺑﺔ‪.٣٤١/٢ ,‬‬
‫‪ −٢‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ,٢٨٨/٤ ,‬ﭼﺎپ اﻣﲑﻳﻪ‪ ,‬ﺑﻮﻻﻕ ﻣﴫ‪ ,‬ﺳﺎﻝ ‪ ١٣٢٢‬ﻫ‪.‬ﻕ‪.‬‬
‫‪ −٣‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ٢٢٦/٤ ,‬ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬‬

‫‪١٩‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪20‬‬

‫ﻣﻨﺰﻟﺖ ﺍﻭ ﻗﺒﻞ ﺍﺯ ﺍﺳﻼﻡ‬

‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ‬در ﻣﻴﺎن ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬ﻓﺮدي ﺑﺰرگ و ﻣﺤﺘﺮم‪ ،‬دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﻲ و ﺑﺎ ﻣﺤﺒﺖ‪،‬‬
‫ﻣﻬﺮﺑﺎن و آﮔﺎه ﺑﻪ اﻧﺴﺎب و زﻧﺪﮔﻲﻧﺎﻣﺔ ﻗﻮم ﻋﺮب‪ 1‬ﺑﻮد‪ .‬ﻋﺮبﻫﺎ ﺑﺮاي اﻫﺪاف ﺗﺠﺎرت و‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻋﻠﻢ و ﻧﻴﻜﻮﻛﺎري اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﺑﺎ او ﻣﻌﺎﺷﺮت و رﻓﺖ و آﻣﺪ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺻﺤﻴﺢ‬
‫ﺑﺨﺎري از ﻋﺎﻳﺸﻪ ك ﻧﻘﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ او ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﻃﺮف ﻛﺎﻓﺮان و‬
‫ﻣﺸﺮﻛﺎن دﭼﺎر اﻧﻮاع اذﻳﺖ و آزار و ﺷﻜﻨﺠﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ از ﺷﻬﺮ ﺧﻮد ﺧﺎرج ﺷﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﺳﻤﺖ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺣﺒﺸﻪ ﻛﻮچ ﻛﺮد ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﻣﻜﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺑﺮك اﻟﻐﻤﺎد«‪ 2‬رﺳﻴﺪ‪ .‬آﻧﺠﺎ‬
‫»اﺑﻦ دﻏﻨﻪ«‪ ،3‬ﻳﻜﻲ از اﻣﻴﺮان و ﺑﺰرﮔﺎن ﻋﺮب و رﺋﻴﺲ ﻗﺒﻴﻠﺔ »ﻗﺎﺭﺓ«‪ 4‬اﺑﻮﺑﻜﺮ را دﻳﺪ و ﺑﻪ‬
‫او ﮔﻔﺖ‪ :‬اي اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻛﺠﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻲ ﺑﺮوي؟ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻗﻮم ﻣﻦ ﻣﺮا از ﺷﻬﺮ و دﻳﺎر‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬زﻣﺎﻧﯽ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﱪ ص ﺑﻪ ﺣﺴﺎﻥ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ دﺳﺘﻮر داد ﻛﻪ ﻗﺮﻳﺶ را ﻫﺠﻮ ﻧﲈﻳﺪ‪ ,‬ﺑﻪ اﻭ ﮔﻔﺖ ‪» :‬ﻻ ﺗﻌﺠـﻞ إﻥ أﺑـﺎﺑﻜﺮ‬
‫ﻭإﻥ ﱄ ﻓﻴﻬﻢ ﹰ‬
‫ﻧﺴﺒﺎ ﺣﺘﯽ ﳜﻠﺺ ﻟﮏ ﻧﺴﺒﯽ« ‪» :‬ﻋﺠﻠﻪ ﻧﻜﻦ ﻭ ﳘﻪ اﻓـﺮاد ﻗـﺮﻳﺶ را ﻫﺠـﻮ ﻧﻜـﻦ(‪,‬‬ ‫أﻋﻠﻢ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺄﻧﺴﺎﲠﺎ ﱠ‬
‫زﻳﺮا اﺑﻮﺑﻜﺮ در ﻣﻴﺎﻥ ﻗﺮﻳﺶ آﮔﺎﻩﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮد ﻧـﺴﺒﺖ ﺑـﻪ اﻧـﺴﺎب ﻭ زﻧـﺪﮔﯽﻧﺎﻣـﻪ ﻗـﺮﻳﺶ اﺳـﺖ ﻭ ﻣـﻦ در ﻣﻴـﺎﻥ آﻧـﺎﻥ‪,‬‬
‫ﻧﺴﺐﻫﺎﻳﯽ دارﻡ ﻭ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﳘﻪ ﻧﺴﺐ را ﺑﺮای ﺗﻮ ﺑﺮﺷﲈرد«‪) .‬ﻣﺴﻠﻢ‪ ,‬ک ‪ ,٤٤‬ح ‪ ,١٥٧‬ﭼﺎپ ﺗﺮﻛﻴﻪ(‪.‬‬
‫اﺑﻦ اﺳﺤﺎﻕ از ﻳﻌﻘﻮب ﺑﻦ ﻋﺘﺒﻪ ﻭ اﻭ ﻫﻢ از ﻳﻜﯽ از ﺑﺰرﮔﺎﻥ اﻧﺼﺎر رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩ ﻛﻪ اﻭ ﮔﻮﻳـﺪ ‪ :‬ﺟﺒـﲑ ﺑـﻦ ﻣﻄﻌـﻢ در‬
‫ﻣﻴﺎﻥ ﻗﺮﻳﺶ‪ ,‬آﮔﺎﻩﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻧﺴﺎب ﻭ زﻧﺪﮔﯽﻧﺎﻣﻪ ﻗﺮﻳﺶ ﻭ ﲤﺎﻡ ﻗﻮﻡ ﻋﺮب ﺑﻮد‪ .‬اﻭ ﻣﯽﮔﻔﺖ ‪ :‬ﻣﻦ ﻋﻠﻢ ﻧﺴﺐ‬
‫ﺷﻨﺎﺳﯽ را از اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ ﻳﺎد ﮔﺮﻓﺘﻪاﻡ‪) .‬ﺗﺎرﻳﺦ اﳋﻠﻔﺎء‪ ,‬ﺳﻴﻮﻃﯽ‪ ,‬ص ‪.(٤٣−٤٢‬‬
‫‪ −٢‬ﻧﺎﻡ ﻣﻜﺎﻧﯽ اﺳﺖ در ﭘﺸﺖ ﻣﻜﻪ‪ ,‬ﻛﻪ ﭘﻨﺞ ﺷﺒﺎﻧﻪ رﻭز ﺑﺎ از آﻥ ﻓﺎﺻﻠﻪ دارد ﻛﻪ در ﭘﺸﺖ درﻳـﺎ ﻭاﻗـﻊ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﻌـﻀﯽ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ »ﺑﺮک اﻟﻐﲈد« ﻧﺎﻡ ﺷﻬﺮی در ﻳﻤﻦ اﺳﺖ‪) .‬ﻣﻌﺠﻢ اﻟﺒﻠﺪاﻥ‪ ,‬ﻳﺎﻗﻮت ﲪﻮی(‪.‬‬
‫‪ −٣‬از ﻧﻈﺮ اﻫﻞ ﻟﻐﺖ‪ ,‬ﺑﺎ ﻣﻀﻤﻮﻡ ﻛﺮدﻥ ﺣﺮﻑ »داﻝ« ﻭ »ﻏﲔ« ﻭ ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻛﺮدﻥ ﺣﺮﻑ »ﻧﻮﻥ« ﻣﯽآﻳﺪ‪) .‬ﻳﻌﻨﯽ اﺑﻦ ﹸ ﹸ‬
‫دﻏﻨﻪ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻭ ﺧﻮاﻧﺪﻩ ﻣﯽﺷﻮد(‪ .‬ﻭ از ﻧﻈﺮ راﻭﻳﺎﻥ ﺑﺎ ﻣﻔﺘﻮح ﻛﺮدﻥ ﺣﺮﻑ »داﻝ« ﻭ ﻣﻜﺴﻮر ﻛﺮدﻥ ﺣﺮﻑ »ﻏـﲔ« ﻭ ﺳـﺎﻛﻦ‬
‫ﻛﺮدﻥ ﺣﺮﻑ »ﻧﻮﻥ« ﻣﯽآﻳﺪ‪) .‬ﻳﻌﻨﯽ اﺑﻦ ﹺ‬
‫دﻏﻨﻪ ﻧﻮﺷـﺘﻪ ﻭ ﺧﻮاﻧـﺪﻩ ﻣـﯽﺷـﻮد(‪» .‬دﻏﻨـﻪ« ﻧـﺎﻡ ﻣـﺎدرش اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﻌـﻀﯽ‬
‫ﹶ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﺎﻡ ﻣﺎدر ﭘﺪرش اﺳﺖ ﻭ ﺑﻌﻀﯽ دﻳﮕﺮ ﻣﯽﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﺎﻡ دﺧﱰش اﺳـﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘـﻪ ﺷـﺪﻩ ﻛـﻪ ﻧـﺎﻡ آﻥ ﻣـﺮد‪,‬‬
‫ﺣﺎرث ﭘﴪ زﻳﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪» −٤‬ﻗﺎرﻩ« ﻧﺎﻡ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻣﺸﻬﻮری اﺳﺖ از ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺑﻨﯽ اﳍﻮﻥ ﺑﻦ ﺧﺰﻳﻤﺔ ﺑﻦ ﻣﺪرﻛﺔ‪.‬‬

‫‪٢٠‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪21‬‬

‫ﺧﻮد ﺑﻴﺮون ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ ﺳﻴﺮ ﻛﻨﻢ و ﭘﺮوردﮔﺎرم را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻧﻤﺎﻳﻢ‪.‬‬
‫اﺑﻦ دﻏﻨﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻛﺴﻲ ﻣﺜﻞ ﺗﻮ ﻫﻴﭻ ﮔﺎه از ﺷﻬﺮ و دﻳﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﺧﺎرج ﻧﻤﻲﺷﻮد‬
‫وﻛﺴﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ او را از آﻧﺠﺎ ﺑﻴﺮون ﻛﻨﺪ؛ زﻳﺮا ﺗﻮ ﺑﺮاي ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪان و ﺑﻲﭼﻴﺰان ﻛﺎر‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻲ‪ ،‬ﺻﻠﺔ رﺣﻢ را ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﻲآوري‪ ،‬ﺧﺴﺘﮕﻲ و رﻧﺞ و ﺳﺨﺘﻲ را ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻲ‪ ،‬و‬
‫ﻣﺼﻴﺒﺖﻫﺎ و ﻧﺎﮔﻮاريﻫﺎي ﺣﻖ را ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﻣﻲﻛﻨﻲ‪ .‬ﻣﻦ ﺗﻮ را از ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ اﻣﺎن‬
‫ﻣﻲدﻫﻢ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺮﮔﺮد و ﭘﺮوردﮔﺎرت را در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺧﻮد ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻛﻦ‪ .‬ﭘﺲ اﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﺑﺮﮔﺸﺖ و اﺑﻦ دﻏﻨﻪ ﻫﻢ او را ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﻧﻤﻮد‪ .‬اﺑﻦ دﻏﻨﻪ ﺷﺐ را در ﻣﻴﺎن اﺷﺮاف و‬
‫ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﺮﻳﺶ ﮔﺬراﻧﺪ و ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻛﺴﻲ ﻣﺜﻞ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻫﻴﭻ ﮔﺎه از ﺷﻬﺮ و دﻳﺎر‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﺧﺎرج ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﻛﺴﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ او را از آﻧﺠﺎ ﺑﻴﺮون ﻛﻨﺪ‪ .‬آﻳﺎ ﻣﺮدي را ﺑﻴﺮون‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪان و ﺑﻲﭼﻴﺰان ﻛﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺻﻠﺔ رﺣﻢ را ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﻲآورد‪،‬‬
‫ﺧﺴﺘﮕﻲ و رﻧﺞ و ﺳﺨﺘﻲ را ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻬﻤﺎن را ﻣﻴﺰﺑﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ و در ﺣﻖ او‬
‫ﻧﻴﻜﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬و ﻣﺼﻴﺒﺖﻫﺎ و ﻧﺎﮔﻮاريﻫﺎي ﺣﻖ را ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ«؟!‪ 1‬ﺑﻌﺪاً ﺗﻤﺎم‬
‫ﻣﺎﺟﺮا ﻣﻲآﻳﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻦ دﻏﻨﻪ در ﺣﻀﻮر ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ را اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻧﻤﻮده ﻫﻤﺎن‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺧﺪﻳﺠﻪ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص را ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ وﺣﻲ ﺑﺮ او ﻓﺮود آﻣﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫از ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از اﻓﺮاد ﻗﺮﻳﺶ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﺸﺪه ﻛﻪ ﻋﻴﺐ و ﻧﻘﺼﻲ را ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻧﺴﺒﺖ دﻫﻨﺪ‬
‫و ﻳﺎ او را ﺧﻮار ﺷﻤﺎرﻧﺪ آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺿﻌﻴﻒ رﻓﺘﺎر ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬و اﺑﻮﺑﻜﺮ از ﻧﻈﺮ‬
‫آﻧﺎن ﻫﻴﭻ ﻋﻴﺐ و ﻧﻘﺼﻲ ﻧﺪاﺷﺖ ﺟﺰ اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮل ﺧﺪا ص‪.2‬‬
‫وﺻﻒ او ﺑﻪ ﺻﺪﻳﻖ در اﺣﺎدﻳﺚ ﻧﺒﻮي‬
‫اﻳﻦ وﺻﻒ ﺑﺎ دﻻﻳﻞ زﻳﺎد و ﺑﺎ ﺗﻮاﺗﺮ ﺿﺮوري در ﻧﺰد ﺧﺎص و ﻋﺎم ﺑﺮاي اﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه‪ ،‬و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺤﻲ ﻛﻪ ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ از اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﺑﺨﺎری آﻧﺮا رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩ اﺳﺖ )ک ‪ ,٦٣‬ب ‪.(٤٥‬‬
‫‪ −٢‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ٢٨٨ ,٢٦٨ ,٣١/٤ ,‬ﻭ ‪.٢٨٩‬‬

‫‪٢١‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪22‬‬

‫رواﻳﺘﺶ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬او را ﺑﻪ اﻳﻦ وﺻﻒ ﻣﺘﺼﻒ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫در اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ‪ ‬ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺻﻌﺪ رﺳﻮﻝ اﷲ أ ﹰ‬
‫ﺣﺪا‪ 1‬ﻭﻣﻌﻪ أﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﻭﻋﻤﺮ ﻭﻋﺜﲈﻥ ﻓﺮﺟﻒ ﲠﻢ‪ 2‬ﻓﻘﺎﻝ أﺛﺒﺖ أﺣﺪ ﻓﺈﻧﲈ ﻋﻠﻴﮏ ﻧﺒﻲ ﻭﺻﺪﻳﻖ ﻭﺷﻬﻴﺪاﻥ«‪» :3‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬
‫ص ﺑﺎﻻي ﻛﻮه اُﺣﺪ رﻓﺖ و اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ و ﻋﺜﻤﺎن ﻫﻢ ﺑﺎ او ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻮه اُﺣﺪ )از ﻓﺮط‬
‫ﺷﺎدﻣﺎﻧﻲ( آﻧﺎن را ﺳﺨﺖ ﺟﻨﺒﺎﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اي اُﺣﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺖ و ﺣﺮﻛﺖ‬
‫ﻧﻜﻦ‪ ،‬زﻳﺮا ﻳﻚ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و ﻳﻚ ﺻﺪﻳﻖ و دو ﺷﻬﻴﺪ ﺑﺮ ﺑﺎﻻي ﺗﻮ ﻫﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﹸاﺣﺪ ﻧﺎﻡ ﻛﻮﻫﯽ اﺳﺖ در ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ .‬در آﻧﺠﺎ آﻥ ﺣﺎدﺛﻪ دردﻧﺎک رﻭی داد ﻛﻪ ﲪـﺰﻩ ‪ ‬ﻭ ﻫﻔﺘـﺎد ﻧﻔـﺮ از ﻣـﺴﻠﲈﻧﺎﻥ ﺑـﻪ‬
‫ﺷﻬﺎدت رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻭ ﭼﻬﺎر دﻧﺪاﻥ ﻣﺒﺎرک ﭘﻴﺎﻣﱪ ص ﺷﻜﺴﺖ ﻭ ﺻﻮرت ﻣﺒﺎرﻛﺶ زﲬﯽ ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ −٢‬اﻳﻦ ﺗﻜﺎﻥ‪ ,‬ﺗﻜﺎﻥ ﺷﺎدﻣﺎﻧﯽ ﺑﻮد ﻧﻪ ﺗﻜﺎﻥ ﺧﺸﻢ‪ .‬ﻭ ﺑﻪ ﳘﲔ ﺧﺎﻃﺮ ﭘﻴﺎﻣﱪ ص ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻡ ﻧﺒﻮت‪ ,‬ﺻـﺪﻳﻘﻴﺖ ﻭ ﺷـﻬﺎدﺗﯽ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﴎﻭر ﻭ ﺷﺎدﻣﺎﻧﯽ ﻛﻮﻩ ﹸاﺣﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ آﳖﺎ ﺑﺪاﻥ ﻣﻜﺎﻥ ﺷﺪﻩ‪ ,‬ﺗﴫﻳﺢ ﻓﺮﻣﻮدﻩ ﻭ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻡﻫﺎ ﻛـﻮﻩ‬
‫ﹸاﺣﺪ را ﺛﺎﺑﺖ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻩ ﻭ در ﻧﺘﻴﺠﻪ آﻥ ﻛﻮﻩ ﻫﻢ ﺛﺎﺑـﺖ ﻭ ﺑـﯽﺣﺮﻛـﺖ ﻣﺎﻧـﺪ‪) .‬ﲢﻔـﺔ أﻫـﻞ اﻟﺘـﺼﺪﻳﻖ ﺑـﺒﻌﺾ ﻓـﻀﺎﺋﻞ‬
‫اﻟﺼﺪﻳﻖ‪ ,‬ص ‪ .(٧٨‬ﳘﭽﻨﲔ در ﺣﺪﻳﺚ ﭘﻴﺎﻣﱪ ص آﻣﺪﻩ اﺳﺖ ‪» :‬أﺣﺪ ﺟﺒﻞ ﳛﺒﻨﺎ ﻭﻧﺤﺒﻪ« ‪» :‬ﹸاﺣﺪ ﻛﻮﻫﯽ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﺎ را دﻭﺳﺖ دارد ﻭ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ اﻭ را دﻭﺳﺖ دارﻳﻢ«‪.‬‬
‫‪ −٣‬اﻳﻦ ﻟﻔﻆ از ﺑﺨﺎری اﺳﺖ )ک ‪ ,٦٢‬ب ‪ .(٥‬ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻮ ﻫﺮﻳﺮﻩ‪ ‬رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩ اﺳﺖ ‪» :‬أﻥ رﺳﻮﻝ اﷲ ص ﻛـﺎﻥ‬
‫ﻋﻠﯽ ﺣﺮاء ﻫﻮ ﻭأﺑﻮﺑﻜﺮ ﻭﻋﻤﺮ ﻭﻋﺜﲈﻥ ﻭﻋﻠﯽ ﻭﻃﻠﺤﺔ ﻭاﻟﺰﺑﲑ ﻓﺘﺤﺮﻛﺖ اﻟﺼﺨﺮة ﻓﻘﺎﻝ اﻟﻨﺒﯽ ص ‪ :‬إﻫﺪأ ﻓـﲈ ﻋﻠﻴـﮏ‬
‫إﻻﱠ ﻧﺒﯽ أﻭ ﺻﺪﻳﻖ أﻭ ﺷﻬﻴﺪ« ﻭﰲ رﻭاﻳﺔ »ﻭﺳﻌﺪ ﺑﻦ أﰊ ﻭﻗﺎص« ‪» :‬ﭘﻴﺎﻣﱪ ص ﺑﺮ ﺑﺎﻻی ﻛﻮﻩ ﺣـﺮاء ﺑـﻮد ﻭ اﺑـﻮﺑﻜﺮ ﻭ‬
‫ﻋﻤﺮ ﻭ ﻋﺜﲈﻥ ﻭ ﻋﻠﯽ ﻭ ﻃﻠﺤﻪ ﻭ زﺑﲑ – ﻭ در رﻭاﻳﺘﯽ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﯽ ﻭﻗﺎص – ﻫﻢ ﺑﺎ اﻭ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬آﻥ ﺻﺨﺮﻩ ﺗﻜﺎﻧﯽ ﺧﻮرد‬
‫ﻭ ﭘﻴﺎﻣﱪ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬آراﻡ ﺑﺎش ‪ ,‬ﭼﻮﻥ ﺑﺮ رﻭ￯ ﺗﻮ ﻛﺴﻰ ﻧﻴﺴﺖ ﺟﺰ ﻳﻚ ﭘﻴﺎﻣﱪ ﻳﺎ ﻳﻚ ﺻﺪﻳﻖ ﻳـﺎ ﻳـﻚ ﺷـﻬﻴﺪ‪)«.‬ﺑـﻪ ﻛﺘـﺎب‬
‫ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ,‬ﻙ‪ ,٤٤‬ح‪ ٥٠‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻴﺪ(‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﻢ‪ :‬ﺣﺮاء ﻧﺎﻡ ﻛﻮﻩ ﻣﻌﺮﻭﻓﯽ اﺳﺖ در ﻣﻜﻪ‪ .‬اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ )‪ (:‬ﮔﻮﻳﺪ ‪ :‬اﻣﺎ از ﻫﻨﮕﺎﻡ ﻓﺮﻭد آﻣﺪﻥ ﻭﺣﯽ ﺑﺮ ﭘﻴـﺎﻣﱪ ص‬
‫ﻭ ﭘﺲ از آﻥ‪ ,‬ﭘﻴﺎﻣﱪ ص ﻭ اﺻﺤﺎﺑﺶ ﺑﺮ ﺑﺎﻻی آﻥ ﻧﺮﻓﺘﻨﺪ ﻭ ﺑﺪاﻥ ﻧﺰدﻳﮏ ﻧـﺸﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴـﺎﻣﱪ ص ﭘـﺲ از ﭘﻴـﺎﻣﱪی ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺪت ﺳﻴﺰدﻩ ﺳﺎﻝ در ﻣﻜﻪ اﻗﺎﻣﺖ ﻧﻤﻮدﻩ ﻭ در اﻳﻦ ﻣﺪت اﻭ ﻭ ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﯽ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻭ در ﻣﻜﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ,‬ﻫﻴﭻﮔﺎﻩ ﺑﻪ ﻏﺎر ﺣـﺮاء‬
‫ﻧﺰدﻳﮏ ﻧﺸﺪﻩ ﻭ ﺑﺮ ﺑﺎﻻی آﻥ ﻧﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻭ ﭘﺲ از ﻫﺠﺮت ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ,‬ﻭ در ﺳﺎﻝ ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ‪ ,‬ﻭ در ﻫﻨﮕﺎﻡ – ﻋﻤـﺮﻩ ﺟﻌﺮاﻧـﻪ‪,‬‬
‫ﺑﻪ ﻏﺎر ﺣﺮاء ﻧﻴﺎﻣﺪﻩ ﻭ آﻥ را ﻧﺪﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪) .‬ﳎﻤﻮع اﻟﻔﺘﺎﻭی‪.(٢٥١/٢٧ ,‬‬

‫‪٢٢‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪23‬‬

‫و در ﺳﻨﻦ ﺗﺮﻣﺬي از ﻋﺎﻳﺸﻪ ك رواﻳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ وي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮل اﷲ‪:‬‬

‫{‪) .1 z F E D C B A‬ﻣﺆﻣﻨﻮن‪.(60 :‬‬
‫»و آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻛﻮﺷﺶ را در اﻧﺠﺎم ﻃﺎﻋﺎت ﺑﻪ ﺧﺮج ﻣـﻰدﻫﻨـﺪ و ﺑـﺎ اﻳـﻦ ﺣـﺎل‪،‬‬
‫دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﻫﺮاﺳﻨﺎك اﺳﺖ«‪.‬‬
‫»أﻫﻮ اﻟﺮﺟﻞ ﻳﺰﲏ ﻭﻳﴪﻕ ﻭﻳﴩب اﳋﻤﺮ ﻭﳜﺎﻟﻒ«? ﻗﺎﻝ‪ :‬ﻳﺎ اﺑﻨﺔ اﻟﺼﺪﻳﻖ‪ ,‬ﻭﻟﻜﻨﻪ‬
‫اﻟﺮﺟﻞ ﻳﺼﻮﻡ ﻭﻳﺘﺼﺪﻕ ﻭﳜﺎﻑ أﻻﱠ ﻳﻘﺒﻞ ﻣﻨﻪ «‪ 2‬و‪» : 3‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬آﻳﺎ آﻳﺔ‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﻣﺆﻣﻨﻮﻥ‪» ٦٠ :‬ﻛﺴﺎﻧﯽ ﻛﻪ ﻋﻄﺎء ﻣﯽﻛﻨﻨﺪ ﻭ ﻣﯽﺑﺨﺸﻨﺪ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ در ﺗﻮاﻥ دارﻧﺪ‪ ,‬در ﺣﺎﻟﯽ ﻛﻪ دﳍﺎﻳﺸﺎﻥ ﺗﺮﺳﺎﻥ ﻭ‬
‫ﻫﺮاﺳﺎﻥ اﺳﺖ )از اﻳﻨﻜﻪ ﻧﻜﻨﺪ ﺻﺪﻗﺎت ﻭ ﺣﺴﻨﺎت آﻧﺎﻥ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﮕﺮدد«‪.‬‬
‫‪ −٢‬ﺗﺮﻣﺬی آﻥ را در ﺗﻔﺴﲑ ﺳﻮرﻩ ﻣﺆﻣﻨﻮﻥ ﺑـﻪ ﺷـﲈرﻩ ‪ ٣٢٢٥‬رﻭاﻳـﺖ ﻛـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ .‬ﳘﭽﻨـﲔ اﺑـﻦ ﻣﺎﺟـﻪ در ﺟﻠـﺪ‬
‫‪ ١٤٠٤/٢‬آﻥ را رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ −٣‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ,٢٥٤ ,٦٢ ,٦١/٤ ;٢٢٢/٢ ,‬ﺑﺎ اﻧﺪﻛﯽ اﺧﺘﺼﺎر‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﻢ‪ :‬ﻳﻜﯽ دﻳﮕﺮ از دﻻﻳﻠﯽ ﻛﻪ ﻭﺻﻒ ﺻﺪﻳﻖ را ﺑﺮای اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﻧﲈﻳﺪ‪ ,‬ﻣﺎﺟﺮا￯ اﴎاء اﺳﺖ‪» :‬ﻫﻨﮕـﺎﻣﯽ ﻛـﻪ‬
‫ﺧﺪاﻭﻧﺪ‪ ,‬ﭘﻴﺎﻣﱪ را ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪاﻷﻗﺼﯽ )ﺑﻴﺖ اﳌﻘﺪس( ﺑﺮد‪ ,‬ﻣﺮدﻡ ﻓﺮدای آﻥ ﺷﺐ درﺑﺎرﻩ اﻳﻦ ﺣﺎدﺛﻪ ﺣﺮﻑ ﻣﯽزدﻧـﺪ ﻭ‬
‫ﻋﺪﻩای از ﻛﺴﺎﻧﯽ ﻛﻪ ﹰ‬
‫ﻗﺒﻼ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﱪ ص اﻳﲈﻥ آﻭردﻩ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ,‬اﻳـﻦ ﺣﺎدﺛـﻪ را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨـﺪ ﻭ ﻣﺮﺗـﺪ ﮔـﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋـﺪﻩای از‬
‫ﻣﴩﻛﺎﻥ ﻧﺰد اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺷﺘﺎﻓﺘﻨﺪ ﻭ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آﻳﺎ ﺧﱪ دار￯ ﻛﻪ دﻭﺳﺘﺖ ادﻋﺎ ﻣﯽﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻣﺸﺐ ﺑﻪ ﺑﻴﺖ اﳌﻘﺪس ﺑﺮدﻩ ﺷـﺪﻩ?‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻳﺎ ﭘﻴﺎﻣﱪ ﭼﻨﲔ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ? ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ ,‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﭘﻴﺎﻣﱪ ص ﭼﻨﲔ ﮔﻔﺘﻪ‪ ,‬راﺳﺖ ﮔﻔﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﻣـﴩﻛﺎﻥ‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آﻳﺎ ﺳﺨﻦ ﻛﺴﯽ را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﯽﻛﻨﯽ ﻛﻪ ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ ﺑﻪ ﺑﻴﺖ اﳌﻘﺪس رﻓﺖ ﻭ ﻗﺒﻞ از ﻓﺮارﺳـﻴﺪﻥ ﺻـﺒﺢ ﺑﺮﮔـﺸﺖ?‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ ,‬ﳘﺎﻧﺎ ﻣﻦ در ﭼﻴﺰی دﻭرﺗﺮ از آﻥ ]ﺑﺮاﺳﺎس ﺧـﱪ آﺳـﲈﻥ‪ ,‬در ﺑﺎﻣـﺪاد ﻳـﺎ ﺷـﺒﺎﻧﮕﺎﻩ[ اﻭ را ﺗـﺼﺪﻳﻖ‬
‫ﻣﯽﻛﻨﻢ‪ ,‬ﺑﺪﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺻﺪﻳﻖ ﻧﺎﻣﻴﺪﻩ ﺷﺪ«‪) .‬ﺣﺎﻛﻢ‪ ,‬ﺑﻴﻬﻘﯽ ﻭ ﻃﱪاﻧﯽ آﻥ را رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩاﻧﺪ(‪ .‬ﺣـﺪﻳﺚ »إﻥ اﷲ ﺑﻌﺜﻨـﻲ‬
‫إﻟﻴﻜﻢ ﻓﻘﻠﺘﻢ ﻛﺬﺑﺖ ﻭﻗﺎﻝ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻗﺖ« ﹰ‬
‫ﺑﻌﺪا ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﯽ‪» :‬ﳘﺎﻧﺎ ﺧﺪاﻭﻧﺪ‪ ,‬ﻣﺮا ﺑﻪ ﺳﻮی ﺷﲈ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ,‬ﻭ ﺷﲈ‬
‫ﮔﻔﺘﻴﺪ درﻭغ ﻣﯽﮔﻮﻳﯽ ﻭﻟﯽ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ راﺳﺖ ﻣﯽﮔﻮﻳﯽ«‪ .‬ﻧﻮﻭی از ﻣﺼﻌﺐ ﺑﻦ زﺑـﲑ آﻭردﻩ ﻛـﻪ اﻭ ﮔﻔـﺖ‪ :‬اﻣـﺖ‬
‫اﺳﻼﻡ اﺗﻔﺎﻕ ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺻﺪﻳﻖ‪ ,‬ﻭﺻﻒ اﺑﻮﺑﻜﺮ اﺳـﺖ‪ ,‬زﻳـﺮا اﻭ ﺑﻼﻓﺎﺻـﻠﻪ ﭘﻴـﺎﻣﱪ ص را ﺗـﺼﺪﻳﻖ ﻛـﺮد ﻭ‬
‫ﺻﺪﻕ ﻭ راﺳﺘﯽ ﳘﻴﺸﻪ ﻣﻼزﻡ اﻭ ﺑﻮد; ﻫﻴﭻ ﺳﺨﻦ ﻟﻐﻮ ﻭ ﻛﺎر ﺑﻴﻬﻮدﻩای از اﻭ ﴎ ﻧﺰد; ﺑﺮای ﻛﺎر ﺧﲑ در ﻫـﻴﭻ ﺣـﺎﻟﯽ‬
‫درﻧﮓ ﻧﻤﯽﻛﺮد; ﻭ در اﺳﻼﻡ‪ ,‬ﻣﻮﺿﻊﮔﲑیﻫﺎی ﻭاﻻﻳﯽ دارد‪) .‬ﲥﺬﻳﺐ اﻟﻠﻐﺎت‪ ,١٨١/٢ ,‬ﭼﺎپ ﻣﴫ(‪ .‬از ﺷﻌﺒﯽ=‬
‫=‬

‫‪٢٣‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪24‬‬

‫{‪ zFEDCBA‬درﺑﺎرة ﻣﺮدي اﺳﺖ ﻛﻪ زﻧﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬دزدي ﻣﻲﻛﻨﺪ‪،‬‬

‫ﺷﺮاب ﻣﻲﻧﻮﺷﺪ و از اواﻣﺮ اﻟﻬﻲ ﺳﺮﭘﻴﭽﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ؟ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻧﻪ اي دﺧﺘﺮ‬
‫ﺻﺪﻳﻖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ آن درﺑﺎرة ﻣﺮدي اﺳﺖ ﻛﻪ روزه ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺻﺪﻗﻪ ﻣﻲدﻫﺪ و ﻣﻲﺗﺮﺳﺪ از‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺒﺎدا روزه و ﺻﺪﻗﻪاش ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﮕﺮدد«‪.‬‬

‫ﺻﺪﻳﻖ رﺳﺎﺗﺮ از ﺻﺎدق اﺳﺖ‬

‫وﺻﻒ ﺻﺪﻳﻖ‪ ،‬ﻛﺎﻣﻞﺗﺮ از وﺻﻒ ﺻﺎدق اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﺻﺪﻳﻘﻲ‪ ،‬ﺻﺎدﻗﻲ اﺳﺖ وﻟﻲ ﻫﺮ‬
‫ﺻﺎدﻗﻲ‪ ،‬ﺻﺪﻳﻖ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻓﻀﻴﻠﺖ و ﺑﺮﺗﺮي اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺗﻨﻬﺎ در اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ او ﺻﺎدق اﺳﺖ‬
‫ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ دﻳﮕﺮان ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮاي ﺻﺪق و راﺳﺘﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ او ﻧﺪاﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻓﻀﻴﻠﺘﺶ در اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ او ﺑﻪ ﻫﺮ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻪ آن ﺧﺒﺮ داده‪،‬‬
‫از ﺗﻤﺎم ﻛﻠﻴﺎت و ﺟﺰﺋﻴﺎﺗﺶ آﮔﺎه ﺑﻮده اﺳﺖ و در ﻋﻠﻢ و ﻧﻴﺖ و ﻗﻮل و ﻋﻤﻞ‪ ،‬آن را ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺮاي اﺑﻮذر‪ 1‬و دﻳﮕﺮان ﺣﺎﺻﻞ ﻧﺸﺪه‪ ،‬زﻳﺮا او ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺪان‬
‫ﺧﺒﺮ داده‪ ،‬آﮔﺎه ﻧﺒﻮده آن ﻃﻮر ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺪان آﮔﺎه ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬و ﺗﺼﺪﻳﻘﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺮاي اﺑﻮذر ﺣﺎﺻﻞ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ؛ زﻳﺮا اﺑﻮﺑﻜﺮ از او ﻋﺎﻟﻢﺗﺮ و آﮔﺎهﺗﺮ‬

‫_____________________________‬
‫= = رﻭاﻳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﺪاﻭﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎﻝ ﭼﻬﺎر ﺧﺼﻠﺖ را ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ اﺧﺘﺼﺎص دادﻩ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻳـﮏ از اﻧـﺴﺎﻥﻫـﺎ‬
‫ﻧﺪادﻩ اﺳﺖ‪ :‬اﻭ را ﺻﺪﻳﻖ ﻧﺎﻡ ﳖﺎدﻩ ﻭ ﻛﺲ دﻳﮕﺮی ﻏﲑ از اﻭ را ﺑﺪﻳﻦ ﻭﺻﻒ ﻧﺎﻡ ﻧﻨﻬـﺎدﻩ اﺳـﺖ ‪) ...‬ﺗـﺎرﻳﺦ اﳋﻠﻔـﺎء‪,‬‬
‫ص ‪ ,٦٠‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از دﻳﻨﻮری ﻭ اﺑﻦ ﻋﺴﺎﻛﺮ(‪.‬‬
‫‪ −١‬اﺑﻮذر ﻛﺴﯽ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﭘﻴﺎﻣﱪ ص آﻣﺪﻩ اﺳﺖ ‪» :‬ﻣﺎ أﻇﻠﺖ اﳋﴬاء ﻭﻣﺎ أﻗﻠﺖ اﻟﻐـﱪاء ﻋﻠـﯽ ذﻱ ﳍﺠـﺔ‬
‫أﺻﺪﻕ ﻣﻦ أﰊ ذر« ‪» :‬آﺳﲈﻥ ﺳﺎﻳﻪ ﻧﻴﻔﻜﻨﺪﻩ ﺑﺮ ﻛﺴﯽ ﻛﻪ ﳍﺠﻪا￯ ﺻﺎدﻕﺗﺮ از اﺑﻮذر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ زﻣـﲔ ﲪـﻞ ﻧﻜـﺮدﻩ‬
‫ﻛﺴﯽ را ﻛﻪ ﳍﺠﻪا￯ ﺻﺎدﻕﺗﺮ از اﺑﻮذر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ«‪) .‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪.(٢٢١/٢ ,‬‬
‫ﮔﻮﻳﻢ‪ :‬ﺗﺮﻣﺬی اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را در ﺑﺤﺶ ﻓﻀﺎﺋﻞ اﺑﻮذر ﺑﻪ ﺷﲈرﻩ ‪ ٣٧٩٤‬رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٢٤‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪25‬‬

‫ﺑﻮده‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ از او ﺑﻪ ﺧﺪا و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻣﺤﺒﺖ داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ از او ﺧﺪا و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‬

‫را ﻳﺎري ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ از او ﺑﺎ ﺟﺎن و ﻣﺎﻟﺶ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ راه ﺧﺪا ﺟﻬﺎد ﻧﻤﻮده‪ ،‬و دﻳﮕﺮ‬
‫ﺻﻔﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻛﻤﺎل ﺻﺪﻳﻖ ﺑﻮدن اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﻌﺪ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬ﺻﺪﻳﻘﻴﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ 1‬و ﻫﺮ ﻛﺲ در ﺻﺪﻳﻖ ﺑﻮدن‬
‫ﻛﺎﻣﻞﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬او اﻓﻀﻞ و ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ‪.2‬‬

‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻘﺪمﺗﺮﻳﻦ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺮاي ﺧﻴﺮات و ﻧﻴﻜﻲﻫﺎ‪ ،‬و اوﻟﻴﻦ ﻛﺴﻲ‬

‫ﻛﻪ اﺳﻼم آورد‬

‫اوﻟﻴﻦ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص اﻳﻤﺎن آوردﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺮدم‪ ،‬ﭼﻬﺎر ﻧﻔﺮﻧﺪ‪:‬‬
‫در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدان‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ؛ در ﻣﻴﺎن زﻧﺎن‪ ،‬ﺧﺪﻳﺠﻪ؛ در ﻣﻴﺎن ﻛﻮدﻛﺎن‪ ،‬ﻋﻠﻲ؛ و در ﻣﻴﺎن‬
‫ﺑﺮدهﻫﺎ‪ ،‬زﻳﺪ ﺑﻦ ﺣﺎرﺛﻪ‪ .‬در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري از اﺑﻮدرداء‪ ‬رواﻳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ او ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬در‬
‫ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدم ﻛﻪ ﻧﺎﮔﻬﺎن اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﺎ روي آورد در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ‬
‫ﮔﻮﺷﻪاي از ﻟﺒﺎﺳﺶ را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ زاﻧﻮﻳﺶ ﻧﻤﺎﻳﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»أﻣﺎ ﺻﺎﺣﺒﻜﻢ ﻓﻘﺪ ﻏﺎﻣﺮ«‪»: 3‬اﻳﻦ دوﺳﺖ ﺷﻤﺎ در ﮔﺮداب ﺧﺼﻮﻣﺖ ﻓﺮو رﻓﺘﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺳﻼم ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﻣﻦ و ﭘﺴﺮ ﺧﻄﺎب اﺧﺘﻼف و‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﺑﻪ ﳘﲔ ﺧﺎﻃﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻗﺮآﻥ ﺑﺮ ﺷﻬﺪاء ﻭ ﺻﺎﳊﺎﻥ‪ ,‬ﻣﻘﺪﻡ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ −٢‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪.٢٢٢−٢٢١/٢ ,‬‬
‫اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ )‪ (:‬ﻗﺎﻋﺪﻩ ﺗﻔﻀﻴﻞ ﻭ ﺑﺮﺗﺮی را ذﻛﺮ ﻛﺮدﻩ ﻭ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬اﺑﺘﺪا ﺑﺎﻳـﺪ داﻧـﺴﺖ ﻛـﻪ ﺗﻔـﻀﻴﻞ ﻭ ﺑﺮﺗـﺮی دادﻥ‬
‫ﻳﻜﯽ ﺑﺮ دﻳﮕﺮی زﻣﺎﻧﯽ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﺷﻮد ﻛـﻪ ﺷـﺨﺺ ﻓﺎﺿـﻞ دارای ﺧـﺼﻮﺻﻴﺎت ﻭ ﻭﻳﮋﮔـﯽﻫـﺎﻳﯽ ﺑﺎﺷـﺪ ﻛـﻪ ﭼﻨـﲔ‬
‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻭ ﻭﻳﮋﮔﯽﻫﺎﻳﯽ در ﺷﺨﺺ ﻣﻔﻀﻮﻝ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻫﺮ ﮔﺎﻩ ﺑﺎ ﳘﺪﻳﮕﺮ در ﻳﮏ درﺟﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ ﻭﻟـﯽ ﻳﻜـﯽ از‬
‫آﻥ دﻭ دارای ﺧﺼﻮﺻﻴﺎﺗﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت در دﻳﮕﺮی ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ,‬اﻭ اﻓﻀﻞ ﻭ ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﹼاﻣﺎ اﻣﻮری ﻛﻪ ﻣﻴﺎﻥ‬
‫ﻫﺮ دﻭ ﻣﺸﱰک اﺳﺖ‪ ,‬ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮﺗﺮی ﻳﻜﯽ ﺑﺮ دﻳﮕﺮی ﻧﻤﯽﺷﻮد‪) .‬ﳎﻤﻮع اﻟﻔﺘﺎﻭی‪.(٤١٤/٤ ,‬‬
‫‪» −٣‬ﻏﺎﻣﺮ« در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی »ﺧﺎﺻﻢ« اﺳﺖ; ﻳﻌﻨﯽ در ﮔﺮداب ﺧﺼﻮﻣﺖ ﻓﺮﻭ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٢٥‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪26‬‬

‫درﮔﻴﺮي ﺟﺰﺋﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي او ﺷﺘﺎﻓﺘﻢ و ﭘﺸﻴﻤﺎن ﺷﺪم و از او ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺮا ﺑﺒﺨﺸﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻋﻤﺮ از اﻳﻦ ﻛﺎر اﻣﺘﻨﺎع ﻛﺮد و اﻳﻨﻚ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﻮ روي آوردهام‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬
‫ص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻳﻐﻔﺮ اﷲ ﻟﮏ ﻳﺎ أﺑﺎﺑﻜﺮ ﹰ‬
‫ﺛﻼﺛﺎ«‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮ را ﺑﺒﺨﺸﺪ اي اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬و اﻳﻦ‬
‫ﺟﻤﻠﻪ را ﺳﻪ ﺑﺎر ﺗﻜﺮار ﻓﺮﻣﻮد«‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻋﻤﺮ ﭘﺸﻴﻤﺎن ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻣﻨﺰل اﺑﻮﺑﻜﺮ آﻣﺪ و ﭘﺮﺳﻴﺪ‪:‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ آﻧﺠﺎ ﻧﻴﺴﺖ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻧﻪ‪ .‬ﭘﺲ ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص آﻣﺪ و ﺑﺮ او ﺳﻼم ﻛﺮد‪ .‬ﻛﻢ ﻛﻢ‬
‫رﻧﮓ و روي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص از ﺧﺸﻢ ﺑﺮﮔﺮدﻳﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺗﺮﺣﻢ و دﻟﺴﻮزي ﻛﺮد‪ ،‬ﭘﺲ‬
‫ﺑﺮ دو زاﻧﻮﻳﺶ ﻧﺸﺴﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ ﻣﻦ دو ﺑﺎر ﺑﻪ او ﻇﻠﻢ‬
‫ﻛﺮدهام‪ .1‬آﻧﮕﺎه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬إﻥ اﷲ ﺑﻌﺜﻨﻲ إﻟﻴﻜﻢ ﻓﻘﻠﺘﻢ‪ :‬ﻛﺬﺑﺖ‪ ,‬ﻭﻗﺎﻝ أﺑﻮﺑﻜﺮ‪:‬‬
‫ﺻﺪﻗﺖ‪ ,‬ﻭﻭاﺳﺎﲏ ﺑﻨﻔﺴﻪ ﻭﻣﺎﻟﻪ ﻓﻬﻞ أﻧﺘﻢ ﺗﺎرﻛﻮا ﱄ ﺻﺎﺣﺒﻲ‪ ,‬ﻣﺮﺗﲔ‪ .‬ﻓﲈ أﻭذی ﺑﻌﺪﻫﺎ«‪:3‬‬
‫‪٢‬‬

‫»ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮا ﺑﻪ ﺳﻮي ﺷﻤﺎ ﻣﺒﻌﻮث ﻛﺮد و در ﺟﻮاب دﻋﻮت ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻴﺪ دروغ‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻲ‪ ،‬وﻟﻲ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬راﺳﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﻲ‪ .‬او ﺑﺎ ﺟﺎن و ﻣﺎﻟﺶ ﻣﺮا ﻳﺎري داد‪ .‬ﭘﺲ‬
‫آﻳﺎ دﺳﺖ از ﺳﺮ رﻓﻴﻖ و دوﺳﺖ ﻣﻦ ﺑﺮ ﻧﻤﻲدارﻳﺪ؟ دو ﺑﺎر اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ را ﺗﻜﺮار ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻌﺪ از آن دﻳﮕﺮ ﻫﻴﭻ ﮔﺎه ﻣﻮرد اذﻳﺖ و آزار ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺖ«‪ .‬در رواﻳﺖ دﻳﮕﺮي‬
‫آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻣﻴﺎن اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﺟﺮ و ﺑﺤﺚ ﺑﻮد‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻋﻤﺮ را ﺑﻪ ﺧﺸﻢ آورد و ﻋﻤﺮ‬
‫ﺑﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺸﻢ‪ ،‬او را ﺗﺮك ﻛﺮد‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎﻟﺶ رﻓﺖ و از وي ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫او را ﺑﺒﺨﺸﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻋﻤﺮ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻧﻜﺮد ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ در را ﺑﺮ روي اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺴﺖ‪ .‬راوي‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص از اﻳﻦ ﺑﺮﺧﻮرد ﻋﻤﺮ ﺧﺸﻤﻨﺎك ﺷﺪ«‪ .‬در اﻳﻦ رواﻳﺖ آﻣﺪه ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬زﻳﺮا اﻭ اﺑﺘﺪا دﺳﺖ ﺑﻪ ﺟﺮ ﻭ ﺑﺤﺚ ﻭ اﺧﺘﻼﻑ زدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ −٢‬ﻣﺮاد آﻥ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﻣﺎﻝ‪ ,‬دﺳﺖ ﺧﻮد ﻭ رﻓﻴﻘﺶ در ﺗﴫﻑ اﻣﻮاﻟﺶ را )ﺑﻪ ﻃـﻮر ﻳﻜـﺴﺎﻥ ﻗـﺮار داد; ﻳﻌﻨـﯽ‬
‫ﳘﺎﻥ ﻃﻮر ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ‬در اﻣﻮاﻟﺶ ﺗﴫﻑ ﻣﯽﻧﻤﻮد‪ ,‬ﭘﻴﺎﻣﱪ ص ﻫﻢ در آﻥ ﺗﴫﻑ ﻣﯽﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻳﺎری دادﻥ ﭘﻴﺎﻣﱪ ص ﺑﺎ ﺟﺎﻧﺶ‪ ,‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ در ﻣﻮاﻗﻊ ﺧﻄﺮﻧﺎک ﻭ ﺗﺮﺳﻨﺎک از ﭘﻴﺎﻣﱪ ص ﳏﺎﻓﻈﺖ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﻮد‪ .‬ﳘﭽﻨﺎﻥ ﻛﻪ در ﻣﺎﺟﺮای ﻫﺠﺮت ﻭ ﻏﲑﻩ ﻣﯽآﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ −٣‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آﻧﻜﻪ ﭘﻴﺎﻣﱪ ص ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ ﻭ ﺗﻜﺮﻳﻢ اﻭ را اﻇﻬﺎر ﻛﺮدﻩ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪٢٦‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪27‬‬

‫ﹰ‬
‫ﲨﻴﻌﺎ‪ ,‬ﻓﻘﻠﺘﻢ‪ :‬ﻛﺬﺑﺖ‪ ,‬ﻭﻗﺎﻝ‬ ‫ص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬إﲏ ﻗﻠﺖ ﻳﺎ أﳞﺎ اﻟﻨﺎس إﲏ رﺳﻮﻝ اﷲ إﻟﻴﻜﻢ‬
‫أﺑﻮﺑﻜﺮ‪ :‬ﺻﺪﻗﺖ«‪»: 1‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اي ﻣﺮدم‪ ،‬ﻣﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎدة ﺧﺪا ﺑﻪ ﺳﻮي ﻫﻤﺔ ﺷﻤﺎ‬
‫ﻫﺴﺘﻢ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﮔﻔﺘﻴﺪ‪ :‬دروغ ﻣﻲﮔﻮﻳﻲ‪ ،‬و اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬راﺳﺖ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻲ«‪.‬‬
‫اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻴﺎن ﻣﻲدارد ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻫﻴﭻ ﮔﺎه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻧﻨﻤﻮده‪ ،‬و اﻳﻨﻜﻪ او‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻧﻤﻮده زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﺔ ﻣﺮدم او را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻣﻲﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ واﺿﺢ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻧﻤﻮد ﻗﺒﻞ از آﻧﻜﻪ اﺣﺪي از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎم دﻳﻦ‬
‫را درﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬او را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫درﺑﺎرة اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ اول‪ ،‬اﺳﻼم آورد‪ ،‬ﻋﻠﻤﺎ اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ؛ ﻋﺪهاي ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ اوﻟﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ اﺳﻼم آورد‪ .‬ﭘﺲ او ﻗﺒﻞ از ﻋﻠﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ‪ .‬ﻋﺪة‬
‫دﻳﮕﺮي ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻠﻲ ﻗﺒﻞ از اﺑﻮﺑﻜﺮ اﺳﻼم آورد اﻣﺎ ﻋﻠﻲ آن ﻣﻮﻗﻊ ﺧﺮدﺳﺎل‬
‫ﺑﻮد و ﻋﻠﻤﺎ در ﻣﻮرد ﺻﺤﺖ اﺳﻼم آوردن ﻓﺮد ﺧﺮدﺳﺎل اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ‪ .‬اﺧﺘﻼﻓﻲ‬
‫در اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﺳﻼم اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻛﺎﻣﻞﺗﺮ و ﺳﻮدﻣﻨﺪﺗﺮ از اﺳﻼم ﻫﻤﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪،‬‬
‫ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻫﻤﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﭘﻴﺶ از ﻫﻤﺔ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬اﺳﻼمِ ﻛﺎﻣﻞﺗﺮ و ﺳﻮدﻣﻨﺪﺗﺮ آورده اﺳﺖ‪ .‬و‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻗﻮل دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ در ﻫﻤﺔ ﺧﻴﺮات و ﻧﻴﻜﻲﻫﺎ ﺟﻠﻮﺗﺮ و ﭘﻴﺸﻘﺪمﺗﺮ از‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ در ﺟﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و اﻣﺎ راﺟﻊ ﺑﻪ اﺳﻼم آوردن ﺧﺪﻳﺠﻪ و ﻋﻠﻲ و‬
‫زﻳﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﻳﻨﺎن ﺟﺰو ﺧﺎﻧﻮادة ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﺧﺎﻧﺔ او زﻧﺪﮔﻲ‬
‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻮرد ﺧﺪﻳﺠﻪ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻣﺎﺟﺮاي ﺧﻮد را ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ وﺣﻲ ﺑﻪ ﻧﺎﮔﺎه ﺑﺮ‬
‫وي ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ او ﻋﺮض ﻛﺮد و ﺧﺪﻳﺠﻪ در ﻫﻤﺎن اﺑﺘﺪا ﻗﺒﻞ از آﻧﻜﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‬
‫ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ اﺑﻼغ وﺣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬او را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﺮد‪ .‬و اﻳﻦ ﻗﺒﻞ از وﺟﻮب اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬
‫ص ﺑﻮد‪ ،‬زﻳﺮا زﻣﺎﻧﻲ اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص واﺟﺐ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ رﺳﺎﻟﺖ ﺧﻮد را اﺑﻼغ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﺑﺨﺎری آﻥ را رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩ اﺳﺖ )ک ‪ ,٦٢‬ب ‪ ; ٥‬ک ‪ ,٦٥‬ﺳﻮرة ‪ ٧‬ب ‪.(٣‬‬

‫‪٢٧‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪28‬‬

‫در ﻣﻮرد ﻋﻠﻲ ﻫﻢ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ او زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص اﻳﻤﺎن آورده ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺧﺒﺮ ﻣﺒﻌﻮث ﺷﺪن او را از ﺧﺪﻳﺠﻪ ﺷﻨﻴﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﺧﻮد ﻋﻠﻲ ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﺮﺳﻴﺪه‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﻓﺮﻣﻮدة ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در ﺣﺪﻳﺚ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺒﺴﻪ اﻳﻦ را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در آن‬
‫ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺒﺴﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻗﻠﺖ ﻳﺎ رﺳﻮﻝ اﷲ‪ :‬ﻣﻦ ﻣﻌﮏ ﻋﲆ ﻫﺬا اﻷﻣﺮ? ﻗﺎﻝ‪ :‬ﺣﺮ‬
‫ﹴ‬
‫ﻳﻮﻣﺌﺬ أﺑﻮﺑﻜﺮ ﻭﺑﻼﻝ ﳑﻦ آﻣﻦ ﺑﻪ«‪» :1‬ﮔﻔﺘﻢ اي رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬در اﻳﻦ اﻣﺮ‬ ‫ﻭﻋﺒﺪ‪ ,‬ﻭﻣﻌﻪ‬
‫رﺳﺎﻟﺖ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﻫﻤﺮاﻫﺖ اﺳﺖ و دﻋﻮﺗﺖ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ و از ﺗﻮ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﻳﻚ اﻧﺴﺎنِ آزاده و ﻳﻚ اﻧﺴﺎن ﺑﺮده‪ .‬و آن ﻣﻮﻗﻊ از ﻣﻴﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ او اﻳﻤﺎن آورده‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﺑﻼل ﻫﻤﺮاﻫﺶ ﺑﻮدﻧﺪ«‪.2‬‬

‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬اوﻟﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺪا ﻣﻮرد اذﻳﺖ و آزار ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‬

‫ﺑﻌﺪ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‪ ،‬اوﻟﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﻮرد اذﻳﺖ و آزار ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻛﻔﺎر ﻣﻜﻪ او را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻤﺎﻧﺶ اذﻳﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﻣﻜﻪ ﺑﻴﺮوﻧﺶ ﻛﺮدﻧﺪ و‬
‫او ﻧﺎﭼﺎراً ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺣﺒﺸﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﺨﺎري در ﺻﺤﻴﺢ ﺧﻮد از ﻋﺎﺋﺸﻪ ك‬
‫رواﻳﺖ ﻛﺮده ﻛﻪ او ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﻢ ﭘﺪر و ﻣﺎدرم ﻫﻤﻴﺸﻪ دﻳﻨﺪاري ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫و روزي ﺑﺮ ﻣﺎ ﺳﭙﺮي ﻧﻤﻲﺷﺪ ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در دو ﻃﺮف روز ﻳﻌﻨﻲ ﺻﺒﺢ و‬
‫ﺷﺐ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﺎ ﻣﻲآﻣﺪ‪ .3‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﻃﺮف ﻛﺎﻓﺮان و ﻣﺸﺮﻛﺎن دﭼﺎر اﻧﻮاع‬
‫اذﻳﺖ و آزار و ﺷﻜﻨﺠﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ از ﺷﻬﺮ ﺧﻮد ﺧﺎرج ﺷﺪ و ﺑﻪ ﺳﻮي ﺳﺮزﻣﻴﻦ‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ,‬ک ‪ ,٦‬ج ‪.٢٩٤‬‬
‫‪ −٢‬اﻳﻦ ﻧﻘﻞﻫﺎﻳﯽ ﻛﻪ اﺣﺎدﻳﺚ درﺑﺎرﻩ آﻥ رﻭاﻳﺖ ﺷـﺪﻩ‪ ,‬ﳘـﺎﻥ اﺳـﺖ ﻛـﻪ در ﻣﻨﻬـﺎج اﻟـﺴﻨﺔ‪,٤٥ ,٤٢ ,٨/٤ ;٤/٣ ,‬‬
‫‪٢٥٣ ,١٣٦‬ﻭ ‪ .٢٥٤‬آﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪) .‬ﺑﻪ ﻛﺘﺎب اﻟﺒﺪاﻳﺔ ﻭاﻟﻨﻬﺎﻳﺔ‪ ,‬اﺛﺮ اﺑﻦ ﻛﺜﲑ‪ ,‬ج ‪ ,٣‬ص ‪ ٢٦‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻴﺪ(‪.‬‬
‫‪ −٣‬در آﻥ ﻣﻮﻗﻊ اﺳﻼﻡ‪ ,‬ﺿﻌﻴﻒ ﺑﻮد ﻭ دﺷﻤﻨﺎﻥ‪ ,‬زﻳﺎد ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﻭ اﻳـﻦ‪ ,‬ﳖﺎﻳـﺖ ﻓـﻀﻴﻠﺖ ﻭ ﺑﺮﺗـﺮی اﺑـﻮﺑﻜﺮ ﻭ ﳐـﺘﺺ‬
‫ﺑﻮدﻧﺶ در ﳘﺮاﻫﯽ ﻭ ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ ﭘﻴﺎﻣﱪ ص را ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪) .‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪.(٢٤٥/٤ ,‬‬

‫‪٢٨‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪29‬‬

‫ﺣﺒﺸﻪ ﻫﺠﺮت ﻛﺮد ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﻣﻜﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺑﺮك اﻟﻐﻤﺎد« رﺳﻴﺪ‪ .‬آﻧﺠﺎ »اﺑﻦ دﻏﻨﻪ«‪،‬‬
‫رﺋﻴﺲ ﻗﺒﻴﻠﺔ »ﻗﺎره« اﺑﻮﺑﻜﺮ را دﻳﺪ و ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬اي اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻛﺠﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻲ ﺑﺮوي؟‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻗﻮم ﻣﻦ ﻣﺮا از ﺷﻬﺮ و دﻳﺎر ﺧﻮد ﺑﻴﺮون ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ‬
‫ﺳﻴﺮ ﻛﻨﻢ و ﭘﺮوردﮔﺎرم را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻧﻤﺎﻳﻢ‪ .‬اﺑﻦ دﻏﻨﻪ ﮔﻔﺖ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻛﺴﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻮ ﻫﻴﭻ ﮔﺎه‬
‫از ﺷﻬﺮ و دﻳﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﺧﺎرج ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﻛﺴﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ او را از آﻧﺠﺎ ﺑﻴﺮون ﻛﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا‬
‫ﺗﻮ ﺑﺮاي ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪان و ﺑﻲﭼﻴﺰان ﻛﺎر ﻣﻲﻛﻨﻲ‪ ،‬ﺻﻠﺔ رﺣﻢ را ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﻲآوري‪ ،‬ﺧﺴﺘﮕﻲ و‬
‫رﻧﺞ و ﺳﺨﺘﻲ را ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻲ‪ ،‬ﻣﻬﻤﺎن را ﻣﻴﺰﺑﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﻲ و در ﺣﻖ او ﻧﻴﻜﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻲ‪،‬‬
‫و ﻣﺼﻴﺒﺖﻫﺎ و ﻧﺎﮔﻮاريﻫﺎي ﺣﻖ را ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﻣﻲﻛﻨﻲ‪ .‬ﻣﻦ ﺗﻮ را از ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ اﻣﺎن‬
‫ﻣﻲدﻫﻢ‪ .‬ﺑﺮﮔﺮد و ﭘﺮوردﮔﺎرت را در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺧﻮد ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻛﻦ‪ .‬ﭘﺲ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺮﮔﺸﺖ و‬
‫اﺑﻦ دﻏﻨﻪ ﻫﻢ او را ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﻧﻤﻮد‪ .‬اﺑﻦ دﻏﻨﻪ ﺷﺐ را در ﻣﻴﺎن اﺷﺮاف و ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﺮﻳﺶ‬
‫ﮔﺬراﻧﺪ و ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻛﺴﻲ ﻣﺜﻞ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻫﻴﭻ ﮔﺎه از ﺷﻬﺮ و دﻳﺎر ﺧﻮد ﺧﺎرج‬
‫ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﻛﺴﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ او را از آﻧﺠﺎ ﺑﻴﺮون ﻛﻨﺪ‪ .‬آﻳﺎ ﻣﺮدي را ﺑﻴﺮون ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪان و ﺑﻲﭼﻴﺰان ﻛﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺻﻠﺔ رﺣﻢ را ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﻲآورد‪ ،‬ﺧﺴﺘﮕﻲ و رﻧﺞ و‬
‫ﺳﺨﺘﻲ را ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻬﻤﺎن را ﻣﻴﺰﺑﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ و در ﺣﻖ او ﻧﻴﻜﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬و‬
‫ﻣﺼﻴﺒﺖﻫﺎ و ﻧﺎﮔﻮاريﻫﺎي ﺣﻖ را ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ؟! ﻗﺮﻳﺶ ﭘﻨﺎه دادن اﺑﻮﺑﻜﺮ از ﻃﺮف‬
‫اﺑﻦ دﻏﻨﻪ را رد ﻧﻜﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ اﺑﻦ دﻏﻨﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﮕﻮ ﺗﺎ ‪ -‬ﭘﺮوردﮔﺎرش را در‬
‫ﺧﺎﻧﺔ ﺧﻮد ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬در آﻧﺠﺎ ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﺪ و ﻫﺮ اﻧﺪازه ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻗﺮآن‬
‫ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﺎرش ﻣﺎ را اذﻳﺖ ﻧﻜﻨﺪ و آن را آﺷﻜﺎر ﻧﺴﺎزد‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﻲﺗﺮﺳﻴﻢ ﻛﻪ‬
‫زﻧﺎن و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻤﺎن را ﻓﺮﻳﺐ دﻫﺪ‪ .‬اﺑﻦ دﻏﻨﻪ اﻳﻦ ﭘﻴﺎم را ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫در آﻧﺠﺎ ﻣﺎﻧﺪ و ﭘﺮوردﮔﺎرش را در ﺧﺎﻧﺔ ﺧﻮد ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﻲﻛﺮد و ﻧﻤﺎزش را آﺷﻜﺎر‬
‫ﻧﻤﻲﺳﺎﺧﺖ و در ﻏﻴﺮ ﺧﺎﻧﻪاش ﻗﺮآن ﻧﻤﻲﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﭘﺸﻴﻤﺎن ﺷﺪ و ﻧﻈﺮش‬
‫ﻋﻮض ﺷﺪ‪ .‬از اﻳﻦرو در اﻃﺮاف ﺧﺎﻧﻪاش ﻣﺴﺠﺪي را ﺑﻨﺎ ﻛﺮد و در آن ﻧﻤﺎز ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ و‬
‫ﻗﺮآن را ﺗﻼوت ﻣﻲﻧﻤﻮد‪ .‬زﻧﺎن و ﻓﺮزﻧﺪانِ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻪ او ﻧﺎﺳﺰا ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ از‬
‫او ﺗﻌﺠﺐ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ او ﻣﻲﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣﺮدي ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺮﻳﻪ ﻣﻲﻛﺮد و‬

‫‪٢٩‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪30‬‬

‫ﻫﻨﮕﺎم ﺧﻮاﻧﺪن ﻗﺮآن ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺟﻠﻮ اﺷﻚ ﭼﺸﻤﺎﻧﺶ را ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ اﻣﺮي ﺑﺰرﮔﺎن‬
‫ﻗﺮﻳﺶ از ﻣﺸﺮﻛﺎن را ﺑﻪ وﺣﺸﺖ اﻧﺪاﺧﺖ ؛ از اﻳﻦرو ﻛﺴﻲ را ﺑﻪ ﺳﺮاغ اﺑﻦ دﻏﻨﻪ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬او ﻧﺰد ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻗﺮﻳﺶ آﻣﺪ‪ .‬ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ را در ﭘﻨﺎه ﺗﻮ اﻣﺎن دادﻳﻢ ﺑﻪ‬
‫ﺷﺮﻃﻲ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﺧﺎﻧﺔ ﺧﻮد ﭘﺮوردﮔﺎرش را ﻋﺒﺎدت ﻛﻨﺪ و ﻛﺴﻲ را از آن ﺑﺎﺧﺒﺮ‬
‫ﻧﺴﺎزد‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻨﻚ ﭘﺎ را از آن ﻓﺮاﺗﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ و در اﻃﺮاف ﺧﺎﻧﻪاش ﻣﺴﺠﺪي را ﺑﻨﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ‬
‫و آﺷﻜﺎرا در آن ﻧﻤﺎز ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ و ﻗﺮآن را ﺗﻼوت ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﻣﻲﺗﺮﺳﻴﻢ ﻛﻪ زﻧﺎن و‬
‫ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻤﺎن را ﻓﺮﻳﺐ دﻫﺪ ؛ ﭘﺲ او را از اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺎز دار‪ .‬اﮔﺮ دوﺳﺖ دارد ﻛﻪ‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرش را در ﺧﺎﻧﻪاش ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺑﺪان اﻛﺘﻔﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺑﻜﻨﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ‬
‫اﻳﻦ را ﻗﺒﻮل ﻧﻜﻨﺪ و ﺑﺨﻮاﻫﺪ آن را آﺷﻜﺎر ﺳﺎزد‪ ،‬از وي ﺑﺨﻮاه ﻛﻪ ذﻣﻪات را ﺑﺮ ﺗﻮ ﺑﺎز‬
‫ﮔﺮداﻧﺪ و دﻳﮕﺮ در اﻣﺎﻧﺖ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﺎ ﺑﺪﻣﺎن ﻣﻲآﻳﺪ از اﻳﻨﻜﻪ ﭘﻴﻤﺎن ﺗﻮ را ﺑﺸﻜﻨﻴﻢ‪ ،‬و‬
‫ﻗﺒﻮل ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻋﺒﺎدﺗﺶ را ﻋﻠﻨﻲ ﺳﺎزد‪ .‬ﻋﺎﻳﺸﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﺑﻦ دﻏﻨﻪ ﻧﺰد اﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻲداﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭼﻪ ﺷﺮﻃﻲ ﺑﺎ ﺗﻮ ﭘﻴﻤﺎن ﺑﺴﺘﻢ و اﻣﺎﻧﺖ دادم‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺮ آن اﻛﺘﻔﺎ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻲ و از آن ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﻲﻛﻨﻲ‪ ،‬و ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ذﻣﻪام را ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮداﻧﻲ و دﻳﮕﺮ در‬
‫اﻣﺎن ﻣﻦ ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﻲ؛ زﻳﺮا دوﺳﺖ ﻧﺪارم ﻗﻮم ﻋﺮب ﺑﺸﻨﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ درﺑﺎرة ﻣﺮدي ﻛﻪ ﺑﺎ او‬
‫ﭘﻴﻤﺎن ﺑﺴﺘﻢ‪ ،‬ﭘﻴﻤﺎﻧﻢ را ﺷﻜﺴﺘﻢ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﻦ ﭘﻨﺎه و ﺣﻤﺎﻳﺘﺖ را ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﺎز‬
‫ﻣﻲﮔﺮداﻧﻢ و ﺑﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ و ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺰوﺟﻞ راﺿﻲام«‪.1‬‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص و اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻫﺠﺮت ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻗﺮﻳﺶ در ﻗﺒﺎل ﻫﺮ‬
‫ﻳﻚ از آن دو ﺟﺎﻳﺰهاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮدﻧﺪ ﺑﺮاي ﻛﺴﻲ ﻛﻪ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ ﻳﺎ اﺳﻴﺮ‬
‫ﮔﺮداﻧﺪ‪ .2‬آﻧﺎن ﺧﺎك را ﺑﺮ ﺳﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣﻲﭘﺎﺷﻴﺪﻧﺪ‪ .‬اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ‬
‫ﻗﺎﺳﻢ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺮاﻳﻢ ﻧﻘﻞ ﻛﺮد‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ از ﺣﻤﺎﻳﺖ و ﭘﻨﺎه اﺑﻦ دﻏﻨﻪ ﺑﻴﺮون‬
‫رﻓﺖ و ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻛﻌﺒﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮد‪ ،‬در راه ﺑﺎ ﻳﻜﻲ از ﻧﺎداﻧﺎن ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﺮد و او‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﺑﺨﺎری آﻥ را رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩ اﺳﺖ )ک ‪ ,٦٣‬ب ‪.(٤٥‬‬
‫‪ −٢‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ٢٦٨ ,٣١/٤ ;٦/٣ ,‬ﻭ ‪.٢٨٨‬‬

‫‪٣٠‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪31‬‬

‫ﺧﺎك را ﺑﺮ ﺳﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﭘﺎﺷﻴﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﻐﻴﺮه ﻳﺎ ﻋﺎص ﺑﻦ واﺋﻞ از ﻛﻨﺎر اﺑﻮﺑﻜﺮ رد‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻳﺎ ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﺎدان ﭼﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ؟ او در ﺟﻮاب ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﺧﻮدت اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻛﺮدي‪ .‬و ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻄﻮر ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ را ﺑﺮدﺑﺎر ﻧﮕﺮداﻧﻴﺪه‪ ،‬ﭼﻄﻮر‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ را ﺑﺮدﺑﺎر ﻧﮕﺮداﻧﻴﺪه‪ ،‬ﭼﻄﻮر ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ را ﺑﺮدﺑﺎر ﻧﮕﺮداﻧﻴﺪه‪.1‬‬

‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬اوﻟﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص دﻓﺎع ﻛﺮد‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص را در ﻣﻜﻪ ﺑﺰﻧﻨﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪،‬‬

‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ از او دﻓﺎع ﻛﺮد و از اﻳﻦ رو ﻣﺸﺮﻛﺎن اﺑﻮﺑﻜﺮ را زدﻧﺪ‪ .‬از ﻋﺮوه ﺑﻦ زﺑﻴﺮ‬
‫رواﻳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو درﺑﺎرة ﺷﺪﻳﺪﺗﺮﻳﻦ اﻋﻤﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن در‬
‫ﺣﻖ رﺳﻮل ﺧﺪا ص اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺮﺳﻴﺪم ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻋﻘﺒﻪ ﺑﻦ اﺑﻮﻣﻌﻴﻂ را دﻳﺪم ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻃﺮف ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص آﻣﺪ و او در ﺣﺎل ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻤﺎز ﺑﻮد‪ .‬او ﻋﺒﺎﻳﺶ را ﺑﻪ دور ﮔﺮدن‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻧﺪاﺧﺖ و داﺷﺖ ﺑﻪ ﺷﺪت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ را ﺧﻔﻪ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه اﺑﻮﺑﻜﺮ آﻣﺪ ﺗﺎ او را از‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬اﻟﺒﺪاﻳﺔ ﻭ اﻟﻨﻬﺎﻳﺔ‪.٩٥/٣ ,‬‬
‫ﮔﻮﻳﻢ‪ :‬اﺑﻦ ﻛﺜﲑ در ﻛﺘﺎب »اﻟﺒﺪاﻳﺔ ﻭاﻟﻨﻬﺎﻳﺔ« از ﺧﻴﺜﻤﻪ ﺑﻦ ﺳﻠﻴﲈﻥ أﻃﺮاﺑﻠـﺴﯽ ﺑـﺎ ﺳـﻨﺪش از ﻋﺎﻳـﺸﻪ آﻭردﻩ ﻛـﻪ در آﻥ‬
‫رﻭاﻳﺖ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ اﺳﻼﻡ آﻭردﻥ اﺑﻮﺑﻜﺮ را ذﻛﺮ ﻧﻤﻮد‪ ,‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﻛﻪ اﺻـﺤﺎب ﻭ ﻳـﺎراﻥ ﭘﻴـﺎﻣﱪ ص‬
‫دﻭر ﻫﻢ ﲨﻊ ﺷﺪﻧﺪ ﻭ ﺳﯽ ﻭ ﻫﺸﺖ ﻣﺮد ﺑﻮدﻧﺪ‪ ,‬اﺑﻮﺑﻜﺮ از ﭘﻴﺎﻣﱪ اﴏار ﻧﻤـﻮد ﺗـﺎ دﻋـﻮت اﺳـﻼﻡ را آﺷـﻜﺎر ﺳـﺎزد‪.‬‬
‫ﭘﻴﺎﻣﱪ ص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ای اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ,‬ﺗﻌﺪاد ﻣﺎ ﻛﻢ اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﴏار ﻣﯽﻛﺮد ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ رﺳﻮﻝ ﺧﺪا ص دﻋـﻮت‬
‫اﺳﻼﻡ را آﺷﻜﺎر ﺳﺎﺧﺖ ﻭ ﻣﺴﻠﲈﻧﺎﻥ در اﻃﺮاﻑ ﻣﺴﺠﺪ ﭘﺮاﻛﻨﺪﻩ ﺷﺪﻧﺪ ﻭ ﻫﺮ ﻓﺮد￯ ﻗﻮﻡ ﻭ ﻋﺸﲑة ﺧﻮد را ﺑـﻪ اﺳـﻼﻡ‬
‫دﻋﻮت ﻣﯽﻛﺮد‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ از ﻣﻴﺎﻥ ﻣﺴﻠﲈﻧﺎﻥ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ ﻭ ﺧﻄﺒﻪ ﺧﻮاﻧﺪ در ﺣﺎﱃ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﱪ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ اﺑﻮﺑﻜﺮ اﻭﻟﲔ‬
‫ﻛﺴﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮ￯ ﺧﺪا ﻭ رﺳﻮﻝ ﺧﺪا دﻋﻮت ﻛﺮد‪ .‬ﻣﴩﻛﺎﻥ ﺑﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻭ ﻣﺴﻠﲈﻧﺎﻥ ﻫﺠﻮﻡ آﻭردﻧـﺪ ﻭ در اﻃـﺮاﻑ‬
‫ﻣﺴﺠﺪ‪ ,‬ﻣﺴﻠﲈﻧﺎﻥ را ﺑﻪ ﺷﺪت ﻣﻮرد ﴐب ﻭ ﺷﺘﻢ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﭘﺎﻳﲈﻝ ﺷﺪ ﻭ ﺑﻪ ﺷـﺪت زدﻩ ﺷـﺪ‪ ,‬ﻭ ﻋﺘﺒـﻪ ﺑـﻦ‬
‫ﹺ‬
‫ﻛﻔﺶ دﻭﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﻣﯽزد ﻭ آﳖﺎ را ﺑﺮای زدﻥ ﺻﻮرﺗﺶ ﻛـﺞ ﻛـﺮد‪ .‬ﻭ‬ ‫رﺑﻴﻌﺔ ﻓﺎﺳﻖ ﺑﻪ اﻭ ﻧﺰدﻳﮏ ﺷﺪ ﻭ ﺑﺎ دﻭ‬
‫ﺑﺮ رﻭی ﺷﻜﻢ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺟﻬﻴﺪ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﯽ ﻛﻪ ﭼﻬﺮﻩاش از ﺑﻴﻨﯽاش ﺗﺸﺨﻴﺺ دادﻩ ﻧﻤﯽﺷﺪ«‪ .‬ﺗﺎ آﺧـﺮ داﺳـﺘﺎﻥ )اﻟﺒﺪاﻳـﺔ ﻭ‬
‫اﻟﻨﻬﺎﻳﺔ‪.(٣٠−٢٩/٣ ,‬‬

‫‪٣١‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪32‬‬

‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص دور ﻛﻨﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻳﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻣﺮدي را ﺑﻜﺸﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﭘﺮوردﮔﺎرم‪،‬‬
‫اﷲ اﺳﺖ؟! در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ او ﺑﺎ دﻻﻳﻞ آﺷﻜﺎر و روﺷﻦ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺑﻪ ﺳﻮي‬
‫ﺷﻤﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ«؟!‪ 1‬در ﺣﺪﻳﺚ اﺳﻤﺎء آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﻓﺮﻳﺎد رﺳﻨﺪهاي ﻧﺰد اﺑﻮﺑﻜﺮ آﻣﺪ و‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬رﻓﻴﻘﺖ را درﻳﺎب و ﺑﻪ ﻓﺮﻳﺎدش ﺑﺮس‪ .‬اﺳﻤﺎء ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ اﺑﻮﺑﻜﺮ از ﭘﻴﺶ ﻣﺎ رﻓﺖ‬
‫در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﭼﻬﺎر ﺗﺎ ﮔﻴﺴﻮي ﺑﺎﻓﺘﻪ ﺷﺪه داﺷﺖ و ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬واي ﺑﺮ ﺷﻤﺎ! آﻳﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ‬
‫ﻣﺮدي را ﺑﻜﺸﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﭘﺮوردﮔﺎرم‪ ،‬اﷲ اﺳﺖ؟! ﭘﺲ ﻣﺸﺮﻛﺎن دﺳﺖ از ﺳﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬
‫ص ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺳﻮي اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻫﺠﻮم آوردﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﺎ ﺑﺮﮔﺸﺖ و‬
‫ﭼﻴﺰي از ﮔﻴﺴﻮﻫﺎى ﺧﻮد را ﻧﻤﻰﮔﺮﻓﺖ ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮﻣﻰﮔﺸﺖ‪2‬و‪.3‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﺑﺨﺎری‪ ,‬ک ‪ ,٦٢‬ب ‪.٥‬‬
‫‪ −٢‬اﺑﻮ ﻳﻌﻠﯽ آﻥ را اﺧﺮاج ﻛﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﮕﺎ‪ :‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎری‪.١٦٩/٧ ,‬‬
‫‪ −٣‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ١٦٨ ١٦٦/٤ ;٤/٣ ,‬ﻭ ‪ .٢٥٢‬ﺻﺎﺣﺐ ﻛﺘﺎب ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎری ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺮای اﻳـﻦ ﴎﮔﺬﺷـﺖ اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪,‬‬
‫ﺷﺎﻫﺪی از ﺣﺪﻳﺚ ﻋﻠﯽ‪ ‬ﻭﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﺰار آﻥ را ﺑﻪ رﻭاﻳﺖ ﳏﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ از ﭘﺪرش‪ ,‬اﺧﺮاج ﻛﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑـﻪ‬
‫آﻥ رﻭاﻳﺖ‪ ,‬ﻋﻠﯽ ‪ ‬ﺑﺮای ﻣﺮدﻡ ﺧﻄﺒﻪ ﺧﻮاﻧﺪ ﻭ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﺠﺎعﺗﺮﻳﻦ اﻧﺴﺎﻥ ﻛﻴﺴﺖ? ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺗﻮ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ را ﺑﺪاﻧﻴـﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻫﻴﭻ اﺣﺪی ﺑﺮای ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻣﻦ از ﻣﻴﺎﻥ ﺻﻒ ﺑﲑﻭﻥ ﻧﻴﺎﻣﺪﻩ ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﲤـﺎﻡ ﺣﻘـﻢ را از اﻭ ﮔﺮﻓﺘـﻪاﻡ ; اﻣـﺎ ﺑـﺎ اﻳـﻦ‬
‫ﻭﺟﻮد‪ ,‬ﺷﺠﺎعﺗﺮﻳﻦ اﻧﺴﺎﻥ اﺑﻮﺑﻜﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﱪ ص را دﻳﺪﻡ ﻛﻪ ﻗﺮﻳﺶ اﻭ را ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ,‬اﻳـﻦ ﻳﻜـﯽ اﻭ را ﭘـﺮت‬
‫ﻣﯽﻛﺮد‪ ,‬ﻭ آﻥ ﻳﻜﯽ اﻭ را ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ ﻭ ﺑﻪ اﻭ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺗﻮ ﳘﻪ آﳍﻪ را ﻳﮏ اﻟﻪ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﯽ ﻭ ﻣﯽﮔﻮﻳﯽ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﮏ اﻟﻪ‬
‫ﻭﺟﻮد دارد ﻭ آﻥ ﻫﻢ اﷲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ‪ ,‬ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﺑﻪ اﻭ ﻧﺰدﻳﮏ ﻧﺸﺪ ﺑﺠﺰ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ,‬ﻛﻪ اﻳﻦ ﻳﻜـﯽ را ﻣـﯽزد ﻭ آﻥ‬
‫ﻳﻜﯽ را از ﭘﻴﺎﻣﱪ ص دﻭر ﻣﯽﻛﺮد ﻭ ﻣﯽﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻭای ﺑـﺮ ﺷـﲈ! آﻳـﺎ ﻣـﯽﺧﻮاﻫﻴـﺪ ﻣـﺮدی را ﺑﻜـﺸﻴﺪ ﻛـﻪ ﻣـﯽﮔﻮﻳـﺪ‬
‫ﭘﺮﻭردﮔﺎرﻡ‪ ,‬اﷲ اﺳﺖ?! ﺳﭙﺲ ﻋﻠﯽ ﮔﺮﻳﺴﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎﻩ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﲈ را ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﯽدﻫـﻢ آﻳـﺎ ﻣـﺆﻣﻦ آﻝ ﻓﺮﻋـﻮﻥ‬
‫ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ ﻳﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ? ﻣﺮدﻡ ﺳﺎﻛﺖ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ ﻭ ﻫﻴﭻ ﻧﮕﻔﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎﻩ ﻋﻠﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ‪ ,‬ﻳﮏ ﺳﺎﻋﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﲠـﱰ‬
‫از ﻣﺆﻣﻦ آﻝ ﻓﺮﻋﻮﻥ اﺳﺖ‪ ,‬زﻳﺮا اﻭ اﻳﲈﻧﺶ را ﭘﻨﻬﺎﻥ ﻣﯽﻛﺮد ﻭﻟﯽ اﺑﻮﺑﻜﺮ اﻳﲈﻧﺶ را آﺷﻜﺎر ﻣـﯽﻛـﺮد ‪).‬ﻓـﺘﺢ اﻟﺒـﺎری‪,‬‬
‫‪.(١٦٩/٧‬‬

‫‪٣٢‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪33‬‬

‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬اوﻟﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺪا دﻋﻮت ﻛﺮد‬

‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬اوﻟﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺪا دﻋﻮت ﻧﻤﻮد‪ .‬او ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺤﺎﺳﻦ و‬
‫ﺧﻮﺑﻲﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ داﺷﺖ‪ ،‬در ﻧﺰد ﻗﺮﻳﺶ داراي ﻗﺪر و ﻣﻨﺰﻟﺖ ﺧﺎﺻﻲ ﺑﻮد؛ از اﻳﻦرو‬
‫ﺷﺮوع ﺑﻪ دﻋﻮت ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺳﻮي اﺳﻼم ﻧﻤﻮد‪ .‬و ﺑﺰرﮔﺎن اﻫﻞ ﺷﻮري‪ :‬ﻋﺜﻤﺎن‪ ،‬ﻃﻠﺤﻪ‪،‬‬
‫زﺑﻴﺮ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف و اﺑﻮﻋﺒﻴﺪه‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺖ او ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ‬
‫ﻋﻤﻞ اﺳﺖ‪ .‬وي ﻫﻤﺮاه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻴﺮون ﻣﻲرﻓﺖ و در ﺑﺎزارﻫﺎ ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‪ ،‬ﻛﻔﺎر را‬
‫ﺑﻪ ﺳﻮي اﺳﻼم دﻋﻮت ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬و در اﻣﺮ دﻋﻮت‪ ،‬ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص را ﻳﺎري‬
‫ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﻼف دﻳﮕﺮان‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از آﻧﺎن ﺗﺎ اﻳﻦ ﺣﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص را ﻳﺎري‬
‫ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ‪ .‬او ﻗﺒﻞ از اﻣﺮ ﺑﻪ ﻗﺘﺎل‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺎ ﺣﺠﺖ و ﺑﺮﻫﺎن و ﺑﻴﺎن و دﻋﻮت‪،‬‬
‫ﺑﺎ ﻛﺎﻓﺮان ﺟﻬﺎد ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪¥ ¤ £{ :‬‬
‫¦ § ¨ © ‪) z‬ﻓﺮﻗﺎن‪.(52 :‬‬
‫»ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ از ﻛﺎﻓﺮان اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻜﻦ‪ ،‬و ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ آن ) ﻗﺮآن( ﺑﺎ آﻧﺎن ﺟﻬﺎد ﺑﺰرﮔﻰ ﺑﻨﻤﺎ«‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺳﻮره‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﺳﻮرهﻫﺎي ﻣﻜﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از ﻫﺠﺮت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ و‬
‫ﻗﺒﻞ از اﻣﺮ ﺑﻪ ﻗﺘﺎل‪ ،‬ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ‬در اﻧﻮاع ﺟﻬﺎد ﺑﺎ ﺟﺎن و ﻣﺎل‪،‬‬
‫ﻛﺎﻣﻞﺗﺮﻳﻦ و ﭘﻴﺸﻘﺪمﺗﺮﻳﻦ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ ؛ زﻳﺮا او ﻗﺒﻞ از اﻣﺮ ﺑﻪ ﻗﺘﺎل و ﺑﻌﺪ از اﻣﺮ‬
‫ﺑﻪ ﻗﺘﺎل‪ ،‬ﺟﻬﺖ ﻗﻴﺎم ﺑﺮاي دﻋﻮت ﺑﻪ اﻳﻤﺎن‪ ،‬در ﻣﻜﻪ و ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺟﻬﺎد ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬او‬
‫ﻣﺸﺮﻛﺎن را ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋﻮت ﻣﻲﻛﺮد و ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﻨﺎﻇﺮه و ﺑﺤﺚ ﻣﻲﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫ﻋﲇ ﰲ ﺻﺤﺒﺘﻪ ﻭذات ﻳﺪﻩ‬
‫إﻥ أﻣﻦ اﻟﻨﺎس ﹼ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺤﻲ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ » :‬ﱠ‬
‫أﺑﻮﺑﻜﺮ«‪» :1‬ﻫﻤﺎﻧﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻫﻤﺔ ﻣﺮدم‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺎل و ﺟﺎﻧﺶ و ﻳﺎري و رﻓﺎﻗﺖ ﺑﺮ ﻣﻦ‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﺗﺮﻣﺬی آﻥ را در ﻗﺴﻤﺖ ﻓﻀﺎﺋﻞ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ ﺑﻪ ﺷﲈرﻩ ‪ ٣٧٣٩‬رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩ اﺳﺖ‪» :‬ﻫـﻴﭻ ﻛـﺴﯽ در رﻓﺎﻗـﺖ ﻭ‬
‫ﺑﺨﺸﻨﺪﮔﯽ ﻭ ﺑﺬﻝ ﻣﺎﻟﺶ‪ ,‬در ﻧﺰد ﻣﺎ ﻣﻨﺘﮕﺬارﺗﺮاز ﭘﴪ اﺑﻮ ﻗﺤﺎﻓﻪ ﻧﻴﺴﺖ«‪ .‬ﺗﺮﻣﺬی ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒﺎرت »أﻣـﻦ إﻟﻴﻨـﺎ« ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﺎی »أﻣﻦ ﻋﻠﻴﻨﺎ« اﺳﺖ; ﻳﻌﻨﯽ اﻭ ﻣﺎﻟﺶ را ﻣﯽﺑﺨﺸﻴﺪ ﻭ آﻥ را ﺑﺬﻝ ﻣﯽﻧﻤﻮد ﻭ ﻫﻴﭻ ﮔﺎﻩ ﻣﻨﺘﯽ ﺑﺮ ﻛﺴﯽ ﻧﻤﯽﳖـﺎد‪= .‬‬
‫=‬

‫‪٣٣‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪34‬‬

‫ﻣﻨﺖ ﻧﻬﺎده اﺳﺖ«‪ .‬رﻓﺎﻗﺖ و ﻫﻤﺮاﻫﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﺟﺎن اﺳﺖ و ذات اﻟﻴﺪ ﻫﻤﺎن ﻣﺎل اﺳﺖ ‪ .‬ﺳﭙﺲ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺧﺒﺮ داده ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺮاي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‪ ،‬ﻣﻨﺖﮔﺬارﺗﺮﻳﻦ اﻓﺮاد از ﻣﺮدم در ﺟﺎن‬
‫و ﻣﺎل اﺳﺖ‪.1‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬اوﻟﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﺎﻟﺶ را ﺟﻬﺖ ﻧﺼﺮت و ﻳﺎري اﺳﻼم ﺑﺬل‬
‫ﻧﻤﻮد‬
‫اﻣﺎم اﺣﻤﺪ از اﺑﻮ ﻣﻌﺎوﻳﻪ از اﻋﻤﺶ از اﺑﻮﺻﺎﻟﺢ از اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص رواﻳﺖ‬
‫ﻧﻤﻮده ﻛﻪ اﻳﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻣﺎ ﻧﻔﻌﻨﻲ ﻣﺎﻝ ﻗﻂ ﻣﺎ ﻧﻔﻌﻨﻲ ﻣﺎﻝ أﺑﻮﺑﻜﺮ‪ .‬ﻓﺒﻜﻰ أﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ,‬ﻭﻗﺎﻝ‪:‬‬
‫ﻭﻫﻞ أﻧﺎ ﻭﻣﺎﱄ إﻻﱠ ﻟﮏ ﻳﺎ رﺳﻮﻝ اﷲ«‪» :2‬ﻫﻴﭻ ﮔﺎه ﻣﺎﻟﻲ ﺑﻪ اﻧﺪازة ﻣﺎل اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﻔﻊ‬
‫ﻧﺮﺳﺎﻧﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﺮﻳﻪ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻣﻦ و ﻣﺎﻟﻢ ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي‬
‫ﺗﻮ و در ﺧﺪﻣﺖ ﺗﻮ ﻫﺴﺘﻴﻢ«‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺮاﺣﺘﺎً ﺑﻴﺎن ﻣﻲدارد ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﻀﻴﻠﺘﻲ‬

‫_____________________________‬
‫= =در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎری از اﺑﻮﺳﻌﻴﺪ ﺧﺪری‪ ‬آﻣﺪﻩ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﱪ ص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬إﻥ أﻣﻦ اﻟﻨﺎس ﻋﻠـﯽ ﰲ ﺻـﺤﺒﺘﻪ ﻭﻣﺎﻟـﻪ‬
‫ﹰ‬
‫ﺧﻠﻴﻼ ‪» :«...‬ﳘﺎﻧﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻴﺸﱰ از ﳘﻪ ﻣﺮدﻡ‪ ,‬ﺑﺎ ﻣﺎﻝ ﻭ ﺟﺎﻧﺶ ﺑﺮ ﻣﻦ ﻣﻨﺖ ﳖﺎدﻩ اﺳﺖ ﻭ اﮔـﺮ‬ ‫ﹰ‬
‫ﻣﺘﺨﺬا‬ ‫أﺑﻮﺑﻜﺮ ﻭ ﻟﻮ ﻛﻨﺖ‬
‫ﻣﻦ از ﻣﻴﺎﻥ اﻣﺘﻢ‪ ,‬ﻛﺴﻰ را ﺑﻌﻨﻮاﻥ دﻭﺳﺖ ﺻﻤﻴﻤﻰ‪ ,‬اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻰﻛﺮدﻡ‪ ,‬ﺣﺘﲈ اﺑﻮﺑﻜﺮ را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻰﻛﺮدﻡ‪ .‬اﻣﺎ دﻭﺳـﺘﻰ ﻭ‬
‫اﺧﻮت اﺳﻼﻣﻰ‪ ,‬ﻛﺎﰱ اﺳﺖ«‪ .‬آﻧﺤﴬت ص در ﭘﺎﻳﺎﻥ‪ ,‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﲤﺎﻡ درﻫﺎﻳﻰ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺎز ﺷﺪﻩاﻧﺪ‪ ,‬ﺑﺒﻨﺪﻳﺪ ﺟـﺰ‬
‫درﻭازﻩ ﺧﺎﻧﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ‬را«‪) .‬ﺑﺨﺎری‪ ,‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎری‪ ,‬ک ‪ ٨‬ب ‪(٨‬ﻭ ﺑﻌﺪا ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬‬
‫‪ −١‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ١٦٦ ,٥٤ ,٤٣ ,٨ ,٧/٤ ;٤/٣ ,‬ﻭ ‪.٢٤٥‬‬
‫‪ −٢‬ﻣﺴﻨﺪ اﲪﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ‪ .٢٥٣/٢ ,‬در رﻭاﻳﺖ دﻳﮕﺮی آﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪» :‬ﻭﻗﺎﻝ ﻫﻞ ﻧﻔﻌﻨﻲ اﷲ إﻻ ﺑـﮏ‪ ,‬ﻭﻫـﻞ ﻧﻔﻌﻨـﻲ اﷲ‬
‫إﻻ ﺑﮏ‪ ,‬ﻭﻫﻞ ﻧﻔﻌﻨﻲ اﷲ إﻻ ﺑﮏ«‪» :‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻳﺎ ﺧﺪاﻭﻧﺪ ﺟﺮ ﺑﻪ ﻭﺳﻴﻠﺔ ﺗﻮ‪ ,‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﻔﻊ رﺳﺎﻧﻴﺪﻩ اﺳﺖ? ﺳـﻪ ﺑـﺎر‬
‫اﻳﻦ ﲨﻠﻪ را ﺗﻜﺮار ﻧﻤﻮد«‪) .‬اﳌﺴﻨﺪ‪ .(٢٦٦/٢ ,‬ﺗﺮﻣﺬی از ﺣﺪﻳﺚ اﺑﻮﻫﺮﻳﺮﻩ آﻥ را ﺑﺎ اﻳﻦ ﻟﻔﻆ رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩ اﺳﺖ‪» :‬ﻣﺎ‬
‫ﻷﺣﺪ ﻋﻨﺪﻧﺎ ﻳﺪ إﻻﱠ ﻛﺎﻓﺄﻧﺎﻩ ﻋﻠﻴﻬﺎ ﻣﺎ ﺧﻼ أﺑﺎﺑﻜﺮ ﻓﺈﻥ ﻟﻪ ﻋﻨﺪﻧﺎ ﹰ‬
‫ﻳﺪا ﻳﻜﺎﻓﺌﻪ اﷲ ﲠﺎ ﻳﻮﻡ اﻟﻘﻴﺎﻣﺔ«‪» :‬ﻫﺮ ﻛﺲ ﻫﺮ ﻧﻮع ﻛﻤـﮏ‬
‫ﻭ ﺑﺰرﮔﯽای ﻛﻪ در ﺣﻖ ﻣﺎ ﻛﺮدﻩ‪ ,‬ﭘﺎداش ﻭ ﺟﺰاﻳﺶ را دادﻩاﻳﻢ ﻭ آﻥ را ﺟﱪاﻥ ﻧﻤﻮدﻩاﻳﻢ ﻏﲑ از اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ,‬ﺑﻪ راﺳـﺘﯽ اﻭ‬
‫ﭼﻨﺎﻥ ﻛﻤﮏ ﻭ ﺑﺰرﮔﯽای در ﺣﻖ ﻣﺎ ﻛﺮدﻩ ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺟﱪاﻥ ﻧﻴﺴﺖ ﻭ ﺧﺪاﻭﻧﺪ در رﻭز ﻗﻴﺎﻣـﺖ ﺟـﺰاﻳﺶ را ﻣـﯽدﻫـﺪ«‪.‬‬
‫)ﺗﺮﻣﺬی ‪ ,‬ﺷﲈرﻩ ‪.(٣٧٤١‬‬

‫‪٣٤‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪35‬‬

‫ﻣﺨﺘﺺ ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ اﺳﺖ و ﻋﻠﻲ ﻳﺎ ﻛﺴﻲ دﻳﮕﺮ‪ ،‬از اﻳﻦ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺑﻲﺑﻬﺮه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻭﻛﺎﻥ ﻳﻘﴤ ﰲ ﻣﺎﻝ أﰊ ﺑﻜﺮ ﻛﲈ ﻳﻘﴤ ﰲ ﻣﺎﻝ ﻧﻔﺴﻪ«‪:1‬‬
‫»ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در ﻣﺎل اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺗﺼﺮف ﻣﻲﻛﺮد آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﻣﺎل ﺧﻮدش ﺗﺼﺮف‬
‫ﻣﻲﻧﻤﻮد«‪.‬‬
‫اﻧﻔﺎق اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﺗﻬﻴﺔ ﺧﻮراك و ﭘﻮﺷﺎك ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﭼﻮن ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش را‬
‫از ﻣﺎل ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺮدم‪ ،‬ﺑﻲﻧﻴﺎز ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﻧﻔﺎق وي در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﻤﻚ و ﻳﺎري دادن‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺟﻬﺖ ﺑﺮﭘﺎﻳﻲ اﻳﻤﺎن ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﻧﻔﺎق او و ﻛﻤﻚﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲاي ﻛﻪ در ﺻﺪر اﺳﻼم اﻧﺠﺎم داد‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﺠﺎت و رﻫﺎﻳﻲ‬
‫ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮان آﻧﺎن را اذﻳﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻳﺎ ﻗﺼﺪ ﻛﺸﺘﻦ آﻧﺎن را داﺷﺘﻨﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺮﻳﺪ‬
‫ﻫﻔﺖ ﺑﺮدهاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻜﻨﺠﻪ و اذﻳﺖ و آزار ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از آن ﺑﺮدهﻫﺎﻳﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ اﺑﻮﺑﻜﺮ آزاد ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻼل ﺑﻮد‪ .‬ﻋﻤﺮ‪ ‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺳﺮور ﻣﺎﺳﺖ و ﺳﺮور ﻣﺎ را‬
‫آزاد ﻛﺮد‪ .‬ﻣﻨﻈﻮرش‪ ،‬ﺑﻼل ﺑﻮد‪ .2‬و اﻧﻔﺎق و ﻛﻤﻚﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎنِ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺼﺮت و ﻳﺎري اﺳﻼم ﺑﻮد؛ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم دﺷﻤﻦ اﺳﻼم ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬و اﻣﺜﺎل ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﻣﺎﻟﻲ اﻣﻜﺎن ﻧﺪارد ﻛﻪ ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در ﺣﺪﻳﺜﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ‬
‫ﺻﺤﺖ آن اﺗﻔﺎق اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف و ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ اﺧﺘﻼف و‬
‫ﺟﺮ و ﺑﺤﺚ ﺑﻮد‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻻ ﺗﺴﺒﻮا أﺻﺤﺎﰊ‪ ,‬ﻓﻮاﻟﺬﻱ ﻧﻔﴘ ﺑﻴﺪﻩ ﻟﻮ أﻧﻔﻖ أﺣﺪﻛﻢ ﻣﺜﻞ ﹸاﺣﺪ‬
‫ﹰ‬
‫ذﻫﺒﺎ ﻣﺎ ﺑﻠﻎ ﻣﺪ أﺣﺪﻛﻢ ﻭﻻ ﻧﺼﻴﻔﻪ«‪» :3‬ﺑﻪ اﺻﺤﺎب و ﻳﺎران ﻣﻦ ﻧﺎﺳﺰا ﻧﮕﻮﺋﻴﺪ‪ .‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ‬
‫ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺟﺎﻧﻢ در دﺳﺖ اوﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺷﻤﺎ ﺑﻪ اﻧﺪازة ﻛﻮه اُﺣﺪ‪ ،‬ﻃﻼ )و‬
‫ﺟﻮاﻫﺮات( را )در راه ﺧﺪا( اﻧﻔﺎق ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﺪ‪ ،‬و ﻧﺼﻒ ﻣﺪِ آن ﻧﻤﻲرﺳﺪ«‪.‬‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﺧﻄﻴﺐ ﺑﻐﺪادی آﻥ را از ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻴﺐ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺮﺳﻞ‪ ,‬رﻭاﻳﺖ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪) .‬ﺗﺎرﻳﺦ اﳋﻠﻔﺎء‪ ,‬ص ‪.(٣٨‬‬
‫‪ −٢‬اﺑﻮ ﻧﻌﻴﻢ در ﻛﺘﺎب »اﳊﻠﻴﻪ«‪ ١٤٧/١ ,‬آﻥ را آﻭردﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ −٣‬ﺑﺨﺎری آﻥ را رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩ اﺳﺖ ‪).‬ک ‪ ,٦٢‬ب ‪ .(٥‬ﻭ ﻣﺴﻠﻢ آﻥ را ﺑﺎ ﻟﻔﻆ‪» :‬ﻭ ﻣﺎ أدرک ﻣﻦ أﺣﺪﻫﻢ ‪ «....‬رﻭاﻳﺖ‬
‫ﻛﺮدﻩ اﺳﺖ ‪).‬ک ‪ ,٤٤‬ح ‪ ,٢٢١‬ص ‪.(١٩٦٧‬‬

‫‪٣٥‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪36‬‬

‫ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻏﺬا دادن ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﮔﺮﺳﻨﻪ از ﻧﻮع ﺻﺪﻗﺔ ﻣﻄﻠﻘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻓﺮد ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ آن را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﻧﻔﺎق و ﻛﻤﻚﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﺨﺎرج و ﻣﺎﻳﺤﺘﺎج ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص و ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺟﻬﺖ ﻧﺼﺮت و ﻳﺎري اﺳﻼم‬
‫ﺑﻮد و ﻓﻀﻴﻠﺖ او در ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻘﻮب ﺑﻦ ﺳﻠﻴﻤﺎن در ﺗﺎرﻳﺨﺶ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﻤﻴﺪي‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮده و ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺳﻔﻴﺎن ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮده و ﻫﺸﺎم از ﭘﺪرش ﺑﺮاي‬
‫ﺳﻔﻴﺎن ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ اﺳﻼم آورد در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﭼﻬﻞ ﻫﺰار درﻫﻢ داﺷﺖ‪ .‬او‬
‫ﻫﻤﺔ آن را در راه ﺧﺪا ﺧﺮج ﻛﺮد؛ از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻼل‪ ،‬ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻦ ﻓﻬﻴﺮه‪ ،‬زﻧﻴﺮه‪ ،‬ﻧﻬﺪﻳﻪ و‬
‫دﺧﺘﺮش‪ ،‬ﻛﻨﻴﺰ ﺑﻨﻲ ﻣﺆﻣﻞ‪ ،‬و ام ﻋﺒﻴﺲ را آزاد ﻧﻤﻮد‪ .1‬اﺑﻮﻗﺤﺎﻓﻪ ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي‬
‫ﭘﺴﺮم‪ ،‬ﻣﻲﺑﻴﻨﻢ ﻛﻪ ﺑﺮدهﻫﺎي ﺿﻌﻴﻒ را آزاد ﻣﻲﻛﻨﻲ‪ ،‬ﺑﻪ راﺳﺘﻲ اﮔﺮ اﻓﺮادي را آزد ﻛﻨﻲ‬
‫ﻛﻪ از ﻃﺮف ﻛﺎﻓﺮان و ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺷﻮى‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﻦ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ‬
‫دوﺳﺖ دارم )ﻳﻌﻨﻲ رﺿﺎﻳﺖ و ﺧﺸﻨﻮدي ﺧﺪا(‪ ،‬ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ‪.2‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻫﺠﺮت ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻟﺶ را ﻫﻤﺮاه ﺧﻮد ﺑﺮد و اﺑﻮﻗﺤﺎﻓﻪ آﻣﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻧﻮادهاش ﮔﻔﺖ‪ :‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺧﻮدش رﻓﺖ‪ ،‬ﭘﺲ آﻳﺎ ﻣﺎﻟﺶ را ﭘﻴﺶ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺟﺎ ﮔﺬاﺷﺖ ﻳﺎ‬
‫آن را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮد؟ اﺳﻤﺎء ﮔﻔﺖ‪ :‬آن را ﺑﻪ ﺟﺎ ﮔﺬاﺷﺖ و ﻣﻦ ﻣﻘﺪاري از آن را در روزن‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮدم‪ ،‬آن را آوردم و ﮔﻔﺘﻢ اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﻣﺎل اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﺧﻴﺎﻟﺶ راﺣﺖ ﺷﻮد و‬
‫ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺷﻮد ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ آن ﻣﺎل را ﺑﺮاي زن و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﺑﻪ ﺟﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻮﻗﺤﺎﻓﻪ ﻫﻴﭻ از آن ﻣﺎل را ﻧﺨﻮاﺳﺖ‪ ،‬و اﻳﻦ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪة ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪي و ﺑﻲﻧﻴﺎزياش‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺻﺤﺎب ﺻﻔﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎي ﻓﻘﻴﺮي ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻛﺮد ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ آﻧﺎن ﻏﺬا دﻫﺪ‪ .‬ﭘﺲ او ﺳﻪ ﻧﻔﺮ را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮد و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ده ﻧﻔﺮ را ﺑﺎ ﺧﻮد‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ أﻋﺮاﺑﯽ از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ م رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩ ﻛﻪ اﻭ ﮔﻮﻳـﺪ‪» :‬اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ‬اﺳـﻼﻡ آﻭرد ﻭ در آﻥ رﻭز ﭼﻬـﻞ‬
‫ﻫﺰار درﻫﻢ در ﻣﻨﺰﻟﺶ ﺑﻮد‪ .‬زﻣﺎﻧﯽ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻫﺠﺮت ﻧﻤﻮد‪ ,‬ﻣﺎﻟﺶ ﻛﻤﱰ از ﭘﻨﺞ ﻫﺰار درﻫﻢ ﺑﻮد‪ .‬ﻛﻪ ﳘـﻪ آﻥ را در‬
‫راﻩ آزاد ﻛﺮدﻥ ﺑﺮدﻩﻫﺎ ﻭ ﻛﻤﮏ ﻭ ﻳﺎری اﺳﻼﻡ ﻣﴫﻑ ﻛﺮدﻩ ﺑﻮد«‪.‬‬
‫‪ −٢‬در رﻭاﻳﺖ اﺑﻦ ﺟﺮﻳﺮ آﻣﺪﻩ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺪر ﺟﺎﻥ‪ ,‬ﳘﺎﻧﺎ ﻣﻦ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ در ﻧﺰد ﺧﺪاﺳﺖ‪ ,‬ﻣﯽﺧﻮاﻫﻢ«‪.‬‬

‫‪٣٦‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪37‬‬

‫ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮد‪ .1‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ ﻣﺨﺎرج و ﻧﻔﻘﺔ ﻣﺴﻄﺢ ﺑﻦ أﺛﺎﺛﻪ ﻛﻪ از ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان دورش‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﻣﺴﻄﺢ ﻳﻜﻲ از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻣﺎﺟﺮاي ﻗﺼﻪ اﻓﻚ دﺳﺖ داﺷﺖ ؛‬
‫از اﻳﻦرو اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮرد ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﻣﺨﺎرج و ﻧﻔﻘﺔ او را ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻧﻜﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﻳﻦ آﻳﻪ را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪o n m l k j i h{ :‬‬
‫‪a` _ ~ } | { zy x wv u t s r q p‬‬
‫‪) z d c b‬ﻧﻮر‪.(22 :‬‬
‫»آﻧﻬﺎ ﻛﻪ از ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ داراى ﺑﺮﺗﺮى )ﻣﺎﻟﻰ( و وﺳﻌﺖ زﻧﺪﮔﻰ ﻫـﺴﺘﻨﺪ ﻧﺒﺎﻳـﺪ ﺳـﻮﮔﻨﺪ‬
‫ﻳﺎد ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ از اﻧﻔﺎق ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ﻧﺰدﻳﻜـﺎن و ﻣـﺴﺘﻤﻨﺪان و ﻣﻬـﺎﺟﺮان در راه ﺧـﺪا درﻳـﻎ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ؛ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻋﻔﻮ ﻛﻨﻨﺪ و ﭼﺸﻢ ﺑﭙﻮﺷﻨﺪ؛ آﻳﺎ دوﺳـﺖ ﻧﻤـﻰدارﻳـﺪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺷـﻤﺎ را‬
‫ﺑﺒﺨﺸﺪ؟! و ﺧﺪاوﻧﺪ آﻣﺮزﻧﺪه و ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎه اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﺮا‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ‪ ،‬دوﺳﺖ دارم ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮا ﺑﺒﺨﺸﺪ‪ .‬از‬
‫اﻳﻦرو ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﺨﺎرج و ﻧﻔﻘﺔ ﻣﺴﻄﺢ را از ﺳﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺣﺪﻳﺜﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺑﺎره وارد ﺷﺪه‪،‬‬
‫در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ وﺟﻮد دارد‪ 2‬و‪.3‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﺑﺨﺎری ﻭﻣﺴﻠﻢ آﻥ را از ﻋﺒﺪاﻟﺮﲪﻦ ﺑﻦ اﺑﻮﺑﻜﺮ رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩاﻧﺪ‪ .‬ﻧﮕﺎﻩ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎری‪ ,‬ک ‪ ,٦١‬ب ‪.٢٥‬‬
‫‪ −٢‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎری‪ ;٢٠١−١٩٨/٥ ,‬ﻭ ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ,‬ﺷﲈرﻩ ‪.٢٧٧٠‬‬
‫‪ −٣‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪٢٨٧ ,٢٨٦ ,٢٨٤ ,٢٨٣ ,٢٧٤ ,٢٤٥ ,٥٠ ,٤٥ ,٤٤ ,٧ ,٤/٤ ,‬ﻭ ‪.٢٨٩‬‬

‫‪٣٧‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪38‬‬

‫ﻓﻀﻴﻠﺖ و ﺑﺮﺗﺮي ﭘﻴﺸﻲ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﺮاي اﻧﻔﺎق ﻣﺎل و ﺟﻨﮕﻴﺪن ﺑﺎ‬

‫دﺷﻤﻨﺎن‪ ،‬و اﻳﻨﻜﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺮاي اﻳﻦ دو ﻣﻮرد از ﻫﻤﺔ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﭘﻴﺸﻘﺪمﺗﺮ‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ‬

‫ﻫﺮآﻳﻪاي ﻛﻪ درﺑﺎرة ﻣﺪح و ﺳﺘﺎﻳﺶ اﻧﻔﺎقﻛﻨﻨﺪﮔﺎن در راه ﺧﺪا ﻧﺎزل ﺷﺪه‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫اوﻟﻴﻦ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻣﻴﺎن اﻣﺖ ﻣﺼﺪاق و ﻣﺮاد آﻳﻪ اﺳﺖ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﻓﺮﻣﻮدة ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻣﺘﻌﺎل‪Ö Õ Ô Ó Ò Ñ Ð Ï ÎÍ Ì Ë Ê É È Ç Æ Å{ :‬‬
‫× ‪) z‬ﺣﺪﻳﺪ‪.(10 :‬‬
‫»ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از ﭘﻴﺮوزى ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ اﻧﻔﺎق ﻛﺮدﻧﺪ و ﺟﻨﮕﻴﺪﻧﺪ )ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﭘـﺲ از‬
‫ﭘﻴﺮوزى اﻧﻔﺎق ﻛﺮدﻧﺪ( ﻳﻜﺴﺎن ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ؛ آﻧﻬﺎ ﺑﻠﻨﺪﻣﻘﺎﻣﺘﺮ از ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﻓـﺘﺢ‬
‫ﻣﻜﻪ اﻧﻔﺎق ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﺟﻬﺎد ﻛﺮدﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از ﺻﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ در اﻧﻔﺎق ﻣﺎل و ﺟﻨﮕﻴﺪن ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن ﭘﻴﺸﻲ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺗﺮ از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از آﻧﺎن اﻗﺪام ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬و اﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫از ﺗﻤﺎﻣﻲ آﻧﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ در اﻧﻔﺎق و ﻗﺘﺎل ﭘﻴﺸﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺗﺮ و اﻓﻀﻞ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا او از‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص اﻳﻤﺎن آورده ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻣﺎﻟﺶ را در راه ﺧﺪا‬
‫اﻧﻔﺎق ﻣﻲﻛﺮد و ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم ﺟﻬﺎد و ﻣﺒﺎرزه ﻣﻲﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ زود اﺳﻼم آورده ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮﺗﺮ از دﻳﮕﺮان ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬از اﻳﻦرو ﻋﻤﺮ از ﺟﻤﻠﻪ‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺳﻲ و ﻧﻪ ﻧﻔﺮ‪ ،‬اﺳﻼم آورد در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﺼﻮص‬
‫ﺻﺤﻴﺢ از اﻏﻠﺐ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از او ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻓﻀﻞ و ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از آﻳﺎﺗﻲ ﻛﻪ درﺑﺎرة ﻣﺪح و ﺳﺘﺎﻳﺶ اﻧﻔﺎق ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن و ﻣﺠﺎﻫﺪان در راه‬
‫ﺧﺪا ﻧﺎزل ﺷﺪه و اﺑﻮﺑﻜﺮ اوﻟﻴﻦ ﻓﺮدي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺼﺪاق و ﻣﺮاد آن اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﻓﺮﻣﻮدة‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪Ì Ë Ê É È Ç Æ Å Ä Ã Â Á{ :‬‬
‫‪)1 z Ñ Ð Ï ÎÍ‬ﺗﻮﺑﻪ‪.(20 :‬‬
‫_____________________________‬
‫‪ -1‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ ‪١٣٦ ,٤٥ ,٤٢/٤ ,‬ﻭ ‪.٢٨٩‬‬

‫‪٣٨‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪39‬‬

‫»آﻧﻬﺎ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﺠﺮت ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ اﻣﻮال و ﺟﺎﻧﻬﺎﻳﺸﺎن در راه ﺧﺪا ﺟﻬﺎد‬
‫ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻣﺸﺎن ﻧﺰد ﺧﺪا ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ؛ و آﻧﻬﺎ ﭘﻴﺮوز و رﺳﺘﮕﺎرﻧﺪ«‪.‬‬

‫ﭘﻴﺸﻲ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺑﻮﺑﻜﺮ از ﻋﻤﺮ در اﻧﻔﺎق ﻣﺎل‬

‫در ﺳﻨﻦ ﺗﺮﻣﺬي و ﺳﻨﻦ اﺑﻮداود از ﻋﻤﺮ‪ ‬رواﻳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬رﺳﻮل ﺧﺪا‬
‫ص ﺑﻪ ﻣﺎ دﺳﺘﻮر داد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﻘﺮا و ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪان ﺻﺪﻗﻪ دﻫﻴﻢ‪ .‬ﻣﻦ ﻫﻢ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻛﺮدم و ﺑﺎ‬
‫رﺿﺎﻳﺖ ﺧﻮد ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﻣﺎﻟﻢ را ﺑﻪ او دادم ﺗﺎ آن را ﺑﻪ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪان ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﭼﻪ ﭼﻴﺰي را ﺑﺮاي ﺧﺎﻧﻮادهات ﺑﺎﻗﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻪاي؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﻪ اﻧﺪازة ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻘﺪاري ﻛﻪ‬
‫اﻧﻔﺎق ﻧﻤﻮدم‪ .‬و اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در ﻧﺰدش ﺑﻮد آورد‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اي‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﭼﻪ ﭼﻴﺰي را ﺑﺮاي ﺧﺎﻧﻮادهات ﺑﺎﻗﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻪاي؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ را‬
‫ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻢ‪) .‬ﻋﻤﺮ ﮔﻮﻳﺪ( ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻫﺮﮔﺰ در ﻫﻴﭻ ﻛﺎري از او ﭘﻴﺸﻲ‬
‫ﻧﻤﻲﮔﻴﺮم«‪1‬و‪.2‬‬

‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻳﺎر و رﻓﻴﻖ ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص؛ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ و‬

‫ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‪ ،‬ﻣﻘﺎﺻﺪ آن‪ ،‬و ﭘﻴﺸﻲ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺑﻮﺑﻜﺮ در آن‬

‫ﻛﻠﻤﺔ »اﻟﺼﺤﺒﺔ« اﺳﻢ ﺟﻨﺲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻢ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ و رﻓﺎﻗﺖ ﻛﻢ ﻣﻲﺷﻮد و‬

‫ﻫﻢ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ و رﻓﺎﻗﺖ زﻳﺎد‪ .‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ :‬ﻳﻚ ﺳﺎﻋﺖ‪ ،‬ﻳﻚ روز‪ ،‬ﻳﻚ ﺟﻤﻌﻪ‪،‬‬
‫ﻳﻚ ﻣﺎه‪ ،‬ﻳﻚ ﺳﺎل و ﻫﻤﺔ ﻋﻤﺮ‪ ،‬او را ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ و ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬اﺑﻮداﻭد آﻥ را در ﻣﺒﺤﺚ زﻛﺎت‪ ,‬ﺑﻪ ﺷﲈرﻩ ‪ ,١٦٧٨‬ﻭ ﺗﺮﻣﺬی آﻥ را در ﻣﺒﺤﺚ ﻣﻨﺎﻗﺐ ﻭ ﻓﻀﺎﺋﻞ‪ ,‬ﺑﻪ ﺷـﲈرﻩ ‪٣٦٧٦‬‬
‫رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩاﻧﺪ‪ .‬ﺗﺮﻣﺬی ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺜﯽ ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ −٢‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪.٢٨٩−٤٥/٤ ,‬‬

‫‪٣٩‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪40‬‬

‫ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ و ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‬

‫در ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺤﻲ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ اﻳﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻳﺄﰐ زﻣﺎﻥ ﻳﻐﺰﻭ‬
‫ﻓﺌﺎﻡ ﻣﻦ اﻟﻨﺎس‪ ,‬ﻓﻴﻘﺎﻝ ﳍﻢ‪ :‬ﻫﻞ ﻓﻴﻜﻢ ﻣﻦ ﺻﺤﺐ اﻟﻨﺒﻲ ص«? ﻭﰲ ﻟﻔﻆ‪» :‬ﻫﻞ ﻓﻴﻜﻢ ﻣﻦ‬
‫رأی رﺳﻮﻝ اﷲ ص? ﻓﻴﻘﻮﻟﻮﻥ‪ :‬ﻧﻌﻢ‪ ,‬ﻓﻴﻔﺘﺢ ﳍﻢ‪ ,‬ﺛﻢ ﻳﻐﺰﻭ ﻓﺌﺎﻡ ﻣﻦ اﻟﻨﺎس ﻓﻴﻘﺎﻝ ﳍﻢ‪ :‬ﻫﻞ‬
‫ﻓﻴﻜﻢ ﻣﻦ ﺻﺤﺐ ﻣﻦ ﺻﺤﺐ رﺳﻮﻝ اﷲ ص? ﻓﻴﻘﻮﻟﻮﻥ‪ :‬ﻧﻌﻢ‪ ,‬ﻓﻴﻔﺘﺢ ﳍﻢ‪ ,‬ﺛﻢ ﻳﻐﺰﻭ ﻓﺌﺎﻡ ﻣﻦ‬
‫اﻟﻨﺎس ﻓﻴﻘﺎﻝ ﳍﻢ‪ :‬ﻫﻞ ﻓﻴﻜﻢ ﻣﻦ رأی ﻣﻦ رأی ﻣﻦ رأی رﺳﻮﻝ اﷲ ص«? ﻭﰲ ﻟﻔﻆ‪» :‬ﻣﻦ‬
‫ﺻﺤﺐ ﻣﻦ ﺻﺤﺐ ﻣﻦ ﺻﺤﺐ رﺳﻮﻝ اﷲ ص? ﻓﻴﻘﻮﻟﻮﻥ‪ :‬ﻧﻌﻢ‪ ,‬ﻓﻴﻔﺘﺢ ﳍﻢ« ﻭﰲ ﻟﻔﻆ‪:‬‬
‫»ﻓﻴﺬﻛﺮ اﻟﻄﺒﻘﺔ اﻟﺮاﺑﻌﺔ ﻛﺬاﻟﮏ«‪» :.1‬زﻣﺎﻧﻲ ﻓﺮا ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺟﻬﺎد‬
‫ﻣﻲروﻧﺪ‪ .‬و )از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ( ﻣﻲﭘﺮﺳﻨﺪ‪ :‬آﻳﺎ در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﻛﺴﻲ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا‬
‫‪ ‬ﺑﻮده اﺳﺖ )ﺻﺤﺎﺑﻲ(؟ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺑﻠﻲ‪ .‬و ﭘﻴﺮوز ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻓﺮاﻣﻲرﺳﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻲﭘﺮﺳﻨﺪ‪ :‬آﻳﺎ در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﻛﺴﻲ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه ﺻﺤﺎﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ‪ ‬ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ)ﺗﺎﺑﻌﻲ(؟ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺑﻠﻲ‪ .‬و ﭘﻴﺮوز ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ زﻣﺎﻧﻲ ﻓﺮا ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻲﭘﺮﺳﻨﺪ‪ :‬آﻳﺎ در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﻛﺴﻲ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﺎﺑﻌﻴﻦ ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ؟ ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺒﻊ‬
‫ﺗﺎﺑﻌﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺑﻠﻲ‪ .‬و ﻓﺘﺢ ﭘﻴﺮوزي ﻧﺼﻴﺐ ﺷﺎن ﻣﻲﮔﺮدد‪) .‬ﺣﺪﻳﺚ ﻓﻮق در‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎری‪ ,‬ک ‪ ,٥٦‬ب ‪ ;٧٦‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ,‬ک ‪ ,٤٤‬ب ‪ .٥٢‬در رﻭاﻳﺘﯽ از ﻣﺴﻠﻢ آﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪» :‬ﻓﻴﻔﺘﺢ ﳍﻢ‬
‫ﺑﻪ«‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آﻥ )ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ ﻭ ﳘﺮاﻫﯽ ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﱪ ص( ﭘﲑﻭز ﻣﻰﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬ﻭ در ﺻـﺤﻴﺢ ﺑﺨـﺎر￯ ﻭ ﻣـﺴﻠﻢ رﻭاﻳـﺖ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﺸﺎﻥ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻭددت أﲏ رأﻳﺖ إﺧﻮاﲏ‪ .‬ﻗﺎﻟﻮا‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮﻝ اﷲ أﻭﻟﺴﻨﺎ إﺧﻮاﻧﮏ? ﻗﺎﻝ‪ :‬ﺑﻞ أﻧﺘﻢ أﺻـﺤﺎﰊ‪,‬‬
‫ﻭإﺧﻮاﲏ اﻟﺬﻳﻦ ﻳﺄﺗﻮﻥ ﺑﻌﺪﻱ ﻳﺆﻣﻨﻮﻥ ﰊ ﻭﱂ ﻳﺮﻭﲏ«‪» :‬دﻭﺳﺖ داﺷﺘﻢ ﻛﻪ ﺑﺮادراﻧﻢ را ﺑﺒﻴﻨﻢ‪ .‬ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻋﺮض ﻛﺮدﻧﺪ‪ :‬ای‬
‫رﺳﻮﻝ ﺧﺪا ص‪ ,‬ﻣﮕﺮ ﻣﺎ ﺑﺮادراﻥ ﺗﻮ ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ? ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻧـﻪ‪ ,‬ﺷـﲈ اﺻـﺤﺎب ﻭ رﻓﻴﻘـﺎﻥ ﻣـﻦ ﻫـﺴﺘﻴﺪ‪ ,‬ﻭ ﺑـﺮادراﻥ ﻣـﻦ‬
‫ﻛﺴﺎﻧﯽاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ﻣﯽآﻳﻨﺪ‪ ,‬ﺑﻪ ﻣﻦ اﻳﲈﻥ ﻣﯽآﻭرﻧﺪ ﻭ ﺣﺎﻝ آﻧﻜﻪ ﻣﺮا ﻧﺪﻳﺪﻩاﻧﺪ«‪ .‬ﻣﻌﻠﻮﻡ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﺔ »ﺑﺮادراﻧﻢ«‬
‫ﻣﺮاد ﺑﺮادراﻧﯽ ﺑﻮدﻩ ﻛﻪ اﺻﺤﺎب ﻭ رﻓﻴﻘﺎﻥ ﭘﻴﺎﻣﱪ ص ﻧﺒﻮدﻩاﻧﺪ‪ ,‬ﭼـﻮﻥ اﺻـﺤﺎب اﻭ‪ ,‬ﻓـﻀﻴﻠﺖ ﻭ ﺑﺮﺗـﺮی رﻓﺎﻗـﺖ ﻭ‬
‫ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ ﭘﻴﺎﻣﱪ ص را دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺴﯽ دﻳﮕﺮ ﻏﲑ از آﻧﺎﻥ‪ ,‬ﭼﻨﲔ ﻓﻀﻴﻠﺘﯽ ﻧﺪارد‪) .‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪.(٢٤٤/٤ ,‬‬

‫‪٤٠‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪41‬‬

‫ﻣﻮرد ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ ،‬ﺗﺎﺑﻌﻴﻦ و ﺗﺒﻊ ﺗﺎﺑﻌﻴﻦ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ(‪ .‬در ﻟﻔﻆ دﻳﮕﺮي آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻃﺒﻘﺔ ﭼﻬﺎرم را ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺻﻮرت ذﻛﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ«‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‬
‫ﺣﻜﻢ ﭘﻴﺮوزي اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﺮ دﺷﻤﻨﺎن را ﺑﻪ ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ و ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﺑﺎ او و دﻳﺪن او ﻣﻌﻠﻖ‬
‫ﻛﺮده و ﭘﻴﺮوز ﮔﺮداﻧﻴﺪن ﻣﺆﻣﻨﺎن از ﻃﺮف ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﻮده ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‬
‫را دﻳﺪه و ﺑﻪ او اﻳﻤﺎن آورده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ ﺑﺮاي اﻓﺮاد دﻳﮕﺮي ﻏﻴﺮ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺛﺎﺑﺖ‬
‫ﻧﻤﻲﺷﻮد اﮔﺮ ﭼﻪ اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻚ آﻧﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ از اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻚ ﻫﺮ ﻳﻚ از اﺻﺤﺎب و ﻳﺎران‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﭘﻴﺸﻲ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺑﻮﺑﻜﺮ در ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ و ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‬

‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ در ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻗﻠﺔ ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ و رﻓﺎﻗﺖ و ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮاﺗﺐ آن اﺳﺖ‪،‬‬

‫زﻳﺮا او از زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻣﺒﻌﻮث ﺷﺪه ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ از دﻧﻴﺎ رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﻳﺎر و‬
‫رﻓﻴﻖ و ﻣﺪدﻛﺎر او ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ راﺳﺘﻲ اﮔﺮ ﺗﻤﺎم ﻣﺪﺗﻲ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻮده‪،‬‬
‫ﺷﻤﺎرش ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻲﺷﻚ آن اوﻗﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻮده و ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫اﺧﺘﺼﺎص دارد‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﺑﺮاﺑﺮ اوﻗﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺻﺤﺎﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎص دارد‪ .‬اﻣﺎ‬
‫اوﻗﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻫﻢ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻫﻢ دﻳﮕﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از آﻧﺎن‬
‫اﺧﺘﺼﺎص ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻣﺤﺒﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص و ﺗﺼﺪﻳﻖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص از‬
‫ﺟﺎﻧﺐ او‪ ،‬ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ در آن ﺑﺮ ﺳﺎﻳﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺮﺗﺮي دارد؛ ﺑﺮﺗﺮياي ﻛﻪ‬
‫ﻛﺎﻣﻼً او را از دﻳﮕﺮان ﺟﺪا ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﻣﺮي ﺑﺮ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ اﺣﻮال و اوﺿﺎع ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ و آﮔﺎﻫﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬و اﻣﺎ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫اﺣﻮال و اوﺿﺎع ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺷﻬﺎدﺗﺶ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﻔﻊ و‬
‫ﻓﺎﻳﺪة اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺮاي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص و ﻳﺎري دادن او در راه دﻳﻦ و دﻋﻮت اﺳﻼم از ﺟﺎﻧﺐ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ وي در آن ﺑﺮ ﺳﺎﻳﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺮﺗﺮي و ﭘﻴﺸﻲ دارد‪.‬‬

‫‪٤١‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪42‬‬

‫اﻣﻮري ﻛﻪ ذﻛﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻘﺎﺻﺪ و ﻣﺰاﻳﺎي ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ و رﻓﺎﻗﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص اﺳﺖ‬
‫و ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ آن را دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن ﺑﺮ دﻳﮕﺮان ﺑﺮﺗﺮي ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ در اﻳﻦ‬
‫ﻓﻀﻴﻠﺖ‪ ،‬از ﻟﺤﺎظ ﻣﻘﺪار‪ ،‬ﻧﻮع‪ ،‬ﺻﻔﺖ و ﻓﺎﻳﺪة آن وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮدي دارد ﻛﻪ‬
‫دﻳﮕﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻓﺎﻗﺪ آن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و ﺣﺪﻳﺜﻲ ﻛﻪ اﺑﻮدرداء از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص رواﻳﺖ ﻧﻤﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ دﻻﻟﺖ دارد؛ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬وواﺳﺎﻧﻲ ﺑﻨﻔﺴﻪ وﻣﺎﻟﻪ«‪:‬‬
‫»اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺎ ﺟﺎن و ﻣﺎﻟﺶ‪ ،‬ﻣﺮا ﻳﺎري داد«‪.1‬‬

‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻳﺎر و رﻓﻴﻖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در ﺳﻔﺮ ﻫﺠﺮت ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ‪،‬‬

‫دﻻﻟﺖ آﻳﺔ »إﻻ ﺗﻨﺼﺮوه« ﺑﺮ أﻓﻀﻞ ﺑﻮدن اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﻫﻔﺖ دﻟﻴﻞ‬

‫ﺑﺪون ﺷﻚ ﻓﻀﻴﻠﺘﻲ ﻛﻪ در ﺳﻔﺮ ﻫﺠﺮت ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮاي اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺮاي‬
‫ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﺸﺪه و اﻳﻦ‪ ،‬ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺮآن‪ ،‬ﺳﻨﺖ و اﺟﻤﺎع ﺑﺮ آن‬
‫دﻻﻟﺖ دارد‪ .‬ﭘﺲ اﻳﻦ ﻓﻀﻴﻠﺖ و ﺑﺮﺗﺮي ﺑﺮاي اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ وﻟﻲ ﺑﺮاي ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن‪،‬‬
‫ﻋﻠﻲ و دﻳﮕﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪y x w v u{ :‬‬
‫‪©¨ §¦ ¥¤£¢¡~}| {z‬‬
‫‪¸ ¶ µ ´ ³ ² ± ° ¯ ®¬ « ª‬‬
‫‪Ä Ã ÂÁ À ¿ ¾ ½¼ » º ¹‬‬
‫‪) .2zÅ‬ﺗﻮﺑﻪ‪.(40 :‬‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ .٢٤٥−٢٣٤/٤ ,‬ﻭ ﻧﮕﺎﻩ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﳎﻤﻮع اﻟﻔﺘﺎﻭی‪.٤٦٥−٤٦٤/٤ ,‬‬
‫‪ −٢‬اﺑﻦ ﻛﺜﲑ )‪ (:‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﻛﻪ ﻣﴩﻛﺎﻥ ﻗﺼﺪ ﻛﺸﺘﻦ ﭘﻴﺎﻣﱪ ص‪ ,‬ﻳﺎ زﻧﺪاﻧﯽ ﻛﺮدﻥ ﻭ ﻳـﺎ ﺗﺒﻌﻴـﺪ اﻭ را داﺷـﺘﻨﺪ‪,‬‬
‫ﭘﻴﺎﻣﱪ ص ﺑﻪ ﳘﺮاﻩ دﻭﺳﺘﺶ از دﺳﺖ آﻧﺎﻥ ﮔﺮﳜﺖ‪ .‬رﻓﻴﻖ ﻭ دﻭﺳﺘﺶ‪ ,‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﭘﴪ اﺑﻮﻗﺤﺎﻓﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﻴـﺎﻣﱪ ﻭ اﺑـﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﺑﻪ ﻏﺎر ﺛﻮر ﭘﻨﺎﻩ ﺑﺮدﻧﺪ ﻭ ﺳﻪ ﺷﺒﺎﻧﻪ رﻭز در آﻧﺠﺎ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﴩﻛﺎﻥ ﺑﻪ دﻧﺒﺎﻝ آﻧﺎﻥ رﻓﺘﻨﺪ ﻭ ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻃﺮﻑ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺣﺮﻛﺖ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ‬ﻧﮕﺮاﻥ ﻭ ﺑﯽﻗﺮار ﺑﻮد از اﻳﻨﻜﻪ ﻣﴩﻛﺎﻥ آﻧﺎﻥ را ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻨـﺪ ﻭ از ﺟﺎﻧـﺐ آﻧـﺎﻥ اذﻳـﺖ ﻭ آزار ﻣﺘﻮﺟـﻪ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﱪ ص ﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﭘﻴﺎﻣﱪ اﻭ را آراﻡ ﻛﺮد ﻭ اﻭ را دﻟﺪاری ﻧﻤﻮد )ﺗﻔﺴﲑ اﺑﻦ ﻛﺜﲑ‪.(٣٥٨/٢ ,‬‬

‫‪٤٢‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪43‬‬

‫»اﮔﺮ او را ﻳﺎرى ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﻳﺎرى ﻛﺮد؛ )و در ﻣﺸﻜﻠﺘﺮﻳﻦ ﺳﺎﻋﺎت‪ ،‬او را ﺗﻨﻬـﺎ‬
‫ﻧﮕﺬاﺷﺖ؛( آن ﻫﻨﮕﺎم ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮان او را )از ﻣﻜﻪ( ﺑﻴﺮون ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻰ ﻛﻪ دوﻣﻴﻦ ﻧﻔﺮ ﺑـﻮد‬
‫)و ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻫﻤﺮاه ﻧﺪاﺷﺖ(؛ در آن ﻫﻨﮕﺎم ﻛﻪ آن دو در ﻏﺎر ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬و او ﺑـﻪ ﻫﻤـﺮاه‬
‫ﺧﻮد ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﻏﻢ ﻣﺨﻮر‪ ،‬ﺧﺪا ﺑﺎ ﻣﺎﺳﺖ!« در اﻳﻦ ﻣﻮﻗﻊ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﻜﻴﻨﻪ )و آراﻣﺶ( ﺧﻮد‬
‫را ﺑﺮ او ﻓﺮﺳﺘﺎد؛ و ﺑﺎ ﻟﺸﻜﺮﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻰﻛﺮدﻳﺪ‪ ،‬او را ﺗﻘﻮﻳـﺖ ﻧﻤـﻮد؛ و ﮔﻔﺘـﺎر )و‬
‫ﻫﺪف( ﻛﺎﻓﺮان را ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻗﺮار داد‪) ،‬و آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﺷﻜﺴﺖ ﻣﻮاﺟﻪ ﺳﺎﺧﺖ؛( و ﺳـﺨﻦ ﺧـﺪا )و‬
‫آﻳﻴﻦ او(‪ ،‬ﺑﺎﻻ )و ﭘﻴﺮوز(اﺳﺖ؛ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺰﻳﺰ و ﺣﻜﻴﻢ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ آﻳﺔ ﻛﺮﻳﻤﻪ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺑﺮاي اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫‪-1‬اﻳﻨﻜﻪ ﻛﺎﻓﺮان او را ﺑﻴﺮون ﻛﺮدﻧﺪ‪:‬‬
‫ﻛﺎﻓﺮان ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص را ﺑﻴﺮون ﻛﺮدﻧﺪ و از ﻋﺒﺎرت »ﺛﺎﻧﻲ اﺛﻨﻴﻦ« )دوﻣﻴﻦ ﻧﻔﺮ( ﻻزم ﻣﻲآﻳﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮان‪ ،‬ﻫﻢ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و ﻫﻢ اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﺑﻴﺮون ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺻﻮرت ﺑﻮده و در‬
‫واﻗﻊ ﻛﺎﻓﺮان ﻫﺮ دو را ﺑﻴﺮون ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﺎﻓﺮان ﻫﻤﺔ ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ را ﺑﻴﺮون ﻛﺮدﻧﺪ‬
‫ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪¨ § ¦ ¥ ¤ £ ¢{ :‬‬
‫© ‪) z µ ´ ³ ²± ° ¯ ® ¬ « ª‬ﺣﺸﺮ‪.(8 :‬‬
‫»اﻳﻦ اﻣﻮال ﺑﺮاي ﻓﻘﻴﺮان ﻣﻬﺎﺟﺮاﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺧﺎﻧﻪ و ﻛﺎﺷﺎﻧﻪ و اﻣﻮال ﺧـﻮد ﺑﻴـﺮون‬
‫راﻧﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻓﻀﻞ ﺧﺪاوﻧﺪ و رﺿﺎي او را ﻣﻲﻃﻠﺒﻨـﺪ و ﺧـﺪا و رﺳـﻮﻟﺶ را ﻳـﺎري‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ راﺳﺘﮕﻮﻳﺎﻧﻨﺪ«‪.‬‬
‫در ﺟﺎي دﻳﮕﺮي ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪J I H GFE D C B A{ :‬‬
‫‪) z W V U T S R Q P O N M L K‬ﺣﺞ‪.(40-39 :‬‬
‫»ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺗﺤﻤﻴﻞ ﮔﺮدﻳﺪه‪ ،‬اﺟﺎزه ﺟﻬﺎد داده ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﭼﺮا ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻮرد ﺳﺘﻢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ؛ و ﺧﺪا ﺑﺮ ﻳﺎرى آﻧﻬﺎ ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻬـﺎ ﻛـﻪ از ﺧﺎﻧـﻪ و ﺷـﻬﺮ‬
‫ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ راﻧﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺰ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ‪ ،‬ﺧﺪاى ﻳﻜﺘﺎﺳﺖ!«‪.‬‬

‫‪٤٣‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪44‬‬

‫ﻛﺎﻓﺮان ﺑﺪﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را از ﺧﺎﻧﻪ و ﻛﺎﺷﺎﻧﺔ ﺧﻮد ﺑﻴﺮون ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن‬
‫ﻧﻤﻲﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ ﺣﺎﻟﺖ اﻳﻤﺎن در ﻣﻜﻪ اﻗﺎﻣﺖ ﻛﻨﻨﺪ و از آن ﻃﺮف ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﻢ‬
‫ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﺗﺮك اﻳﻤﺎن ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬از اﻳﻦرو ﻛﺎﻓﺮان و ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻜﻪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫را از آﻧﺠﺎ ﺑﻴﺮون ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻮن آﻧﺎن ﻣﺆﻣﻦ ﺑﻮدﻧﺪ‪.1‬‬
‫‪ -2‬اﻳﻨﻜﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﺎر و رﻓﻴﻖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در ﻏﺎر ﺛﻮر ﺑﻮد‪:‬‬
‫ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻮد ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﻳﺎري ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﺪان ﮔﺎه ﻛﻪ‬
‫ﻛﺎﻓﺮان او را از ﻣﻜﻪ ﺑﻴﺮون ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻮد‪ .‬او دوﻣﻴﻦ ﻧﻔﺮ ﺑﻮد و ﺧﺪا ﺳﻮﻣﻴﻦﺷﺎن‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﻓﺮﻣﻮدة »ﺛﺎﻧﻲ اﺛﻨﻴﻦ« دﻻﻟﺖ ﺑﺮ ﻛﻤﻲ ﻋﺪد دارد‪ ،‬زﻳﺮا ﻋﺪد ﻳﻚ‪ ،‬ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﭼﻴﺰ ﻣﻤﻜﻦ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻋﺪد ﻳﻚ‪ ،‬در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻗﻠﺖ و ﻛﻤﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬در ﺟﺎﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﻣﻴﺎن ﺑﺰرﮔﺎن ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻮده‪،‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻫﻤﺎن ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻔﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در ﻫﺠﺮت ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬ﻗﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ در ﻣﻴﺎن ﺳﺎﻳﺒﺎن ﻛﻪ ﺟﺰ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﺎ او ﻧﺒﻮد‪ ،‬و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺎرج ﺷﺪن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬
‫ص ﺑﻪ ﺳﻮي ﻗﺒﺎﺋﻞ ﻋﺮب ﺟﻬﺖ دﻋﻮﺗﺸﺎن ﺑﻪ اﺳﻼم‪ ،‬ﻛﻪ از ﻣﻴﺎن ﺑﺰرﮔﺎن ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎ‪،‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺎ او ﺑﻮد‪ .‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺣﻮال ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺷﻨﺎﺧﺖ و آﮔﺎﻫﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻔﻖاﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫اﻳﻦ اﺧﺘﺼﺎص ﺑﻪ ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ و ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺮاي ﻛﺲ دﻳﮕﺮي ﻏﻴﺮ از اﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.2‬‬
‫‪ -3‬اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻳﺎر و رﻓﻴﻖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در ﻏﺎر ﺑﻮد‪:‬‬
‫ﻓﻀﻴﻠﺖِ ﺑﻮدن در ﻏﺎر ﺛﻮر ﻫﻤﺮاه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺮاي اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻧﺺ ﻗﺮآن ﺛﺎﺑﺖ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬و در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري و ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ در ﺣﺪﻳﺜﻲ ﻛﻪ اﻧﺲ از اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ‬
‫رواﻳﺖ ﻛﺮده‪ ،‬آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ او ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻈﺮت إﱃ أﻗﺪاﻡ اﳌﴩﻛﲔ ﻋﲆ رؤﻭﺳﻨﺎ ﻭﻧﺤﻦ ﰲ‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ٢٦٦ ,٣٣/٤ ,‬ﻭ ‪.٢٦٧‬‬
‫‪ −٢‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪.٢٥٥−٢٥٢ ,٧/٤ ,‬‬

‫‪٤٤‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪45‬‬

‫أﻥ أﺣﺪﻫﻢ ﻧﻈﺮ إﱃ ﻗﺪﻣﻴﻪ ﻷﺑﴫﻧﺎ‪ .‬ﻓﻘﺎﻝ ﻳﺎ أﺑﺎﺑﻜﺮ ﻣﺎ ﻇﻨﮏ‬

‫اﻟﻐﺎر‪ ,‬ﻓﻘﻠﺖ ﻳﺎ رﺳﻮﻝ اﷲ ﻟﻮ ﱠ‬
‫ﺑﺎﺛﻨﲔ اﷲ ﺛﺎﻟﺜﻬﲈ«‪» :1‬ﺑﻪ ﻗﺪمﻫﺎي ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﺮ ﺑﺎﻻي ﺳﺮﻣﺎن در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در ﻏﺎر ﺑﻮدﻳﻢ‬
‫ﻧﮕﺎه ﻛﺮدم و ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬اﮔﺮ ﻳﻜﻲ از آﻧﺎن ﺑﻪ زﻳﺮ ﭘﺎﻫﺎي ﺧﻮد ﻧﮕﺎه ﻛﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺪون ﺷﻚ ﻣﺎ را ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اي اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬درﺑﺎرة دو ﻧﻔﺮي ﻛﻪ‬
‫ﺳﻮﻣﻴﻦﺷﺎن ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﮔﻤﺎﻧﻲ داري«؟ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﻋﻴﻦ اﻳﻨﻜﻪ اﻫﻞ ﻋﻠﻢ ﺑﺮ‬
‫ﺻﺤﺖ آن اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ و آن را ﺗﻠﻘﻲ ﺑﻪ ﻗﺒﻮل ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺮآن ﻧﻴﺰ ﻣﻌﻨﺎي آن را‬
‫ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.2‬‬
‫‪ -4‬اﻳﻨﻜﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻳﺎر و رﻓﻴﻖ ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮدة »إذ ﻳﻘﻮل ﻟﺼﺎﺣﺒﻪ« ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ و ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در ﻏﺎر ﺛﻮر‬
‫اﺧﺘﺼﺎص ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻳﺎر و رﻓﻴﻖ ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻛﻤﺎل‬
‫ﻫﻤﻨﺸﻴﻨﻲ ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ داﺷﺘﻪ و ﻛﺲ دﻳﮕﺮي در اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺎ او ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻧﺪارد‪ .‬ﭘﺲ ﻛﻤﺎل‬
‫ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ و رﻓﺎﻗﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ اﺧﺘﺼﺎص دارد‪ .‬اﻳﻦ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ‬
‫ﻛﻪ از اﺣﻮال ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص و ﻳﺎراﻧﺶ آﮔﺎه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺪان ﻣﻌﺘﺮﻓﻨﺪ و در آن ﻫﻴﭻ اﺧﺘﻼﻓﻲ‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ ؛ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺜﻲ ﻛﻪ ﺑﺨﺎري از اﺑﻮدرداء رواﻳﺖ ﻧﻤﻮده آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در ﺑﺨﺸﻲ از آن ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ‪» :‬ﻫﻞ أﻧﺘﻢ ﺗﺎرﻛﻮا ﱄ ﺻﺎﺣﺒﻲ«‪» :‬آﻳﺎ ﺷﻤﺎ‬
‫دﺳﺖ از ﺳﺮِ رﻓﻴﻘﻢ ﺑﺮ ﻧﻤﻲدارﻳﺪ«؟ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﻴﺎن ﻣﻲدارد ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫را ﺑﻪ ﻳﺎر و رﻓﻴﻖ ﺧﻮد ﻣﺨﺘﺺ ﮔﺮداﻧﻴﺪه ﺑﺎ وﺟﻮدي ﻛﻪ دﻳﮕﺮان را ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺟﺰو اﺻﺤﺎب و‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﻣﺴﻠﻢ آﻥ را ﺑﻪ ﺷﲈرﻩ ‪ ١٨٥٤‬رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻭ ﺑﺨﺎری ﻫﻢ آﻥ را ﺑﺎ اﻳﻦ ﻟﻔﻆ رﻭاﻳﺖ ﻧﻤﻮدﻩ‪» :‬ﻛﻨﺖ ﻣﻊ اﻟﻨﺒـﻲ‬
‫ص ﰲ اﻟﻐﺎر ﻓﺮأﻳﺖ آﺛﺎر اﳌﴩﻛﲔ‪ ,‬ﻗﻠﺖ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮﻝ اﷲ ﻟﻮ ﱠ‬
‫أﻥ أﺣﺪﻫﻢ رﻓﻊ ﻗﺪﻣﻪ ﻟﺮآﻧـﺎ‪ ,‬ﻗـﺎﻝ‪ :‬ﻣـﺎ ﻇﻨـﮏ ﺑـﺎﺛﻨﲔ اﷲ‬
‫ﺛﺎﻟﺜﻬﲈ«‪» :‬ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﱪ ص در ﻏﺎر ﺑﻮدﻡ ﻭ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎی ﭘﺎﻫﺎی ﻣﴩﻛﺎﻥ را دﻳﺪﻡ‪ .‬ﮔﻔـﺘﻢ‪ :‬ای رﺳـﻮﻝ ﺧـﺪا‪ ,‬اﮔـﺮ ﻳﻜـﯽ از‬
‫آﻧﺎﻥ‪ ,‬ﭘﺎﻳﺶ را ﺑﻠﻨﺪ ﻛﻨﺪ‪ ,‬ﺑﺪﻭﻥ ﺷﮏ ﻣﺎ را ﻣﯽﺑﻴﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﱪ ص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬درﺑﺎرﻩ دﻭ ﻧﻔﺮی ﻛﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﻣﲔ ﺷﺎﻥ اﺳﺖ‪,‬‬
‫ﭼﻪ ﮔﲈﻧﯽ داری«?‬
‫‪ −٢‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪.٢٤١−٢٤٠/٤ ,‬‬

‫‪٤٥‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪46‬‬

‫ﻳﺎران ﺧﻮد ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ در اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﺑﻪ ﻛﻤﺎل ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ و‬
‫ﻫﻤﻨﺸﻴﻨﻲ ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﺨﺘﺺ ﮔﺮداﻧﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦروﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﻋﻠﻤﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪:‬‬
‫ﻓﻀﺎﺋﻞ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ‪ ،‬وﻳﮋﮔﻲﻫﺎ و ﺧﺼﻮﺻﻴﺎتِ اوﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ در آن‪ ،‬ﺑﺎ وي‬
‫ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻧﺪارد‪.1‬‬
‫‪ -5‬اﻳﻨﻜﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺷﻔﻘﺖ و دﻟﺴﻮزي ﻧﻤﻮد‪:‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮدة »ﻻ ﺗﺤﺰن« ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻳﺎر و رﻓﻴﻖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﺑﺮ او ﺷﻔﻘﺖ و دﻟﺴﻮزي‬
‫ﻧﻤﻮده‪ ،‬دوﺳﺘﺶ داﺷﺘﻪ‪ ،‬و ﻳﺎر و ﻳﺎورش ﺑﻮده ﻛﻪ ﻧﮕﺮاﻧﺶ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ زﻳﺮا اﻧﺴﺎن در‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﺗﺮس‪ ،‬ﻧﮕﺮان ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ دوﺳﺘﺶ دارد‪ .‬ﻧﮕﺮاﻧﻲ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻮده ﻛﻪ ﻣﺒﺎدا ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮد و در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺳﻼم از ﺑﻴﻦ ﺑﺮود‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ در ﺳﻔﺮ ﻫﺠﺮت ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﻚ ﺑﺎر در ﺟﻠﻮﻳﺶ‬
‫راه ﻣﻲرﻓﺖ و ﺑﺎري دﻳﮕﺮ در ﭘﺸﺖ ﺳﺮش ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻋﻠﺖ اﻳﻦ ﻛﺎر را از او ﭘﺮﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﻳﺎد ﻣﻲآورم ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﺎﻓﺮان در ﻛﻤﻴﻦ ﺗﻮ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪،‬‬
‫آن وﻗﺖ در ﭘﻴﺶ رو ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮم‪ ،‬و وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﻳﺎد ﻣﻲآورم ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﺎﻓﺮان ﺑﻪ‬
‫دﻧﺒﺎل ﺗﻮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آن وﻗﺖ ﭘﺸﺖ ﺳﺮت ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮم«‪ .‬اﺣﻤﺪ آن را در ﻣﺒﺤﺚ ﻓﻀﺎﺋﻞ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ رواﻳﺖ ﻛﺮده و ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻛﻴﻊ از ﻧﺎﻓﻊ از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ از اﺑﻦ اﺑﻮﻣﻠﻴﻜﻪ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻧﻘﻞ‬
‫ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ‪» :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻫﺠﺮت ﻧﻤﻮد‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺎ او ﺑﻴﺮون‬
‫رﻓﺖ و ﺑﻪ ﻃﺮف ﻏﺎر ﺛﻮر ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬راوي ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣﺪام ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬
‫ص و ﺟﻠﻮي او راه ﻣﻲرﻓﺖ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ را ﭼﻪ ﺷﺪه ﻛﻪ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻲ؟ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬ﻣﻲﺗﺮﺳﻢ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ از ﻣﺸﺮﻛﺎن از ﭘﺸﺖ ﺗﻮ را‬
‫ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬از اﻳﻦ رو ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺗﻮ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ ،‬و ﻣﻲﺗﺮﺳﻢ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ از ﻣﺸﺮﻛﺎن از‬
‫ﭘﻴﺶ رو ﺑﻴﺎﻳﺪ و ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬از اﻳﻦرو ﺟﻠﻮﻳﺖ ﻣﻲاﻓﺘﻢ‪ .‬راوي ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻏﺎر رﺳﻴﺪﻳﻢ‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻣﻲﻛﻨﻢ ﺗﺎ ﺑﺮ آن ﭘﻴﺮوز‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﳘﺎﻥ‪.٢٥٢−٢٤٥/٤ ,‬‬

‫‪٤٦‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪47‬‬

‫ﻣﻲﺷﻮم«‪ .‬ﻧﺎﻓﻊ ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدي از اﺑﻦ اﺑﻮﻣﻠﻴﻜﻪ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮده ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺳﻮراﺧﻲ‬
‫را در ﻏﺎر دﻳﺪ و ﭘﺎﻳﺶ را روي آن ﮔﺬاﺷﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬اﮔﺮ از اﻳﻦ‬
‫ﺳﻮراخ ﮔﺰﻧﺪ ﻳﺎ ﻧﻴﺸﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﮕﺬار ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ راﺿﻲ ﻧﻤﻲﺷﺪ ﻛﻪ در ﺧﻄﺮات‬
‫و ﮔﺰﻧﺪﻫﺎ و آﺳﻴﺐﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد ﭘﻴﺶ ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺟﺎن‬
‫او را ﺑﺮ ﺧﻮد ﻣﻘﺪم ﻣﻲداﺷﺖ و ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﺮ ﮔﺰﻧﺪ و آﺳﻴﺒﻲ ﻣﺘﻮﺟﻪ او ﺷﻮد اﻣﺎ‬
‫ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ آﺳﻴﺐ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻧﺮﺳﺪ‪ .‬او راﺿﻲ ﻧﻤﻲﺷﺪ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮد‬
‫و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ او زﻧﺪه ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ را ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺰﻳﺪ ﻛﻪ ﺟﺎن و ﺧﺎﻧﻮاده و ﻣﺎﻟﺶ را‬
‫ﻓﺪاي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻛﻨﺪ‪ .‬و اﻳﻦ ﺑﺮ ﻫﺮ ﻣﺆﻣﻨﻲ واﺟﺐ اﺳﺖ و اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ از ﻫﻤﺔ‬
‫ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ آن را ﻋﻤﻠﻲ ﺳﺎﺧﺖ‪.1‬‬
‫‪ -6‬ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻧﻤﻮدن ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در ﻣﻌﻴﺖ و ﻫﻤﺮاﻫﻲ وﻳﮋة اﻟﻬﻲ‪:‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮدة »إن اﷲ ﻣﻌﻨﺎ« در ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻧﻤﻮدن اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در اﻳﻦ‬
‫ﻣﻌﻴﺖ و ﻫﻤﺮاﻫﻲ‪ ،‬ﺻﺮﻳﺢ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺨﺘﺺ ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ اﺳﺖ و ﻧﺼﻴﺐ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ‬
‫از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮﻣﻮده ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﻛﻤﻚ و ﻳﺎري‬
‫ﻛﺮدﻧﺸﺎن ﺑﺮ دﺷﻤﻨﺎن‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺧﺒﺮ داده ﺑﻮد ﻛﻪ‪ :‬اي اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻦ و ﺗﻮ را ﻳﺎري ﻣﻲدﻫﺪ و ﻣﺎ را ﺑﺮ ﻛﺎﻓﺮان ﻳﺎري ﻣﻲدﻫﺪ؛ ﻳﺎري ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ و‬
‫ﻣﺤﺒﺖ ؛ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪Z Y X W V U{ :‬‬
‫[ \ ] ^ _ ‪) z‬ﻏﺎﻓﺮ‪.(51 :‬‬
‫»ﻣﺎ ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺧﻮد و ﻛﺴﺎﻧﻰ را ﻛﻪ اﻳﻤـﺎن آوردهاﻧـﺪ‪ ،‬در زﻧـﺪﮔﻰ دﻧﻴـﺎ و )در‬
‫آﺧﺮت( روزى ﻛﻪ ﮔﻮاﻫﺎن ﺑﻪ ﭘﺎ ﻣﻰﺧﻴﺰﻧﺪ ﻳﺎرى ﻣﻰدﻫﻴﻢ«‪.‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮدة »إن اﷲ ﻣﻌﻨﺎ« ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻣﺪح و ﺳﺘﺎﻳﺶ اﺑﻮﺑﻜﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ او از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺣﺎﻟﺖ اﻳﻤﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص را دﻳﺪه؛ اﻳﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻘﺘﻀﻲ ﻧﺼﺮت و ﻳﺎري ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي او ﻫﻤﺮاه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ در ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺎﻣﺔ‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪.٢٦٣−٢٦٢/٤ ,‬‬

‫‪٤٧‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪48‬‬

‫ﻣﺮدم در آن ﻓﺮوﮔﺬار ﺷﺪه و ﺑﻲﻧﺼﻴﺐ از ﻳﺎري ﮔﺸﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬

‫ﻳﺎرياش ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺳﻔﻴﺎن ﺑﻦ ﻋﻴﻴﻨﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪» :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم را ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻛﺮده ﺑﺠﺰ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ .1‬و ﮔﻔﺘﻪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ‬
‫و ﻫﻤﺮاﻫﻲ او ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص را اﻧﻜﺎر ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻛﺎﻓﺮ ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا او در اﻳﻦ ﺻﻮرت‬
‫ﻗﺮآن را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ«‪ .‬ﮔﺮوه دﻳﮕﺮي از ﻋﻠﻤﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﺳﻬﻴﻠﻲ و دﻳﮕﺮان‬
‫ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﻣﻌﻴﺖ و ﻫﻤﺮاﻫﻲِ ﺧﺎص ﺑﺮاي ﻛﺴﻲ ﻏﻴﺮ از اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻳﻦ ﺑﺨﺶ از ﮔﻔﺘﺔ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻛﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬ﻣﺎ ﻇﻨﮏ ﺑﺎﺛﻨﲔ اﷲ ﺛﺎﻟﺜﻬﲈ«‪:‬‬
‫»درﺑﺎرة دو ﻧﻔﺮي ﻛﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﻣﻴﻦﺷﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﮔﻤﺎﻧﻲ داري«؟ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪة ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ اﺧﺘﺼﺎص آن دو ﺑﻪ ﻣﻌﻴﺖ ﺧﺎص ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﻟﻔﻆ و ﻇﺎﻫﺮ ﻋﺒﺎرت‪،‬‬
‫ﻇﺎﻫﺮ و آﺷﻜﺎر اﺳﺖ‪ ،‬در ﻣﻌﻨﺎ و واﻗﻊ ﻫﻢ ﻇﺎﻫﺮ و آﺷﻜﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﮔﻔﺘﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﺪ‪» :‬ﻣﺤﻤﺪ رﺳﻮل اﷲ«‪) :‬ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا( ﭘﺲ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻌﺪ از او ﺑﻪ‬
‫ﺧﻼﻓﺖ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم ﺑﻪ او ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺧﻠﻴﻔﺔ رﺳﻮل اﷲ«‪) :‬ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ رﺳﻮل ﺧﺪا(‪ .‬آﻧﺎن‬
‫ﻛﻠﻤﺔ »ﺧﻠﻴﻔﻪ« را ﺑﻪ ﻛﻠﻤﺔ »رﺳﻮل اﷲ« اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ ﻫﻢ ﺑﻪ »اﷲ« اﺿﺎﻓﻪ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻠﻤﻪاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻠﻤﺔ اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪه ﺑﻪ »اﷲ« اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪه‪ ،‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﻪ ﺧﻮد‬
‫»اﷲ« اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮي ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮاي اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬دﻗﻴﻘﺎً‬
‫ﻓﺮﻣﻮدة »إن اﷲ ﻣﻌﻨﺎ« و »ﻣﺎ ﻇﻨﮏ ﺑﺎﺛﻨﲔ اﷲ ﺛﺎﻟﺜﻬﲈ« را ﻣﺤﻘﻖ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ‬
‫از او ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم ﺑﻪ او ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻣﻴﺮ اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ«‪) :‬اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن( ﺑﺪﻳﻦ‬
‫ﺻﻮرت وﻳﮋﮔﻲاي ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ آن از ﺳﺎﻳﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺟﺪا ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬از ﺑﻴﻦ رﻓﺖ‪.2‬‬
‫‪ -7‬اﻳﻨﻜﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ در ﺣﺎل ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎدن آراﻣﺶ و ﻳﺎري از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا‪ ،‬ﻳﺎر و ﻫﻤﺮاه‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻮد‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪³ ² ± ° ¯{ :‬‬
‫´ ‪) z ¶ µ‬ﺗﻮﺑﻪ‪.(40 :‬‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬اﺑﻦ ﻋﺴﺎﻛﺮ آﻥ را اﺧﺮاج ﻛﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ −٢‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪.٢٤٣−٢٤٢/٤ ,‬‬

‫‪٤٨‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪49‬‬

‫»در اﻳﻦ ﻣﻮﻗﻊ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﻜﻴﻨﻪ )و آراﻣﺶ( ﺧﻮد را ﺑﺮ او ﻓﺮﺳﺘﺎد؛ و ﺑـﺎ ﻟـﺸﻜﺮﻫﺎﻳﻰ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻰﻛﺮدﻳﺪ‪ ،‬او را ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻧﻤﻮد«‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻛﺴﻲ در ﻫﻨﮕﺎم ﺧﻄﺮ و ﺗﺮس ﺷﺪﻳﺪ ﻳﺎر و رﻓﻴﻖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ‬
‫اوﻟﻲ ﻫﻨﮕﺎم ﻳﺎري و ﻛﻤﻚ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻳﺎر و رﻓﻴﻖ اوﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻧﻴﺎزي‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ و ﻫﻤﺮاﻫﻲ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در اﻳﻦ ﻣﻮﻗﻊ ذﻛﺮ ﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻮن‬
‫ﻟﻔﻆ آﻳﻪ و ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ و ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻛﻪ آﻳﻪ در آن ﻧﺎزل ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺮ ﭼﻨﺎن اﻣﺮي دﻻﻟﺖ دارد‪ .‬ﻫﺮ‬
‫ﮔﺎه ﻣﻌﻠﻮم ﮔﺮدد ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻳﺎر و رﻓﻴﻖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در ﻏﺎر ﺑﻮده‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻲﮔﺮدد ﻛﻪ‬
‫آﻧﭽﻪ در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺮاي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه‪ ،‬از ﻗﺒﻴﻞ ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎدن آراﻣﺶ ﺑﺮ او‬
‫و ﻳﺎري دادن او ﺑﺎ ﺳﭙﺎﻫﻴﺎﻧﻲ از ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻛﻪ ﻣﺮدم آﻧﺎن را ﻧﻤﻲدﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي رﻓﻴﻖ و‬
‫ﻫﻤﺮاﻫﺶ ﻫﻢ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬و در اﻳﻦ‪ ،‬ﻧﻌﻤﺖﻫﺎ و ﻓﻀﻞ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرﮔﺘﺮي از آﻧﭽﻪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺮدم ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮاي اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬و اﻳﻦ‪ ،‬از ﺑﻼﻏﺖ‬
‫ﻗﺮآن و ﺑﻴﺎن ﺷﻴﻮا و زﻳﺒﺎﻳﺶ اﺳﺖ‪.1‬‬

‫ﻣﺎﺟﺮاي ﺳﻔﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در ﻫﺠﺮت ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ‬

‫ﺑﺨﺎري در ﺻﺤﻴﺢ ﺧﻮد از ﻋﺮوه و او ﻫﻢ از ﻋﺎﻳﺸﻪ ك رواﻳﺖ ﻧﻤﻮده ﻛﻪ وي‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﺣﺒﺸﻪ ﻫﺠﺮت ﻧﻤﻮدﻧﺪ و اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﻫﺠﺮت‬
‫آﻣﺎده ﻧﻤﻮد‪ .2‬آﻧﮕﺎه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻪ وي ﮔﻔﺖ‪ :‬آرام ﺑﺎش‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﻦ اﻣﻴﺪوارم ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ‬
‫اﺟﺎزة ﻫﺠﺮت داده ﺷﻮد ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺪرم ﻓﺪاﻳﺖ ﺑﺎد آﻳﺎ ﺑﺮاي ﻫﺠﺮت اﻣﻴﺪواري؟‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ .٢٧٢/٤ ,‬اﺑﻦ ﻗﻴﻢ )‪ (:‬ﮔﻮﻳﺪ ‪ :‬ﺷﻴﺦ ﻣﺎ )‪) (:‬ﻣﻨﻈﻮرش اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴـﻪ اﺳـﺖ( ﻣـﯽﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺿـﻤﲑ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد در آﻳﻪ ﻣﺬﻛﻮر ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﱪ ص ﻭ ﺑﻪ ﺗﺒﻊ اﻭ ﺑﻪ رﻓﻴﻘﺶ ﺑﺮ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﭘﺲ اﻳﻦ در ﺣﻘﻴﻘـﺖ ﭘﻴـﺎﻣﱪ ص ﺑـﻮد ﻛـﻪ‬
‫آراﻣﺶ ﺑﺮ اﻭ ﻧﺎزﻝ ﺷﺪ ﻭ اﻭ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاﻭﻧﺪ اﻭ را ﺑﺎ ﺳﭙﺎﻫﻴﺎﻧﯽ از ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻥ ﻳﺎری داد‪ .‬ﻭ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ رﻓﻴﻖ ﻭ ﳘـﺮاﻫﺶ‬
‫ﻫﻢ ﴎاﻳﺖ ﻧﻤﻮد )ﺑﺪاﺋﻊ‪.(١١٢/٤ ,‬‬
‫‪ −٢‬در ﻟﻔﻆ دﻳﮕﺮی آﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪» :‬اﺑﻮﺑﻜﺮ اﺟﺎزﻩ ﻫﺠﺮت ﺧﻮاﺳﺖ ‪.«....‬‬

‫‪٤٩‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪50‬‬

‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ .‬ﭘﺲ اﺑﻮﺑﻜﺮ در ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻣﺎﻧﺪ ﺗﺎ ﻫﻤﺮاه و رﻓﻴﻖ او ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫و ﺑﻪ ﻣﺪت ﭼﻬﺎر ﻣﺎه از ﺑﺮگ درﺧﺖ ﻃﻠﺢ ﺑﻪ دو ﺷﺘﺮي ﻛﻪ ﻧﺰدش ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﻠﻒ داد‪ .‬ﻋﺮوه‬
‫ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ روزي از روزﻫﺎ در اول ﻧﻴﻢ روز در ﺧﺎﻧﻪﻣﺎن ﻧﺸﺴﺘﻪ‬
‫ﺑﻮدﻳﻢ‪ ،‬ﻳﻜﻲ ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﺷﺨﺺ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪاﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻪاي ﺧﻮد را‬
‫ﭘﻮﺷﺎﻧﺪه و دارد ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﻋﺠﻴﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ وﻗﺖ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﺎ ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﭘﺪر و ﻣﺎدرم ﻓﺪاﻳﺶ ﺑﺎد! ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ‪ ،‬در اﻳﻦ وﻗﺖ ﺑﺮاي ﻛﺎري آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬
‫ص آﻣﺪ و اﺟﺎزة ورود ﺧﻮاﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ او اﺟﺎزه داده ﺷﺪ و او داﺧﻞ ﺷﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎم دﺧﻮل‬
‫ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻳﻨﺎن را از ﻧﺰد ﺧﻮد ﺑﻴﺮون ﻛﻦ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬ﭘﺪرم‬
‫ﻓﺪاﻳﺖ ﺑﺎد اﻳﻨﺎن ﺧﺎﻧﻮادة ﺗﻮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻠﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ اﺟﺎزة ﺧﺮوج از‬
‫ﻣﻜﻪ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺪر و ﻣﺎدرم ﻓﺪاﻳﺖ ﺑﺎد اي رﺳﻮل ﺧﺪا ص‪ ،‬ﭘﺲ‬
‫ﻣﻦ ﻫﻤﺮاه ﺗﻮ ﻫﺴﺘﻢ؟ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺪرم ﻓﺪاﻳﺖ ﺑﺎد اي رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪا‪ ،‬ﭘﺲ ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ دو ﺷﺘﺮ را ﺑﮕﻴﺮ و ﺳﻮار آن ﺷﻮ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬
‫ﻋﻮﺿﻲ آن را ﻣﻲﮔﻴﺮم«‪.1‬‬
‫اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺖ از ﻣﻜﻪ ﺧﺎرج ﺷﻮد‪،‬‬
‫ﻧﺰد اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻦ اﺑﻮﻗﺤﺎﻓﻪ آﻣﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻫﺮ دو از روزﻧﺔ دﻳﻮار اﺑﻮﺑﻜﺮ در ﭘﺸﺖ ﺧﺎﻧﻪاش‪،‬‬
‫ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻨﺪ‪ .2‬در رواﻳﺘﻲ از ﺑﺨﺎري آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﺳﭙﺲ ﻫﺮ دو ﺳﻮار ﺷﺘﺮ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ راه‬
‫اﻓﺘﺎدﻧﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﻏﺎر ﺛﻮر رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه در آن ﭘﻨﻬﺎن ﺷﺪﻧﺪ«‪ .3‬و در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري و‬
‫ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ از ﺑﺮاء ﺑﻦ ﻋﺎزب آﻣﺪه ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ‬از ﻋﺎزب‪ ،‬ﭘﺎﻻن ﺷﺘﺮي را ﺑﻪ‬
‫ﺳﻴﺰده درﻫﻢ ﺧﺮﻳﺪ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﻋﺎزب ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺑﺮاء ﺑﮕﻮ ﻛﻪ اﻳﻦ ﭘﺎﻻن ﺷﺘﺮ را ﺑﺮاﻳﻢ‬
‫ﺑﻴﺎورد‪ .‬ﻋﺎزب ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻧﻘﻞ ﻛﻨﻲ ﻛﻪ ﺗﻮ و رﺳﻮل‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﺑﺨﺎری آﻥ را رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩ اﺳﺖ )ک ‪ ,٧٧‬ب ‪ ١٦‬ﻭ ک ‪ ,٦٤‬ب ‪.(٢٨‬‬
‫‪ −٢‬اﻟﺒﺪاﻳﺔ ﻭ اﻟﻨﻬﺎﻳﺔ‪.١٧٧/٣ ,‬‬
‫‪ −٣‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎری‪ ,‬ک ‪ ,٧٧‬ب ‪.١٦‬‬

‫‪٥٠‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪51‬‬

‫ﺧﺪا ص ﭼﻪ ﻛﺎر ﻛﺮدﻳﺪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ از ﻣﻜﻪ ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻴﺪ و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻪ‬
‫دﻧﺒﺎل ﺷﻤﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﻣﻜﻪ ﻛﻮچ ﻛﺮدﻳﻢ و ﺷﺐ و روز در راه ﺑﻮدﻳﻢ و‬
‫ﻧﺨﻮاﺑﻴﺪﻳﻢ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﻇﻬﺮ رﺳﻴﺪﻳﻢ‪ .‬ﻧﻴﻢ روز ﻓﺮا رﺳﻴﺪ و راه ﺧﻠﻮت ﺑﻮد و اﺣﺪي در‬
‫آن ﻋﺒﻮر ﻧﻤﻲﻛﺮد‪ ،‬ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﺗﺨﺘﻪ ﺳﻨﮓ ﺑﺰرﮔﻲ رﺳﻴﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﺳﺎﻳﻪ داﺷﺖ و ﻫﻨﻮز‬
‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﺮ آن ﻧﺘﺎﺑﻴﺪه ﺑﻮد‪ .‬در ﻧﺰدﻳﻜﻲ آن ﭘﻴﺎده ﺷﺪﻳﻢ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻃﺮف آن ﺗﺨﺘﻪ ﺳﻨﮓ‬
‫آﻣﺪم و ﺑﺎ دﺳﺘﻢ ﺟﺎﻳﻲ را ﻫﻤﻮار و ﺻﺎف ﻛﺮدم ﺗﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در ﺳﺎﻳﺔ آن ﺑﺨﻮاﺑﺪ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﭘﻮﺳﺘﻴﻦ را ﮔﺴﺘﺮاﻧﻴﺪم و ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬ﺑﺨﻮاب و ﻣﻦ اﻃﺮاﻓﺖ را ﺑﺮاﻧﺪاز‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻢ و ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻲ ﻣﻲدﻫﻢ ﻣﺒﺎدا دﺷﻤﻨﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻦ اﻃﺮاﻓﺶ را ﺑﻪ دﻗﺖ ﻧﮕﺎه ﻣﻲﻛﺮدم ﻛﻪ‬
‫ﻧﺎﮔﻬﺎن ﭼﻮﭘﺎﻧﻲ را دﻳﺪم ﻛﻪ ﺑﺎ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪاﻧﺶ ﺑﻪ ﻃﺮف آن ﺗﺨﺘﻪ ﺳﻨﮓ ﻣﻲآﻣﺪ و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎ‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ در ﺳﺎﻳﺔ آن اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ او ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﺮدم و ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺗﻮ ﭘﺴﺮ ﻛﻲ‬
‫ﻫﺴﺘﻲ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺴﺮ ﻣﺮدي از ﻗﺒﻴﻠﺔ ﻗﺮﻳﺶ‪ .‬ﻧﺎﻣﺶ را ﺑﺮد ﻛﻪ ﻣﻦ آن را ﻣﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻢ‪ .‬ﺳﭙﺲ‬
‫ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬آﻳﺎ در ﮔﻮﺳﻔﻨﺪاﻧﺖ ﺷﻴﺮ ﻫﺴﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬آﻳﺎ ﻣﻘﺪاري ﺷﻴﺮ را ﺑﺮاﻳﻢ‬
‫ﻣﻲدوﺷﻲ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪي را ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﭘﺴﺘﺎﻧﺶ را از ﻣﻮ و ﺧﺎك و‬
‫ﺧﺎﺷﺎك ﭘﺎك ﻛﻦ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺷﻴﺮ را در ﻛﺎﺳﻪاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﺶ ﺑﻮد ﺑﺮاﻳﻢ دوﺷﻴﺪ و آن را‬
‫ﭘﺮ از ﺷﻴﺮ ﻛﺮد‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺸﻜﻲ دارم‪ ،‬آن را ﺑﺮاي رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﭘﺮ از آب ﻣﻲﻛﻨﻢ ﺗﺎ از‬
‫آن ﺑﻨﻮﺷﺪ و وﺿﻮ ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺲ ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص آﻣﺪم و دوﺳﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻢ از‬
‫ﺧﻮاب ﺑﻴﺪارش ﻛﻨﻢ‪ .‬ﻧﺰدﻳﻜﺶ رﺳﻴﺪم دﻳﺪم ﻛﻪ ﺑﻴﺪار ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ روي ﺷﻴﺮ‪ ،‬آب‬
‫رﻳﺨﺘﻢ ﺗﺎ ﺗﻪِ آن ﺧﻨﻚ ﺷﻮد‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا ص‪ ،‬از اﻳﻦ ﺷﻴﺮ ﺑﻨﻮش‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‬
‫آن ﻗﺪر ﻧﻮﺷﻴﺪ ﺗﺎ ﻣﻦ راﺿﻲ ﺷﺪم‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آﻳﺎ وﻗﺖ آن ﻧﺮﺳﻴﺪه ﻛﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﻴﻢ؟‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﭼﺮا‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎدﻳﻢ‪ .‬ﺳﺮاﻗﻪ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻣﺎ آﻣﺪ در ﺣﺎﻟﻲ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺎ در زﻣﻴﻦِ ﻫﻤﻮار و ﺳﺨﺖ ﺑﻮدﻳﻢ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬او دارد ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻲرﺳﺪ‪.‬‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻏﻢ ﻣﺨﻮر‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﺎ ﻣﺎﺳﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص او را ﻧﻔﺮﻳﻦ‬
‫ﻛﺮد‪ .‬اﺳﺐ ﺳﺮاﻗﻪ ﺗﺎ ﺷﻜﻤﺶ در زﻣﻴﻦ ﻓﺮو رﻓﺖ و ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ از آن ﺧﺎرج ﺷﻮد‪ .‬ﺳﺮاﻗﻪ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﻣﻲداﻧﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻦ دﻋﺎ ﻛﺮدهاﻳﺪ‪ ،‬اﻳﻨﻚ ﺑﺮاي ﻣﻦ دﻋﺎي ﺧﻴﺮ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﭼﻮن‬

‫‪٥١‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪52‬‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﻮده ﻛﻪ ﻣﻦ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻢ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﮔﺰﻧﺪي ﺑﺮﺳﺎﻧﻢ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﻪ ﻓﺮﻳﺎد‬
‫ﻃﻠﺒﻴﺪ و ﻧﺠﺎت ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﺮﮔﺸﺖ و ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﻣﻲرﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬آﻧﭽﻪ ﻛﻪ اﻳﻨﺠﺎ‬
‫ﺑﻮده ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﺲ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ از آن ﻋﺒﻮر ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻫﺮ ﻛﺲ را‬
‫ﻣﻲدﻳﺪ‪ ،‬او را ﺑﺮﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬و ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻣﺎ ﻛﺎر را ﺑﻪ اﺗﻤﺎم رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ .‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‬
‫راوي ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ اﺑﻦ ﺷﻬﺎب ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﻣﺪﻟﺠﻲ ﻛﻪ ﺑﺮادرزادة ﺳﺮاﻗﻪ‬
‫اﺳﺖ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻓﺮﺳﺘﺎدة ﻗﺮﻳﺶ ﻧﺰد ﻣﺎ آﻣﺪﻧﺪ و دﻳﺔ ﻫﺮ ﻛﺪام از رﺳﻮل ﺧﺪا ص و اﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫را ﻣﻘﺮر ﻛﺮدﻧﺪ ﺑﺮاي ﻛﺴﻲ ﻛﻪ او را ﺑﻜﺸﺪ ﻳﺎ اﺳﻴﺮش ﮔﺮداﻧﺪ‪.1‬‬
‫در آن ﺷﺒﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص از ﻣﻜﻪ ﺧﺎرج ﺷﺪ‪ ،‬ﺻﺒﺤﺶ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻓﻬﻤﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ وي‬
‫ﺧﺎرج ﺷﺪه و اﻳﻦ ﺧﺒﺮ اﻧﺘﺸﺎر ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻪ دﻧﺒﺎل رﻫﮕﺬران ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ و ﺑﻪ آﻧﺎن‬
‫ﭘﻮل ﻫﻨﮕﻔﺘﻲ ﺟﻬﺖ ﻛﺸﺘﻦ ﻳﺎ اﺳﻴﺮ ﻛﺮدن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص و اﺑﻮﺑﻜﺮ دادﻧﺪ‪ .‬اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن‬
‫ﭘﻮل ﻫﻨﮕﻔﺘﻲ ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﻣﻲدادﻧﺪ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﺑﻴﺎورد‪ ،‬دﻟﻴﻞ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن راﺑﻄﺔ‬
‫ﻣﺤﺒﺖ و دوﺳﺘﻲ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا ص را ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ و ﻓﻬﻤﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫دﺷﻤﻨﺸﺎن اﺳﺖ‪.2‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻘﻮاﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮد اﻣﺖ اﺳﻼم‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻧﺺ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﻧﺒﻮي‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻘﻮاﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮد اﻣﺖ اﺳﺖ ؛ در‬
‫ﻗﺮآن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪S R Q P O N M L K J{ :‬‬
‫‪) z ] \ [ Z Y X W V U T‬ﻟﻴﻞ‪.(20-17 :‬‬
‫»ﺑﻪ زودي ﺑﺎﺗﻘﻮاﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮدم از آن )آﺗﺶ ﺳﻮزان( دور داﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﺎن ﻛﺴﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺎل ﺧﻮد را )در راه ﺧﺪا( ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ ﺗﺎ ﭘﺎك ﺷﻮد‪ .‬و ﻫﻴﭻ ﻛـﺲ را ﻧـﺰد او ﺣـﻖ ﻧﻌﻤﺘـﻲ‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ,‬ک ‪ ,٥٣‬ح ‪ ;٧٥‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎری‪ ,‬ﻙ ‪ ,٦١‬ب ‪ ;٢٥‬ک ‪ ,٦٢‬ب ‪ ٢‬ﻭ ک ‪ ,٦٣‬ب ‪.٤٥‬‬
‫ﮔﻮﻳﻢ‪ :‬ﻣﺎﺟﺮای ﻫﺠﺮت ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ در ﻛﺘﺎبﻫﺎی ﺗﻔﺴﲑ ﻭ ﺣﺪﻳﺚ ﻭ ﺳﲑﻩ ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ آﻣﺪﻩ اﺳـﺖ‪ .‬ﻭ ﻫـﺪﻑ از آﻭردﻥ‬
‫ﺑﺨﺸﯽ از ﻣﺎﺟﺮا در اﻳﻨﺠﺎ‪ ,‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻴﺎﻥ ﻓﻀﺎﺋﻞ ﺧﺎص اﺑﻮﺑﻜﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ −٢‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪.٢٥٩−٢٥٧/٤ ,‬‬

‫‪٥٢‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪53‬‬

‫ﻧﻴﺴﺖ ﺗﺎ ﺑﺨﻮاﻫﺪ )ﺑﻪ اﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ( او را ﺟﺰا دﻫـﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ ﻫـﺪﻓﺶ ﺟﻠـﺐ رﺿـﺎي‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﺰرگ اوﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ درﺑﺎرة اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻦ ﺟﺮﻳﺮ‬
‫در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺧﻮد ﺑﺎ ﺳﻨﺪ از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ و دﻳﮕﺮان ﻧﻘﻞ ﻛﺮده ﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ درﺑﺎرة اﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ و ﺛﻌﻠﺒﻲ از ﻋﺒﺪاﷲ و ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻴﺐ رواﻳﺖ‬
‫ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ آﻳﺔ ﻣﺬﻛﻮر در ﺷﺄن اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻦ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺧﻮد‬
‫ذﻛﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﭘﺪرم ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻧﻘﻞ ﻛﺮده ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻮﻋﻤﺮ ﻋﺪﻧﻲ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮد‬
‫ﻛﻪ ﺳﻔﻴﺎن ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮده ﻛﻪ ﻫﺸﺎم ﺑﻦ ﻋﺮوه از ﭘﺪرش ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻧﻘﻞ ﻛﺮده و ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻫﻔﺖ ﺑﺮدهاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻜﻨﺠﻪ و اذﻳﺖ و آزار ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬آزاد ﻧﻤﻮد‬
‫ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﺑﻼل‪ ،‬ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻦ ﻓﻬﻴﺮه‪ ،‬ﻧﻬﺪﻳﻪ و دﺧﺘﺮش‪ ،‬زﻧﻴﺮه‪ ،‬ام ﻋﺒﻴﺲ و ﻛﻨﻴﺰ ﺑﻨﻲ‬
‫اﻟﻤﺆﻣﻞ‪ .‬ﺳﻔﻴﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻧﻴﺮه‪ ،‬زﻧﻲ روﻣﻲ و ﻛﻨﻴﺰ ﺑﻨﻲ ﻋﺒﺪاﻟﺪار ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ ﺧﻮد را از دﺳﺖ داد‪ .‬ﻣﺸﺮﻛﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻻت و ﻋﺰي او را ﻛﻮر ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬او‬
‫ﻣﻲﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻻت و ﻋﺰي را ﻗﺒﻮل ﻧﺪارم و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻛﺎﻓﺮم‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻴﻨﺎﺋﻲاش‬
‫را ﺑﻪ وي ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﺑﻼل ﻫﻢ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ زﻳﺮ ﺳﻨﮓ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﺷﻜﻨﺠﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ او را ﺧﺮﻳﺪ و آزادش ﻛﺮد‪ .‬ﻣﺸﺮﻛﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ اوﻗﻴﻪ‪ 1‬ﺑﭙﺮدازي‪،‬‬
‫او را ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﻲﻓﺮوﺷﻴﻢ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﻗﻴﻤﺖ او را ﻳﻜﺼﺪ اوﻗﻴﻪ ﻫﻢ ﻗﺮار دﻫﻴﺪ‪ ،‬او را‬
‫از ﺷﻤﺎ ﻣﻲﺧﺮم‪ .‬ﺳﻔﻴﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه اﻳﻦ آﻳﻪ درﺑﺎرهاش ﻧﺎزل ﺷﺪ‪z...KJ{ :‬‬
‫ﺗﺎ آﺧﺮ ﺳﻮره‪.2‬‬
‫اﮔﺮ ﺑﻪ ﻓﺮض ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﺔ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﺸﻤﻮل اﻳﻦ آﻳﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬اﻭﻗﻴﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻫﻔﺖ ﻣﺜﻘﺎﻝ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﺎ ﻭزﻥ ﭼﻬﻞ درﻡ ﺳﻨﮓ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ﻣﱰﺟﻢ(‪.‬‬
‫‪ −٢‬اﺑﻦ ﺟﻮزی ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻠﲈ اﺗﻔﺎﻕ ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ ﻛﻪ آﻳﻪ ﻣﺬﻛﻮر درﺑﺎرﻩ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻧﺎزﻝ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪) .‬ﺗﺎرﻳﺦ اﳋﻠﻔﺎء‪ ,‬ﺳﻴﻮﻃﯽ‪ ,‬ص ‪.(٣٨‬‬
‫ﮔﻮﻳﻢ‪ :‬ﹰ‬
‫ﻗﺒﻼ ذﻛﺮ ﺷﺪ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ در ﺣﺎﻟﯽ اﺳﻼﻡ آﻭرد ﻛﻪ ﭼﻬﻞ ﻫﺰار درﻫﻢ داﺷﺖ ﻭ ﺳـﭙﺲ ﳘـﻪاش را در راﻩ ﺧـﺪا‬
‫ﻣﴫﻑ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪٥٣‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪54‬‬

‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣﺴﺘﺤﻖﺗﺮﻳﻦ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮد اﻣﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺸﻤﻮل آن ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ او ﺑﺎ‬
‫ﺗﻘﻮاﺗﺮﻳﻦ و ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮد اﻳﻦ اﻣﺖ اﺳﺖ؛ زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ »اﺗﻘﻲ« را ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺻﻔﺎت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪،‬‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺻﻔﺎﺗﻲ ﻛﻪ او از ﺗﻤﺎم اﻣﺖ‪ ،‬ﻛﺎﻣﻞﺗﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ را داراﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺻﻔﺎت در‬
‫اﻳﻦ آﻳﺎت ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪) .1z P O N M { :‬ﻟﻴﻞ‪.(18 :‬‬
‫»ﻫﻤﺎن ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﺎل ﺧﻮد را )در راه ﺧﺪا( ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ ﺗﺎ ﭘﺎك ﺷﻮد«‪.‬‬
‫و { ‪) .2z ] \ [ Z Y X W V U T S R‬ﻟﻴﻞ‪.(20-19 :‬‬
‫»و ﻫﻴﭻ ﻛﺲ را ﻧﺰد او ﺣﻖ ﻧﻌﻤﺘﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﺗﺎ ﺑﺨﻮاﻫﺪ )ﺑﻪ اﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ( او را ﺟﺰا دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻫﺪﻓﺶ ﺟﻠﺐ رﺿﺎي ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﺰرگ اوﺳﺖ«‪.‬‬
‫در ﻣﻮرد دادن ﻣﺎل از ﺟﺎﻧﺐ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ در اﺣﺎدﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬
‫ص ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ اﻧﻔﺎق اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻬﺘﺮ و ﺑﺮﺗﺮ از اﻧﻔﺎق دﻳﮕﺮان اﺳﺖ‪ .‬و ﻛﻤﻚ و ﻳﺎري‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ در ﺣﻖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻛﺎﻣﻞﺗﺮ و ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻛﻤﻚ و ﻳﺎري دﻳﮕﺮان اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ‬
‫ﺻﺤﻴﺢ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص آﻣﺪه ﻛﻪ اﻳﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻣﺎ ﻧﻔﻌﻨﻲ ﻣﺎﻝ ﻗﻂ ﻛﲈﻝ أﰊ ﺑﻜﺮ«‪» :3‬ﻫﻴﭻ‬
‫ﻣﺎﻟﻲ ﺑﻪ اﻧﺪازة ﻣﺎل اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﻔﻊ ﻧﺮﺳﺎﻧﺪه اﺳﺖ«‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ از‬
‫ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺎل اﻣﺖ ﻧﻔﻲ ﻛﺮده ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎل اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻧﻔﻊ رﺳﺎﻧﻴﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﻮال دﻳﮕﺮان ﻣﺸﻤﻮل آﻳﻪ ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ وﻟﻲ ﻣﺎل ﻛﺴﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺳﻮدﻣﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﻣﺎل ﺑﺮاي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺸﻤﻮل آن ﻗﺮار ﻧﮕﻴﺮد؟! اﺑﻮﺑﻜﺮ از راه ﺻﺪﻗﻪ‬
‫و ﻫﺪاﻳﺎ و ﻧﺬر دﻳﮕﺮان اﻣﺮار ﻣﻌﺎش ﻧﻤﻲﻛﺮد ﺑﻠﻜﻪ ﺗﺠﺎرت ﻣﻲﻛﺮد و از راه ﺗﺠﺎرت و‬
‫ﻛﺴﺐ و ﻛﺎر ﺧﻮدش‪ ،‬اﻣﺮار ﻣﻌﺎش ﻣﻲﻧﻤﻮد‪ .‬و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ رﺳﻴﺪ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬

‫_____________________________‬
‫‪» −١‬آﻥ ﻛﺴﯽ ﻛﻪ داراﺋﯽ ﺧﻮد را )در راﻩ ﺧﺪا ﻣﴫﻑ ﻣﯽﻛﻨﺪ ﻭ( ﻣﯽدﻫﺪ ﺗـﺎ ﺧﻮﻳـﺸﺘﻦ را )ﺑـﻪ ﻭﺳـﻴﻠﻪ اﻳـﻦ ﻛـﺎر‪ ,‬از‬
‫ﻛﺜﺎﻓﺖ ﺑﺨﻞ( ﭘﺎﻛﻴﺰﻩ ﺑﺪارد«‪.‬‬
‫‪» −٢‬ﻫﻴﭻ ﻛﺴﯽ ﺑﺮ اﻭ ﺣﻖ ﻧﻌﻤﺘﯽ ﻧﺪارد ﺗﺎ )ﺑﺪﻳﻦ ﻭﺳﻴﻠﻪ ﺑﻪ ﻧﻌﻤﺘﺶ ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻮﻳﺪ ﻭ از ﺳﻮی اﻭ ﺑﻪ آﻥ ﻧﻌﻤﺖ ﺟـﺰا دادﻩ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻫﺪﻑ اﻭ ﺟﻠﺐ رﺿﺎی ذات ﭘﺮﻭردﮔﺎر ﺑﺰرﮔﻮارش ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫ﻋﲇ ﰲ ﺻﺤﺒﺘﻪ ﻭﻣﺎﻟﻪ أﺑﻮﺑﻜﺮ« ذﻛﺮ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ −٣‬اﲪﺪ آﻥ را اﺧﺮاج ﻛﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﹰ‬
‫ﻗﺒﻼ ﻧﻴﺰ ﺣﺪﻳﺚ »إﻥ أﻣﻦ اﻟﻨﺎس ﱠ‬

‫‪٥٤‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪55‬‬

‫ﻣﺸﻐﻮل ﺷﺪن ﺑﻪ اﻣﻮر و ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺗﺠﺎرت ﻛﻨﺪ‪ ،‬از ﻣﺎل ﺧﺪاوﻧﺪ و‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص اﻣﺮار ﻣﻌﺎش ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آن ﻣﺎل را ﺑﺮاي اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻗﺮار داده ﺑﻮد‪ ،‬و از‬
‫ﻣﺎل ﻣﺮدم ﻣﺼﺮف ﻧﻤﻲﻧﻤﻮد‪ .‬و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﭼﻴﺰي از ﻣﺎل دﻧﻴﺎ را ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻧﻤﻲداد ﻛﻪ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺨﺘﺺ ﺑﻪ او ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻠﻜﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ او ﻣﻲداد از ﻏﻨﺎﺋﻢ ﺟﻨﮕﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ دﻳﮕﺮِ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﻫﻢ از آن ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص از اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣﺎل ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ و آن را ﺑﺮ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻧﻔﺎق ﻣﻲﻧﻤﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص او را ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻌﻠﻮم‬
‫اﺳﺖ دﺳﺘﻤﺰدي را ﺑﻪ او ﻧﺪاده اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻫﻴﭻ ﮔﺎه از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻧﻪ ﻣﺎﻟﻲ را‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺣﺎﺟﺘﻲ دﻧﻴﻮي‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ دﻳﻨﻲ را از او ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫و در ﺻﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﻋﺮوه ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﺮﻣﮕﺎه ﻻت را ﺑﻤﻚ‪،‬‬
‫آﻳﺎ ﻣﺎ ﻓﺮار ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص را رﻫﺎ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ؟! ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ‬
‫دﺳﺖ ﻣﻨﺖ ﺗﻮ ﺑﺮ ﻣﻦ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎً ﺟﻮاﺑﺖ ﻣﻲدادم‪ .‬و در ﻣﺴﻨﺪ اﻣﺎم اﺣﻤﺪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫أﻥ أﺑﺎﺑﻜﺮ‪ ‬ﻛﺎﻥ ﻳﺴﻘﻂ اﻟﺴﻮط ﻣﻦ ﻳﺪﻩ ﻓﻼ ﻳﻘﻮﻝ ﻷﺣﺪ ﻧﺎﻭﻟﻨﻲ إﻳﺎﻩ‪ ,‬ﻭﻳﻘﻮﻝ‪ :‬ﱠ‬
‫إﻥ ﺧﻠﻴﲇ‬ ‫» ﱠ‬
‫أﻣﺮﲏ أﻥ ﻻ أﺳﺄﻝ اﻟﻨﺎس ﹰ‬
‫ﺷﻴﺌﺎ«‪.1‬‬
‫»اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ‬ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ از دﺳﺘﺶ ﻣﻲاﻓﺘﺎد و ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﻧﻤﻲﮔﻔﺖ ﻛﻪ آن را ﺑﻪ دﺳﺘﻢ ﺑﺪه‪ .‬و‬
‫ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ دوﺳﺖِ ﻣﺤﺒﻮﺑﻢ ﻣﺮا اﻣﺮ ﻛﺮده ﻛﻪ از ﻣﺮدم ﭼﻴﺰي ﻧﺨﻮاﻫﻢ«‪.‬‬
‫ﭘﺲ اﺑﻮﺑﻜﺮ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻧﻌﻤﺘﻲ ﻛﻪ ﺟﺰاﻳﺶ داده ﺷﻮد‪ ،‬دورﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮدم‪ ،‬و راﺟﻊ ﺑﻪ‬
‫ﻧﻌﻤﺘﻲ ﻛﻪ ﺟﺰاﻳﺶ داده ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬اوﻟﻲﺗﺮﻳﻦ و ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮﻳﻦﺷﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ او‬
‫ﻣﺴﺘﺤﻖﺗﺮﻳﻦ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮﻳﻦ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺸﻤﻮل آﻳﺔ ﻓﻮق اﻟﺬﻛﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ درﺑﺎرة اﺧﻼص اﺑﻮﺑﻜﺮ در ﺟﻠﺐ رﺿﺎي ﭘﺮوردﮔﺎرش‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ او‬
‫ﻛﺎﻣﻞﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮد اﻣﺖ در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص اﺳﺖ؛ زﻳﺮا ﻣﻴﺎن او و ﻣﻴﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻏﻴﺮ از‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬از اﺑﻦ اﺑﻮﻣﻠﻴﻜﻪ رﻭاﻳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﻛﻪ اﻓﺴﺎر از دﺳﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ اﻓﺘﺎد‪ ,‬ﺑﺎ دﺳﺖ ﻭ ﺑـﺎزﻭﻳﺶ ﺷـﱰش‬
‫را ﻣﯽزد ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﺪ‪ ,‬ﻭ آﻧﮕﺎﻩ اﻓﺴﺎر را ﺑﺮﻣﯽداﺷﺖ‪ .‬رﻭای ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﳘﺮاﻫﺎﻥ ﺑﻪ ﻭی ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﺮا ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﮕﻔﺘﯽ ﻛﻪ‬
‫آﻥ را ﺑﻪ دﺳﺘﺖ ﺑﺪﻫﻴﻢ? اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﳘﺎﻧﺎ دﻭﺳﺘﻢ‪ ,‬رﺳﻮﻝ ﺧﺪا ص ﻣﺮا اﻣﺮ ﻛﺮدﻩ ﻛﻪ از ﻣﺮدﻡ ﭼﻴـﺰی ﻧﺨـﻮاﻫﻢ«‪.‬‬
‫)ﻣﺴﻨﺪ اﲪﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ‪.(١٥٩/٥ ,١١/١ ,‬‬

‫‪٥٥‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪56‬‬

‫اﻳﻤﺎن ﻫﻴﭻ ﺳﺒﺐ دﻳﮕﺮي وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص را دوﺳﺖ‬
‫ﺑﺪارد و ﻣﺎﻟﺶ را ﺧﺮج ﻛﻨﺪ‪ .‬و او ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ راﺑﻄﺔ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي ﻳﺎري‬
‫ﻧﺪاده آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ اﺑﻮ ﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬او را ﻳﺎري داد‪ .‬و ﻋﻤﻞ و رﻓﺘﺎر اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻛﺎﻣﻼً ﺧﺎﻟﺼﺎﻧﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻮد‪.1‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻤﺎنﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮد اﻣﺖ اﺳﻼم‬

‫اﻳﻤﺎن و ﻳﻘﻴﻨﻲ ﻛﻪ در دل اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻛﺴﻲ در آن ﺑﺎ او ﺑﺮاﺑﺮي ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ و ﻫﻴﭻ‬

‫ﻛﺲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺜﻞ او ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻦ ﻋﻴﺎش ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻮﺑﻜﺮ در ﻛﺜﺮت ﻧﻤﺎز و روزه ﺑﺮ‬
‫ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﭘﻴﺸﻲ ﻧﮕﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ در دﻟﺶ ﺟﺎي ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮ آﻧﺎن‬
‫ﭘﻴﺸﻲ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﻛﻪ اﮔﺮ اﻳﻤﺎن اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺎ اﻳﻤﺎن ﺗﻤﺎم ﻣﺮدمِ روي‬
‫زﻣﻴﻦ وزن ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺪون ﺷﻚ اﻳﻤﺎن اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺮﺗﺮي دارد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻪ در ﺳﻨﻦ از اﺑﻮﺑﻜﺮه‬
‫آﻣﺪه ﻛﻪ وي از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص رواﻳﺖ ﻧﻤﻮده ﻛﻪ آن ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻫﻞ رأ￯ أﺣﺪ ﻣﻨﻜﻢ‬
‫ﹰ‬
‫ﻣﻴﺰاﻧﺎ ﻧﺰﻝ ﻣﻦ اﻟﺴﲈء ﻓﻮزﻧﺖ أﻧﺖ ﻭأﺑﻮﺑﻜﺮ ﻓﺮﺟﺤﺖ أﻧﺖ ﺑﺄﰊ‬ ‫رؤﻳﺎ? ﻓﻘﺎﻝ رﺟﻞ أﻧﺎ رأﻳﺖ ﻛﺄﻥ‬
‫ﺑﻜﺮ‪ ,‬ﺛﻢ ﻭزﻥ أﺑﻮﺑﻜﺮ ﻭﻋﻤﺮ ﻓﺮﺟﺢ أﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ,‬ﺛﻢ ﻭزﻥ ﻋﻤﺮ ﻭﻋﺜﲈﻥ ﻓﺮﺟﺢ ﻋﻤﺮ‪ ,‬ﺛﻢ رﻓﻊ اﳌﻴﺰاﻥ‪.‬‬
‫ﻓﺎﺳﺘﺎء ﳍﺎ رﺳﻮﻝ اﷲ ص ﻓﻘﺎﻝ‪ :‬ﺧﻼﻓﺔ ﻧﺒﻮة‪ ,‬ﺛﻢ ﻳﺆﺗﻰ اﷲ اﳌﻠﮏ ﻣﻦ ﻳﺸﺎء«‪.2‬‬
‫»آﻳﺎ ﻳﻜﻲ از ﺷﻤﺎ ﺧﻮاب دﻳﺪه اﺳﺖ؟ ﻣﺮدي ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ در ﺧﻮاب دﻳﺪم ﻣﺜﻞ اﻳﻨﻜﻪ‬
‫ﺗﺮازوﻳﻲ از آﺳﻤﺎن ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪ و ﺗﻮ و اﺑﻮﺑﻜﺮ وزن ﺷﺪﻳﺪ ﻛﻪ ﺗﻮ ﺑﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺮﺗﺮي‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻲ‪ .‬ﺳﭙﺲ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ وزن ﺷﺪﻧﺪ و اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺮﺗﺮي ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻋﻤﺮ و ﻋﺜﻤﺎن‬
‫وزن ﺷﺪﻧﺪ و ﻋﻤﺮ ﺑﺮﺗﺮي ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺗﺮازو ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪) .‬اﺑﻮﺑﻜﺮه ﮔﻮﻳﺪ(‪ :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن اﻧﺪوﻫﮕﻴﻦ ﺷﺪ و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺧﻼﻓﺖ اﻳﻦ اﻓﺮاد ﻫﻤﺎن ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از آن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﻠﻄﻨﺖ و ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ را ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﻲدﻫﺪ«‪.3‬‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ٢٧٦ ,٢٧٥ ,٢٧٤ ,١٠١/٤ ,‬ﻭ ‪.٣٧٦‬‬
‫‪ −٢‬اﺑﻮداﻭد آﻥ را ﺑﻪ ﺷﲈرﻩ ‪ ٤٦٣٤‬ﻭ ﺗﺮﻣﺬی آﻥ را ﺑﻪ ﺷﲈرﻩ ‪ ٢٢٨٨‬رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ −٣‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪.٢٧٣/٤ ,‬‬

‫‪٥٦‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪57‬‬

‫ﮔﻮاﻫﻲ دادن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در ﻣﻮرد ﻛﻤﺎل اﻳﻤﺎن اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ‬

‫در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري و ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص رواﻳﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ آن ﺣﻀﺮت‬

‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺑﻴﻨﲈ رﺟﻞ ﻳﺴﻮﻕ ﺑﻘﺮة ﻟﻪ ﻗﺪ ﲪﻞ ﻋﻠﻴﻬﺎ اﻟﺘﻔﺘﺖ إﻟﻴﻪ ﻓﻘﺎﻟﺖ‪ :‬إﲏ ﱂ أﺧﻠﻖ ﳍﺬا‪ ,‬ﻭﻟﻜﻦ‬
‫ﹰ‬
‫ﻭﻓﺰﻋﺎ‪ :‬ﺑﻘﺮة ﺗﺘﻜﻠﻢ? ﻓﻘﺎﻝ رﺳﻮﻝ اﷲ‬ ‫ﹰ‬
‫ﺗﻌﺠﺒﺎ‬ ‫إﻧﲈ ﺧﻠﻘﺖ ﻟﻠﺤﺮث‪ .‬ﻓﻘﺎﻝ اﻟﻨﺎس‪ :‬ﺳﺒﺤﺎﻥ اﷲ‬
‫ص‪ :‬ﺑﻴﻨﲈ راع ﰲ ﻏﻨﻤﻪ ﻋﺪا ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺬﺋﺐ ﻓﺄﺧﺬ ﻣﻨﻬﺎ ﺷﺎة ﻓﻄﻠﺒﻪ اﻟﺮاﻋﻰ ﺣﺘﻰ اﺳﺘﻨﻘﺬﻫﺎ ﻣﻨﻪ‪,‬‬
‫ﻓﺎﻟﺘﻔﺖ إﻟﻴﻪ اﻟﺬﺋﺐ ﻓﻘﺎﻝ ﻟﻪ‪ :‬ﻣﻦ ﳍﺎ ﻳﻮﻡ اﻟﺴﺒﻊ ﻳﻮﻡ ﻟﻴﺲ ﳍﺎ راع ﻏﲑﻱ‪ .‬ﻓﻘﺎﻝ اﻟﻨﺎس‪ :‬ﺳﺒﺤﺎﻥ‬
‫اﷲ‪ ,‬ﻓﻘﺎﻝ رﺳﻮﻝ اﷲ ص‪ :‬ﻓﺈﲏ أؤﻣﻦ ﺑﺬﻟﮏ أﻧﺎ ﻭأﺑﻮﺑﻜﺮ ﻭﻋﻤﺮ‪ ,‬ﻭﻣﺎ ﳘﺎ ﺛﻢ«‪1‬و‪.2‬‬
‫»»در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﺮدي‪ ،‬ﺳﻮار ﺑﺮ ﮔﺎوي ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﺎو‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮف آن ﺷﺨﺺ‪ ،‬ﻧﮕﺎه ﻛﺮد و‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺳﻮاري‪ ،‬آﻓﺮﻳﺪه ﻧﺸﺪهام‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮاي زراﻋﺖ و ﺷﺨﻢ زدن‪ ،‬آﻓﺮﻳﺪه‬
‫ﺷﺪهام«‪ .‬ﻣﺮدم ﺑﺎ ﺗﻌﺠﺐ و وﺣﺸﺖ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺳﺒﺤﺎن اﷲ‪ ،‬ﮔﺎوي ﺣﺮف ﻣﻲزﻧﺪ؟! و‬
‫رﺳﻮلاﷲ ص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﮔﺮﮔﻲ‪ ،‬ﮔﻮﺳﻔﻨﺪي را ﮔﺮﻓﺖ و ﻓﺮار ﻛﺮد‪ .‬ﭼﻮﭘﺎن‪،‬‬
‫ﮔﺮك را دﻧﺒﺎل ﻛﺮد‪ .‬ﮔﺮگ ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻣﺮوز ﺗﻮ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ را رﻫﺎﻧﻴﺪي‪ .‬اﻣﺎ روز درﻧﺪﮔﺎن‪،‬‬
‫ﻛﻪ ﭼﻮﭘﺎﻧﻲ ﺑﺠﺰ ﻣﻦ‪ ،‬وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﭼﻪ ﻛﺴﻲ آن را از ﭼﻨﮕﺎل ﻣﻦ‪ ،‬ﻧﺠﺎت ﻣﻲدﻫﺪ«؟‬
‫ﻣﺮدم ﺑﺎ ﺗﻌﺠﺐ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺳﺒﺤﺎن اﷲ! آﻧﮕﺎه رﺳﻮلاﷲ ص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﻦ و اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﺑﻪ‬
‫اﻳﻦ ﺳﺨﻦ‪ ،‬اﻳﻤﺎن آوردﻳﻢ و اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ آﻧﺠﺎ ﺣﻀﻮر ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ«‪.3‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﺑﺨﺎری آﻥ را در ﻣﺒﺤﺚ ﻓﻀﺎﺋﻞ اﺻﺤﺎب رﺳﻮﻝ اﷲ ص رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩ اﺳﺖ )ک ‪ ,٤١‬ب ‪ .(٤‬ﻭ ﻣﺴﻠﻢ آﻥ را در‬
‫ﻣﺒﺤﺚ ﻓﻀﺎﺋﻞ ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ ,‬ﺑﺎب ﻓﻀﺎﺋﻞ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻭ ﻋﻤﺮ‪ ,‬ﺑﻪ ﺷﲈرﻩ ‪ ٢٣٨٨‬رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ −٢‬ﭘﻴﺎﻣﱪ ص اﻳﻦ را ﺑﺪاﻥ ﺟﻬﺖ ﻓﺮﻣﻮد ﻛﻪ از ﻏﻠﺒﻪ اﻳﲈﻥ راﺳﺘﲔﺷﺎﻥ ﻭ ﻗﻮت ﻳﻘﻴﻨﺸﺎﻥ اﻃﻼع داﺷﺖ )ﻓﺘﺢ اﻟﺒـﺎری‪,‬‬
‫‪.(٢٧/٧‬‬
‫‪ −٣‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ٤٤/٤ ,‬ﻭ ‪.٢٥٣‬‬

‫‪٥٧‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪58‬‬

‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﺎﻟﻢﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮد از ﻣﻴﺎن ﺻﺤﺎﺑﻪ و اﻣﺖ اﺳﻼم و زﻳﺮكﺗﺮﻳﻦ‬

‫و ﺑﺎﻫﻮشﺗﺮﻳﻦﺷﺎن‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ‬در ﺣﻀﻮر ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻗﻀﺎوت ﻣﻲ ﻧﻤﻮد و ﻓﺘﻮا ﻣﻲداد و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‬
‫او را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲ ﻧﻤﻮد‪ .‬و اﻳﻦ ﻣﻘﺎم ﻋﺎﻟﻲ ﺑﺮاي ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮي ﻏﻴﺮ از او ﻧﺒﻮد‪ .‬در‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ آﻣﺪه ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ در روز ﺣﻨﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻴﺮي از‬
‫ﺷﻴﺮﻫﺎي ﺧﺪا رو ﻧﻤﻲآورد در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دﻓﺎع از ﺧﺪا و رﺳﻮل ﺧﺪا‬
‫ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن ﺟﻬﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻏﻨﻴﻤﺖ آن ﺟﻨﮓ را ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮد راﺳﺖ‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ آن ﻏﻨﻴﻤﺖ را ﺑﻪ او ﺑﺪه‪ ،‬ﭘﺲ او آن ﻏﻨﻴﻤﺖ را ﺑﻪ او داد«‪ .1‬و در ﺻﺤﻴﺤﻴﻦ‬
‫از اﺑﻮﺳﻌﻴﺪ ﺧﺪري‪ ‬آﻣﺪه ﻛﻪ وي ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻋﺎﻟﻢﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮد از ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻮد«‪.2‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻋﻠﻤﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻨﺼﻮر ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺠﺒﺎر ﺳﻤﻌﺎﻧﻲ‪ 3‬و دﻳﮕﺮان‪ ،‬ﻧﻘﻞ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫اﻫﻞ ﻋﻠﻢ اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ ﻋﺎﻟﻢﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮد از ﻣﻴﺎن اﻣﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﻣﺴﻠﻢ آﻥ را رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩ اﺳﺖ‪) .‬ک ‪ ,٣٢‬ح ‪ .(٤١‬ﻭ در آﻥ ﺣﺪﻳﺚ آﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪» :‬رﺳـﻮﻝ ﺧـﺪا ص ﻧﺸـﺴﺖ ﻭ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻫﺮ ﻛﺲ ﻳﻜﯽ از دﺷﻤﻨﺎﻥ را ﺑﻜﺸﺪ ﻭ ﺑﺮ آﻥ ﺷﺎﻫﺪی داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ,‬ﻏﻨﻴﻤـﺖ آﻥ ﻣﻘﺘـﻮﻝ‪ ,‬ﻣـﺎﻝ اﻭﺳـﺖ‪ ,‬راﻭی‬
‫)اﺑﻮ ﻗﺘﺎدﻩ( ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻢ ﻛﻪ ﭼﻪ ﻛﺴﯽ ﺑﺮاﻳﻢ ﺷﻬﺎدت ﻣﯽدﻫﺪ? ﺳﭙﺲ ﻧﺸـﺴﺘﻢ‪ .‬ﭘـﺲ ﭘﻴـﺎﻣﱪ ص ﻓﺮﻣـﻮدﻩاش را‬
‫ﺗﻜﺮار ﻧﻤﻮد‪ .‬راﻭی ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪﻡ ﻭ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﭼﻪ ﻛﺴﯽ ﺑﺮاﻳﻢ ﺷﻬﺎدت ﻣﯽدﻫﺪ? آﻧﮕـﺎﻩ ﻧﺸـﺴﺘﻢ‪ .‬ﺳـﭙﺲ ﭘﻴـﺎﻣﱪ‬
‫ﺳﻮﻡ ﻓﺮﻣﻮدﻩاش را ﺗﻜﺮار ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻣﻦ ﻫﻢ دﻭﺑﺎرﻩ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪﻡ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻝ رﺳﻮﻝ ﺧﺪا ص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ای‬
‫ص ﺑﺮای ﺑﺎر ﹼ‬
‫اﺑﻮﻗﺘﺎدﻩ‪ ,‬ﺗﻮ را ﭼﻪ ﺷﺪﻩ? ﻣﻦ ﻫﻢ ﻣﺎﺟﺮا را ﺑﺮاﻳﺶ ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮدﻡ‪ .‬آﻧﮕﺎﻩ ﻣﺮدی از ﻣﻴﺎﻥ ﲨﺎﻋﺖ ﮔﻔﺖ‪ :‬ای رﺳﻮﻝ ﺧـﺪا‪,‬‬
‫اﻭ راﺳﺖ ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ‪ ,‬ﻏﻨﻴﻤﺖ آﻥ ﻣﻘﺘﻮﻝ ﭘﻴﺶ ﻣﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ اﻭ را ﺑﺎ دادﻥ ﺣﻘﺶ راﺿﯽ ﻛـﻦ‪ .‬در اﻳـﻦ ﺣـﺎﻝ اﺑـﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪ :‬ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ! ‪ ...‬ﺗﺎ آﺧﺮ ﺣﺪﻳﺚ«‪.‬‬
‫ﺑﺨﺎری ﻧﻴﺰ آﻥ را رﻭاﻳﺖ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ )ک ‪ ,٥٧‬ب ‪.(١٨‬‬
‫‪ −٢‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع در ﻣﺎﺟﺮای ﮔﺮﻳﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ ﺑﺪاﻥ ﮔﺎﻩ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﱪ ص ﳐـﲑ ﻛـﺮدﻥ ﺑﻨـﺪﻩای ﻣﻴـﺎﻥ ﺧـﻮﺑﯽ ﻭ‬
‫ﺧﻮﺷﯽ دﻧﻴﺎ ﻭ ﻣﻴﺎﻥ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻧﺰد ﺧﺪاﺳﺖ‪ ,‬ذﻛﺮ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫‪ −٣‬ﻣﻨﺼﻮر ﺳﻤﻌﺎﻧﯽ‪ ,‬ﻭ ﻣﺮﻭزی‪ ,‬ﻳﻜﯽ از ﻋﻠﲈی ﺷﺎﻓﻌﯽ ﻣﺬﻫﺐ‪ ,‬آﻥ را در ﻛﺘﺎﺑﺶ »ﺗﻘﻮﻳﻢ اﻷدﻟﺔ« ذﻛﺮ ﻛﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٥٨‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪59‬‬

‫اﻳﻦ‪ ،‬اﻣﺮي واﺿﺢ و آﺷﻜﺎر اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا اﻣﺖ اﺳﻼﻣﻲ در زﻣﺎن ﺧﻼﻓﺖ او در ﻫﺮ‬
‫ﻣﺴﺄﻟﻪاي ﻛﻪ اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺎ ﻋﻠﻢ و ذﻛﺮ دﻟﻴﻞ از ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﻧﺒﻮي‪،‬‬
‫آن را ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺣﻞ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬و اﻳﻦ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻮدن ﻋﻠﻢ و ﻋﺪاﻟﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ و‬
‫آﮔﺎﻫﻲ ﻛﺎﻣﻞ وي از ادﻟﻪاي ﻛﻪ اﺧﺘﻼف را رﻓﻊ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻏﻠﺐ دﻻﻳﻞ و ﺑﺮاﻫﻴﻨﻲ‬
‫ﻛﻪ اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ را رﻓﻊ ﻧﻤﻮده‪ ،‬از ﺟﺎﻧﺐ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ ﺑﻮده‪ ،‬و ﺗﻨﻬﺎ ﻛﻤﻲ از آن‬
‫دﻻﻳﻞ ﺑﻮده ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﻳﺎ دﻳﮕﺮان آن را ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و اﺑﻮﺑﻜﺮ آن را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻧﻤﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .1‬و‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻫﺮ ﮔﺎه ﺑﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ دﺳﺘﻮري ﻣﻲداد‪ ،‬از وي اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ؛ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻪ وﻓﺎت‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص را ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮد‪ 2‬و آﻧﺎن را ﺑﺮ اﻳﻤﺎن ﺛﺎﺑﺖ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪.3‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﻣﻜﺎن دﻓﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص را ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮد‪ .4‬و ﻣﻴﺮاث او را ﺑﺮاﻳﺸﺎن‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ داد‪ .5‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻣﺎﻧﻌﺎنِ زﻛﺎت را ﺑﺮاي ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛﺮد در آن ﻣﻮﻗﻌﻲ‬
‫ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ‪ ‬در آن دﭼﺎر ﺷﻚ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .6‬و ﺑﺮاﻳﺸﺎن روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺖ ﻛﻪ ﺧﻼﻓﺖ از ﻣﻴﺎن‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬اﻳﻦ ﻏﲑ از ﻣﺴﺎﺋﻠﯽ اﺳﺖ ﻛﻪ ﹰ‬
‫ﺑﻌﺪا ذﻛﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﹰ‬
‫ﻭﻣﻴﺘﺎ‪ ,‬ﻭﻗﺎﻝ ﻣﻦ ﻛﺎﻥ ﻳﻌﺒـﺪ‬ ‫‪ −٢‬آﻧﮕﺎﻩ ﻛﻪ ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﺻﻮرت ﻣﺒﺎرﻛﺶ آﺷﻜﺎر ﺷﺪ ﻭ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺄﰊ أﻧﺖ ﻭأﻣﻲ ﻃﺒﺖ ﹰ‬
‫ﺣﻴﺎ‬
‫ﹰ‬
‫ﳏﻤﺪا ﻗﺪ ﻣﺎت«‪» :‬ﭘﺪر ﻭ ﻣﺎدرﻡ ﻓﺪاﻳﺖ ﺑﺎد! ﭼﻪ زﻧﺪﻩ ﻭ ﭼﻪ ﻣﺮدﻩ‪ ,‬ﺧﻮﺷﺒﻮ ﻫﺴﺘﯽ‪ .‬ﻭ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﺮ ﻛﺲ ﳏﻤﺪ‬ ‫ﹰ‬
‫ﳏﻤﺪا ﻓﺈﻥ‬
‫را ﻣﯽﭘﺮﺳﺘﻴﺪ‪ ,‬اﻳﻨﮏ ﳏﻤﺪ از دﻧﻴﺎ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ «...‬ﺑﻘﻴﺔ ﻣﺎﺟﺮا ﹰ‬
‫ﺑﻌﺪا ﻣﯽآﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ −٣‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺸﺎﻥ ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ ﻛﺮد ﻭ آﻧﺎﻥ را اﻣﻴﺪﻭار ﻭ ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻛﻪ ﹰ‬
‫ﺑﻌﺪا از آﻥ ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻣﻴﺎﻥ ﻣﯽآﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ −٤‬از ﻋﺎﻳﺸﻪ ك رﻭاﻳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻭ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﻛﻪ رﺳﻮﻝ ﺧﺪا ص ﻗﺒﺾ رﻭح ﺷﺪ ﻭ ﺻﺤﺎﺑﻪ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﻜﺎﻥ‬
‫دﻓﻨﺶ اﺧﺘﻼﻑ ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻨﺪ‪ ,‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻜﺮدﻩاﻡ آﻧﭽﻪ از رﺳﻮﻝ ﺧﺪا ص ﺷﻨﻴﺪﻩاﻡ ﻛﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﺎ‬
‫ﻧﺒﻴﺎ إﻻﱠ ﰲ اﳌﻮﺿﻊ اﻟﺬﻱ ﳛﺐ أﻥ ﻳﺪﻓﻦ ﻓﻴﻪ«‪» :‬ﺧﺪاﻭﻧﺪ ﺟﺎﻥ ﻫﻴﭻ ﭘﻴﺎﻣﱪی را ﻗﺒﺾ ﻧﻤﯽﻛﻨﺪ ﻣﮕﺮ در ﺟـﺎﻳﯽ‬
‫ﻗﺒﺾ اﷲ ﹰ‬
‫ﻛﻪ اﻭ دﻭﺳﺖ داﺷﺘﻪ در آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺧﺎک ﺳﭙﺮدﻩ ﺷﻮد«‪ .‬ﭘﺲ اﻭ را در ﺧﺎﻧـﻪاش ﺑـﻪ ﺧـﺎک ﺳـﭙﺮدﻧﺪ‪) .‬ﺗﺮﻣـﺬی آﻥ را در‬
‫ﻛﺘﺎب »اﻟﺸﲈﺋﻞ« اﺧﺮاج ﻛﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﳘﭽﻨﲔ اﺑﻮﻳﻌﻠﯽ‪ ,‬اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭ ﻧﺴﺎﺋﯽ آﻥ را رﻭاﻳﺖ ﻧﻤﻮدﻩاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ −٥‬اﻳﻨﻜﻪ ﻫﺮ ﻣﺎﻟﯽ را ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﱪ ص ﺑﻪ ﺟﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ‪ ,‬ﺻﺪﻗﻪ اﺳﺖ ﻭ از اﻭ ﻣﺎﻟﯽ ﺑﻪ ارث ﺑﺮدﻩ ﻧﻤـﯽﺷـﻮد‪ .‬در ﻣـﺎﺟﺮای‬
‫»ﻓﺪک« از آﻥ ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻣﻴﺎﻥ ﻣﯽآﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ −٦‬ﭘﺲ از ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻭ اﺳﺘﺪﻻﻝ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺎ ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ ,‬ﺑﺮاﻳﺸﺎﻥ رﻭﺷﻦ ﺷﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﻭ درﺳﺖ اﺳﺖ‪ ,‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻔﺘﻪاش را‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﳘﺎﻧﺎ ﻋﺒﺎرﺗﯽ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﱪ ص ﻓﺮﻣﻮدﻩ‪» :‬اﻻ ﺑﺤﻘﻬﺎ«‪» :‬ﻣﮕـﺮ در ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﺣــﻖ آﻥ«‪ ,‬ﻓﻘـﻪ ﻭ داﻧـﺶ ﻋﻤﻴـﻖ =‬
‫=‬

‫‪٥٩‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪60‬‬

‫ﻗﺮﻳﺶ اﺳﺖ‪ .1‬و ﻟﺸﻜﺮ اﺳﺎﻣﻪ را ﺑﺮاي ﺟﻨﮓ آﻣﺎده ﻧﻤﻮد‪ .2‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺮاي ﺻﺤﺎﺑﻪ‬
‫ﺑﻴﺎن ﻛﺮد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻨﺪهاي را ﻣﻴﺎن دﻧﻴﺎ و آﺧﺮت ﻣﺨﻴﺮ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .3‬و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص او‬
‫را در اوﻟﻴﻦ ﺣﺠﻲ ﻛﻪ از ﺷﻬﺮ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﮔﺬارد‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣﻨﺎﺳﻚ و اﻋﻤﺎل‬
‫ﺣﺞ را دﻗﻴﻖﺗﺮ از ﻋﺒﺎدات ﻣﻲداﻧﺴﺖ‪ .‬اﮔﺮ وﺳﻌﺖ و ﻓﺮاواﻧﻲ ﻋﻠﻤﺶ ﻧﻤﻲﺑﻮد‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬
‫ص او را ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﻧﻤﻲﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ در ﻣﻜﻪ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم اوﻟﻴﻦ ﺣﺞ‪ ،‬ﻧﺪا ﺳﺮ داد ﻛﻪ از‬
‫اﻳﻦ ﺳﺎل ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻫﻴﭻ ﻣﺸﺮﻛﻲ ﺣﻖ زﻳﺎرت ﺧﺎﻧﺔ ﺧﺪا را ﻧﺪارد و ﻫﻴﭻ ﺑﺮﻫﻨﻪاي ﻧﺒﺎﻳﺪ‬
‫ﻃﻮاف ﻛﻌﺒﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﻫﻤﺮاه ﻋﻠﻲ ﺑﻪ ﺣﺞ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﻋﻠﻲ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﻫﺴﺘﻢ ﻳﺎ ﻣﺄﻣﻮر؟ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﺄﻣﻮر‪ .‬آﻧﮕﺎه اﻳﺸﺎن‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﻋﻠﻲ‬
‫ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻋﻠﻲ از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ وي دﺳﺘﻮر داد ﺗﺎ ﮔﻮش ﺑﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﺎن و ﻣﻄﻴﻊ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ را در ﻧﻤﺎز ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮﻳﺶ‬
‫ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻋﻠﻢ و ﻓﻘﺎﻫﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻧﻤﻲﺑﻮد‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص او را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد‬
‫ﻧﻤﻲﺳﺎﺧﺖ‪ .‬اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻏﻴﺮ از اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻛﺲ دﻳﮕﺮي را ﻧﻪ در ﺣﺞ و‬
‫ﻧﻪ در ﻧﻤﺎز‪ ،‬ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﻗﺮار ﻧﺪاد‪ .‬ﻣﺒﺤﺚ ﺻﺪﻗﻪاي ﻛﻪ رﺳﻮل اﷲ ص آن را ﻓﺮض‬
‫ﻧﻤﻮده‪ ،‬اﻧﺲ از اﺑﻮﺑﻜﺮ آن را اﺧﺬ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻪ ﺣﺎوي ﺻﺤﻴﺢﺗﺮﻳﻦ رواﻳﺎت در اﻳﻦ‬
‫زﻣﻴﻨﻪ اﺳﺖ‪ 4‬و ﻓﻘﻬﺎء ﺑﺮ آن ﺗﻜﻴﻪ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻧﺲ ﺑﻌﻀﻲ از رواﻳﺎت ﻣﻨﺴﻮخ را‬
‫از اﺑﻮﺑﻜﺮ اﺧﺬ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬و اﻳﻦ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻋﺎﻟﻢﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬

‫_____________________________‬
‫ﹺ‬
‫ﻣﺎﻧﻌﺎﻥ زﻛﺎت ﺟﻬﺖ ادای آﻥ‪ ,‬ﴏﻳـﺢ اﺳـﺖ‪ ,‬ﻭ‬ ‫= =اﺑﻮﺑﻜﺮ را رﻭﺷﻦ ﻣﯽﺳﺎزد; ﭼﻮﻥ اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت‪ ,‬در ﻣﻮرد ﺟﻨﮓ ﺑﺎ‬

‫ﻣﻄــﺎﺑﻖ ﻗــﺮآﻥ اﺳــﺖ; ﺧﺪاﻭﻧــﺪ ﻣﺘﻌــﺎﻝ ﻣــﯽﻓﺮﻣﺎﻳــﺪ ‪) z° ¯ ® ¬ { :‬ﺗﻮﺑــﻪ ‪» (٥ :‬ﻭ زﻛــﺎت را‬
‫ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ ,‬آﳖﺎ را رﻫﺎ ﺳﺎزﻳﺪ«‪ .‬ﻣﴩﻛﺎﻥ )ﻋﻬﺪ ﺷﻜﻦ( را ﻫﺮ ﻛﺠﺎ ﺑﻴﺎﺑﻴﺪ ﺑﻜﺸﻴﺪ ﻭ ‪ ...‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﻭ زﻛـﺎت‬
‫دادﻧﺪ‪ ,‬راﻩ را ﺑﺮ آﻧﺎﻥ ﺑﺎز ﮔﺬارﻳﺪ« )ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪.(٢٢٩/٤;٢٣١/٣ ,‬‬
‫‪ −١‬ﹰ‬
‫ﺑﻌﺪا از آﻥ ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻣﻴﺎﻥ ﻣﯽآﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ −٢‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع در آﺧﺮ ﻛﺘﺎب ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬‬
‫‪ −٣‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﹰ‬
‫ﺑﻌﺪا ﲢﺖ ﻋﻨﻮاﻥ ‪» :‬اﻟﺼﺪﻳﻖ أﺣﺐ إﻟﯽ رﺳﻮﻝ اﷲ« ﻣﯽآﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ −٤‬ﻧﮕﺎﻩ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎری‪ ,‬ک ‪ ,٢٤‬ب ‪.٤٠−٣٧‬‬

‫‪٦٠‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪61‬‬

‫اﺣﺎدﻳﺚ ﻧﺎﺳﺦ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻴﭻ ﮔﻔﺘﻪاي از اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻧﺺ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﺳﭙﺮده ﻧﺸﺪه‪ ،‬و اﻳﻦ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺧﺒ‪‬ﺮﮔﻲ و ﻋﻠﻢ او را ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ‬
‫ﻣﺴﺄﻟﻪاي از ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺷﺮﻳﻌﺖ ﻳﺎﻓﺖ ﻧﺸﺪه ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ در آن اﺷﺘﺒﺎه ﻧﻤﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ‬
‫ﻛﻪ دﻳﮕﺮان در ﻣﺴﺎﺋﻞ زﻳﺎدي اﺷﺘﺒﺎه ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻪ در ﺟﺎي ﺧﻮد ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ‬
‫آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .1‬و ﺑﻌﺪ از او ﺻﺤﺎﺑﻪ در ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﭼﻨﺪ اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪاﻧﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺴﺄﻟﺔ‬
‫ﺟﺪ و إﺧﻮة‪ ،‬ﻋﻤﺮﻳﺘﻴﻦ‪ ،3‬ﻋﻮل و دﻳﮕﺮ ﻣﺴﺎﺋﻞ ارث‪ .‬و در ﻣﺴﺄﻟﺔ ﻃﻼق ﺣﺮام‪ ،‬ﻃﻼق‬
‫ﺛﻼث ﺑﺎ ﻟﻔﻆ واﺣﺪ‪ ،‬ﻃﻼق ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اﻟﺒﺘﺔ و دﻳﮕﺮ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻃﻼق اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺻﺤﺎﺑﺔ ﺑﻌﺪ از او در ﻣﺴﺎﺋﻞ دﻳﮕﺮي اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز‪،‬‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺧﺘﻼﻓﻲ ﻣﻴﺎن اﻣﺖ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬در اﻗﻮاﻟﻲ ﻛﻪ ﭘﺲ از وﻓﺎت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ ﺑﺎ وي ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺷﺪه‪ ،‬ﻗﻮل و رأي او راﺟﺢﺗﺮ از ﻗﻮل ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮده ﻛﻪ‬
‫ﭘﺲ از وﻓﺎﺗﺶ ﺑﺎ وي ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ؛ از ﻗﺒﻴﻞ ﻣﺴﺄﻟﺔ ﺟﺪ و إﺧﻮة ‪ ...‬و ﺟﺎﻳﺰ ﺑﻮدن‬
‫ﻓﺴﺦ ﺣﺞ ﺑﻪ ﻋﻤﺮه ﺑﺎ ﺣﺞ ﺗﻤﺘﻊ‪ .‬از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس م ﺑﻪ ﺛﺒﻮت رﺳﻴﺪه ﻛﻪ وي اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﻗﺮآن‬
‫ﻓﺘﻮا ﻣﻲداد‪ ،‬اﮔﺮ ﺣﻜﻤﻲ را در ﻗﺮآن ﻧﻤﻲﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺘﻮا ﻣﻲداد‪ ،‬ﭘﺲ‬
‫اﮔﺮ آن ﺣﻜﻢ را در ﺳﻨﺖ ﻫﻢ ﻧﻤﻲﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﻮل اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﻓﺘﻮا ﻣﻲداد و ﻗﻮل آن‬
‫دو را ﺑﺮ ﻗﻮل دﻳﮕﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﻘﺪم ﻣﻲداﺷﺖ‪ .‬از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻫﻢ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ اﻳﺸﺎن‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬اﻟﻠﻬﻢ ﻓﻘﻬﻪ ﰲ اﻟﺪﻳﻦ ﻭﻋﻠﻤﻪ اﻟﺘﺄﻭﻳﻞ«‪» :2‬ﺧﺪاﻳﺎ‪ ،‬ﻓﻬﻢ و درك دﻳﻦ را ﺑﻪ اﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﺎس ﺑﺪه و ﻋﻠﻢ ﺗﺄوﻳﻞ را ﺑﻪ او ﻳﺎد ﺑﺪه«‪.3‬‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﻧﮕﺎﻩ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب رﻓﻊ اﳌﻼﻡ ﻋﻦ اﻷﺋﻤﺔ اﻷﻋﻼﻡ‪ ,‬اﺛﺮ ﺷﻴﺦ اﻻﺳﻼﻡ اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ‪.‬‬
‫‪−٣‬ﻣﻨﻈــﻮر دﻭ ﻣــﺴﺌﻠﻪ از ﻣــﺴﺎﺋﻞ ارث اﺳــﺖ ﻛــﻪ ﻋﻤــﺮ ‪ ‬ﺑــﺪاﻥ ﻓﺘــﻮا دادﻩ‪ ,‬از اﻳــﻦ رﻭ ﺑــﻪ »ﻋﻤــﺮﻳﺘﲔ« ﻣــﺸﻬﻮر‬
‫اﺳﺖ‪).‬ﻣﱰﺟﻢ(‪.‬‬
‫‪ −٢‬ﻣﺴﻨﺪ اﲪﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ‪ ;٢٦٦/١ ,‬در ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ,‬ک ‪ ,٤٤‬ح ‪» ١٣٨‬اﻟﻠﻬﻢ ﻓﻘﻬﻪ ‪ «...‬آﻣﺪﻩ ﻭ در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨـﺎری‪ ,‬ک‬
‫‪ ,٦٢‬ب ‪» ٢٥‬اﻟﻠﻬﻢ ﻋﻠﻤﻪ اﳊﻜﻤﺔ« ﻭ»اﻟﻠﻬﻢ ﻋﻠﻤﻪ اﻟﻜﺘﺎب« آﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻜﻤﺖ اﻛﺘﺴﺎﺑﯽ در ﻏﲑ ﻧﺒﻮت اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ −٣‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟـﺴﻨﺔ‪٢٢١ ,٢١٧ ,٢١٦ ,١٣٧ – ١٣٥/٤ ;١٢٥ ,١٢٤ ,١٢٢ ,١١٣/٣ ;٢٩٦/٢ ,‬ﻭ ‪ .٢٩٦‬ﻭ ﻧﮕـﺎﻩ‬
‫ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﳎﻤﻮع اﻟﻔﺘﺎﻭی‪.٤٠٠/٤ ,‬‬

‫‪٦١‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪62‬‬

‫ﻋﻠﺖ ﻛﻤﻲ ﻧﻘﻞ اﺣﺎدﻳﺚ ﺗﻮﺳﻂ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﺑﺰرﮔﺎن ﺻﺤﺎﺑﻪ‬

‫ﺧﻠﻔﺎي ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ در ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻛﻠﻴﺎت دﻳﻦ و ﺗﺮوﻳﺞ اﺻﻮل دﻳﻦ و دﻧﺒﺎﻟﻪروي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫از آﻧﺎن در اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ‪ ،‬وﻳﮋﮔﻲﻫﺎﻳﻲ دارﻧﺪ ﻛﻪ دﻳﮕﺮان ﻧﺪارﻧﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻤﻊآوري‬
‫ﻗﺮآن در ﻣﺼﺎﺣﻒ ﺗﻮﺳﻂ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻋﺜﻤﺎن ‪ ‬ﻗﺮآن را ﺗﻨﻬﺎ در ﭼﻨﺪ‬
‫ﻣﺼﺤﻔﻲ ﺟﻤﻊآوري ﻧﻤﻮد ﻛﻪ آن را ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬در واﻗﻊ اﻫﺘﻤﺎم ﺑﻪ‬
‫ﺟﻤﻊآوري ﻗﺮآن و ﺗﺒﻠﻴﻎ آن‪ ،‬ﻣﻬﻤﺘﺮ از ﺑﻘﻴﺔ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ از‬
‫ﻛﺎرﻫﺎي ﻣﻬﻤﻲ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺧﻠﻔﺎي راﺷﺪﻳﻦ اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﺗﺒﻠﻴﻎ اﺣﻜﺎم اﺳﻼﻣﻲ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎ‪ ،‬ﺟﻬﺎد و ﻣﺒﺎرزهﺷﺎن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن‪ ،‬ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﻗﺮار دادن‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎن و ﻋﻠﻤﺎ در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص‪ ،‬و ﺗﺼﺪﻳﻖ آﻧﺎن از ﺟﺎﻧﺐ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎن و ﻋﻠﻤﺎ در‬
‫آﻧﭽﻪ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص اﺑﻼغ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬و ﻋﻠﻤﺎي دﻳﻦ ﻫﻢ ﺗﻤﺎم اﺣﻜﺎم و ﻣﺴﺎﺋﻞ‬
‫دﻳﻨﻲاي ﻛﻪ از ﺧﻠﻔﺎي راﺷﺪﻳﻦ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻳﮕﺮان رﺳﺎﻧﺪهاﻧﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ دﻳﻦ اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﺘﻮاﺗﺮ و آﺷﻜﺎر و ﻣﻌﻠﻮم ﺑﺮاي ﻧﺴﻞﻫﺎي ﺑﻌﺪي ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ؛‬
‫ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ آن ﺣﺠﺖ و ﺑﺮﻫﺎن آﺷﻜﺎر ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ اﻗﺎﻣﻪ ﺷﺪه و راه راﺳﺖ‬
‫دﻳﻦ ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ روﺷﻦ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ آن آﺷﻜﺎر ﺷﺪه ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﺰرﮔﻮاران‬
‫ﺧﻠﻔﺎي ﻫﺪاﻳﺖ ﻳﺎﻓﺘﺔ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻋﻠﻢ و ﻋﻤﻞ را‬
‫در ﻣﻴﺎن اﻣﺘﺶ ﺑﻪ ﺟﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻪ آﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺻﺤﺎﺑﻪ آﻣﺪﻧﺪ و ﻣﺮدم ﺑﻪ‬
‫ﻋﻤﻠﺸﺎن ﻧﻴﺎز ﭘﻴﺪا ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص اﺣﺎدﻳﺚ زﻳﺎدي را ﻧﻘﻞ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﻠﻔﺎي‬
‫ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ و ﺑﺰرﮔﺎن ﺻﺤﺎﺑﻪ آﻧﻬﺎ را ﻧﻘﻞ ﻧﻜﺮدﻧﺪ؛ زﻳﺮا آﻧﺎن ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﻧﻘﻞ آﻧﻬﺎ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﭼﻮن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ در زﻣﺎن آﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺣﺎدﻳﺚ را ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آﻧﺎن ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ اﺣﺎدﻳﺜﻲ از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ‪ ،‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس‪ ،‬ﻋﺎﺋﺸﻪ‪ ،‬اﻧﺲ‪ ،‬ﺟﺎﺑﺮ‪ ،‬اﺑﻮﺳﻌﻴﺪ ﺧﺪري ن‬
‫و دﻳﮕﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ رواﻳﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ از ﻋﻠﻲ و ﻋﻤﺮ رواﻳﺖ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻋﻠﻲ و‬
‫ﻋﻤﺮ از ﻫﻤﺔ اﻳﻨﺎن ﻋﺎﻟﻢﺗﺮ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ از آن‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ در ﻧﺰد ﺷﺨﺺ ﻣﻔﻀﻮل ﻋﻠﻢ ﻗﻀﻴﺔ ﻣﻌﻴﻨﻲ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ‬
‫اﻓﻀﻞ آن را ﻧﻤﻲداﻧﺪ‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ از او اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ و اﻳﻦ ﻣﻮﺟﺐ ﻧﻤﻲﺷﻮد ﻛﻪ‬
‫ﺷﺨﺺ ﻣﻔﻀﻮل ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻄﻠﻖ ﻋﺎﻟﻢﺗﺮ از ﺷﺨﺺ ﻓﺎﺿﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﻠﻔﺎي‬

‫‪٦٢‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪63‬‬

‫راﺷﺪﻳﻦ‪ ،‬از ﺑﻌﻀﻲ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻋﻠﻤﻲ را درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ؛ ﻫﻤﭽﻨﺎن‬
‫ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻋﻠﻢ ﻣﻴﺮاث ﺟﺪ را از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ و ﻣﻐﻴﺮه ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻋﻤﺮ دﻳﺔ‬
‫ﺟﻨﻴﻦ و ارث دادن زن از دﻳﺔ ﺷﻮﻫﺮش و اﻣﺜﺎل آن را از دﻳﮕﺮي ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن ﺣﺪﻳﺚ‬
‫ﻣﺎﻧﺪن زﻧﻲ را ﻛﻪ ﺷﻮﻫﺮش ﻓﻮت ﻛﺮده در ﺧﺎﻧﻪاش ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻋﺪهاش ﺗﻤﺎم ﺷﻮد‪ ،‬از‬
‫دﻳﮕﺮي ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬و ﻋﻠﻲ ﺣﺪﻳﺚ ﻧﻤﺎز ﺗﻮﺑﻪ را از دﻳﮕﺮي اﺧﺬ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.1‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻳﻜﻲ از ﻛﺎﺗﺒﺎن وﺣﻲ ﺑﻮد‬

‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ‬ﻳﻜﻲ از ﻛﺎﺗﺒﺎن وﺣﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن‪ ،‬ﻋﻠﻲ‪ ،‬زﻳﺪ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ‪ ،‬ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻦ‬
‫ﻓﻬﻴﺮه‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ارﻗﻢ‪ ،‬اﺑﻲ ﺑﻦ ﻛﻌﺐ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ‪ ،‬ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص‪ ،‬ﺣﻨﻈﻠﻪ‬
‫ﺑﻦ رﺑﻴﻊ اﺳﺪي‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪ ،‬و ﺷﺮﺣﺒﻴﻞ ﺑﻦ ﺣﺴﻨﻪ ‪ -‬ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻫﻤﻪﺷﺎن راﺿﻲ ﺑﺎد! ‪-‬‬
‫دﻳﮕﺮ ﻛﺎﺗﺒﺎن وﺣﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪.2‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﭘﺎرﺳﺎﺗﺮﻳﻦ ﺻﺤﺎﺑﻪ‬

‫اﻫﻞ ﻋﻠﻢ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺑﻌﺪ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص زاﻫﺪﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮدم در دﻳﻦ‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ زﻳﺮا اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺗﻤﺎم اﻣﻮاﻟﻲ ﻛﻪ از راه ﺗﺠﺎرت ﻛﺴﺐ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬در راه ﺧﺪا ﺧﺮج‬
‫ﻛﺮد‪ .‬و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺧﻼﻓﺖ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ ﺑﻪ ﺑﺎزار رﻓﺖ و ﺧﺮﻳﺪ و ﻓﺮوش ﻣﻲﻛﺮد‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ١١٤ ,١١٣/٤ ,‬ﻭ ‪.٤٥٩‬‬
‫ﺷﻴﺦ اﻻﺳﻼﻡ اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی دﻳﮕﺮی را در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ذﻛﺮ ﻛـﺮدﻩ ﻛـﻪ ﻣـﻦ ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ اﺧﺘـﺼﺎر آﳖـﺎ را ﺣـﺬﻑ‬
‫ﻧﻤﻮدﻩاﻡ‪ .‬اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ از اﺑﻦ ﺣﺰﻡ ﻧﻘﻞ ﻛﺮدﻩ اﺳﺖ‪ :‬در ﺧﺼﻮص رﻭاﻳﺖ ﺣﺪﻳﺚ ﻭ ﻓﺘـﻮا دادﻥ از ﺟﺎﻧـﺐ اﺑـﻮﺑﻜﺮ ﺑﺎﻳـﺪ‬
‫ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻭی ﺗﻨﻬﺎ دﻭ ﺳﺎﻝ ﻭ ﺷﺶ ﻣﺎﻩ ﭘﺲ از رﺳﻮﻝ ﺧﺪا ص زﻧﺪﮔﯽ ﻛﺮد‪ .‬ﻭ ﺗﻨﻬﺎ ﺑـﺮاﻱ ﺣـﺞ ﻳـﺎ ﻋﻤـﺮﻩ از ﻣﺪﻳﻨـﻪ‬
‫ﺧﺎرج ﺷﺪﻩ‪ ,‬ﻭ ﻣﺮدﻡ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻧﻘﻞ اﺣﺎدﻳﺚ ﭘﻴﺎﻣﱪ ص ﻛﻪ ﻧﺰدش ﺑﻮد‪ ,‬ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ,‬زﻳﺮا ﲤﺎﻡ اﻃﺮاﻓﻴﺎﻧﺶ ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﭘﻴﺎﻣﱪ‬
‫ص رﺳﻴﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ ﻭ ﲤﺎﻣﯽ آﻥ اﺣﺎدﻳﺜﯽ ﻛﻪ ﻧﺰد اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻮد‪ ,‬ﻣﯽداﻧـﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻭ ﺗﻨﻬـﺎ ﻳﻜـﺼﺪ ﻭ ﭼﻬـﻞ ﻭ دﻭ ﺣـﺪﻳﺚ از‬
‫ﭘﻴﺎﻣﱪ ص را ﺑﺎ ﺳﻨﺪ رﻭاﻳﺖ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ )ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ١٣٩/٤ ,‬ﻭ ‪.(١٤٠‬‬
‫‪ −٢‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ .٢٧٧/٢ ,‬ﮔﻮﻳﻢ‪ :‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺮای ﴎاﻗﻪ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ در ﺳﻔﺮ ﻫﺠﺮت ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ,‬ﺑﻌﻀﯽ از ﭘﻴﺎﻡ ﻭﺣـﯽ را‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٦٣‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪64‬‬

‫و ﻛﺴﺐ روزي ﻣﻲﻧﻤﻮد‪ .‬ﻋﻤﺮ و ﻋﻠﻲ او را دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻟﺒﺎسﻫﺎي ﺧﻂدار در دﺳﺘﺎﻧﺶ‬

‫اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻛﺠﺎ ﻣﻲروي؟ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻳﺎ ﮔﻤﺎن ﻛﺮدهاي ﻛﻪ ﻣﻦ ﻣﻌﻴﺸﺖ‬
‫و وﺳﻴﻠﺔ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ را ﺑﺮاي زن و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻢ ﺗﺮك ﻧﻤﻮدهام؟ ﻋﻤﺮ اﻳﻦ ﺧﺒﺮ را ﺑﻪ اﺑﻮﻋﺒﻴﺪه‬
‫و ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ رﺳﺎﻧﺪ و آﻧﺎن ﻫﻢ ﭼﻴﺰي از ﺑﻴﺖ اﻟﻤﺎل را ﺑﺮاﻳﺶ ﻣﻘﺮر ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮ‬
‫و اﺑﻮﻋﺒﻴﺪه را ﺳﻮﮔﻨﺪ داد‪ .‬آﻧﺎن ﺑﺮاﻳﺶ ﻗﺴﻢ ﺧﻮردﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ دو درﻫﻢ در روز‬
‫ﺑﺮاﻳﺶ ﺣﻼل اﺳﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻣﺎﻟﺶ را در ﺑﻴﺖ اﻟﻤﺎل ﮔﺬاﺷﺖ و از آن ﺑﻪ ﺑﻌﺪ از‬
‫ﻃﺮﻳﻖ ﺑﻴﺖ اﻟﻤﺎل زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد و ﺧﺎﻧﻮادهاش را ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮد‪ .‬ﺳﭙﺲ در ﻧﺰدﻳﻜﻲ وﻓﺎت‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﺎﺋﺸﻪ دﺳﺘﻮر داد ﻛﻪ آﻧﭽﻪ را از ﻣﺎل ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻣﺎل او داﺧﻞ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻴﺖ اﻟﻤﺎل‬
‫ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ،‬ﻳﻚ ﺟﺎﻣﺔ ﺳﺎﺋﻴﺪه و ﻛﻬﻨﻪ ﻛﻪ ﭘﻨﺞ درﻫﻢ ﻫﻢ ﻧﻤﻲارزﻳﺪ‪ ،‬ﻛﻨﻴﺰي‬
‫ﺣﺒﺸﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺴﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺷﻴﺮ ﻣﻲداد‪ ،‬ﺑﺮدهاي ﺣﺒﺸﻲ‪ ،‬و ﺷﺘﺮي آﺑﻜﺶ را ﻳﺎﻓﺖ و آﻧﻬﺎ‬
‫را ﺑﻪ ﻋﻤﺮ داد‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻳﺎ ﺧﺎﻧﻮادة اﺑﻮﺑﻜﺮ اﻳﻦ اﻣﻮال را‬
‫دزدﻳﺪهاﻧﺪ؟ ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻛﻌﺒﻪ‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ در زﻣﺎن ﺣﻴﺎت ﺧﻮد ﻫﻴﭻ‬
‫ﮔﺎه ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن اﻣﻮال ﻣﺮﺗﻜﺐ ﮔﻨﺎه و ﻛﺎري ﺣﺮام ﻧﺸﺪه و ﻣﻦ ﺑﻌﺪ از ﻣﺮﮔﺶ آن را ﺑﺮ‬
‫ﻣﻲدارم‪ .‬آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪا ﺗﻮ را رﺣﻤﺖ ﻛﻨﺪ اي اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﺑﻪ راﺳﺘﻲ اﻣﻴﺮان ﭘﺲ از‬
‫ﺧﻮدت را دﭼﺎر ﺳﺨﺘﻲ ﻛﺮدي‪1‬و‪.2‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﺷﺠﺎعﺗﺮﻳﻦ اﻧﺴﺎن ﭘﺲ از رﺳﻮل ﺧﺪا ص‬

‫ﺷﺠﺎﻋﺖ ﺑﻪ دو ﻣﻌﻨﻲ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﻳﻜﻲ‪ ،‬دﻻوري و ﭘﺎﻳﺪاري ﻗﻠﺐ ﻫﻨﮕﺎم ﺧﻄﺮات و‬
‫ﺣﻮادثِ وﺣﺸﺖ اﻧﮕﻴﺰ‪ .‬و دﻳﮕﺮي‪ ،‬ﭘﻴﻜﺎر و ﻣﺒﺎرزة ﺳﺨﺖ ﺟﺴﻤﻲ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺷﺨﺺ‪،‬‬
‫اﻓﺮاد زﻳﺎدي را ﺑﻜﺸﺪ و ﻛﺸﺘﺎر ﻋﻈﻴﻤﻲ را ﺑﻪ ﭘﺎ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪.١٢٩/٤ ; ٢١٧/١ ,‬‬
‫‪ −٢‬اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ از اﺑﻦ ﺣﺰﻡ ﻧﻘﻞ ﻛﺮدﻩ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ از ﻣﺎﻝ دﻧﻴـﺎ رﻭی ﺑﺮﺗﺎﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪) .‬ﻣﻨﻬـﺎج اﻟـﺴﻨﺔ‪ (١٣٠/٤ ,‬ﻭ ﻓـﺘﺢ‬
‫اﻟﺒﺎری‪ .١٣/٧ ,‬زﺑﲑ ﺑﻦ ﺑﻜﺎر ﻋﺮﻭﻩ از ﻋﺎﻳﺸﻪ رﻭاﻳﺖ ﻧﻤﻮدﻩ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻫﻨﮕـﺎﻣﯽ ﻛـﻪ از دﻧﻴـﺎ رﻓـﺖ‪ ,‬ﻫـﻴﭻ دﻳﻨـﺎر ﻭ‬
‫درﳘﯽ را ﺑﻪ ﺟﺎی ﻧﮕﺬاﺷﺖ‪.‬‬

‫‪٦٤‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪65‬‬

‫ﻣﺒﺎرزه‪ ،‬ﻫﻢ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺗﺪﺑﻴﺮ و اﻧﺪﻳﺸﻪ دارد و ﻫﻢ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺷﺠﺎﻋﺖ ﻗﻠﺐ و دﻻوري و‬
‫ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ دﺳﺖ دارد‪ .‬ﻧﻴﺎزي ﻛﻪ ﻣﺒﺎرزه ﺑﻪ ﺗﺪﺑﻴﺮ و اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﺷﺠﺎﻋﺖ در ﻗﻠﺐ و در ﻋﻘﻞ‬
‫ﺧﺎﻟﺺ دارد‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻧﻴﺎزي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﺪرت و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺟﺴﻤﻲ دارد‪ .‬و ﻓﻀﻴﻠﺖ‬
‫ﺷﺠﺎﻋﺖ در دﻳﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺟﻬﺎد در راه ﺧﺪاﺳﺖ وﮔﺮﻧﻪ ﺷﺠﺎﻋﺖ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺻﺎﺣﺒﺶ ﺑﺮاي ﺟﻬﺎد در راه ﺧﺪا از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬از دو ﺣﺎل ﺧﺎرج ﻧﻴﺴﺖ‪ :‬ﻳﺎ آﺳﻴﺐ و‬
‫ﺿﺮر را ﻣﺘﻮﺟﻪ او ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ در راه ﭘﻴﺮوي از ﺷﻴﻄﺎن و ﻫﻮاﻫﺎي ﻧﻔﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬آن‬
‫را ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻴﺮد‪ ،‬و ﻳﺎ ﻫﻴﭻ ﻧﻔﻊ و ﺳﻮدي ﺑﻪ وي ﻧﻤﻲرﺳﺎﻧﺪ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ آن را در ﻣﻮاردي‬
‫ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻴﺮد ﻛﻪ او را ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺰدﻳﻚ ﻧﻤﻲﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ‬ﺷﺠﺎعﺗﺮﻳﻦ اﻧﺴﺎن ﺑﻮد و ﭘﺲ از رﺳﻮل ﺧﺪا ص‪ ،‬ﻛﺴﻲ از او ﺷﺠﺎعﺗﺮ‬
‫ﻧﺒﻮد‪ .‬او از ﻋﻤﺮ ﺷﺠﺎعﺗﺮ ﺑﻮد‪ .‬و ﻋﻤﺮ از ﻋﺜﻤﺎن و ﻋﻠﻲ و ﻃﻠﺤﻪ و زﺑﻴﺮ ﺷﺠﺎعﺗﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ از ﺳﻴﺮت و اﺣﻮال و اوﺿﺎع آﻧﺎن ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آن را‬
‫ﻣﻲداﻧﺪ؛ زﻳﺮا اﺑﻮﺑﻜﺮ اﻗﺪام ﺑﻪ ﻛﺎرﻫﺎي ﺗﺮﺳﻨﺎك و وﺣﺸﺘﻨﺎﻛﻲ ﻧﻤﻮده ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص‬
‫از اﺑﺘﺪاي اﺳﻼم ﺗﺎ آﺧﺮش‪ ،‬اﻗﺪام ﺑﻪ آن ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ در اﻳﻦ ﻛﺎرﻫﺎ ﻫﻴﭻ ﺗﺮﺳﻲ‬
‫ﺑﻪ دل راه ﻧﺪاد‪ ،‬ﺑﺮ وي ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ ﻧﻨﻤﻮده و ﻫﻴﭻ ﮔﺎه ﺷﻜﺴﺖ ﻧﺨﻮرده اﺳﺖ‪ .‬او در ﻣﻮاﻗﻊ‬
‫ﺧﻄﺮﻧﺎك ﭘﻴﺶروي ﻣﻲﻛﺮد و ﺑﺎ ﺟﺎن ﺧﻮد از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ و ﭘﺎﺳﺪاري‬
‫ﻣﻲﻧﻤﻮد‪ .‬ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺎ دﺳﺘﺶ ﺑﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺟﻬﺎد ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺎ زﺑﺎﻧﺶ و ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺎ ﻣﺎﻟﺶ‪ .‬و‬
‫در ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻨﻬﺎ ﭘﻴﺸﻘﺪم و ﭘﻴﺶرو ﺑﻮد‪.‬‬
‫در روز ﺑﺪر ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻫﻤﺮاه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در ﺧﻴﻤﻪ ﺑﻮد در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﺴﺖ‬
‫دﺷﻤﻦ ﻗﺼﺪ ﻣﻜﺎن رﺳﻮل اﷲ ص را دارﻧﺪ‪ .‬او در اﻳﻦ ﻣﻮﻗﻊ ﺛﺎﺑﺖ دل و ﺑﻲﺑﺎك و‬
‫ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺘﻴﻦ و ﺣﻮاس ﺟﻤﻊ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص را ﻛﻤﻚ و ﻳﺎري و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻣﻲﻧﻤﻮد‪ ،‬از او‬
‫دﻓﺎع ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬و ﺑﻪ او ﻣﻲﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﺼﺮت و ﻳﺎري ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﺳﻤﺖ دﺷﻤﻦ ﻧﮕﺎه ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬دﻗﺖ ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ آﻳﺎ دﺷﻤﻦ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺒﺎرزه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻳﺎ‬
‫ﻧﻪ‪ .‬ﺑﻪ ﺻﻒﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﮕﺎه ﻣﻲﻛﺮد ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﺨﻮرده و آﺷﻔﺘﮕﻲ در ﺻﻔﻮف‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻳﺠﺎد ﻧﺸﻮد‪ .‬و ﺗﻤﺎﻣﻲ دﺳﺘﻮرات و ﺳﻔﺎرﺷﺎت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم را‬

‫‪٦٥‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪66‬‬

‫أﻥ رﺳﻮﻝ اﷲ ﳌﺎ ﻛﺎﻥ ﻳﻮﻡ ﺑﺪر ﰲ‬

‫ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ » :‬ﱠ‬
‫‪1‬‬

‫ﹰ‬
‫ﻣﺒﺘﺴﲈ ﻓﻘﺎﻝ‪:‬‬ ‫اﻟﻌﺮﻳﺶ ﻣﻌﻪ اﻟﺼﺪﻳﻖ أﺧﺬت رﺳﻮﻝ اﷲ ص ﻧﻌﺴﺔ ﻣﻦ اﻟﻨﻮﻡ‪ ,‬ﺛﻢ اﺳﺘﻴﻘﻆ‬
‫أﺑﴩ ﻳﺎ أﺑﺎﺑﻜﺮ ﻫﺬا ﺟﱪﺋﻴﻞ ﻋﲆ ﺛﻨﺎﻳﺎﻩ اﻟﻨﻘﻊ«‪» :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ رﺳﻮل اﷲ ص در روز ﺑﺪر ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﺮاه اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ در ﺧﻴﻤﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﺮت و ﭘﻴﻨﻜﻲ زد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﺒﺴﻢ ﺑﻴﺪار ﺷﺪ‬
‫و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﮋده ﺑﺪه اي اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬اﻳﻦ‪ ،‬ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ دﻧﺪانﻫﺎي ﺟﻠﻮﻳﻲاش ﮔﺮد و‬
‫ﻏﺒﺎر اﺳﺖ«‪ .‬در رواﻳﺖ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق آﻣﺪه ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬أﺑﴩ ﻳﺎ أﺑﺎﺑﻜﺮ أﺗﺎک‬
‫ﻧﴫ اﷲ‪ ,‬ﻫﺬا ﺟﱪﺋﻴﻞ آﺧﺬ ﺑﻌﻨﺎﻥ ﻓﺮﺳﻪ ﻳﻘﻮدﻩ ﻋﻠﯽ ﺛﻨﺎﻳﺎﻩ اﻟﻨﻘﻊ«‪» :2‬ﻣﮋده ﺑﺪه اي اﺑﻮﺑﻜﺮ‪،‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬در ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ از ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب‪ ‬رﻭاﻳﺖ ﺷﺪﻩ ﻛﻪ اﻭ ﮔﻔﺖ‪ :‬در رﻭز ﺑﺪر رﺳﻮﻝ اﷲ ص ﺑﻪ ﻣﴩﻛﺎﻥ ﻧﮕـﺎﻩ‬
‫ﻛﺮد ﻛﻪ آﻧﺎﻥ ﻫﺰار ﻧﻔﺮﻧﺪ ﻭ ﳘﺮاﻫﺎﻧﺶ ﺳﻴﺼﺪ ﻭ ﻧﻮزدﻩ ﻧﻔﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎﻩ ﭘﻴﺎﻣﱪ ص رﻭ ﺑﻪ ﻗﺒﻠﻪ ﻛﺮد ﺳﭙﺲ دﺳﺘﺎﻧﺶ را‬
‫ﺑﺎﻻ ﻛﺸﻴﺪ ﻭ ﴍﻭع ﺑﻪ ﻓﺮﻳﺎد ﻃﻠﺒﻴﺪﻥ ﭘﺮﻭردﮔﺎرش ﻧﻤﻮد‪» :‬اﻟﻠﻬﻢ أﻧﺠﺰ ﱄ ﻣﺎ ﻭﻋﺪﺗﻨﻲ‪ ,‬اﻟﻠﻬﻢ آت ﻣﺎ ﻭﻋـﺪﺗﻨﻲ‪ ,‬اﻟﻠﻬـﻢ‬
‫إﻥ ﲥﻠﮏ ﻫﺬﻩ اﻟﻌﺼﺎﺑﺔ ﻣﻦ أﻫﻞ اﻹﺳﻼﻡ ﻻ ﺗﻌﺒﺪ ﰲ اﻷرض«‪» :‬ﺧﺪاﻳﺎ‪ ,‬ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻭﻋـﺪﻩ دادﻩای‪ ,‬ﻭﻓـﺎ ﻛـﻦ‪.‬‬
‫ﭘﺮﻭردﮔﺎرا‪ ,‬آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻭﻋﺪﻩ دادﻩای‪ ,‬ﺑﻪ ﺟﺎ آر‪ .‬ﺧﺪاﻭﻧﺪا‪ ,‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﲨﺎﻋﺖ از ﻣﺴﻠﲈﻧﺎﻥ را از ﺑﲔ ﺑﱪی‪ ,‬دﻳﮕﺮ‬
‫ﺑﺮ رﻭی زﻣﲔ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻧﻤﯽﺷﻮی«‪ .‬ﻣﺪاﻡ ﭘﺮﻭردﮔﺎرش را ﺑﻪ ﻓﺮﻳﺎد ﻣﯽﻃﻠﺒﻴﺪ در ﺣﺎﻟﯽ ﻛﻪ دﺳﺘﺎﻧﺶ رﻭ ﺑـﻪ ﻗﺒﻠـﻪ ﺑـﺎﻻ‬
‫ﻛﺸﻴﺪﻩ ﺑﻮد ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺟﺎﻣﻪاش از ﺷﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺶ اﻓﺘﺎد‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﭘـﻴﺶ اﻭ رﻓـﺖ ﻭ ﺟﺎﻣـﻪاش را ﮔﺮﻓـﺖ ﻭ آﻥ را ﺑـﺮ ﺷـﺎﻧﻪﻫـﺎﻳﺶ‬
‫ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﭘﺸﺖ ﴎش اﻳﺴﺘﺎد ﻭ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﻓﺮﻳﺎد ﻃﻠﺒﻴﺪﻥ ﭘﺮﻭردﮔﺎرت ﺑﺲ اﺳﺖ‪ ,‬زﻳﺮا ﺑﺪﻭﻥ ﺷﮏ اﻭ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻮ ﻭﻋﺪﻩ دادﻩ‪ ,‬ﻭﻓﺎ ﻣﯽﻛﻨﺪ ﻭ آﻥ را ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﯽآﻭرد‪ .‬آﻧﮕﺎﻩ ﺧﺪاﻭﻧﺪ اﻳﻦ آﻳﻪ را ﻧﺎزﻝ ﻓﺮﻣﻮد‪DCBA{ :‬‬
‫‪) zKJI HGFE‬اﻧﻔﺎﻝ ‪)» (٩ :‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻴﺎﻭرﻳﺪ( زﻣﺎﻧﻰ را )ﻛﻪ از ﺷـﺪت ﻧـﺎراﺣﺘﻰ در‬
‫ﻣﻴﺪاﻥ ﺑﺪر‪ (,‬از ﭘﺮﻭردﮔﺎرﺗﺎﻥ ﻛﻤﻚ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺘﻴﺪ؛ ﻭ اﻭ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷـﲈ را ﭘـﺬﻳﺮﻓﺖ )ﻭ ﮔﻔـﺖ(‪ :‬ﻣـﻦ ﺷـﲈ را ﺑـﺎ ﻳﻜﻬـﺰار از‬
‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻥ‪ ,‬ﻛﻪ ﭘﺸﺖ ﴎ ﻫﻢ ﻓﺮﻭد ﻣﻰآﻳﻨﺪ‪ ,‬ﻳﺎر￯ ﻣﻰﻛﻨﻢ«‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاﻭﻧﺪ در اﻳﻦ ﺟﻨﮓ ﭘﻴﺎﻣﱪ ص را ﺑـﺎ ﻓﺮﺷـﺘﮕﺎﻥ ﻳـﺎری‬
‫داد‪) .‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ,‬ک ‪ ,٣٢‬ب ‪ ,١٨‬ص ‪ ١٣٨٣‬ﻭ ‪ ;١٣٨٤‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎری‪ ,‬ک ‪ ,٦٤‬ب ‪(٤‬‬
‫‪ −٢‬از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس‪ ‬رﻭاﻳﺖ اﺳﺖ‪» :‬أﻥ اﻟﻨﺒﯽ ص ﻗﺎﻝ ﻳﻮﻡ ﺑﺪر‪ :‬ﻫﺬا ﺟﱪﺋﻴﻞ آﺧﺬ ﺑﺮأس ﻓﺮﺳﻪ ﻋﻠﻴﻪ أداة اﳊـﺮب« ‪:‬‬
‫»ﭘﻴﺎﻣﱪ ص در رﻭز ﺑﺪر ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻳﻦ ﺟﱪﺋﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﴎ اﺳﺒﺶ را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻭ ﻭﺳـﺎﻳﻞ ﺟﻨﮕـﯽ ﺑـﺮ رﻭی آﻥ اﺳـﺖ«‪.‬‬
‫)ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎری‪ ,‬ک ‪ ,٦٤‬ب ‪ .(١١‬اﺑﻦ ﻛﺜﲑ در ﻛﺘﺎب اﻟﺒﺪاﻳﺔ ﻭاﻟﻨﻬﺎﻳﺔ‪ ,‬ﺟﻠﺪ ‪ ٢٨٣ ,٢٨٠ ,٢٧٦/٣‬ﻭ ‪ ٢٨٤‬ﻃـﺮﻕ‬
‫اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻭ راﻭﻳﺎﻥ آﻥ را ذﻛﺮ ﻛﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٦٦‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪67‬‬

‫ﻧﺼﺮت و ﻳﺎري ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎﻟﺖ ﺷﺪه؛ اﻳﻦ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻓﺴﺎر اﺳﺒﺶ را‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ و آن را ﻣﻲراﻧﺪ و ﺑﺮ دﻧﺪانﻫﺎي ﺟﻠﻮﻳﻲاش ﮔﺮد و ﻏﺒﺎر اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص و اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻌﺪ از آن ﻣﺎﺟﺮا از ﺧﻴﻤﻪ ﺧﺎرج ﺷﺪﻧﺪ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‬
‫ﻣﺸﺘﻲ ﺧﺎك ﺑﻪ ﻃﺮف ﻛﺎﻓﺮان ﭘﺮﺗﺎب ﻛﺮد؛ ﭘﺮﺗﺎﺑﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻗﺮآن از آن ﺳﺨﻦ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻴﺎن آورده و ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪) z M L K J I H G { :‬اﻧﻔﺎل‪.(17 :‬‬
‫»اﻳﻦ ﺷﻤﺎ ﻧﺒﻮدﻳﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﻛﺸﺘﻴﺪ؛ ﺑﻠﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﻬﺎ را ﻛﺸﺖ«‪.‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺎ ﻛﺎﻓﺮان ﻣﺒﺎرزه ﻣﻲﻛﺮد ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭘﺴﺮش‪،‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬در ﻛﺎرزار ﺑﺪر ﺗﻮ را دﻳﺪم و از ﺗﻮ روي ﮔﺮداﻧﻴﺪم‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﻣﻦ ﺗﻮ را ﻣﻲدﻳﺪم‪ ،‬ﺗﻮ را ﻣﻲﻛﺸﺘﻢ‪.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دو ﺑﺎر ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮردﻧﺪ؛ در ﺟﻨﮓ اُﺣﺪ و ﺟﻨﮓ ﺣ‪‬ﻨﻴﻦ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس آﻧﭽﻪ‬
‫ﻛﻪ در ﺳﻴﺮهﻫﺎ و ﻣﻐﺎزي آﻣﺪه‪ ،‬در اﻳﻦ دو ﺟﻨﮓ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻫﻤﭽﻨﺎن‬
‫ﭘﺎﻳﺪاري و ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮردﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ﺷﻜﺴﺖ‬
‫ﻧﺨﻮردﻧﺪ و ﺗﺎ آﺧﺮ ﺟﻨﮕﻴﺪﻧﺪ‪.1‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ و ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ و ﻧﺎﮔﻮارﺗﺮﻳﻦ ﻣﺼﻴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن روي آورد ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﺎدﺛﻪ ﻋﻘﻞﻫﺎ را ﺳﺴﺖ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ :‬ﻳﻜﻲ وﻓﺎﺗﺶ را‬
‫اﻧﻜﺎر ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﻳﻜﻲ ﺑﺎ دﻟﺴﺮدي در ﺟﺎي ﺧﻮد ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬و دﻳﮕﺮي ﻣﺘﺤﻴﺮ و ﺳﺮﮔﺸﺘﻪ‬
‫ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻌﻠﻮم ﻧﺒﻮد ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﺮ او ﻣﻲﮔﺬرد و ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﺮ او ﺳﻼم ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن آن‬
‫ﻗﺪر ﮔﺮﻳﻪ و زاري ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺮ ﭘﻬﻠﻮ ﻣﻲﺧﻔﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن در ﻧﻤﻮﻧﻪاي از‬
‫ﻗﻴﺎﻣﺖ اﻓﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﮔﻮﻳﻲ ﻛﻪ آن‪ ،‬ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺻﻐﺮي ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻛﺒﺮي ﺑﻮد‪ .‬اﻛﺜﺮ‬
‫ﺑﺎدﻳﻪﻧﺸﻴﻨﺎن از دﻳﻦ اﺳﻼم ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ و دﻻوراﻧﺸﺎن ﺧﻮار و دل ﺷﻜﺴﺘﻪ ﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ در‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﻛﻪ در ﺟﻨﮓ ﹸاﺣﺪ آﻥ ﻣﺼﻴﺒﺖ ﺑﺮای ﭘﻴﺎﻣﱪ ص اﺗﻔﺎﻕ اﻓﺘﺎد ﻭ ﻣـﴩﻛﺎﻥ رﻓﺘﻨـﺪ‪ ,‬ﭘﻴـﺎﻣﱪ ص ﺗﺮﺳـﻴﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﺒﺎدا ﻣﴩﻛﺎﻥ ﺑﺮﮔﺮدﻧﺪ از اﻳﻦرﻭ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﻛﺴﯽ ﺑﻪ دﻧﺒﺎﻟﺸﺎﻥ ﻣﯽرﻭد? ﻫﻔﺘﺎد ﻧﻔﺮ ﺑﻪ زﻭدی ﭘﺎﺳـﺦ دادﻧـﺪ ﻛـﻪ از‬
‫ﻣﻴﺎﻥ آﳖﺎ‪ ,‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻭ زﺑﲑ ﻫﻢ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺨﺎری آﻥ را از ﻋﺎﻳﺸﻪ رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩ اﺳﺖ‪) .‬ﻧﮕﺎ‪ :‬ﺑﺨﺎری‪ ,‬ک ‪ ,٦٤‬ب ‪.(٢٥‬‬

‫‪٦٧‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪68‬‬

‫اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ‪ ‬ﺑﺎ ﻗﻠﺒﻲ اﺳﺘﻮار و دﻟﻲ ﺷﺠﺎع ﭘﺎﺑﺮﺟﺎ ﺑﻮد و ﻧﺎﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ و‬
‫ﺑﻲﺗﺎﺑﻲ ﻧﻜﺮد و ﺳﺴﺖ و ﺿﻌﻴﻒ دل ﻧﺸﺪ‪ .‬ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺻﺒﺮ و ﻳﻘﻴﻦ را در وﺟﻮد‬
‫او ﺟﻤﻊ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ‪ ،‬او وﻓﺎت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص را ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻋﻼم ﻛﺮد و ﺑﻪ آﻧﺎن ﺧﺒﺮ‬
‫داد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻧﺰدش ﺑﻮده ﺑﺮاي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش اﺧﺘﻴﺎر ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﻪ آﻧﺎن‬
‫ﻓﺈﻥ اﷲ ﺣﯽ ﻻ ﻳﻤﻮت«‪:‬‬ ‫ﹰ‬
‫ﳏﻤﺪا ﻗﺪ ﻣﺎت‪ ,‬ﻭﻣﻦ ﻛﺎﻥ ﻳﻌﺒﺪ اﷲ ﱠ‬ ‫ﻓﺈﻥ‬ ‫ﹰ‬
‫ﳏﻤﺪا ﱠ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﻛﺎﻥ ﻳﻌﺒﺪ‬
‫»ﻫﺮ ﻛﺲ ﻣﺤﻤﺪ را ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪ‪ ،‬اﻳﻨﻚ ﻣﺤﻤﺪ از دﻧﻴﺎ رﻓﺘﻪ‪ ،‬و ﻫﺮ ﻛﺲ ﺧﺪا را ﭘﺮﺳﺘﺶ‬
‫ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ زﻧﺪه اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ ﮔﺎه ﻧﻤﻲﻣﻴﺮد«‪ .‬آﻧﮕﺎه اﻳﻦ آﻳﻪ را ﺗﻼوت ﻧﻤﻮد‪:‬‬
‫{‪ts r q p o n m lk j i h g f e d c‬‬
‫‪).z ` _ ~ }| { z y x w v u‬آل ﻋﻤﺮان‪.(144 :‬‬
‫»ﻣﺤﻤﺪ ص ﻓﻘﻂ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺧﺪاﺳﺖ؛ و ﭘﻴﺶ از او‪ ،‬ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن دﻳﮕﺮى ﻧﻴـﺰ ﺑﻮدﻧـﺪ؛‬
‫آﻳﺎ اﮔﺮ او ﺑﻤﻴﺮد و ﻳﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﺑﺮﻣﻰﮔﺮدﻳﺪ؟ )و اﺳﻼم را رﻫﺎ ﻛـﺮده ﺑـﻪ‬
‫دوران ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ و ﻛﻔﺮ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻧﻤﻮد؟( و ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﺑﺎز ﮔـﺮدد‪ ،‬ﻫﺮﮔـﺰ‬
‫ﺑﻪ ﺧﺪا ﺿﺮرى ﻧﻤﻰزﻧﺪ؛ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺰودى ﺷـﺎﻛﺮان )و اﺳـﺘﻘﺎﻣﺖﻛﻨﻨـﺪﮔﺎن( را ﭘـﺎداش‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ داد«‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺧﻄﺒﻪ ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬و آﻧﺎن را ﺛﺎﺑﺖ ﻗﺪم و ﭘﺎﺑﺮﺟﺎ و اﺳﺘﻮار ﺳﺎﺧﺖ و آﻧﺎن‬
‫را دﻟﺪاري و دﻟﮕﺮﻣﻲ داد و آﻧﺎن را اﻣﻴﺪوار و ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻛﺮد‪ .‬اﻧﺲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ‬ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺎ ﺧﻄﺒﻪ ﺧﻮاﻧﺪ و ﻣﺎ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ روﺑﺎه‪ ،‬ﺿﻌﻴﻒ و ﺗﺮﺳﻮ ﺑﻮدﻳﻢ‪ .‬ﻣﺪام ﻣﺎ را اﻣﻴﺪوار و ﺗﺸﻮﻳﻖ‬
‫ﻣﻲﻛﺮد ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷﻴﺮ‪ ،‬ﺷﺠﺎع و دﻟﻴﺮ ﺷﺪﻳﻢ«‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺎ ﻣﺸﻮرت ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺷﺮوع ﺑﻪ‬
‫آﻣﺎده ﻛﺮدن ﻟﺸﻜﺮ اﺳﺎﻣﻪ ﻛﺮد‪ .1‬و ﺑﺎ ﻣﺸﻮرت آﻧﺎن ﺟﻬﺖ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻣﺮﺗﺪﻳﻦ ﻛﻢ ﻛﻢ دﺳﺖ‬
‫ﺑﻪ ﻛﺎر ﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻣﺎﻧﻌﺎنِ زﻛﺎت ﻧﻤﻮد‪ 2‬ﺣﺘﻲ ﻋﻤﺮ ﺑﺎ آن ﻫﻤﻪ‬
‫ﻗﺪرت و ﺷﺠﺎﻋﺘﺶ ﺑﻪ او ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﺧﻠﻴﻔﺔ رﺳﻮل ﺧﺪا ص‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻣﺪارا ﻛﻦ‪.‬‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع در آﺧﺮ ﻛﺘﺎب ﺑﻴﺎﻥ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ −٢‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع در آﺧﺮ ﻛﺘﺎب ﺑﻴﺎﻥ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪٦٨‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪69‬‬

‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮ ﺳﺮ ﭼﻪ ﭼﻴﺰي ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﺪارا ﻛﻨﻢ‪ ،‬ﺑﺮ ﺳﺮ دﻳﻦِ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﭘﺮداﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺮ‬
‫ﺳﺮ ﺷﻌﺮ ﺟﻌﻠﻲ و ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ؟‬
‫ﮔﻮﻳﻢ‪ :‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺷﺠﺎﻋﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬دﻓﺎع وي از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‬
‫ﺑﺪان ﮔﺎه ﻛﻪ ﻋﻘﺒﻪ ﺑﻦ اﺑﻮﻣﻌﻴﻂ ﺧﻮاﺳﺖ او را ﺧﻔﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ذﻛﺮ ﺷﺪ‪ .‬و‬
‫ﻗﺒﻼً اﺷﺎره ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻊﮔﻴﺮي اﺑﻮﺑﻜﺮ در ﺳﻔﺮ ﻫﺠﺮت ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺪان ﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻪ‬
‫ﻗﺼﺪ ﻫﺠﺮت ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬از ﻣﻜﻪ ﺧﺎرج ﺷﺪﻧﺪ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص زﻳﺮ ﺗﺨﺘﻪ ﺳﻨﮕﻲ ﺧﻮاﺑﻴﺪ و‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ و ﭘﺎﺳﺪاري ﻣﻲﻧﻤﻮد ‪....‬‬
‫رواﻳﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ :‬ﺣﻮادث و اﺗﻔﺎﻗﺎﺗﻲ ﺑﺮاي ﺗﻮ ﭘﻴﺶ آﻣﺪه‬
‫ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﺮاي ﻛﻮهﻫﺎ ﭘﻴﺶ ﻣﻲآﻣﺪ‪ ،‬ﻛﻮهﻫﺎ را در ﻫﻢ ﻣﻲﺷﻜﺴﺖ و اﮔﺮ ﺑﺮاي درﻳﺎﻫﺎ ﭘﻴﺶ‬
‫ﻣﻲآﻣﺪ‪ ،‬درﻳﺎﻫﺎ را ﺑﻪ ﺧﺸﻢ ﻣﻲآورد؛ اﻣﺎ ﺗﻮ را ﻧﺪﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﺿﻌﻒ و ﺳﺴﺘﻲاي از ﺧﻮد‬
‫ﻧﺸﺎن دﻫﻲ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻌﺪ از آن ﺷﺒﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در ﻏﺎر ﺛﻮر ﺑﻮدم‪،‬‬
‫ﻫﻴﭻﮔﺎه ﺗﺮس و وﺣﺸﺖ ﺑﻪ دﻟﻢ راه ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ؛ زﻳﺮا ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻏﻢ و‬
‫اﻧﺪوه ﻣﺮا دﻳﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻧﮕﺮان ﺑﺎﺷﻲ اي اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﻳﻦ اﻣﺮ را ﺑﺎ‬
‫ﻧﺰول اﺟﻼل و رﺣﻤﺖ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ«‪.1‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ‬در ﻋﻴﻦ ﺷﺠﺎﻋﺖ و دﻟﻴﺮي ﻓﻄﺮي و ﺧﺪادادي‪ ،‬داراي ﺷﺠﺎﻋﺘﻲ دﻳﻨﻲ و‬
‫اﻳﻤﺎن و ﻳﻘﻴﻨﻲ ﻗﻮي ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ – ﻋﺰ وﺟﻞ – ﺑﻮد‪ .‬و اﻃﻤﻴﻨﺎن و اﻋﺘﻤﺎدي ﻛﺎﻣﻞ داﺷﺖ‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬از ﻋﺎﻳﺸﻪ ك رﻭاﻳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﱪ ص از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪ ,‬ﻧﻔﺎﻕ ﭘﺪﻳﺪار ﮔﺸﺖ‪ ,‬ﻋﺮبﻫﺎ ﻣﺮﺗـﺪ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ,‬ﻭ اﻧﺼﺎر ﻛﻨﺎرﻩﮔﲑی ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ آﻧﭽﻪ ﺑﺮای ﭘﺪرﻡ ﭘﻴﺶ آﻣﺪ‪ ,‬ﺑﺮای ﻛﻮﻩﻫﺎی ﳏﻜﻢ ﻭ اﺳـﺘﻮار ﭘـﻴﺶ ﻣـﯽآﻣـﺪ‪,‬‬
‫ﹰ‬
‫ﻗﻄﻌﺎ آﳖﺎ را در ﻫﻢ ﻣﯽﺷﻜﺴﺖ«‪ .‬ﺗﺮﻣﺬی آﻥ را از ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑﻪ ﺷﲈرﻩ ‪ ١٠٢٣‬رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻭ از اﺑﻮﺑﻜﺮ رﻭاﻳـﺖ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺑﻌﺪ از آﻥ ﺷﺒﯽ ﻛﻪ ﳘﺮاﻩ رﺳﻮﻝ اﷲ ص در ﻏﺎر ﺛﻮر ﺑﻮدﻡ‪ ,‬ﻫﻴﭻ ﮔﺎﻩ ﻧﮕﺮاﻧﯽ از ﭼﻴـﺰی ﺑـﻪ ﻭﺟـﻮد‬
‫ﻣﻦ راﻩ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ‪ ,‬ﻭ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دﻳﻦ اﺳﻼﻡ اﻧﺪﻭﻩ ﻭ ﺗﺮس ﺑﺮای ﻛﺴﯽ ﺑﻪ دﱂ راﻩ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ; زﻳﺮا رﺳﻮﻝ اﷲ ص ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ‬
‫ﻛﻪ ﻏﻢ ﻭ ﻧﮕﺮاﻧﯽاﻡ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻭ ﻭ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دﻳﻦ را دﻳﺪ‪ ,‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻮﻥ ﻋﻠﻴﮏ‪ ,‬ﻓﺈﻥ اﷲ ﻋﺰﻭﺟﻞ ﻗـﺪ ﻗـﴣ ﳍـﺬا‬
‫اﻷﻣﺮ ﺑﺎﻟﻨﴫ ﻭاﻟﺘﲈﻡ«‪» :‬آراﻡ ﺑﺎش‪ ,‬زﻳﺮا ﺧﺪاﻭﻧﺪ – ﻋﺰﻭﺟﻞ – اﻳﻦ اﻣﺮ را ﺑـﺎ ﻳـﺎری دادﻥ ﻭ ﻧـﺰﻭﻝ اﺟـﻼﻝ ﻭ رﲪـﺖ‬
‫ﻣﻘﺪر ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ«‪) .‬اﺑﻦ ﻋﺴﺎﻛﺮ آﻥ را اﺧﺮاج ﻛﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻨﺰ اﻟﻌﲈﻝ‪.(٤٨٦/١٢ ,‬‬

‫‪٦٩‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪70‬‬

‫ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ او و ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﻳﺎري ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺠﺎﻋﺘﻲ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي ﻛﺴﻲ ﺣﺎﺻﻞ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻗﻠﺒﻲ ﻗﻮي و دﻟﻲ اﺳﺘﻮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ اﻳﻦ ﺷﺠﺎﻋﺖ ﻫﻨﮕﺎم زﻳﺎد ﺷﺪن‬
‫اﻳﻤﺎن و ﻳﻘﻴﻦ‪ ،‬زﻳﺎد ﻣﻲﺷﻮد و ﻫﻨﮕﺎم ﻧﻘﺺ اﻳﻤﺎن و ﻳﻘﻴﻦ‪ ،‬آن ﻫﻢ رو ﺑﻪ ﻧﻘﺺ و ﻛﻤﻲ‬
‫ﻣﻲرود‪ .‬ﭘﺲ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻳﻘﻴﻦ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ دﺷﻤﻨﺶ ﭼﻴﺮه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت‬
‫ﺑﺮ او دﻟﻴﺮي ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻼف ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬و اﻳﻦ اﻣﺮ از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﺷﺠﺎﻋﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و دﻟﻴﺮي ﻧﻤﻮدن آﻧﺎن ﺑﺮ دﺷﻤﻨﺸﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﻦ‪ ،‬ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﺳﻴﺮت و زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ از ﻫﻤﺔ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻗﻠﺒﻲ ﻗﻮيﺗﺮ داﺷﺘﻪ و ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از آﻧﺎن در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺣﺘﻲ‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ او ﻫﻢ ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ؛ زﻳﺮا از وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش را ﻣﺒﻌﻮث ﻧﻤﻮده ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ‬
‫ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ از دﻧﻴﺎ رﻓﺘﻪ‪ ،‬او ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻓﺮدي ﻣﺠﺎﻫﺪ و دﻟﻴﺮ و ﺷﺠﺎع و دﻻور ﻣﺮدي ﺑﻮده ﻛﻪ‬
‫ﻫﻴﭻ ﮔﺎه در ﺟﻨﮓ ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺶ ﺑﻴﻢ و ﺗﺮﺳﻲ ﺑﻪ دل راه ﻧﺪاده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﺣﺘﻲ در ﻫﻨﮕﺎم‬
‫وﻓﺎت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻛﻪ دلﻫﺎي اﻛﺜﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺿﻌﻴﻒ و ﺳﺴﺖ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬او ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺴﻲ‬
‫ﺑﻮد ﻛﻪ آﻧﺎن را ﺛﺎﺑﺖ ﻗﺪم و اﺳﺘﻮار ﮔﺮداﻧﻴﺪ و آﻧﺎن را دﻟﺪاري داد‪) .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻪ ﻗﺒﻼً اﻳﻦ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻴﺎن ﺷﺪ( و در روز ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص داﺧﻞ ﻣﻜﻪ ﺷﺪ‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﺮدﺳﺘﺔ ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ در ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻮد و اﺳﻴﺪ ﺑﻦ ﺣﻀﻴﺮ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﺳﺮدﺳﺘﺔ اﻧﺼﺎر در ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻮد‪.1‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮﻳﻦ اﻧﺴﺎن در ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا ص‬

‫از ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص‪ ‬رواﻳﺖ اﺳﺖ‪» :‬أﻥ اﻟﻨﺒﻲ ص ﺑﻌﺜﻪ ﻋﲆ ﺟﻴﺶ ذات اﻟﺴﻼﺳﻞ‪,‬‬
‫ﻓﺄﺗﻴﺘﻪ ﻓﻘﻠﺖ‪ :‬أﻱ اﻟﻨﺎس أﺣﺐ إﻟﻴﮏ? ﻗﺎﻝ‪ :‬ﻋﺎﺋﺸﺔ‪ .‬ﻗﻠﺖ ﻣﻦ اﻟﺮﺟﺎﻝ? ﻗﺎﻝ‪ :‬أﺑﻮﻫﺎ‪ .‬ﻓﻘﻠﺖ‬
‫ﺛﻢ ﻣﻦ? ﻗﺎﻝ‪ :‬ﺛﻢ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ اﳋﻄﺎب ﻓﻌﺪ رﺟﺎﻻﹰ«‪.2‬‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ٢٨٥ ,٢٦٢ ,١٦٧−١٦٤/٤ ,‬ﻭ ‪ .٢٨٦‬ﺑﺎ ﻛﻤﯽ اﺧﺘﺼﺎر در ﺑﻌﻀﯽ ﺟﺎﻫـﺎ ﻭ ﭘـﺲ ﻭ ﭘـﻴﺶ ﻧﻤـﻮدﻥ‬
‫ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﻄﺎﻟﺐ آﻥ‪.‬‬
‫‪ −٢‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎری‪ ,‬ک ‪ ,٦٢‬ب ‪ ;٥‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ,‬ک ‪ ,٤٤‬ح ‪.٨‬‬

‫‪٧٠‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪71‬‬

‫»ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص او را ﺑﺮ ﺳﺮ ﻟﺸﻜﺮ ذات اﻟﺴﻼﺳﻞ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﭘﺲ ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص آﻣﺪم و‬

‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﺮاي ﺗﻮ از ﻫﻤﻪ ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮ اﺳﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ از ﻣﻴﺎن ﻣﺮدان‬
‫ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﺮاي ﺗﻮ از ﻫﻤﻪ ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮ اﺳﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭘﺪرش‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ ﺑﻌﺪ از او ﭼﻪ ﻛﺴﻲ؟‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺳﭙﺲ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب‪ .‬و ﭼﻨﺪ ﻣﺮد دﻳﮕﺮي را ﻧﺎم ﺑﺮد«‪.‬‬
‫در اﺣﺎدﻳﺚ »ﻣﺨﺎﻟﻪ«‪ 1‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﺪ ﺗﻮاﺗﺮ رﺳﻴﺪه‪ ،‬آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري و‬
‫ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ‪ ،‬از اﺑﻮﺳﻌﻴﺪ ﺧﺪري‪ ‬رواﻳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺮاي‬
‫إﻥ اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ ﺧﲑ ﹰ‬
‫ﻋﺒﺪا ﺑﲔ اﻟﺪﻧﻴﺎ ﻭﺑﲔ ﻣﺎ ﻋﻨﺪﻩ‪ ,‬ﻓﺎﺧﺘﺎر ﻣﺎ‬ ‫ﻣﺮدم ﺧﻄﺒﻪ ﺧﻮاﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮد‪ » :‬ﱠ‬
‫ﻋﻨﺪ اﷲ«‪» :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻨﺪهاي را ﻣﻴﺎن دﻧﻴﺎ و ﻣﻴﺎن آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻧﺰد ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺨﻴﺮ‬
‫ﻛﺮده و او آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻧﺰد ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﻮده اﺳﺖ«‪ .‬آﻧﮕﺎه اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﺮﻳﻪ ﻛﺮد و‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺎ ﭘﺪر و ﻣﺎدرﻣﺎن ﻓﺪاﻳﺖ ﺷﻮﻳﻢ! اﺑﻮﺳﻌﻴﺪ ﺧﺪري ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آن ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن دﻧﻴﺎ و‬
‫آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻧﺰد ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺨﻴﺮه ﺷﺪ‪ ،‬رﺳﻮل اﷲ ص ﺑﻮد‪ ،‬و اﺑﻮﺑﻜﺮ از ﻫﻤﺔ ﻣﺎ ﻋﺎﻟﻢﺗﺮ ﺑﻪ‬
‫آن ﺑﻮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻳﺎ أﺑﺎﺑﻜﺮ ﻻ ﺗﺒﻚ إنﱠ أﻣﻦ اﻟﻨﺎس ﻋﻠﻰ ﻓﻲ ﺻﺤﺒﺘﻪ‬
‫وﻣﺎﻟﻪ أﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬وﻟﻮ ﻛﻨﺖ ﻣﺘﺨﺬاً ﺧﻠﻴﻼً ﻏﻴﺮ رﺑﻲ ﻻﺗﺨﺬت أﺑﺎﺑﻜﺮ ﺧﻠﻴﻼً‪ 2‬وﻟﻜﻦ أﺧﻮة‬
‫اﻹﺳﻼم وﻣﻮدﺗﻪ‪ ،‬ﻻ ﻳﺒﻘﻴﻦ ﻓﻲ اﻟﻤﺴﺠﺪ ﺑﺎب إﻻﱠ ﺳﺪ إﻻﱠ ﺑﺎب أﺑﻲ ﺑﻜﺮ«‪.3‬‬
‫»اي اﺑﻮﺑﻜﺮ! ﮔﺮﻳﻪ ﻧﻜﻦ«‪ .‬ﺳﭙﺲ اﻓﺰود‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻫﻤﺔ ﻣﺮدم‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺎل و‬
‫ﺟﺎﻧﺶ ﺑﺮ ﻣﻦ ﻣﻨﺖ ﻧﻬﺎده اﺳﺖ و اﮔﺮ ﻣﻦ از ﻣﻴﺎن اﻣﺘﻢ‪ ،‬ﻛﺴﻲ را ﺑﻌﻨﻮان دوﺳﺖ ﺻﻤﻴﻤﻲ‪،‬‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﻛﺮدم‪ ،‬ﺣﺘﻤﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﻛﺮدم‪ .‬اﻣﺎ دوﺳﺘﻲ و اﺧﻮت اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﻛﺎﻓﻲ‬
‫اﺳﺖ«‪ .‬آﻧﺤﻀﺮت ص در ﭘﺎﻳﺎن‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺗﻤﺎم درﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺎز ﺷﺪهاﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺒﻨﺪﻳﺪ ﺟﺰ دروازة ﺧﺎﻧﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ‬را«‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﳐﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی راﺑﻄﺔ دﻭﺳﺘﯽ ﺧﺎﻟﺺ ﻭ ﺻﻤﻴﲈﻧﻪ ﻛﺴﯽ ﺑﺎ دﻳﮕﺮی اﺳﺖ )ﻣﱰﺟﻢ(‪.‬‬
‫‪ −٢‬از آﻧﺠﺎﻳﯽ ﻛﻪ دﻭﺳﺘﯽ ﺧﺎﻟﺺ ﻭ ﺻﻤﻴﲈﻧﻪ‪ ,‬ﻣﺴﺘﻠﺰﻡ ﻛﲈﻝ ﳏﺒﺖ ﻭ در ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻦ ﲤﺎﻡ ﻗﻠـﺐ اﺳـﺖ‪ ,‬از اﻳـﻦرﻭ ﭘﻴـﺎﻣﱪ‬
‫ص ﺻﻼح ﻧﺪاﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﳐﻠﻮﻗﯽ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮاﻥ ﺧﻠﻴﻞ ﻭ دﻭﺳﺖ ﺻﻤﻴﻤﯽ ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﺪ ‪) ....‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪.(٨٨/٣ ,‬‬
‫‪ −٣‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎری‪ ,‬ک ‪ ,٨‬ب ‪ ٨٠‬ﻭ ک ‪ ,٦٢‬ب ‪ ;٥‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ,‬ک ‪ ,٤٤‬ح ‪.٧−٢‬‬

‫‪٧١‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪72‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺨﺎري اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را از ﻃﺮﻳﻖ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺑﺪﻳﻦ ﺻﻮرت رواﻳﺖ ﻛﺮده ﻛﻪ‬
‫ﺑﻦ ﻋﺒﺎس م ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﷲ ص در ﺑﻴﻤﺎري وﻓﺎت‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﭘﺎرﭼﻪاي ﺑﻪ‬
‫ﺳﺮش ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬وارد ﻣﺴﺠﺪ ﺷﺪ و ﺑﺮ ﻣﻨﺒﺮ ﻧﺸﺴﺖ‪ .‬و ﭘﺲ از ﺣﻤﺪ و ﺛﻨﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﱠإﻧﻪ ﻟﻴﺲ ﻣﻦ اﻟﻨﺎس أﺣﺪ أﻣﻦ ﻋﲆ ﰲ ﻧﻔﺴﻪ ﻭﻣﺎﻟﻪ ﻣﻦ أﰊ ﺑﻜﺮ ﺑﻦ أﺑﯽ ﻗﺤﺎﻓﻪ ﻭﻟﻮ‬
‫ﹰ‬
‫ﺧﻠﻴﻼ‪ ,‬ﻭﻟﻜﻦ ﺧﻠﺔ اﻹﺳﻼﻡ أﻓﻀﻞ‪ ,‬ﺳﺪﻭا ﻋﻨﻲ‬ ‫ﹰ‬
‫ﺧﻠﻴﻼ ﻻﲣﺬت أﺑﺎﺑﻜﺮ‬ ‫ﹰ‬
‫ﻣﺘﺨﺬا ﻣﻦ أﻣﺘﻲ‬ ‫ﻛﻨﺖ‬
‫ﻛﻞ ﺧﻮﺧﺔ ﰲ ﻫﺬا اﳌﺴﺠﺪ ﻏﲑ ﺧﻮﺧﺔ أﰊ ﺑﻜﺮ« ﻭﰲ رﻭاﻳﺔ‪» :‬ﻭﻟﻜﻦ أﺧﻲ ﻭﺻﺎﺣﺒﻲ«‪.1‬‬
‫»اي ﻣﺮدم! ﻫﻤﺎﻧﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻫﻤﺔ ﻣﺮدم‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺎل و ﺟﺎﻧﺶ ﺑﺮ ﻣﻦ ﻣﻨﺖ ﻧﻬﺎده اﺳﺖ‬
‫و اﮔﺮ ﻣﻦ از ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﻛﺴﻲ را ﺑﻌﻨﻮان دوﺳﺖ ﺧﺎﻟﺺ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﻛﺮدم‪ ،‬ﺣﺘﻤﺎً‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ‬را ﺑﺮﻣﻲﮔﺰﻳﺪم‪ .‬اﻣﺎ دوﺳﺘﻲ اﺳﻼﻣﻲ از ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ دوﺳﺘﻲ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫و اﻓﺰود‪» :‬ﻫﻤﺔ درﻳﭽﻪﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺎز ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺒﻨﺪﻳﺪ ﺟﺰ درﻳﭽﺔ ﺧﺎﻧﻪ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ‬را«‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﻢ‪ :‬اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ )‪ (:‬ﺑﻘﻴﺔ اﺣﺎدﻳﺚ و رواﻳﺎت راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع »ﻣﺨﺎﻟﻪ« را ذﻛﺮ‬
‫ﻛﺮده و ﺳﭙﺲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ ﻧﺼﻮص‪ ،‬ﻣﺨﺘﺺ ﺑﻮدن اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﻓﻀﺎﺋﻞ و‬
‫ﺑﺮﺗﺮيﻫﺎي ﻫﻤﻨﺸﻴﻨﻲ و ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص و ﺑﻪ ﺟﺎي آوردن ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺣﻘﻮق آن را‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻛﺲ دﻳﮕﺮي از آن ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ ﺑﺮاي اﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﺗﺎ آﻧﺠﺎ رﺳﻴﺪه ﻛﻪ اﮔﺮ راﺑﻄﺔ دوﺳﺘﻲ ﺧﺎﻟﺺ و ﺻﻤﻴﻤﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﻣﺨﻠﻮق ﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲﺑﻮد ﺗﻨﻬﺎ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣﺴﺘﺤﻖ آن ﻣﻲﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﻠﻴﻞ و دوﺳﺖ ﺻﻤﻴﻤﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﭼﻮن‬
‫دوﺳﺘﻲ ﺧﺎﻟﺺ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻧﻬﺎﻳﺖ و ﻛﻤﺎل ﻣﺤﺒﺖ اﺳﺖ‪ ،‬از اﻳﻦرو ﭼﻨﻴﻦ راﺑﻄﻪاي ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ درﺳﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﺼﻮص ﺻﺮاﺣﺘﺎً ﺑﻴﺎن ﻣﻲدارﻧﺪ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮﻳﻦ و ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ اﻧﺴﺎن در ﻧﺰد‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻮد‪.2‬‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎری‪ ,‬ک ‪ ,٨‬ب ‪ ٨‬ﻭ ک ‪ ,٦٢‬ب ‪.٥‬‬
‫‪ −٢‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ٢٥٣/٤ ,‬ﻭ ‪.٢٥٤‬‬

‫‪٧٢‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪73‬‬

‫ﺣﻤﺎﻳﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص از اﺑﻮﺑﻜﺮ‬

‫آﻧﭽﻪ از اﺣﺎدﻳﺚ ﺻﺤﻴﺤﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص از اﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺖ و ﺟﺎﻧﺒﺪاري ﻣﻲﻧﻤﻮد و ﻣﺮدم را از روﻳﺎروﻳﻲ و ﻧﺰاعِ ﺑﺎ وي‪ ،‬ﻧﻬﻲ ﻣﻲﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺨﺎري از اﺑﻮدرداء‪ ‬رواﻳﺖ ﻛﺮده ﻛﻪ او ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدم ‪ ..‬دﻧﺒﺎﻟﺔ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ را ذﻛﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .1‬و در آن آﻣﺪه ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬إﻥ اﷲ ﺑﻌﺜﻨﻲ إﻟﻴﻜﻢ‬
‫ﻓﻘﻠﺘﻢ‪ :‬ﻛﺬﺑﺖ ﻭﻗﺎﻝ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ :‬ﺻﺪﻗﺖ‪ ,‬ﻭﻭاﺳﺎﻧﯽ ﺑﻨﻔﺴﻪ ﻭﻣﺎﻟﻪ‪ ,‬ﻓﻬﻞ أﻧﺘﻢ ﺗﺎرﻛﻮا ﱄ ﺻﺎﺣﺒﻲ‪,‬‬
‫ﻓﻬﻞ أﻧﺘﻢ ﺗﺎرﻛﻮا ﱄ ﺻﺎﺣﺒﻲ‪ .‬ﻓﲈ أﻭذی ﺑﻌﺪﻫﺎ«‪» :2‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮا ﺑﻪ ﺳﻮي ﺷﻤﺎ ﻣﺒﻌﻮث‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﻣﺒﺤﺚ »ﭘﻴﺸﯽ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺑﻮﺑﻜﺮ در اﺳﻼﻡ آﻭردﻥ«‪ ,‬ذﻛﺮ ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ −٢‬ﮔﻮﻳﻢ‪ :‬ﺑﺮای اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻭ رﺑﻴﻌﻪ ﺑﻦ ﻛﻌﺐ اﺳﻠﻤﯽ‪ ,‬ﻣﺎﺟﺮای ﻣﺸﺎﲠﯽ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮا اﺗﻔﺎﻕ اﻓﺘﺎدﻩ اﺳﺖ; در ﻣﺴﻨﺪ رﺑﻴﻌﻪ‬
‫آﻣﺪﻩ ﻛﻪ اﻭ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﱪ ص ﺧﺪﻣﺖ ﻣﯽﻛﺮدﻡ ﻭ اﻭ در ﻋﻮض‪ ,‬زﻣﻴﻨﯽ را ﺑﻪ ﻣﻦ داد ﻭ زﻣﻴﻨﯽ را ﻫـﻢ ﺑـﻪ اﺑـﻮﺑﻜﺮ‬
‫داد‪ .‬رﻭزﮔﺎر ﺳﭙﺮی ﺷﺪ ﻭ رﻭزی از رﻭزﻫﺎ ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺮ ﴎ درﺧﺖ ﺧﺮﻣﺎ ﻭ ﻣﻴﻮﻩاش اﺧﺘﻼﻑ ﭘﻴﺪا ﻛـﺮدﻳﻢ‪ .‬اﺑـﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻥ ﺧﻮﺷﻪ در ﳏﺪﻭدﻩ زﻣﲔ ﻣﻦ اﺳﺖ ﻭ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻣﻦ اﺳﺖ‪ ,‬ﻭ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻧﻪ‪ ,‬در ﳏـﺪﻭدﻩ زﻣـﲔ ﻣـﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻭ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻣﻦ اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﲔ ﻣﻦ ﻭ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺟﺮ ﻭ ﺑﺤﺚ ﻭ ﻧﺰاع ﺑﻮد‪ .‬اﻭ ﺣﺮﻓـﯽ ﺑـﻪ ﻣـﻦ زد ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺮاﻳﻢ ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﹰ‬
‫ﺑﻌﺪا ﭘﺸﻴﲈﻥ ﺷﺪ ﻭ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬ای رﺑﻴﻌﻪ‪ ,‬ﺗﻮ ﻫﻢ ﺣﺮﻓﯽ ﻣﺜﻞ آﻥ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﮕـﻮ ﺗـﺎ آﻥ را ﺗﻼﻓـﯽ‬
‫ﻛﺮدﻩ ﺑﺎﺷﯽ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻧﻤﯽﻛﻨﻢ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﺎ اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ را ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﯽﮔﻮﻳﯽ‪ ,‬ﻭ ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ از رﺳﻮﻝ اﷲ ص‬
‫ﺑﺮای اﻳﻦ ﻛﺎر ﻳﺎری ﻣﯽﺧﻮاﻫﻢ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻧﻤﯽﻛﻨﻢ‪ .‬رﺑﻴﻌﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻮﺑﻜﺮ زﻣﲔ را ﺗﺮک ﻛﺮد ﻭ ﺑﻪ ﻧـﺰد ﭘﻴـﺎﻣﱪ‬
‫ص رﻫﺴﭙﺎر ﺷﺪ‪ ,‬ﻣﻦ ﻫﻢ ﺑﻪ دﻧﺒﺎﻟﺶ رﻓﺘﻢ‪ .‬ﻛﺴﺎﻧﯽ ﻛﻪ ﺗﺎزﻩ اﺳﻼﻡ آﻭردﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ,‬آﻣﺪﻧـﺪ ﻭ ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬ﺧـﺪا ﺑـﻪ اﺑـﻮﺑﻜﺮ‬
‫رﺣﻢ ﻛﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﭼﻪ از رﺳﻮﻝ اﷲ ص ﻋﻠﻴﻪ ﺗﻮ ﻛﻤﮏ ﻣﯽﮔﲑد در ﺣﺎﻟﯽ ﻛﻪ اﻭ ﺑﻮد ﻛﻪ آﻥ ﻛﻠﻤﻪ ﻧﺎﺧﻮش را ﺑـﻪ ﺗـﻮ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬آﻳﺎ ﻣﯽداﻧﻴﺪ اﻳﻦ ﻣﺮد ﻛﻴﺴﺖ? اﻳﻦ‪ ,‬اﺑﻮﺑﻜﺮ اﺳﺖ‪ :‬دﻭﻣﲔ ﻧﻔﺮ در ﻏﺎر ﺛﻮر‪ ,‬ﻭ رﻳـﺶ ﺳـﻔﻴﺪ ﻭ ﺑﺰرﮔﻤـﺮد‬
‫اﺳﻼﻡ‪ .‬ﺷﲈ را ﺑﺮﺣﺬر ﻣﯽدارﻡ از اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻨﲔ ﺣﺮﻑﻫﺎﻳﯽ ﺑﺰﻧﻴﺪ‪ .‬اﻭ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺮﻑﻫﺎﻳﯽ ﻛﻪ ﻣﯽزﻧﻴﺪ‪ ,‬ﻣﯽﺑﻴﻨـﺪ ﻛـﻪ ﺷـﲈ‬
‫ﻣﺮا ﻋﻠﻴﻪ اﻭ ﻳﺎری ﻣﯽﻛﻨﻴﺪ‪ ,‬آﻧﮕﺎﻩ ﻧﺎراﺣﺖ ﻣﯽﺷﻮد ﻭ ﻧﺰد رﺳﻮﻝ اﷲ ص ﻣﯽرﻭد ﻭ اﻭ ﻫـﻢ ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﻧـﺎراﺣﺘﯽاش‬
‫ﺧﺸﻤﮕﲔ ﻣﯽﺷﻮد ﻭ ﺧﺪاﻭﻧﺪ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺸﻢ ﻭ ﻧﺎراﺣﺘﯽ آﻥ دﻭ‪ ,‬ﺧـﺸﻤﮕﲔ ﻣـﯽﺷـﻮد; در ﻧﺘﻴﺠـﻪ رﺑﻴﻌـﻪ ﻧـﺎﺑﻮد‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﭼﻪ دﺳﺘﻮری ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﯽدﻫﯽ? ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﺮﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎﻩ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﺳﻮی ﭘﻴﺎﻣﱪ ص رﻭاﻧﻪ ﺷـﺪ ﻭ‬
‫ﻣﻦ ﻫﻢ ﺑﺎ اﺣﺘﻴﺎط ﻭ ﻳﻮاﺷﻜﯽ اﻭ را دﻧﺒﺎﻝ ﻛﺮدﻡ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺪﻣﺖ رﺳﻮﻝ اﷲ ص رﺳﻴﺪ ﻭ ﻣﺎﺟﺮا را ﺑـﺮاﻳﺶ ﺑـﺎزﮔﻮ =‬
‫=‬

‫‪٧٣‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪74‬‬

‫ﻛﺮد و ﺷﻤﺎ در ﺟﻮاب دﻋﻮت ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻴﺪ‪ :‬دروغ ﻣﻲﮔﻮﻳﻲ‪ ،‬وﻟﻲ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬راﺳﺖ‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻲ‪ .‬او ﺑﺎ ﺟﺎن و ﻣﺎﻟﺶ ﻣﺮا ﻳﺎري داد‪ .‬ﭘﺲ آﻳﺎ دﺳﺖ از ﺳﺮ رﻓﻴﻖ ﻣﻦ ﺑﺮ‬
‫ﻧﻤﻲدارﻳﺪ؟ آﻳﺎ دﺳﺖ از ﺳﺮ رﻓﻴﻖ ﻣﻦ ﺑﺮ ﻧﻤﻲدارﻳﺪ؟ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻌﺪ از آن دﻳﮕﺮ ﻫﻴﭻ ﮔﺎه‬
‫ﻣﻮرد اذﻳﺖ و آزار ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺖ«‪.‬‬

‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻫﻴﭻ ﮔﺎه در ﺣﻖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺪي ﻧﻜﺮد‬

‫در ﻫﻴﭻ ﺟﺎي ﻗﺮآن ﻧﻴﺎﻣﺪه ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﺳﺮزﻧﺶ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬و اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻫﻴﭻ ﮔﺎه‬
‫در ﺣﻖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺪي ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص رواﻳﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ اﻳﺸﺎن در‬
‫ﻳﻜﻲ از ﺧﻄﺒﻪﻫﺎﻳﺶ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬أﳞﺎ اﻟﻨﺎس اﻋﺮﻓﻮا ﻷﰊ ﺑﻜﺮ ﺣﻘﻪ; ﻓﺈﻧﻪ ﱂ ﻳﺴﺆﲏ ﻗﻂ«‪.1‬‬

‫_____________________________‬
‫= =ﻧﻤﻮد‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﱪ ص ﴎش را رﻭ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﻠﻨﺪ ﻧﻤﻮد ﻭ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ای رﺑﻴﻌﻪ‪ ,‬ﭼﻪ ﭼﻴﺰی ﺑﺮای ﺗﻮ ﻭ اﺑـﻮﺑﻜﺮ ﺻـﺪﻳﻖ ﭘـﻴﺶ‬
‫آﻣﺪﻩ?! ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ای رﺳﻮﻝ ﺧﺪا‪ ,‬ﻣﺎﺟﺮا ﭼﻨﲔ ﻭ ﭼﻨﺎﻥ ﺑﻮد‪ .‬اﻭ ﺣﺮﻓﯽ ﺑﻪ ﻣﻦ زد ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﻢ ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ ﺑـﻮد ﻭ ﺳـﭙﺲ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﮔﻔﺘﻪاﻡ‪ ,‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﮕﻮ ﺗﺎ آﻥ را ﺗﻼﻓﯽ ﻛﺮدﻩ ﺑﺎﺷﯽ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﱪ ص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺧـﻮب‪ ,‬ﺣـﺮﻓﺶ را‬
‫رد ﻣﻜﻦ ﻭ در ﺟﻮاﺑﺶ ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺧـﺪا ﺗـﻮ را ﺑﺒﺨـﺸﺪ ای اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ,‬آﻧﮕـﺎﻩ اﺑـﻮﺑﻜﺮ رﻭ ﺑـﻪ آﻥ ﻃـﺮﻑ ﻛـﺮد در ﺣـﺎﻟﯽ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﯽﮔﺮﻳﺴﺖ«‪) .‬ﻃﱪاﻧﯽ آﻥ را از رﺑﻴﻌﻪ اﺳﻠﻤﯽ رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩ اﺳﺖ(‪ .‬اﺑﻦ ﺣﺠـﺮ ﻫﻴﺜﻤـﯽ در ﻛﺘـﺎب »ﳎﻤـﻊ اﻟﺰﻭاﺋـﺪ«‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در اﺳﻨﺎد اﻳﻦ رﻭاﻳﺖ‪ ,‬ﻣﺒﺎرک ﺑﻦ ﻓﻀﺎﻟﻪ ﻭﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺣﺪﻳﺜﺶ‪ ,‬ﺣﺴﻦ اﺳﺖ ﻭ ﺑﻘﻴﻪ راﻭﻳﺎﻥ آﻥ‪ ,‬اﻫـﻞ ﺛﻘـﻪ ﻭ‬
‫ﻣﻮرد اﻋﺘﲈدﻧﺪ‪) .‬ﳎﻤﻊ اﻟﺰﻭاﺋﺪ‪ .(٤٥/٩ ,‬اﻣﺎﻡ اﲪﺪ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩ ﻭ در آﻥ ﺑﻌـﺪ از ﻓﺮﻣـﻮدﻩ ﭘﻴـﺎﻣﱪ‬
‫ص‪» :‬ﻭﻟﯽ در ﺟﻮاﺑﺶ ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺧﺪا ﺗﻮ را ﺑﺒﺨﺸﺪ ای اﺑﻮﺑﻜﺮ«‪ ,‬ﻋﺒﺎرت ‪» :‬آﻧﮕﺎﻩ ﮔﻔﺘﻢ ‪ ....‬ﺗﺎ آﺧﺮ« آﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪) .‬ﻓـﺘﺢ‬
‫اﻟﺒﺎری‪.(٢٦/٧ ,‬‬
‫‪ −١‬از ﺳﻬﻞ ﺑﻦ ﻳﻮﺳﻒ ﺑﻦ ﺳﻬﻞ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ از ﭘﺪرش‪ ,‬ﻭ اﻭ ﻫﻢ از ﭘﺪر ﺑﺰرﮔﺶ ﻛـﻪ ﺑـﺮادر ﻛﻌـﺐ ﺑـﻦ ﻣﺎﻟـﮏ اﺳـﺖ‪,‬‬
‫رﻭاﻳﺖ ﺷﺪﻩ ﻛﻪ ﻭی ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪» :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﻛﻪ رﺳﻮﻝ اﷲ ص از ﺣﺠﺔاﻟﻮداع ﺑﺮﮔﺸﺖ‪ ,‬ﺑﺎﻻی ﻣﻨﱪ رﻓـﺖ ﻭ ﭘـﺲ از‬
‫ﲪﺪ ﻭ ﺛﻨﺎی ﭘﺮﻭردﮔﺎر‪ ,‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬أﳞﺎ اﻟﻨﺎس إﻥ أﺑﺎﺑﻜﺮ ﱂ ﻳﺴﺆﲏ ﻗﻂ«‪» :‬ای ﻣﺮدﻡ‪ ,‬ﳘﺎﻧﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻫﻴﭻ ﮔﺎﻩ در ﺣـﻖ ﻣـﻦ‬
‫ﺑﺪی ﻧﻜﺮدﻩ اﺳﺖ«‪ .‬اﺑﻦ ﻣﻨﺪﻩ آﻥ را اﺧﺮاج ﻛﺮدﻩ ﻭ ﮔﻔﺘﻪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ‪ ,‬ﻏﺮﻳﺐ اﺳﺖ ﻭ ﺗﻨﻬﺎ از اﻳـﻦ ﻃﺮﻳـﻖ رﻭاﻳـﺖ‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ )ﻛﻨﺰ اﻟﻌﲈﻝ‪.(٥٠٤/١٢ ,‬‬
‫=‬

‫‪٧٤‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪75‬‬

‫»اي ﻣﺮدم‪ ،‬ﻗﺪر اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﺑﺪاﻧﻴﺪ و ﺣﻘﺶ را ﻣﺮاﻋﺎت ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬زﻳﺮا او ﻫﻴﭻ ﮔﺎه در ﺣﻖّ‬
‫ﻣﻦ ﺑﺪي ﻧﻜﺮده اﺳﺖ«‪.1‬‬
‫دﺧﺘﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ )ﻋﺎﻳﺸﻪ(‪ ،‬ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮﻳﻦ ﻫﻤﺴﺮ در ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‬

‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺎ دﺧﺘﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ ازدواج ﻧﻤﻮد‪ .‬و او از ﻣﻴﺎن ﺗﻤﺎم ﻫﻤﺴﺮان ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‪،‬‬
‫در ﻧﺰد او از ﻫﻤﻪ ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺠﺰ ﻋﻤﺮ‬
‫‪ ،‬از اﻳﻦ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﻧﻴﺴﺖ؛ اﻣﺎ دﺧﺘﺮ ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﺣﻔﺼﻪ ﺑﻪ ﭘﺎي ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻧﻤﻲرﺳﻴﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﺣﺘﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺣﻔﺼﻪ را ﻃﻼق داد و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ او رﺟﻌﺖ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺳﻮده ﻧﻮﺑﺖ ﻫﻤﺒﺴﺘﺮي ﺧﻮد را ﺑﺎ اﺟﺎزة ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ داد‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص دو ﺷﺐ‬
‫ﻧﺰد ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻣﻲرﻓﺖ‪ .2‬ﭘﺲ ﻧﺴﺒﺖ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻴﭻ‬
‫ﻳﻚ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﭼﻨﺎن ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮِ راﺳﺘﮕﻮ ﺑﻪ ﺛﺒﻮت رﺳﻴﺪه ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻓﻀﻞ‬
‫ﻋﺎﺋﺸﺔ ﻋﲆ اﻟﻨﺴﺎء ﻛﻔﻀﻞ اﻟﺜﺮﻳﺪ ﻋﲆ ﺳﺎﺋﺮ اﻟﻄﻌﺎﻡ«‪.3‬‬
‫»ﻓﻀﻞ و ﺑﺮﺗﺮي ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑﺮ ﺳﺎﻳﺮ زﻧﺎن ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻓﻀﻞ و ﺑﺮﺗﺮي ﺗﺮﻳﺪ ﮔﻮﺷﺖ ﺑﺮ ﺳﺎﻳﺮ‬
‫ﻏﺬاﻫﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫و در ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺤﻲ ﻛﻪ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص آن را رواﻳﺖ ﻛﺮده‪ ،‬آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ او‬
‫_____________________________‬
‫= ﻃﱪاﻧﯽ از ﺳﻬﻞ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ‪ ‬رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩ ﻛﻪ اﻭ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﻛﻪ ﭘﻴـﺎﻣﱪ ص از ﺣﺠـﺔاﻟﻮداع ﺑﺮﮔـﺸﺖ‪ ,‬ﺑـﺎﻻی‬
‫ﻣﻨﱪ رﻓﺖ ﻭ ﭘﺲ از ﲪﺪ ﻭ ﺛﻨﺎی ﭘﺮﻭردﮔﺎر‪ ,‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬أﳞﺎ اﻟﻨﺎس إﻥ أﺑﺎﺑﻜﺮ ﱂ ﻳﺴﺆﲏ ﻗﻂ ﻓﺎﻋﺮﻓﻮا ﻟﻪ ذﻟﮏ‪ ,‬أﳞﺎ اﻟﻨـﺎس‬
‫إﲏ راض ﻋﻨﻪ ﻭﻋﻦ ﻋﻤﺮ‪ ,‬ﻭﻋﺜﲈﻥ‪ ,‬ﻭﻋﻠﯽ‪ ,‬ﻭﻃﻠﺤﺔ‪ ,‬ﻭاﻟﺰﺑﲑ‪ ,‬ﻭﺳﻌﺪ‪ ,‬ﻭﻋﺒﺪاﻟﺮﲪﻦ ﺑـﻦ ﻋـﻮﻑ ﻭاﳌﻬـﺎﺟﺮﻳﻦ اﻷﻭﻟـﲔ‬
‫ﻓﺎﻋﺮﻓﻮا ذﻟﮏ ﳍﻢ«‪» :‬ای ﻣﺮدﻡ‪ ,‬ﳘﺎﻧﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻫﻴﭻ ﮔﺎﻩ در ﺣﻖ ﻣﻦ ﺑﺪی ﻧﻜﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ,‬ﭘﺲ ﻗﺪرش را ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻭ ﺷﲈ ﻫﻢ‬
‫در ﺣﻖ اﻭ ﺑﺪی ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ .‬ای ﻣﺮدﻡ‪ ,‬ﳘﺎﻧﺎ ﻣﻦ از اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ,‬ﻋﻤﺮ‪ ,‬ﻋﺜﲈﻥ‪ ,‬ﻋﻠﯽ‪ ,‬ﻃﻠﺤﻪ‪ ,‬زﺑﲑ‪ ,‬ﺳﻌﺪ‪ ,‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﲪﻦ ﺑﻦ ﻋـﻮﻑ‬
‫ﻭ ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ اﻭﻟﲔ راﺿﯽ ﻭ ﺧﺸﻨﻮدﻡ‪ ,‬ﭘﺲ ﺷﲈ ﻫﻢ ﻗﺪرﺷﺎﻥ را ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻭ از آﻧﺎﻥ راﺿﯽ ﻭ ﺧﺸﻨﻮد ﺑﺎﺷﻴﺪ«‪.‬‬
‫‪ −١‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪.٦٤/٤ ,‬‬
‫‪ −٢‬آﻥ ﭼﻨﺎﻥ ﻛﻪ در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎری‪ ,‬ک ‪ ,٦٧‬ب ‪ ;٩٨‬ﻭ ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ,‬ک ‪ ,١٧‬ب ‪ ١٤‬آﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ −٣‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎری‪ ,‬ک ‪ ,٦٢‬ب ‪ ;٣٠‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ,‬ک ‪ ,٤٢‬ب ‪.١٣‬‬

‫‪٧٥‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪76‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻗﻠﺖ ﻳﺎ رﺳﻮﻝ اﷲ أﻱ اﻟﻨﺴﺎء أﺣﺐ إﻟﻴﮏ? ﻗﺎﻝ‪ :‬ﻋﺎﺋﺸﺔ«‪.1‬‬

‫»ﮔﻔﺘﻢ اي رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬ﻛﺪام ﻳﻚ از زﻧﺎن در ﻧﺰد ﺗﻮ از ﻫﻤﻪ ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮ اﺳﺖ؟‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻋﺎﻳﺸﻪ«‪.‬‬
‫ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻫﻤﺪم و ﻫﻤﻨﺸﻴﻦ و ﻫﻤﺮاه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در اواﺧﺮ ﻧﺒﻮت و ﻛﺎﻣﻞ ﺷﺪن دﻳﻦ‬
‫اﺳﻼم ﺑﻮد‪ ،‬از اﻳﻦرو درﺟﺔ واﻻﻳﻲ از ﻋﻠﻢ و اﻳﻤﺎن ﺑﺮاﻳﺶ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ در آﻏﺎز ﻧﺒﻮت ﻫﻤﺮاه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ؛ زﻳﺮا ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫از ﻫﻤﻪ ﺑﻪ اﻣﺖ اﺳﻼم ﻧﻔﻊ رﺳﺎﻧﻴﺪه و ﻋﻠﻮم دﻳﻨﻲ و ﺳﻨﺖﻫﺎﻳﻲ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص را ﺑﻪ اﻣﺖ‬
‫اﺳﻼم رﺳﺎﻧﻴﺪه ﻛﻪ دﻳﮕﺮان آن را ﻧﺮﺳﺎﻧﺪهاﻧﺪ‪.2‬‬
‫اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﺑﺮ ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ و اﺣﺘﺮام و دوﺳﺘﻲ ﻋﺎﻳﺸﻪ اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‬
‫ﻣﺘﻔﻖاﻧﺪ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن زﻧﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‪ ،‬ﻣﺎدران ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﻋﺎﺋﺸﻪ در ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص از‬
‫ﻫﻤﻪﺷﺎن ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮ ﺑﻮده و در ﻧﺰد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﻫﻤﻪﺷﺎن اﺣﺘﺮام ﺑﻴﺸﺘﺮي دارد‪ .‬در‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﻫﺪاﻳﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻲدادﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ روزﮔﺎري ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ روزﮔﺎر ﻋﺎﻳﺸﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،3‬ﭼﻮن ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺗﺎ ﭼﻪ ﺣﺪي ﺑﻪ او ﻣﺤﺒﺖ ﻣﻲورزﻳﺪ‪ .‬ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﺴﺮاﻧﺶ ﺑﺮ آن رﺷﻚ‬
‫ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ و ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ‬را ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ او ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻤﺴﺮاﻧﺖ از ﺗﻮ‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﻪ در ﺣﻖ دﺧﺘﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻋﺪاﻟﺖ را رﻋﺎﻳﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬و ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ ﺑﻪ او‬
‫ﻣﺤﺒﺖ ﻧﻮرزد‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻳﺎ دوﺳﺖ ﻧﺪاري آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻣﻦ دوﺳﺖ‬
‫دارم؟ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﺮا دوﺳﺖ دارم‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭘﺲ ﻋﺎﻳﺸﻪ را دوﺳﺖ ﺑﺪار«‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ وﺟﻮد دارد‪ .4‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري و‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﲣﺮﻳﺞ آﻥ ﻗﺒ ﹰ‬
‫ﻼ ذﻛﺮ ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ −٢‬اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ )‪ (:‬آﻥ را در ﻣﺒﺤﺚ »ﺑﺮﺗﺮی ﻣﻴﺎﻥ اﻭ ﻭ ﺧﺪﳚﻪ« آﻭردﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ −٣‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎری‪ ,‬ک ‪ ,٦٢‬ب ‪.٣٠‬‬
‫‪ −٤‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ,‬ﺷﲈرﻩ ‪.٢٤٤٢‬‬

‫‪٧٦‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪77‬‬

‫ﻣﺴﻠﻢ آﻣﺪه ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻳﺎ ﻋﺎﺋﺸﺔ ﻫﺬا ﺟﱪﺋﻴﻞ ﻳﻘﺮأ ﻋﻠﻴﮏ اﻟﺴﻼﻡ ﻗﺎﻟﺖ‪:‬‬
‫ﻭﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼﻡ ﻭرﲪﺔ اﷲ‪ ,‬ﺗﺮ￯ ﻣﺎ ﻻ ﻧﺮ￯«‪» :1‬اي ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺗﻮ ﺳﻼم‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻋﺎﻳﺸﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳﻼم و رﺣﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ او ﺑﺎد! ﺗﻮ ﭼﻴﺰي را ﻣﻲﺑﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ‬
‫ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻴﻢ«‪ .‬و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در ﺑﻴﻤﺎرياش ﻛﻪ در آن ﻓﻮت ﻧﻤﻮد ﻣﻲﮔﻔﺖ‪» :‬أﻳﻦ أﻧﺎ اﻟﻴﻮﻡ«‪:‬‬
‫»اﻣﺮوز ﻣﻦ ﻛﺠﺎﻳﻢ«؟ ﺧﻮاﺳﺖ در ﻧﺰد ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ .2‬ﺳﭙﺲ از ﻫﻤﺴﺮاﻧﺶ اﺟﺎزه ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻴﻤﺎري در ﺧﺎﻧﺔ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ در ﺧﺎﻧﺔ او ﺑﻴﻤﺎر ﺷﺪ و در آﻧﺠﺎ ﻣﺎ ﺑﻴﻦ ﺑﺎﻻي‬
‫ﺳﻴﻨﻪ و ﮔﺮدن ﻋﺎﻳﺸﻪ و در داﻣﻦ او وﻓﺎت ﻳﺎﻓﺖ‪ .3‬ﻋﺎﻳﺸﻪ م ﺷﺨﺼﻲ ﭘﺮ ﺧﻴﺮ و ﺑﺮﻛﺖ ﺑﺮاي‬
‫اﻣﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻮد ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﺳﻴﺪ ﺑﻦ ﺣﻀﻴﺮ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻳﺔ ﺗﻴﻤﻢ را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ‬
‫ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪» :‬اي ﺧﺎﻧﺪان اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬اﻳﻦ اوﻟﻴﻦ ﺧﻴﺮ و ﺑﺮﻛﺖ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺖ )ﺑﻠﻜﻪ‬
‫ﺷﻤﺎ ﺧﻴﺮ و ﺑﺮﻛﺖ زﻳﺎدي داﺷﺘﻪاﻳﺪ(‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﮔﺎه اﻣﺮ ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪي ﺑﺮاي ﺗﻮ ﭘﻴﺶ ﻧﻴﺎﻣﺪه ﻣﮕﺮ‬
‫آﻧﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در آن‪ ،‬ﺧﻴﺮ و ﺑﺮﻛﺘﻲ را ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻗﺮار داده اﺳﺖ«‪ .4‬ﻗﺒﻞ از اﻳﻦ آﻳﻪ‪،‬‬
‫آﻳﺎت ﺗﺒﺮﺋﺔ ﻋﺎﻳﺸﻪ از آن ﺗﻬﻤﺘﻲ ﻛﻪ ﺗﻬﻤﺖ زﻧﺎن ﺑﻪ او ﺑﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺎزل ﺷﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﻧﺎزل‬
‫ﻛﺮدن اﻳﻦ آﻳﺎت‪ ،‬ﻋﺎﻳﺸﻪ را از ﺑﺎﻻي ﻫﻔﺖ ﻃﺒﻘﺔ آﺳﻤﺎن ﻫﻢ ﻣﺒﺮا ﻧﻤﻮد و او را از ﺣﻤﺎﻳﺖ‬
‫ﺷﺪﮔﺎن و ﻧﮕﻬﺪارﺷﺪﮔﺎن از ﻓﺴﺎد ﻗﺮار داد‪.5‬‬
‫اﻳﻤﺎن آوردن ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان و ﻧﺰدﻳﻜﺎن اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‪ ،‬از‬
‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي اﺑﻮﺑﻜﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺪر اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص اﻳﻤﺎن آورد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺎدرش‪،‬‬
‫ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ و ﻧﻮهﻫﺎﻳﺶ ﻫﻤﮕﻲ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص اﻳﻤﺎن آوردﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮﻗﺤﺎﻓﻪ در ﻣﻜﻪ اﻧﺴﺎن‬
‫ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﻮد و در ﺳﺎل ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ اﺳﻼم آورد ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ او را ﭘﻴﺶ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص آورد در‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎری‪ ,‬ک ‪ ,٦٢‬ب ‪ ;٣٠‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ,‬ک ‪ ,٤٢‬ح‪.٢٤٤٧‬‬
‫‪ −٢‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎری‪ ,‬ک ‪ ,٦٢‬ب ‪ ;٣٠‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ,‬ک ‪ ,٤٢‬ح ‪.٢٤٤٣‬‬
‫‪ −٣‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ,‬ﺷﲈرﻩ ‪ ;٢٤٤٣‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎری در ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺎب‪) .‬ﻧﮕﺎﻩ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻊ اﻷﺻﻮﻝ‪.(٦٨−٦٢/١١ ,‬‬
‫‪ −٤‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎری‪ ,‬ک ‪ ,٦٢‬ب ‪.٣٠‬‬
‫‪ −٥‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ٢٤١ ,٢٣٣ ,٢٢٨/٢ ,‬ﻭ ‪.٢٠٨/٤ ;٢٤٢‬‬

‫‪٧٧‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪78‬‬

‫ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺳﺮ و رﻳﺸﺶ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﮔﻴﺎه »درﻣﻨﻪ« ﺳﻔﻴﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻟﻮ أﻗﺮرت‬
‫اﻟﺸﻴﺦ ﻣﻜﺎﻧﻪ ﻷﺗﻴﻨﺎﻩ«‪» :‬ﻛﺎش اﻳﻦ ﻣﺮد رﻳﺶ ﺳﻔﻴﺪ ﺟﺎﻳﺶ ﻣﻲﻧﺸﺎﻧﺪي )و زﺣﻤﺖ را ﺑﻪ‬
‫او ﻧﻤﻲدادي(‪ ،‬ﺣﺘﻤﺎً ﻣﺎ ﭘﻴﺶ او ﻣﻲرﻓﺘﻴﻢ«‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص اﻳﻦ را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻛﺮام و‬
‫ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪.1‬‬
‫در ﻣﻴﺎن ﺻﺤﺎﺑﻪ ﭼﻪ زن و ﭼﻪ ﻣﺮد ﻛﺴﻲ ﻧﺒﻮده ﻛﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر و ﻓﺮزﻧﺪان و‬
‫ﻧﻮهﻫﺎﻳﺶ اﺳﻼم آورده ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﺎ ﺣﺎﻟﺖ اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص رﺳﻴﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‬
‫ﺑﺠﺰ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻦ اﺑﻮﻗﺤﺎﻓﻪ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻬﺎر ﻧﻔﺮﺷﺎن در‬
‫زﻣﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص اﻳﻤﺎن آوردهاﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﻦ اﺳﻤﺎء دﺧﺘﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪،‬‬
‫ﻫﻤﻪﺷﺎن ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص اﻳﻤﺎن آوردﻧﺪ و ﻫﻤﺮاه او ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬و ام اﻟﺨﻴﺮ ﻫﻢ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‬
‫اﻳﻤﺎن آورد‪ .‬ﭘﺲ اﻳﻨﺎن اﻫﻞ ﺧﺎﻧﺔ اﻳﻤﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﻲ در ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﻧﺒﻮد‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ اﻣﺮي‬
‫ﺑﺮاي ﻛﺴﻲ ﻏﻴﺮ از اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻳﻤﺎن‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ دارد و ﻧﻔﺎق‬
‫ﻫﻢ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺎﻧﺔ اﺑﻮﺑﻜﺮ از ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي اﻳﻤﺎن اﺳﺖ و ﺧﺎﻧﺔ ﺑﻨﻮاﻟﻨﺠﺎر ﻫﻢ ﻛﻪ‬
‫اﻧﺼﺎر ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي اﻳﻤﺎن اﺳﺖ‪2‬و‪.3‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﺑﺰار از اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ‪ ‬رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩ ﻛﻪ اﻭ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﺑﻮﻗﺤﺎﻓﻪ را ﭘﻴﺶ ﭘﻴﺎﻣﱪ ص ﺑﺮدﻡ‪ .‬اﻳﺸﺎﻥ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﭼـﺮا‬
‫اﻳﻦ ﻣﺮد رﻳﺶ ﺳﻔﻴﺪ را رﻫﺎ ﻧﻜﺮدی ﺗﺎ ﻣﻦ ﻧﺰدش ﻣﯽرﻓﺘﻢ«? اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻠﻜﻪ ﺳﺰاﻭارﺗﺮ آﻥ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻭ ﻧـﺰد ﺷـﲈ‬
‫ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﱪ ص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﳘﺎﻧﺎ ﻣﺎ اﻭ را ﻧﺰد ﺧﻮد‪ ,‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺰرﮔﻴﻬﺎ ﻭ ﻧﻴﻜﯽﻫﺎی ﭘﴪش ﻧﮕﻪ ﻣـﯽدارﻳـﻢ«‪) .‬ﻣـﺴﻨﺪ‬
‫اﲪﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ‪.(١٦٠/٣ ,‬‬
‫‪ −٢‬ﻃﱪاﲏ از ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ رﻭاﻳﺖ ﻧﻤﻮدﻩ ﻛـﻪ اﻭ ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﻫـﻴﭻ ﭼﻬـﺎر ﻧﻔـﺮی را ﻧﻤـﯽﺷﻨﺎﺳـﻴﻢ ﻛـﻪ ﺧﻮدﺷـﺎﻥ ﻭ‬
‫ﭘﴪاﻧﺸﺎﻥ ﺑﺎ ﺣﺎﻟﺖ اﻳﲈﻥ ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﭘﻴﺎﻣﱪ ص رﺳﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ,‬ﻏﲑ از اﻳـﻦ ﭼﻬـﺎر ﻧﻔـﺮ‪ (١ :‬اﺑﻮﻗﺤﺎﻓـﻪ ‪ (٢‬ﭘـﴪش‪,‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ (٣‬ﭘﴪ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ,‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﲪﻦ ‪ (٤‬اﺑﻮﻋﺘﻴﻖ‪ ,‬ﭘﴪ ﻋﺒﺪاﻟﺮﲪﻦ ﻛﻪ ﻧﺎﻣﺶ ﳏﻤﺪ اﺳﺖ«‪ .‬ﻭ اﺑﻦ ﻣﻨﺪﻩ ﻭ اﺑﻦ ﻋﺴﺎﻛﺮ از‬
‫ﻋﺎﻳﺸﻪ ك رﻭاﻳﺖ ﻧﻤﻮدﻩاﻧﺪ ﻛﻪ اﻭ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺪر ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ اﺳﻼﻡ ﻧﻴﺎﻭرد ﺑﺠﺰ اﺑﻮﺑﻜﺮ«‪) .‬ﺗـﺎرﻳﺦ اﳋﻠﻔـﺎء‪,‬‬
‫اﺛﺮ ﺳﻴﻮﻃﯽ‪ ,‬ص ‪.(١٠٧‬‬
‫‪ −٣‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ٢٠٨/٤ ,‬ﻭ ‪.٢٣٠‬‬

‫‪٧٨‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪79‬‬

‫اﺣﺘﺮام ﮔﺬاﺷﺘﻦ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان و ﻧﺰدﻳﻜﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‬

‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ‬از ﻫﻤﺔ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺣﻘﻮق ﺧﻮﻳﺸﺎن و ﺧﺎﻧﻮادة ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص را‬
‫ﻣﺮاﻋﺎت ﻣﻲﻧﻤﻮد و ﺑﻪ آﻧﺎن اﺣﺘﺮام ﻣﻲﮔﺬاﺷﺖ؛ زﻳﺮا ﻣﺤﺒﺖ زﻳﺎد او ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‪،‬‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﺳﺮاﻳﺖ ﺣﺐ و دوﺳﺘﻲاش ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮادة ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻮن رﻋﺎﻳﺖ‬
‫ﺣﻘﻮق اﻫﻞ ﺑﻴﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص و اﺣﺘﺮام ﺑﻪ آﻧﺎن‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮاردي ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪا و‬
‫رﺳﻮﻟﺶ ﺑﺪان اﻣﺮ ﻛﺮدهاﻧﺪ؛ در ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ آﻣﺪه ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در ﻏﺪﻳﺮ – ﻛﻪ ﻣﻴﺎن‬
‫ﻣﻜﻪ و ﻣﺪﻳﻨﻪ واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ – ﺑﺮاي اﺻﺤﺎب و ﻳﺎراﻧﺶ ﺧﻄﺒﻪ ﺧﻮاﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»أذﻛﺮﻛﻢ اﷲ ﰲ أﻫﻞ ﺑﻴﺘﻲ«‪» :1‬در ﻣﻮرد اﻫﻞ ﺑﻴﺘﻢ‪ ،‬ﺧﺪا را ﺑﻪ ﻳﺎد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫آﻧﺎن ﺗﻘﻮاي ﺧﺪا را ﭘﻴﺸﻪ ﻛﻨﻴﺪ«‪ .‬و در ﺳﻨﻦ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ آﻣﺪه ﻛﻪ آن ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻭ‬
‫اﻟﺬﻱ ﻧﻔﴘ ﺑﻴﺪﻩ ﻻ ﻳﺆﻣﻨﻮﻥ ﺣﺘﻰ ﳛﺒﻮﻛﻢ ﷲ ﻭﻟﻘﺮاﺑﺘﻲ«‪» :2‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺟﺎﻧﻢ در‬
‫دﺳﺖ اوﺳﺖ‪ ،‬آﻧﺎن اﻳﻤﺎن ﻧﺪارﻧﺪ ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺪا و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ راﺑﻄﺔ‬
‫ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي ﺑﺎ ﻣﻦ‪ ،‬دوﺳﺖ ﺑﺪارﻧﺪ«‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ‪ ‬ﻣﻲﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺤﻤﺪ ص را درﺑﺎرة‬
‫اﻫﻞ ﺑﻴﺘﺶ ﻣﺮاﻋﺎت و ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻛﻨﻴﺪ و آﻧﺎن را اذﻳﺖ ﻧﻜﻨﻴﺪ«‪ .3‬و در ﺟﺎي دﻳﮕﺮي ﮔﻔﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ دوﺳﺖ دارم ﻛﻪ ﺻﻠﺔ رﺣﻢ را در ﺣﻖّ ﺧﻮﻳﺸﺎن و ﻧﺰدﻳﻜﺎن‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﻣﺴﻠﻢ آﻥ را رﻭاﻳﺖ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪) .‬ک ‪ ,٤٤‬ح ‪.(٣٦‬‬
‫‪ −٢‬اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ آﻥ را در ﻣﻘﺪﻣﻪ در ﻣﺒﺤﺚ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻋﺒﺎس ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﳌﻄﻠﺐ‪ ,‬ﺑﻪ ﺷـﲈرﻩ ‪ ١٤٠‬از زﺑـﺎﻥ ﺧـﻮد ﻋﺒـﺎس ﺑـﻦ‬
‫ﻋﺒﺪاﳌﻄﻠﺐ رﻭاﻳﺖ ﻧﻤﻮدﻩ ﻛﻪ ﻭی ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ از اﻓﺮاد ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﺮدﻳﻢ در ﺣﺎﻟﯽ ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﻫـﻢ ﺣـﺮﻑ‬
‫ﻣﯽزدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﳏﺾ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺎ را دﻳﺪﻧﺪ‪ ,‬ﺳﺨﻨﺸﺎﻥ را ﻗﻄﻊ ﻛﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﻣـﺎ اﻳـﻦ ﺟﺮﻳـﺎﻥ را ﺑـﺮای رﺳـﻮﻝ اﷲ ص ﺑـﺎزﮔﻮ‬
‫ﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬اﻳﺸﺎﻥ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻣﺎ ﺑﺎﻝ أﻗﻮاﻡ ﻳﺘﺤﺪﺛﻮﻥ ﻓﺈذا رأﻭا اﻟﺮﺟﻞ ﻣﻦ أﻫﻞ ﺑﻴﺘﻲ ﻗﻄﻌﻮا ﺣﺪﻳﺜﻬﻢ‪ ,‬ﻭاﷲ ﻻ ﻳﺪﺧﻞ ﻗﻠﺐ‬
‫رﺟﻞ اﻹﻳﲈﻥ ﺣﺘﻰ ﳛﺒﻬﻢ ﷲ ﻭﻟﻘﺮاﺑﺘﻬﻢ ﻣﻨﻲ«‪» :‬ﭼﺮا اﻓﺮادی ﺑﺎ ﻫﻢ ﺣﺮﻑ ﻣﯽزﻧﻨﺪ ﻭ ﻫـﺮ ﮔـﺎﻩ ﻛـﺴﯽ از اﻫـﻞ ﺑﻴـﺘﻢ را‬
‫ﻣﯽﺑﻴﻨﻨﺪ‪ ,‬ﺣﺮﻓﺸﺎﻥ را ﻗﻄﻊ ﻣﯽﻛﻨﻨﺪ? ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ‪ ,‬اﻳﲈﻥ داﺧﻞ ﻗﻠﺐ ﻛﺴﯽ ﻧﻤﯽﺷﻮد ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ آﻧﺎﻥ را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧـﺪا‬
‫ﻭ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ راﺑﻄﻪ ﺧﻮﻳﺸﺎﻭﻧﺪی ﺑﺎ ﻣﻦ‪ ,‬دﻭﺳﺖ ﺑﺪارد«‪) .‬ﻧﮕﺎﻩ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ‪ :‬ﻛﻨﺰ اﻟﻌﲈﻝ‪.(٤٦٢/١٣ ,‬‬
‫‪ −٣‬ﺑﺨﺎری آﻥ را رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ) .‬ک ‪ ,٦٢‬ب ‪ .(١٢‬اﺑﻮﺑﻜﺮ آﻥ را ﻭﻗﺘﯽ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺑﺮای ﻣﺮدﻡ ﺧﻄﺒﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪٧٩‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪80‬‬

‫رﺳﻮل اﷲ ص ﺑﻪ ﺟﺎي آورم ﺗﺎ ﺧﻮﻳﺸﺎن و ﻧﺰدﻳﻜﺎن ﺧﻮدم«‪ .1‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻋﻤﺮ‪ ‬ﺑﺎ‬

‫ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان و ﺧﺎﻧﺪان ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﭼﻨﻴﻦ رﻓﺘﺎري داﺷﺘﻪ اﺳﺖ؛ زﻳﺮا اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ در‬
‫زﻣﺎن ﺧﻼﻓﺘﺸﺎن ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻋﻠﻲ و ﺳﺎﻳﺮ اﻓﺮادِ ﺑﻨﻲ ﻫﺎﺷﻢ را ﻣﻮرد اﻛﺮام و اﺣﺘﺮام ﻗﺮار‬
‫ﻣﻲدادﻧﺪ و آﻧﺎن را ﺑﺮ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺮدم ﻣﻘﺪم ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ راﺟﻊ ﺑﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪) .2 z S R Q P O N M L K{ :‬ﺷﻮري‪.(23 :‬‬
‫»اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد را ﺑﺪان ﻧﻮﻳﺪ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻲ ﻛـﻪ‬
‫اﻳﻤﺎن آوردهاﻧﺪ و ﻛﺎرﻫﺎي ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮ‪ :‬در ﺑﺮاﺑﺮ آن از ﺷـﻤﺎ ﭘـﺎداش و ﻣـﺰدي‬
‫ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﻢ ﻣﮕﺮ آن ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪيام ﻣﺮا دوﺳﺖ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﻳـﺪ )ﻳﻌﻨـﻲ‪ :‬ﺑﻠﻜـﻪ‬
‫آﻧﭽﻪ از ﺷﻤﺎ ﻣﻲﻃﻠﺒﻢ‪ ،‬ﻣﻮدت و دوﺳﺘﻲ در ﻗﺮاﺑﺖ و ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﻧﺴﺒﻲاي اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻣﻴـﺎن‬
‫ﻣﻦ و ﺷﻤﺎ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﭘﺲ ﻓﻘﻂ ﺻﻠﻪ و ﭘﻴﻮﻧﺪي را ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻦ و ﺷﻤﺎ وﺟﻮد دارد‪ ،‬در‬
‫ﻧﻈﺮ آورﻳﺪ و ﻫﻤﺎن را رﻋﺎﻳﺖ ﻛﻨﻴﺪ و اﮔﺮ ﻓﻘـﻂ اﻳـﻦ را در ﻧﻈﺮداﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻴﺪ‪ ،‬ﺑـﺮ ﻣـﻦ‬
‫ﻋﺠﻮﻻﻧﻪ ﻧﻤﻲﺗﺎزﻳﺪ و ﻣﻴﺎن ﻣﻦ و ﻣﺮدم را ﺧﺎﻟﻲ ﻛﺮده و اﺟﺎزه ﻣﻲدﻫﻴﺪ ﻛﻪ اﻳـﻦ دﻋـﻮت‬
‫را ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﻢ(‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﺎر ﻧﻴﻜﻲ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ ﺑﺮ ﻧﻴﻜﻲ ﻋﻤﻞ او ﻣﻲاﻓﺰاﺋﻴﻢ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫آﻣﺮزﮔﺎر ﺷﻜﺮﮔﺬار اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ از ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﻴﺮ رواﻳﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ وي‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس درﺑﺎرة اﻳﻦ آﻳﻪ ﺳﺆال ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺤﻤﺪ ص را درﺑﺎرة‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﺑﺨﺎری آﻥ را رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩ اﺳﺖ‪) .‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎری‪ ,‬ک ‪ ,٦٢‬ب ‪.(١٢‬‬
‫ﮔﻮﻳﻢ‪ :‬ﹰ‬
‫ﺑﻌﺪا در ﻣﺎﺟﺮای ﺑﻴﻌﺖ ﻋﻠﯽ ﻣﯽآﻳﺪ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﯽ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻋﻠﯽ رﻓﺖ ﻭ ﺑﻨﯽ ﻫﺎﺷـﻢ ﻫـﻢ آﻧﺠـﺎ ﺑﻮدﻧـﺪ‪.‬‬
‫آﻧﮕﺎﻩ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻓﻀﺎﻳﻞ آﻧﺎﻥ را ﺑﺮاﻳﺸﺎﻥ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎﻥ ﺳﺎﺧﺖ ﻭ آﻧﺎﻥ ﻫﻢ ﻓﻀﺎﻳﻞ اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﺑﺮاﻳﺶ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎﻥ ﺳـﺎﺧﺘﻨﺪ‬
‫ﻭ ﺑﺎ اﻭ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ در ﺣﺎﻟﯽ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺗﻨﻬﺎ ﺧﻮدش در ﻧﺰد آﻧﺎﻥ ﺑﻮد‪ .‬ﻭ اﻳﻦ‪ ,‬ﳖﺎﻳﺖ اﻛﺮاﻡ ﻭ اﺣﱰاﻡ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ آﻧـﺎﻥ‬
‫را ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫‪» −٢‬ﺑﮕﻮ‪ :‬در ﺑﺮاﺑﺮ آﻥ )ﳘﻪ ﻧﻌﻤﺖ ﻛﻪ در ﭘﺮﺗﻮ دﻋـﻮت اﺳـﻼﻣﯽ ﺑـﻪ ﺷـﲈ ﺧﻮاﻫـﺪ رﺳـﻴﺪ( از ﺷـﲈ ﭘـﺎداش ﻭ ﻣـﺰدی‬
‫ﻧﻤﯽﺧﻮاﻫﻢ ﺟﺰ ﻋﺸﻖ ﻭ ﻋﻼﻗﻪ ﻧﺰدﻳﻜﯽ )ﺑﻪ ﺧﺪا( را )ﻛﻪ ﺳﻮد آﻥ ﻫﻢ ﻋﺎﺋﺪ ﺧﻮدﺗﺎﻥ ﻣﯽﮔﺮدد(«‪.‬‬

‫‪٨٠‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪81‬‬

‫ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان و ﻧﺰدﻳﻜﺎﻧﺶ اذﻳﺖ ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ .‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻋﺠﻠﻪ ﻛﺮدي‪ ،‬زﻳﺮا ﻫﻴﭻ‬
‫ﻃﺎﻳﻔﻪاي از ﻗﺮﻳﺶ ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ رﺳﻮل اﷲ ص ﺑﺎ آﻧﺎن ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﻨﻲ آﻳﻪ‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ آن دﻋﻮت‪ ،‬از ﺷﻤﺎ ﭘﺎداش و ﻣﺰدي ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﻢ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻨﻬﺎ از ﺷﻤﺎ‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ ﻛﻪ راﺑﻄﺔ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪياي ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻦ و ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺤﻔﻮظ ﻧﮕﻪ دارﻳﺪ‪ .1‬ﭘﺲ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص از ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﻫﻤﺎن اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﺳﻮﻳﺸﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻛﻪ ﺻﻠﺔ‬
‫رﺣﻢ او را ﺑﻪ ﺟﺎي آورﻧﺪ و ﺑﺮ او ﺗﺠﺎوز و ﺳﺘﻢ ﻧﻜﻨﻨﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ رﺳﺎﻟﺖ و ﭘﻴﺎم‬
‫ﭘﺮوردرﮔﺎرش را ﺑﻪ ﻣﺮدم اﺑﻼغ ﻛﻨﺪ‪ .‬آﻳﻪ ﻧﮕﻔﺘﻪ ﻛﻪ ﺑﺠﺰ دوﺳﺘﻲ و ﻳﺎري ﺑﺎ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان‪.‬‬
‫ﺑﺪون ﺷﻚ ﻣﺤﺒﺖ اﻫﻞ ﺑﻴﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص واﺟﺐ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ وﺟﻮب آن ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ اﻳﻦ آﻳﻪ‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﻧﺸﺪه‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ دو ﺣﺪﻳﺚ ﻗﺒﻠﻲ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.2‬‬
‫اﺧﺘﻼف ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﻀﻴﺔ »ﻓﺪك« ﺑﺎ ﻧﺺ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻣﺮﺗﻔﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‬

‫ﺑﺨﺎري از ﻋﺮوه و او ﻫﻢ از ﻋﺎﻳﺸﻪ رواﻳﺖ ﻧﻤﻮده ﻛﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ م و ﻋﺒﺎس ﭘﻴﺶ‬

‫اﺑﻮﺑﻜﺮ رﻓﺘﻨﺪ و ارث ﺧﻮد را از ﻓﺪك از اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﻤﻌﺖ‬
‫رﺳﻮﻝ اﷲ ص ﻳﻘﻮﻝ‪ :‬ﻻ ﻧﻮرث ﻣﺎ ﺗﺮﻛﻨﺎ ﺻﺪﻗﺔ«‪.3‬‬
‫»از رﺳﻮل اﷲ ص ﺷﻨﻴﺪم ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎ از ﺧﻮد ارﺛﻲ ﺑﻪ ﺟﺎ ﻧﻤﻲﮔﺬارﻳﻢ و آﻧﭽﻪ ﺑﻌﺪ‬
‫از ﺧﻮد ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﻲﮔﺬارﻳﻢ‪ ،‬ﺻﺪﻗﻪ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد )و ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪان داده ﺷﻮد(«‪.‬‬
‫_____________________________‬
‫ﹰ‬
‫أﺟﺮا إﻻ اﳌﻮدة ﰲ اﻟﻘﺮﺑﯽ« ﺑﻪ اﻳﻦ‬ ‫‪ −١‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎری‪ ,‬ک ‪ ,٦١‬ب ‪ .١‬اﺑﻦ ﻛﺜﲑ )‪ (:‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻳﺔ »ﻗﻞ ﻻ أﺳﺌﻠﻜﻢ ﻋﻠﻴﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﻛﻪ ای ﳏﻤﺪ‪ ,‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﴩﻛﺎﻥ از ﻛﻔﺎر ﻗﺮﻳﺶ ﺑﮕﻮ‪ :‬در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ دﻋﻮت ﻭ ﺧﲑﺧﻮاﻫﯽاﻡ ﺑﺮای ﺷﲈ‪ ,‬ﻣﺎﻟﯽ‬
‫را ﻧﻤﯽﺧﻮاﻫﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺪﻫﻴﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻨﻬﺎ از ﺷـﲈ ﻣـﯽﺧـﻮاﻫﻢ ﻛـﻪ ﴍﺗـﺎﻥ را از ﻣـﻦ دﻭر ﻛﻨﻴـﺪ ﻭ ﻣـﺮا ﺑﮕﺬارﻳـﺪ ﺗـﺎ‬
‫رﺳﺎﻟﺖﻫﺎ ﻭ دﺳﺘﻮرات ﭘﺮﻭردﮔﺎرﻡ را ﺑﻪ ﻣﺮدﻡ اﺑﻼغ ﻧﲈﻳﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺮا ﻳﺎری ﻧﻤﯽﻛﻨﻴﺪ ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﺮا اذﻳﺖ ﻧﻜﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫ﻗﺮاﺑﺖ ﻭ ﺧﻮﻳﺸﺎﻭﻧﺪیای ﻛﻪ ﻣﻴﺎﻥ ﻣﻦ ﻭ ﺷﲈﺳﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ اﺑﻦ ﻛﺜﲑ ﺣﺪﻳﺜﯽ را ﻛﻪ ﺑﺨﺎری رﻭاﻳﺘﺶ ﻛـﺮدﻩ‪ ,‬ﻭ ﳘﭽﻨـﲔ‬
‫اﻗﻮاﻟﯽ ﻛﻪ درﺑﺎرﻩ آﻳﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪﻩ‪ ,‬ذﻛﺮ ﻛﺮدﻩ اﺳﺖ ‪).‬ﻧﮕﺎﻩ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ‪ :‬ﺗﻔﺴﲑ اﺑﻦ ﻛﺜﲑ‪.(١١٢/٤ ,‬‬
‫‪ −٢‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ٢٨/٤ ,‬ﻭ ‪.٢٩٨‬‬
‫‪ −٣‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ,‬ک ‪ ,٣٢‬ح ‪.٥٤−٤٩‬‬

‫‪٨١‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪82‬‬

‫اﻳﻨﻜﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص از ﺧﻮد ارث ﺑﻪ ﺟﺎ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺳﻨﺖ ﻣﺴﻠّﻢ و ﻗﻄﻌﻲ و ﺑﺎ اﺟﻤﺎع‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬و ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ دو دﻟﻴﻞ‪ ،‬ﻗﻄﻌﻲ و ﻣﺴﻠّﻢ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﮔﻤﺎن‬
‫ﻛﻪ ﺣﺪﻳﺚ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ‪ ،‬ﻋﻤﻮم اﺳﺖ اﻳﻦ اﻣﺮ را رد ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ .‬و اﮔﺮ ﻋﻤﻮم‬
‫ﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻮم ﻣﺨﺼﻮص اﺳﺖ ‪ ...‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﻫﻴﭻ ﻳﻜﻰ از ﻫﻤﺴﺮان ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‬
‫ﺑﺮ ﻣﻄﺎﻟﺒﺔ ارث ﺧﻮد اﺻﺮار ﻧﻨﻤﻮده‪ ،‬و ﻋﻤﻮي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﻋﺒﺎس ﻫﻢ ﺑﺮ ﻣﻄﺎﻟﺒﺔ ﻣﻴﺮاث ﺧﻮد‬
‫اﺻﺮار ﻧﻨﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬و ﻫﺮ ﻛﺲ ارﺛﻲ را ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻌﺪاً از ﻓﺮﻣﻮدة ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‬
‫اﻃﻼع ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﻮد ﻣﻨﺼﺮف ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ در زﻣﺎن‬
‫ﺧﻠﻔﺎي راﺷﺪﻳﻦ ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎم ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻠﻲ ‪ ‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻨﻮال ﺑﻮده‪ ،‬و ﻋﻠﻲ ﭼﻴﺰي از آن را‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺪاد و ﺗﺮﻛﺔ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص را ﻣﻴﺎن وارﺛﻴﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻨﻤﻮد‪ .‬در ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ از‬
‫ﹰ‬
‫درﳘﺎ ﻣﺎ‬ ‫ﹰ‬
‫دﻳﻨﺎرا ﻭﻻ‬ ‫اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه‪ ‬رواﻳﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻻ ﻳﻘﺘﺴﻢ ﻭرﺛﺘﻲ‬
‫ﺗﺮﻛﺖ ﺑﻌﺪ ﻣﺆﻧﺔ ﻧﺴﺎﺋﻲ ﻭﻣﺆﻧﺔ ﻋﺎﻣﲇ ﻓﻬﻮ ﺻﺪﻗﺔ«‪.1‬‬
‫»ﻣﻴﺮاث و ﺗﺮﻛﺔ ﻣﻦ ﭼﻪ دﻳﻨﺎر ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻪ درﻫﻢ‪ ،‬ﻣﻴﺎن وارﺛﻴﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻤﻲﺷﻮد ﺑﻠﻜﻪ‬
‫آﻧﭽﻪ را ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﻲﮔﺬارم ﺑﻌﺪ از ﻣﺨﺎرج ﻫﻤﺴﺮان و ﺧﺪﻣﺘﻜﺎرم‪ ،‬ﺻﺪﻗﻪ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‬
‫)و ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪان داده ﺷﻮد(«‪ .‬و در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه آﻣﺪه ﻛﻪ او‬
‫از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص رواﻳﺖ ﻧﻤﻮده ﻛﻪ آن ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻻ ﻧﻮرث ﻣﺎ ﺗﺮﻛﻨﺎ ﻓﻬﻮ ﺻﺪﻗﺔ«‪:‬‬
‫»آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻣﺎ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺑﻌﺪ از ﺧﻮد ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﻲﮔﺬارﻳﻢ‪ ،‬ارث ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن وارﺛﻴﻦ‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺻﺪﻗﻪ اﺳﺖ )و ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪان داده ﺷﻮد(«‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫ﺑﺨﺎري آن را از ﺟﻤﺎﻋﺘﻲ از ﺟﻤﻠﻪ اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه رواﻳﺖ ﻧﻤﻮده ‪ ،‬و ﻣﺴﻠﻢ آن را از‬
‫اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه و دﻳﮕﺮان رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .3‬ﭘﺲ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان را ﻣﺤﻔﻮظ‬
‫ﻛﺮده از اﻳﻨﻜﻪ اﻣﻮال دﻧﻴﻮي را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ارث از ﺧﻮد ﺑﻪ ﺟﺎ ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮاي‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ,‬ک ‪ ,٣٢‬ح ‪ ٥٠ ,٤٩‬ﻭ ‪.٥٥‬‬
‫‪ −٢‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎری‪ ,‬ک ‪ ,٥٧‬ب ‪.١‬‬
‫‪ −٣‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ,‬ک ‪.٥٦/٣٢‬‬

‫‪٨٢‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪83‬‬

‫اﻓﺮادي ﻛﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﭘﻴﺪا ﻛﺮدن ﻋﻴﺐ و ﻧﻘﺼﻲ از ﻧﺒﻮﺗﺸﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺷﺒﻬﻪ را اﻳﺠﺎد‬
‫ﻧﻜﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﻪ دﻧﺒﺎل دﻧﻴﺎ و ﻣﺘﺎع دﻧﻴﻮي ﺑﻮدهاﻧﺪ و آن را ﺑﺮاي وارﺛﻴﻦ ﺧﻮد ﺑﻪ ارث‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺎزه‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ از ﺑﻴﺖ اﻟﻤﺎل ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭼﻨﺪ ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻪ ﺟﺎ‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان و ﻧﺰدﻳﻜﺎن وي دادهاﻧﺪ‪ .‬و ﺑﻪ ﻓﺮض اﮔﺮ ﻓﺪك ارث ﻫﻢ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ – ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ – در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻫﻤﺎﻧﺎ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ از آﻧﺎن‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﻨﻬﺎ دﻫﺎت ﻛﻮﭼﻜﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬و ﻣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص از ﺧﻮد ﺑﻪ ﺟﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ‪،‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ از آن ﻫﻴﭻ ﻧﻔﻊ و اﺳﺘﻔﺎدهاي ﻧﺒﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻋﻤﺮ آن را ﺗﺤﻮﻳﻞ ﻋﻠﻲ و‬
‫ﻋﺒﺎس ﻛﻪ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬داده و اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﺑﺎ آن ﻣﺎل ﭼﻨﺎن ﻛﺮدﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻨﺘﻔﻲ ﺷﺪن ﺗﻬﻤﺖ و اﻓﺘﺮا از‬
‫آﻧﺎن ﻣﻲﺷﻮد؛ زﻳﺮا ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻞ و ﺑﺮﻫﺎﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ واﺟﺒﻲ را‬
‫ﺗﺮك ﻧﻤﻮده ﻳﺎ ﻛﺎر ﺣﺮاﻣﻲ را ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.1‬‬
‫در ﻣﺸﻮرت و ﻧﻈﺮ ﺧﻮاﻫﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺎ ﻳﺎراﻧﺶ‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ‬
‫ﻣﻘﺪم ﺑﻮد‬

‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻌﺪ از ﻧﻤﺎز ﻋﺸﺎء ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ و راﺟﻊ ﺑﻪ اﻣﻮر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ او‬
‫ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻔﺖ و ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از دﻳﮕﺮ اﺻﺤﺎب و ﻳﺎراﻧﺶ آﻧﺠﺎ ﺣﻀﻮر ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.2‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬ﻫﺮ ﮔﺎه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺎ ﻳﺎراﻧﺶ ﻣﺸﻮرت ﻣﻲﻧﻤﻮد‪ ،‬اوﻟﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺣﺮف‬
‫ﻣﻲزد و ﻧﻈﺮ ﺧﻮدش را ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻛﺴﻲ دﻳﮕﺮ ﻏﻴﺮ از اﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﺣﺮف ﻣﻲزد و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻛﺴﻲ ﭼﻴﺰي ﻧﻤﻲﮔﻔﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در ﻛﺎرﻫﺎي ﺑﺰرگ و‬
‫اﻣﻮر ﻣﻬﻢ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ رأي اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻧﻤﻮد‪ .‬و ﻫﺮ ﮔﺎه رأي دﻳﮕﺮان ﻣﺨﺎﻟﻒ رأي اﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ١٩٩/٢ ,‬ﻭ ‪ ٢٣٠/٣ ;٢١٩−٢١٧‬ﻭ ‪) .٢٣١‬ﻧﮕﺎﻩ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ‪ :‬اﻟﺒﺪاﻳﺔ ﻭ اﻟﻨﻬﺎﻳﺔ‪.(٢٨٥/٥ ,‬‬
‫‪ −٢‬اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ‬در ﻣﻴﺎﻥ ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ ,‬درﺳﺖﺗﺮﻳﻦ ﻭ ﳏﻜﻢﺗﺮﻳﻦ رأی ﻭ ﻛﺎﻣـﻞﺗـﺮﻳﻦ ﻋﻘـﻞ داﺷـﺖ‪) .‬ﺗـﺎرﻳﺦ اﳋﻠﻔـﺎء‪ ,‬اﺛـﺮ‬
‫ﺳﻴﻮﻃﯽ‪ ,‬ص ‪.(٤٣‬‬

‫‪٨٣‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪84‬‬

‫ﻣﻲﺑﻮد‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص از رأي اﺑﻮﺑﻜﺮ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻧﻤﻮد ﻧﻪ از رأي ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن او‪ .‬اﻳﻨﻚ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻣﻮرد در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ اﺷﺎره ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬
‫اول ‪ -‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص راﺟﻊ ﺑﻪ ﺗﻜﻠﻴﻒ اﺳﻴﺮان ﺟﻨﮓ ﺑﺪر ﺑﺎ ﻳﺎراﻧﺶ ﻣﺸﻮرت ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫اﺑﺘﺪا اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ و رأي ﺧﻮدش را اﻋﻼم ﻧﻤﻮد؛ ﻣﺴﻠﻢ در ﺻﺤﻴﺢ ﺧﻮد از اﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﺎس رواﻳﺖ ﻧﻤﻮده ﻛﻪ او ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ در ﺟﻨﮓ ﺑﺪر ﻋﺪهاي از ﻛﺎﻓﺮان ﺑﻪ‬
‫اﺳﺎرت ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬رﺳﻮل اﷲ ص ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻈﺮﺗﺎن درﺑﺎرة اﻳﻦ‬
‫اﺳﻴﺮان ﭼﻴﺴﺖ؟ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا‪ ،‬آﻧﺎن ﻋﻤﻮزادهﻫﺎ و ﻗﻮم و ﻋﺸﻴﺮة ﺗﻮ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻈﺮ ﻣﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ از آﻧﺎن ﻓﺪﻳﻪ ﻗﺒﻮل ﻛﻨﻲ ﺗﺎ ﻫﻢ ﻣﺎ ﻋﻠﻴﻪ ﻛﺎﻓﺮان ﻗﺪرت و‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻣﺎﻟﻲ ﻛﺴﺐ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬و ﻫﻢ اﻣﻴﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺳﻮي اﺳﻼم ﻫﺪاﻳﺖ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ .‬رﺳﻮل اﷲ ص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻧﻈﺮ ﺗﻮ ﭼﻴﺴﺖ اي ﭘﺴﺮ ﺧﻄﺎب؟ ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا‬
‫ﻗﺴﻢ‪ ،‬رأي اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﻗﺒﻮل ﻧﺪارم‪ .‬ﻧﻈﺮ ﻣﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ اﺟﺎزه دﻫﻲ ﺗﺎ ﮔﺮدﻧﺸﺎن را‬
‫ﺑﺰﻧﻴﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻠﻲ اﺟﺎزه ﺑﺪه ﺗﺎ ﮔﺮدن ﻋﻘﻴﻞ را ﺑﺰﻧﺪ؛ ﺑﻪ ﺣﻤﺰه اﺟﺎزه ﺑﺪه ﺗﺎ ﮔﺮدن ﻋﺒﺎس را‬
‫ﺑﺰﻧﺪ؛ و ﺑﻪ ﻣﻦ اﺟﺎزه ﺑﺪه ﺗﺎ ﮔﺮدن ﻓﻼن ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪ ﻋﻤﺮ را ﺑﺰﻧﻢ‪ .‬و اﺑﻦ رواﺣﻪ ﻫﻢ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮزاﻧﺪن آﻧﺎن اﺷﺎره ﻛﺮد‪ .‬اﺻﺤﺎب و ﻳﺎران رﺳﻮل اﷲ ص در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ‬
‫ﭘﻴﺪا ﻛﺮدﻧﺪ؛ ﻋﺪهاي از آﻧﺎن ﻣﻮاﻓﻖ رأي اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺪهاي رأي ﻋﻤﺮ را ﭘﺴﻨﺪﻳﺪﻧﺪ و‬
‫ﻋﺪهاي ﻫﻢ ﻣﻮاﻓﻖ رأي اﺑﻦ رواﺣﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬راوي ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﷲ ص ﺑﻪ رأي اﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﺗﻤﺎﻳﻞ ﭘﻴﺪا ﻛﺮد و ﺑﻪ رأي ﻋﻤﺮ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﭘﻴﺪا ﻧﻜﺮد‪ .‬و ﺑﻘﻴﺔ ﺣﺪﻳﺚ را ذﻛﺮ ﻛﺮد‪.1‬‬
‫دوم ‪ -‬در روز ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺧﺒﺮﮔﺰار ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‪ ،‬ﺧﺰاﻋﻲ ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‬
‫آﻣﺪ و ﺑﻪ او ﺧﺒﺮ داد ﻛﻪ ﻗﺮﻳﺶ ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﺮدمِ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن را ﺟﻤﻊ ﻛﺮده و آﻧﺎن‬
‫ﻗﺼﺪ ﭘﻴﻜﺎر ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دارﻧﺪ و ﻣﺎﻧﻊ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﺧﺎﻧﺔ ﺧﺪا را زﻳﺎرت ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺎ ﻋﺪهاي از ﻳﺎراﻧﺶ ﻛﻪ ﻃﺮف ﻣﺸﻮرت او‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺸﻮرت ﻧﻤﻮد ﻛﻪ آﻳﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻓﺮزﻧﺪان آن ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺮدم ﺳﺮازﻳﺮ ﺷﻮﻧﺪ ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ,‬ک ‪ ,٣٢‬ح ‪.٥٨‬‬

‫‪٨٤‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪85‬‬

‫ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﻜﻪ رﻫﺴﭙﺎر ﺷﻮﻧﺪ؟ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ .‬اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬
‫ﺧﺪا‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺮاي ﻋﻤﺮه آﻣﺪهاﻳﻢ و ﺑﺮاي ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻛﺴﻲ ﻧﻴﺎﻣﺪهاﻳﻢ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﻣﺎﻧﻊ ﻃﻮاف‬
‫ﻛﻌﺒﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎ او ﻣﻲﺟﻨﮕﻴﻢ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭘﺲ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﻴﺪ«‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻧﺰد‬
‫ﻋﻠﻤﺎ‪ ،‬ﻣﻔﺴﺮان‪ ،‬ﺳﻴﺮهﻧﻮﻳﺴﺎن و ﻓﻘﻬﺎ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم و ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﺨﺎري و اﻣﺎم‬
‫اﺣﻤﺪ در ﻣﺴﻨﺪش آن را رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.1‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻋﺮوه ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﺛﻘﻔﻲ ‪ -‬ﻛﻪ از اﻓﺮاد ﭼﺎﻻك و زﻳﺮك و ﺟﺰو ﻫﻢ‬
‫ﭘﻴﻤﺎﻧﺎن ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻮد ‪ -‬ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ و ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ درﺑﺎرة ﻳﺎران و‬
‫رﻓﻴﻘﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻛﺮد ﻛﻪ »آﻧﺎن اﻓﺮادي ﺑﻪ ﻫﻢ رﻳﺨﺘﻪ از ﻫﺮ ﺟﻨﺴﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ« و در ﻣﺴﻨﺪ اﻣﺎم‬
‫اﺣﻤﺪ آﻣﺪه ﻛﻪ »آﻧﺎن اﻓﺮاد اوﺑﺎش و اراذﻟﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﺮار ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺗﻮ را رﻫﺎ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ«‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ ﺑﻪ ﻋﺮوه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﺮﻣﮕﺎه ﻻت را ﺑﻤﻚ«‪ ،‬آﻳﺎ ﻣﺎ ﻓﺮار ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ و‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ را رﻫﺎ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ؟!‬
‫ﺳﭙﺲ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺎ ﻗﺮﻳﺶ ﺻﻠﺢ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻇﺎﻫﺮاً در اﻳﻦ ﺻﻠﺢ‪ ،‬ﺧﻮاري و‬
‫ﻇﻠﻢ ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻮد‪ ،‬و ﻛﺎري ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص اﻧﺠﺎم داد‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ و‬
‫اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺑﻪ وﻋﺪة او و اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬او را ﺑﺮ ﻛﺎﻓﺮان و ﻣﺸﺮﻛﺎن ﭘﻴﺮوز ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻛﺎر ﺟﻤﻬﻮر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﻛﺮد و ﺣﻖ ﺑﺮ اﻓﺮادي از آﻧﺎن از ﻗﺒﻴﻞ ﻋﻤﺮ‪،‬‬
‫ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﺳﻬﻞ ﺑﻦ ﺣﻨﻴﻒ و ‪ ...‬ﻧﺎﮔﻮار آﻣﺪ؛ در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻮواﺋﻞ رواﻳﺖ‬
‫ﺷﺪه ﻛﻪ وي ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺳﻬﻞ ﺑﻦ ﺣﻨﻴﻒ در روز ﺻﻔﻴﻦ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻣﺮدم‪،‬‬
‫ﺧﻮدﺗﺎن را ﻣﺘﻬﻢ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬و در ﻟﻔﻆ دﻳﮕﺮي آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﻧﻈﺮﺗﺎن را درﺑﺎرة دﻳﻨﺘﺎن ﻣﺘﻬﻢ‬
‫ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﻣﺎ در روز ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ ﻫﻤﺮاه رﺳﻮل اﷲ ص ﺑﻮدﻳﻢ و اﮔﺮ ﺟﻨﮓ را ﺑﻪ ﺻﻼح‬
‫ﻣﻲداﻧﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬ﺟﻨﮓ ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ و اﻳﻦ ﻫﻢ در ﺻﻠﺤﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻴﻦ رﺳﻮل اﷲ ص و ﺑﻴﻦ‬
‫ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬آﻳﺎ ﻣﺎ ﺑﺮ ﺣﻖ ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ‬
‫و آﻧﺎن ﺑﺮ ﺑﺎﻃﻞ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭼﺮا‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦﻃﻮر اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻳﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﮔﺎن ﻣﺎ در‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎری‪ ,‬ک ‪ ,٦٤‬ب ‪ ;٣٥‬ﻣﺴﻨﺪ اﲪﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ‪.٣٤٢/٦ ,‬‬

‫‪٨٥‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪86‬‬

‫ﺑﻬﺸﺖ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﮔﺎن آﻧﺎن در ﺟﻬﻨﻢ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭼﺮا‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦﻃﻮر اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻤﺮ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺲ ﭼﺮا در دﻳﻦﻣﺎن ﭘﺴﺘﻲ و ﺣﻘﺎرت را ﻗﺒﻮل ﻛﻨﻴﻢ و ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮﮔﺮدﻳﻢ و‬
‫ﻧﮕﺬارﻳﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻴﻦ ﻣﺎ و آﻧﺎن داوري ﻛﻨﺪ؟ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اي ﭘﺴﺮ ﺧﻄﺎب‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ‬
‫ﻣﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎدة ﺧﺪا ﻫﺴﺘﻢ و ﺧﺪا ﻫﺮﮔﺰ ﻣﺮا ﺿﺎﻳﻊ ﻧﻤﻲﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬راوي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻋﻤﺮ‬
‫از آﻧﺠﺎ رﻓﺖ و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ و ﻧﺎراﺣﺖ ﺑﻮد و ﭘﻴﺶ اﺑﻮﺑﻜﺮ رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬آﻳﺎ ﻣﺎ ﺑﺮ ﺣﻖ ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ و آﻧﺎن ﺑﺮ ﺑﺎﻃﻞ؟ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﺮا‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦﻃﻮر اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻤﺮ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻳﺎ ﻛﺸﺘﻪﺷﺪﮔﺎن ﻣﺎ در ﺑﻬﺸﺖ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﻛﺸﺘﻪﺷﺪﮔﺎن آﻧﺎن در ﺟﻬﻨﻢ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﺮا‪،‬‬
‫ﻫﻤﻴﻦﻃﻮر اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﭼﻪ در دﻳﻦﻣﺎن ﭘﺴﺘﻲ و ﺣﻘﺎرت ﻗﺒﻮل ﻛﻨﻴﻢ‬
‫و ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮﮔﺮدﻳﻢ و ﻧﮕﺬارﻳﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻴﻦ ﻣﺎ و آﻧﺎن داوري ﻛﻨﺪ؟ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ اي‬
‫ﭘﺴﺮ ﺧﻄﺎب‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﻓﺮﺳﺘﺎدة ﺧﺪاﺳﺖ و ﺧﺪا ﻫﺮﮔﺰ او را ﺿﺎﻳﻊ ﻧﻤﻲﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫راوي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه آﻳﺎت ﻓﺘﺢ و ﭘﻴﺮوزي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮ رﺳﻮل اﷲ ص ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻋﻤﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎد و آن آﻳﺎت را ﺑﺮاﻳﺶ ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا‪،‬‬
‫آﻳﺎ راﺳﺘﻲ اﻳﻦ‪ ،‬ﻓﺘﺢ و ﭘﻴﺮوزي اﺳﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ .‬ﭘﺲ ﻋﻤﺮ ﺧﻮﺷﺤﺎل و ﺷﺎدﻣﺎن ﺷﺪ و‬
‫ﺑﺮﮔﺸﺖ‪ .1‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻗﺪام ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و آن را‬
‫ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺗﻮﺑﻪ داد و ﺗﻮﺑﺔ آﻧﺎن را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻫﻤﻪﺷﺎن راﺿﻲ ﺑﺎد! اﻳﻦ‬
‫ﻣﻮﺿﻊﮔﻴﺮيﻫﺎي اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬از روﺷﻦﺗﺮﻳﻦ اﻣﻮري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻗﻮل و ﻋﻤﻞ‬
‫و ﻋﻠﻢ و ﺣﺎﻻت اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺗﺎ ﭼﻪ ﺣﺪي ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻣﻮاﻓﻖ و ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﻮده‪ ،‬و اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻨﻬﺎ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺨﺘﺺ ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻗﻮل و ﻋﻤﻠﺶ از ﺟﻨﺲ ﻗﻮل و ﻋﻤﻞ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻊﮔﻴﺮيﻫﺎي اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺟﺎﻫﺎﻳﻲ را روﺷﻦ ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ در‬
‫اﻣﺮ ﻣﺸﻮرت ﺑﺮ دﻳﮕﺮان ﻣﻘﺪم ﺑﻮد‪.2‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬اﻳﻦ ﻟﻔﻆ از ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ; )ﺣﺪﻳﺚ ﺷﲈرﻩ ‪ ;(١٤١٣−١٤١١‬ﳘﭽﻨﲔ ﺑﺨﺎری )ک ‪ ,٦٥‬ب ‪.(٥‬‬
‫‪ −٢‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ٢٤٩ ,٢٤٥ ,٦٤/٤ ,‬ﻭ ‪ ;٢٥٠‬ﻭ ﻧﮕﺎﻩ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب اﳍﺪی اﻟﻨﺒﻮی‪.١٢٨/٢ ,‬‬
‫=‬

‫‪٨٦‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪87‬‬

‫ﻣﺸﻮرت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ در ﻣﻮاردي ﻛﻪ وﺣﻲ درﺑﺎرة‬

‫آن ﻧﺎزل ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‬

‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻤﺎم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻫﺮ ﮔﺎه‬
‫وﺣﻲ ﻣﺨﺼﻮﺻﻲ درﺑﺎرة آن ﻧﺎزل ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﻣﺸﻮرت ﻣﻲﻧﻤﻮد اﮔﺮ ﭼﻪ‬
‫دﻳﮕﺮان ﻫﻢ ﻋﻀﻮ ﺷﻮرا ﺑﻮده ﺑﺎﺷﻨﺪ؛ وﻟﻲ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل آن دو در ﺷﻮرا اﺻﻞ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ‬
‫ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻌﻀﻲ آﻳﺎت ﻗﺮآن ﻣﻮاﻓﻖ رأﻳﺶ ﻧﺎزل ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬و ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺮ ﺧﻼف رأي او‪،‬‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺮاﻳﺶ روﺷﻦ ﻣﻲﺷﺪ و او ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ از رأي و ﻧﻈﺮ ﺧﻮد ﻣﻨﺼﺮف ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫راﺟﻊ ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻣﻮﻗﻊ رأي و ﻧﻈﺮش ﻣﻮرد اﻧﻜﺎر ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ و در‬
‫ﻫﻴﭻ ﻣﻮردي از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﭘﻴﺸﻲ ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﺑﺠﺰ در ﻣﺴﺄﻟﻪاي ﻛﻪ ﻣﻴﺎن او و ﻋﻤﺮ اﺧﺘﻼف‬
‫ﺑﺮ ﺳﺮ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ از ﻣﻴﺎن ﺑﻨﻲ ﺗﻤﻴﻢ‪ ،‬ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ دﻳﮕﺮ اﻓﺮاد ﺑﻨﻲ ﺗﻤﻴﻢ را ﺑﻪ‬
‫ﻋﻬﺪه ﮔﻴﺮد‪.1‬‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻫﺮ ﻛﺪام از اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ را ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺗﺸﺒﻴﻪ ﻛﺮد‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص راﺟﻊ ﺑﻪ ﺗﻜﻠﻴﻒ اﺳﻴﺮان ﺟﻨﮓ ﺑﺪر از اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻧﻈﺮﺧﻮاﻫﻲ‬

‫ﻛﺮد و او ﺑﻪ ﻓﺪﻳﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ از آﻧﺎن اﺷﺎره ﻧﻤﻮد‪ ،‬و از ﻋﻤﺮ ﻧﻈﺮﺧﻮاﻫﻲ ﻛﺮد و او ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻦ‬
‫آﻧﻬﺎ اﺷﺎره ﻧﻤﻮد‪ ،2‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻳﻨﻚ ﺷﻤﺎ را از دو رﻓﻴﻘﺘﺎن آﮔﺎه ﻣﻲﺳﺎزم‪ :‬اي‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﺗﻮ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻧﻈﺮي ﻛﻪ دادي ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻫﺴﺘﻲ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪lk j i h{ :‬‬

‫_____________________________‬
‫= اﲪﺪ از ﻋﺒﺪاﻟﺮﲪﻦ ﺑﻦ ﻏﻨﻢ رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩ ﻛﻪ رﺳﻮﻝ اﷲ ص ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻭ ﻋﻤﺮ ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﻟـﻮ اﺟﺘﻤﻌـﺘﲈ ﰲ ﻣـﺸﻮرة ﻣـﺎ‬
‫ﺧﺎﻟﻔﺘﻜﲈ«‪» :‬اﮔﺮ ﻫﺮ دﻭی ﺷﲈ در اﻣﺮ ﻣﺸﻮرت ﻭ ﻧﻈﺮﺧﻮاﻫﯽ‪ ,‬ﻣﺘﻔﻖ اﻟﻘﻮﻝ ﻣﯽﺑﻮدﻳﺪ‪ ,‬ﺑﺎ ﺷﲈ ﳐﺎﻟﻔـﺖ ﻧﻤـﯽﻛـﺮدﻡ«‪.‬‬
‫ﳘﭽﻨﲔ ﻃﱪاﻧﯽ آﻥ را از ﻃﺮﻳﻖ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺮاء ﺑﻦ ﻋﺎزب‪ ,‬رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ −١‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ٦٤/٤ ,‬ﻭ ‪.٦٥‬‬
‫‪ −٢‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺎﺟﺮای اﺳﲑاﻥ ﺟﻨﮓ ﺑﺪر اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻛﺘﺎب ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رﻭاﻳـﺖ ﺷـﺪﻩ‬
‫ﻭ ﹰ‬
‫ﻗﺒﻼ ﺑﻴﺎﻥ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪٨٧‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪88‬‬

‫‪) .z q p o n m‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ‪.(36 :‬‬

‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا! آﻧﻬﺎ )ﺑﺘﻬﺎ( ﺑﺴﻴﺎرى از ﻣﺮدم را ﮔﻤﺮاه ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ! ﻫﺮ ﻛـﺲ از ﻣـﻦ ﭘﻴـﺮوى‬
‫ﻛﻨﺪ از ﻣﻦ اﺳﺖ؛ و ﻫﺮ ﻛﺲ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻰ ﻣﻦ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻮ ﺑﺨﺸﻨﺪه و ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻰ«‪.‬‬
‫و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻋﻴﺴﻲ ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪Ê É È Ç Æ ÅÄ Ã Â Á{ :‬‬
‫‪) .z Ì Ë‬ﻣﺎﺋﺪه‪.(118 :‬‬
‫»)ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل‪ (،‬اﮔﺮ آﻧﻬﺎ را ﻣﺠﺎزات ﻛﻨﻰ‪ ،‬ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺗﻮاﻧﺪ‪) .‬و ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻓﺮار از ﻣﺠﺎزات‬
‫ﺗﻮ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ(؛ و اﮔﺮ آﻧﺎن را ﺑﺒﺨﺸﻰ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎ و ﺣﻜﻴﻤﻰ! )ﻧـﻪ ﻛﻴﻔـﺮ ﺗـﻮ ﻧـﺸﺎﻧﻪ ﺑـﻰﺣﻜﻤﺘـﻰ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﻪ ﺑﺨﺸﺶ ﺗﻮ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺿﻌﻒ!(«‪.‬‬
‫و ﺗﻮ اي ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻧﻈﺮي ﻛﻪ دادي‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻧﻮح ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪½{ :‬‬
‫¾ ¿ ‪) .z Æ Å Ä Ã Â Á À‬ﻧﻮح‪.(26 :‬‬
‫»ﻧﻮح ؛ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﻛﺎﻓﺮان را روي زﻣﻴﻦ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﮕﺬار«‪.‬‬
‫و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮﺳﻲ ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪Ó Ò Ñ Ð Ï Î Í Ì Ë{ :‬‬
‫‪) .z × Ö Õ Ô‬ﻳﻮﻧﺲ‪.(88 :‬‬
‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا! اﻣﻮاﻟﺸﺎن را ﻧﺎﺑﻮد ﻛـﻦ! و )ﺑﺠـﺮم ﮔﻨﺎﻫﺎﻧـﺸﺎن‪ (،‬دﻟﻬﺎﻳـﺸﺎن را ﺳـﺨﺖ و‬
‫ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺳﺎز‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاى ﻛﻪ اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎورﻧﺪ ﺗﺎ ﻋﺬاب دردﻧﺎك را ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ!«‪.‬‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺮ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از آﻧﺎن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﻈﺮي ﻛﻪ اﻇﻬﺎر ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺧُﺮدهﮔﻴﺮي ﻧﻜﺮد‬
‫و از آﻧﺎن اﻧﺘﻘﺎد ﻧﻨﻤﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ آﻧﺎن را ﻣﺪح و ﺳﺘﺎﻳﺶ‪ ،‬و ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺗﺸﺒﻴﻪ ﻧﻤﻮد؛ اﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫را در آراﻣﻲ و ﻧﺮﻣﻲاش ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺪا‪ ،‬ﺑﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ و ﻋﻴﺴﻲ ﺗﺸﺒﻴﻪ ﻛﺮد‪ ،‬و ﻋﻤﺮ را در‬
‫ﺗﻨﺪي و ﺳﺨﺖﮔﻴﺮياش ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺪا‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻮح و ﻣﻮﺳﻲ ﺗﺸﺒﻴﻪ ﻧﻤﻮد‪1‬و‪.2‬‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ٨٨/٤ ,‬ﻭ ‪.٢١٤‬‬
‫‪ −٢‬در ﻛﺘﺎب ﳎﻤﻊ اﻟﺰﻭاﺋﺪ آﻣﺪﻩ ﻛﻪ از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس رﻭاﻳﺖ ﺷﺪﻩ ﻛﻪ ﮔﻮﻳـﺪ‪» :‬در رﻭز ﺑـﺪر‪ ,‬ﭘﻴـﺎﻣﱪ ﻓﺮﻣـﻮد‪» :‬ﻣـﺎ‬
‫ﺗﻘﻮﻟﻮﻥ ﰲ ﻫﺬﻩ اﻷﴎی«‪» :‬درﺑﺎرﻩ اﻳﻦ اﺳﲑاﻥ ﭼﻪ ﻣﯽﮔﻮﻳﻴﺪ«? اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ای رﺳﻮﻝ ﺧـﺪا‪ ,‬اﻳﻨـﺎﻥ ﻗـﻮﻡ ﻭ =‬
‫=‬

‫‪٨٨‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪89‬‬

‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬از ﻓﺼﻴﺢﺗﺮﻳﻦ و ﺳﺨﻨﻮرﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮدﻣﺎن ﺑﻮد‬

‫ﻓﺼﺎﺣﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺑﻪ ﺗﻜﻠﻒ ﻓﺼﺎﺣﺖ ﻧﻤﻮدنِ ﻛﻼم ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي‬
‫ﺳﺨﻦ ﻗﺎﻓﻴﻪدار و ﻣﻨﻈﻢ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬و در ﻣﻴﺎن ﺧﻄﺒﺎي ﻋﺮب ﭼﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ و ﭼﻪ ﻏﻴﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ‪،‬‬
‫ﺗﻜﻠﻒِ ﺳﺨﻨﺎن ﻗﺎﻓﻴﻪدار و ﻣﻨﻈﻢ‪ ،‬و ﺗﻜﻠﻒِ ﻧﻴﻜﻮ ﻛﺮدن و آراﺳﺘﻨﻲ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻟﻔﻆ ﺑﺮ‬
‫ﻣﻲﮔﺮدد و ﺑﻪ آن »ﻋﻠﻢ ﺑﺪﻳﻊ« ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺒﻮده اﺳﺖ ﺑﺪان ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﺧﻄﻴﺒﺎن و‬
‫ﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎران و ﺷﺎﻋﺮان ﻣﺘﺄﺧﺮ آن را اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﻼﻏﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺪان اﻣﺮ ﺷﺪه ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ‬
‫آﻳﻪ‪) .z p o n m l k { :‬ﻧﺴﺎء‪.(63 :‬‬
‫»و ﺑﺎ ﺑﻴﺎﻧﻰ رﺳﺎ‪ ،‬ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻮﺷﺰد ﻧﻤﺎ!«‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎن »ﻋﻠﻢ ﻣﻌﺎﻧﻲ و ﺑﻴﺎن« اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ در ﻛﻼم ﻓﺼﻴﺢ و ﺑﻠﻴﻎ‪ ،‬آورﻧﺪة آن‪ ،‬ﻫﻢ ﻣﻌﺎﻧﻲ‬
‫ﻣﻘﺼﻮده را ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ و ﻫﻢ ﺑﺎ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺻﻮرت و ﺑﻪ وﺟﻪ اﺣﺴﻦ‪ ،‬آن ﻛﻼم را‬
‫ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.1‬‬
‫_____________________________‬
‫= =ﻋﺸﲑﻩ ﻭ ﻧﺰدﻳﻜﺎﻥ ﺗﻮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬از آﻧﺎﻥ ﻓﺪﻳﻪ ﺑﮕﲑ ﺗﺎ ﻗﺪرت ﻭ ﺗﻮاﻧﺎﻳﯽ ﻣﺎﻟﯽ ﺑـﺮ ﻛـﺎﻓﺮاﻥ را ﺑـﻪ دﺳـﺖ آﻭرﻳـﻢ‪ ,‬ﺷـﺎﻳﺪ‬
‫ﺧﺪاﻭﻧﺪ ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺗﻮﺑﻪ را ﻧﺼﻴﺒﺸﺎﻥ ﻛﻨﺪ ﻭ از آﻧﺎﻥ درﮔﺬرد‪ .‬راﻭی ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ای رﺳـﻮﻝ ﺧـﺪا‪ ,‬آﻧـﺎﻥ ﺗـﻮ را از‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﻭ ﻛﺎﺷﺎﻧﻪ ﺧﻮد ﺑﲑﻭﻥ ﻛﺮدﻧﺪ ﻭ ﺗﻮ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ,‬ﭘﺲ ﮔﺮدﻧﺸﺎﻥ را ﺑﺰﻥ‪ .‬ﻭ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑـﻦ رﻭاﺣـﻪ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ای‬
‫رﺳﻮﻝ ﺧﺪا‪ ,‬درﻩا￯ ﭘﺮ از ﻫﻴﺰﻡ را ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺪﻩ ﻭ آﻧﺎﻥ را داﺧﻞ آﻥ ﮔﺮداﻥ‪ ,‬ﺳﭙﺲ آﺗﺶ را ﺑﺮ آﻧﺎﻥ اﻓﺮﻭﺧﺘﻪ ﻛـﻦ ﻭ آﻧـﺎﻥ‬
‫را ﺑﺴﻮزاﻥ‪ .‬راﻭی ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎﻩ ﻋﺒﺎس ﮔﻔﺖ‪ :‬راﺑﻄﻪ ﺧﻮﻳﺸﺎﻭﻧﺪیات را ﻗﻄﻊ ﻛﺮدی‪ .‬راﻭی ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘـﺲ رﺳـﻮﻝ اﷲ‬
‫ص داﺧﻞ ﺷﺪ ﻭ رأی آﻧﺎﻥ را رد ﻧﻜﺮد‪ .‬ﻋﺪﻩای ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭘﻴﺎﻣﱪ ص رأی اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﻣﻰﭘﺬﻳﺮد‪ ,‬ﻋـﺪﻩ دﻳﮕـﺮی ﮔﻔﺘﻨـﺪ‬
‫رأی ﻋﻤﺮ را ﻣﻰﭘﺬﻳﺮد‪ ,‬ﻭ ﻋﺪﻩ دﻳﮕﺮی ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬رأی اﺑﻦ رﻭاﺣﻪ را ﻣﻰﭘﺬﻳﺮد‪ .‬راﻭی ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﭘﻴـﺎﻣﱪ ص ﺑـﺮ آﻧـﺎﻥ‬
‫إﻥ اﷲ ﻋﺰ ﻭﺟﻞ ﻟﻴﻠﲔ ﻗﻠﻮب رﺟﺎﻝ ﻓﻴﻪ ﺣﺘﻰ ﺗﻜﻮﻥ أﻟﲔ ﻣﻦ اﻟﻠـﺒﻦ‪ ,‬ﱠ‬
‫ﻭإﻥ اﷲ ﻋـﺰ ﻭﺟـﻞ ﻟﻴـﺸﺪد‬ ‫ﻭارد ﺷﺪ ﻭ ﻓﺮﻣﻮد‪ » :‬ﱠ‬
‫ﻗﻠﻮب رﺟﺎﻝ ﻓﻴﻪ ﺣﺘﻰ ﺗﻜﻮﻥ أﺷﺪ ﻣﻦ اﳊﺠﺎرة ﱠ‬
‫ﻭإﻥ ﻣﺜﻠﮏ ﻳﺎ أﺑـﺎﺑﻜﺮ ‪» :«....‬ﳘﺎﻧـﺎ ﺧﺪاﻭﻧـﺪ دﳍـﺎی ﻛـﺴﺎﻧﯽ را ﻧـﺮﻡ‬
‫ﻣﯽﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﯽ ﻛﻪ از ﺷﲑ ﻫﻢ ﻧﺮﻡﺗﺮﻧﺪ‪ ,‬ﻭ ﳘﺎﻧﺎ ﺧﺪاﻭﻧﺪ – ﻋﺰ ﻭﺟﻞ – دﳍﺎی ﻛﺴﺎﻧﯽ را ﺳﺨﺖ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ ﺗﺎ ﺟـﺎﻳﯽ‬
‫ﻛﻪ از ﺳﻨﮓ ﻫﻢ ﺳﺨﺖﺗﺮﻧﺪ‪ .‬ﻭ ﳘﺎﻧﺎ ﻣﺜﻞ ﺗﻮ ای اﺑﻮﺑﻜﺮ‪) «... ,‬ﳎﻤﻊ اﻟﺰﻭاﺋﺪ‪ ٨٦/٦ ,‬ﻭ ‪ ;٨٧‬ﻣﺴﻠﻢ‪ ,‬ﺷﲈرﻩ ‪.(١٧٦٣‬‬
‫ﻣﺴﺠﻊ ﻭ ﻣﻮزﻭﻥ ﻭ ﺗﻜﻠـﻒ ﺟﻨـﺎس ﻭ ﺗﻄﺒﻴـﻖ ﻭ دﻳﮕـﺮ ﭼﻴﺰﻫـﺎﻳﯽ ﻛـﻪ ﺷـﺎﻋﺮاﻥ ﻭ ﺧﻄﻴﺒـﺎﻥ ﻭ‬
‫ﹼ‬ ‫‪ −١‬اﻣﺎ ﺗﻜﻠﻒ ﺳﺨﻨﺎﻥ‬
‫ﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎراﻥ ﻭ ﻭاﻋﻈﺎﻥ ﻣﺘـﺄﺧﺮ‪ ,‬ﺑـﺎ ﺗﻜﻠـﻒ ﻭ ﻇﺎﻫﺮﺳـﺎزی آﳖـﺎ را رﻋﺎﻳـﺖ ﻣـﯽﻛﻨﻨـﺪ‪ ,‬ﺟـﺰﻭ ﻋـﺎدت ﺧﻄﻴﺒـﺎﻥ ﻭ =‬
‫=‬

‫‪٨٩‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪90‬‬

‫اﻏﻠﺐ ﺧﻄﺒﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﻛﺘﺎب »ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ« آورده و آن را ﺑﻪ ﻋﻠﻲ ‪ ‬ﻧﺴﺒﺖ‬

‫داده‪ ،‬دروغ و اﻓﺘﺮا ﺑﺮ ﻋﻠﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﺰﻟﺖ و ارزش ﻋﻠﻲ ﺑﺰرﮔﺘﺮ و ﺑﺎﻻﺗﺮ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ .‬وﻟﻲ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﻓﺮاد دروغﻫﺎ را وﺿﻊ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﺪح و ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ ﻧﻪ راﺳﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻪ ﻣﺪح و ﺳﺘﺎﻳﺶ‪.‬‬
‫ﻫﻴﭻ ﺷﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻲ از ﺳﺨﻨﻮرﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮدﻣﺎن ﺑﻮد‪ .‬و اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﻫﻢ ﺧﻄﻴﺐ‬
‫و ﺳﺨﻨﻮر ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬و ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ ﻛﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﺷﻤﺎس ﺧﻄﻴﺐ رﺳﻮل اﷲ ص‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﺣﺴﺎن ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ‪ ،‬ﻛﻌﺐ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ رواﺣﻪ‪،‬‬
‫ﺷﺎﻋﺮان رﺳﻮل اﷲ ص ﺑﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ‬در ﺣﻀﻮر و در ﻏﻴﺎب ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص از ﻃﺮف او ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ‬
‫ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻫﺮ ﮔﺎه در ﻋﻴﺪﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺧﺎرج ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﭘﻴﺮوي‬
‫از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮا ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺳﺎﻛﺖ ﺑﻮد و ﮔﻔﺘﻪﻫﺎي او را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲﻛﺮد‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻪﻫﺎي اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣﻘﺪﻣﻪ و زﻣﻴﻨﻪﺳﺎزي ﺑﺮاي ﭼﻴﺰي ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص آن را ﺗﺒﻠﻴﻎ‬
‫ﻣﻲﻛﺮد و در واﻗﻊ ﻛﻤﻚ و ﻳﺎري ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻪ ﭘﻴﺸﻲ ﮔﺮﻓﺘﻦ و ﭘﻴﺸﺪﺳﺘﻲ‬
‫ﻛﺮدن ﺑﺮ ﺧﺪا و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ .‬و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ رﺳﻮل اﷲ ص و اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻫﺠﺮت‬
‫ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬رﺳﻮل اﷲ ص ﻧﺸﺴﺖ و اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و از ﻃﺮف او ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ‬
‫ﻛﺮد ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ آن دو را ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪاﺳﺖ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻌﺪاً ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ رﺳﻮل اﷲ ص آن ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺸﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬او‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺴﺎﻓﺮان و ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن اﻋﺰاﻣﻲ ﺧﺎرج ﻣﻲﺷﺪ و ﺑﺮاي آﻧﺎن‬

‫_____________________________‬
‫= =ﺳﺨﻦﭘﺮدازاﻥ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻭ ﺗﺎﺑﻌﲔ ﻧﺒﻮدﻩ‪ ,‬ﻭ از ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﯽ ﻧﺒﻮدﻩ ﻛﻪ ﻗﻮﻡ ﻋﺮب ﺑﺪاﻥ اﻫﺘﲈﻡ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻏﺎﻟﺐ ﻛـﺴﺎﻧﯽ‬
‫ﻛﻪ ﭼﻨﲔ ﻛﺎری ﻣﯽﻛﻨﻨﺪ‪ ,‬ﻟﻔﻆ را ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﻭ درﻭغ ﻣﯽآراﻳﻨﺪ ﺑﺪﻭﻥ آﻧﻜﻪ ﻣﻌﺎﻧﯽ ﻣﻔﻴﺪ ﻭ ﻣﻄﻠﻮﺑﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ,‬درﺳﺖ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﳎﺎﻫﺪی ﻛﻪ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﻭ درﻭغ ﺳﻼح را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽﮔﲑد در ﺣـﺎﻟﯽ ﻛـﻪ ﺗﺮﺳﻮﺳـﺖ‪ .‬ﻭ ﺑـﻪ ﳘـﲔ ﺧـﺎﻃﺮ دﻳـﺪﻩ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ﻛﻪ ﺷﺎﻋﺮ ﻫﺮ اﻧﺪازﻩ در ﻣﺪح ﻭ ﻫﺠﻮ ﺳﻌﯽ ﻭ ﻛﻮﺷﺶ ﻧﲈﻳﺪ‪ ,‬ﺑﻪ ﳘﺎﻥ اﻧﺪازﻩ دﭼﺎر اﻓﺮاط در درﻭغ ﻣﯽﺷﻮد ﻭ‬
‫از ﲣﻴﻼت ﻭ ﺗﺼﻮرات ﻭ ﺗﺸﺒﻴﻬﺎت ﻛﻤﮏ ﻣﯽﮔﲑد‪) .‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ١٥٨/٤ ,‬ﻭ ‪.(١٥٩‬‬

‫‪٩٠‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪91‬‬

‫ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺑﻮﺑﻜﺮ در ﻏﻴﺎب ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬و‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ رﺳﻮل اﷲ ص وﻓﺎت ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬او ﻛﺴﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﺧﻄﺒﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪.1‬‬
‫ﺧﻄﺒﺔ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‬

‫ﻋﻤﺮ‪ ‬از ﺳﺨﻨﻮرﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮدﻣﺎن ﺑﻮد و اﺑﻮﺑﻜﺮ از او ﺳﺨﻨﻮرﺗﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﻤﺮ‪ ،‬او را ﺑﺎ‬
‫آن ﻣﻲﺷﻨﺎﺧﺖ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺧﻄﺒﻪ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪ و درﮔﺬﺷﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص را ﺑﺮاي آﻧﺎن روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺖ و اﻳﻤﺎن را در دلﻫﺎي‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺛﺎﺑﺖ و ﻣﺤﻜﻢ ﮔﺮداﻧﻴﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻋﻈﻤﺖ و ﺑﺰرﮔﻲ ﻣﺼﻴﺒﺘﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﭘﻴﺶ آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬آﺷﻔﺘﻪ و ﭘﺮﻳﺸﺎن ﻧﺸﻮﻧﺪ؛ در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﺎس م رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪» :‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻴﺮون رﻓﺖ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺳﺨﻦ‬
‫ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺸﻨﻴﻦ اي ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺧﻮدداري ﻛﺮد از اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻨﺸﻴﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﺮدم‬
‫ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ روي آوردﻧﺪ و ﻋﻤﺮ را رﻫﺎ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺷﻤﺎ ﻣﺤﻤﺪ را‬
‫ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪ‪ ،‬اﻳﻨﻚ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﺤﻤﺪ از دﻧﻴﺎ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﻫﺮ ﻛﺲ ﺧﺪا را ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ‬
‫ﺧﺪا زﻧﺪه اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ ﮔﺎه ﻧﻤﻲﻣﻴﺮد‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪g f e d c{ :‬‬
‫‪z y x w v u ts r q p o n m lk j i h‬‬
‫{ |} ~ _ ` ‪) .z‬آل ﻋﻤﺮان‪.(144 :‬‬
‫»ﻣﺤﻤﺪ ص ﻓﻘﻂ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺧﺪاﺳﺖ؛ و ﭘﻴﺶ از او‪ ،‬ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن دﻳﮕﺮى ﻧﻴـﺰ ﺑﻮدﻧـﺪ؛‬
‫آﻳﺎ اﮔﺮ او ﺑﻤﻴﺮد و ﻳﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﺑﺮﻣﻰﮔﺮدﻳﺪ؟ )و اﺳﻼم را رﻫﺎ ﻛـﺮده ﺑـﻪ‬
‫دوران ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ و ﻛﻔﺮ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻧﻤﻮد؟( و ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﺑﺎز ﮔـﺮدد‪ ،‬ﻫﺮﮔـﺰ‬
‫ﺑﻪ ﺧﺪا ﺿﺮرى ﻧﻤﻰزﻧﺪ؛ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺰودى ﺷـﺎﻛﺮان )و اﺳـﺘﻘﺎﻣﺖﻛﻨﻨـﺪﮔﺎن( را ﭘـﺎداش‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ داد«‪.‬‬
‫ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ آن را ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻫﻤﺔ ﻣﺮدم آن را دﻳﻜﺘﻪ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ آﻳﺔ‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪) ١٥٩−١٥٧/٤ ,‬ﻭ ﻧﮕﺎﻩ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ اﻟﺒﺪاﻳﺔ ﻭاﻟﻨﻬﺎﻳﺔ‪.(١٨٦/٣ ,‬‬

‫‪٩١‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪92‬‬

‫ﻓﻮق اﻟﺬﻛﺮ را ﺷﻨﻴﺪ‪ ،‬آن را ﺗﻼوت ﻣﻲﻛﺮد‪» .‬ﻣﺴﻴﺐ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﺒﺮ داد ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ‬
‫ﺧﺪا ﻗﺴﻢ‪ ،‬اﻧﮕﺎر ﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ اﺻﻼً ﻧﺎزل ﻧﺸﺪه ﺑﻮد ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ از اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ آن را‬
‫ﺗﻼوت ﻛﺮد‪ .‬ﭘﺲ ﻧﺎﮔﻬﺎن ﻣﺘﺤﻴﺮ ﺷﺪم و ﭘﺎﻳﻢ ﻟﺮزﻳﺪ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭘﺎﻫﺎﻳﻢ ﺑﻠﻨﺪ ﻧﻤﻲﺷﺪ و ﺗﺎ‬
‫ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﺧﻮردم ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ از اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ آن آﻳﻪ را ﺗﻼوت ﻛﺮد و‬
‫داﻧﺴﺘﻢ ﻛﻪ رﺳﻮل اﷲ ص از دﻧﻴﺎ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ«‪1‬و‪.2‬‬
‫ﺧﻄﺒﺔ اﺑﻮﺑﻜﺮ در روز ﺳﻘﻴﻔﻪ‬

‫اﺑﻮﺑﻜﺮ در روز ﺳﻘﻴﻔﻪ ﺧﻄﺒﺔ ﺑﻠﻴﻎ و رﺳﺎﺋﻲ را اﻳﺮاد ﻛﺮد ﻛﻪ ﻫﻤﺔ ﺣﺎﺿﺮان از آن‬
‫ﺑﻬﺮه ﺑﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ در ذﻫﻦ ﺧﻮدم ﮔﻔﺘﺎري را آﻣﺎده ﻛﺮدم ﻛﻪ از آن‬
‫ﺧﻮﺷﻢ آﻣﺪ و ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻢ آن را در ﺣﻀﻮر اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻛﻨﻢ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻢ‬
‫ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﻢ‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻫﺴﺘﻪ ﺑﺎش‪ .‬دوﺳﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻢ او را ﻧﺎراﺣﺖ ﻛﻨﻢ‪ .‬ﭘﺲ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ از ﻣﻦ ﺑﺮدﺑﺎرﺗﺮ و ﺑﺎ وﻗﺎرﺗﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ‪ ،‬ﻛﻠﻤﻪاي‬
‫از ﮔﻔﺘﺎر آﻣﺎده ﺷﺪهام ﻛﻪ از آن ﺧﻮﺷﻢ آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎ ﻧﮕﺬاﺷﺖ ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺪون ﻓﻜﺮ‬
‫و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن ﻳﺎ ﺑﻬﺘﺮ از آن را ﮔﻔﺖ‪.3‬‬
‫‪4‬‬
‫ﺧﻄﺒﺔ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻌﺪ از ﺑﻴﻌﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ او‬

‫اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻫﺮي ﺑﺮاﻳﻢ ﻧﻘﻞ ﻛﺮد ﻛﻪ اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﺮاﻳﺶ ﻧﻘﻞ ﻛﺮد و‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ در ﺳﻘﻴﻔﻪ ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻴﻌﺖ ﺷﺪ‪ ،‬ﻓﺮداي آن روز اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺮ ﻣﻨﺒﺮ ﻧﺸﺴﺖ‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﺑﺨﺎری آﻥ را از ﻋﺎﻳﺸﻪ ك رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩ اﺳﺖ‪) .‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨـﺎری‪ ,‬ک ‪ ,٦٢‬ب ‪ ;٥‬ک ‪ ,٢٣‬ب ‪ ,٣‬ج ‪.(١٩٤/٤‬‬
‫)ﻭ ﻧﮕﺎﻩ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ‪ :‬اﻟﺒﺪاﻳﺔ ﻭاﻟﻨﻬﺎﻳﺔ‪.(٢٤٣−٢٤١/٥ ,‬‬
‫‪ −٢‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ١٥٨/٤ ;٢١٥/٣ ,‬ﻭ ‪.٢٦٢‬‬
‫‪ −٣‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ١٥٧/٤ ,‬ﻭ ‪ .١٥٨‬ﻧﺺ اﻳﻦ ﺧﻄﺒﻪ در ﻣﺎﺟﺮای ﺑﻴﻌﺖ در ﺳﻘﻴﻔﻪ ﻣﯽآﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ −٤‬اﻳﻦ ﺧﻄﺒﻪ ﻭ دﻭ ﺧﻄﺒﻪ ﺑﻌﺪی از ﻛﺘﺎب »اﻟﺒﺪاﻳﺔ ﻭاﻟﻨﻬﺎﻳﺔ« اﺛﺮ اﺑﻦ ﻛﺜﲑ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻡ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﳘﻴﺘـﺸﺎﻥ آﳖـﺎ را ﻧﻘـﻞ‬
‫ﻛﺮدﻡ‪.‬‬

‫‪٩٢‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪93‬‬

‫‪ ...‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺧﺪا را ﺣﻤﺪ و ﺛﻨﺎ ﻛﺮد ﺑﺪان ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﻻﻳﻖ و ﺷﺎﻳﺴﺘﺔ او‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻣﺮدم‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ رﺳﻴﺪهام در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻬﺘﺮ از ﺷﻤﺎ‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻢ‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﻧﻴﻜﻲ ﻛﺮدم‪ ،‬ﻣﺮا ﻳﺎري ﻛﻨﻴﺪ و اﮔﺮ ﺑﺪي ﻛﺮدم‪ ،‬ﻣﺮا راﺳﺖ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺻﺪق و راﺳﺘﻲ‪ ،‬اﻣﺎﻧﺖ اﺳﺖ و دروغ‪ ،‬ﺧﻴﺎﻧﺖ‪ .‬ﺿﻌﻴﻒ ﺷﻤﺎ در ﻧﺰد ﻣﻦ ﻗﻮي اﺳﺖ ﺗﺎ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ إن ﺷﺎءاﷲ ﺿﻌﻒ وي را ﺑﺮﻃﺮف ﻛﻨﻢ‪ ،‬و ﻗﻮي ﺷﻤﺎ در ﻧﺰد ﻣﻦ ﺿﻌﻴﻒ اﺳﺖ ﺗﺎ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ إن ﺷﺎءاﷲ ﺣﻖ را از وي ﺑﺴﺘﺎﻧﻢ‪ .‬ﻫﺮ ﻗﻮﻣﻲ ﻛﻪ ﺟﻬﺎد در راه ﺧﺪا را ﻛﻨﺎر ﮔﺬارﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ذﻟﺖ و ﺧﻮاري را ﻧﺼﻴﺒﺸﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻫﺮ ﻗﻮﻣﻲ‪ ،‬ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺑﺰرگ )ﻫﻤﭽﻮن زﻧﺎ(‬
‫و ﻛﺎرﻫﺎي زﺷﺖ و ﻧﺎروا ﭘﺨﺶ ﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻼ و ﻣﺼﻴﺒﺖ را ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎﻟﺸﺎن‬
‫ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ در اﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪا و رﺳﻮل ﺧﺪا ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬از ﻣﻦ اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻨﻴﺪ و ﻫﺮ‬
‫ﮔﺎه ﺧﺪا و رﺳﻮل را ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻛﺮدم‪ ،‬از ﻣﻦ اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﺎز ﺑﺮﺧﻴﺰﻳﺪ‪ ،‬رﺣﻤﺖ‬
‫ﺧﺪا ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺎد«! اﺳﻨﺎد اﻳﻦ رواﻳﺖ‪ ،‬ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪.1‬‬
‫ﺧﻄﺒﺔ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻋﺪهاي از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪﻧﺪ‬

‫اﺑﻦ ﻋﺴﺎﻛﺮ از دو ﻃﺮﻳﻖ از ﺷﺒﺎﺑﻪ ﺑﻦ ﺳﻮار رواﻳﺖ ﻛﺮده ﻛﻪ او ﮔﻔﺖ ﻋﻴﺴﻲ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ‬
‫ﻣﺪﻧﻲ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻧﻘﻞ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺻﺎﻟﺢ ﺑﻦ ﻛﻴﺴﺎن ﺑﺮاﻳﻢ ﻧﻘﻞ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻋﺪهاي‬
‫از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﭘﺲ از ﺣﻤﺪ و ﺛﻨﺎي‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺣﻤﺪ و ﺳﭙﺎس ﻣﺨﺼﻮص ﺧﺪاوﻧﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ راه راﺳﺖ‬
‫ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻤﻮد و او را ﻛﻔﺎﻳﺖ ﻛﺮد‪ ،‬و ﺗﻤﺎم ﻧﻌﻤﺖﻫﺎ را ﺑﻪ اﻧﺴﺎن داد و او را ﺑﻲﻧﻴﺎز ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺤﻤﺪ ص را ﻣﺒﻌﻮث ﻛﺮد زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ‪ ،‬راﻧﺪه ﺷﺪه و اﺳﻼم‪،‬‬
‫ﻏﺮﻳﺐ و دور اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬رﻳﺴﻤﺎن آن‪ ،‬ﻛﻬﻨﻪ و ﭘﻮﺳﻴﺪه ﺷﺪه‪ ،‬و روزﮔﺎر آن ﺑﻪ ﺳﺮ آﻣﺪه‬
‫ﺑﻮد و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﺮﮔﺮدان و آواره ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬و ﺧﺪاوﻧﺪ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب را ﻧﻔﺮت ﻛﺮده ﺑﻮد و‬
‫ﻫﻴﭻ ﺧﻴﺮي را ﺑﻪ آﻧﺎن ﻋﻄﺎ ﻧﻤﻲﻛﺮد و ﻫﻴﭻ ﺷﺮي را از آﻧﺎن دور ﻧﻤﻲﻛﺮد‪ .‬آﻧﺎن ﻛﺘﺎﺑﺸﺎن‬
‫را ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻛﺮدﻧﺪ و ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ را ﺑﺪان اﻓﺰودﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﻼم اﻟﻬﻲ ﻧﺒﻮد‪ .‬و ﻗﻮم ﻋﺮب در‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬اﻟﺒﺪاﻳﺔ ﻭاﻟﻨﻬﺎﻳﺔ‪ ,‬اﺛﺮ اﺑﻦ ﻛﺜﲑ‪.٢٤٨/٥ ,‬‬

‫‪٩٣‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪94‬‬

‫اﻣﻨﻴﺖ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ در اﻳﻤﻨﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ او را ﻋﺒﺎدت ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ و‬

‫او را ﺑﻪ ﻓﺮﻳﺎد ﻧﻤﻲﻃﻠﺒﻴﺪﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦرو ﺧﺪاوﻧﺪ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲﺷﺎن را ﺳﺨﺖ‪ ،‬و دﻳﻨﺸﺎن را‬
‫ﺑﺎﻃﻞ ﮔﺮداﻧﻴﺪ در زﻣﻴﻦِ درﺷﺖ و ﺳﺨﺖ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻣﻘﺪاري اﺑﺮ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ در ﺣﻖّ آﻧﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻧﻴﻜﻰ و ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﻛﺮد و آﻧﺎن را اﻣﺘﻲ ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻗﺮار داد و آﻧﺎن را‬
‫ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از آﻧﺎن ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎري داد و آﻧﺎن را ﺑﺮ دﺷﻤﻨﺎن ﭘﻴﺮوز‬
‫ﮔﺮداﻧﻴﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش را ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺷﻴﻄﺎن ﺳﻮار ﺑﺮ ﻣﺮﻛﺒﺶ ﺷﺪ و‬
‫دﺳﺖﻫﺎي آﻧﺎن را ﺑﻪ ﭼﻨﮓ آورد و ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻫﻼك و ﻧﻴﺴﺘﻲﺷﺎن ﺷﺪ‪e d c{ :‬‬
‫‪x w v u ts r q p o n m l k j i h g f‬‬
‫‪) .z ` _ ~ }| { z y‬آل ﻋﻤﺮان‪.(144 :‬‬
‫»ﻣﺤﻤﺪ ص ﻓﻘﻂ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺧﺪاﺳﺖ؛ و ﭘﻴﺶ از او‪ ،‬ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن دﻳﮕﺮى ﻧﻴـﺰ ﺑﻮدﻧـﺪ؛‬
‫آﻳﺎ اﮔﺮ او ﺑﻤﻴﺮد و ﻳﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﺑﺮﻣﻰﮔﺮدﻳﺪ؟ )و اﺳﻼم را رﻫﺎ ﻛـﺮده ﺑـﻪ‬
‫دوران ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ و ﻛﻔﺮ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻧﻤﻮد؟( و ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﺑﺎز ﮔـﺮدد‪ ،‬ﻫﺮﮔـﺰ‬
‫ﺑﻪ ﺧﺪا ﺿﺮرى ﻧﻤﻰزﻧﺪ؛ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺰودى ﺷـﺎﻛﺮان )و اﺳـﺘﻘﺎﻣﺖﻛﻨﻨـﺪﮔﺎن( را ﭘـﺎداش‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ داد«‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻋﺮبﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در اﻃﺮاف ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان و ﺷﺘﺮاﻧﺸﺎن را درﻳﻎ‬
‫داﺷﺘﻪاﻧﺪ و ﺣﻖ زﻛﺎت آﻧﻬﺎ را ادا ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ و ﭘﺎرﺳﺎﺗﺮﻳﻦﺷﺎن در ﭼﻨﻴﻦ روزي‪ ،‬در‬
‫دﻳﻨﺸﺎن ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و ﻗﻮيﺗﺮﻳﻦ ﺷﻤﺎ در ﭼﻨﻴﻦ روزي در دﻳﻨﺘﺎن ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ ﺑﺮاﺳﺎس ﺑﺮﻛﺖ و‬
‫ﺧﻴﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﺗﺎن ﻛﻪ آورده ﺑﻮد‪ .‬او ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ دوﺳﺖ ﻛﻔﺎﻳﺖﻛﻨﻨﺪه ﻣﺤﻮل ﻛﺮده اﺳﺖ؛‬
‫ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ ص را ﺳﺮﮔﺸﺘﻪ و ﺣﻴﺮان ﻳﺎﻓﺖ و رﻫﻨﻤﻮدش ﻛﺮد‪ .‬و او را ﻓﻘﻴﺮ و‬
‫ﺑﻲﭼﻴﺰ ﻳﺎﻓﺖ و ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ و ﺑﻲﻧﻴﺎزش ﻛﺮد‪.z | { z y x w v u{ :‬‬
‫)آل ﻋﻤﺮان‪» .(103 :‬و ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﻟﺐ ﺣﻔﺮهاى از آﺗﺶ ﺑﻮدﻳﺪ‪ ،‬ﺧﺪا ﺷﻤﺎ را از آن ﻧﺠﺎت داد«‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ‪ ،‬ﭘﻴﻜﺎر ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻣﺮ ﺧﺪا را ﺗﺮك ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ‬
‫وﻋﺪهاش وﻓﺎ ﻛﻨﺪ و ﻋﻬﺪش را ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻛﺎﻣﻞ ﮔﺮداﻧﺪ و ﻫﺮ ﻛﺲ از ﻣﺎ ﻛﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪،‬‬
‫ﺑﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﺷﻬﻴﺪ ﺑﻮدن او را ﺑﻜﺸﺪ و او را داﺧﻞ ﺑﻬﺸﺖ ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬و ﻛﺴﻲ از ﻣﺎ ﻛﻪ زﻧﺪه‬

‫‪٩٤‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪95‬‬

‫ﻣﺎﻧﺪه‪ ،‬ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ و ﺑﺮﮔﺰﻳﺪهاش در زﻣﻴﻦ ﺑﺎﻗﻲ ﺑﮕﺬارد‪ .‬ﺣﻜﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻖ اﺳﺖ و‬
‫ﻓﺮﻣﻮدهاش ﺣﻖ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﺧﻼﻓﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪a ` _ ^ ] \{ :‬‬
‫‪) .z e d c b‬ﻧﻮر‪.(55 :‬‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ از ﺷﻤﺎ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آورده و ﻛﺎرﻫﺎى ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﻧﺠﺎم دادهاﻧـﺪ وﻋـﺪه‬
‫ﻣﻰدﻫﺪ ﻛﻪ ﻗﻄﻌﺎ آﻧﺎن را ﺣﻜﻤﺮان روى زﻣﻴﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد«‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ از ﻣﻨﺒﺮ ﭘﺎﺋﻴﻦ آﻣﺪ‪.1‬‬
‫ﺧﻄﺒﺔ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺮدم را ﺑﺮاي ﺟﻨﮓ ﺑﺎ‬
‫اﻫﻞ ﻛﺘﺎب در ﺷﺎم ﺟﻤﻊ ﻛﺮد‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺮدم ﺑﺮاي ﺟﻨﮓ ﺷﺎم ﻧﺰد اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ ﮔﺮد آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﺟﻬﺖ اﻳﺮاد ﺧﻄﺒﻪ در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ‪ .‬ﺣﻤﺪ و ﺛﻨﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻻﻳﻖ و‬
‫ﺷﺎﻳﺴﺘﺔ او ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎ آورد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻣﺮدم را ﺑﺮاي ﺟﻬﺎد ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬آﮔﺎه ﺑﺎﺷﻴﺪ‬
‫ﻫﺮ ﻛﺎري ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﺳﺒﺎب و وﺳﺎﻳﻠﻲ دارد‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﺲ آﻧﻬﺎ را ﻣﺘﺤﻘﻖ ﺳﺎزد‪ ،‬ﺑﺮاﻳﺶ ﻛﺎﻓﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﺮاي ﺧﺪا ﻛﺎري ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪا او را ﻛﻔﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﺷﻤﺎ ﺗﻼش و‬
‫ﺟﺪﻳﺖ و ﻧﻴﺖ ﺧﺎﻟﺺ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻧﻴﺖ ﺧﺎﻟﺺ زودﺗﺮ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﻫﺪف‬
‫ﻋﺎﻟﻲاش ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ‪ .‬آﮔﺎه ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن ﻧﺪارد‪ ،‬دﻳﻦ ﻫﻢ ﻧﺪارد‪ ،‬و ﻛﺴﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺧﺸﻴﺖ و ﺗﺮس از ﺧﺪا ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻤﺎن ﻧﺪارد‪ ،‬و ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻧﻴﺖ ﺧﺎﻟﺺ ﻧﺪاﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻋﻤﻠﻲ از وي ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬آﮔﺎه ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻫﻤﺎﻧﺎ در ﻗﺮآن ﺛﻮاب و ﭘﺎداش‬
‫ﺑﺮاي ﺟﻬﺎد در راه ﺧﺪا ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن دوﺳﺖ داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ آن واﺑﺴﺘﻪ ﺳﺎزد‪ .‬ﺟﻬﺎد در راه ﺧﺪا ﻫﻤﺎن ﻧﺠﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺪان‬
‫اﺷﺎره ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن اﻧﺴﺎن ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ آن از ﺧﻮاري و رﺳﻮاﻳﻲ ﻧﺠﺎت ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ‬
‫و ﻛﺮاﻣﺖ و ﺳﺮﺑﻠﻨﺪي ﻧﺼﻴﺒﺶ ﻣﻲﺷﻮد‪.2‬‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬اﻟﺒﺪاﻳﺔ ﻭاﻟﻨﻬﺎﻳﺔ‪ ٣١١/٦ ,‬ﻭ ‪.٣١٢‬‬
‫‪ −٢‬ﻣﻨﺒﻊ ﺳﺎﺑﻖ‪.٣/٧ ,‬‬

‫‪٩٥‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪96‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮد در ﻣﻴﺎن اﻣﺖ اﺳﻼم ﭘﺲ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ اﺳﺖ‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻌﻀﻲ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان را ﺑﺮ ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺮﺗﺮي داده‪ ،‬و ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﺧﻮد را ﺑﺮ‬
‫دﻳﮕﺮان ﺑﺮﺗﺮي داده اﺳﺖ‪ .‬و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان أوﻟﻮاﻟﻌﺰم از ﺳﺎﻳﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺑﺮﺗﺮﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﻴﺸﮕﺎﻣﺎن ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ از ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎر را ﺑﺮ دﻳﮕﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮﺗﺮي داده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﻪﺷﺎن اوﻟﻴﺎء و دوﺳﺘﺎن ﺧﺪا ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﻤﻪﺷﺎن در ﺑﻬﺸﺖاﻧﺪ‪ .‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮﺧﻲ‬
‫را ﺑﺮ ﺑﺮﺧﻲ درﺟﺎﺗﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺻﻞ و اﺳﺎس ﺑﺮﺗﺮيﻫﺎ و ﻓﻀﻴﻠﺖﻫﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﻋﻠﻢ‪ ،‬دﻳﻦ‪ ،‬ﺷﺠﺎﻋﺖ و ﺳﺨﺎوت و‬
‫ﻣﺮوت‪ .‬ﻫﺮ ﻳﻚ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان و ﺻﺤﺎﺑﻪ و دﻳﮕﺮ اﻓﺮاد ﻛﻪ ﺑﺮﺗﺮ از دﻳﮕﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ او‬
‫ﻋﺎﻟﻢﺗﺮ اﺳﺖ؛ ﻳﻌﻨﻲ در ﻣﻴﺎن ﻓﻀﺎﺋﻞ و ﺑﺮﺗﺮيﻫﺎ ﻋﻠﻢ در رأس ﻫﻤﻪ ﻗﺮار دارد‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪) .z Ì Ë Ê É È Ç Æ Å { :‬زﻣﺮ‪.(9 :‬‬
‫»ﺑﮕﻮ‪ :‬آﻳﺎ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻣﻰداﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻧﻤﻰداﻧﻨﺪ ﻳﻜﺴﺎﻧﻨﺪ؟!«‪.‬‬
‫اﺣﺎدﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ دﻻﺋﻞ و ﻗﺮاﺋﻦ ﻣﺘﻌﺪد و زﻳﺎد ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از آﻧﻬﺎ‬
‫ﻣﻄﻠﻊ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﻋﻠﻢ ﺿﺮوري ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮﻳﻦ ﺻﺤﺎﺑﻪ در‬
‫ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻮد و در ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص از ﻋﻤﺮ و ﻋﺜﻤﺎن و ﻋﻠﻲ و دﻳﮕﺮان‪ ،‬ﺑﺮﺗﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ ﺳﻨﺖ و اﺣﻮال رﺳﻮل اﷲ ص آﮔﺎهﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ را ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬و ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻲ در آن ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ دارﻧﺪ ﻛﻪ اﺣﺎدﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ را از اﺣﺎدﻳﺚ ﺿﻌﻴﻒ ﺑﺎز‬
‫ﻧﺸﻨﺎﺳﻨﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ اﺣﺎدﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ‪ ،‬ﺣﺪﻳﺜﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ‬
‫م رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ او ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﺎ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ رﺳﻮل اﷲ ص در ﻗﻴﺪ ﺣﻴﺎت ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﻣﻲﮔﻔﺘﻴﻢ‪ :‬ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮد از ﻣﻴﺎن اﻣﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻌﺪ از او‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﭘﺲ از او ﻋﻤﺮ و‬
‫ﺳﭙﺲ ﻋﺜﻤﺎن اﺳﺖ«‪ .1‬و ﺗﺮﻣﺬي و دﻳﮕﺮان ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺮﻓﻮع از ﻋﻠﻲ‪ ‬رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫او از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص رواﻳﺖ ﻧﻤﻮده ﻛﻪ آن ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻫﺬاﻥ ﺳﻴﺪا ﻛﻬﻮﻝ أﻫﻞ اﳉﻨﺔ‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﺑﺨﺎری‪ ,‬ک ‪ ,٦٢‬ب ‪» : ٥‬ﻛﻨﺎ ﻧﺨﲑ ﺑﲔ اﻟﻨﺎس ‪ ;«...‬ﺑﺨﺎری‪ ,‬ک ‪ ,٦٢‬ب ‪» : ٤‬ﻛﻨﺎ ﻻ ﻧﻌﺪﻝ ﺑﺄﰊ ﺑﻜﺮ أﺣﺪا«‪.‬‬

‫‪٩٦‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪97‬‬

‫ﻣﻦ اﻷﻭﻟﲔ ﻭاﻵﺧﺮﻳﻦ ﻻ ﲣﱪﳘﺎ ﻳﺎ ﻋﻠﯽ«‪» :1‬اﻳﻦ دو ﻧﻔﺮ )اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ( ﺳﺮوران‬
‫ﻛﻬﻨﺴﺎل ﺑﻬﺸﺘﻲ از اول ﺗﺎ آﺧﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .2‬اي ﻋﻠﻲ‪ ،‬اﻳﻦ ﺧﺒﺮ را ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﺪه«‪ .‬و در ﺻﺤﺎح‬
‫آﻣﺪه‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺟﻨﺎزة ﻋﻤﺮ ‪ ‬ﺑﻪ ﺧﺎك ﺳﭙﺮده ﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ آﻣﺪ و‬
‫ﺻﻒﻫﺎي ﻣﺮدم را ﺷﻜﺎﻓﺖ و ﺟﻠﻮ رﻓﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﻦ آرزوﻣﻨﺪم ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﺗﻮ را ﻫﻤﺮاه دو رﻓﻴﻘﺖ ﻗﺮار دﻫﺪ؛ زﻳﺮا ﻣﻦ زﻳﺎد از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»دﺧﻠﺖ أﻧﺎ ﻭأﺑﻮﺑﻜﺮ ﻭﻋﻤﺮ‪ ,‬ﻭذﻫﺒﺖ أﻧﺎ ﻭأﺑﻮﺑﻜﺮ ﻭﻋﻤﺮ«‪» :3‬ﻣﻦ و اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ داﺧﻞ‬
‫ﺷﺪﻳﻢ‪ ،‬و ﻣﻦ و اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ رﻓﺘﻴﻢ«‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪة ﻣﻼزﻣﺖ و ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬
‫ص در دﺧﻮل و ﺧﺮوج و رﻓﺖ و آﻣﺪ اوﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻫﺎرون‬
‫اﻟﺮﺷﻴﺪ ﺑﻪ اﻣﺎم ﻣﺎﻟﻚ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اي اﺑﻮﻋﺒﺪاﷲ درﺑﺎرة ﻣﻨﺰﻟﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ در ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﺒﺮ ﺑﺪه‪ ،‬اﻣﺎم ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻨﺰﻟﺖ آن دو در ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در زﻣﺎن‬
‫ﺣﻴﺎت او ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﻨﺰﻟﺘﺸﺎن در ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻌﺪ از وﻓﺎﺗﺶ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺎرون اﻟﺮﺷﻴﺪ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮا ﺷﻔﺎ دادي اي ﻣﺎﻟﻚ‪ ،‬ﻣﺮا ﺷﻔﺎ دادي اي ﻣﺎﻟﻚ‪.‬‬
‫از اﻣﻴﺮ اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ‪ ‬ﺑﻪ ﺗﻮاﺗﺮ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ وي ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻓﺮدِ اﻳﻦ اﻣﺖ ﺑﻌﺪ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﭘﺲ از او ﻋﻤﺮ اﺳﺖ«‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ از ﻃﺮق‬
‫زﻳﺎدي از ﻋﻠﻲ رواﻳﺖ ﺷﺪه ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اﻳﻦ ﻃﺮق ﺑﻪ ﻫﺸﺘﺎد ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻲرﺳﺪ‪.‬‬
‫و ﺑﺨﺎري در ﺻﺤﻴﺢ ﺧﻮد اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ را از ﻋﻠﻲ ‪ ‬از ﻃﺮﻳﻖ ﻫﻤﺪاﻧﻲﻫﺎ ﻛﻪ ﻋﻠﻲ ﺧﻴﻠﻲ‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﺳﻨﻦ ﺗﺮﻣﺬی‪.٣١٠/٤ ,‬‬
‫‪ −٢‬ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در دﻧﻴﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﻭ إﻻ در ﲠﺸﺖ‪ ,‬ﭘﲑی ﻧﻴﺴﺖ‪) .‬ﻃﻴﺒﯽ اﻳﻦ را ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ(‪.‬‬
‫‪ −٣‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎری‪ ,‬ک ‪ ,٦٢‬ب ‪ ;٥‬ک ‪ ,٦٢‬ب ‪ ;٧‬ﻭ ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ,‬ﺷﲈرﻩ ‪» .٣٣٨٩‬ﺧﻴﺜﻤﻪ« ﻛـﻪ ﻳﻜـﯽ از راﻭﻳـﺎﻥ‬
‫اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ اﺳﺖ‪ ,‬در ﻃﺒﻘﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻗﺮار دارد‪ .‬ﺗﺮﻣﺬی ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ‪ ,‬ﻏﺮﻳﺐ اﺳﺖ‪ .‬اﻳـﻦ ﺣـﺪﻳﺚ‬
‫از ﻋﻠﯽ ‪ ‬ﻏﲑ از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ‪ ,‬رﻭاﻳﺖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻭ ﺧﻴﺜﻤﻪ ﻭ اﺑﻦ ﺷـﺎﻫﲔ آﻥ را از ﻃﺮﻳـﻖ ﺣـﺎرث از ﻋﻠـﯽ رﻭاﻳـﺖ‬
‫ﻛﺮدﻩاﻧﺪ‪ .‬ﻭ اﺑﻦ اﺑﻮﻋﺎﺻﻢ آﻥ را از ﻃﺮﻳﻖ ﺧﻄﺎب ﻳﺎ اﺑﻮﺧﻄﺎب رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩ اﺳﺖ‪) .‬ﻛﻨﺰاﻟﻌﲈﻝ‪ ٥/١٣ ,‬ﻭ ‪.(٦‬‬

‫‪٩٧‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪98‬‬

‫دوﺳﺘﺸﺎن داﺷﺘﻪ‪ ،‬رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻠﻲ آن ﻗﺪر )ﻗﺒﻴﻠﻪ(ﻫﻤﺪاﻧﻲﻫﺎ را دوﺳﺖ داﺷﺘﻪ‬
‫ﻛﻪ درﺑﺎرهﺷﺎن ﻣﻲﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﻟﻘﻠﺖ ﳍﻤﺪاﻥ ادﺧﻠﯽ ﺑﺴﻼﻡ‬ ‫ﹰ‬
‫ﺑﻮاﺑﺎ ﻋﻠﯽ ﺑﺎب ﺟﻨﺔ‬ ‫ﻟﻮ ﻛﻨﺖ‬
‫»اﮔﺮ ﻣﻦ درﺑﺎن ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻲﺑﻮدم‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺪان ﻣﻲﮔﻔﺘﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺧﺎﻃﺮ و ﺑﺪون‬
‫ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺧﻮف و ﻫﺮاﺳﻲ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ درآ«‪.‬‬
‫ﺑﺨﺎري اﻳﻦ ﮔﻔﺘﺔ ﻋﻠﻲ را از ﻃﺮﻳﻖ ﺳﻔﻴﺎن ﺛﻮري – ﻛﻪ ﻫﻤﺪاﻧﻲ اﺳﺖ – از ﻣﻨﺬر –‬
‫ﻛﻪ او ﻫﻢ ﻫﻤﺪاﻧﻲ اﺳﺖ – از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﻔﻴﻪ رواﻳﺖ ﻛﺮده ﻛﻪ او ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﭘﺪرم‬
‫ﮔﻔﺘﻢ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﻌﺪ از رﺳﻮل اﷲ ص از ﻫﻤﻪ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ؟ ﻋﻠﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﺑﻦ ﺣﻨﻔﻴﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮔﻔﺘﻢ ﺳﭙﺲ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳﭙﺲ ﻋﻤﺮ«‪ .1‬ﻋﻠﻲ اﻳﻦ را ﺑﻪ ﭘﺴﺮش‬
‫ﮔﻔﺘﻪ و او ﻛﺴﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ روا ﺑﺎﺷﺪ ﻋﻠﻲ‪ ،‬اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ را از روي ﺗﻘﻴﻪ ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و‬
‫ﻣﺤﻤﺪ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ را ﻓﻘﻂ از ﭘﺪرش رواﻳﺖ ﻧﻤﻮده و در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ روي ﻣﻨﺒﺮ ﺑﻮد‪ ،‬آن را‬
‫از ﭘﺪرش ﻧﻘﻞ ﻛﺮد‪ .‬و از او ﻫﻢ رواﻳﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ آن را از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺷﻨﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬و‬
‫ﻫﻴﭻ ﺷﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻲ اﻳﻦ را از روي ﻋﻠﻢ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬و اﻳﻦ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ در‬
‫ﺷﺄن ﻋﻠﻲ‪ ‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮا او از ﻫﻤﺔ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺣﻖ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ و ﻣﻨﺰﻟﺘﺸﺎن در‬
‫اﺳﻼم و ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺧﻮﺑﺸﺎن را در دﻳﻦ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ آرزو ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﻤﻠﻲ‬
‫ﻣﺜﻞ ﻋﻤﻞ ﻋﻤﺮ‪ ‬ﺧﺪا را ﻣﻼﻗﺎت ﻛﻨﺪ‪ .‬و ﻋﻠﻲ دو ﺗﺎ از ﭘﺴﺮاﻧﺶ را اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﻧﺎم‬
‫ﻧﻬﺎده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻲ‪ ‬ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﺮ ﻛﺲ ﻣﺮا ﺑﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﺑﺮﺗﺮي دﻫﺪ‪ ،‬ﺣﺪ ﺷﺨﺺ اﻓﺘﺮا‬
‫زﻧﻨﺪه را ﺑﺮ وي اﺟﺮا ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ .2‬اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ از ﺑﺎب ﺗﻮاﺿﻊ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﺘﻮاﺿﻊ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎری‪ ,‬ک ‪ ,٦٢‬ب ‪ .٥‬در اﻳﻦ رﻭاﻳﺖ آﻣﺪﻩ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﮔﻔﺘﻪ »ﺳﭙﺲ ﻋﻤﺮ«‪ ,‬اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت آﻣﺪﻩ اﺳـﺖ‪» :‬ﻭ‬
‫ﺗﺮﺳﻴﺪﻡ از اﻳﻨﻜﻪ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻋﺜﲈﻥ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺳـﭙﺲ ﺗـﻮ از ﳘـﻪ ﲠـﱰی? ﻋﻠـﯽ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻣـﻦ ﻛـﺴﯽ ﻧﻴـﺴﺘﻢ ﺟـﺰ ﻓـﺮدی از‬
‫ﻣﺴﻠﲈﻧﺎﻥ«‪ .‬ﳘﭽﻨﲔ اﺑﻦ ﻋﺴﺎﻛﺮ آﻥ را از ﻋﻠﯽ رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩ ﻭ ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺳﭙﺮدﻩ ﺷﺪﻩ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ‬
‫رﻭاﻳﺖ‪ ,‬ﻣﻮﻗﻮﻑ اﺳﺖ‪) .‬ﻛﻨﺰاﻟﻌﲈﻝ‪ ٢٦٨٤/١١ ,‬ﻭ ‪.(٩٣٦١٣٩/١٣‬‬
‫‪ −٢‬ﻧﮕﺎﻩ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ‪ :‬ﻣﻨﺎﻗﺐ اﻟﻌﴩة‪ ;٤٠١/١ ,‬ﻓﻀﺎﺋﻞ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ‪ ,٨٣/١ ,‬ﺷﲈرﻩ ‪.٤٩‬‬

‫‪٩٨‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪99‬‬

‫اﻗﺪام ﺑﻪ ﻣﺠﺎزات ﻛﺴﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ او را ﺑﺮ دﻳﮕﺮي ﺑﺮﺗﺮي داده‪ ،‬و ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ او را‬
‫اﻓﺘﺮازﻧﻨﺪه ﺑﻨﺎﻣﺪ‪.‬‬
‫از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻫﻢ ﺑﻪ ﺗﻮاﺗﺮ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ او اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ را ﺑﺮ ﻋﻠﻲ ﺑﺮﺗﺮي ﻣﻲداد‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﺑﻄﻪ ﺑﺎ اﺳﻨﺎد ﺧﻮد رواﻳﺖ ﻛﺮده و ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬از ﻟﻴﺚ ﺑﻦ اﺑﻮﺳﻠﻴﻢ ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ‬
‫ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻴﻌﻴﺎنِ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ را دﻳﺪم‪ ،‬آﻧﺎن ﻫﻴﭻ ﻛﺴﻲ را ﺑﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﺑﺮﺗﺮي‬
‫ﻧﻤﻲدادﻧﺪ‪ .‬ﺷﺮﻳﻚ ﺑﻦ اﺑﻮﻧﻤﺮ در ﺟﻮاب ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻛﺪام ﻳﻚ از اﻳﻦ دو ﺑﺮﺗﺮ‬
‫اﺳﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻳﺎ ﻋﻠﻲ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ .‬ﺷﺨﺺ ﺳﺆال ﻛﻨﻨﺪه ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ را ﻣﻲﮔﻮﻳﻲ‬
‫در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺷﻴﻌﻪ ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻲ؟ ﺷﺮﻳﻚ ﺑﻦ اﺑﻮﻧﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺷﻴﻌﻪ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ‪ ،‬ﻋﻠﻲ اﻳﻦ ﭼﻮبﻫﺎ را ﺑﻠﻨﺪ ﻛﺮده و ﮔﻔﺖ‪ :‬آﮔﺎه ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻫﻤﺎﻧﺎ‬
‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻓﺮد اﻳﻦ اﻣﺖ ﺑﻌﺪ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ آﻳﺎ ﻣﺎ ﮔﻔﺘﻪاش را رد‬
‫ﻛﻨﻴﻢ؟ آﻳﺎ او را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﻨﻴﻢ؟ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ‪ ،‬او دروﻏﮕﻮ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻗﺎﺿﻲ ﻋﺒﺪاﻟﺠﺒﺎر اﻳﻦ را‬
‫ذﻛﺮ ﻛﺮده و آن را ﺑﻪ ﻛﺘﺎب اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﺑﻠﺨﻲ ﻧﺴﺒﺖ داده اﺳﺖ‪.1‬‬
‫ﺷﻴﺦ اﻻﺳﻼم اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴـﻪ )‪ (:‬ﺑﻌـﺪ از اﻳﻨﻜـﻪ آﻳـﺔ‪.z ¬« ª © ¨{ :‬‬
‫)ﺗﻮﺑﻪ‪» .(40 :‬ﻏﻢ ﻣﺨﻮر‪ ،‬ﺧﺪا ﺑﺎ ﻣﺎﺳﺖ!«‪.‬‬
‫را ذﻛﺮ ﻛﺮد‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ آﻳﻪ ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻠﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻋﻠﻲ ﻳﺎ ﻋﺜﻤﺎن ﻳﺎ ﻋﻤﺮ و ﻳﺎ‬
‫دﻳﮕﺮان ﺑﺮﺗﺮ از اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا آﻧﺎن در اﻳﻦ ﻣﻮﻗﻊ ﻫﻤﺮاه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬و اﮔﺮ‬
‫ﻫﻤﺮاه او ﻣﻲﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻤﻲﺑﻮد ﺣﺎﻟﺸﺎن ﺑﻬﺘﺮ از ﺣﺎل اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ آﻧﭽﻪ‬
‫از ﺣﺎل آﻧﺎن و ﺣﺎل اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻫﻨﮕﺎم ﺧﻄﺮات و ﺣﻮادث‬
‫ﺗﺮﺳﻨﺎك‪ ،‬ﻳﻘﻴﻦ و ﺻﺒﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ از ﻫﻤﻪﺷﺎن ﻛﺎﻣﻞﺗﺮ ﺑﻮد‪ .‬و ﻫﻨﮕﺎم وﺟﻮد اﺳﺒﺎب ﺷﻚ و‬
‫ﺗﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻳﻘﻴﻦ و اﻃﻤﻴﻨﺎن و آراﻣﺶ اﺑﻮﺑﻜﺮ از ﻫﻤﻪﺷﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻮد‪ .‬و ﻫﺮﮔﺎه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬اﺑﻮﻣﻨﺼﻮر ﺑﻐﺪادی اﲨﺎع اﻫﻞ ﺳﻨﺖ را ﻧﻘﻞ ﻛﺮدﻩ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ اﻧـﺴﺎﻥ ﺑﻌـﺪ از رﺳـﻮﻝ اﷲ ص اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪,‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﻋﻤﺮ‪ ,‬ﺳﭙﺲ ﻋﺜﲈﻥ‪ ,‬ﺳﭙﺲ ﻋﻠﯽ‪ ,‬ﺳﭙﺲ ﺳﺎﻳﺮ ﻋﴩﻩ ﻣﺒﴩﻩ‪ ,‬ﺳﭙﺲ ﺑﻘﻴﻪ اﻫـﻞ ﺑﻴﻌـﺖ رﺿـﻮاﻥ‪ ,‬ﻭ ﺳـﭙﺲ ﺑﻘﻴـﻪ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ ,‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ﺗﺎرﻳﺦ اﳋﻠﻔﺎء‪ ,‬اﺛﺮ ﺳﻴﻮﻃﯽ ‪ ,‬ص ‪.(٤٤‬‬

‫‪٩٩‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪100‬‬

‫رﻧﺠﻴﺪه ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ از ﻫﻤﺔ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺧﺸﻨﻮد ﻛﺮدن او ﻣﻲﺑﻮد و‬
‫دورﺗﺮﻳﻦ ﺻﺤﺎﺑﻪ از آزار ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﻪ اﺣﻮال‬
‫و اوﺿﺎع ﺻﺤﺎﺑﻪ را در زﻣﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص و ﺑﻌﺪ از وﻓﺎﺗﺶ ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم و‬
‫روﺷﻦ اﺳﺖ‪.1‬‬
‫ﻫﺮ ﺳﺘﺎﻳﺶ و ﺗﻤﺠﻴﺪي ﻛﻪ در ﻗﺮآن آﻣﺪه‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ اوﻟﻴﻦ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺸﻤﻮل آن اﺳﺖ‬

‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﻫﺮ آﻳﻪاي در ﻗﺮآن ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﻄﺎب »ﻣﺆﻣﻨﻴﻦ«‪» ،‬ﻣﺘﻘﻴﻦ« و »ﻣﺤﺴﻨﻴﻦ« و ‪...‬‬
‫آﻣﺪه و ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺳﺘﺎﻳﺶ و ﺗﻤﺠﻴﺪ ﻧﻤﻮده‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ اوﻟﻴﻦ و ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮد اﻳﻦ اﻣﺖ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺸﻤﻮل آن اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ او ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮد از ﻣﻴﺎن اﻣﺖ ﻣﺤﻤﺪ ص‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ از ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن‬
‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ‪» :‬ﺧﲑ اﻟﻘﺮﻭﻥ اﻟﻘﺮﻥ اﻟﺬﻱ ﺟﺌﺖ ﻓﻴﻪ‪ ,‬ﺛﻢ اﻟﺬﻳﻦ ﻳﻠﻮﳖﻢ‪ ,‬ﺛﻢ اﻟﺬﻳﻦ ﻳﻠﻮﳖﻢ«‪:2‬‬
‫»ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ دورهﻫﺎ دورهاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ در آن آﻣﺪهام‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آن دورة ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻌﺪ از آﻧﻬﺎ ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻌﺪ از آن دورة ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از آﻧﺎن ﻣﻲآﻳﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻫﻢ در ﻗﺮآن ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪Z Y XW V U T S{ :‬‬
‫[ ‪) .z‬زﻣﺮ‪.(33 :‬‬
‫»اﻣﺎ ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﺳﺨﻦ راﺳﺖ ﺑﻴﺎورد و ﻛﺴﻰ ﻛﻪ آن را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎراﻧﻨﺪ«‪.‬‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﻣﻨﻬـــﺎج اﻟـــﺴﻨﺔ ‪ ١٦٥ ,١٦٢ ,١٦١/٣ ;١٨٢/٢ ,‬ﻭ ‪,٢٤٦ ,٢٠٢ ,١٤٠ ,١٣٨ ,١٣٧ ,١٠٢ ,٦٣/٤ ;٢٤٦‬‬
‫‪ ٢٧٦ ,٢٦١‬ﻭ ‪ .٢٩٧‬ﻭ ﻧﮕﺎﻩ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ‪ :‬ﳎﻤﻮع اﻟﻔﺘﺎﻭی‪.٤٢٦−٤٢١/٤ ;٢٢٤/١ ,‬‬
‫‪ −٢‬در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎری‪ ,‬ک ‪ ,٦٢‬ب ‪ ,١‬ج ‪ ١٨٩/٤‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻟﻔﻆ آﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪» :‬ﺧﲑ ﹸاﻣﺘﻲ ﻗﺮﲏ ﺛـﻢ اﻟـﺬﻳﻦ ﻳﻠـﻮﳖﻢ‪ ,‬ﺛـﻢ‬
‫اﻟﺬﻳﻦ ﻳﻠﻮﳖﻢ«‪» :‬ﲠﱰﻳﻦ دﻭرﻩﻫﺎ دﻭرﻩای اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ در آﻧﻢ‪ ,‬ﺑﻌﺪ از آﻥ دﻭرﻩ ﻛﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از آﳖﺎ ﻣﯽآﻳﻨـﺪ‪,‬‬
‫ﻭ ﺑﻌﺪ از آﻥ دﻭرﻩ ﻛﺴﺎﻧﯽ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از آﻧﺎﻥ ﻣﯽآﻳﻨﺪ«‪ .‬ﳘﭽﻨﲔ ﻣﺴﻠﻢ آﻥ را در ﺻﺤﻴﺢ ﺧﻮد‪ ,‬ﺻﻔﺤﺎت ‪١٩٦٣ ,١٩٤٢‬‬
‫ﻭ ‪ ٤١٦٤‬رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٠٠‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪101‬‬

‫ﻗﻮل ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮ ﻧﺰد ﻣﻔﺴﺮان اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛـﻪ آن ﻛـﻪ ﺣﻘﻴﻘـﺖ و ﺻـﺪاﻗﺖ را ﺑـﺎ ﺧـﻮد‬
‫آورده‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ص اﺳﺖ‪ ،‬و ﻛـﺴﻲ ﻛـﻪ ﺣﻘﻴﻘـﺖ و ﺻـﺪاﻗﺖ را ﺑـﺎور داﺷـﺘﻪ‪،‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺮوﻫﻲ از ﻋﻠﻤﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻈﺮي را دارﻧﺪ و ﻃﺒﺮي اﻳﻦ رأي را ﺑﺎ اﺳﻨﺎد ﺧـﻮد‬
‫از ﻋﻠﻲ‪ ‬ذﻛﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.1‬‬
‫در اﻳﻦ ﻣﻮرد داﺳﺘﺎﻧﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﻋﻠﻤﺎ آن را از اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻋﺒـﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ ﺑـﻦ‬
‫ﺟﻌﻔﺮ‪ ،‬ﺧﺪﻣﺘﻜﺎر اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺧﻼل آوردهاﻧﺪ ﻛﻪ‪ :‬ﻛﺴﻲ از وي راﺟﻊ ﺑﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ ﺳـﺆال ﻛـﺮد‪،‬‬
‫او ﻳﺎ ﺑﻌﻀﻲ از ﺣﺎﺿﺮﻳﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻳﻦ آﻳﻪ درﺑﺎرة اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻧﺎزل ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﺳـﺆال ﻛﻨﻨـﺪه‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬اﻳﻦ آﻳﻪ درﺑﺎرة ﻋﻠﻲ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣـﺎ ﺑﻌـﺪ آﻳـﻪ را‬
‫ﺑﺨﻮان‪) .z [ Z Y { :‬زﻣﺮ‪» .(33 :‬آﻧﺎن ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎراﻧﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪\ [ Z Y XW V U T S{ :‬‬
‫] ^ _ ` ‪l k j i h g f e d c ba‬‬
‫‪) .z r q p o n m‬زﻣﺮ‪.(35-33 :‬‬
‫»اﻣﺎ ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﺳﺨﻦ راﺳﺖ ﺑﻴﺎورد و ﻛﺴﻰ ﻛﻪ آن را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎراﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﻧـﺰد ﭘﺮوردﮔﺎرﺷـﺎن ﺑـﺮاى آﻧـﺎن ﻣﻮﺟـﻮد اﺳـﺖ؛ و اﻳـﻦ اﺳـﺖ ﺟـﺰاى‬
‫ﻧﻴﻜﻮﻛﺎران‪ .‬ﺗﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ اﻋﻤﺎﻟﻰ را ﻛﻪ اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ )در ﺳﺎﻳﻪ اﻳﻤـﺎن و ﺻـﺪاﻗﺖ‬
‫آﻧﻬﺎ( ﺑﻴﺎﻣﺮزد‪ ،‬و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ اﻋﻤﺎﻟﻰ ﻛﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻰدادﻧﺪ ﭘﺎداش دﻫﺪ«‪.‬‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ )ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻔﻀﻠﻲ در ﺣﻖّ اﻳﺸﺎن ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ( ﺗﺎ ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ ﻛﺎرﻫﺎي اﻳﺸﺎن را‬
‫)ﭼﻪ ﺑﺮﺳﺪ ﺑﻪ ﻟﻐﺰشﻫﺎي ﻧﺎﭼﻴﺰﺷﺎن‪ ،‬ﺑﺰداﻳﺪ و( ﺑﺒﺨﺸﺎﻳﺪ ‪.«...‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﻃﱪی ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﲪﺪ ﺑﻦ ﻣﻨﺼﻮر ﺑﺮاﻳﻢ ﻧﻘﻞ ﻛﺮد ﻭ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﲪﺪ ﺑﻦ ﻣﺼﻌﺪ ﻣﺮﻭزی ﺑﺮاﻳﻢ ﻧﻘﻞ ﻛﺮد ﻭ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑـﻦ‬
‫اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ از ﻋﺒﺪاﳌﻠﮏ ﺑﻦ ﻋﻤﲑ از اﺳﻴﺪ ﺑﻦ ﺻﻔﻮاﻥ از ﻋﻠﯽ‪ ‬ﺑـﺮاﻳﻢ ﻧﻘـﻞ ﻛـﺮد ﻛـﻪ ﻋﻠـﯽ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻋﺒـﺎرت‬

‫{‪ z U T S‬ﻣﻨﻈﻮر ﳏﻤﺪ اﺳـﺖ ﻭ ﻋﺒـﺎرت { ‪ z W V‬ﻣﻨﻈـﻮر اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ‬اﺳـﺖ ‪ ...‬ﺗـﺎ آﺧـﺮ‪.‬‬
‫)ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﺗﻔﺴﲑ اﺑﻦ ﺟﺮﻳﺮ ﻃﱪی ‪.(:‬‬

‫‪١٠١‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪102‬‬

‫ﺳﺆال ﻛﻨﻨﺪه ﻣﺘﺤﻴﺮ ﻣﺎﻧﺪ‪ .1‬ﻟﻔﻆ آﻳﻪ ﻣﻄﻠﻖ اﺳﺖ و ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻠﻲ اﺧﺘﺼﺎص ﻧﺪارد‪،‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﻣﺸﻤﻮل ﻋﻤﻮم آﻳﻪ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻣﺸﻤﻮل ﺣﻜﻢ آن ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬و ﺑﺪون ﺷﻚ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن و ﻋﻠﻲ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮﻳﻦ و ﻣﺴﺘﺤﻖﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮد اﻳﻦ اﻣﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺸﻤﻮل‬
‫آن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ آﻧﺎن اﺧﺘﺼﺎص ﻧﺪارد‪ .‬ﻫﺮ آﻳﻪاي ﻛﻪ در ﺑﺮدارﻧﺪة ﺳﺘﺎﻳﺶ و ﺗﻤﺠﻴﺪ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻤﺔ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬زﻳﺮا آﻧﺎن ﺣﻘﻴﻘﺖ و ﺻﺪاﻗﺖ را آوردهاﻧﺪ و ﺑﺪان ﺑﺎور‬
‫داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬و آﻧﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم روي ﻛﺮة زﻣﻴﻦ‪ ،‬داﺧﻞ ﺣﻜﻢ آﻳﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫درﺑﺎرة اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪h g f e d c b{ :‬‬
‫‪) .z i‬ﺗﻮﺑﻪ‪» .(119 :‬اى ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردهاﻳﺪ! از )ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻓﺮﻣﺎن( ﺧـﺪا‬
‫ﺑﭙﺮﻫﻴﺰﻳﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﺻﺎدﻗﺎن ﺑﺎﺷﻴﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ دﻻﻳﻞ زﻳﺎدي ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﺻﺪﻳﻖ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ واﺟﺐ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﻄﻊ او را در ﺑﺮﮔﻴﺮد و واﺟﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻫﻤﮕﺎم ﺑﺎ او ﺑﺎﺷﻴﻢ‪.‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﺣﺘﻲ اوﻟﻲﺗﺮ و ﺳﺰاوارﺗﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ ﺷﺎﻣﻞ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻪ دﻳﮕﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ آﻳﻪ درﺑﺎرة ﻛﻌﺐ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﻧﺎزل ﺷﺪ ﺑﺪان ﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﻪ ﻏﺰوة ﺗﺒﻮك ﻧﺮﻓﺖ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬
‫ص راﺳﺖ ﮔﻔﺖ در اﻳﻨﻜﻪ او ﻋﺬري ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﺮﻛﺖ اﻳﻦ ﺻﺪاﻗﺖ و‬
‫راﺳﺘﻲاش‪ ،‬ﺗﻮﺑﻪاش را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪.2‬‬
‫ﺧﺼﻠﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻳﻚ روز در اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺟﻤﻊ ﺷﺪ‬

‫در ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻪ ﻳﺎراﻧﺶ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﻦ أﺻﺒﺢ ﻣﻨﻜﻢ‬
‫ﹰ‬
‫ﺻﺎﺋﲈ? ﻓﻘﺎﻝ أﺑﻮﺑﻜﺮ‪ :‬أﻧﺎ‪ .‬ﻗﺎﻝ‪ :‬ﻓﻤﻦ ﺗﺒﻊ ﻣﻨﻜﻢ اﻟﻴﻮﻡ ﺟﻨﺎزة? ﻓﻘﺎﻝ أﺑﻮﺑﻜﺮ‪ :‬أﻧﺎ‪ .‬ﻗﺎﻝ‪:‬‬ ‫اﻟﻴﻮﻡ‬
‫ﻫﻞ ﻓﻴﻜﻢ ﻣﻦ ﺗﺼﺪﻕ ﺑﺼﺪﻗﺔ? ﻓﻘﺎﻝ أﺑﻮﺑﻜﺮ أﻧﺎ‪ .‬ﻗﺎﻝ‪ :‬ﻣﺎ اﺟﺘﻤﻌﻦ ﰲ اﻣﺮیء إﻻﱠ دﺧﻞ‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﮔﻮﻳﻢ‪ :‬ﭼﻮﻥ ﺳﺆاﻝ ﻛﻨﻨﺪﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎﻭر ﺑﻮدﻩ ﻛﻪ ﻋـﲇ در دﻭراﻥ اﺳـﻼﻡ ﺑـﺰرگ ﺷـﺪﻩ ﻭ ﺟﺎﻫﻠﻴـﺖ را درک ﻧﻜـﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ −٢‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ٧٢ ,٥٣−٥١/٤ ;٢٤١/١ ,‬ﻭ ‪.٢٧٦‬‬

‫‪١٠٢‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪103‬‬

‫اﳉﻨﺔ«‪» :1‬ﻛﺪام ﻳﻚ از ﺷﻤﺎ اﻣﺮوز روزه ﺑﻮده؟ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﻛﺪام ﻳﻚ از ﺷﻤﺎ اﻣﺮوز ﺟﻨﺎزهاي را دﻧﺒﺎل ﻛﺮده و در ﺗﺸﻴﻊ ﺟﻨﺎزه ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪ اﺳﺖ؟‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آﻳﺎ ﻛﺴﻲ از ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻴﺎدت ﺑﻴﻤﺎري‬
‫رﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آﻳﺎ ﻛﺴﻲ از ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺻﺪﻗﻪاي‬
‫داده ﺑﺎﺷﺪ؟ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻳﻦ ﺧﺼﺎل در ﻫﻴﭻ ﻛﺴﻲ ﺟﻤﻊ‬
‫ﻧﻤﻲﺷﻮد ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ او داﺧﻞ ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻲﮔﺮدد«‪ .‬اﻣﺜﺎل اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﺧﺼﻠﺖ ﺑﺮاي ﻋﻠﻲ و‬
‫دﻳﮕﺮان در ﻳﻚ روز‪ ،‬ﻧﻘﻞ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.2‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬اوﻟﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ از ﻣﻴﺎن اﻳﻦ اﻣﺖ داﺧﻞ ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻲﮔﺮدد‬

‫أﻥ اﻟﻨﺒﯽ ص ﻗﺎﻝ ﻷﰊ ﺑﻜﺮ‪ :‬أﻣﺎ ﱠإﻧﮏ ﻳﺎ‬

‫اﺑﻮداود در ﺳﻨﻦ ﺧﻮد رواﻳﺖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ » :‬ﱠ‬
‫أﺑﺎﺑﻜﺮ أﻭﻝ ﻣﻦ ﻳﺪﺧﻞ اﳉﻨﺔ ﻣﻦ أﻣﺘﻲ«‪» :3‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ اي اﺑﻮﺑﻜﺮ‪،‬‬
‫ﺗﻮ اوﻟﻴﻦ ﻓﺮد از اﻣﺖ ﻣﻦ ﻫﺴﺘﻲ ﻛﻪ داﺧﻞ ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻲﮔﺮدي«‪ .‬از ﻧﻈﺮ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻲ‬
‫ﻛﻪ در ﺟﻨﮓ ﺑﺪر ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪﺷﺎن ﺑﻬﺸﺘﻲاﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺎدران ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﻋﺎﻳﺸﻪ‬
‫و دﻳﮕﺮِ ﻫﻤﺴﺮان ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻫﻤﮕﻲ ﺑﻬﺸﺘﻲاﻧﺪ‪ .‬و اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن‪ ،‬ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﻃﻠﺤﻪ و‬
‫زﺑﻴﺮ ﺑﻌﺪ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬ﺳﺮوران ﺑﻬﺸﺘﻴﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.4‬‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﻣﺴﻠﻢ آﻥ را از اﺑﻮﻫﺮﻳﺮﻩ رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩ اﺳﺖ‪) .‬ک ‪ ,١٢‬ح ‪ ;٨٧‬ک ‪ ,٤٤‬ح ‪ .(١٢‬ﻋﺒﺎرت ﻣﻨﻬﺎج اﻳـﻦ اﺳـﺖ‪» :‬ﻣـﺎ‬
‫اﺟﺘﻤﻊ ﻟﻌﺒﺪ ﻫﺬﻩ اﳋﺼﺎﻝ إﻻﱠ ﻭﻫﻮ ﻣﻦ أﻫﻞ اﳉﻨﺔ« ‪» :‬اﻳﻦ ﺧﺼﻠﺖﻫﺎ ﺑﺮای ﻫﺮ ﺑﻨﺪﻩای ﲨﻊ ﺷﻮد‪ ,‬اﻭ ﲠﺸﺘﯽ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ −٢‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪.٤٤/٤ ,‬‬
‫‪ −٣‬ﺳﻨﻦ اﺑﻮداﻭد‪ .٢٩٥/٤ ,‬اﺑﺘﺪای ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺪﻳﻦ ﺻﻮرت اﺳﺖ‪» :‬أﺗﺎﲏ ﺟﱪﺋﻴﻞ ﻓﺄﺧﺬ ﺑﻴﺪﻱ ﻓﺄراﲏ ﺑﺎب اﳉﻨﺔ اﻟﺬﻱ ﺗﺪﺧﻞ‬
‫ﻣﻨﻪ أﻣﺘﻲ‪ ,‬ﻓﻘﺎﻝ أﺑﻮﺑﻜﺮ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮﻝ اﷲ‪ ,‬ﻭددت أﲏ ﻛﻨﺖ ﻣﻌﮏ ﺣﺘﻰ أﻧﻈﺮ إﻟﻴﻪ‪ .‬ﻓﻘﺎﻝ رﺳﻮﻝ اﷲ ص‪ :‬أﻣﺎ إﻧﮏ ﻳﺎ أﺑﺎﺑﻜﺮ أﻭﻝ‬
‫ﻣﻦ ﻳﺪﺧﻞ اﳉﻨﺔ ﻣﻦ أﻣﺘﻲ«‪» :‬ﺟﱪﺋﻴﻞ ﻧﺰد ﻣﻦ آﻣﺪ‪ ,‬دﺳﺘﻢ را ﮔﺮﻓﺖ ﻭ ﹺ‬
‫در ﲠﺸﺖ ﻛﻪ اﻣﺖ ﻣﻦ از آﻥ داﺧﻞ ﲠﺸﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪,‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺸﺎﻥ داد‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ای رﺳﻮﻝ ﺧﺪا‪ ,‬دﻭﺳﺖ داﺷﺘﻢ ﻛﻪ ﳘﺮاﻫﺖ ﻣﯽﺑﻮدﻡ ﺗﺎ ﻣﻦ ﻫﻢ ﺑﺪاﻥ ﻧﮕﺎﻩ ﻣﯽﻛﺮدﻡ‪ .‬رﺳﻮﻝ‬
‫اﷲ ص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻣﺎ ای اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ,‬ﺗﻮ اﻭﻟﲔ ﻓﺮد از اﻣﺖ ﻣﻦ ﻫﺴﺘﯽ ﻛﻪ داﺧﻞ ﲠﺸﺖ ﻣﯽﮔﺮد￯«‪.‬‬
‫‪ −٤‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪.٤٥/٤ ,‬‬

‫‪١٠٣‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪104‬‬

‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬از ﺗﻤﺎم درﻫﺎي ﺑﻬﺸﺖ ﻓﺮا ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد‬

‫در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ آﻣﺪه ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﻦ أﻧﻔﻖ زﻭﺟﲔ‪ 1‬ﰲ ﺳﺒﻴﻞ‬
‫اﷲ دﻋﻲ ﻣﻦ أﺑﻮاب اﳉﻨﺔ‪ :‬ﻳﺎ ﻋﺒﺪاﷲ ﻫﺬا ﺧﲑ‪ .‬ﻓﻤﻦ ﻛﺎﻥ ﻣﻦ أﻫﻞ اﻟﺼﻼة دﻋﻲ ﻣﻦ ﺑﺎب‬
‫اﻟﺼﻼة‪ ,‬ﻭﻣﻦ ﻛﺎﻥ ﻣﻦ أﻫﻞ اﳉﻬﺎد دﻋﻲ ﻣﻦ ﺑﺎب اﳉﻬﺎد‪ ,‬ﻭﻣﻦ ﻛﺎﻥ ﻣﻦ أﻫﻞ اﻟﺼﺪﻗﺔ دﻋﻲ‬
‫ﻣﻦ ﺑﺎب اﻟﺼﺪﻗﺔ‪] .‬ﻭﻣﻦ ﻛﺎﻥ ﻣﻦ أﻫﻞ اﻟﺼﻴﺎﻡ دﻋﻲ ﻣﻦ ﺑﺎب اﻟﺼﻴﺎﻡ ﻭﺑﺎب اﻟﺮﻳﺎﻥ[‪ 2‬ﻓﻘﺎﻝ‬
‫أﺑﻮﺑﻜﺮ‪ :‬ﻣﺎ ﻋﲆ ﻫﺬا اﻟﺬﻱ ﻳﺪﻋﻲ ﻣﻦ ﺗﻠﮏ اﻷﺑﻮاب ﻛﻠﻬﺎ ﻣﻦ ﴐﻭرة‪ 3‬ﻓﻬﻞ ﻳﺪﻋﻰ أﺣﺪ ﻣﻦ‬
‫ﺗﻠﮏ اﻷﺑﻮاب ﻛﻠﻬﺎ‪ ?4‬ﻗﺎﻝ‪ :‬ﻧﻌﻢ ﻭأرﺟﻮ أﻥ ﺗﻜﻮﻥ ﻣﻨﻬﻢ ﻳﺎ أﺑﺎﺑﻜﺮ«‪» :5‬ﻫﺮﻛﺲ‪ ،‬دو ﻧﻮع اﻧﻔﺎق‬
‫در راه ﺧﺪا ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬از دروازهﻫﺎي ﺑﻬﺸﺖ ﻧﺪا داده ﻣﻲﺷﻮد‪ :‬اي ﺑﻨﺪه ﺧﺪا ! اﻳﻦ اﺳﺖ ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫ﻛﺎر ﺧﻴﺮ‪ .‬ﭘﺲ ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ اﻫﻞ ﻧﻤﺎز ﺑﻮده‪ ،‬او را از دروازة ﻧﻤﺎز‪ ،‬و ﻫﺮ ﻛﺲ اﻫﻞ ﺟﻬﺎد‬
‫ﺑﻮده او را از دروازة ﺟﻬﺎد‪ ،‬و ﻛﺴﻲ ﻛﻪ اﻫﻞ روزه ﺑﻮده‪ ،‬او را از دروازة ر‪‬ﻳ‪‬ﺎن و ﻛﺴﻲ ﻛﻪ‬
‫اﻫﻞ ﺻﺪﻗﻪ ﺑﻮده‪ ،‬او را از دروازة ﺻﺪﻗﻪ‪ ،‬ﺻﺪا ﻣﻲزﻧﻨﺪ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا!‬
‫ﭘﺪر و ﻣﺎدرم ﻓﺪاﻳﺖ ﺑﺎد)اﮔﺮ ﭼﻪ( ﻛﺴﻲ ﻛﻪ از ﻳﻚ دروازه‪ ،‬ﺻﺪا زده ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻴﺎزي ﻧﺪارد‬
‫)ﻛﻪ از دروازهﻫﺎي دﻳﮕﺮ او را ﺻﺪا ﺑﺰﻧﻨﺪ( وﻟﻲ آﻳﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮدي وﺟﻮد دارد ﻛﻪ او را از‬
‫ﻫﻤﺔ درﻫﺎ ﺻﺪا ﺑﺰﻧﻨﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آري‪ ،‬اﻣﻴﺪوارم ﻛﻪ ﺗﻮ ﻧﻴﺰ ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﻲ«‪.6‬‬
‫_____________________________‬
‫‪» −١‬زﻭﺟﲔ« در اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی دﻭ ﭼﻴﺰ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ −٢‬آﻧﭽﻪ ﻣﺎ ﺑﲔ دﻭ ﻛﺮﻭﺷﻪ اﺳﺖ‪ ,‬در ﻛﺘﺎب »ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ« ذﻛﺮ ﻧﺸﺪﻩ اﻣﺎ در ﺣﺪﻳﺚ آﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ −٣‬ﺻﺎﺣﺐ ﻛﺘﺎب »ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎری« ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ اﺷﺎرﻩ ﺑﻪ آﻥ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﻮر ﻣﺬﻛﻮر از ﲨﻠﻪ ﻣﻮاردی اﺳﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺮ اﻧﺠﺎﻡ دادﻥ آﻥ ﺗﺮﻏﻴﺐ ﺷﺪﻩ ﻭ از ﻣﺴﺘﺤﺒﺎﺗﯽ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺠﺎﻡ آﻥ ﺛﻮاب ﻭ ﭘﺎداش زﻳﺎدی در ﺑﺮ دارد‪.‬‬
‫‪ −٤‬اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻧﺸﺎﻥ دﻫﻨﺪﻩ ﻛﻢ ﺑﻮدﻥ ﻛﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﲤﺎﻣﯽ درﻫﺎی ﲠﺸﺖ ﻓﺮا ﺧﻮاﻧﺪﻩ ﻣـﯽﺷـﻮﻧﺪ‪) .‬ﻓـﺘﺢ اﻟﺒـﺎری‪,‬‬
‫‪.(٢٨/٧‬‬
‫‪ −٥‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎری‪ ,‬ک ‪ ,٦٢‬ب ‪ ;٥‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ,‬ﺷﲈرﻩ ‪ .٧١١‬اﺑﻮﻫﺮﻳﺮﻩ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ −٦‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪.٤٤/٤ ,‬‬

‫‪١٠٤‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪105‬‬

‫ﺳﺘﺎﻳﺶ و ﺗﻤﺠﻴﺪ ﻋﺎﻳﺸﻪ از ﭘﺪرش‬

‫ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ‬ﻳﻜﻲ از ﺳﺨﻨﻮرﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮدﻣﺎن ﺑﻮد ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﺣﻨﻒ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫ﺧﻄﺒﺔ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن و ﻋﻠﻲ را ﺷﻨﻴﺪهام وﻟﻲ از ﻣﻴﺎن اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻛﻼﻣﻲ ﺑﻪ ﺷﻴﻮاﻳﻲ و‬
‫زﻳﺒﺎﻳﻲ ﻛﻼم ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻧﺸﻨﻴﺪهام‪.‬‬
‫ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ‬در ﺧﻄﺒﻪاش‪ 1‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺪرم‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲداﻧﻴﺪ ﭘﺪرم ﻛﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ‪،‬‬
‫دﺳﺘﻬﺎ ﺑﻪ او ﻧﻤﻲرﺳﻨﺪ‪ .‬او‪ ،‬ﻛﻮه ﻣﺮﺗﻔﻊ و ﺷﺎﺧﺔ دراز اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻴﻬﺎت ﮔﻤﺎنﻫﺎ درﺑﺎرة او ﺑﻪ‬
‫دروغ رﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮردﻳﺪ‪ ،‬او ﭘﻴﺮوز و ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪ‪ .‬و زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺷﻤﺎ ﻣﺎﻧﺪه و ﺳﺴﺖ و ﺿﻌﻴﻒ ﺷﺪﻳﺪ‪ ،‬او ﻏﺎﻟﺐ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺒﻬﺎ ﭘﻴﺸﻲ ﮔﺮﻓﺖ ﺑﺪان ﮔﺎه ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﺧﻂ ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ رﺳﻴﺪ و ﺑﺮ آن دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬اﻳﺎم ﺟﻮاﻧﻲاش را در ﻣﻴﺎن ﻗﺮﻳﺶ‬
‫ﮔﺬراﻧﺪ و در زﻣﺎن ﭘﻴﺮي او را از ﺷﻬﺮ و ﻛﺎﺷﺎﻧﺔ ﺧﻮد ﺑﻴﺮون ﻛﺮدﻧﺪ و او ﻧﺎﭼﺎراً ﺑﻪ ﻏﺎر‬
‫رﻓﺖ‪ .2‬در ﺣﻖ ﻗﺮﻳﺶ ﺧﻮﺑﻲﻫﺎي زﻳﺎدي ﻧﻤﻮد و ﻓﻘﻴﺮان ﻗﺮﻳﺶ را ﮔﺮاﻣﻲ ﻣﻲداﺷﺖ و ﺑﻪ‬
‫آﻧﺎن ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻧﻤﻮد‪ .‬ﮔﺮوهﻫﺎ و دﺳﺘﻪﻫﺎي ﻗﺮﻳﺶ را ﺑﻪ آراﻣﻲ دور ﻫﻢ ﺟﻤﻊ ﻣﻲﻛﺮد و‬
‫ﻣﻴﺎن آﻧﺎن اﺗﺤﺎد و ﻳﻜﭙﺎرﭼﮕﻲ ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻲﻧﻤﻮد و ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻲﻫﺎي اﻣﻮر اﻳﻦ اﻣﺖ را ﺟﻤﻊ‬
‫و ﺟﻮر ﻣﻲﻛﺮد ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺤﺒﺖ او در دلﻫﺎي اﻳﻦ اﻣﺖ ﺟﺎي ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫رﺿﺎي ﺧﺪا ﺗﻼش و ﺟﺪﻳﺖ ﺑﻪ ﺧﺮج ﻣﻲداد و ﻟﺤﻈﻪاي دﺳﺖ از ﺗﻼش و ﻛﻮﺷﺶ و‬
‫اﻫﺘﻤﺎم ﺑﻪ اﻣﻮر دﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺮ ﻧﻤﻲداﺷﺖ‪ .‬ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ رﺿﺎي ذات ﭘﺮوردﮔﺎر ﻗﻮي و‬
‫ﺗﻮاﻧﺎ و داراي ﺷﺮاﻓﺖ و ﻣﻨﺎﻋﺖ ﻧﻔﺲ اﺳﺖ و اﻳﻦ اﻣﺮ ﻟﺤﻈﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﻈﻪ ﺷﺪت ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ﺗﺎ‬
‫ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ در اﻃﺮاف ﺧﺎﻧﻪاش ﻣﺴﺠﺪي ﺑﻨﺎ ﻛﺮد و در آن ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ را اﺣﻴﺎء ﻛﺮد ﻛﻪ‬
‫ﺑﺎﻃﻞﮔﺮاﻳﺎن و ﻣﺸﺮﻛﺎن و ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﺎن آن را از ﺑﻴﻦ ﺑﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﭼﺸﻤﺎﻧﺶ ﻫﻤﻴﺸﻪ‬
‫ﭘﺮ از اﺷﻚ ﺑﻮد و ﻗﻠﺒﻲ ﻣﺤﺰون و ﺻﺪاﻳﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ و اﻧﺪوﻫﮕﻴﻦ داﺷﺖ‪ .‬زﻧﺎن و ﻛﻮدﻛﺎن‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﻭﻗﺘﯽ ﺧﱪ ﺑﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻋﺪﻩای ﺑﻪ ﭘﺪرش‪ ,‬اﺑﻮﺑﻜﺮ دﺷﻨﺎﻡ ﻣﯽدﻫﻨـﺪ‪ ,‬ﺑـﻪ دﻧﺒـﺎﻝ ﲨـﺎﻋﺘﯽ از ﻣـﺮدﻡ ﻓﺮﺳـﺘﺎد‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﻛﻪ ﺣﻀﻮر ﺑﻪ ﻫﻢ رﺳﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ,‬ﻧﻘﺎﺑﺶ را ﭘﺎﻳﲔ ﻛﺸﻴﺪ ﻭ ﺑﺎﻻ￯ ﺗﻜﻴﻪﮔﺎﻫﺶ رﻓﺖ ﻭ ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺖ ‪... :‬‬
‫‪ −٢‬ﻣﺮاد ﻏﺎر ﺛﻮر اﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﳘﺮاﻩ ﭘﻴﺎﻣﱪ در ﺳﻔﺮ ﻫﺠﺮت ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﺪﺗﯽ آﻧﺠﺎ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪) .‬ﻣﱰﺟﻢ(‪.‬‬

‫‪١٠٥‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪106‬‬

‫ﻣﻜﻪ ازدﺣﺎم ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ 1‬و او را اﺳﺘﻬﺰاء و ﻣﺴﺨﺮه ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪Â Á À ¿ ¾{ :‬‬

‫‪) .z Ä Ã‬ﺑﻘﺮه‪.(15 :‬‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﺎن را اﺳﺘﻬﺰا ﻣﻰﻛﻨﺪ؛ و آﻧﻬﺎ را در ﻃﻐﻴﺎﻧﺸﺎن ﻧﮕﻪ ﻣـﻰدارد‪ ،‬ﺗـﺎ ﺳـﺮﮔﺮدان‬
‫ﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﭼﻨﻴﻦ اﻣﺮي ﺑﺮ ﻣﺮدان ﻗﺮﻳﺶ ﮔﺮان آﻣﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻛﻤﺎنﻫﺎﻳﺸﺎن را ﺑﺮاﻳﺶ آﻣﺎده ﻛﺮدﻧﺪ و‬
‫ﺗﻴﺮﻫﺎﻳﺸﺎن را ﺑﺮاﻳﺶ در ﭼﻠﻪ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳﻮﻳﺶ ﺑﻴﻨﺪازﻧﺪ و او را ﻧﺸﺎﻧﺔ ﺗﻴﺮ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫اﻣﺎ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺳﻨﮕﻲ را ﺑﺮاﻳﺶ ﺑﺸﻜﻨﻨﺪ‪ 2‬و ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﭼﻮﺑﻲ را ﺑﺮاﻳﺶ ﺑﺸﻜﻨﻨﺪ و ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ‬
‫آﺳﻴﺒﻲ ﺑﻪ وي ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬روز ﺑﻪ روز ﺑﺮ ﻗﺪرت و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲاش اﻓﺰوده ﺷﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ دﻳﻦ‬
‫اﺳﻼم ﺟﺎي ﺧﻮد را در دلﻫﺎي ﻣﺮدم ﺑﻪ دﺳﺖ آورد و در ﺟﺎي ﺧﻮد ﻣﺴﺘﻘﺮ و ﻣﺤﻜﻢ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬و ﭘﺎﻳﻪﻫﺎﻳﺶ ﻣﺤﻜﻢ ﮔﺸﺖ و ﻣﺮدم دﺳﺘﻪ دﺳﺘﻪ و ﮔﺮوه ﮔﺮوه داﺧﻞ دﻳﻦ ﺧﺪا‬
‫ﺷﺪﻧﺪ و از ﻫﺮ ﻓﺮﻗﻪاي دﺳﺘﻪ دﺳﺘﻪ و ﺑﻪ ﻃﻮر ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺑﻪ اﺳﻼم‪ ،‬اﻳﻤﺎن آوردﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻧﺰدش ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮاي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش اﺧﺘﻴﺎر ﻛﺮد‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش را‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺷﻴﻄﺎن ﺧﻴﻤﻪاش را ﺑﺮ ﭘﺎي داﺷﺖ و ﻃﻨﺎبﻫﺎﻳﺶ را ﮔﺴﺘﺮد و دامﻫﺎي ﺷﻜﺎرش‬
‫را ﺑﺮ ﭘﺎي داﺷﺖ‪ .‬ﭘﺲ اﻓﺮادي ﮔﻤﺎن ﺑﺮدﻧﺪ ﻛﻪ آرزوﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﺮ آورده ﺷﺪه اﺳﺖ و از‬
‫ﭼﻴﺰي ﺧﺒﺮ دادﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺪان اﻣﻴﺪ دارﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﺣﺎﻟﻲ‬
‫ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ در ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ او ﺑﺮﻫﻨﻪ و ﺑﻲزره و ﺑﺪون ﺳﭙﺮ ﺑﺎ ﻛﻮﻟﻪ ﺑﺎري‬
‫از ﺗﺠﺮﺑﻪ و داﻧﺎﻳﻲ و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻋﻠﻴﻪ اﻳﻦ ﻓﺘﻨﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﭘﺎ ﺧﺎﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ را ﺟﻤﻊ‬
‫ﻛﺮد و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﺰدﻳﻚ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻧﺸﺮ و ﮔﺴﺘﺮش اﺳﻼم را ﺑﻪ ﻫﻤﺎن‬
‫ﺣﺎﻟﺖ اوﻟﺶ ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﺪ‪ .3‬و ﺑﺎ ﻓﺮاﺳﺖ و داﻧﺎﺋﻲاش ﻛﺠﻲ آن را راﺳﺖ ﻛﺮد و ﺑﺎ آراﻣﺶ‬
‫ﺧﻮد‪ ،‬ﻧﻔﺎق را از ﺑﻴﻦ ﺑﺮد‪ .‬ﭘﺲ دﻳﻦ دوﺑﺎره ﺟﺎن ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ زﻛﺎت را ﺑﻪ‬
‫ﻣﺴﺘﺤﻘﺎﻧﺶ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪ و آﻧﺎن را از ﻧﺎﺑﻮدي ﻧﺠﺎت داد و ﺑﻪ آﻧﺎن ﺟﺎن ﺗﺎزه ﺑﺨﺸﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺮگ‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ‬ﻧﲈز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ ﻭ ﻗﺮآﻥ ﺗﻼﻭت ﻣﯽﻧﻤﻮد ﻛﻪ زﻧﺎﻥ ﻭ ﻓﺮزﻧﺪاﻥ ﻣﴩﻛﺎﻥ ﺑﺮ اﻭ ﲨﻊ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ −٢‬اﺷﺎرﻩ ﺑﻪ ﻗﻮت ﻭ ﺗﻮاﻧﺎﻳﯽ اﺑﻮﺑﻜﺮ در دﻳﻦ اﺳﺖ‪) .‬اﻟﻨﻬﺎﻳﺔ(‪.‬‬
‫‪ −٣‬ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺪﺑﲑ اﺑﻮﺑﻜﺮ در ﻗﻀﻴﻪ ارﺗﺪاد اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ درد را ﺑﺎ درﻣﺎﻥ ﺧﺎص ﺧﻮد ﻣﺪاﻭا ﻧﻤﻮد‪) .‬اﻟﻨﻬﺎﻳﺔ(‪.‬‬

‫‪١٠٦‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪107‬‬

‫ﺑﻪ ﺳﺮاﻏﺶ آﻣﺪ‪ .‬ﺷﻜﺎف و ﺧﻸ او ﺑﺎ ﻫﻤﺘﺎﻳﺶ در ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ و ﺑﺨﺸﺶ و رﻓﺘﺎر و ﺧﻮي و‬

‫اﻧﺼﺎف‪ ،‬ﭘﺮ ﺷﺪ‪ .‬آن ﺷﺨﺺ‪ ،‬ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﭘﺴﺮ ﺧﻄﺎب اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﺷﺎءاﷲ ﺑﻪ ﻣﺎدري ﻛﻪ ﺷﻴﺮ در‬
‫ﭘﺴﺘﺎﻧﺶ ﺑﺮاي ﻋﻤﺮ ﺟﻤﻊ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ راﺳﺘﻲ او را ﺗﻚ و ﺑﻲﻧﻈﻴﺮ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آورد‪ .‬او ﻛﺎﻓﺮان را‬
‫ﺧﻮار ﮔﺮداﻧﻴﺪ و آﻧﺎن را ﺷﻜﺴﺖ داد‪ .‬و ﺷﺮك را از ﻫﺮ ﻃﺮف ﺗﺎر و ﻣﺎر ﻛﺮد‪ .‬زﻣﻴﻦ را‬
‫ﺷﻜﺎﻓﺖ و آن را ﻛﺎﺷﺖ‪ .1‬ﭘﺲ ﺧﻮردﻧﻴﻬﺎﻳﺶ را ﺑﺎﻻ آورد و ﭘﻠﻴﺪياش را ﺑﻴﺮون‬
‫اﻧﺪاﺧﺖ‪ .‬دﻧﻴﺎ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺮ او ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﻛﻨﺪ و او را دوﺳﺖ ﺑﺪارد وﻟﻲ او از دﻧﻴﺎ روي‬
‫ﮔﺮداﻧﺪ و دﻧﻴﺎ ﺑﻪ او روي ﻣﻲآورد وﻟﻲ او از آن اﻣﺘﻨﺎع و دوري ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﻋﻤﺮ در دﻧﻴﺎ‬
‫ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎري ﻣﻲﻧﻤﻮد و آن را رﻫﺎ ﻛﺮد ﺑﺪان ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ در آن ﻣﻲزﻳﺴﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻣﻦ‬
‫ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ از ﭼﻪ ﭼﻴﺰي ﺷﻚ دارﻳﺪ و ﻛﺪام ﻳﻚ از اﻳﻦ دو روز ﭘﺪرم را ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﻣﻲدارﻳﺪ‬
‫و ﺑﺮ ﭘﺪرم ﺧُﺮدهﮔﻴﺮي ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ؟ روز اﻗﺎﻣﺘﺶ ﺑﺪان ﮔﺎه ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﺮﻗﺮار‬
‫ﻧﻤﻮد ﻳﺎ روز ﺳﻔﺮش ﺑﺪان ﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﻛﺮد و ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺗﺮﺣﻢ و دﻟﺴﻮزي‬
‫ﻧﻤﻮد؟ اﻳﻦ را ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ و از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي ﺧﻮد و ﺷﻤﺎ ﻣﻐﻔﺮت و ﺑﺨﺸﺶ ﻣﻲﻃﻠﺒﻢ«‪.‬‬
‫ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ ﻋﻮن از ﭘﺪرش و او ﻫﻢ از ﻋﺎﻳﺸﻪ اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮا را رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬و اﻳﻨﻬﺎ‬
‫راوﻳﺎن ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري و ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺑﻮاﺳﺎﻣﻪ از ﻫﺸﺎم ﺑﻦ ﻋﺮوه از‬
‫ﭘﺪرش اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮا را رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﻫﻢ آن را از ﻫﺸﺎم رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ و‬
‫ﻋﺮوه را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان راوي ذﻛﺮ ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ‪.2‬‬
‫ﻋﻤﺮ‪ ‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﻚ ﺷﺒﺎﻧﻪ روز اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬از ﻋﻤﺮ و ﺧﺎﻧﺪان ﻋﻤﺮ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‬

‫ﻃﻠﻤﻨﻜﻲ از ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻴﻤﻮن ﺑﻦ ﻣﻬﺮان رواﻳﺖ ﻛﺮده ﻛﻪ او ﮔﻔﺖ‪» :‬اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ اﺷﻌﺮي‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ روز ﺟﻤﻌﻪ در ﺑﺼﺮه ﺧﻄﺒﻪ ﺧﻮاﻧﺪ و آن ﻣﻮﻗﻊ واﻟﻲ ﺑﺼﺮه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬
‫ص ﺳﻼم و درود ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب را ﻣﻮرد ﺳﺘﺎﻳﺶ و ﺗﻤﺠﻴﺪ ﻗﺮار داد و‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬اﺷﺎرﻩ ﺑﻪ ﻓﺘﻮﺣﺎت ﻋﻤﺮ اﺳﺖ‪) .‬اﻟﻨﻬﺎﻳﺔ(‪.‬‬
‫‪ −٢‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ١٦٣/٣ ,‬ﻭ ‪ .١٦٤‬ﮔﻮﻳﻢ‪ :‬داراﻟﻜﺘﺎب اﳉﺪﻳﺪ اﻳﻦ ﺧﻄﺒﻪ را در ﺳﺎﻝ ‪ ١٤٠٠‬ﻫﺠﺮی ﻗﻤﺮی ﭼـﺎپ ﻭ‬
‫ﻣﻨﺘﴩ ﻛﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬در آﺧﺮ اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮا آﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ :‬ﺳﭙﺲ ﻣﺮدﻡ ﺑﻪ ﺳﻮی ﻋﺎﻳﺸﻪ رﻭی آﻭردﻧﺪ ﻭ اﻭ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷـﲈ را ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺪا ﻗﺴﻢ ﻣﯽدﻫﻢ‪ ,‬آﻳﺎ ﭼﻴﺰی از آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻢ‪ ,‬اﻧﻜﺎر ﻛﺮدﻳﺪ? ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻧﻪ‪ ,‬ﺑﻪ ﺧﺪا‪.‬‬

‫‪١٠٧‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪108‬‬

‫ﺑﺮاﻳﺶ دﻋﺎي ﺧﻴﺮ ﻛﺮد‪ .‬ﺿﺒﻪ ﺑﻦ ﻣﺤﺼﻦ ﻋﻨﺰي ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﺮا ﺗﻮ ﻗﺒﻞ از ﻋﻤﺮ‪،‬‬
‫رﻓﻴﻘﺶ )اﺑﻮﺑﻜﺮ( را ذﻛﺮ ﻧﻜﺮدي و ﻋﻤﺮ را ﺑﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺮﺗﺮي دادي؟ ﺳﭙﺲ ﻧﺸﺴﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ‬
‫ﭼﻨﺪ ﺑﺎر اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ را ﺗﻜﺮار ﻛﺮد‪ ،‬اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﺑﺮ ﺳﺮ او ﻓﺮﻳﺎد زد و ﺑﺎ او ﻣﻨﺎزﻋﻪ ﻛﺮد‪ .‬ﭘﺲ‬
‫اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﻧﺎﻣﻪاي ﺑﺮاي ﻋﻤﺮ‪ ‬ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ »ﺿﺒﻪ« ﻣﺎ را ﺑﺪﮔﻮﻳﻲ و ﺳﺮزﻧﺶ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﻫﻢ ﻧﺎﻣﻪاي ﺑﺮاي ﺿﺒﻪ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﻧﺰد او ﺑﺮود‪ .‬اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ او را ﻧﺰد ﻋﻤﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺿﺒﻪ ﭘﻴﺶ ﻋﻤﺮ در ﻣﺪﻳﻨﻪ رﻓﺖ‪ ،‬درﺑﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺿﺒﻪ ﻋﻨﺰي ﺟﻠﻮ در اﺳﺖ؟!‬
‫ﭘﺲ ﺑﻪ او اﺟﺎزه داد وارد ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻋﻤﺮ داﺧﻞ ﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﻮش ﻣﺒﺎد‬
‫ﺿﺒﻪ و ﺧﻮش ﻧﻴﺎﻣﺪ‪ .‬ﺿﺒﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻓﺮاﺧﻲ و وﺳﻌﺖ دادن از ﻃﺮف ﺧﺪاﺳﺖ‪ .‬ﭼﮕﻮﻧﻪ روا‬
‫داﻧﺴﺘﻲ ﻣﺮا از ﺷﻬﺮ ﺧﻮد ﺑﻪ اﻳﻨﺠﺎ اﺣﻀﺎر ﻛﻨﻲ ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﮔﻨﺎﻫﻲ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻢ و‬
‫ﻛﺎر ﻧﺎرواﻳﻲ اﻧﺠﺎم داده ﺑﺎﺷﻢ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﭼﻪ ﻣﻴﺎن ﺗﻮ و اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ اﺧﺘﻼف و‬
‫ﻣﻨﺎزﻋﻪ روي داده اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻤﻴﻦ ﺣﺎﻻ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺧﺒﺮ ﻣﻲدﻫﻢ اي اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ .‬او‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺧﻄﺒﻪ ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻤﺪ و ﺛﻨﺎي ﺧﺪا را ﺑﻪ ﺟﺎي آورد و ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺳﻼم و‬
‫درود ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺗﻮ را ﻣﻮرد ﺳﺘﺎﻳﺶ و ﺗﻤﺠﻴﺪ ﻗﺮار داد و ﺑﺮاﻳﺖ دﻋﺎي ﺧﻴﺮ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﺮا ﻋﺼﺒﺎﻧﻲ ﻛﺮد و ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﭼﺮا ﺗﻮ ﻗﺒﻞ از ﻋﻤﺮ‪ ،‬رﻓﻴﻘﺶ )اﺑﻮﺑﻜﺮ( را ذﻛﺮ‬
‫ﻧﻜﺮدي و ﻋﻤﺮ را ﺑﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺮﺗﺮي دادي؟ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ او ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺖ و از ﻣﻦ‬
‫ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻧﻤﻮد‪ .‬راوي ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻋﻤﺮ ﺑﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﮔﺮﻳﺎن ﺧﻤﻴﺪه ﮔﺮدﻳﺪ و ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ‬
‫ﺧﺪا ﻗﺴﻢ‪ ،‬ﺗﻮ ﻣﻮﻓﻖﺗﺮ و ﻫﺪاﻳﺖﻳﺎﻓﺘﻪﺗﺮ از او ﻫﺴﺘﻲ‪ .‬آﻳﺎ ﻣﺮا ﻣﻲﺑﺨﺸﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮ را‬
‫ﺑﺒﺨﺸﺎﻳﺪ! ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺧﺪا ﺗﻮ را ﺑﺒﺨﺸﺪ اي اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻋﻤﺮ ﺑﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﮔﺮﻳﺎن ﺧﻤﻴﺪه‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ و ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ‪ ،‬ﻳﻚ ﺷﺒﺎﻧﻪ روز اﺑﻮﺑﻜﺮ از ﻋﻤﺮ و ﺧﺎﻧﺪان ﻋﻤﺮ ﺑﻬﺘﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬آﻳﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻲ ﺷﺐ و روزِ اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﺑﺮاﻳﺖ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﻨﻢ؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬اي اﻣﻴﺮ‬
‫ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ .‬ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫در ﻣﻮرد ﺷﺐ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ رﺳﻮل اﷲ ص از دﺳﺖ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻓﺮار‬
‫ﻛﺮد و از ﻣﻜﻪ ﺧﺎرج ﺷﺪ‪ ،‬در ﺷﺐ از ﻣﻜﻪ ﺧﺎرج ﺷﺪ و اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻫﻢ ﺑﻪ دﻧﺒﺎﻟﺶ رﻓﺖ‪ .‬او‬
‫ﮔﺎﻫﻲ ﺟﻠﻮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص راه ﻣﻲرﻓﺖ و ﮔﺎﻫﻲ ﭘﺸﺖ ﺳﺮش‪ .‬ﮔﺎﻫﻲ در ﺳﻤﺖ راﺳﺖ‬

‫‪١٠٨‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪109‬‬

‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص راه ﻣﻲرﻓﺖ و ﮔﺎﻫﻲ در ﺳﻤﺖ ﭼﭙﺶ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﭼﻪ‬
‫ﻛﺎري اﺳﺖ اي اﺑﻮﺑﻜﺮ؟! ﻣﻦ از اﻳﻦ ﻛﺎرت ﺳﺮ در ﻧﻤﻲآورم‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬وﻗﺘﻲ ﺑﻪ‬
‫ﻓﻜﺮم ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﺴﻲ در ﻛﻤﻴﻦ ﺗﻮ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺟﻠﻮت ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﻨﻢ‬
‫و وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﻓﻜﺮم ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﻛﺴﻲ ﺗﻮ را ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺸﺖ ﺳﺮت ﺣﺮﻛﺖ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ .‬و ﮔﺎﻫﻲ در ﺳﻤﺖ راﺳﺘﺖ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﻨﻢ و ﮔﺎﻫﻲ در ﺳﻤﺖ ﭼﭙﺖ‪ .‬و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫ﺗﻮ اﻣﺎن و ﻗﺮار ﻧﺪارم‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺮ روي ﻛﻨﺎرهﻫﺎي اﻧﮕﺸﺘﺎن ﭘﺎﻳﺶ راه رﻓﺖ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ‬
‫ﭘﺎﻳﺶ ﺳﺎﺋﻴﺪه ﺷﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ‬دﻳﺪ ﻛﻪ ﭘﺎي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺳﺎﺋﻴﺪه ﺷﺪه‪ ،‬او را ﺑﺮ‬
‫دوﺷﺶ ﻧﻬﺎد ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ او را ﺑﻪ دﻫﺎﻧﺔ ﻏﺎر ﺑﺮد و آﻧﺠﺎ او را ﭘﺎﻳﻴﻦ آورد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺣﻖ ﻣﺒﻌﻮث ﻛﺮده‪ ،‬داﺧﻞ آن ﻏﺎر ﻧﻤﻲﺷﻮي ﺗﺎ ﻣﻦ داﺧﻞ‬
‫ﺷﻮم‪ .‬ﺗﺎ اﮔﺮ در آن ﭼﻴﺰي ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﻦ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﺑﻮﺑﻜﺮ داﺧﻞ ﺷﺪ و ﭼﻴﺰي‬
‫را ﻧﺪﻳﺪ ﻛﻪ او را ﺑﻪ ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ اﻧﺪازد‪ .‬ﭘﺲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص را ﺑﻠﻨﺪ ﻛﺮد و او را داﺧﻞ‬
‫ﻏﺎر ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ داﺧﻞ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ ﺳﻮراخﻫﺎي ﻣﺎرﻫﺎي اﻓﻌﻲ را ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ آن را دﻳﺪ‪ ،‬ﭘﺎﺷﻨﻪاش را ﺑﺮ دﻫﺎﻧﺔ آن ﻗﺮار داد‪ .‬ﻣﺎرﻫﺎ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﮔﺰﻳﺪن‬
‫ﭘﺎﻳﺶ ﻛﺮدﻧﺪ و از درد آن‪ ،‬اﺷﻜﻬﺎﻳﺶ ﺑﺮ ﮔﻮﻧﻪاش ﻣﻰاﻓﺘﺎد‪ .‬و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻣﻲﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﻧﮕﺮان ﻣﺒﺎش ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﺎ ﻣﺎﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ آراﻣﺶ ﺧﻮد را ﺑﻬﺮة اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﺑﻮد ﺷﺐ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪.‬‬
‫اﻣﺎ درﺑﺎرة روز اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص وﻓﺎت ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻗﻮم ﻋﺮب از‬
‫دﻳﻦ ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻧﻤﺎز ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﻢ وﻟﻲ زﻛﺎت ﻧﻤﻲدﻫﻴﻢ و ﻋﺪهاي ﻫﻢ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫زﻛﺎت ﻣﻲدﻫﻴﻢ وﻟﻲ ﻧﻤﺎز ﻧﻤﻲﺧﻮاﻧﻴﻢ‪ .‬ﻧﺰد اﺑﻮﺑﻜﺮ آﻣﺪم و از ﻫﻴﭻ ﻧﺼﻴﺤﺘﻲ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ‬
‫ﻧﻜﺮدم و ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اي ﺧﻠﻴﻔﺔ رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻣﺪارا ﻛﻦ و ﺑﺎ آﻧﺎن ﺟﻨﮓ ﻣﻜﻦ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻦ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻳﺎ ﺗﻮ در ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺟﺒﺎر و ﺳﺮﻛﺶ ﺑﻮدي و اﻳﻨﻚ در اﺳﻼم‪ ،‬اﻧﺴﺎﻧﻲ‬
‫ﺿﻌﻴﻒ و ﺳﺴﺖ ﻫﺴﺘﻲ؟ رﺳﻮل اﷲ ص از ﻣﻴﺎن ﻣﺎ رﻓﺖ و وﺣﻲ ﻗﻄﻊ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا‬
‫ﻗﺴﻢ اﮔﺮ آﻧﺎن زﻛﺎﺗﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ رﺳﻮل اﷲ ص ﻣﻲدادﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫اﻳﺸﺎن ﻣﻲﺟﻨﮕﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ در اﻣﻮر دﻳﻦ ﻫﻮﺷﻴﺎر و راه ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪١٠٩‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪110‬‬

‫ﺳﭙﺲ ﻋﻤﺮ ﻧﺎﻣﻪاي را ﺑﻪ اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﻧﻮﺷﺖ و او را ﺳﺮزﻧﺶ ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚِ ﺿﺒﻪ از‬
‫ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮﻳﻦ اﺣﺎدﻳﺚ اﺳﺖ‪1‬و‪.2‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬دﻳﻨﻮری در ﻛﺘﺎب »اﳌﺠﺎﻟﺴﺔ« ز اﺑﻮاﳊﺴﻦ ﺑﻦ ﺑﴩاﻥ در »ﻓﻮاﺋـﺪﻩ« ﻭ ﻻﻟﻜـﺎﺋﯽ در ﻛﺘـﺎب »اﻟـﺴﻨﺔ« آﻥ را رﻭاﻳـﺖ‬
‫ﻛﺮدﻩاﻧﺪ‪ .‬ﳘﭽﻨﲔ ﺣﺎﻛﻢ در اﳌﺴﺘﺪرک‪ ١٠٦/٣ ,‬آﻥ را رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩ ﻭ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ ﻭ ذﻫﺒـﯽ آﻥ‬
‫را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﺮدﻩ ﻭ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ ﻭ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎﻛﻢ آﻥ را ﺑﺎ اﻳﻦ ﻟﻔﻆ رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩ‪» :‬ﻣﺮداﻧﯽ در زﻣـﺎﻥ‬
‫ﹺ‬
‫ﺣـﺪﻳﺚ ﺿـﺒﻪ‬ ‫ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻤﺮ ﭘﻴﺪا ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﮔﻮﻳﯽ آﻧﺎﻥ ﻋﻤﺮ را ﺑﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺮﺗﺮی ﻣﯽدادﻧﺪ ‪ «...‬ﻭ اﻳـﻦ در ﻣﻌﻨـﺎی ﳘـﺎﻥ‬
‫اﺳﺖ )ﻛﻨﺰ اﻟﻌﲈﻝ‪.(٤٩٤−٤٩١/١٢ ,‬‬
‫‪ −٢‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪.١٨٦−١٨٥/٢ ,‬‬
‫ﮔﻮﻳﻢ‪ :‬اﻣﺎ رﻭاﻳﺎﺗﯽ از ﻗﺒﻴﻞ ﺣﺪﻳﺚ ﻏﺪﻳﺮ‪ ,‬ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺒﺎﻫﻠﻪ‪ ,‬ﺣﺪﻳﺚ »أﻧﺖ ﻣﻨﻲ ﺑﻤﻨﺰﻟﺔ ﻫﺎرﻭﻥ ﻣﻦ ﻣﻮﺳﯽ« ﻭ اﻣﺜـﺎﻝ آﻥ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺪﻋﺖﮔﺬاراﻥ ﺑﺮای اﻓﻀﻞ ﺑﻮدﻥ ﻋﻠﯽ ﻭ اﻳﻨﻜﻪ اﻭ ﺑﺮای اﻣﺮ ﺧﻼﻓﺖ ﻣﺴﺘﺤﻖﺗﺮ ﻭ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮ ﺑﻮد‪ ,‬ﺑـﺪاﻥ اﺳـﺘﺪﻻﻝ‬
‫ﻛﺮدﻩاﻧﺪ‪ ,‬در آﺧﺮ ﻛﺘﺎب ﻫﻨﮕﺎﻡ ﺳﺨﻦ از ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻜﺮدﻥ ﻋﲇ ﻭ ﺑﻌﻀﯽ از اﻓﺮاد ﺑﻨﻲ ﻫﺎﺷﻢ ﺑﺎ اﺑـﻮﺑﻜﺮ ﺻـﺪﻳﻖ در ﳘـﺎﻥ‬
‫اﺑﺘﺪای ﺧﻼﻓﺖ‪ ,‬آﻭردﻩ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪١١٠‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪111‬‬

‫ﺧﻼﻓﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ‬

‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ‪ ،‬ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺑﺮﺣﻖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮد ﺑﺮاي‬

‫‪1‬‬
‫ﺧﻼﻓﺖ‬

‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺧﻠﻴﻔﻪ‪ :‬ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ دﻳﮕﺮي ﻣﻲﺷﻮد اﮔﺮ ﭼﻪ آن دﻳﮕﺮي‬
‫او را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﻗﺮار ﻧﺪﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺸﻬﻮر ﻟﻐﻮي آن اﺳﺖ و ﺟﻤﻬﻮر‬
‫ﻋﻠﻤﺎ ﻫﻢ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﻧﺪ‪ .‬ﺧﻠﻴﻔﻪ ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ دﻳﮕﺮي او را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ‬
‫ﺧﻮد ﻗﺮار دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻠﻴﻔﻪ‪ ،‬ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﻧﻤﻲﺷﻮد ﻣﮕﺮ در ﻏﻴﺎب ﻳﺎ ﻣﺮگ ﺷﺨﺼﻲ ﻛﻪ او را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ‬
‫ﺧﻮد ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ درﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﻛﺴﻲ را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ‬
‫ﺧﻮد ﻗﺮار داده‪ ،‬زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ زﻧﺪه و ﭘﺎﻳﻨﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺪﺑﻴﺮ ﻛﻨﻨﺪه و اداره ﻛﻨﻨﺪة اﻣﻮر ﺑﻨﺪﮔﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬و از ﻣﺮگ و ﺧﻮاب و ﻏﻴﺒﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺰه و ﻣﺒﺮاﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﻗﺮار دﻫﺪ؛ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪» :‬اﻟﻠﻬﻢ أﻧﺖ اﻟﺼﺎﺣﺐ ﰲ‬
‫اﻟﺴﻔﺮ ﻭاﳋﻠﻴﻔﺔ ﰲ اﻷﻫﻞ«‪» :2‬ﺧﺪاﻳﺎ‪ ،‬ﺗﻮ در ﺳﻔﺮ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﻣﻨﻲ و ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻣﻦ در ﺧﺎﻧﻮادهام‬
‫ﻫﺴﺘﻲ«‪ .‬و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در ﻫﻨﮕﺎم ﺳﺨﻦ از دﺟﺎل ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻭاﷲ ﺧﻠﻴﻔﺘﻲ ﻋﲆ ﻛﻞ ﻣﺴﻠﻢ«‪:3‬‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻣﻦ در اﻣﻮر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺖ«‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻗﺮآن ﻫﺮ ﻛﺴﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺧﻼﻓﺖ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻧﻤﻮده‪ ،‬او ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻣﺨﻠﻮﻗﻰ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از ﺧﻮد ﺑﻮده اﺳﺖ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫اﻳﻦ آﻳﺎت‪) .zÈÇÆÅÄÃÂ{:‬ﻳﻮﻧﺲ‪.(14 :‬‬
‫»ﺳﭙﺲ ﺷﻤﺎ را ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﺎن آﻧﻬﺎ در روى زﻣﻴﻦ ‪ -‬ﭘﺲ از اﻳﺸﺎن ‪ -‬ﻗﺮار دادﻳﻢ«‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬دﻻﻳﻞ زﻳﺎدی ﻛﻪ ﹰ‬
‫ﺑﻌﺪا ﻣﯽآﻳﻨﺪ‪ ,‬اﻳﻦ اﻣﺮ را رﻭﺷﻦ ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ −٢‬ﺳﻨﻦ ﺗﺮﻣﺬی‪.١٦١/٥ ,‬‬
‫‪ −٣‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ,‬ک ‪ ,٥١‬ب ‪ ;٩٧٨/٢ ,٥٧‬ﺳﻨﻦ ﺗﺮﻣﺬی‪ ;١٦١/٥ ,‬ﻣﺴﻨﺪ اﲪﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ‪.٤٣٣/٢ ,‬‬

‫‪١١١‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪112‬‬

‫و {‪) .z [ Z Y X W V U T‬اﻋﺮاف‪.(69 :‬‬

‫»و ﺑﻪ ﻳﺎد آورﻳﺪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﺎن ﻗﻮم ﻧﻮح ﻗﺮار داد«‪.‬‬
‫{\ ] ^ _ ` ‪) z e d c b a‬ﻧﻮر‪.(55 :‬‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ از ﺷﻤﺎ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آورده و ﻛﺎرﻫﺎى ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﻧﺠﺎم دادهاﻧـﺪ وﻋـﺪه‬
‫ﻣﻰدﻫﺪ ﻛﻪ ﻗﻄﻌﺎ آﻧﺎن را ﺣﻜﻤﺮان روى زﻣﻴﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد«‪.‬‬
‫و { ‪) .z I H G F E‬ﺑﻘﺮه‪.(30 :‬‬
‫»ﻣﻦ در روى زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻰ )ﻧﻤﺎﻳﻨﺪهاى( ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﻢ داد«‪.‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﺑﻮدهاﻧﺪ ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﻣﻔﺴﺮان ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻈﺮي را دارﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ آﻧﭽﻪ ﻋﺪهاي ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﺟﻬﺎﻟﺖ و ﮔﻤﺮاﻫﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ اﺳﺖ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﺧﻠﻴﻔﺔ ﺧﺪا‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺧﻠﻴﻔﺔ‬
‫ﺧﺪا ﻧﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺧﻠﻴﻔﺔ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻫﺴﺘﻢ و اﻳﻦ ﺑﺮاﻳﻢ ﻛﺎﻓﻰ اﺳﺖ‪.1‬‬
‫ﺧﻼﻓﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻧﺼﻮص ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﻧﺒﻮي و اﺟﻤﺎع‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﺣﻖ و درﺳﺖ اﺳﺖ‬

‫ﻧﺼﻮص زﻳﺎدي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺣﻖ و درﺳﺖ ﺑﻮدن ﺧﻼﻓﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ دﻻﻟﺖ‬

‫دارﻧﺪ‪ .‬و اﻳﻦ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮاردي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻤﺎ در آن اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ در اﻳﻦ‬
‫اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﻼﻓﺖ وي ﺑﺎ ﻧﺼﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﺎن وﺻﻴﺖ و ﺗﻌﻴﻴﻦ وي از ﺟﺎﻧﺐ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻨﻌﻘﺪ ﺷﺪه ﻳﺎ ﺑﺎ اﺟﻤﺎع و اﻧﺘﺨﺎب ﺷﻮري ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.2‬‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪.٩٤/٤ ;٢٢٢/٢ ,‬‬
‫‪ −٢‬اﻣﺎ در ﻣﻮرد اﻋﺘﻘﺎد ﺷﻴﻌﻪ اﻣﺎﻣﻴﻪ ﻛﻪ ﻣﯽﮔﻮﻳﻨﺪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﯽ ﭘﻴﺎﻣﱪ ص ﺑﺎ ﻧﺺ آﺷـﻜﺎر ﺑـﺮ ﺧﻼﻓـﺖ ﻋـﲇ‪ ,‬ﻭ اﻋﺘﻘـﺎد‬
‫زﻳﺪﻳﻪ ﻭ ﺟﺎرﻭدﻳﻪ ﻛﻪ ﻣﯽﮔﻮﻳﻨﺪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﯽ ﭘﻴﺎﻣﱪ ص ﺑﺎ ﻧﺺ ﺧﻔﯽ ﺑﺮ ﺧﻼﻓﺖ ﻋﲇ‪ ,‬ﻭ ﺑﺎﻭر راﻭﻧـﺪیﻫـﺎ ﻛـﻪ ﻣﻌﺘﻘﻨـﺪ‬
‫ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﯽ ﭘﻴﺎﻣﱪ ص ﺑﺎ ﻧﺺ ﺑﺮ ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺒﺎس‪ ,‬ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪﻩ‪ ,‬ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻋﺘﻘـﺎدات ﻭ اﻗـﻮاﻝ‪ ,‬در ﻧـﺰد ﻋﻠـﲈ ﻭ‬
‫ﻣﺴﻠﲈﻧﺎﻥ‪ ,‬ﺑﻪ ﻃﻮر آﺷﻜﺎر ﻓﺎﺳﺪ ﻭ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ ﻭ ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺴﺎﻧﯽ اﻳﻦ اﻋﺘﻘﺎد را دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻳﺎ ﺟﺎﻫـﻞ ﻭ ﻧـﺎداﻥ ﻫـﺴﺘﻨﺪ ﻭ ﻳـﺎ‬
‫ﻇﺎﱂ‪ .‬ﻭ اﻏﻠﺐ ﻛﺴﺎﻧﯽ ﻛﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎﻭرﻧﺪ‪ ,‬زﻧﺪﻳﻖ ﻭ ﺑﯽدﻳﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪١١٢‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪113‬‬

‫ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﺳﺨﻦ اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻣﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻼﻓﺖ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﺻﺤﺎﺑﻪ و ﺑﻴﻌﺖﺷﺎن ﺑﺎ وي ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬و اﻳﻨﻜﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‬
‫ﺑﻪ وﻗﻮع ﺧﻼﻓﺖ وي ﺧﺒﺮ داده ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ آن را ﻣﻮرد ﺗﻤﺠﻴﺪ ﻗﺮار داده و ﺑﺪان‬
‫راﺿﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ و ﭘﻴﺮوي از اﺑﻮﺑﻜﺮ و واﮔﺬار ﻛﺮدن‬
‫اﻣﻮر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ او اﻣﺮ ﻛﺮده و اﻣﺖ اﺳﻼم را ﺑﺮ ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ او ارﺷﺎد ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﺳﻪ وﺟﻪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺧﺒﺮ‪ ،‬اﻣﺮ و ارﺷﺎد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص درﺑﺎرة ﺧﻼﻓﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬
‫ص ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻨﻚ اﻳﻦ ﺳﻪ وﺟﻬﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﻨﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه و ﻗﺮآن ﺑﺮ آن دﻻﻟﺖ دارد‪ ،‬در زﻳﺮ ﺑﻴﺎن‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪1‬و‪:2‬‬
‫وﺟﻪ اول‪ :‬ﺧﺒﺮ ﺑﻪ وﻗﻮع ﺧﻼﻓﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ آن را‬
‫ﻣﻮرد ﺳﺘﺎﻳﺶ و ﺗﻤﺠﻴﺪ ﻗﺮار داده و ﺑﺪان راﺿﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‬

‫‪ -1‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺤﻲ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ‪» :‬رأﻳﺖ ﻛﺄﲏ أﻧﺰع ﻋﲆ ﻗﻠﻴﺐ‬

‫ﹲ‬
‫ﺿﻌﻒ ﻭاﷲ ﻳﻐﻔﺮ ﻟﻪ‪ .‬ﺛﻢ أﺧﺬﻫﺎ اﺑﻦ‬ ‫ﹰ‬
‫ذﻧﻮﺑﺎ أﻭ ذﻧﻮﺑﲔ ﻭﰲ ﻧﺰﻋﻪ‬ ‫ﻓﺄﺧﺬﻫﺎ اﺑﻦ أﰊ ﻗﺤﺎﻓﺔ ﻓﻨﺰع‬
‫ﹰ‬
‫ﻋﺒﻘﺮﻳﺎ ﻣﻦ اﻟﻨﺎس ﻳﻔﺮﻱ ﻓﺮﻳﺔ ﺣﺘﻰ ﴐب اﻟﻨﺎس ﺑﻌﻄﻦ«‪:3‬‬ ‫اﳋﻄﺎب ﻓﺎﺳﺘﺤﺎﻟﺖ ﹰ‬
‫ﻏﺮﺑﺎ‪ ,‬ﻓﻠﻢ أر‬
‫»)در ﺧﻮاب( دﻳﺪم ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ از ﭼﺎﻫﻲ آب ﻣﻲﻛﺸﻴﺪم‪ ،‬ﻛﻪ ﭘﺴﺮ اﺑﻮﻗﺤﺎﻓﻪ )اﺑﻮﺑﻜﺮ( آن )دﻟﻮ(‬
‫را از ﻣﻦ ﮔﺮﻓﺖ و ﻳﻚ دﻟﻮ ﻳﺎ دو دﻟﻮ ﭘﺮ از آب‪ ،‬از آن ﭼﺎه‪ ،‬آب ﻛﺸﻴﺪ‪ .‬در آب ﻛﺸﻴﺪﻧﺶ از‬
‫ﭼﺎه‪ ،‬ﻳﻚ ﻧﻮع ﺿﻌﻒ ﺑﻮد‪ .4‬ﺳﭙﺲ ﭘﺴﺮ ﺧﻄﺎب )ﻋﻤﺮ( آن )دﻟﻮ( را ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﭘﺲ آن دﻟﻮ ﺑﻪ‬
‫دﻟﻮ ﺑﺰرﮔﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از اﻧﺴﺎنﻫﺎي ﺑﺰرگ را ﻧﺪﻳﺪم ﻛﻪ دﻟﻮ ﺑﺰرﮔﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ دﻟﻮ‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ;٢٣٤/٤ ,‬ﳎﻤﻮع اﻟﻔﺘﺎﻭی‪.٤٧/٣٥ ,‬‬
‫‪ −٢‬ﺑﻌﺪ از ذﻛﺮ اﺣﺎدﻳﺜﯽ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﻪ ﻭﺟﻪ ﻣﺬﻛﻮر دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ‪ ,‬آﻳﺎﺗﯽ را ﻫﻢ ﻛﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺳﻪ ﻭﺟـﻪ دﻻﻟـﺖ دارﻧـﺪ‪ ,‬ذﻛـﺮ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ −٣‬ﺑﺨﺎری آﻥ را رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩ اﺳﺖ‪) .‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎری‪ ,‬ک ‪ ,٦٢‬ب ‪ ,٥‬ص ‪ ;١٩٧‬ک ‪ ,٩١‬ب ‪.(٣٠−٢٨‬‬
‫‪ −٤‬اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ‪ ,‬اﺷﺎرﻩ ﺑﻪ ﻛﻢ ﺑﻮدﻥ ﻣﺪت ﺧﻼﻓﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ دارد‪.‬‬

‫‪١١٣‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪114‬‬

‫ﻋﻤﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎ آن از ﭼﺎه آب ﺑﻜﺸﺪ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﺔ ﻣﺮدم از آن ﺳﻴﺮاب ﮔﺸﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﻪ اﻣﻮري ﺧﺒﺮ داده ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ و ﺧﻮﺑﻲ ﺣﺎﻛﻤﺎن‬
‫اﺳﺖ و اﻳﻦ اﻣﻮر ﻫﻢ در زﻣﺎن ﺧﻼﻓﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ‪ ،‬روي داد‪.1‬‬
‫‪ -2‬در ﺳﻨﻦ اﺑﻮداود و دﻳﮕﺮان از ﻃﺮﻳﻖ ﺣﺪﻳﺚ اﺷﻌﺚ‪ ،‬از ﺣﺴﻦ و او ﻫﻢ از‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮه رواﻳﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻣﻦ رأ￯ ﻣﻨﻜﻢ ﹰ‬
‫رؤﻳﺎ? ﻓﻘﺎﻝ رﺟﻞ أﻧﺎ رأﻳﺖ‬
‫ﹰ‬
‫ﻣﻴﺰاﻧﺎ أﻧﺰﻝ ﻣﻦ اﻟﺴﲈء ﻓﻮزﻧﺖ أﻧﺖ ﻭأﺑﻮﺑﻜﺮ ﻓﺮﺟﺤﺖ أﻧﺖ ﺑﺄﰊ ﺑﻜﺮ‪ ,‬ﺛﻢ ﻭزﻥ ﻋﻤﺮ‬ ‫ﻛﺄﻥ‬
‫ﻭأﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ,‬ﻓﺮﺟﺢ أﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ,‬ﻭﻭزﻥ ﻋﻤﺮ ﻭﻋﺜﲈﻥ ﻓﺮﺟﺢ ﻋﻤﺮ‪ ,‬ﺛﻢ رﻓﻊ اﳌﻴﺰاﻥ‪ ,‬ﻓﺮأﻳﺖ اﻟﻜﺮاﻫﻴﺔ‬
‫ﰲ ﻭﺟﻪ اﻟﻨﺒﻲ«‪» :2‬ﻛﺪام ﻳﻚ از ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﺑﻲ دﻳﺪه اﺳﺖ؟ ﻣﺮدي ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ در ﺧﻮاب‬
‫دﻳﺪم ﻣﺜﻞ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﺮازوﻳﻲ از آﺳﻤﺎن ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪ و ﺗﻮ و اﺑﻮﺑﻜﺮ وزن ﺷﺪﻳﺪ ﻛﻪ ﺗﻮ‬
‫ﺑﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺮﺗﺮي ﻳﺎﻓﺘﻲ‪ .‬ﺳﭙﺲ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ وزن ﺷﺪﻧﺪ و اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺮﺗﺮي ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ‬
‫ﻋﻤﺮ و ﻋﺜﻤﺎن وزن ﺷﺪﻧﺪ و ﻋﻤﺮ ﺑﺮﺗﺮي ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺗﺮازو ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪) .‬اﺑﻮﺑﻜﺮه‬
‫ﮔﻮﻳﺪ(‪ :‬ﻣﻦ ﻧﺎﺧﻮﺷﻲ را در ﭼﻬﺮة ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدم«‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺑﻮداود اﻳﻦ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ را از ﻃﺮﻳﻖ ﺣﺪﻳﺚ ﺣﻤﺎد ﺑﻦ ﺳﻠﻤﻪ‪ ،‬از ﻋﻠﻲ ﺑﻦ زﻳﺪ ﺑﻦ ﺟﺪﻋﺎن‪ ،‬از ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ‬
‫ﺑﻦ اﺑﻲ ﺑﻜﺮه و او ﻫﻢ از ﭘﺪرش ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن را رواﻳﺖ ﻛﺮده و ﻣﺸﺎﻫﺪة ﻛﺮاﻫﻴﺖ و‬
‫ﻧﺎﺧﻮﺷﻲ در ﭼﻬﺮة ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص را ذﻛﺮ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪ .‬در دﻧﺒﺎﻟﺔ ﺣﺪﻳﺚ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﻓﺎﺳﺘﺎء ﳍﺎ اﻟﻨﺒﻲ ص ﻓﻘﺎﻝ‪ :‬ﺧﻼﻓﺔ ﻧﺒﻮة‪ ,‬ﺛﻢ ﻳﺆﰐ اﷲ اﳌﻠﮏ ﻣﻦ ﻳﺸﺎء«‪» :3‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ آن اﻧﺪوﻫﮕﻴﻦ ﺷﺪ و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺧﻼﻓﺖ اﻳﻦ اﻓﺮاد‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﻠﻄﻨﺖ و ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ را ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﻲدﻫﺪ«‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در‬
‫اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﻴﺎن ﻓﺮﻣﻮده ﻛﻪ ﺧﻼﻓﺖ اﻳﻦ اﻓﺮاد‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﻧﺒﻮت اﺳﺖ و ﺑﻌﺪ از‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪.٢٦٧/٣ ;١٨٤/١ ,‬‬
‫‪ −٢‬اﺑﻮداﻭد آﻥ را ﺑﻪ ﺷﲈرﻩ ‪ ٤٦٣٤‬ﻭ ﺗﺮﻣﺬی آﻥ را ﺑﻪ ﺷﲈرﻩ ‪ ٢٢٨٨‬رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩاﻧﺪ‪ .‬ﺗﺮﻣﺬی ﮔﻮﻳﺪ ﻛـﻪ اﻳـﻦ ﺣـﺪﻳﺚ‬
‫ﺣﺴﻦ ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ −٣‬اﺑﻮداﻭد آﻥ را ﺑﻪ ﺷﲈرﻩ ‪ ٤٦٣٥‬رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١١٤‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪115‬‬

‫آن‪ ،‬ﺳﻠﻄﻨﺖ و ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻛﺎر ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ذﻛﺮي از ﻋﻠﻲ ‪ ‬ﺑﻪ ﻣﻴﺎن‬
‫ﻧﻴﺎﻣﺪه‪ ،‬ﭼﻮن در زﻣﺎن وي ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺮ ﺧﻼﻓﺘﺶ اﺟﻤﺎع ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ در ﻣﻮرد ﺧﻼﻓﺖ‬
‫وي اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻨﺪ‪.1‬‬
‫‪ -3‬در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ از ﻋﺎﻳﺸﻪ ك رواﻳﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ او ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﷲ‬
‫ص در ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻴﻤﺎرياش ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ادع ﱄ أﺑﺎک ﻭأﺧﺎک ﺣﺘﻰ أﻛﺘﺐ ﻷﰊ ﺑﻜﺮ‬
‫ﹰ‬
‫ﻛﺘﺎﺑﺎ‪ ,‬ﻓﺈﲏ أﺧﺎﻑ أﻥ ﻳﺘﻤﻨﻰ ﻣﺘﻤﻦ ﻭﻳﻘﻮﻝ ﻗﺎﺋﻞ‪ :‬أﻧﺎ أﻭﱃ‪ ,‬ﻭﻳﺄﺑﻰ اﷲ ﻭاﳌﺆﻣﻨﻮﻥ إﻻ أﺑﺎﺑﻜﺮ«‪:2‬‬
‫»ﭘﺪرت و ﺑﺮادرت را ﺻﺪا ﺑﺰن ﺗﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪاي را ﺑﺮاي اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻨﻮﻳﺴﻢ؛ زﻳﺮا ﻣﻲﺗﺮﺳﻢ از‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﻛﺴﻲ آرزو ﻛﻨﺪ و ﻛﺴﻲ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﺮاي ﺧﻼﻓﺖ‪ ،‬اوﻟﻲﺗﺮ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮ ﻫﺴﺘﻢ‪.‬‬
‫وﻟﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﻣﺆﻣﻨﺎن اﻳﻦ را ﻗﺒﻮل ﻧﺪارﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﺰ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﺑﺮاي ﺧﻼﻓﺖ‪ ،‬اوﻟﻲﺗﺮ‬
‫و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ«‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﻴﺎن ﻣﻲدارد ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻪ از ﺗﺮس ﭼﻴﺰي‬
‫ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﺮاﻳﺶ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪه ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﻣﺮي واﺿﺢ و روﺷﻦ اﺳﺖ و ﻣﺤﻞ‬
‫اﺧﺘﻼف و ﻧﺰاع ﻧﻴﺴﺖ از اﻳﻦرو آن ﻛﺎر را ﻧﻜﺮد؛ زﻳﺮا او داﻧﺴﺖ ﻛﻪ آﺷﻜﺎر ﺑﻮدن‬
‫ﻓﻀﻴﻠﺖ و ﺑﺮﺗﺮي اﺑﻮﺑﻜﺮ و اﺳﺘﺤﻘﺎق وي ﺑﺮاي ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ‬
‫ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ وﺻﻴﺖ و ﺗﻌﻴﻴﻦ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫أﻥ ﻋﺎﺋﺸﺔ ك ﳌﺎ ﻗﺎﻟﺖ‪ :‬ﻭارأﺳﺎﻩ‪ ,‬ﻗﺎﻝ رﺳﻮﻝ اﷲ‬
‫‪ -4‬در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري آﻣﺪه اﺳﺖ‪ » :‬ﱠ‬
‫ص ﺑﻞ أﻧﺎ ﻭارأﺳﺎﻩ‪ ,‬ﻟﻘﺪ ﳘﻤﺖ أﻥ أرﺳﻞ إﱃ أﰊ ﺑﻜﺮ ﻭاﺑﻨﻪ ﻭأﻋﻬﺪ‪ ,‬أﻥ ﻳﻘﻮﻝ اﻟﻘﺎﺋﻠﻮﻥ أﻭ‬
‫ﻳﺘﻤﻨﻰ اﳌﺘﻤﻨﻮﻥ‪ ,‬ﺛﻢ ﻗﻠﺖ‪ :‬ﻳﺄﺑﻰ اﷲ ﻭﻳﺪﻓﻊ اﳌﺆﻣﻨﻮﻥ‪ ,‬أﻭ ﻳﺪﻓﻊ اﷲ ﻭﻳﺄﺑﯽ اﳌﺆﻣﻨﻮﻥ«‪.3‬‬
‫»ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ ك ﮔﻔﺖ آخ ﺳﺮم! رﺳﻮل اﷲ ص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻦ آخ ﺳﺮم!‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪.١٨٥/١ ,‬‬
‫‪ −٢‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ,‬ک ‪ ,٤٤‬ح ‪ .١١‬ﹰ‬
‫ﺑﻌﺪا ﺣﺪﻳﺜﯽ ﻛﻪ در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎری در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ آﻣﺪﻩ‪ ,‬آﻭردﻩ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ −٣‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎری‪ ,‬ک ‪ ,٧٥‬ب ‪ .٨/٧ ,١٦‬ﺑﺨﺎری ﻭ ﻣﺴﻠﻢ ﻫﺮ دﻭ ﻋﺒﺎرت »ﻭﻳﺄﺑﯽ اﷲ ﻭاﳌﺆﻣﻨﻮﻥ« را آﻭردﻩاﻧـﺪ‪ .‬ﻭ‬
‫در ﻣﺴﻨﺪ اﲪﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ‪ ١٠٦/٦ ,‬آﻣﺪﻩ ﻛﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ ك ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭘﺲ ﺧﺪاﻭﻧﺪ ﻭ ﻣﺆﻣﻨﺎﻥ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺴﯽ ﺟﺰ ﭘـﺪرﻡ‬
‫ﺑﺮای اﻣﺮ ﺧﻼﻓﺖ‪ ,‬ﺳﺰاﻭارﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﭘﺪرﻡ ﺑﻪ ﻋﻨﻮاﻥ ﺧﻠﻴﻔﻪ از ﻃﺮﻑ ﻣﺴﻠﲈﻧﺎﻥ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪ«‪.‬‬

‫‪١١٥‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪116‬‬

‫ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻢ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﭘﺴﺮش ﺑﻔﺮﺳﺘﻢ و اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد‬

‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻢ ﺗﺎ ﻣﺒﺎدا ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ﻳﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ آرزو ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﺮاي ﺧﻼﻓﺖ‪،‬‬
‫ﺳﺰاوارﺗﺮﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ از آن ﺳﺮﺑﺎز ﻣﻲزﻧﺪ و ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻫﻢ آن را ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻳﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮد و ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻫﻢ از آن ﺳﺮﺑﺎز ﻣﻲزﻧﻨﺪ«‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ‬
‫آﻣﺪه ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪاي ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﺧﻼﻓﺖ وي ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ ﺗﺎ‬
‫ﻛﺴﻲ ﻧﮕﻮﻳﺪ ﻣﻦ ﺑﺮاي ﺧﻼﻓﺖ‪ ،‬ﺳﺰاوارﺗﺮم‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺧﺪا و ﻣﺆﻣﻨﺎن از آن ﺳﺮﺑﺎز‬
‫ﻣﻲزﻧﻨﺪ و آن را ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﺟﺰ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺮاي اﻣﺮ ﺧﻼﻓﺖ‪ ،‬ﺳﺰاوارﺗﺮ و‬
‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ«‪ .‬ﭘﺲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل و ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺟﺰ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻛﺴﻲ‬
‫را ﺑﺮاي اﻣﺮ ﺧﻼﻓﺖ اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ اﻳﻦ اﻛﺘﻔﺎ ﻛﺮده و ﻧﻮﺷﺘﻪاي را ﺑﺮاي اﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ او ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻧﻨﻮﺷﺖ‪ .‬ﻧﻮﺷﺘﻦ اﻳﻦ اﻣﺮ از ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ او واﺟﺐ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در آن ﻣﻮﻗﻊ آن را ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ ﻳﺎ آن را اﺑﻼغ ﻛﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا‬
‫وﻗﺘﻲ اﻣﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﺨﻮاه ﺧﻮد و ﺑﺪون ﻫﻴﭻ اﻟﺰام و اﺟﺒﺎري‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﺑﺮاي‬
‫اﻣﺮ ﺧﻼﻓﺖ اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮدﻧﺪ و اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻫﻢ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪا و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص از وي‬
‫راﺿﻲ و ﺧﻮﺷﻨﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ او ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮد در ﻣﻴﺎن اﻣﺖ اﺳﻼم اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪة ﻋﻠﻢ و دﻳﻦ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﺎ اﮔﺮ اﻣﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‬
‫ﻣﻠﺰم و ﻣﺠﺒﻮر ﻣﻲﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ آن وﻗﺖ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ اﻣﺖ ﻣﺤﻤﺪ ص ﺑﺮ ﻛﺎر ﺣﻖ ﻣﺠﺒﻮر ﺷﺪهاﻧﺪ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺧﻮدﺷﺎن آن‬
‫را ﺑﻪ دﻟﺨﻮاه ﺧﻮد اﺧﺘﻴﺎر ﻧﻜﺮدﻧﺪ؛ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﺑﺮاي ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﭘﻴﺶ‬
‫آﻣﺪ‪ .‬و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ آن وﻗﺖ ﻛﺴﻲ ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن اﻣﺖ اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﻘﺎﻳﺎي ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ‬
‫در ﻣﻮرد ﻣﻘﺪم ﻛﺮدن ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان و ﺑﺴﺘﮕﺎن وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﺑﺮاي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص و ﻣﺆﻣﻨﺎن اﺧﺘﻴﺎر ﻛﺮده‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺧﺪاﻳﻲ را ﻛﻪ اﻳﻦ‬
‫اﻣﺖ را ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻤﻮده و ﻣﺎ را از ﭘﻴﺮوان آن ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ .‬و ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻣﻴﺎن ﺑﺒﺮد‬
‫ﻛﺴﻲ را ﻛﻪ اﺧﺘﻴﺎر ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺧﺪا و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص و ﻣﺆﻣﻨﺎن اﺧﺘﻴﺎر ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.1‬‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ٢٦٩ ,٢٦٨ ,٢١٢/٣ ;١٨٨/١ ,‬ﻭ ‪ .٢٩٤/٤ ;٢٧٠‬ﮔﻔﺘﻪ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻛﻪ‪» :‬ﳘﺎﻧﺎ آﻓـﺖ‪ ,‬ﻫـﺮ ﻧـﻮع‬
‫آﻓﺘﯽ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺎﻥ ﭘﻴﺎﻣﱪ ص ﻭ ﻣﻴﺎﻥ اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻴﺰی ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ‪ ,‬ﺣﺎﻳﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ«‪ ,‬ﻣﻘﺘﻀﯽ آﻥ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﺎﻳـﻞ‪= ,‬‬
‫=‬

‫‪١١٦‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪117‬‬

‫‪ -5‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺑﻮداود از ﻃﺮﻳﻖ ﺣﺪﻳﺚ اﺑﻦ ﺷﻬﺎب‪ ،‬از ﻋﻤﺮو ﺑﻦ اﺑﺎن و او ﻫﻢ از‬
‫ﺟﺎﺑﺮ رواﻳﺖ ﻛﺮده ﻛﻪ ﺟﺎﺑﺮ ‪ ‬ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ رﺳﻮل اﷲ ص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬أر￯ اﻟﻠﻴﻠﺔ‬
‫ﻛﺄﻥ أﺑﺎﺑﻜﺮ ﻧﻴﻂ ﺑﺮﺳﻮﻝ اﷲ‪ ,‬ﻭﻧﻴﻂ ﻋﻤﺮ ﺑﺄﰊ ﺑﻜﺮ‪ ,‬ﻭﻧﻴﻂ ﻋﺜﲈﻥ ﺑﻌﻤﺮ«‪» :‬اﻣﺸﺐ‬
‫رﺟﻞ ﺻﺎﻟﺢ ﱠ‬
‫ﻣﺮد ﺻﺎﻟﺤﻲ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪ ﮔﻮﻳﻲ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ رﺳﻮل اﷲ ص وﺻﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد‬
‫و ﻋﻤﺮ ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻪ ﻋﻤﺮ وﺻﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد«‪ .‬ﺟﺎﺑﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ از ﻧﺰد‬
‫رﺳﻮل اﷲ ص ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪﻳﻢ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ :‬آن ﻣﺮد ﺻﺎﻟﺢ‪ ،‬رﺳﻮل اﷲ ص اﺳﺖ و آن ﻛﺴﺎﻧﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ وﺻﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻠﻔﺎي اﻳﻦ دﻳﻨﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش را ﺑﺎ آن‬
‫ﻣﺒﻌﻮث ﻛﺮد«‪.1‬‬
‫‪ -6‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺑﻮداود از ﻃﺮﻳﻖ ﺣﺪﻳﺚ ﺣﻤﺎد ﺑﻦ ﺳﻠﻤﻪ‪ ،‬از اﺷﻌﺚ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ‪،‬‬
‫از ﭘﺪرش و او ﻫﻢ از ﺳﻤﺮه ﺑﻦ ﺟﻨﺪب رواﻳﺖ ﻛﺮده ﻛﻪ او ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﺮدي ﮔﻔﺖ اي‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬ﻣﻦ در ﺧﻮاب دﻳﺪم ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ دﻟﻮي از آﺳﻤﺎن آوﻳﺰان ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﺑﻮﺑﻜﺮ آﻣﺪ‬
‫و اﻃﺮاف آن را ﮔﺮﻓﺖ و ﻣﻘﺪار ﻛﻤﻲ از آب آن را ﻧﻮﺷﻴﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻋﻤﺮ آﻣﺪ و اﻃﺮاف آن‬
‫را ﮔﺮﻓﺖ و از آب آن ﻧﻮﺷﻴﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺳﻴﺮاب ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻋﺜﻤﺎن آﻣﺪ و اﻃﺮاف آن را‬
‫ﮔﺮﻓﺖ و از آب آن ﻧﻮﺷﻴﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺳﻴﺮاب ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻋﻠﻲ آﻣﺪ و اﻃﺮاف آن را‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻮﻗﻊ دﻟﻮ از ﻫﻢ ﺑﺎز ﺷﺪ و ﻣﻘﺪاري آب ﺑﺮ او ﭘﺎﺷﻴﺪ«‪.2‬‬
‫‪ -7‬از ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﺟ‪‬ﻬﻤﺎن‪ ،‬از ﺳﻔﻴﻨﻪ رواﻳﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﷲ ص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫»ﺧﻼﻓﺔ اﻟﻨﺒﻮة ﺛﻼﺛﻮﻥ ﺳﻨﺔ‪ ,‬ﺛﻢ ﻳﺆﰐ اﷲ اﳌﻠﮏ ﻣﻦ ﻳﺸﺎء‪ ,‬أﻭ ﻣﻠﻜﻪ ﻣﻦ ﻳﺸﺎء«‪.3‬‬
‫ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺳﻲ ﺳﺎل دوام ﻣﻲآورد‪ .‬ﭘﺲ از آن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﻠﻄﻨﺖ و‬

‫_____________________________‬
‫ﺣﻖ ﻛﺴﯽ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺧﻼﻓﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ ﺷﮏ ﻛﻨـﺪ‪ ,‬ﭼـﻮﻥ ﭼﻨـﲔ اﻣـﺮی ﺑـﺮ ﻭی‬
‫= =آﻓﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻭ آﻥ آﻓﺖ در ﹼ‬
‫ﻣﺸﺘﺒﻪ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ; زﻳﺮا اﮔﺮ ﭘﻴﺎﻣﱪ ص ﭼﻴﺰی را در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﯽﻧﻮﺷﺖ‪ ,‬ﺷﮏ ﻣﺮﺗﻔﻊ ﻣﯽﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻛـﺴﯽ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﯽداﻧﺪ ﺧﻼﻓﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ,‬ﺣﻖ اﺳﺖ‪ ,‬در ﺣﻘﺶ آﻓﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪) .‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪.(١٣٥/٣ ,‬‬
‫‪ −١‬اﺑﻮداﻭد آﻥ را اﺧﺮاج ﻛﺮدﻩ اﺳﺖ )ﺳﻨﻦ اﺑﻮ داﻭد‪.(٥١٣/١ ,‬‬
‫‪ −٢‬اﺑﻮ داﻭد آﻥ را در ﺑﺎب ﺧﻠﻔﺎء‪ ٥١٥/١ ,‬رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ −٣‬ﻣﻨﺒﻊ ﺳﺎﺑﻖ‪.‬‬

‫‪١١٧‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪118‬‬

‫ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ را ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻳﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﺑﻪ وي‬

‫ﻣﻲدﻫﺪ«‪ .‬ﺳﻌﻴﺪ ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺳﭙﺲ ﺳﻔﻴﻨﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺣﺴﺎب ﻛﻦ دو ﺳﺎل ﺧﻼﻓﺖ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ده ﺳﺎل ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻤﺮ‪ ،‬دوازده ﺳﺎل ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺜﻤﺎن و ﺷﺶ ﺳﺎل ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻠﻲ‪.‬‬
‫ﻛﻪ روي ﻫﻢ رﻓﺘﻪ ﺳﻲ ﺳﺎل اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻌﻴﺪ ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻔﻴﻨﻪ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﺑﻨﻲ زرﻗﺎء )ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻨﻲ ﻣﺮوان( دروغ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪.1‬‬
‫وﺟﻪ دوم‪ :‬اﻣﺮ ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ و ﭘﻴﺮوي از اﺑﻮﺑﻜﺮ و واﮔﺬار ﻛﺮدن اﻣﻮر‬
‫ﺟﺎﻣﻌﺔ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ او‬

‫‪ -1‬در ﻛﺘﺎبﻫﺎي ﺳﻨﻦ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص رواﻳﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ اﻳﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬اﻗﺘﺪﻭا‬

‫ﺑﺎﻟﺬﻳﻦ ﻣﻦ ﺑﻌﺪﻱ أﰊ ﺑﻜﺮ ﻭﻋﻤﺮ«‪» :2‬ﺑﻪ دو ﻧﻔﺮي ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ﻣﻲآﻳﻨﺪ )اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ(‬
‫اﻗﺘﺪا ﻛﻨﻴﺪ«‪.‬‬
‫ﭘﺲ دﺳﺘﻮر ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻪ اﻗﺘﺪا ﻛﺮدن ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از او ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ ،‬دﻟﻴﻠـﻲ‬
‫اﺳﺖ ﺑﺮ ﺧﻼﻓﺖ آن دو ﭘﺲ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﻳﻜﻲ از دو ﻗـﻮل ﻋﻠﻤـﺎ ﻛـﻪ‬
‫ﻳﻜﻲ از دو رواﻳﺖ اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﻫﻢ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﮔـﺎه اﺑـﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤـﺮ ﺑـﺮ‬
‫اﻣﺮي اﺗﻔﺎق ﺑﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻗﻮﻟﺸﺎن ﺣﺠﺖ اﺳﺖ و ﻋﺪول از آن ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﮔـﺮ اﻳـﻦ دو ﻧﻔـﺮ‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬اﺑﻮداﻭد آﻥ را اﺧﺮاج ﻛﺮدﻩ اﺳﺖ‪ (٥١٥/٢) .‬ﻭ اﻣﺎﻡ اﲪﺪ آﻥ را در ﻣﺴﻨﺪ ﺧﻮد‪ ٢٢٠/٥ ,‬ﻭ ‪ ٢٢١‬رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩ ﻭ‬

‫ﻋﺒﺎرت‪» :‬ﺳﻌﻴﺪ ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺳﻔﻴﻨﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ ‪ «...‬را ﺑﺪاﻥ اﻓﺰﻭدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻦ ﻛﺜـﲑ )‪ (:‬ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬اﻳـﻦ ﺣـﺪﻳﺚ ﺑـﻪ‬
‫ﴏاﺣﺖ ردی اﺳﺖ ﺑﺮ رﻭاﻓﺾ ﻛﻪ ﺧﻼﻓﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻭ ﻋﻤﺮ ﻭ ﻋـﺜﲈﻥ را اﻧﻜـﺎر ﻣـﯽﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬ﳘﭽﻨـﲔ ردی اﺳـﺖ ﺑـﺮ‬
‫ﻧﻮاﺻﺐ از ﻣﻴﺎﻥ ﺑﻨﯽ اﻣﻴﻪ ﻭ ﭘﲑﻭاﻧﺸﺎﻥ از ﻣﺮدﻡ ﺷﺎﻡ ﻛﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﻋﲇ را اﻧﻜﺎر ﻣﯽﻛﻨﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﻛﻠﻤﻪ »إﺳﺘﺎﻩ« ﻛﻪ در ﻣﺘﻦ ﻋﺮﺑﯽ اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت آﻣﺪﻩ‪ ,‬ﲨﻊ »إﺳﺖ« اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﴎﻳﻦ زﻥ ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ ﻭ ﺑـﺮ ﺣﻠﻘـﻪ‬
‫دﺑﺮ ﻫﻢ اﻃﻼﻕ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ در ﻋﺒﺎرت ﻓﻮﻕ اﻟﺬﻛﺮ آﻥ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ‪ ,‬ﮔﻔﺘﻪ درﻭﻏﯽ اﺳﺖ ﻛﻪ از‬
‫ﹸﹸ‬
‫ﻃﺮﻑ ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎﻥ زرﻗﺎء ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻭ زرﻗﺎء ﻫﻢ‪ ,‬اﺳﻢ زﻧﯽ از زﻧﺎﻥ ﺑﻨﯽ اﻣﻴﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ −٢‬ﺳﻨﻦ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪ ;٩٧/١ ,‬ﺳﻨﻦ ﺗﺮﻣﺬی‪ ;٣٧٤٤/٥ ,‬ﻣﺴﺘﺪرک ﺣﺎﻛﻢ‪ ;٧٥/٣ ,‬ﻣﺴﻨﺪ اﲪﺪ ﺑـﻦ ﺣﻨﺒـﻞ‪,٣٨٥/٥ ,‬‬
‫‪ ٣٩٩‬ﻭ ‪ .٤٠٢‬ﳘﭽﻨﲔ اﺑﻮداﻭد در ﺳﻨﻦ ﺧﻮد آﻥ را رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١١٨‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪119‬‬

‫ﻇﺎﻟﻢ ﻣﻲﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص دﺳﺘﻮر ﻧﻤﻲداد ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ آﻧﺎن اﻗﺘﺪا ﺑﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬
‫ص ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻣﺮ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷـﺨﺺ ﻇـﺎﻟﻢ اﻗﺘـﺪا ﺑﻜﻨﻨـﺪ؛ زﻳـﺮا اﻧـﺴﺎن ﻇـﺎﻟﻢ‬
‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﭘﻴﺸﻮاﻳﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ از وي دﻧﺒﺎﻟﻪ روي ﻛﺮد؛ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻓﺮﻣﻮدة ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻛـﻪ‬
‫ﻣ ـﻲﻓﺮﻣﺎﻳــﺪ‪) .z « ª © ¨ { :‬ﺑﻘــﺮه‪» .(124 :‬ﭘﻴﻤــﺎن ﻣــﻦ‪ ،‬ﺑــﻪ ﺳــﺘﻤﻜﺎران‬
‫ﻧﻤﻰرﺳﺪ«‪.‬‬
‫ﭘﺲ از آﻧﺠﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص دﺳﺘﻮر ﺑﻪ اﻗﺘﺪا ﺑﻪ اﻓﺮادِ ﺑﻌﺪ از ﺧﻮد داده و اﻗﺘﺪا ﻫﻢ‪،‬‬
‫ﻫﻤﺎن ﭘﻴﺮوي اﺳﺖ و از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺧﺒﺮ داده ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﺑﻌﺪ از وي‬
‫ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ ،‬دﻟﻴﻞ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ آن دو ﭘﺲ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‪ ،‬ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و اﻳﻦ ﭼﻴﺰي‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻄﻠﻮب ﺣﺪﻳﺚ اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ او اﻗﺘﺪا ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬درﺟﻪاش در اﻓﻌﺎل و‬
‫ﺳﻨﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻻﺗﺮ از درﺟﺔ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ در‬
‫ﺳﻨﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﻲﮔﺬارد از وي ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻓﺮق ﻣﻴﺎن ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺬﻛﻮر و‬
‫رواﻳﺖ »أﺻﺤﺎﰊ ﻛﺎﻟﻨﺠﻮﻡ ‪ «...‬در ﻋﻴﻦ اﻳﻨﻜﻪ ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺤﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫در اﻳﻦ رواﻳﺖ ﻛﻠﻤﺔ »ﺑﻌﺪﻱ« و اﻣﺮ ﺑﻪ اﻗﺘﺪاي ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﻴﺎﻣﺪه اﺳﺖ‪.1‬‬
‫‪ -2‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در ﺟﺎي دﻳﮕﺮي ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ‪» :‬ﻋﻠﻴﻜﻢ ﺑﺴﻨﺘﻲ ﻭﺳﻨﺔ اﳋﻠﻔﺎء اﻟﺮاﺷﺪﻳﻦ‬
‫اﳌﻬﺪﻳﲔ ﻣﻦ ﺑﻌﺪﻱ«‪» :2‬ﺑﺮ ﺷﻤﺎ واﺟﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺳﻨﺖ ﻣﻦ و ﺳﻨﺖ و راه و روش‬
‫ﺧﻠﻔﺎي راﺷﺪﻳﻦ ﻫﺪاﻳﺖ ﻳﺎﻓﺘﺔ ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻴﺪ«‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺑﻪ ﭘﻴﺮوي از ﺳﻨﺖ ﺧﻠﻔﺎي راﺷﺪﻳﻦ ﻫﺪاﻳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ داده‪ ،‬و در ﺟﺎي دﻳﮕﺮي ﻣﺪت‬
‫ﺧﻼﻓﺘﺸﺎن را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ اﻳﻦ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ اﻓﺮادي ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﺪت‬
‫ﻣﺘﻮﻟﻲ اﻣﻮر ﺟﺎﻣﻌﺔ اﺳﻼﻣﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺧﻠﻔﺎي راﺷﺪﻳﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا آﻧﺎن ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﺎن‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ١٨٤/١ ,‬ﻭ ‪ .٢٣٨/٤ ;١٦٢/٣ ;١٨٥‬ﻭ ﻧﮕﺎﻩ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ‪ :‬ﳎﻤﻮع اﻟﻔﺘﺎﻭی‪.٤٠٠/٢٤ ,‬‬
‫‪ −٢‬ﺳﻨﻦ اﺑﻮداﻭد‪ ;٥٠٦/٢ ,‬ﺳﻨﻦ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪ ٤٢/١ ,‬ﻭ ‪ ;٤٣‬ﻣﺴﻨﺪ اﲪﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ‪ ١٢٦/٤ ,‬ﻭ ‪ .١٢٧‬اﺑﻦ رﺟﺐ ﻫـﻢ‬
‫آﻥ را در ﻛﺘﺎﺑﺶ »ﺟﺎﻣﻊ اﻟﻌﻠﻮﻡ ﻭاﳊﻜﻢ« آﻭردﻩ ﻭ اﺣﻮاﻝ راﻭﻳـﺎﻥ آﻥ را ﺑﺮرﺳـﻰ ﻧﻤـﻮدﻩ ﻭ ﴍح ﻛـﺎﻣﻠﯽ ﺑـﺮ آﻥ دادﻩ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١١٩‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪120‬‬

‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در ادارة ﺟﺎﻣﻌﺔ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﻫﺪاﻳﺖ و ﻛﻤﺎل آﻧﺎن‪،‬‬
‫ﮔﻤﺮاﻫﻲ و ﺿﻼل از آﻧﺎن ﻣﻨﺘﻔﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬و اﻳﻦ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻋﻠﻢ و ﻋﻤﻞ آﻧﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﺎ ﮔﻤﺮاﻫﻲ‪ ،‬ﻋﺪم ﻋﻠﻢ و ﻛﺞ روي و ﺿﻼل‪ ،‬ﭘﻴﺮوي از ﻫﻮاﻫﺎي ﻧﻔﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﻗﻮل اﻇﻬﺮ و راﺟﺢ ﻋﻠﻤﺎ آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﺗﻔﺎق ﺧﻠﻔﺎي ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺣﺠﺖ‬
‫اﺳﺖ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ آن ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻪ ﭘﻴﺮوي ﻛﺮدن از ﺳﻨﺖ و راه و‬
‫روﺷﺸﺎن اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪.1‬‬
‫‪ -3‬در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ از ﺟﺒﻴﺮ ﺑﻦ ﻣﻄﻌﻢ‪ ،‬از ﭘﺪرش رواﻳﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ »زﻧﻲ‬
‫از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﭼﻴﺰي ﺧﻮاﺳﺖ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻪ وي دﺳﺘﻮر داد ﻛﻪ دوﺑﺎره ﻧﺰدش ﺑﺮﮔﺮدد‪.‬‬
‫آن زن ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬اﮔﺮ آﻣﺪم و ﺗﻮ را ﻧﻴﺎﻓﺘﻢ‪ ،‬آن ﻣﻮﻗﻊ ﭼﻲ؟ ‪ -‬ﭘﺪرم ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫ﻣﻨﻈﻮر آن زن اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ اﮔﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﻮت ﻛﻨﺪ – ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﮔﺮ ﻣﺮا‬
‫ﻧﻴﺎﻓﺘﻲ‪ ،‬ﻧﺰد اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺮو«‪.2‬‬
‫‪ -4‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در ﺟﺎي دﻳﮕﺮي ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ‪» :‬إذا ﱂ ﲡﺪﻭﻩ أﻋﻄﻮﻫﺎ‬
‫أﺑﺎﺑﻜﺮ«‪» :3‬ﻫﺮ ﮔﺎه او را ﻧﻴﺎﻓﺘﻴﺪ‪ ،‬آن را ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺪﻫﻴﺪ«‪ .‬ﭘﺲ اﻳﻨﻜﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻪ ﻛﺴﻲ‬
‫ﻛﻪ ﻧﺰدش آﻣﺪه‪ ،‬دﺳﺘﻮر داده ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ ﺧﻮد‪ ،‬ﻧﺰد ﺷﺨﺼﻲ ﺑﺮود ﻛﻪ ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘﺎم‬
‫اوﺳﺖ‪ ،‬دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ او ﺑﻌﺪ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‪ ،‬ﺧﻠﻴﻔﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ اﻣﺮي ﺑﺮاي‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ روي داد‪.4‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ٢٦٧/٣ ,‬ﻭ ‪.٢٦٨‬‬
‫‪ −٢‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎری‪ ,‬ک ‪ ,٦٢‬ب ‪ ;٥‬ک ‪ ,٩٦‬ب ‪ ;٢٤‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ,‬ص ‪ ١٨٥٦‬ﻭ ‪.١٨٥٧‬‬
‫‪ −٣‬ﺣﺎﻛﻢ آﻥ را از اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺑﻨﯽ ﻣﺼﻄﻠﻖ ﻣﺮا ﻧﺰد رﺳﻮﻝ اﷲ ص ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﻭ ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪:‬‬
‫از رﺳﻮﻝ اﷲ ص ﺑﭙﺮس ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﺗﻮ ﺻﺪﻗﺎت ﺧﻮد را ﺑﻪ ﭼﻪ ﻛﺴﯽ ﺑﺪﻫﻴﻢ? ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬ﺑـﻪ اﺑـﻮﺑﻜﺮ«‪ .‬ﻭ ﺣـﺎﻛﻢ آﻥ را‬
‫ﺻﺤﻴﺢ داﻧﺴﺘﻪ ﻭ ﻃﱪاﻧﯽ ﻧﻴﺰ آﻥ را از ﻋﺼﻤﻪ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ آﻭردﻩ اﺳﺖ‪) .‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎری‪.(٢٤/٧ ,‬‬
‫‪ −٤‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪.٢٩٥/٤ ;٢٦٧/٣ ;١٨٤/١ ,‬‬

‫‪١٢٠‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪121‬‬

‫وﺟﻪ ﺳﻮم‪ :‬ارﺷﺎد و راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻪ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدن ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ‬

‫‪ -1‬در ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﺻﺤﺎب و ﻳﺎران ﻣﺤﻤﺪ ص در ﺳﻔﺮي ﻫﻤﺮاه‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻘﻴﺔ ﺣﺪﻳﺚ را ذﻛﺮ ﻛﺮده ﻛﻪ در آن آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬إﻥ ﻳﻄﻊ اﻟﻘﻮﻡ أﺑﺎﺑﻜﺮ‬
‫ﻭﻋﻤﺮ ﻳﺮﺷﺪﻭا«‪» :1‬اﮔﺮ ﻣﺮدم از اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ اﻃﺎﻋﺖ ﺑﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از دﻻﻳﻠﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻛﺮده ﺗﺎ ﺑﻌﺪ از‬
‫ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‪ ،‬در ﻧﻤﺎز اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد‬
‫ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ در ﻛﺘﺎبﻫﺎي ﺻﺤﺎح و ﺳﻨﻦ و ﻣﺴﺎﻧﻴﺪ از ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ آﻣﺪه و ﺑﻪ‬
‫ﺣﺪ ﺗﻮاﺗﺮ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ؛ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻪ ﺑﺨﺎري‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬اﺑﻦ ﺧﺰﻳﻤﻪ‪ ،‬اﺑﻦ ﺣﺒﺎن و دﻳﮕﺮ‬
‫ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻛﺘﺎبﻫﺎي ﺻﺤﺎح از اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ اﺷﻌﺮي ‪ ‬رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ وي ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﻣﺮض اﻟﻨﺒﻲ ﻓﺎﺷﺘﺪ ﻣﺮﺿﻪ‪ ,‬ﻓﻘﺎﻝ‪ :‬ﻣﺮﻭا أﺑﺎﺑﻜﺮ ﻓﻠﻴﺼﻞ ﺑﺎﻟﻨﺎس‪ ,‬ﻗﺎﻟﺖ ﻋﺎﺋﺸﺔ ك‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮﻝ‬
‫إﻥ أﺑﺎﺑﻜﺮ رﺟﻞ رﻗﻴﻖ ﻣﺘﻰ ﻳﻘﻮﻡ ﻣﻘﺎﻣﮏ ﻻ ﻳﺴﺘﻄﻴﻊ أﻥ ﻳﺼﲇ ﺑﺎﻟﻨﺎس‪ ,‬ﻗﺎﻝ‪ :‬ﻣﺮﻱ أﺑﺎﺑﻜﺮ‬
‫اﷲ‪ ,‬ﱠ‬
‫ﻓﻠﻴﺼﻞ ﺑﺎﻟﻨﺎس‪ ,‬ﻓﻌﺎﻭدت‪ ,‬ﻓﻘﺎﻝ‪ :‬ﻣﺮﻱ أﺑﺎﺑﻜﺮ ﻓﻠﻴﺼﻞ ﺑﺎﻟﻨﺎس ﻓﺈﻧﻜﻦ ﺻﻮاﺣﺐ ﻳﻮﺳﻒ‪,‬‬
‫ﻓﺄﺗﺎﻩ اﻟﺮﺳﻮﻝ ﻓﺼﲆ ﺑﺎﻟﻨﺎس ﰲ ﺣﻴﺎة اﻟﻨﺒﻲ ص«‪.2‬‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ,‬ص ‪ .٦٨١‬ﻭ در آﻥ آﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪» :‬ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﯽﺑﻴﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدﻡ ﭼﻪ ﻛـﺎر ﻛﺮدﻧـﺪ‪ .‬راﻭی ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮدﻡ ﺑﻪ ﺻﺒﺢ رﺳﻴﺪﻧﺪ در ﺣﺎﻟﯽ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﱪﺷﺎﻥ را از دﺳﺖ دادﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻭ ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬در ﺷـﺄﻥ‬
‫رﺳﻮﻝ اﷲ ص ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺷﲈ را ﺑﻪ ﺟﺎ ﺑﮕﺬارد‪ .‬ﻣﺮدﻡ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﳘﺎﻧﺎ رﺳﻮﻝ اﷲ ص در ﺑـﲔ ﺷﲈﺳـﺖ‪ ,‬ﭘـﺲ اﮔـﺮ از‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻭ ﻋﻤﺮ اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪ ,‬راﻩ ﻣﯽﻳﺎﺑﻴﺪ«‪ .‬ﻭ در ﻣﺴﻨﺪ اﲪﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ‪ ,٢٩٨/٥ ,‬از ﻃﺮﻳﻖ ﺣﺪﻳﺚ اﺑﻮﻗﺘﺎدﻩ آﻣﺪﻩ ﻛـﻪ‬
‫اﻭ ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺎ‪ ,‬در ﺳﻔﺮی ﳘﺮاﻩ ﭘﻴﺎﻣﱪ ص ﺑﻮدﻳﻢ‪ .‬اﻳﺸﺎﻥ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﳘﺎﻧﺎ ﺷﲈ اﮔﺮ ﻓﺮدا آب ﻧﻴﺎﺑﻴﺪ‪ ,‬ﺗﺸﻨﻪ ﻣﯽﺷﻮﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮدﻡ ﺑﻪ دﻧﺒﺎﻝ ﭘﻴﺪا ﻛﺮدﻥ آب رﻓﺘﻨﺪ ﻭ ﻣﻦ ﳘﺮاﻩ رﺳﻮﻝ اﷲ ص ﻣﺎﻧﺪﻡ«‪.‬‬
‫ﳘﭽﻨﲔ در اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ آﻣﺪﻩ ﻛﻪ راﻭی آﻥ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻣﺮدﻡ ﺑﻪ ﺻﺒﺢ رﺳﻴﺪﻧﺪ در ﺣﺎﻟﯽ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﱪﺷﺎﻥ را از دﺳﺖ دادﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدﻡ‬
‫ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﳘﺎﻧﺎ ﭘﻴﺎﻣﱪ ص ﺑﻪ دﻧﺒﺎﻝ آب رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻴـﺎﻥ ﮔﺮﻭﻫـﯽ اﺑـﻮﺑﻜﺮ ﻭ ﻋﻤـﺮ ﺣـﻀﻮر داﺷـﺘﻨﺪ‪ .‬آﻥ دﻭ‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ای ﻣﺮدﻡ‪ ,‬ﳘﺎﻧﺎ در ﺷﺄﻥ رﺳﻮﻝ اﷲ ص ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺮای ﭘﻴﺪا ﻛﺮدﻥ آب از ﺷﲈ ﭘﻴﺸﯽ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﺷـﲈ را ﺑـﻪ ﺟـﺎ‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻭ اﮔﺮ ﻣﺮدﻡ از اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻭ ﻋﻤﺮ اﻃﺎﻋﺖ ﺑﻜﻨﻨﺪ‪ ,‬ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﯽﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ را ﺳﻪ ﺑﺎر ﺗﻜﺮار ﻛﺮد«‪.‬‬
‫‪ −٢‬ﺻﺤﻴﺢ اﺑﻦ ﺧﺰﻳﻤﻪ‪.٦٠/٣ ,‬‬

‫‪١٢١‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪122‬‬

‫»ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻪ ﺷﺪت ﺑﻴﻤﺎر ﺷﺪ و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﻧﻤﺎز‬
‫ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ .‬ﻋﺎﻳﺸﻪ ك ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا ﻫﻤﺎﻧﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣﺮد ﻧﺎزك دﻟﻲ اﺳﺖ و ﻫﺮ وﻗﺖ‬
‫ﺑﻪ ﺟﺎي ﺗﻮ ﺑﺎﻳﺴﺘﺪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﮕﻮ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ .‬دوﺑﺎره اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ را ﺗﻜﺮار ﻛﺮد و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﮕﻮ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﺷﻤﺎ زنﻫﺎ ﻣﺜﻞ ﻫﻤﺮاﻫﺎن ﻳﻮﺳﻒ ﻫﺴﺘﻴﺪ )ﻛﻪ زﻳﺎد‬
‫اﺻﺮار ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ(‪ .‬ﭘﺲ ﻋﺎﻳﺸﻪ ك‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص آورد و او در ﺣﻴﺎت‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺮاي ﻣﺮدم اﻣﺎﻣﺖِ ﻧﻤﺎز ﻛﺮد«‪ .‬و در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ از ﻋﺎﻳﺸﻪ ك‬
‫رواﻳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ رﺳﻮل اﷲ ص ﺳﺨﺖ ﺑﻴﻤﺎر ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻼل آﻣﺪ و‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص از وي ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺮاي ﻧﻤﺎز‪ ،‬اذان ﮔﻮﻳﺪ و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﺮﻭا أﺑﺎﺑﻜﺮ ﻓﻠﻴﺼﻞ‬
‫ﺑﺎﻟﻨﺎس«‪» :‬ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﺪ«‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣﺮدي اﺳﺖ ﻛﻪ زود دﻟﺘﻨﮓ ﻣﻲﺷﻮد و ﮔﺮﻳﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻫﺮ وﻗﺖ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺗﻮ‬
‫ﺑﺎﻳﺴﺘﺪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ .‬ﻛﺎش ﺑﻪ ﻋﻤﺮ دﺳﺘﻮر ﻣﻲدادي‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﺮﻭا‬
‫أﺑﺎﺑﻜﺮ ﻓﻠﻴﺼﻞ ﺑﺎﻟﻨﺎس«‪» :‬ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﺪ«‪ .‬ﻋﺎﻳﺸﻪ ك‬
‫ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻔﺼﻪ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﮕﻮ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣﺮدي اﺳﺖ ﻛﻪ زود دﻟﺘﻨﮓ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد و ﮔﺮﻳﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻫﺮ وﻗﺖ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺗﻮ ﺑﺎﻳﺴﺘﺪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﻧﻤﺎز‬
‫ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ .‬ﻛﺎش ﺑﻪ ﻋﻤﺮ دﺳﺘﻮر ﻣﻲدادي‪ .‬ﺣﻔﺼﻪ اﻳﻦ را ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬إﻥ ﻛﻦ ﻷﻧﺘﻦ ﺻﻮاﺣﺐ ﻳﻮﺳﻒ‪ ,‬ﻣﺮﻭا أﺑﺎﺑﻜﺮ ﻓﻠﻴﺼﻞ ﺑﺎﻟﻨﺎس«‪» :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺷﻤﺎ زنﻫﺎ‬
‫ﻣﺜﻞ ﻫﻤﺮاﻫﺎن ﻳﻮﺳﻒ ﻫﺴﺘﻴﺪ )ﻛﻪ زﻳﺎد اﺻﺮار ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ(‪ .‬ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺮدم ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ «.‬ﻋﺎﻳﺸﻪ ك ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮان‪.1‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎری‪ ,‬ک ‪ ,١٠‬ب ‪ ٦٨ ,٦٧ ,٤٦ ,٣٩‬ﻭ ‪ ;٧٠‬ک ‪ ,٩٦‬ب ‪ ;٥‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ,‬ک ‪ ,٤‬ب ‪ .٢١‬اﺑﻦ ﻛﺜـﲑ‬
‫)‪ (:‬در ﻛﺘﺎب »اﻟﺒﺪاﻳﺔ ﻭاﻟﻨﻬﺎﻳﺔ«‪ ٢٤٤/٥ ,‬ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﱪ ص ﻭﻓﺎت ﻳﺎﻓﺖ‪ ,‬اﺑـﻮﺑﻜﺮ ﺻـﺪﻳﻖ‪ ‬ﻧـﲈز‬
‫ﺻﺒﺢ را ﺑﺮای ﻣﺴﻠﲈﻧﺎﻥ ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ زﻣﺎﻧﯽ ﺑﻮد ﻛﻪ رﺳﻮﻝ اﷲ ص از ﺑﻴﻬﻮﺷﯽای ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ درد ﻭ ﻧـﺎراﺣﺘﯽ ﺷـﺪﻳﺪ =‬
‫=‬

‫‪١٢٢‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪123‬‬

‫ﭘﺲ اﺑﻮﺑﻜﺮ در ﻃﻮل ﺑﻴﻤﺎري ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص از روز ﭘﻨﺞ ﺷﻨﺒﻪ ﺗﺎ روز ﭘﻨﺞ ﺷﻨﺒﻪ ﺗﺎ روز‬
‫دوﺷﻨﺒﻪ ﻫﻔﺘﻪ ﺑﻌﺪ ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺪت ﺑﻴﻤﺎري ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺮاﺳﺎس‬
‫آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬دوازده روز ﺑﻮد‪ .‬و اﺗﺎق او در ﻛﻨﺎر ﻣﺴﺠﺪ ﻗﺮار داﺷﺖ‪ .‬ﭘﺲ در اﻳﻦ‬
‫رواﻳﺖ آﻣﺪه ﻛﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ ك در اﻳﻦ ﻣﻮرد از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ ﺧﻮاﺳﺖ و ﺑﻪ‬
‫ﺣﻔﺼﻪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻦ اﺻﺮار‪،‬‬
‫آﻧﺎن را ﺳﺮزﻧﺶ ﻛﺮد و آن را اﺻﺮار ﺑﺮ اﻣﺮي ﺑﺎﻃﻞ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آورد؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺻﺮار‬
‫ﻫﻤﺮاﻫﺎن ﻳﻮﺳﻒ‪ ،‬در ﻣﻮرد ﻳﻮﺳﻒ‪ .‬ﭘﺲ ﭼﻨﻴﻦ اﻣﺮي ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﻘﺪم ﻧﻤﻮدن‬
‫ﻛﺴﻲ دﻳﮕﺮ ﻏﻴﺮ از اﺑﻮﺑﻜﺮ در ﻧﻤﺎز‪ ،‬ﺟﺰو اﻣﻮر ﺑﺎﻃﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﺮ آن اﺻﺮار‬
‫ورزد‪ ،‬ﻣﻮرد ﻣﻼﻣﺖ و ﺳﺮزﻧﺶ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ‬
‫ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﺪ وﻟﻲ ﻋﻤﺮ ﺟﻠﻮ ﻧﺮﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﺎر‬
‫ﻣﺴﺘﺤﻖﺗﺮ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮ ﻫﺴﺘﻲ‪ .‬ﭘﺲ در اﻳﻨﺠﺎ ﻋﻤﺮ‪ ‬اﻋﺘﺮاف ﻧﻤﻮده ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ‬ﺑﺮاي‬
‫اﻣﺎﻣﺖ ﻧﻤﺎز از او ﻣﺴﺘﺤﻖﺗﺮ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻪ اﻋﺘﺮاف ﻧﻤﻮده ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ‬ﺑﺮاي اﻣﺮ ﺧﻼﻓﺖ از او و ﺳﺎﻳﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﺴﺘﺤﻖﺗﺮ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬و‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ‬از ﻫﻤﺔ ﺻﺤﺎﺑﻪ اﻓﻀﻞ و ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ‪.1‬‬
‫در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري و ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ از ﻋﺎﻳﺸﻪ ك رواﻳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬درﺑﺎرة‬

‫_____________________________‬
‫= =ﺑﻮد‪ ,‬ﺑﻪ ﻫﻮش آﻣﺪ ﻭ ﭘﺮدﻩ اﺗﺎﻕ را ﻛﻨﺎر ﻛﺸﻴﺪ ﻭ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﲈﻧﺎﻥ ﻧﮕﺎﻩ ﻛﺮد ﻛﻪ آﻧﺎﻥ در ﻧﲈز ﭘﺸﺖ ﴎ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻫـﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳـﻦ اﻣـﺮ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﱪ ص را ﺧﻮﺷﺤﺎﻝ ﻛﺮد ﻭ ﻟﺒﺨﻨﺪی زد‪ .‬ﺣﺘﯽ ﻣﺴﻠﲈﻧﺎﻥ از ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﯽ ﻗﺼﺪ داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﲈزﺷﺎﻥ را ﻧﻴﻤﻪ ﲤﺎﻡ رﻫﺎ ﻛﻨﻨﺪ‬
‫ﻭ ﺣﺘﯽ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﺑﻴﺎﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺻﻒ ﺑﭙﻴﻮﻧﺪد‪ .‬اﻣﺎ ﭘﻴﺎﻣﱪ ص ﺑﻪ آﻧﺎﻥ اﺷـﺎرﻩ ﻧﻤـﻮد ﻛـﻪ در ﺟﺎﻳـﺸﺎﻥ ﺑﲈﻧﻨـﺪ ﻭ‬
‫ﻧﲈزﺷﺎﻥ را ﻧﻴﻤﻪ ﲤﺎﻡ رﻫﺎ ﻧﻜﻨﻨﺪ ﻭ ﭘﺮدﻩ را ﭘﺎﻳﲔ ﻛﺸﻴﺪ‪ .‬ﻭ اﻳﻦ در آﺧﺮ ﻋﻤﺮ ﻣﺒﺎرک ﭘﻴﺎﻣﱪ ص ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺳﻼﻡ‬
‫ﻧﲈز داد ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﱪ ص داﺧﻞ ﺷﺪ ﻭ ﺑﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬دﻳﺪﻡ ﻛﻪ درد ﻭ ﻧﺎراﺣﺘﯽ از رﺳﻮﻝ اﷲ ص دﻭر ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ,‬ﻭ اﻣﺮﻭز‬
‫ﻧﻮﺑﺖ دﺧﱰ ﺧﺎرﺟﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺳﻨﺢ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﻨﺪ)ﻳﻌﻨﻰ زﻥ اﺑﻮﺑﻜﺮ(‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﱪ ص ﻭﻓـﺎت ﻳﺎﻓـﺖ ﻭ‬
‫دراﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﻣﻴﺎﻥ ﺻﺤﺎﺑﻪ اﺧﺘﻼﻑ اﳚﺎد ﺷﺪ‪ ,‬ﻳﻜﯽ ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﻴﺎﻣﱪ ص ﻣﺮد‪ ,‬ﭘﻴﺎﻣﱪ ص رﻓـﺖ‪ .‬ﻭ دﻳﮕـﺮی ﻣـﯽﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫ﭘﻴﺎﻣﱪ ص ﻧﻤﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎﻩ ﺳﺎﱂ ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﻧﺰد اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ رﻓﺖ ‪.«...‬‬
‫‪ −١‬ﹰ‬
‫ﺑﻌﺪا در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻣﻴﺎﻥ ﻣﯽآﻳﺪ‪.‬‬

‫‪١٢٣‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪124‬‬

‫اﻳﻨﻜﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺮاي ﻣﺮدم اﻣﺎﻣﺖ ﻧﻤﺎز ﺑﻜﻨﺪ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ ﺧﻮاﺳﺘﻢ‪ .‬و در اﻳﻦ‬
‫ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮﺧﻮاﻫﻲ زﻳﺎد‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﺑﺮاﻳﻢ ﻣﺴﻠﻢ ﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻏﻴﺮ از اﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﻫﺮﮔﺰ دوﺳﺖ ﻧﺪاﺷﺖ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺟﺎﻳﺶ ﺑﺎﻳﺴﺘﺪ و اﻣﺎﻣﺖ ﻧﻤﺎز ﺑﻜﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ‬
‫وﺳﻴﻠﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻢ رﺳﻮل اﷲ ص از اﺑﻮﺑﻜﺮ دﺳﺖ ﺑﻜﺸﺪ«‪.1‬‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در روز وﻓﺎﺗﺶ‪ ،‬ﭘﺮده را ﻛﻨﺎر ﻛﺸﻴﺪ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﺸﺖ ﺳﺮ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻧﻤﺎز ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص را ﻣﺴﺮور و ﺧﻮﺷﺤﺎل ﻛﺮد؛ در ﺻﺤﻴﺢ‬
‫ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ از اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ‪ ‬رواﻳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻫﻨﮕﺎم درد و ﻧﺎراﺣﺘﻲ‬
‫رﺳﻮل اﷲ ص ﻛﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن وﻓﺎت ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ روز‬
‫دوﺷﻨﺒﻪ ﻓﺮا رﺳﻴﺪ و در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺻﻔﻮف ﻧﻤﺎز اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬رﺳﻮل اﷲ‬
‫ص ﭘﺮدة اﺗﺎق را ﻛﻨﺎر ﻛﺸﻴﺪ و ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﮕﺎه ﻛﺮد در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮد‪ .‬ﮔﻮﻳﻲ‬
‫ﺻﻮرﺗﺶ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﺮگ ﻗﺮآن‪ 2‬ﺑﻮد‪ .‬ﺳﭙﺲ رﺳﻮل اﷲ ص ﻟﺒﺨﻨﺪي زد‪ .‬راوي ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در‬
‫ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ‪ ،‬در ﻧﻤﺎز ﺑﻮدﻳﻢ‪ ،‬از ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻴﺮون آﻣﺪن رﺳﻮل اﷲ ص از‬
‫اﺗﺎﻗﺶ‪ ،‬ﻣﺘﺤﻴﺮ ﺷﺪﻳﻢ و اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺻﻒ ﺑﭙﻴﻮﻧﺪد و ﮔﻤﺎن ﻛﺮد ﻛﻪ‬
‫رﺳﻮل اﷲ ص ﺑﺮاي ﻧﻤﺎز ﺑﻴﺮون آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺎ دﺳﺖ ﺑﻪ آﻧﺎن اﺷﺎره‬
‫ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻤﺎزﺗﺎن را اداﻣﻪ دﻫﻴﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ رﺳﻮل اﷲ ص داﺧﻞ اﺗﺎﻗﺶ ﺷﺪه و ﭘﺮده را‬
‫ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻛﺸﻴﺪ‪ .‬راوي ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﷲ ص در آن روز وﻓﺎت ﻳﺎﻓﺖ‪.3‬‬
‫دﻓﻌﻪاي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص از ﻣﻨﺰل ﺑﻴﺮون رﻓﺖ و ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣﺎﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص دﻳﮕﺮ ﻧﻤﺎزﻫﺎ را ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﺑﺨﻮاﻧﺪ؛ در ﺣﺪﻳﺚ‬
‫ﺻﺤﻴﺢ از ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﻪ رواﻳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺑﺮ ﻋﺎﻳﺸﻪ ك داﺧﻞ‬
‫ﺷﺪم و ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬آﻳﺎ درﺑﺎرة ﺑﻴﻤﺎري رﺳﻮل اﷲ ص ﭼﻴﺰي ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﻲ؟ ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎری‪ ,‬ک ‪ ,٦٤‬ب ‪ ;٨٣‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ,‬ک ‪ ,٤‬ح ‪ ,٩٣‬ﺷﲈرﻩ ‪.٣١٣‬‬
‫‪ −٢‬ﻛﻨﺎﻳﻪ از زﻳﺒﺎﻳﯽ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد ﻭ رﻭﺷﻨﯽ ﺻﻮرت ﻭ ﻧﻮراﻧﯽ ﺑﻮدﻧﺶ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ −٣‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎری‪ ,‬ک ‪ ,٢١‬ب ‪ ;٦‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ,‬ک ‪ ,٤‬ﺷﲈرﻩ ‪.٤١٩‬‬

‫‪١٢٤‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪125‬‬

‫ﭼﺮا‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺳﺨﺖ ﺑﻴﻤﺎر ﺷﺪ و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آﻳﺎ ﻣﺮدم ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ؟ ﮔﻔﺘﻴﻢ‪:‬‬
‫ﻧﻪ‪ ،‬آﻧﺎن ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ اي رﺳﻮل ﺧﺪا‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آب را در ﻇﺮﻓﻲ ﺑﺮاﻳﻢ ﺑﺮﻳﺰﻳﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﻫﻢ اﻳﻦ‬
‫ﻛﺎر را ﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬او ﻏﺴﻞ ﻛﺮد و ﺧﻮاﺳﺖ از آﻧﺠﺎ دور ﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻴﻬﻮش ﺷﺪ و ﺑﻌﺪاً ﺑﻪ‬
‫ﻫﻮش آﻣﺪ و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آﻳﺎ ﻣﺮدم ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ؟ ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬آﻧﺎن ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ اي رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪا‪ .‬ﻋﺎﻳﺸﻪ ك ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮدم در ﻣﺴﺠﺪ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و ﺑﺮاي ﻧﻤﺎز ﻋﺸﺎء ﻣﻨﺘﻈﺮ رﺳﻮل اﷲ‬
‫ص ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﺎﻳﺸﻪ ك ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﷲ ص ﻛﺴﻲ را دﻧﺒﺎل اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺮدم ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ .‬او اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص آورد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ رﺳﻮل اﷲ ص ﺑﻪ‬
‫ﺗﻮ دﺳﺘﻮر داده ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﻲ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻛﻪ ﻣﺮد ﻧﺎزك دﻟﻲ ﺑﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬اي‬
‫ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮان‪ .‬راوي ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﺎر ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮي‪.‬‬
‫ﻋﺎﻳﺸﻪ ك ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺲ اﺑﻮﺑﻜﺮ در آن ﭼﻨﺪ روز ﺑﺮاي ﻣﺮدم اﻣﺎﻣﺖ ﻧﻤﺎز ﻛﺮد‪ .‬ﺳﭙﺲ‬
‫رﺳﻮل اﷲ ص ﺳﺒﻜﻲ را در ﺧﻮدش اﺣﺴﺎس ﻛﺮد و ﺑﺮاي ﻧﻤﺎز ﻇﻬﺮ از ﺑﻴﻦ دو ﻣﺮد ﻛﻪ‬
‫ﻳﻜﻲ ﻋﺒﺎس ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻴﺮون رﻓﺖ و اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﻧﻤﺎز ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪،‬‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ را دﻳﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﺑﺮﮔﺮدد اﻣﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻪ او اﺷﺎره ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ‬
‫ﻧﻴﺎﻳﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻪ آن دو ﻧﻔﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮا ﻛﻨﺎر اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻨﺸﺎﻧﻴﺪ‪ .‬ﭘﺲ آن دو‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‬
‫را ﻛﻨﺎر اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻧﺸﺎﻧﺪﻧﺪ و اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻧﻤﺎز ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ و ﺑﺎ ﺣﺎﻟﺖ اﻳﺴﺘﺎده از ﻧﻤﺎز رﺳﻮل اﷲ‬
‫ص ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﺮد و ﻣﺮدم ﻫﻢ از ﻧﻤﺎز اﺑﻮﺑﻜﺮ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻧﺸﺴﺘﻪ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺮ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس م داﺧﻞ ﺷﺪم و ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬آﻳﺎ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ‬
‫ﻋﺎﻳﺸﻪ درﺑﺎرة ﺑﻴﻤﺎري رﺳﻮل اﷲ ص ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮ ﻋﺮض ﻛﻨﻢ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻔﺮﻣﺎ‪ .‬ﭘﺲ‬
‫ﻣﻦ ﻫﻢ ﮔﻔﺘﺔ ﻋﺎﻳﺸﻪ را ﺑﻪ او ﻋﺮض ﻛﺮدم و او ﭼﻴﺰي از آن را اﻧﻜﺎر ﻧﻨﻤﻮد‪ .‬ﻓﻘﻂ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫آﻳﺎ اﺳﻢ ﻣﺮدي ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﺒﺎس ﺑﻮد ﺑﻪ ﺗﻮ ﮔﻔﺖ؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻧﻪ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬آن ﻣﺮد‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﺑﻮد«‪.1‬‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎری‪ ,‬ک ‪ ,١٠‬ب ‪ ٥١ ,٤٧‬ﻭ ‪ ;٦٧‬ک ‪ ,٦٤‬ب ‪ ;٨٣‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ,‬ﺷﲈرﻩ ‪.٣١١‬‬
‫ﮔﻮﻳﻢ‪ :‬از دﻳﮕﺮ ﻛﺴﺎﻧﯽ ﻛﻪ اﺣﺎدﻳﺚ ﺟﺎﻧﺸﲔ ﻗﺮار دادﻥ ﭘﻴﺎﻣﱪ‪ ,‬اﺑﻮﺑﻜﺮ را در ﻧﲈز‪ ,‬رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩاﻧﺪ‪ ,‬ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬اﻣـﺎﻡ‬
‫ﻣﺎﻟﮏ در ﻛﺘﺎب »اﳌﻮﻃﺄ«‪ ٧٠/١ ,‬ﻭ ‪ ;١٧١‬ﺗﺮﻣﺬی در ﻛﺘﺎب »ﺳﻨﻦ ﺗﺮﻣﺬی«‪ ,‬ﺑﻪ ﺷﲈرﻩ ‪ ;٣٦٧٣‬ﻭ ﻧـﺴﺎﺋﯽ در ﻛﺘـﺎب‬
‫»ﺳﻨﻦ ﻧﺴﺎﺋﯽ«‪ ١٠٠−٨٩/٢ ,‬ﻭ ‪.٧/٤‬‬

‫‪١٢٥‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪126‬‬

‫اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺜﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ و اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ن ﻫﺮ دو ﺑﺮ آن اﺗﻔﺎق دارﻧﺪ ﻛﻪ از‬

‫ﺑﻴﻤﺎري ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص و ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﻗﺮار دادن اﺑﻮﺑﻜﺮ در ﻧﻤﺎز ﺧﺒﺮ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬و اﻳﻨﻜﻪ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﭼﻨﺪ روز ﻗﺒﻞ از ﺑﻴﺮون آﻣﺪن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص از ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬و‬
‫اﻳﻨﻜﻪ وﻗﺘﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺮاي ﻧﻤﺎز ﻇﻬﺮ ﺧﺎرج ﺷﺪ ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ دﺳﺘﻮر داد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ‬
‫ﻧﻴﺎﻳﺪ ﺑﻠﻜﻪ در ﺟﺎي ﺧﻮد ﺑﺎﻳﺴﺘﺪ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻛﻨﺎر اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻧﺸﺴﺖ‪ .‬و ﻣﺮدم از ﻧﻤﺎز‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و اﺑﻮﺑﻜﺮ در ﻧﻤﺎز ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص را ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﻫﻤﺔ ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺮ‬
‫ﺗﺼﺪﻳﻖ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ و آن را ﺗﻠﻘﻲ ﺑﻪ ﻗﺒﻮل ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻗﺒﻞ‬
‫از اﻳﻦ ﻫﻢ‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد در ﻧﻤﺎز ﻗﺮار داد؛ ﺑﺪان ﮔﺎه ﻛﻪ ﻧﺰد ﭘﺴﺮان ﻋﻤﺮو ﺑﻦ‬
‫ﻋﻮف رﻓﺖ ﺗﺎ ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﺻﻠﺢ و آﺷﺘﻲ ﺑﺮﻗﺮار ﺳﺎزد‪ .‬و ﻧﻘﻞ ﻧﺸﺪه ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در‬
‫ﻏﻴﺎب ﺧﻮد در ﺳﻔﺮ و ﺑﻴﻤﺎرياش‪ ،‬ﺟﺰ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻛﺲ دﻳﮕﺮي را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد در ﻧﻤﺎز‬
‫ﻗﺮار داده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف در ﻫﻨﮕﺎم ﺳﻔﺮ ﺑﺮاي ﺟﻨﮓ ﺗﺒﻮك‪ ،‬ﻳﻚ‬
‫ﺑﺎر ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ را ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺧﻮاﻧﺪ؛ زﻳﺮا ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺮاي ﻗﻀﺎي ﺣﺎﺟﺘﺶ رﻓﺘﻪ‬
‫ﺑﻮد و ﺗﺄﺧﻴﺮ ﻧﻤﻮده ﺑﻮد‪1‬و‪.2‬‬
‫‪ -3‬در ﺳﻨﻦ ﺗﺮﻣﺬي ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺮﻓﻮع آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻻ ﻳﻨﺒﻐﻲ ﻟﻘﻮﻡ ﻓﻴﻬﻢ أﺑﻮﺑﻜﺮ أﻥ‬
‫ﻳﺆﻣﻬﻢ ﻏﲑﻩ«‪» :3‬ﺑﺮاي ﻗﻮﻣﻲ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ در ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ دﻳﮕﺮ‬
‫ﻏﻴﺮ از و ﺑﺮاي آﻧﺎن اﻣﺎﻣﺖ ﺑﻜﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪ -4‬اﺣﺎدﻳﺜﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺮﻣﻮدة ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺮ ﻣﻨﺒﺮ در ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫ﹰ‬
‫ﺧﻠﻴﻼ‪ ,‬ﻻ ﻳﺒﻘﻰ ﰲ اﳌﺴﺠﺪ ﺧﻮﺧﺔ‬ ‫ﹰ‬
‫ﺧﻠﻴﻼ ﻻﲣﺬت أﺑﺎﺑﻜﺮ‬ ‫ﹰ‬
‫ﻣﺘﺨﺬا ﻣﻦ أﻫﻞ اﻷرض‬ ‫»ﻟﻮ ﻛﻨﺖ‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﻣﺴﻠﻢ آﻥ را از ﺳﻬﻞ ﺑﻦ ﺳـﻌﺪ اﻟـﺴﺎﻋﺪی‪ ,‬ک ‪ ,٤‬ح ‪ ١٠٤−١٠٢‬ﻭ ﺑﺨـﺎری در ﺻـﺤﻴﺢ ﺧـﻮد‪ ,‬ک ‪ ,١٠‬ب ‪٤٨‬‬
‫رﻭاﻳﺖ ﻧﻤﻮدﻩاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ −٢‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪.٢٩٦−٢٩٠/٤ ;١٨٤/١ ,‬‬
‫‪ −٣‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ .٤٥/٤ ,‬ﺗﺮﻣﺬی اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را در اﺑﻮاب ﻣﻨﺎﻗﺐ ﺑﻪ ﺷﲈرﻩ ‪ ٣٧٥٥‬رﻭاﻳـﺖ ﻛـﺮدﻩ ﻭ ﮔﻔﺘـﻪ ﻛـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﻏﺮﻳﺒﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٢٦‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪127‬‬

‫إﻻﱠ ﺳﺪت إﻻﱠ ﺧﻮﺧﺔ أﰊ ﺑﻜﺮ«‪» :1‬اﮔﺮ ﻣﻦ از ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم روي زﻣﻴﻦ دوﺳﺘﻲ ﺻﻤﻴﻤﻲ را‬
‫ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺰﻳﺪم‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎً اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دوﺳﺖ ﺻﻤﻴﻤﻲ ﺧﻮد ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺰﻳﺪم‪.‬‬
‫ﺗﻤﺎم روزﻧﻪﻫﺎ و درﻳﭽﻪﻫﺎي ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﻮد ﺟﺰ روزﻧﻪ و درﻳﭽﺔ ﺧﺎﻧﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ«‪.‬‬
‫ﻗﺎﺋﻼن ﺑﻪ ﻧﺺ ﺟﻠﻲ ﺑﺮاي آن اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺮ ﻧﺎﻣﮕﺬاري اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﺧﻠﻴﻔﺔ رﺳﻮل ﺧﺪا ص اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ‪ .2‬اﻳﻨﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﮔﻔﺘﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ دﻳﮕﺮي او را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﻗﺮار داده ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ﻓﻌﻴﻞ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﺎي ﻣﻔﻌﻮل اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ اﻳﻦ ﻧﺸﺎن ﻣﻲﻫﺪ ﻛﻪ رﺳﻮل اﷲ ص‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﺑﺮ‬
‫اﻣﺘﺶ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺮوه دﻳﮕﺮي از ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﮔﻔﺘﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ دﻳﮕﺮي او را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﻗﺮار داده ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻢ ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ‬
‫ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ دﻳﮕﺮي ﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﻓﻌﻴﻞ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻓﺎﻋﻞ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل اﻳﻦ‬
‫دو وﺻﻒ ﺑﺮاي ﻛﺴﻲ ﺟﺰ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﭘﺲ ﺗﻨﻬﺎ او ﺧﻠﻴﻔﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ )‪ (:‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺷﺪه و‬
‫او ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮﻳﻦ و ﻣﺴﺘﺤﻖﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮد ﺑﺮاي ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص اﺳﺖ‪.3‬‬

‫_____________________________‬
‫ﻗﺒﻼ ذﻛﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ از ﻋﻠﲈ ﻣﯽﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﳘﺎﻧﺎ ﹺ‬
‫در اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺪﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮ اﺳﺘﺜﻨﺎ ﺷﺪﻩ ﻛﻪ ﭘﻴـﺎﻣﱪ داﻧـﺴﺘﻪ ﻛـﻪ‬ ‫‪ −١‬ﲣﺮﻳﺞ آﻥ ﹰ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺟﺎﻧﺸﲔ اﻭ ﻣﯽﺷﻮد ﻭ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ رﻓﺖ ﻭ آﻣﺪ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ دارد‪.‬‬
‫‪ −٢‬ﺣﺎﻛﻢ در ﻣﺴﺘﺪرک رﻭاﻳﺎت ﺻﺤﻴﺢ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ اﲨﺎﻋﺸﺎﻥ درﺑﺎرﻩ ﺧﻄﺎب ﻗﺮار دادﻥ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ »ﻳﺎ ﺧﻠﻴﻔـﺔ‬
‫رﺳﻮﻝ اﷲ« )ای ﺟﺎﻧﺸﲔ رﺳﻮﻝ ﺧﺪا‪ ,‬در ﺻﻔﺤﺎت ‪ ٧٩‬ﻭ ‪ ٨٠‬ذﻛﺮ ﻛﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺣﺪﻳﺚ ﻋﻤﺮﻭ ﺑﻦ ﻣﻴﻤﻮﻥ‪» :‬ﻭﺳﺪﻭا اﻷﺑﻮاب ﻛﻠﻬﺎ إﻻ ﺑﺎب ﻋﲇ«‪» :‬ﻭ ﲤﺎﻡ درﻫﺎ را ﺑﺠﺰ در ﻋـﲇ ﺑﺒﻨﺪﻳـﺪ«‪ ,‬از ﲨﻠـﻪ‬
‫رﻭاﻳﺎﺗﯽ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻫﻞ ﺗﺸﻴﻊ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻭ ﳐﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ‪ ,‬ﻭﺿﻊ ﻧﻤﻮدﻩاﻧﺪ )ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ٨/٣ ,‬ﻭ ‪ .٩‬اﺑﻦ‬
‫ﺟﻮزی ﻫﻢ آﻥ را در ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ذﻛﺮ ﻛﺮدﻩ اﺳﺖ(‪.‬‬
‫‪ −٣‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ١٨٣/١ ,‬ﻭ ‪.٢٢٣/٢ ;١٨٤‬‬

‫‪١٢٧‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪128‬‬

‫دﻻﻟﺖ ﻗﺮآن ﺑﺮ ﺧﻼف اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ‬

‫‪1‬‬
‫اﻳﻦ ﺳﻪ وﺟﻬﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﻨﺖ ﻧﺒﻮي ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه ‪ ،‬آﻳﺎت ﻗﺮآن ﺑﺮ آﻧﻬﺎ دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫در زﻳﺮ ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪) .z e d c b a ` _ ^ ] \{ :‬ﻧﻮر‪:‬‬
‫‪» .(55‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ از ﺷﻤﺎ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آورده و ﻛﺎرﻫﺎى ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ وﻋﺪه‬
‫ﻣﻰدﻫﺪ ﻛﻪ ﻗﻄﻌﺎ آﻧﺎن را ﺣﻜﻤﺮان روى زﻣﻴﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد«‪.‬‬
‫{ ‪) .z y x w v u t‬ﻣﺎﺋﺪه‪.(54 :‬‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﻮﻣﻰ را ﻣﻰآورد ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را دوﺳﺖ دارد و آﻧﺎن )ﻧﻴﺰ( او را دوﺳﺖ دارﻧﺪ«‪.‬‬
‫{‪ts r q p o n m lk j i h g f e d c‬‬
‫‪) .z ` _ ~ }| { z y x w v u‬آل ﻋﻤﺮان‪.(144 :‬‬
‫»ﻣﺤﻤﺪ ص ﻓﻘﻂ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺧﺪاﺳﺖ؛ و ﭘﻴﺶ از او‪ ،‬ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن دﻳﮕﺮى ﻧﻴـﺰ ﺑﻮدﻧـﺪ؛‬
‫آﻳﺎ اﮔﺮ او ﺑﻤﻴﺮد و ﻳﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﺑﺮﻣﻰﮔﺮدﻳﺪ؟ )و اﺳﻼم را رﻫﺎ ﻛـﺮده ﺑـﻪ‬
‫دوران ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ و ﻛﻔﺮ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻧﻤﻮد؟( و ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﺑﺎز ﮔـﺮدد‪ ،‬ﻫﺮﮔـﺰ‬
‫ﺑﻪ ﺧﺪا ﺿﺮرى ﻧﻤﻰزﻧﺪ؛ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺰودى ﺷـﺎﻛﺮان )و اﺳـﺘﻘﺎﻣﺖﻛﻨﻨـﺪﮔﺎن( را ﭘـﺎداش‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ داد«‪.‬‬
‫{‪) z M L K J I H G F E‬ﻓﺘﺢ‪.(16 :‬‬
‫»ﺑﺰودى از ﺷﻤﺎ دﻋﻮت ﻣﻰﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺴﻮى ﻗﻮﻣﻰ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ و ﺟﻨﮕﺠﻮ ﺑﺮوﻳﺪ و ﺑﺎ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﭘﻴﻜﺎر ﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎ اﺳﻼم ﺑﻴﺎورﻧﺪ«‪.‬‬
‫{ ‪) z K J‬ﻟﻴﻞ‪.(17 :‬‬
‫»ﺑﻪ زودي ﺑﺎﺗﻘﻮاﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮدم از آن )آﺗﺶ ﺳﻮزان( دور داﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد«‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬اﻳﻦ ﺳﻪ ﻭﺟﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ (١) :‬ﺧﱪ ﺑﻪ ﻭﻗﻮع ﺧﻼﻓﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﻛﻪ آﻥ را ﻣﻮرد ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻭ ﲤﺠﻴﺪ ﻗـﺮار دادﻩ‬
‫ﻭ ﺑﺪاﻥ راﺿﯽ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ (٢) .‬اﻣﺮ ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ ﻭ ﭘﲑﻭی از اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻭ ﻭاﮔﺬار ﻛﺮدﻥ اﻣﻮر ﺟﺎﻣﻌﺔ اﺳﻼﻣﯽ ﺑـﻪ اﻭ‪(٣) .‬‬
‫ارﺷﺎد ﻭ راﻫﻨﲈﻳﯽ ﭘﻴﺎﻣﱪ ص ﺑﻪ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻥ ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪.‬‬

‫‪١٢٨‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪129‬‬

‫{ ‪) z u t s‬ﻧﺴﺎء‪» .(69 :‬از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان و ﺻﺪﻳﻘﺎن«‪.‬‬

‫{ ‪) .z E D C B A‬ﺗﻮﺑﻪ‪.(100 :‬‬
‫»ﭘﻴﺸﮕﺎﻣﺎن ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ از ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎر«‪.‬‬
‫{ ‪) .z W V U T S R Q P O N‬آل‬
‫ﻋﻤﺮان‪» .(110 :‬ﺷﻤﺎ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ اﻣﺘﻰ ﺑﻮدﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮد اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ آﻓﺮﻳﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ؛ )ﭼﻪ اﻳﻨﻜﻪ(‬
‫اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﻰ از ﻣﻨﻜﺮ ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ«‪.‬‬
‫{ ‪) .z ] \ [ Z‬ﺑﻘﺮه‪.(143 :‬‬
‫»ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ )ﻛﻪ ﻗﺒﻠﻪ ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﻳﻚ ﻗﺒﻠﻪ ﻣﻴﺎﻧﻪ اﺳﺖ( ﺷـﻤﺎ را ﻧﻴـﺰ‪ ،‬اﻣـﺖ ﻣﻴﺎﻧـﻪاى ﻗـﺮار‬
‫دادﻳﻢ )در ﺣﺪ اﻋﺘﺪال‪ ،‬ﻣﻴﺎن اﻓﺮاط و ﺗﻔﺮﻳﻂ(«‪.‬‬
‫ﭘﺲ اﮔﺮ ﺧﻼﻓﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺣﺮام و ﻣﻨﻜﺮ و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﻣﻲﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ از آن ﻧﻬﻲ‬
‫ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ اﻣﺎﻣﺖ ﻋﻠﻲ واﺟﺐ ﻣﻲﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺪون ﺷﻚ ﭼﻨﻴﻦ اﻣﺮي از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﻌﺮوﻓﻲ‬
‫ﻣﻲﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﺪان اﻣﺮ ﻣﻲﺷﺪ ‪ ...‬و وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﮔﻮاﻫﻲ دادهاﻧﺪ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﺑﺮاي اﻣﺮ ﺧﻼﻓﺖ از ﻫﻤﻪ ﻣﺴﺘﺤﻖﺗﺮ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬واﺟﺐ و ﻻزم ﻣﻲﮔﺮدد ﻛﻪ آﻧﺎن‬
‫در اﻳﻦ ﮔﻮاﻫﻲ‪ ،‬ﺻﺎدق و راﺳﺘﮕﻮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺧﻼﻓﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ و وﺟﻮب‬
‫اﻃﺎﻋﺖ و ﭘﻴﺮوي از او‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻧﺺ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﻧﺒﻮي و اﺟﻤﺎع‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﮔﺮدﻳﺪ‪.1‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ٢٣٤/٤ ,‬ﻭ ‪ ;٢٣٥‬ﻭ ﻧﮕﺎﻩ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﳎﻤﻮع اﻟﻔﺘﺎﻭی‪ ٤٨/٣٥ ,‬ﻭ ‪.٤٩‬‬
‫ﮔﻮﻳﻢ‪ :‬اﺑﻦ اﺑﯽ ﺣﺎﺗﻢ در ﺗﻔﺴﲑ ﺧﻮد از ﻋﺒﺪاﻟﺮﲪﻦ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﳊﻤﻴﺪ ﻣﻬﺪی رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩ ﻛﻪ اﻭ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﳘﺎﻧـﺎ ﺧﻼﻓـﺖ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻭ ﻋﻤﺮ در ﻗﺮآﻥ آﻣﺪﻩ اﺳـﺖ; آﻧﺠـﺎ ﻛـﻪ ﺧﺪاﻭﻧـﺪ ﻣـﯽﻓﺮﻣﺎﻳـﺪ‪b a ` _ ^ ] \ { :‬‬
‫‪) z e d c‬ﻧﻮر‪) (٥٥ :‬ﺗﺎرﻳﺦ اﳋﻠﻔﺎء‪ ,‬ص ‪ .(٩٦‬ﻭ ﺧﻄﻴﺐ از اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻦ ﻋﻴﺎش رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩ ﻛـﻪ اﻭ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ ﺑﻨﺎ ﺑـﻪ ﻧـﺺ ﻗـﺮآﻥ‪ ,‬ﺟﺎﻧـﺸﲔ رﺳـﻮﻝ اﷲ ص اﺳـﺖ; زﻳـﺮا ﺧﺪاﻭﻧـﺪ ﻣـﯽﻓﺮﻣﺎﻳـﺪ‪¢ { :‬‬
‫‪) z £‬ﺣﴩ‪ (٨ :‬در ﺟﺎی دﻳﮕﺮی ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪) z G F E { :‬ﺣﺪﻳﺪ‪ (١٩ :‬ﭘﺲ ﻛﺴﯽ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫را ﺻﺪﻳﻖ ﻧﺎﻣﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ,‬درﻭغ ﻧﮕﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﻭ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻪ اﻭ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻳﺎ ﺧﻠﻴﻔـﺔ رﺳـﻮﻝ اﷲ« )ای ﺟﺎﻧـﺸﲔ رﺳـﻮﻝ‬
‫ﺧﺪا ص‪ .‬اﺑﻦ ﻛﺜﲑ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﺧﻮﺑﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﮕﺎﻩ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ اﳋﻠﻔﺎء‪ ,‬ص ‪ ١٠٩‬ﻭ ‪.(١١٠‬‬

‫‪١٢٩‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪130‬‬

‫آﺛﺎر و رواﻳﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﻼف اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺪانﻫﺎ اﺳﺘﺪﻻل و‬

‫اﺳﺘﻨﺎد ﻧﻤﻮد‬

‫‪ -1‬در ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻦ اﺑﻲ ﻣﻠﻴﻜﻪ رواﻳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬از ﻋﺎﻳﺸﻪ ك‬
‫ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ در ﺟﻮاب اﻳﻦ ﺳﺆال ﻛﻪ اﮔﺮ رﺳﻮل اﷲ ص ﻛﺴﻲ را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﻗﺮار‬
‫ﻣﻲداد‪ ،‬ﭼﻪ ﻛﺴﻲ را ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﺎر اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭘﺲ از اﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﭼﻪ ﻛﺴﻲ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﻛﺮد؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﺑﻮﻋﺒﻴﺪه ﺑﻦ ﺟﺮاح‪ .‬ﺳﭙﺲ‬
‫ﮔﻔﺘﻪاش را در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﺎﻧﺪ«‪.1‬‬
‫‪ -2‬اﺑﻦ ﺑﻄﻪ ﺑﺎ اﺳﻨﺎد ﺧﻮد رواﻳﺖ ﻛﺮده ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺣﺴﻦ ﺑﻦ اﺳﻠﻢ ﻛﺎﺗﺐ ﺑﺮاي ﻣﺎ‬
‫ﻧﻘﻞ ﻛﺮده ﻛﻪ زﻋﻔﺮاﻧﻲ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻧﻘﻞ ﻛﺮده ﻛﻪ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻫﺎرون ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻧﻘﻞ ﻛﺮده ﻛﻪ‬
‫ﻣﺒﺎرك ﺑﻦ ﻓﻀﺎﻟﻪ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻧﻘﻞ ﻛﺮده ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺣﻨﻈﻠﻲ را‬
‫ﻧﺰد ﺣﺴﻦ ﺑﺼﺮي ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻳﺎ رﺳﻮل اﷲ ص اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﻗﺮار‬
‫داد؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻳﺎ دوﺳﺘﺖ در اﻳﻦ ﺷﻚ دارد؟! ﺑﻠﻪ‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﻲ ﻛﻪ ﺟﺰ او ﻣﻌﺒﻮد‬
‫ﺑﺮﺣﻘﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﻗﺮار داد‪ .‬ﺑﻪ راﺳﺘﻲ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺎ ﺗﻘﻮاﺗﺮ‬
‫از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ و ﺑﻪ ﻇﻠﻢ ﺑﺮ اﻣﺮ ﺧﻼﻓﺖ ﻣﺴﺘﻮﻟﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﺑﻦ ﻣﺒﺎرك ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻨﻜﻪ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮده‪ ،‬ﻫﻤﺎن دﺳﺘﻮر ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‬
‫ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺮدم اﻣﺎﻣﺖ ﻧﻤﺎز ﺑﻜﻨﺪ‪ .‬و ﭼﻨﻴﻦ اﻣﺮي از ﻧﻈﺮ ﺣﺴﻦ ﺑﺼﺮي‪،‬‬
‫اﺳﺘﺨﻼف ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد«‪.2‬‬
‫‪ -3‬اﺑﻦ ﺑﻄﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺧﺒﺮ داده ﻛﻪ اﺑﻮﺧﻴﺜﻤﻪ زﻫﻴﺮ ﺑﻦ‬
‫ﺣﺮب ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻧﻘﻞ ﻛﺮده ﻛﻪ ﻳﺤﻴﻲ ﺑﻦ ﺳﻠﻴﻢ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻧﻘﻞ ﻛﺮده ﻛﻪ ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ از‬
‫ﭘﺪرش و او ﻫﻢ از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻧﻘﻞ ﻛﺮده ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬
‫ص ﺑﻮد‪ .‬او ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺑﻮد‪ .‬دﻟﺴﻮزﺗﺮﻳﻦ و ﻣﻬﺮﺑﺎنﺗﺮﻳﻦ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺑﻪ ﺣﺎل ﻣﺎ ﺑﻮد‪.3‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ .٢٩٣/٤ ;١٣٥/٣ ,‬اﻳﻦ رﻭاﻳﺖ در ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ,‬ک ‪ ,٤٤‬ح ‪ ,٩‬ﺷﲈرﻩ ‪ ٢٣٨٥‬آﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ −٢‬ﻣﻨﻬﺎجاﻟﻨﺴﺔ‪.١٨٣/١ ,‬‬
‫‪ −٣‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪.١٨٣/١ ,‬‬

‫‪١٣٠‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪131‬‬

‫‪ -4‬اﺑﻦ ﺑﻄﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬از ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻦ ﻗﺮه ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ رﺳﻮل اﷲ ص‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﺳﺎﺧﺖ«‪.1‬‬
‫‪ -5‬در ﻛﺘﺎبﻫﺎي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﻛﻪ ﻋﻠﻤﺎ آﻧﭽﻪ درﺑﺎرة ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در آﻧﻬﺎ آﻣﺪه‪ ،‬ﺑﻴﺮون‬
‫آوردهاﻧﺪ‪ ،‬ذﻛﺮ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ در ﺗﺎﺑﻮﺗﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﻣﻘﻮﻗﺲ ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﻜﺲﻫﺎي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬ﻋﻜﺲ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻋﻜﺲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در آن ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در آن اﻳﻦ اﻣﺮ وﺟﻮد‬
‫داﺷﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺎ ﻛﻤﻚ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ وﻇﻴﻔﻪاش را اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ‪.2‬‬
‫راهﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ آﮔﺎﻫﻲ و ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ از اﺳﻨﺎد‬
‫اﺣﺎدﻳﺚ و رواﻳﺎت ﻧﺪارﻧﺪ‬

‫‪ -1‬ﺗﻮاﺗﺮ‪ :‬ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻧﻪ از روي ﻣﻴﻞ و رﻏﺒﺖ و ﻧﻪ از روي ﺗﺮس و اﺟﺒﺎر‪،‬‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺧﻼﻓﺖ ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﺮدمِ ﻋﻮام‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎري از ﻋﻠﻤﺎ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺗﺸﺨﻴﺺ در ﻣﺒﺤﺚ اﺳﺘﺪﻻل ﺑﻪ‬
‫اﺣﺎدﻳﺚ و رواﻳﺎت و اﻣﺜﺎل آن را ﻧﺪارﻧﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ﻋﻠﻤﺎي ﺣﺪﻳﺚ از آن آﮔﺎﻫﻲ و اﻃﻼع دارﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻨﻚ راه دﻳﮕﺮي را ذﻛﺮ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ و ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ‪ :‬ﺑﻪ ﻓﺮض اﺣﺎدﻳﺜﻲ ﻛﻪ ﻣﺤﻞ ﻧﺰاع اﻫﻞ‬
‫ﺗﺴﻨﻦ و ﺗﺸﻴﻊ اﺳﺖ‪ ،‬وﺟﻮد ﻧﺪارﻧﺪ ﻳﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻛﺪام ﻳﻚ ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻫﺮ‬
‫دو ﻃﺮف اﺳﺘﺪﻻل ﺑﻪ آﻧﻬﺎ را رﻫﺎ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ و ﺑﻪ آﻧﭽﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻮاﺗﺮ ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ و ﺑﻪ‬
‫دﻻﻳﻞ ﻋﻘﻠﻲ و ﻋﺎدتﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻧﺼﻮص ﻣﻮرد اﺗﻔﺎق ﻣﻴﺎن‬
‫ﻓﺮﻳﻘﻴﻦ ﺑﺮ آن دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ و ﺑﺪانﻫﺎ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬ﭘﺲ‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ‪ :‬آﻧﭽﻪ در ﻧﺰد ﺧﺎص و ﻋﺎم ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺣﺪ ﺗﻮاﺗﺮ رﺳﻴﺪه و ﻣﻮرﺧﻴﻦ و‬
‫ﺳﻴﺮهﻧﮕﺎران و ﻧﺎﻗﻼن در آن ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮي ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻧﻪ‬
‫از روي ﻣﻴﻞ و رﻏﺒﺖ و ﻧﻪ از روي ﺗﺮس و اﺟﺒﺎر‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺧﻼﻓﺖ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻫﻴﭻ ﺑﺬل و‬
‫ﺑﺨﺸﺸﻲ در ﺧﻼﻓﺖ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﻣﺮدم او را ﺑﺪان ﺗﺮﻏﻴﺐ ﺑﻜﻨﻨﺪ و ﻫﻴﭻ ﺷﻤﺸﻴﺮي ﻫﻢ در‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪.١٨٣/١ ,‬‬
‫‪ −٢‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪.٤٦/٤ ,‬‬

‫‪١٣١‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪132‬‬

‫ﻣﻴﺎن ﻧﺒﻮد ﻛﻪ او را ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ آن ﺑﺘﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬و اﺑﻮﺑﻜﺮ داراي ﻗﺒﻴﻠﻪ و اﻣﻮاﻟﻲ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ او را‬
‫در اﻣﺮ ﺧﻼﻓﺖ ﻳﺎري و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﺟﺰو ﻋﺎدت و رﺳﻢ ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان و ﻧﺰدﻳﻜﺎﻧﺸﺎن آﻧﺎن را ﻛﻤﻚ و ﻳﺎري ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪،‬‬
‫ﺑﺎ زﺑﺎﻧﺶ ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺧﻼﻓﺖ ﻧﺒﻮد و ﻧﮕﻔﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻠﻜﻪ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﻤﺮ ﻳﺎ اﺑﻮﻋﺒﻴﺪه ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬و ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﺎ او ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻜﺮدﻧﺪ از ﻗﺒﻴﻞ‬
‫ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎده‪ ،‬اذﻳﺖ ﻧﻜﺮد‪ 1‬و آﻧﺎن را وادار ﺑﻪ ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻜﺮد‪ .‬و اﻳﻦ ﻧﻬﺎﻳﺖ وادار ﻧﻜﺮدن‬
‫ﻣﺮدم ﺑﺮ ﺑﻴﻌﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ زﻳﺮ درﺧﺖ رﺿﻮان ﺑﺎ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻨﺎن ﻫﻤﺎن‪ ،‬ﭘﻴﺸﮕﺎﻣﺎن ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﻬﺎﺟﺮ و اﻧﺼﺎر‪ ،‬و ﻛﺴﺎﻧﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻲ روش آﻧﺎن را در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و راه اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﭘﻴﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ از آﻧﺎن ﺧﺸﻨﻮد اﺳﺖ و اﻳﺸﺎن ﻫﻢ از ﺧﺪا ﺧﺸﻨﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻨﺎن اﻫﻞ اﻳﻤﺎن و‬
‫ﻫﺠﺮت و ﺟﻬﺎد ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ اﺑﻮﺑﻜﺮ در ﻣﺪت ﺧﻼﻓﺘﺶ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ وي ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﻣﺮﺗﺪﻳﻦ و ﻣﺸﺮﻛﻴﻦ ﺟﻨﮕﻴﺪ و ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﻴﻜﺎر ﻧﻜﺮد؛ ﺑﻠﻜﻪ اﻣﻮر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ ﺷﻴﻮة‬
‫ﻗﺒﻞ از ﻫﺠﺮت ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬او ﺷﺮوع ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮش ﻓﺘﻮﺣﺎت اﺳﻼﻣﻲ ﻛﺮد و ﺷﺮوع ﺑﻪ‬
‫ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻓﺎرس و روم ﻧﻤﻮد‪ .‬او در ﺣﺎﻟﻲ از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دﻣﺸﻖ را ﻣﺤﺎﺻﺮه‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ و از ﻃﺮف ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد ﺑﻪ ﭼﻴﺰي ﻧﻤﻲﭘﺮداﺧﺖ و ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از‬
‫ﻧﺰدﻳﻜﺎن ﺧﻮد را ﺑﻪ اﻣﺎرت در ﻧﻤﻲآورد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ رﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻬﺮﻫﺎي زﻳﺎدي را ﻓﺘﺢ ﻛﺮد‪ .‬ﻛﺎﻓﺮان را ﻣﻐﻠﻮب ﻛﺮد‪ .‬ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﻋﺰت و ﺳﺮﺑﻠﻨﺪي داد و‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن و دﺷﻤﻨﺎن را ذﻟﻴﻞ و ﺧﻮار ﻧﻤﻮد‪ .‬اﺳﻼم و دﺳﺘﻮرات اﺳﻼﻣﻲ را ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮد و‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ را در ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﺴﺘﺮش داد‪ .‬دﻳﻮان ﻣﺎﻟﻴﺎت و ﺑﺨﺸﺶ را ﺑﺮاي اﻫﻞ دﻳﻦ‬
‫وﺿﻊ ﻧﻤﻮد و ﺷﻬﺮﻫﺎي زﻳﺎدي را ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آﺑﺎد ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻣﺎﻟﻲ آﻟﻮده‬
‫ﻧﻜﺮد و ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﻧﺰدﻳﻜﺎن ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﻋﻠﺖ ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻜﺮدﻥ ﻭ ﭼﺸﻢﭘﻮﺷﯽ ﻛﺮدﻧﺶ از ﻃﻠﺐ ﺧﻼﻓﺖ‪ ,‬ﹰ‬
‫ﺑﻌﺪا ذﻛﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪١٣٢‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪133‬‬

‫ﻛﺲ از آن آﮔﺎﻫﻲ و اﻃﻼع دارد‪.‬‬

‫‪ -2‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ از ﺣﻖ ﭘﻴﺮوي ﻛﺮدﻧﺪ ﻧﻪ از ﻫﻮاي ﻧﻔﺴﺎﻧﻲ‪ .‬و‬
‫اﻳﻦ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از ﻛﻤﺎل و ﺑﻲﻋﻴﺒﻲ آﻧﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﺲ از وﻓﺎت‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﻴﺮوي از ﺣﻖ روي آورده ﺑﻮدﻧﺪ و ﭼﻴﺰي آﻧﺎن را از ﭘﻴﺮوي ﺣﻖ‬
‫ﺑﺎز ﻧﺪاﺷﺖ و آﻧﺎن ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻗﺎدر ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬و ﻫﺮ ﮔﺎه اﻧﮕﻴﺰه و ﺳﺒﺐ ﺑﺮاي ﺣﻖ ﺣﺎﺻﻞ‬
‫ﺷﻮد و ﻣﺎﻧﻊ ﻣﻨﺘﻔﻲ ﺷﻮد و ﻗﺪرت ﺑﺮ اﻧﺠﺎم ﭘﻴﺮوي از ﺣﻖ ﻓﺮاﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻧﺠﺎم دادن آن‬
‫واﺟﺐ و ﻻزم ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﭘﺲ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻛﺎري ﻛﻪ اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ‪ ،‬از‬
‫ﺣﻖ ﭘﻴﺮوي ﻛﺮدﻧﺪ؛ زﻳﺮا آﻧﺎن ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ اﻣﺖﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ اﺣﻜﺎم دﻳﻦ را ﺑﺮاﻳﺸﺎن‬
‫ﻛﺎﻣﻞ ﻛﺮد و ﺑﺎ ﻋﺰت ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ آﻧﺎن و اﺳﺘﻮار داﺷﺘﻦ ﮔﺎمﻫﺎﻳﺸﺎن ﻧﻌﻤﺖ ﺧﻮد را ﺑﺮ‬
‫آﻧﺎن ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻧﻤﻮد‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻫﻴﭻ ﻏﺮض و ﻗﺼﺪ دﻧﻴﻮي ﻧﺪاﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن‪،‬‬
‫او را ﻣﻘﺪم ﺑﺪارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ اﮔﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻃﺒﻊ و ﺳﺮﺷﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻲ را ﻣﻘﺪم‬
‫ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ‪ .‬و اﮔﺮ اﻧﺼﺎر از ﻫﻮاي ﻧﻔﺴﺎﻧﻲ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﭘﻴﺮوي از‬
‫ﻣﺮدي از ﻃﺎﻳﻔﺔ ﺑﻨﻲ ﻫﺎﺷﻢ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ دﻳﮕﺮ ﻗﺒﺎﺋﻞ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺑﻨﻲ ﻋﺒﺪ ﻣﻨﺎف‬
‫و ﺑﻨﻲ ﻣﺨﺰوم‪ .‬ﺑﺮاﻳﺸﺎن دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﻲﺗﺮ و ﺑﻬﺘﺮ از ﭘﻴﺮوي از ﻣﺮدي از ﻃﺎﻳﻔﺔ ﺑﻨﻲ ﺗﻴﻢ‬
‫ﻣﻲﺑﻮد؛ زﻳﺮا اﮔﺮ از ﻫﻮاي ﻧﻔﺴﺎﻧﻲ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت اﻃﺎﻋﺘﺸﺎن از ﻓﺮدي‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻲ ﺑﺮاﻳﺸﺎن دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﻲﺗﺮ و ﺑﻬﺘﺮ از اﻃﺎﻋﺘﺸﺎن از ﻓﺮدي ﺗﻴﻤﻲ ﻣﻲﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ رﺳﻮل اﷲ ص وﻓﺎت ﻳﺎﻓﺖ و اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ‬
‫رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﺑﻮﻗﺤﺎﻓﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﷲ ص وﻓﺎت ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺣﺎدﺛﺔ ﻧﺎﮔﻮاري‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﻌﺪ از او ادارة ﺟﺎﻣﻌﺔ اﺳﻼﻣﻲ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲﮔﻴﺮد؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﺑﻮﺑﻜﺮ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻳﺎ ﻃﺎﻳﻔﺔ ﺑﻨﻲ ﻋﺒﺪ ﻣﻨﺎف و ﺑﻨﻲ ﻣﺨﺰوم ﺑﺪان راﺿﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫اﻳﻦ ﻓﻀﻞ و ﺑﺨﺸﺶ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻋﻄﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻳﺎ ﭼﻴﺰي ﺑﺎ‬
‫اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﮔﻔﺖ‪.1‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﺣﺎﻛﻢ در ﻣﺴﺘﺪرک ﺧﻮد از اﺑﻮﻫﺮﻳﺮﻩ‪ ‬رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩ ﻛﻪ اﻭ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﻛﻪ رﺳﻮﻝ اﷲ ص ﻭﻓـﺎت ﻳﺎﻓـﺖ‪,‬‬
‫ﻣﻜﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﯽ ﻣﻀﻄﺮب ﻭ آﺷﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬اﺑﻮﻗﺤﺎﻓﻪ اﻳﻦ ﺧﱪ را ﺷﻨﻴﺪ ﻭ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻪ اﺗﻔـﺎﻕ اﻓﺘـﺎدﻩ اﺳـﺖ? ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪= :‬‬
‫=‬

‫‪١٣٣‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪134‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺪﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﻧﺰد ﻋﻠﻲ آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻳﺎ ﺷﻤﺎ راﺿﻲ ﻫﺴﺘﻴﺪ‬
‫ﻛﻪ اﻣﺮ ﺧﻼﻓﺖ در ﻣﻴﺎن ﻃﺎﻳﻔﺔ ﺑﻨﻲ ﺗﻴﻢ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﻋﻠﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ اﻣﻮر‬
‫اﺳﻼم ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻣﻮر ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻳﺎ ﭼﻴﺰي ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﮔﻔﺖ‪.1‬‬
‫ﭘﺲ ﻋﺪول از ﻋﺒﺎس و ﻋﻠﻲ و اﻣﺜﺎل آﻧﺎن و روي آوردن ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬دﻟﻴﻞ ﺑﺮ اﻳﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺣﻖ را در ﺟﺎي ﺧﻮد ﻧﺸﺎﻧﺪﻧﺪ و ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻛﺎرِ راﺳﺖﺗﺮ و‬
‫درﺳﺖﺗﺮ از در ﺧﻮد وارد ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬و آﻧﺎن داﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ راﺿﻲ و‬
‫ﺧﺸﻨﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ‬ﺑﺮاي اﻣﺮ ﺧﻼﻓﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺪم داﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ از‬
‫ﻧﻈﺮ ﺷﺮﻋﻲ و ﻣﻨﺰﻟﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ رﺳﻴﺪ و اﻣﻮر ﻣﺆﻣﻨﺎن را اداره ﻛﺮد و آﻧﺎن را ﺑﻪ ﭼﻴﺰي‬
‫ﻛﻪ در اﺧﺘﻴﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮد ﺑﺪون آﻧﻜﻪ‪ ،‬آن را ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪.2‬‬
‫‪ -3‬اﺳﺘﺨﻼف اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از ﻛﻤﺎل و ﺑﻲﻋﻴﺒﻲ ﻧﺒﻮت و رﺳﺎﻟﺖ ﻣﺤﻤﺪ ص‬
‫اﺳﺖ و از ﺟﻤﻠﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ رﺳﻮل اﷲ ص ﺑﺮﺣﻖ اﺳﺖ و‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ از ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﻧﻴﺴﺖ؛ زﻳﺮا ﻋﺎدت و رﺳﻢ ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻧﺰدﻳﻜﺎن و ﺑﺴﺘﮕﺎن ﺧﻮد را ﺑﻴﺸﺘﺮ از دﻳﮕﺮان ﻣﻘﺪم ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ و اﻳﻦ از ﺟﻤﻠﻪ اﻣﻮري‬

‫_____________________________‬
‫= =رﺳﻮﻝ اﷲ ص ﻭﻓﺎت ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ اﺗﻔﺎﻕ ﻋﻈﻴﻢ ﻭ ﻧـﺎﮔﻮاری اﺳـﺖ‪ .‬ﭘـﺲ ﭼـﻪ ﻛـﺴﯽ ﺑﻌـﺪ از اﻭ ادارﻩ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﯽ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽﮔﲑد? ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭘﴪ ﺗﻮ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻳﺎ ﻃﺎﻳﻔﺔ ﺑﻨﯽ ﻋﺒﺪ ﻣﻨﺎﻑ ﻭ ﺑﻨـﯽ ﻣﻐـﲑﻩ ﺑـﺪاﻥ راﺿـﯽ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ? ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻴﺰی ﻛﻪ ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺑﻨﯽ ﻋﺒﺪ ﻣﻨﺎﻑ ﻭ ﺑﻨﯽ ﻣﻐﲑﻩ ﺑﻠﻨﺪش ﻛﺮدﻧﺪ‪ ,‬ﻛﺴﯽ ﻧﻤـﯽﺗﻮاﻧـﺪ آﻥ را ﺑـﺮ‬
‫ﺟﺎی ﳖﺪ ﻭ ﭼﻴﺰی ﻛﻪ آﻧﺎﻥ ﺑﺮ ﺟﺎی ﳖﺎدﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ,‬ﻛﺴﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ آﻥ را ﺑﻠﻨﺪ ﻛﻨﺪ«‪) .‬ﺗﺎرﻳﺦ اﳋﻠﻔﺎء ص ‪.(٧٣‬‬
‫‪ −١‬ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺎ اﺳﻨﺎد ﺧﻮد از ﻣﺮﻩ ﻃﻴﺐ رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩ ﻛﻪ اﻭ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﺑﻮﺳﻔﻴﺎﻥ ﺑﻦ ﺣﺮب ﻧﺰد ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﯽ ﻃﺎﻟﺐ‪ ‬آﻣﺪ ﻭ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﭼﻪ ﻛﺎری اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎﻥ ﻛﻤﱰﻳﻦ ﻭ ﺧﻮارﺗﺮﻳﻦ اﻓﺮاد ﻗﺮﻳﺶ رﻭی دادﻩ اﺳﺖ‪) .‬ﻣﻨﻈﻮرش اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻮد(‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ‪ ,‬اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻢ ﺳﻮاراﻥ ﻭ ﻣﺮداﻥ زﻳﺎدی از ﻗﺮﻳﺶ را ﺑﺮ آﻥ ﲨﻊ ﻣﯽﻛﻨﻢ‪ .‬ﻋﻠـﯽ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ای اﺑﻮﺳـﻔﻴﺎﻥ‪ ,‬ﺗـﺎ‬
‫ﺑﺤﺎﻝ ﻛﻪ ﺑﺎاﺳﻼﻡ ﻭ ﻣﺴﻠﲈﻧﺎﻥ دﺷﻤﻨﯽ ﻛﺮدی‪ ,‬ﻫﻴﭻ ﴐری ﺑﻪ آﳖﺎ ﻧﺮﺳﺎﻧﺪی‪ .‬ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﻣﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻭ ﻻﻳـﻖ‬
‫ﺧﻼﻓﺖ داﻧﺴﺘﻴﻢ‪) .‬ﻣﺴﺘﺪرک‪.(٧٨/٣ ,‬‬
‫‪ −٢‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ٢١٤ ,١٨٦/١ ,‬ﻭ ‪ ٢٥٢/٢ ;٢١٥‬ﻭ ‪ ;١٢٢/٣ ;٢٥٤‬ط‪ ٢٣١/‬ﻭ ‪.٢٥٤‬‬

‫‪١٣٤‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪135‬‬

‫ﺑﻮد ﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﻪ ﻛﻤﻚ آن ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺧﻮد را اداره ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.1‬‬

‫ﭘﺲ اﻳﻨﻜﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﭘﺲ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ رﺳﻴﺪهاﻧﺪ و ﻋﻤﻮي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﻋﺒﺎس‬
‫و ﻋﻤﻮزادهﻫﺎﻳﺶ‪ ،‬ﻋﻠﻲ و ﻋﻘﻴﻞ‪ ،‬و ﻛﺴﺎن دﻳﮕﺮي ﻣﺎﻧﻨﺪ رﺑﻴﻌﻪ ﺑﻦ ﺣﺎرث و اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن و‬
‫اﻣﺜﺎل آﻧﺎن‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺳﺎﻳﺮ اﻓﺮاد ﺑﻨﻲ ﻋﺒﺪﻣﻨﺎف از ﻗﺒﻴﻞ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن و ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص و اﺑﺎن ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ و دﻳﮕﺮ اﻓﺮاد ﺑﻨﻲ ﻋﺒﺪ ﻣﻨﺎف‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﻧﺮﺳﻴﺪهاﻧﺪ در‬
‫ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ واﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﻨﺰﻟﺖ را در ﻣﻴﺎن ﻗﺮﻳﺶ دارﻧﺪ و از ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮﻳﻦ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬
‫ص ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮد ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ دﻟﻴﻠﻲ اﺳﺖ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺪه و ﻓﺮﺳﺘﺎدة ﺧﺪاﺳﺖ و‬
‫اﻳﻨﻜﻪ او ﭘﺎدﺷﺎه ﻧﻴﺴﺖ؛ زﻳﺮا ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺑﺎ او‪ ،‬ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ وي ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻤﺎن و ﺗﻘﻮا ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﻘﺪم ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﺮ دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺤﻤﺪ ص و اﻣﺘﺶ ﺑﻌﺪ از او ﺗﻨﻬﺎ ﺧﺪا‬
‫را ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻨﺪ و ﺗﻨﻬﺎ از اواﻣﺮ او اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺑﺮﺗﺮي در زﻣﻴﻦ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﺑﺪان‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ دﻳﮕﺮان ﺧﻮاﺳﺘﺎرش ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻣﻠﻚ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﺋﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي‬
‫ﺑﻌﻀﻲ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﻣﺒﺎح ﺷﺪه اﺳﺖ؛ زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺤﻤﺪ ص را در ﻣﻴﺎن دو ﭼﻴﺰ ﻣﺨﻴﺮ‬
‫ﻛﺮد‪ :‬ﻳﻜﻲ‪ ،‬اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻨﺪه و ﻓﺮﺳﺘﺎدة ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و دﻳﮕﺮي اﻳﻨﻜﻪ ﭘﺎدﺷﺎه و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻛﻪ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص اﻳﻦ را اﺧﺘﻴﺎر ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻨﺪه و ﻓﺮﺳﺘﺎدة ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ راﺳﺘﻲ اﮔﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‬
‫ﻛﺴﻲ را از اﻫﻞ ﺑﻴﺘﺶ ﺑﺮاي ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﺧﻮد اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬اﻳﻦ ﺷﺒﻬﻪ در ذﻫﻦ ﺑﻌﻀﻲ اﻓﺮاد‬
‫اﻳﺠﺎد ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ او ﻣﺎل و ﺛﺮوت را ﺑﺮاي وارﺛﺎﻧﺶ ﺟﻤﻊ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از آﻧﺠﺎﻳﻲ ﻛﻪ او‬
‫ﻛﺴﻲ از اﻫﻞ ﺑﻴﺘﺶ را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﻧﻜﺮده و ﻣﺎل و ﺛﺮوﺗﻲ را ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺑﻪ ﺟﺎ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ‪،‬‬
‫اﻳﻦ ﺧﻮد از ﺟﻤﻠﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ روﺷﻦ ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻫﻴﭻ ﮔﺎه ﺧﻮاﺳﺘﺎر‬
‫رﻳﺎﺳﺖ و ﻣﺎل و داراﻳﻲ ﻧﺒﻮده اﮔﺮ ﭼﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﻣﺒﺎح اﺳﺖ‪ .‬و روﺷﻦ ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﻪ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﭘﺎدﺷﺎه و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﺒﻮده‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻨﺪه و ﻓﺮﺳﺘﺎدة ﺧﺪا ﺑﻮده اﺳﺖ‪.2‬‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﻧﮕﺎﻩ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب »ﺑﺪاﺋﻊ اﻟﻔﻮاﺋﺪ« اﺛﺮ اﺑﻦ ﻗﻴﻢ‪ ٢٠٧/٣ ,‬ﻭ ‪ ٢٠٨‬در ﻣﺒﺤﺚ »راز ﺧﺮﻭج ﺧﻼﻓﺖ از ﻣﻴـﺎﻥ اﻫـﻞ‬
‫ﺑﻴﺖ ﭘﻴﺎﻣﱪ ص ﻛﻪ در آﻥ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﲔ ﻣﻌﻨﺎﻳﯽ آﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ −٢‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪.١٢٥/٤ ,‬‬

‫‪١٣٥‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪136‬‬

‫‪ -4‬اﺋﻤﻪ و ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن اﺳﻼم‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ را ﺑﺮ دﻳﮕﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺮﺗﺮي داده و آﻧﺎن را‬
‫ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﻣﻘﺪم داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﺑﻌﺪ از ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺎن و اﻣﺎﻣﺎﻧﻲ ﺑﻮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ ﭘﺎﻛﻲ و‬
‫وارﺳﺘﮕﻲ و ذﻛﺎوت آﻧﺎن ﻣﻌﺘﺮف اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ رﻳﺎﺳﺖ و ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫ﻣﺎل و داراﻳﻲ ﻫﻴﭻ ﻗﺼﺪي در ﻣﻘﺪم داﺷﺘﻦ ﺷﺨﺺ ﻏﻴﺮ ﻓﺎﺿﻞ ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻫﻤﺔ ﻣﺮدم ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻮدهاﻧﺪ و ﺣﻘﺎﺋﻖ ﻋﻠﻤﻲ را ﻛﺸﻒ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻨﺎن ﻫﻤﮕﻲ‬
‫ﻣﺘﻔﻖاﻧﺪ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﺑﺮﺗﺮ از دﻳﮕﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻫﺮ ﻛﺲ از ﻋﻠﻤﺎ و ﺑﻨﺪﮔﺎن‬
‫اﻣﺖ اﺳﻼﻣﻲ ﻛﻪ ﻧﺎم ﻧﻴﻜﻮﻳﻲ داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﻘﺪم ﺑﻮدن و ﺑﺮﺗﺮي اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﻣﺘﻔﻖاﻧﺪ‬
‫ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﺷﺎﻓﻌﻲ ‪ :‬ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ؛ ﺑﻴﻬﻘﻲ ﺑﺎ اﺳﻨﺎد ﺧﻮد از ﺷﺎﻓﻌﻲ ﻧﻘﻞ ﻛﺮده ﻛﻪ او‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﺻﺤﺎﺑﻪ و ﺗﺎﺑﻌﻴﻦ در ﺑﺮﺗﺮ ﺑﻮدن اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﺑﺮ ﻫﻤﺔ ﺻﺤﺎﺑﻪ‪،‬‬
‫اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻋﻠﻤﺎي اﺳﻼﻣﻲ در آن اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ ﻧﺪارﻧﺪ؛ ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ اﻳﻦ ﻗﻮل ﻣﺎﻟﻚ‬
‫و اﺻﺤﺎب او‪ ،‬اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ و اﺻﺤﺎب او‪ ،‬اﺣﻤﺪ و اﺻﺤﺎب او‪ ،‬داود و اﺻﺤﺎب او‪ ،‬ﺛﻮري‬
‫و اﺻﺤﺎب او‪ ،‬ﻟﻴﺚ و اﺻﺤﺎب او‪ ،‬اوزاﻋﻲ و اﺻﺤﺎب او‪ ،‬اﺳﺤﺎق و اﺻﺤﺎب او‪ ،‬اﺑﻦ‬
‫ﺟﺮﻳﺮ و اﺻﺤﺎب او‪ ،‬و اﺑﻮﺛﻮر و اﺻﺤﺎب او ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻳﻦ ﻗﻮل ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻠﻤﺎي‬
‫ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ ﻣﮕﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﺑﻪ آن ﻧﻜﺮده و ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻣﻬﻢ ﻧﺒﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻟﻚ از ﻫﻤﺔ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ دﻳﺪه‪ ،‬اﺟﻤﺎع را ﻧﻘﻞ ﻛﺮده ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﺑﺮ‬
‫ﻫﻤﺔ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﻘﺪم و ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﺛﻮري ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﺮ ﻛﺲ ﻋﻠﻲ را ﺑﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣﻘﺪم‬
‫ﺑﺪارد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮم ﻫﻴﭻ ﻋﻤﻞ وي ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪.1‬‬
‫ﺣﻤﺎد ﺑﻦ زﻳﺪ‪ ،‬ﺣﻤﺎد ﺑﻦ ﺳﻠﻤﻪ‪ ،‬ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ اﺑﻮﻋﺮوﺑﻪ و دﻳﮕﺮ ﻋﻠﻤﺎي ﺑﺼﺮه‪ ،‬و ﺳﻌﻴﺪ‬
‫ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ و دﻳﮕﺮ ﻋﻠﻤﺎي ﺷﺎم‪ ،‬و ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺎرث‪ ،‬اﺑﻦ وﻫﺐ و دﻳﮕﺮ ﻋﻠﻤﺎي‬
‫ﻣﺼﺮ‪ ،‬و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺒﺎرك‪ ،‬وﻛﻴﻊ ﺑﻦ ﺟﺮاح‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻣﻬﺪي‪،‬‬
‫اﺑﻮﻳﻮﺳﻒ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﺴﻦ‪ ،‬اﺳﺤﺎق ﺑﻦ اﺑﺮاﻫﻴﻢ‪ ،‬اﺑﻮﻋﺒﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺨﺎري‪ ،‬اﺑﻮداود‪ ،‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬اﺑﻮداﻭد آﻥ را در ﺳﻨﻦ ﺧﻮد رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩ اﺳﺖ‪) .‬ﺳﻨﻦ اﺑﻮداﻭد‪.(٢٠٦/٤ ,‬‬

‫‪١٣٦‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪137‬‬

‫ﺣﺮﺑﻲ‪ ،‬ﻓﻀﻴﻞ ﺑﻦ ﻋﻴﺎض‪ ،‬اﺑﻮﺳﻠﻴﻤﺎن داﻳﺮاﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻌﺮوف ﻛﺮﺧﻲ‪ ،‬ﺳﺮي ﺳﻘﻄﻲ‪ ،‬ﺟﻨﻴﺪ‪،‬‬
‫ﺳﻬﻞ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺗﺴﺘﺮي و دﻳﮕﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در اﺳﻼم ﻧﺎم ﻧﻴﻜﻮﻳﻲ داﺷﺘﻪ و ﺗﻌﺪادﺷﺎن‬
‫ﺧﻴﻠﻲ زﻳﺎد اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﮕﻲ ﺑﻪ ﻣﻘﺪم و ﺑﺮﺗﺮي ﺑﻮدن اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﺑﺮ ﻫﻤﺔ ﺻﺤﺎﺑﻪ و ﺑﻪ‬
‫اﻣﺎﻣﺘﺸﺎن ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺳﻌﻲ و ﺗﻼش زﻳﺎدﺷﺎن در ﭘﻴﺮوي از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص و دوﺳﺘﻲ ﺑﺎ او‪،‬‬
‫ﺟﺰم ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬و اﻳﻦ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻘﺪم ﺑﻮدن اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ و ﺑﺮﺗﺮي دادن آﻧﺎن ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ‬
‫ﻣﺤﺒﺖ‪ ،‬ﺳﺘﺎﻳﺶ و ﺗﻤﺠﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺸﻮرت و ﻧﻈﺮﺧﻮاﻫﻲ‪ ،‬و دﻳﮕﺮ اﺳﺒﺎب ﺗﻔﻀﻴﻞ‪ ،‬اﺳﺖ‪ .‬و‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ رﺷﻴﺪ از ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ اﻧﺲ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ در ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‬
‫ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻟﻚ در ﺟﻮاب ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻨﺰﻟﺖ آﻧﺎن در ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در ﺣﻴﺎت او ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻣﻨﺰﻟﺘﺸﺎن در ﻧﺰد او ﺑﻌﺪ از ﺣﻴﺎت اوﺳﺖ‪ .‬رﺷﻴﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻔﺎﻳﻢ دادي اي ﻣﺎﻟﻚ‪ ،‬ﺷﻔﺎﻳﻢ‬
‫دادي اي ﻣﺎﻟﻚ‪1‬و‪.2‬‬
‫‪ -5‬دﺷﻤﻨﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺑﺮﺗﺮ ﺑﻮدن اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ واﻗﻔﻨﺪ و از آن دو ﻣﻲﺗﺮﺳﻨﺪ‪:‬‬
‫ﻣﻘﺪم داﺷﺘﻦ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﺑﺮﺗﺮي دادن وي و اﺧﺘﺼﺎص دادﻧﺶ ﺑﻪ ﺗﻤﺠﻴﺪ و‬
‫ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ از ﻃﺮف ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺮاي ﻋﺎم و ﺧﺎص‪ ،‬آﺷﻜﺎر و روﺷﻦ اﺳﺖ؛ ﺣﺘﻲ‬
‫دﺷﻤﻨﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص از ﻣﺸﺮﻛﺎن و اﻫﻞ ﻛﺘﺎب و ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ داراي‬
‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت و وﻳﮋﮔﻲﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ دﻳﮕﺮان ﻧﺪارﻧﺪ و از او ﻣﻲﺗﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬در ﺻﺤﺎح و‬
‫ﻣﺴﺎﻧﻴﺪ و ﺳﻨﻦ و ﻣﻐﺎزي ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه و ﻫﻤﮕﻲ ﺑﺮ آن اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ ﻛﻪ در ﺟﻨﮓ اُﺣﺪ‬
‫وﻗﺘﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮردﻧﺪ‪ ،‬اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﺑﺎﻻي ﻛﻮه رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻳﺎ در ﻣﻴﺎن‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﻫﺴﺖ؟ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺟﻮاﺑﺶ ﻧﺪﻫﻴﺪ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻳﺎ در ﻣﻴﺎن‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ٧٧/٤ ;٢٢٤/١ ,‬ﻭ ‪.١٣٦‬‬
‫‪ −٢‬ﺣﺎﻛﻢ از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد‪ ‬رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩ ﻛﻪ اﻭ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﻣﺴﻠﲈﻧﺎﻥ‪ ,‬ﻧﻴﮏ ﺑﺪاﻧﻨﺪ در ﻧـﺰد ﺧﺪاﻭﻧـﺪ ﻫـﻢ ﻧﻴـﮏ‬
‫اﺳﺖ ﻭ ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﻣﺴﻠﲈﻧﺎﻥ‪ ,‬ﺑﺪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ در ﻧﺰد ﺧﺪاﻭﻧﺪ ﻫﻢ ﺑﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﺻﺤﺎﺑﻪ ﳘﮕﯽ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎﻭر ﺑﻮدﻩاﻧﺪ ﻛﻪ اﺑـﻮﺑﻜﺮ را‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮاﻥ ﺟﺎﻧﺸﲔ ﭘﻴﺎﻣﱪ ص اﻧﺘﺨﺎب ﺑﻜﻨﻨﺪ‪ .‬ﻭ ﺣﺎﻛﻢ آﻥ را ﺻﺤﻴﺢ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪) .‬ﺗﺎرﻳﺦ اﳋﻠﻔـﺎء‪ ,‬اﺛـﺮ ﺳـﻴﻮﻃﯽ‪,‬‬
‫ص ‪.(٦٦‬‬

‫‪١٣٧‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪138‬‬

‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﺴﺮ اﺑﻮﻗﺤﺎﻓﻪ ﻫﺴﺖ؟ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺟﻮاﺑﺶ ﻧﺪﻫﻴﺪ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻳﺎ در ﻣﻴﺎن‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﺴﺮ ﺧﻄﺎب ﻫﺴﺖ؟ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺟﻮاﺑﺶ ﻧﺪﻫﻴﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ اﻓﺮادي ﻛﻪ ﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ از ﻋﻬﺪهﺷﺎن ﺑﺮﻣﻲآﻳﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ‪ ‬ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺧﻮدش را ﻛﻨﺘﺮل ﻛﻨﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬دروغ ﮔﻔﺘﻲ اي دﺷﻤﻦ ﺧﺪا‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ‬
‫اﻓﺮادي ﻛﻪ ﻧﺎم ﺑﺮدي‪ ،‬زﻧﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻛﺴﺎن دﻳﮕﺮي ﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺿﺮر ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪1‬و‪.2‬‬
‫اﻳﻦ ﺷﺨﺺ‪ ،‬ﺳﺮدﺳﺘﺔ ﻛﺎﻓﺮان ﺑﻮد ﻛﻪ در آن ﻣﻮﻗﻊ ﻓﻘﻂ راﺟﻊ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص و اﺑﻮﺑﻜﺮ و‬
‫ﻋﻤﺮ ﺳﺆال ﻧﻤﻮد‪ ،‬زﻳﺮا او ﻣﻲداﻧﺴﺖ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺧﺎص و ﻋﺎم ﻫﻤﻪ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ‬
‫ﺳﻪ ﻧﻔﺮ‪ ،‬اﻓﺮاد ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢِ دﻳﻦ اﺳﻼم ﻫﺴﺘﻨﺪ و دﻳﻦ اﺳﻼم ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﭘﺎي ﻣﺎﻧﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬و اﻳﻦ اﻣﺮ دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ آﻧﭽﻪ ﻧﺰد ﻛﺎﻓﺮان آﺷﻜﺎر و روﺷﻦ ﺑﻮده‪ ،‬اﻳﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ دو وزﻳﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و اﻳﻨﻜﻪ آن دو‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﺗﻼش و‬
‫ﻛﻮﺷﺸﻲ ﺑﺮاي اﻇﻬﺎر و آﺷﻜﺎر ﺳﺎﺧﺘﻦ اﺳﻼم ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻛﺲ دﻳﮕﺮي ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻼﺷﻲ‬
‫ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪ .‬و اﻳﻦ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮاي ﻛﺎﻓﺮان ﻫﻢ ﻣﻌﻠﻮم و واﺿﺢ ﺑﻮد‪ .‬ﺣﺘﻲ ﻣﻦ‬
‫ﻣﻲداﻧﻢ ﻛﻪ ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻣﺎﻫﺮ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﺮد ﻋﺎﻗﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ رﻳﺎﺳﺖ‬
‫را ﺑﺎ ﻋﻘﻞ و ﺗﺪﺑﻴﺮ و اﺳﺘﺎدياش ﺑﻪ ﭘﻴﺶ ﻣﻲﺑﺮد‪ .‬ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣﺸﺎور ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬
‫ص ﺑﺮاي آن ﺑﻮد ﻛﻪ از اﺳﺮار و رﻣﻮز آن ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺑﻮد ﺑﺮﺧﻼف ﻋﻤﺮ و ﻋﺜﻤﺎن و ﻋﻠﻲ‪،‬‬
‫ﻛﻪ آﻧﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨـﺎری‪ ,‬ک ‪ ,٤‬ب ‪ ٦٥‬ﻭ ‪ ;٦٦‬ک ‪ ,٥‬ب ‪ .٩٤‬ﻭ ﻧﮕـﺎﻩ ﻛﻨﻴـﺪ ﺑـﻪ ﺟـﺎﻣﻊ اﻷﺻـﻮﻝ‪ ١٧٦/٩ ,‬ﻭ ‪ .١٧٨‬ﻭ‬
‫ﺑﻴﻬﻘﯽ از زﻋﻔﺮاﻧﯽ رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﺷﺎﻓﻌﯽ ﺷﻨﻴﺪﻡ ﻛﻪ ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮدﻡ ﺑﺮ ﺧﻼﻓـﺖ اﺑـﻮﺑﻜﺮ ﺻـﺪﻳﻖ اﲨـﺎع‬
‫ﻛﺮدﻩاﻧﺪ; زﻳﺮا ﻣﺮدﻡ ﺑﻌﺪ از رﺳﻮﻝ اﷲ ص ﻧﻴﺎز ﺷﺪﻳﺪی ﺑﻪ ﺧﻠﻴﻔﻪ داﺷﺘﻨﺪ ﻭ در زﻳﺮ آﺳﲈﻥ ﲠﱰ از اﺑـﻮﺑﻜﺮ ﻧﻴﺎﻓﺘﻨـﺪ در‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻭ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮاﻥ ﺟﺎﻧﺸﲔ رﺳﻮﻝ اﷲ ص اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮدﻧﺪ‪) .‬ﺗﺎرﻳﺦ اﳋﻠﻔﺎء‪ ,‬اﺛﺮ ﺳﻴﻮﻃﯽ‪ ,‬ص ‪.(٦٦‬‬
‫‪ −٢‬ﻧﮕﺎﻩ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب »اﳍﺪی اﻟﻨﺒﻮی« اﺛﺮاﺑﻦ ﻗﻴﻢ‪ .٩٤/٢ ,‬در ﺗﺮک زﻭد ﺟـﻮاب دادﻥ دﺷـﻤﻨﺎﻥ ﻓﺎﻳـﺪﻩ ﻭ ﺣﻜﻤﺘـﯽ‬
‫ﻭﺟﻮد داﺷﺖ‪ .‬ﻭ ﭘﻴﺎﻣﱪ ص از ﺟﻮاب دادﻧﺸﺎﻥ آﻥ ﻣﻮﻗﻌﯽ ﻛﻪ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎﻥ ﮔﻔﺖ اﻳﻦ اﻓـﺮادی ﻛـﻪ ﻣﺎﻧـﺪﻩاﻧـﺪ‪ ,‬ﺷـﲈ از‬
‫ﻋﻬﺪﻩﺷﺎﻥ ﺑﺮﻣﯽآﻳﻴﺪ‪ ,‬ﳖﯽ ﻧﻜﺮد ﻭ اﻣﺮ ﺑﻪ ﺟﻮاب دادﻧﺸﺎﻥ ﻧﻤﻮد آﻥ ﻣﻮﻗﻌﯽ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻫﺒﻞ ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٣٨‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪139‬‬

‫ﺑﺮاي ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت آﺷﻜﺎر ﺷﺪه ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ‬واﺑﺴﺘﻪﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮد ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ ص‬

‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻫﻢ دوﺳﺘﺶ‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ ص ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ دوﺳﺘﺶ ﻫﻢ ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ ﺻﺪﻳﻘﺎن و راﺳﺘﺮوان اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻓﺮاواﻧﻲ‬
‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت و وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻋﺎﻟﻲ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ و ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ و ﻫﻤﺮاﻫﻲ زﻳﺎدﺷﺎن ﺑﺎ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻛﻤﺎل ﻣﻮدت و ﻣﺤﺒﺖ و اﺳﻼم و ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻣﻘﺘﻀﻲ آن‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ اﻳﻦ دو ﻧﻔﺮ از دﻳﮕﺮان‪ ،‬ﺑﺮاي اﻣﺮ ﺧﻼﻓﺖ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮ و ﻣﺴﺘﺤﻖﺗﺮ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪.1‬‬
‫درﺳﺖ آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﺣﺎدﻳﺚ زﻳﺮ‪ ،‬ﺑﺮ اﻓﻀﻞ ﺑﻮدن ﻋﻠﻲ و ﻋﺼﻤﺖ او‬
‫و ﻣﺴﺘﺤﻖ ﺑﻮدﻧﺶ ﺑﺮاي ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻌﺪ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‪ ،‬دﻻﻟﺖ ﻧﺪارﻧﺪ‬

‫‪ -1‬ﺣﺪﻳﺚ ﻏﺪﻳﺮ‪ :‬ﻟﻔﻆ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺜﻲ ﻛﻪ در ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ از زﻳﺪ ﺑﻦ ارﻗﻢ آﻣﺪه‪ ،‬اﻳﻦ‬
‫ﺧﻄﻴﺒﺎ ﺑﲈء ﻳﺪﻋﻰ ﹰ‬
‫ﲬﺎ‪ 2‬ﺑﲔ ﻣﻜﺔ‬ ‫ﹰ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ زﻳﺪ ﺑﻦ ارﻗﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻗﺎﻡ ﻓﻴﻨﺎ رﺳﻮﻝ اﷲ ص‬
‫ﻭاﳌﺪﻳﻨﺔ ﻓﻘﺎﻝ‪ :‬أﻣﺎ ﺑﻌﺪ أﳞﺎ اﻟﻨﺎس إﻧﲈ أﻧﺎ ﺑﴩ ﻳﻮﺷﮏ أﻥ ﻳﺄﺗﻴﻨﻲ رﺳﻮﻝ رﰊ ﻓﺄﺟﻴﺐ رﰊ‪ ,‬ﻭإﲏ‬
‫ﺗﺎرک ﻓﻴﻜﻢ ﺛﻘﻠﲔ‪ 3‬أﻭﳍﲈ ﻛﺘﺎب اﷲ‪ ,‬ﻓﻴﻪ اﳍﺪ￯ ﻭاﻟﻨﻮر‪ ,‬ﻓﺨﺬﻭا ﺑﻜﺘﺎب اﷲ ﻭاﺳﺘﻤﺴﻜﻮا ﺑﻪ‪,‬‬
‫ﻓﺤﺚ ﻋﲆ ﻛﺘﺎب اﷲ ﻭرﻏﺐ ﻓﻴﻪ‪ .‬ﺛﻢ ﻗﺎﻝ ﻭأﻫﻞ ﺑﻴﺘﻲ‪ ,‬أذﻛﺮﻛﻢ اﷲ ﰲ أﻫﻞ ﺑﻴﺘﻲ«‪» :4‬رﺳﻮل‬
‫اﷲ ص در ﻣﺤﻠﻲ ﺑﺮ ﺳﺮ آﺑﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺧﻢ« در ﺑﻴﻦ ﻣﻜﻪ و ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺑﺮاي ﻣﺎ‬
‫ﺧﻄﺒﻪاي اﻳﺮاد ﻧﻤﻮد و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ؛ اي ﻣﺮدم‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﻦ ﺑﺸﺮي ﻫﺴﺘﻢ و اﺣﺘﻤﺎل دارد‬
‫ﻛﻪ ﻣﺄﻣﻮر ﭘﺮوردﮔﺎرم )ﻣﻠﻚ اﻟﻤﻮت( ﭘﻴﺶ ﻣﻦ ﺑﻴﺎﻳﺪ )و ﺟﺎﻧﻢ را ﺑﮕﻴﺮد( و ﻣﻦ ﻫﻢ‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ١٣٥ ,١٠٤ ,٥٤/٤ ;١٨٨/١ ,‬ﻭ ‪.١٤٠‬‬
‫‪» −٢‬ﺧﻢ« ﻧﺎﻡ »ﻏﻴﻄﻪ« اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺷﺶ ﻛﻴﻠﻮﻣﱰی »ﺟﺤﻔﻪ« ﳘﺎﻥ ﻏﺪﻳﺮ ﻣﺸﻬﻮر ﻭاﻗﻊ ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ‪ .‬ﺧـﻢ ﺑـﻪ ﻏﻴﻄـﻪ‬
‫اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪﻩ ﻭ ﻣﯽﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻏﺪﻳﺮ ﺧﻢ‪.‬‬
‫‪ −٣‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺰرﮔﯽ ﻭ ﺷﺄﻥ ﻭاﻻﻳﺸﺎﻥ‪ ,‬ﺛﻘﻠﲔ ﻧﺎﻣﻴﺪﻩ ﺷﺪﻩاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ ﻣﯽﮔﻮﻳﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺳﻨﮕﻴﻨﯽ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ آﳖﺎ‪ ,‬ﺛﻘﻠﲔ‬
‫ﻧﺎﻣﻴﺪﻩ ﺷﺪﻩاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ −٤‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ,‬ﺷﲈرﻩ ‪.٢٤٠٨‬‬

‫‪١٣٩‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪140‬‬

‫دﺳﺘﻮر ﭘﺮوردﮔﺎرم را اﺟﺎﺑﺖ ﻣﻲﻛﻨﻢ )و از ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﺑﺮوم(‪ .‬اﻣﺎ ﻣﻦ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ دو ﭼﻴﺰ‬
‫ﮔﺮاﻧﺒﻬﺎ و ﻧﻔﻴﺲ را ﺑﻪ ﺟﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪام‪ (1 :‬ﻛﺘﺎب ﺧﺪاوﻧﺪ )ﻗﺮآن(‪ ،‬ﻛﻪ در آن ﻧﻮر و ﻫﺪاﻳﺖ‬
‫ﻫﺴﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻛﺘﺎب ﺧﺪا را ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ و ﺑﺪان ﭼﻨﮓ زﻧﻴﺪ )و ﺑﻪ اﺣﻜﺎم و دﺳﺘﻮرات آن ﻋﻤﻞ‬
‫ﻛﻨﻴﺪ(‪) .‬راوي ﮔﻮﻳﺪ(‪ :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ ﭘﻴﺮوي از ﻗﺮآن وادار ﻧﻤﻮد و ﺧﻮاﻫﺎن‬
‫آن ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮد‪ (2 :‬اﻫﻞ ﺑﻴﺘﻢ‪ .‬راﺟﻊ ﺑﻪ اﻫﻞ ﺑﻴﺘﻢ‪ ،‬ﺧﺪا را ﺑﻪ ﻳﺎد ﺷﻤﺎ ﻣﻲآورم‬
‫)و راﺟﻊ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ و آﻧﺎن را اذﻳﺖ ﻧﻜﻨﻴﺪ(«‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‬
‫ﻛﻪ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﺗﻤﺴﻚ و ﻋﻤﻞ ﺑﻪ آن ﻫﺴﺘﻴﻢ و ﺗﻤﺴﻚ ﻛﻨﻨﺪه و ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻪ آن‬
‫ﮔﻤﺮاه ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻛﺘﺎب ﺧﺪا‪ ،‬ﻗﺮآن اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺟﺎي دﻳﮕﺮي ﻏﻴﺮ از اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي آﻣﺪه اﺳﺖ؛ ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ در ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ از ﺟﺎﺑﺮ آﻣﺪه ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‬
‫در ﺣﺠﺔاﻟﻮداع‪ ،‬در روز ﻋﺮﻓﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺧﻄﺒﻪ ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻭﻗﺪ‬
‫ﺗﺮﻛﺖ ﻓﻴﻜﻢ ﻣﺎ ﻟﻦ ﺗﻀﻠﻮا ﺑﻌﺪﻩ إﻥ اﻋﺘﺼﻤﺘﻢ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب اﷲ«‪» :1‬در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﭼﻴﺰي را ﺑﻪ‬
‫ﺟﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪام ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﺪان ﭼﻨﮓ زﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آن ﻫﺮﮔﺰ ﮔﻤﺮاه ﻧﻤﻲﺷﻮﻳﺪ؛ و آن‪ ،‬ﻛﺘﺎب‬
‫ﺧﺪا )ﻗﺮآن( اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص اﻫﻞ ﺑﻴﺘﺶ را ﺑﻪ اﻣﺖ اﺳﻼم ﻳﺎدآوري ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻣﻘﺘﻀﻲ آن اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫آﻧﺎن ﭼﻴﺰي را ﺑﻪ ﻳﺎد آورﻧﺪ و ﺑﺮ آن ﻣﻮاﻇﺒﺖ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ از ﻗﺒﻴﻞ دادن‬
‫ﺣﻘﻮق اﻫﻞ ﺑﻴﺖ و اﻣﺘﻨﺎع و ﺧﻮدداري از ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ ﺑﻪ آﻧﺎن‪ .‬و اﻳﻦ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻗﺒﻞ از ﻏﺪﻳﺮ ﺧﻢ آن را ذﻛﺮ ﻛﺮده ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در ﻏﺪﻳﺮ ﺧﻢ دﺳﺘﻮر دﻳﻨﻲ ﺗﺎزهاي ﻧﻪ در ﺣﻖ ﻋﻠﻲ و ﻧﻪ در‬
‫ﺣﻖ دﻳﮕﺮان‪ ،‬ﻧﻪ راﺟﻊ ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ و ﻧﻪ راﺟﻊ ﺑﻪ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي‪ ،‬ﻧﺎزل ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬و اﻳﻦ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ از ﺟﻤﻠﻪ اﺣﺎدﻳﺜﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺴﻠﻢ آن را رواﻳﺖ ﻛﺮده و ﺑﺨﺎري آن را‬
‫رواﻳﺖ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﻣﺬي ﻫﻢ آن را رواﻳﺖ ﻛﺮده اﻣﺎ اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ را ﺑﺪان اﻓﺰوده اﺳﺖ‪» :‬ﻭأﳖﲈ ﻟﻦ ﻳﻔﱰﻗﺎ‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ,‬ﺷﲈرﻩ ‪.١٢١٨‬‬

‫‪١٤٠‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪141‬‬

‫ﻋﲇ اﳊﻮض«‪» :‬و آن دو ﻫﺮﮔﺰ از ﻫﻢ ﺟﺪا ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ در ﺣﻮض‬

‫ﺣﺘﻰ ﻳﺮدا ﱠ‬
‫)ﻛﻮﺛﺮ( ﺑﺮ ﻣﻦ وارد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ«‪ .‬راﺟﻊ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺟﻤﻠﺔ اﺿﺎﻓﻲ از اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ‬
‫ﭘﺮﺳﻴﺪه ﺷﺪه و او آن را ﺿﻌﻴﻒ داﻧﺴﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ از ﻋﻠﻤﺎ آن را ﺿﻌﻴﻒ‬
‫داﻧﺴﺘﻪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ آن‪ ،‬ﺻﺤﻴﺢ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ ﺻﺤﺖ اﻳﻦ ﺟﻤﻠﺔ اﺿﺎﻓﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ دﻻﻟﺖ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺠﻤﻮع ﻋﺘﺮت ﻛﻪ ﺑﻨﻲ ﻫﺎﺷﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﮔﻤﺮاﻫﻲ اﺗﻔﺎق ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬و‬
‫ﻋﺘﺮت ﺑﺮ اﻣﺎﻣﺖ ﻋﻠﻲ‪ 1‬و اﻓﻀﻞ ﺑﻮدن او اﺗﻔﺎق ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ اﻣﺎﻣﺎن ﻋﺘﺮت از ﻗﺒﻴﻞ اﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﺎس و دﻳﮕﺮان‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ را ﺑﺮاي ﺧﻼﻓﺖ ﻣﻘﺪم داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬و ﻧﻘﻞ ﺛﺎﺑﺖ و ﺻﺤﻴﺢ‬
‫از ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻋﻠﻤﺎي اﻫﻞ ﺑﻴﺖِ ﺑﻨﻲ ﻫﺎﺷﻢ اﻋﻢ از ﺗﺎﺑﻌﻴﻦ و ﺗﺒﻊ ﺗﺎﺑﻌﻴﻦ از ﻓﺮزﻧﺪان ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ‬
‫ﻋﻠﻲ و ﻓﺮزﻧﺪان ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ و دﻳﮕﺮان‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ را ﺑﺮاي‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﺧﻼﻓﺖ ﺑﺮﺗﺮى دادهاﻧﺪ و آن دو ﻧﻔﺮ را ﺑﺮ ﻋﻠﻲ اﻓﻀﻞ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫دارﻗﻄﻨﻲ ﻛﺘﺎب »ﺛﻨﺎءاﻟﺼﺤﺎﺑﺔ ﻋﻠﯽ اﻟﻘﺮاﺑﺔ‪ ,‬ﻭﺛﻨﺎءاﻟﻘﺮاﺑﺔ ﻋﻠﯽ اﻟﺼﺤﺎﺑﺔ« )ﺗﻤﺠﻴﺪ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ از ﻧﺰدﻳﻜﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص و ﺗﻤﺠﻴﺪ ﻧﺰدﻳﻜﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص از ﺻﺤﺎﺑﻪ( را ﺗﺼﻨﻴﻒ‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﻛﻤﺎل و ﻓﻀﺎﻳﻞ ﻋﻠﻲ اﺧﺘﻼﻓﻲ ﻧﺪارﻧﺪ و ﻣﻌﺘﺮفاﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻠﻲ‬
‫درﺟﺔ واﻻﻳﻲ از ﻛﻤﺎل دارد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﺧﺘﻼف ﺑﺮ ﺳﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ او ﻛﺎﻣﻞﺗﺮ و‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬اﺑﻦ ﻛﺜﲑ )‪ (:‬در ﻛﺘﺎب »اﻟﺒﺪاﻳﺔ ﻭاﻟﻨﻬﺎﻳﺔ«‪ ٢٢٥/٧ ,‬ﻣﯽﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻣﺎ آﻧﭽﻪ ﻛـﻪ ﺑـﺴﻴﺎری از ﻧﺎداﻧـﺎﻥ ﺷـﻴﻌﻪ ﻭ ﻧﻘـﻞ‬
‫ﻛﻨﻨﺪﮔﺎﻥ اﲪﻖ ﻭ ﻧﺎداﻥ اﻓﱰا ﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﱪ ص ﻭﺻﻴﺖ ﻧﻤﻮدﻩ ﻛﻪ ﻋﲇ ﺟﺎﻧﺸﲔ اﻭ ﺑﺎﺷﺪ‪ ,‬ﭼﻨـﲔ ﭼﻴـﺰی درﻭغ ﻭ‬
‫ﲠﺘﺎﻥ ﻭ اﻓﱰای ﺑﺰرﮔﯽ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻻزﻣﻪاش آﻥ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﮔﻨﺎﻩ ﻭ ﺧﻴﺎﻧﺖ ﺑﺰرﮔﯽ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪﻩاﻧﺪ‪ ,‬زﻳﺮا در اﻳـﻦ‬
‫ﺻﻮرت آﻧﺎﻥ ﺑﻌﺪ از ﭘﻴﺎﻣﱪ ص ﺑﯽﺧﻮد ﻭ ﺑﺪﻭﻥ ﻫﻴﭻ ﺳﺒﺒﯽ ﻭﺻﻴﺖ ﭘﻴﺎﻣﱪ ص را اﺟﺮا ﻧﻜﺮدﻩ ﻭ اﻣﺮ ﺧﻼﻓﺖ را ﺑـﻪ‬
‫ﻋﲇ ﻧﺪادﻩاﻧﺪ ﻭ اﻳﻦ ﺣﻖ ﹼ‬
‫ﻣﺴﻠﻢ اﻭ را ﺑﻪ دﻳﮕﺮاﻥ دادﻩاﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻛﺴﯽ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﺧـﺪا ﻭ ﭘﻴـﺎﻣﱪ ص اﻳـﲈﻥ دارد ﻭ ﺑـﺮاﻳﺶ‬
‫ﻣﺘﺤﻘﻖ ﺷﺪﻩ ﻛﻪ دﻳﻦ اﺳﻼﻡ‪ ,‬ﺣﻖ اﺳﺖ‪ ,‬ﺑﻄﻼﻥ ﻭ ﺑﯽاﺳﺎس ﺑﻮدﻥ اﻳﻦ اﻓﱰا را درک ﻣﯽﻛﻨـﺪ; زﻳـﺮا ﺻـﺤﺎﺑﻪ ﺑﻌـﺪ از‬
‫ﭘﻴﺎﻣﱪاﻥ‪ ,‬ﲠﱰﻳﻦ اﻧﺴﺎﻥﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻭ آﻧﺎﻥ در ﲠﱰﻳﻦ دﻭرﻩﻫﺎی اﻳﻦ اﻣﺖ زﻳﺴﺘﻪاﻧﺪ; اﻣﺘﯽ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻧـﺺ ﻗـﺮآﻥ ﻭ اﲨـﺎع‬
‫ﻋﻠﲈی ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻭ ﺣﺎﻝ‪ ,‬اﴍﻑ اﻣﺖﻫﺎﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪١٤١‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪142‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮ از ﺳﻪ ﺧﻠﻴﻔﺔ دﻳﮕﺮ )اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮ و ﻋﺜﻤﺎن( اﺳﺖ و آﻳﺎ او ﺑﺮاي اﻣﺮ ﺧﻼﻓﺖ از آن‬
‫ﺳﻪ ﻧﻔﺮ‪ ،‬ﻣﺴﺘﺤﻖﺗﺮ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ‪.1‬‬
‫‪ -2‬ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺒﺎﻫﻠﻪ‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ آن را از ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻲ وﻗﺎص رواﻳﺖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬او در‬
‫ﺣﺪﻳﺜﻲ ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪¿ ¾ ½ ¼ »{ :‬‬
‫‪) .z à  Á À‬آل ﻋﻤﺮان‪.(61 :‬‬
‫»ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ ﻣﺎ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد را دﻋﻮت ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻫﻢ ﻓﺮزﻧـﺪان ﺧـﻮد را؛ ﻣـﺎ زﻧـﺎن‬
‫ﺧﻮﻳﺶ را دﻋﻮت ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻫﻢ زﻧﺎن ﺧﻮد را؛ ﻣﺎ از ﻧﻔﻮس ﺧﻮد دﻋﻮت ﻛﻨـﻴﻢ‪ ،‬ﺷـﻤﺎ‬
‫ﻫﻢ از ﻧﻔﻮس ﺧﻮد«‪.‬‬
‫رﺳﻮل اﷲ ص ﻋﻠﻲ و ﻓﺎﻃﻤﻪ و ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦ را ﻓﺮا ﺧﻮاﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻟﻠﻬﻢ‬
‫ﻫﺆﻻء أﻫﲇ«‪» :2‬ﺧﺪاﻳﺎ‪ ،‬اﻳﻨﺎن ﺧﺎﻧﻮادة ﻣﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻫﻴﭻ دﻻﻟﺘﻲ ﺑﺮ اﻣﺎﻣﺖ ﻋﻠﻲ و اﻓﻀﻞ ﺑﻮدن او ﻧﺪارد؛ زﻳﺮا ﻓﺎﻃﻤﻪ و ﺣﺴﻦ‬
‫و ﺣﺴﻴﻦ ﻫﻢ در آن ﺷﺮﻳﻚ ﻋﻠﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻲﮔﺮدد ﻛﻪ ﭼﻨﺎن اﻣﺮي ﻣﺨﺘﺺ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺮدان و ذﻛﻮر و اﺋﻤﻪ ﻧﺪارد ﺑﻠﻜﻪ زن و ﺑﭽﻪ ﻫﻢ در آن ﺷﺮﻛﺖ دارﻧﺪ؛ زﻳﺮا ﺣﺴﻦ و‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﻣﻮﻗﻊ ﻣﺒﺎﻫﻠﻪ ﻛﻮدك ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺪﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻦ اﻓﺮاد را ﻓﺮا ﺧﻮاﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ دﺳﺘﻮر داد ﺗﺎ دو ﻃﺮف‪ ،‬ﻧﺰدﻳﻜﺎن و ﻓﺮزﻧﺪان و زﻧﺎن و ﺧﻮدﺷﺎن را ﻓﺮا ﺧﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻫﺮ ﻳﻚ از آﻧﺎن‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪان و زﻧﺎﻧﺶ و ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮد از ﻟﺤﺎظ ﻧﺴﺐ را ﻓﺮا‬
‫ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬و اﻳﻨﺎن از ﻟﺤﺎظ ﻧﺴﺐ‪ ،‬ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮﻳﻦ اﻓﺮاد ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻮدﻧﺪ اﮔﺮ ﭼﻪ دﻳﮕﺮان‬
‫در ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص از آﻧﺎن ﺑﺮﺗﺮ ﺑﻮدﻧﺪ؛ ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص اﻣﺮ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ‬
‫ﭘﻴﺮوان ﺧﻮد را ﻓﺮا ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﻘﺼﻮد اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮﻳﻦ اﻓﺮاد از ﻟﺤﺎظ‬
‫ﻧﺴﺐ را ﻓﺮا ﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن در ﺳﺮﺷﺖ اﻧﺴﺎن‪ ،‬آن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺗﺮس دارد‪،‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ٣٢٥/٢ ,‬ﻭ ‪ ٨٥/٤ ;٣٢٦‬ﻭ ‪.١٠٤‬‬
‫‪ −٢‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ,‬ﺷﲈرﻩ ‪.٢٤٠٤‬‬

‫‪١٤٢‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪143‬‬

‫ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان و ﻧﺰدﻳﻜﺎﻧﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮدة‪» :‬وأﻧﻔﺴﻨﺎ وأﻧﻔﺴﻜﻢ« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺮداﻧﻤﺎن و‬

‫ﻣﺮداﻧﺘﺎن اﺳﺖ؛ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺮداﻧﻲ ﻛﻪ در دﻳﻦ و ﻧﺴﺐ از ﺟﻨﺲ ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺮداﻧﻲ ﻛﻪ از‬
‫ﺟﻨﺲ ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و ﻣﺮاد در اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﻫﻢ ﺟﻨﺴﻲ در ﻗﺮاﺑﺖ و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي‬
‫اﺳﺖ‪ .‬و اﻳﻨﻜﻪ ﻋﻠﻲ ﺑﺮاي ﻣﺒﺎﻫﻠﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه‪ ،‬ﭼﻮن در ﻣﻴﺎن ﻧﺰدﻳﻜﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻛﺴﻲ‬
‫ﻧﺒﻮده ﻛﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﺶ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،1‬ﻣﻮﺟﺐ آن ﻧﻤﻲﮔﺮدد ﻛﻪ در ﭼﻴﺰي ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻣﺴﺎوي و‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻄﻠﻖ از ﺳﺎﻳﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ ،‬اﻓﻀﻞ و ﺑﺮﺗﺮ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬او ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ‬
‫ﻣﺒﺎﻫﻠﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻧﻮع ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻧﺼﻴﺒﺶ ﺷﺪه ﻛﻪ آن ﻫﻢ ﻣﻴﺎن او و ﻣﻴﺎن ﻓﺎﻃﻤﻪ و ﺣﺴﻦ و‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﻣﺸﺘﺮك اﺳﺖ‪.2‬‬
‫‪ -3‬ﺣﺪﻳﺚ ﻛﺴﺎء‪ :‬ﻣﺴﻠﻢ از ﻋﺎﻳﺸﻪ ك رواﻳﺖ ﻛﺮده ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬رﺳﻮل اﷲ ص‬
‫ﺑﺎﻣﺪادي ﺑﻴﺮون رﻓﺖ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﭼﺎدري از ﻣﻮي ﺳﻴﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ‪ .‬ﺣﺴﻦ ﺑﻦ‬
‫ﻋﻠﻲ آﻣﺪ و او را زﻳﺮ آن ﭼﺎدر ﺑﺮد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺣﺴﻴﻦ آﻣﺪ و او را ﻫﻢ زﻳﺮ آن ﭼﺎدر ﺑﺮد‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﻓﺎﻃﻤﻪ آﻣﺪ و او را زﻳﺮ آن ﺑﺮد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻋﻠﻲ آﻣﺪ و او را ﻫﻢ زﻳﺮ آن ﭼﺎدر ﺑﺮد و‬
‫ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮد‪.3 z ` _ ~ } | { z y x w { :‬‬
‫)اﺣﺰاب‪.(33 :‬‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﻘﻂ ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ ﭘﻠﻴﺪى و ﮔﻨﺎه را از ﺷﻤﺎ اﻫﻞ ﺑﻴﺖ دور ﻛﻨﺪ و ﻛﺎﻣﻼ ﺷﻤﺎ را‬
‫ﭘﺎك ﺳﺎزد«‪.‬‬
‫اﻣﺎ در اﻳﻦ آﻳﻪ ﻫﻴﭻ دﻻﻟﺘﻲ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﻣﻌﺼﻮم ﺑﻮدن و اﻣﺎﻣﺘﺸﺎن وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﻳﻦ اﻣﺮ از دو ﺟﻬﺖ ﻣﺤﻘﻖ و ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬زﻳﺮا از ﻣﻴﺎﻥ ﻋﻤﻮﻫﺎی ﭘﻴﺎﻣﱪ ص ﺟﺰ ﻋﺒﺎس ﻛﺴﯽ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﲈﻧﺪﻩ ﺑﻮد ﻭ ﻋﺒﺎس ﻫـﻢ از ﭘﻴـﺸﮕﺎﻣﺎﻥ ﻧﺨـﺴﺘﲔ ﻧﺒـﻮد ﻭ‬
‫ﳘﺎﻧﻨﺪ ﻋﲇ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﱪ ص ﻧﺰدﻳﮏ ﻭ ﻭاﺑﺴﺘﻪ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻭ از ﻣﻴﺎﻥ ﻋﻤﻮزادﻩﻫﺎﻳﺶ ﻫﻢ ﻛﺴﯽ ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﲇ ﻧﺒﻮد ﻭ ﺟﻌﻔﺮ ﻗﺒـﻞ‬
‫از آﻥ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪﻩ ﺑﻮد‪) .‬اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ(‪.‬‬
‫‪ −٢‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ١٢٥/٢ ,‬ﻭ ‪.٣٤/٤ ;١١/٣ ;١٢٦‬‬
‫‪ −٣‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ,‬ﺑﻪ ﺷﲈرﻩ ‪ ٢٤٢٤‬آﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٤٣‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪144‬‬

‫اول – ﻓﺮﻣﻮدة‪.z ` _ ~ } | { z y x w{ :‬‬

‫)اﺣﺰاب‪.(33 :‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آﻳﺎت‪) .z x w v u t s r { :‬ﻣﺎﺋﺪه‪.(6 :‬‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺸﻜﻠﻰ ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ اﻳﺠﺎد ﻛﻨﺪ«‪.‬‬
‫{ « ¬ ® ¯ ‪) .z‬ﺑﻘﺮه‪.(185 :‬‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ آﺳﺎﻳﺶ ﺷﻤﺎ را ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ و ﺧﻮاﻫﺎن زﺣﻤﺖ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺖ«‪.‬‬
‫و{ ¶ ¸ ‪) .z º ¹‬ﻧﺴﺎء‪.(26 :‬‬
‫»و ﻧﻪ زﺣﻤﺖ ﺷﻤﺎ را ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ«‪.‬‬
‫ﻛﻪ ارادة ﺧﺪا در اﻳﻦ آﻳﺎت در ﺑﺮدارﻧﺪة ﻣﺤﺒﺖ ﺧﺪاوﻧﺪي ﺑﺮاي آن ﻣﺮاد و رﺿﺎﻳﺖ‬
‫و ﺧﺸﻨﻮدي او ﺑﻪ آن اﺳﺖ‪ .‬و ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﺑﺮاي ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺗﺸﺮﻳﻊ ﻧﻤﻮده و آﻧﺎن را ﺑﺪان‬
‫اﻣﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﻴﺎﻣﺪه ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻦ ﻣﺮاد را آﻓﺮﻳﺪه و آن را ﺗﻘﺪﻳﺮ ﻧﻤﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬و در اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﻴﺎﻣﺪه ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﻣﺮي ﻣﺤﺎل و ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬دﻟﻴﻞ آن ﻫﻢ‬
‫ﻓﺮﻣﻮدة ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻌﺪ از ﻧﺰول اﻳﻦ آﻳﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬اﻟﻠﻬﻢ إﻥ ﻫﺆﻻء أﻫﻞ ﺑﻴﺘﻲ‬
‫ﹰ‬
‫ﺗﻄﻬﲑا«‪» :‬ﺧﺪاﻳﺎ‪ ،‬اﻳﻨﺎن اﻫﻞ ﺑﻴﺖ ﻣﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﭘﺲ ﭘﻠﻴﺪي‬ ‫ﻓﺄذﻫﺐ ﻋﻨﻬﻢ اﻟﺮﺟﺲ ﻭﻃﻬﺮﻫﻢ‬
‫را از آﻧﺎن دور ﻛﻦ و آﻧﺎن را ﻛﺎﻣﻼً ﭘﺎك ﺳﺎز«‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﺑﻪ وﻗﻮع آن ﺧﺒﺮ ﻧﺪاده‪ ،‬ﭼﻮن اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ اﻣﺮي واﻗﻊ ﻣﻲﺑﻮد‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ وﻗﻮع آن ﻣﻮرد ﺳﺘﺎﻳﺶ و ﺗﻤﺠﻴﺪ ﻗﺮار ﻣﻲداد و او را ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاري ﻣﻲﻧﻤﻮد و ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﺑﻪ دﻋﺎ اﻛﺘﻔﺎ ﻧﻤﻲﻧﻤﻮد‪.1‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﮔﻮﻳﻢ‪ :‬از اﻳﻦرﻭ ﻓﻬﻤﻴﺪﻩ ﻣﯽﺷﻮد ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت‪» :‬آﻟﻪ اﻟﻄﻴﺒﲔ اﻟﻄﺎﻫﺮﻳﻦ« درﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ; زﻳﺮا اﻳـﻦ ﻋﺒـﺎرت از ﺑـﺎب‬
‫ﺧﱪ اﺳﺖ در ﺣﺎﻟﯽ ﻛﻪ در ﻫﻴﭻ آﻳﻪ ﻭ ﺣﺪﻳﺜﯽ ﻧﻴﺎﻣﺪﻩ ﻛﻪ راﺟﻊ ﺑﻪ ﭘﺎک ﺑﻮدﻥ آﻝ ﻭ ﺧﺎﻧﺪاﻥ ﭘﻴـﺎﻣﱪ ص ﺧـﱪی آﻣـﺪﻩ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻭ آﻧﭽﻪ در آﻳﻪ ﻭ ﺣﺪﻳﺚ ﻓﻮﻕ اﻟﺬﻛﺮ آﻣـﺪﻩ‪ ,‬از ﺑـﺎب ﻃﻠـﺐ ﻭ ﺧﻮاﺳـﺘﻦ اﺳـﺖ ﻭ ﻣﻴـﺎﻥ اردﻩ ﺗـﴩﻳﻌﯽ ﻭ ارادﻩ‬
‫ﺗﻜﻮﻳﻨﯽ ﻓﺮﻕ ﻭﺟﻮد دارد‪.‬‬

‫‪١٤٤‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪145‬‬

‫از ﺟﻤﻠﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ را روﺷﻦ ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ آﻳﻪ از‬
‫ﻫﻤﺴﺮان ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻧﺎم ﺑﺮده ﺷﺪه و آﻧﺎن ﻣﻮرد ﺧﻄﺎب آﻳﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﺎن‬
‫دﺳﺘﻮر داده ﺗﺎ ﺧﻮد را ﭘﺎك ﺳﺎزﻧﺪ و ﺑﻪ آﻧﺎن وﻋﺪة ﺛﻮاب ﺑﺮ اﻧﺠﺎم آن و ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻋﻘﺎب ﺑﺮ‬
‫ﺗﺮك آن ﻧﻤﻮده اﺳﺖ؛ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪Ã Â Á À ¿ ¾ ½{ :‬‬
‫‪F E D C B Î Í Ì Ë Ê É ÈÇ Æ Å Ä‬‬
‫‪UTS RQPONMLKJ IHG‬‬
‫‪g f e d c b a ` _ ^ ] \ [ Z Y X WV‬‬
‫‪t s r q p o nm l k j i h‬‬
‫‪) .z ` _ ~ } | { z y x w vu‬اﺣﺰاب‪:‬‬
‫‪.(33-30‬‬
‫»اى ﻫﻤﺴﺮان ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ! ﻫﺮ ﻛﺪام از ﺷﻤﺎ ﮔﻨﺎه آﺷﻜﺎر و ﻓﺎﺣﺸﻰ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﻮد‪ ،‬ﻋﺬاب او‬
‫دوﭼﻨﺪان ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؛ و اﻳﻦ ﺑﺮاى ﺧﺪا آﺳﺎن اﺳﺖ‪ .‬و ﻫﺮ ﻛـﺲ از ﺷـﻤﺎ ﺑـﺮاى ﺧـﺪا و‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﺧﻀﻮع ﻛﻨﺪ و ﻋﻤـﻞ ﺻـﺎﻟﺢ اﻧﺠـﺎم دﻫـﺪ‪ ،‬ﭘـﺎداش او را دو ﭼﻨـﺪان ﺧـﻮاﻫﻴﻢ‬
‫ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬و روزى ﭘﺮارزﺷﻰ ﺑﺮاى او آﻣﺎده ﻛﺮدهاﻳﻢ‪ .‬اى ﻫﻤﺴﺮان ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ! ﺷـﻤﺎ ﻫﻤﭽـﻮن‬
‫ﻳﻜﻰ از زﻧﺎن ﻣﻌﻤﻮﻟﻰ ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ اﮔﺮ ﺗﻘﻮا ﭘﻴﺸﻪ ﻛﻨﻴﺪ؛ ﭘﺲ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاى ﻫـﻮساﻧﮕﻴـﺰ ﺳـﺨﻦ‬
‫ﻧﮕﻮﻳﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﻤﺎردﻻن در ﺷﻤﺎ ﻃﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺳﺨﻦ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ! و در ﺧﺎﻧﻪﻫﺎى ﺧﻮد‬
‫ﺑﻤﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻮن دوران ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ )در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم( ﻇـﺎﻫﺮ ﻧـﺸﻮﻳﺪ‪ ،‬و ﻧﻤـﺎز را‬
‫ﺑﺮﭘﺎ دارﻳﺪ‪ ،‬و زﻛﺎت را ﺑﭙﺮدازﻳﺪ‪ ،‬و ﺧﺪا و رﺳـﻮﻟﺶ را اﻃﺎﻋـﺖ ﻛﻨﻴـﺪ؛ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻓﻘـﻂ‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ ﭘﻠﻴﺪى و ﮔﻨﺎه را از ﺷﻤﺎ اﻫﻞ ﺑﻴﺖ دور ﻛﻨﺪ و ﻛﺎﻣﻼ ﺷﻤﺎ را ﭘﺎك ﺳﺎزد«‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻫﻤﺔ ﺧﻄﺎبﻫﺎ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻫﻤﺴﺮان ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص اﺳﺖ و ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻣﺮ و ﻧﻬﻲ و وﻋﺪه‬
‫و وﻋﻴﺪ ﻣﺘﻮﺟﻪ آﻧﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ از آﻧﺠﺎﻳﻲ ﻛﻪ روﺷﻦ ﺷﺪه ﻛﻪ ﻣﻨﻔﻌﺖ و ﻓﺎﻳﺪة ﻣﻮﺟﻮد در‬
‫آﻳﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻤﺴﺮان ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص و دﻳﮕﺮ اﻓﺮاد اﻫﻞ ﺑﻴﺖ اﺳﺖ و ﺗﻄﻬﻴﺮ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺧﻄﺎب و‬
‫ﻏﻴﺮ آن آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﻄﻬﻴﺮ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺨﺘﺺ ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮان ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ‬

‫‪١٤٥‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪146‬‬

‫ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻫﻞ ﺑﻴﺖ را در ﺑﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬و ﻋﻠﻲ و ﻓﺎﻃﻤﻪ و ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦ از دﻳﮕﺮ اﻓﺮاد‬
‫اﻫﻞ ﺑﻴﺖ )ﺑﺠﺰ ﻫﻤﺴﺮان ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص( ﺑﻪ اﻣﺮ ﺗﻄﻬﻴﺮ ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮﻧﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬
‫ص ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي آﻧﺎن دﻋﺎ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫دوم – ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ‪ :‬ﻓﺮض ﻛﻦ ﻛﻪ آﻳﺔ ﻣﺬﻛﻮر ﺑﺮ ﭘﺎك ﺑﻮدن آﻧﺎن )ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ،‬ﺣﺴﻦ‬
‫و ﺣﺴﻴﻦ( و دور ﮔﺮداﻧﻴﺪن ﭘﻠﻴﺪي از آﻧﺎن دﻻﻟﺖ دارد‪ ،‬اﻣﺎ در آﻳﻪ ﭼﻴﺰي وﺟﻮد ﻧﺪارد‬
‫ﻛﻪ ﺑﺮ ﻋﺼﻤﺖ آﻧﺎن از ﺧﻄﺎ دﻻﻟﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دﻟﻴﻠﺶ ﻫﻢ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از‬
‫دﺳﺘﻮراﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮان ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص داده‪ ،‬ﻧﺨﻮاﺳﺘﻪ ﻛﻪ ﺧﻄﺎ و اﺷﺘﺒﺎه از آﻧﺎن ﺻﺎدر‬
‫ﻧﺸﻮد؛ زﻳﺮا ﺧﻄﺎ و اﺷﺘﺒﺎه ﺑﺮاي آﻧﺎن و دﻳﮕﺮان ﺑﺨﺸﻮده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺎك ﮔﺮداﻧﻴﺪن از‬
‫ﮔﻨﺎه ﺑﻪ دو ﺻﻮرت اﺳﺖ‪ :‬ﻳﺎ ﺑﻨﺪه آن ﮔﻨﺎه را اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻲﻫﺪ‪ ،‬و ﻳﺎ آن را اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ و‬
‫ﺑﻌﺪاً از آن ﺗﻮﺑﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪m l k j{ :‬‬
‫‪) .zp o n‬ﺗﻮﺑﻪ‪» .(103 :‬از اﻣﻮال آﻧﻬﺎ ﺻﺪﻗﻪاى )ﺑﻌﻨﻮان زﻛﺎت( ﺑﮕﻴﺮ‪ ،‬ﺗﺎ‬
‫ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ آن‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﭘﺎك ﺳﺎزى و ﭘﺮورش دﻫﻰ«‪.‬‬
‫ﭘﺲ دﻋﺎي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﺎن را ﻛﺎﻣﻼً ﭘﺎك ﺳﺎزد‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ دﻋﺎي‬
‫اوﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ در دل آﻧﺎن ﻧﻴﺮوي ﺧﻴﺮات و ﺣﺴﻨﺎت را رﺷﺪ دﻫﺪ و درﺟﺎت آﻧﺎن را‬
‫ﺑﺎﻻ ﺑﺮد و آﻧﺎن را ﭘﺎك ﮔﺮداﻧﺪ و آﻧﺎن را در زﻣﺮة ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎران ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬و ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺸﻤﻮل آن ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﻃﻬﺎرﺗﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺮاي آﻧﺎن‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﻃﻬﺎرﺗﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ؛ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﻣﻮده‬
‫اﺳﺖ‪» :‬اﻟﻠﻬﻢ ﻃﻬﺮﲏ ﻣﻦ ﺧﻄﺎﻳﺎﻱ ﺑﺎﻟﺜﻠﺞ ﻭاﻟﱪد ﻭاﳌﺎء اﻟﺒﺎرد«‪» :1‬ﺧﺪاﻳﺎ‪ ،‬ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﺑﺮف و‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ,‬ﺷﲈرﻩ ‪ .٤٧٦‬ﻋﺒﺎرت ﺣﺪﻳﺚ اﻳﻦ اﺳﺖ‪» :‬اﻟﻠﻬﻢ ﻃﻬﺮﲏ ﺑﺎﻟﺜﻠﺞ ﻭاﻟﱪد ﻭاﳌﺎء اﻟﺒﺎرد‪ ,‬اﻟﻠﻬﻢ ﻃﻬـﺮﲏ‬
‫ﻣﻦ اﻟﺬﻧﻮب ﻭاﳋﻄﺎﻳﺎ‪ ,‬ﻛﲈ ﻳﻨﻘﯽ اﻟﺜﻮب اﻷﺑﻴﺾ ﻣﻦ اﻟﺪﻧﺲ«‪» :‬ﺧﺪاﻳﺎ‪ ,‬ﺑﻪ ﻭﺳﻴﻠﻪ ﺑﺮﻑ ﻭ ﺗﮕﺮگ ﻭ آب ﺧﻨﮏ‪ ,‬ﻣـﺮا از‬
‫ﮔﻨﺎﻫﺎﻥ ﻭ ﺧﻄﺎﻫﺎ ﭘﺎک ﮔﺮداﻥ ﳘﺎﻥ ﻃﻮر ﻛﻪ ﻟﺒﺎس ﺳﻔﻴﺪ را از ﭼﺮک ﻭ ﻧﺎﭘﺎﻛﯽ‪ ,‬ﭘﺎﻛﻴﺰﻩ ﻣـﯽداری«‪) .‬ﺳـﻨﻦ اﺑـﻮداﻭد‪,‬‬
‫ﺷﲈرﻩ ‪ ;٨٤٦‬ﺳﻨﻦ ﺗﺮﻣﺬی‪ ,‬ﺷﲈرﻩ ‪ ;٣٥٤١‬ﺳﻨﻦ ﻧﺴﺎﺋﯽ‪ ١٩٨/١ ,‬ﻭ ‪ ,١٩٩‬ﻣﺒﺤﺚ ﻏﺴﻞ; ﻣـﺴﻨﺪ اﲪـﺪ ﺑـﻦ ﺣﻨﺒـﻞ‪,‬‬
‫‪.٣٨١/٤‬‬

‫‪١٤٦‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪147‬‬

‫ﺗﮕﺮگ و آب ﺧﻨﻚ‪ ،‬ﻣﺮا از ﺧﻄﺎﻫﺎﻳﻢ ﭘﺎك ﮔﺮدان«‪ .‬ﭘﺲ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﮔﻨﺎﻫﺶ ﺑﺨﺸﻮده ﺷﺪه‬
‫ﻳﺎ ﻣﺤﻮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﻛﺎﻣﻼً از آن ﮔﻨﺎه ﭘﺎك ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬اﻣﺎ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺣﺎﻟﺖ‬
‫آﻟﻮده ﺑﻪ ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺶ ﻣﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﺣﺎل ﺣﻴﺎﺗﺶ از آن ﮔﻨﺎﻫﺎن ﭘﺎك ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻼﺻﻪ‪،‬‬
‫ﭘﺎك ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را اراده ﻛﺮده و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص دﻋﺎي آن را ﻛﺮده‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي‬
‫ﻋﺼﻤﺖ از ﮔﻨﺎه ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ ‪ :‬در ﺟﺎي دﻳﮕﺮي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﺒﺮ ﻧﺪاده ﻛﻪ او ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻫﻞ ﺑﻴﺖ‬
‫را ﭘﺎك ﮔﺮداﻧﻴﺪه و ﭘﻠﻴﺪي را از آﻧﺎن دور ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي اﻓﺘﺮا و دروغ‬
‫ﺑﺴﺘﻦ ﺑﻪ ﺧﺪاﺳﺖ‪ .‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن‬
‫ﺑﻨﻲ ﻫﺎﺷﻢ ﻛﺴﺎﻧﻲ وﺟﻮد داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﺎك ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ‪ .‬و ﭼﻮن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫{‪) .z ` _ ~ } | { z y x w‬اﺣﺰاب‪.(33 :‬‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﻘﻂ ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ ﭘﻠﻴﺪى و ﮔﻨﺎه را از ﺷﻤﺎ اﻫﻞ ﺑﻴﺖ دور ﻛﻨﺪ و ﻛﺎﻣﻼ ﺷﻤﺎ را‬
‫ﭘﺎك ﺳﺎزد«‪.‬‬
‫و ﻗﺒﻼً ذﻛﺮ ﺷﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آﻳﺔ‪.zxwvutsr{ :‬‬
‫)ﻣﺎﺋﺪه‪.(6 :‬‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻤﻰﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺸﻜﻠﻰ ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ اﻳﺠﺎد ﻛﻨﺪ؛ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫـﺪ ﺷـﻤﺎ را ﭘـﺎك‬
‫ﺳﺎزد«‪.‬‬
‫و آﻳﺎت دﻳﮕﺮي از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺎن ﻣﻲدارﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آن ﭼﻴﺰ را ﺑﺮاي‬
‫ﺷﻤﺎ دوﺳﺖ دارد و آن را ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه و ﺷﻤﺎ را ﺑﺪان اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ‬
‫ﻛﺴﻲ ﻛﻪ آن را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ ،‬آن ﻣﺮاد دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﻲ ﺑﺮاﻳﺶ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬و ﻛﺴﻲ ﻛﻪ‬
‫آن را اﻧﺠﺎم ﻧﺪﻫﺪ‪ ،‬آن ﻣﺮاد دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﻲ ﺑﺮاﻳﺶ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪.1‬‬
‫‪ -4‬ﺣﺪﻳﺚ »أﻻ ﺗﺮﴇ أﻥ ﺗﻜﻮﻥ ﻣﻨﻲ ﺑﻤﻨﺰﻟﺔ ﻫﺎرﻭﻥ ﻣﻦ ﻣﻮﺳﻰ«‪ :‬ﺑﺨﺎري ﺑﺎ اﺳﻨﺎد‬
‫ﺧﻮد از ﻣﺼﻌﺐ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ و او ﻫﻢ از ﭘﺪرش رواﻳﺖ ﻧﻤﻮده ﻛﻪ رﺳﻮل اﷲ ص ﺑﻪ ﺟﻨﮓ‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ١٤٦ ,١٤٥/٢ ,‬ﻭ ‪ ٢٠/٤ ;٢١٩‬ﻭ ‪.٣٢‬‬

‫‪١٤٧‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪148‬‬

‫ﺗﺒﻮك رﻓﺖ و ﻋﻠﻲ را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﻛﺮد‪ .‬ﻋﻠﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻳﺎ ﻣﺮا در ﻣﻴﺎن زﻧﺎن و ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﻪ‬
‫ﺟﺎ ﻣﻲﮔﺬاري؟ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬أﻻ ﺗﺮﴇ أﻥ ﺗﻜﻮﻥ ﻣﻨﻲ ﺑﻤﻨﺰﻟﺔ ﻫﺎرﻭﻥ ﻣﻦ ﻣﻮﺳﻰ إﻻﱠ‬
‫أﻧﻪ ﻟﻴﺲ ﻧﺒﻲ ﺑﻌﺪﻱ«‪» :1‬آﻳﺎ راﺿﻲ ﻧﻴﺴﺘﻲ ﻛﻪ )ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﺎر( ﻣﻨﺰﻟﺖ ﺗﻮ در ﻧﺰد ﻣﻦ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻣﻨﺰﻟﺖ ﻫﺎرون در ﻧﺰد ﻣﻮﺳﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻓﻘﻂ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﻧﻴﺴﺖ«‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ وﻟﻲ ﺑﺮ ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻠﻲ ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص دﻻﻟﺖ ﻧﺪارد‪ ،‬زﻳﺮا‪:‬‬
‫‪ -1‬اﻳﻦ اﺳﺘﺨﻼف ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﺳﺘﺨﻼف ﻫﺎرون ﻧﺒﻮد؛ زﻳﺮا ﻟﺸﻜﺮ ﻫﻤﺮاه ﻫﺎرون ﺑﻮد و‬
‫ﻣﻮﺳﻲ ﺗﻨﻬﺎ ﺧﻮدش رﻓﺖ‪ ،‬اﻣﺎ در اﺳﺘﺨﻼف ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺗﻤﺎم ﻟﺸﻜﺮ ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻮد و‬
‫ﻏﻴﺮ از زﻧﺎن و ﻛﻮدﻛﺎن و اﻓﺮاد ﻣﻌﺬور و اﻓﺮاد ﮔﻨﺎﻫﻜﺎر ﻛﺴﻲ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻧﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬
‫ص ﺑﺪﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﻋﻠﻲ را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻓﺮﻣﻮده ﻣﺨﺘﺺ ﮔﺮداﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﮔﻤﺎن ﺿﻌﻒ اﺳﺘﺨﻼف و‬
‫ﻧﻘﺺ درﺟﻪ و ﻣﻘﺎم ﻋﻠﻲ وﺟﻮد داﺷﺖ‪ .‬و اﮔﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻏﻴﺮ از ﻋﻠﻲ ﻛﺲ دﻳﮕﺮي را‬
‫ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ در اﻳﻦ اﺳﺘﺨﻼف ﮔﻤﺎن ﻧﻘﺼﻲ ﻧﻤﻲرﻓﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺎزي ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪاي ﺑﻪ او ﺧﺒﺮ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺸﺒﻴﻪ ﻋﻠﻲ ﺑﻪ ﻫﺎرون ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ را در ﻧﺮﻣﻲِ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ و ﻋﻴﺴﻲ‪ ،‬و ﻋﻤﺮ را در ﺗﻨﺪي و ﺳﺨﺖﮔﻴﺮيِ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﺑﻪ ﻧﻮح و ﻣﻮﺳﻲ ﺗﺸﺒﻴﻪ ﻧﻤﻮده ﺑﻮد‪ .‬در ﻣﻴﺎن اﻣﺖ ﻣﺤﻤﺪ ص ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ‬
‫ﺑﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ و ﻋﻴﺴﻲ و ﻧﻮح و ﻣﻮﺳﻲ ﻹ ﺗﺸﺒﻴﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ اﺧﺘﺼﺎص در ﻛﻤﺎل ﻣﺎﻧﻊ‬
‫ﻣﺸﺎرﻛﺖ در اﺻﻞ ﺗﺸﺒﻴﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬و اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ از ﻫﺎرون ﺑﺮﺗﺮ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﺮ ﻛﺪام از‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﺑﻪ دو ﻧﻔﺮ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺗﺸﺒﻴﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ‪ .‬ﭘﺲ اﻳﻦ ﺗﺸﺒﻴﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫و ﻋﻤﺮ ﺑﻪ دو ﻧﻔﺮ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﺗﺸﺒﻴﻪ ﻋﻠﻲ ﺑﻪ ﻫﺎرون اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در اﻳﻦ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﻨﺰﻟﺖ ﻋﻠﻲ ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﻨﺰﻟﺖ ﻫﺎرون ﻧﺰد ﻣﻮﺳﻲ‪ ،‬در ﭼﻴﺰي‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻴﺎق ﻛﻼم ﺑﺮ آن دﻻﻟﺖ دارد‪ ،‬و آن ﻫﻢ اﺳﺘﺨﻼف ﻋﻠﻲ در ﻏﻴﺎب ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎری‪ ,‬ک ‪ ,٦٤‬ب ‪ ,٧٨‬ج ‪ ;١٢٩/٥‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ,‬ﺷﲈرﻩ ‪.٢٤٠٤‬‬

‫‪١٤٨‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪149‬‬

‫اﺳﺖ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻪ ﻣﻮﺳﻲ‪ ،‬ﻫﺎرون را در ﻏﻴﺎب ﺧﻮد‪ ،‬ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮدش ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪ -3‬اﮔﺮ ﻋﻠﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻄﻠﻖ و در ﻫﻤﺔ ﻣﻮارد ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﺎرون ﻣﻲﺑﻮد‪ ،‬در اﻳﻦ‬
‫ﺻﻮرت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻛﺲ دﻳﮕﺮي را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﻧﻤﻲﻛﺮد در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻏﻴﺮ از ﻋﻠﻲ‬
‫ﻛﺴﻲ دﻳﮕﺮ را در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﻛﺮده و ﻋﻠﻲ ﻫﻢ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺣﻀﻮر داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻪ در ﺟﻨﮓ ﺧﻴﺒﺮ ﻛﺲ دﻳﮕﺮي ﻏﻴﺮ از ﻋﻠﻲ را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﻛﺮد و ﻋﻠﻲ در‬
‫ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻴﻤﺎري ﭼﺸﻢ داﺷﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬اﺳﺘﺨﻼف در ﺣﺎل ﺣﻴﺎت ﺧﻮد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‪ ،‬ﻧﻮﻋﻲ از ﻧﻴﺎﺑﺖ و ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻫﺮ ﺣﺎﻛﻤﻲ ﻧﺎﭼﺎر اﺳﺖ آن را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ .‬و ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ در ﺣﺎل ﺣﻴﺎت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬
‫ص‪ ،‬ﺑﺮاي ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﺑﺮ ﺑﻌﻀﻲ از اﻣﺖ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ دارد‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از‬
‫وﻓﺎت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻧﻴﺰ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ اوﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را در ﺟﻨﮓ ﺗﺒﻮك ﻓﺮﻣﻮد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻌﺪ از‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻣﻴﺮ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﺣﺎﺟﻴﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﻋﻠﻲ را ﻫﻢ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه او‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﻋﻠﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻳﺎ ﻣﻦ اﻣﻴﺮ ﻫﺴﺘﻢ ﻳﺎ ﻣﺄﻣﻮر‪1‬؟ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ اﻣﻴﺮ ﺑﻮد و ﻋﻠﻲ و‬
‫ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺄﻣﻮري ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه اﻣﻴﺮﺷﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬و ﻋﻠﻲ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻧﻤﺎز‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ و ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻣﺮدم در ﻣﻴﺎن ﺣﺠﺎج ﻧﺪا ﺳﺮ ﻣﻲداد ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﺳﺎل‪ ،‬ﻫﻴﭻ‬
‫ﻣﺸﺮﻛﻲ ﺣﻖ ﺣﺞ و زﻳﺎرت ﺧﺎﻧﺔ ﺧﺪا را ﻧﺪارد و ﻫﻴﭻ ﺑﺮﻫﻨﻪاي ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻃﻮاف ﻛﻌﺒﻪ‬
‫ﺑﻜﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺪﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﻋﻠﻲ را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎن ﺑﺎ‬
‫ﻋﺮبﻫﺎ را ﺑﺸﻜﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا از ﻋﺎدات و رﺳﻮم ﻋﺮب ﺑﻮد ﻛﻪ ﺟﺰ رﺋﻴﺲ و ﺑﺰرگ ﻗﻮﻣﻲ ﻛﻪ‬
‫از اواﻣﺮش اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻲﺷﻮد ﻳﺎ ﻣﺮدي از ﺧﺎﻧﻮادهاش‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ ﻧﻤﻲﺑﺴﺖ و‬
‫آن ﻋﻬﺪ ﭘﻴﻤﺎن را ﻧﻤﻲﺷﻜﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ -6‬اﮔﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﺧﻮد‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در آن‬
‫ﺻﻮرت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص اﻳﻦ ﺧﻄﺎب را ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﻋﻠﻲ در ﻣﻴﺎن ﻧﻤﻲﮔﺬاﺷﺖ و آن را ﺑﻪ‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﭘﻴﺎﻣﱪ ص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺗﻮ ﻣﺄﻣﻮر ﻫﺴﺘﯽ‪ ,‬ﳘﺎﻥ ﻃﻮر ﻛﻪ ﹰ‬
‫ﻗﺒﻼ ذﻛﺮ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪١٤٩‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪150‬‬

‫ﺗﺄﺧﻴﺮ ﻧﻤﻲاﻧﺪاﺧﺖ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻋﻠﻲ ﺑﻴﺎﻳﺪ و ﮔﻠﻪ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‪ ،‬ﻋﻠﻲ را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد در ﺷﻬﺮ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻧﻤﻮده‪،‬‬
‫از ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت و وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻋﻠﻲ ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﺮ اﻓﻀﻞ ﺑﻮدن و اﻣﺎﻣﺖ ﻋﻠﻲ دﻻﻟﺖ ﻧﺪارد‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﺣﺘﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص اﻓﺮاد دﻳﮕﺮي ﻏﻴﺮ از او را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﻧﻤﻮده ﺑﻮد‪.1‬‬
‫‪ -5‬ﺣﺪﻳﺚ »أﻗﻀﺎﻛﻢ ﻋﲇ« ﮔﻔﺘﺔ ﻋﻤﺮ اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ اﻓﻀﻠﻴﺘﻲ ﺑﺮاي ﻋﻠﻲ اﺛﺒﺎت‬
‫ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ :‬ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻛﺘﺎبﻫﺎي ﺷﺸﮕﺎﻧﺔ ﺣﺪﻳﺚ )ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري‪ ،‬ﺻﺤﻴﺢ‬
‫ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﺳﻨﻦ ﺗﺮﻣﺬى‪ ،‬ﺳﻨﻦ ﻧﺴﺎﺋﻲ‪ ،‬ﺳﻨﻦ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ و ﺳﻨﻦ اﺑﻮداود( و ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻣﺴﺎﻧﻴﺪِ‬
‫ﻣﺸﻬﻮر ﻧﻪ اﺣﻤﺪ و ﻧﻪ دﻳﮕﺮان ﺑﺎ اﺳﻨﺎد ﺻﺤﻴﺢ ﻳﺎ ﺿﻌﻴﻒ‪ ،‬آن را رواﻳﺖ ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫ﻋﻤﺮ‪ ‬ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪» :‬ﹸاﰊ أﻗﺮأﻧﺎ‪ ,‬ﻭﻋﲇ أﻗﻀﺎﻧﺎ«‪» :2‬اُﺑﻲ ﺑﻦ ﻛﻌﺐ از ﻫﻤﺔ ﻣﺎ ﻗﺎريﺗﺮ ﺑﻮد و‬
‫ﻋﻠﻲ ﻫﻢ از ﻫﻤﺔ ﻣﺎ در ﻋﻠﻢ ﻗﻀﺎوت ﻣﻬﺎرت ﺑﻴﺸﺘﺮي دارد«‪ .‬ﻋﻤﺮ اﻳﻦ را ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت‬
‫اُﺑﻲ ﺑﻦ ﻛﻌﺐ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬و ﺣﺪﻳﺜﻲ ﻛﻪ در آن ذﻛﺮي از ﻋﻠﻲ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آﻣﺪه در ﺿﻤﻦ اﻳﻨﻜﻪ‬
‫ﺿﻌﻴﻒ اﺳﺖ‪ ،‬در آن آﻣﺪه ﻛﻪ ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﺒﻞ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺣﻼل و ﺣﺮام از ﻫﻤﻪ ﻋﺎﻟﻢﺗﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬و زﻳﺪ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ در ﻋﻠﻢ ﻣﻴﺮاث از ﻫﻤﻪ ﻋﺎﻟﻢﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﺑﻪ ﻓﺮض اﻳﻦ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ ﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻋﺎﻟﻢﺗﺮ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺣﻼل و ﺣﺮام‬
‫اﺳﺖ ﻋﻠﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮي از ﻛﺴﻲ دارد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻗﻀﺎوت ﻋﺎﻟﻢﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬و ﮔﻔﺘﺔ ﻋﻤﺮ ﻛﻪ‬
‫ﻋﻠﻲ از ﻫﻤﺔ ﻣﺎ در ﻋﻠﻢ ﻗﻀﺎوت ﻣﻬﺎرت ﺑﻴﺸﺘﺮي دارد‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ در داوري ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻇﺎﻫﺮ‬
‫اﺳﺖ و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﺑﺎﻃﻦ و ﻧﻔﺲ اﻷﻣﺮ‪ ،‬ﺣﻜﻢ ﻗﻀﻴﻪ ﺧﻼفِ ﻇﺎﻫﺮ ﺑﺎﺷﺪ وﻟﻲ‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از ﺣﻼل و ﺣﺮام‪ ،‬ﻇﺎﻫﺮ و ﺑﺎﻃﻦ را در ﺑﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.3‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ٩ ,٨/٣ ;٢٢٤/٢ ,‬ﻭ ‪) .٩٢−٨٧/٤ ;١٦‬ﺑﺎ اﺧﺘﺼﺎر ﻭ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺷﲈرﻩﻫﺎ(‪.‬‬
‫‪ −٢‬ﺳﻨﻦ ﺗﺮﻣﺬی‪ ;٣٣٠/٥ ,‬ﻣﺴﻨﺪ اﲪﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ‪ ١٨٤/٣ ,‬ﻭ ‪ ;٢٨١‬ﺳﻨﻦ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪.٥٥/١ ,‬‬
‫‪ −٣‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪.١٣٨/٤ ,‬‬

‫‪١٥٠‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪151‬‬

‫ﺑﻌﻀﻲ از اﺣﺎدﻳﺚ دروغ و ﺳﺎﺧﺘﮕﻲاي ﻛﻪ در ﻓﻀﺎﻳﻞ ﻋﻠﻲ و ﺑﺮاي‬

‫اﺛﺒﺎت ﺧﻼﻓﺖ او ﺑﻌﺪ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‪ ،‬وﺿﻊ ﺷﺪهاﻧﺪ‬

‫‪ -1‬ﺣﺪﻳﺜﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺎن ﻣﻲدارد ﻋﻠﻲ ‪ ‬اﻧﮕﺸﺘﺮ ﺧﻮد را در ﻧﻤﺎز‪ ،‬ﺻﺪﻗﻪ داده و اﻳﻨﻜﻪ‬
‫آﻳﺔ‪) .z º ¹ ¸ ¶ { :‬ﻣﺎﺋﺪه‪.(55 :‬‬
‫»ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ و وﻟﻰ ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺧﺪاﺳﺖ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ او اﺳﺖ«‪.‬‬
‫درﺑﺎرة آن ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻋﻠﻤﺎ‪ ،‬دروغ و ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ اﺳﺖ‪ .‬و آﻳﺔ ﻣﺬﻛﻮر ﻫﻢ ﻫﻴﭻ‬
‫دﻻﻟﺘﻲ ﺑﺮ آن ﻧﺪارد و ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺧﺎﺻﻲ ﺑﺮاي ﻋﻠﻲ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ؛ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ دﻟﻴﻞ‪:‬‬
‫اول – آﻳﺔ‪.zà  Á À ¿ ¾ ½ ¼ » º ¹ ¸ ¶{ :‬‬
‫)ﻣﺎﺋﺪه‪.(55 :‬‬
‫»ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ و وﻟﻰ ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺧﺪاﺳﺖ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ او و آﻧﻬﺎ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردهاﻧﺪ؛ ﻫﻤﺎﻧﻬـﺎ‬
‫ﻛﻪ ﻧﻤﺎز را ﺑﺮﭘﺎ ﻣﻰدارﻧﺪ‪ ،‬و در ﺣﺎل رﻛﻮع‪ ،‬زﻛﺎت ﻣﻰدﻫﻨﺪ )ﻣـﺮاد از رﻛـﻮع‪ :‬ﺧـﺸﻮع و‬
‫ﺧﻀﻮع ﺑﺮاي ﺧﺪا اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻧﻤﺎز را در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺧﺎﺷﻊ و ﺧﺎﺿﻊاﻧﺪ ﺑﺮﭘﺎ ﻣﻲدارﻧـﺪ و‬
‫زﻛﺎت را در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻓﻘﺮا ﺗﻜﺒﺮ ﻧﻮرزﻳﺪه و ﺑﺮآﻧﺎن ﺑﺮﺗﺮي ﻧﻤـﻲﺟﻮﻳﻨـﺪ‪ ،‬ﻣـﻲﭘﺮدازﻧـﺪ‬
‫ﻓﺮوﺗﻦاﻧﺪ(«‪.‬‬ ‫ﭘﺲ اﻳﺸﺎن ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ‬
‫درﺑﺎرة ﻧﻬﻲ از ﻣﻮاﻻت و دوﺳﺘﻲ ﺑﺎ ﻛﺎﻓﺮان و اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻮاﻻت و دوﺳﺘﻲ ﺑﺎ ﻣﺆﻣﻨﺎن‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﺑﺪان ﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﺑﺎ ﻳﻬﻮد ﻣﻮاﻻت و‬
‫دوﺳﺘﻲ ﻣﻲﻧﻤﻮد و ﻣﻲﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ از ﮔﺮدش روزﮔﺎر ﻣﻲﺗﺮﺳﻢ ]ﺷﺎﻳﺪ روزي ﺑﻪ اﻳﻨﻬﺎ‬
‫ﻧﻴﺎز ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻢ از اﻳﻦرو ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﻮاﻻت و دوﺳﺘﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻢ[‪ .‬ﻋﺒﺎده ﺑﻦ ﺻﺎﻣﺖ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﻦ ﻓﻘﻂ ﺧﺪا و ﭘﻴﻐﻤﺒﺮش را ﺑﻪ دوﺳﺘﻲ ﻣﻲﮔﻴﺮم و ﺑﺎ دوﺳﺘﻲ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺧﺪا و‬
‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮش از ﻛﺎﻓﺮان و ﻣﻮاﻻت و دوﺳﺘﻲ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻴﺰاري ﻣﻲﺟﻮﻳﻢ‪ .‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻧﻘﻞ ﻛﺮده‬
‫ﻛﻪ آﻳﺔ ﻣﺬﻛﻮر درﺑﺎرة اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ آﻳﻪ ﻋﺎم اﺳﺖ و ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻤﺎم ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﻲ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺘﺼﻒ ﺑﻪ ﺻﻔﺎت ﻣﺬﻛﻮر در آﻳﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻳﻚ ﻓﺮد ﻣﻌﻴﻨﻲ اﺧﺘﺼﺎص‬

‫‪١٥١‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪152‬‬

‫ﻧﺪارد‪ .‬ﭘﺲ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن‪ ،‬ﻋﻠﻲ و دﻳﮕﺮان اﺧﺘﺼﺎص ﻧﺪارد ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻨﺎن‬
‫ﻣﺴﺘﺤﻖﺗﺮﻳﻦ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮﻳﻦ اﻓﺮاد اﻳﻦ اﻣﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺸﻤﻮل آﻳﻪ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫دوم – ﻣﻴﺎن دو ﻛﻠﻤﺔ »ﹶﻭﻻﻳﺔ« و »ﹺﻭﻻﻳﺔ« ﻓﺮق ﻫﺴﺖ‪» :‬ﹶﻭﻻﻳﺔ« ﺿﺪ ﻋﺪاوت و‬
‫دﺷﻤﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آﻳﺔ ﻣﺬﻛﻮر‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻌﻨﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ »ﹺﻭﻻﻳﺔ« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﻣﺎرت‬
‫اﺳﺖ و در آﻳﺔ ﻣﺬﻛﻮر اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻣﻨﻈﻮر و ﻟﺤﺎظ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.1‬‬
‫‪ -2‬ﺣﺪﻳﺚ »ﻣﻦ ﻧﺎﺻﺐ ﹰ‬
‫ﻋﻠﻴﺎ اﳋﻼﻓﺔ ﻓﻬﻮ ﻛﺎﻓﺮ«‪ :2‬اﺣﺎدﻳﺜﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ آﻣﺪه‪ ،‬از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ اﺣﺎدﻳﺜﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺿﺮوري و ﺑﺪﻳﻬﻲ ﻣﻌﻠﻮم و آﺷﻜﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑـﻪ‬
‫رﺳـﻮل اﷲ ص دروغ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺣﺎدﻳﺚ ﺑﺎ دﻳﻦ اﺳﻼم ﺗﻨﺎﻗﺾ و ﺗﻀﺎد دارﻧﺪ‬
‫و ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻋﻠﻲ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻋﻠﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬و ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا و روز آﺧﺮت اﻳﻤﺎن‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي را ﻧﮕﻔﺘﻪ و ﺑﺪان ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬و ﻧﺴﺒﺖ دادن آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬
‫ص از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻃﻌﻦ و ﺳﺮزﻧﺶ و ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺣﺪﻳﺜﻲ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻪ ﻋﻠﻲ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪» :‬أﻧﺖ ﻣﻨﻲ ﺑﻤﻨﺰﻟﺔ أﺧﻲ ﻭﻭﺻﻴﻲ‬
‫ﻭﺧﻠﻴﻔﺘﻲ ﻣﻦ ﺑﻌﺪﻱ ﻭﻗﺎﴈ دﻳﻨﻲ«‪ :3‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻋﻠﻤﺎي ﺣﺪﻳﺚ دروغ و‬
‫ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ اﺳﺖ‪ .‬و ﻗﺒﻼً ﺳﺨﻦ اﺑﻦ ﺣﺰم ذﻛﺮ ﺷﺪه ﻛﻪ ﻫﻤﺔ اﻳﻦ اﺣﺎدﻳﺚ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﻘﺪار ﻛﻤﻲ آﮔﺎﻫﻲ از اﺣﺎدﻳﺚ و اﺧﺒﺎر و ﻧﻘﻞ آﻧﻬﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ‬
‫را ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬اﺑﻦ ﺣﺰم ‪ :‬در اﻳﻦ ﻣﻮرد راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از‬
‫ﻣﺤﺪﺛﻴﻦ اﻳﻦ اﺣﺎدﻳﺚ را در ﻛﺘﺎبﻫﺎي ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺣﺪﻳﺜﻲ رواﻳﺖ ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ‪.4‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ٩−٢/٤ ;٢٠٨/١ ,‬ﻭ ﻧﮕﺎﻩ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﳎﻤﻮع اﻟﻔﺘﺎﻭی‪.٤١٨/٤ ,‬‬
‫‪» −٢‬ﻫﺮ ﻛﺲ ﺧﻼﻓﺖ را ﺑﻪ زﻭر از ﻋﲇ ﺑﺴﺘﺎﻧﺪ‪ ,‬ﻛﺎﻓﺮ اﺳﺖ«‪ .‬اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ اﻳـﻦ ﺣـﺪﻳﺚ ﻭ اﺣﺎدﻳـﺚ‪» :‬رﺳـﻮﻝ اﷲ ص‬
‫ﻋﻠﯽ را دﻳﺪ ﻛﻪ رﻭ ﺑﻪ اﻭ ﻣﯽآﻳﺪ ﻭ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﻭ اﻳﻦ ﻣﺮد ﺣﺠﺖ ﻭ ﺑﺮﻫﺎﻥ ﺧﺪاﻭﻧﺪ ﺑﺮ اﻣﺘﻢ در رﻭز ﻗﻴﺎﻣـﺖ ﻫـﺴﺘﻴﻢ« ﻭ‬
‫»ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻤﲑد ﻭ ﺗﻮ را ﺧﺸﻤﮕﲔ ﻛﻨﺪ ‪ ...‬ﺗﺎ آﺧﺮ ﺣﺪﻳﺚ« را آﻭردﻩ ﻭ ﺳﭙﺲ ﻋﺒﺎرات ﻓﻮﻕ را ﮔﻔﺘـﻪ اﺳـﺖ‪) .‬ﻣﻨﻬـﺎج‬
‫اﻟﺴﻨﺔ‪ ١٠٧/٤ ;٢٠٨/١ ,‬ﻭ ‪ ١٠٩‬ﻭ ﻧﮕﺎﻩ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﳎﻤﻮع اﻟﻔﺘﺎﻭی‪.(٤١٨/٤ ,‬‬
‫‪» −٣‬ﺗﻮ در ﻧﺰد ﻣﻦ ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺮادر ﻭ ﻭﺻﯽ ﻭ ﺟﺎﻧﺸﲔ ﻣﻦ ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ﻫﺴﺘﯽ ﻭ ﺣﺎﻛﻢ ﻭ داﻭر دﻳﻨﻢ ﻫﺴﺘﯽ«‪.‬‬
‫‪ −٤‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ٨٦/٤ ,‬ﻭ ‪.٩٥‬‬

‫‪١٥٢‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪153‬‬

‫ﹰ‬
‫ﻋﻬﺪا ﰲ ﻋﲇ‪ ,‬ﱠ‬
‫ﻭأﻧﻪ إﻣﺎﻡ اﳍﺪ￯ ﻭإﻣﺎﻡ اﻷﻭﻟﻴﺎء ﻭﻫﻮ اﻟﻜﻠﻤﺔ‬ ‫إﱄ‬
‫أﻥ اﷲ ﻋﻬﺪ ﱠ‬
‫‪ -4‬ﺣﺪﻳﺚ » ﱠ‬
‫اﻟﺘﻲ أﻟﺰﻣﻬﺎ ﻟﻠﻤﺘﻘﲔ«‪ :1‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻫﻢ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺤﺪﺛﻴﻦ و ﻋﻠﻤﺎ‪ ،‬دروغ و‬
‫ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ اﺳﺖ‪ .‬و ﺗﻨﻬﺎ رواﻳﺖ ﺻﺎﺣﺐ ﻛﺘﺎب »اﻟﺤﻠﻴﻪ« و اﻣﺜﺎل او ﻓﺎﻳﺪهاي ﻧﺪارد و ﺑﺮ‬
‫ﺻﺤﺖ ﺣﺪﻳﺚ دﻻﻟﺘﻲ ﻧﺪارد‪ .‬آﻓﺖ و دروغ از ﻧﺎﺣﻴﺔ ﺷﻴﻌﻴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺎرت »ﻫﻮ ﻛﻠﻤﺔ اﻟﺘﻘﻮ￯« در رواﻳﺖ ﻣﺬﻛﻮر و ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﻋﻠﻲ ﺑﻪ آن‪ ،‬ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬دروغ و ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ اﺳﺖ؛ زﻳﺮا ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﻋﻠﻲ ﺑﻪ آن ﻛﻠﻤﻪ‬
‫از ﺟﻨﺲ ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﻣﺴﻴﺢ ؛ ﺑﻪ ﻛﻠﻤﺔاﷲ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﺴﻴﺢ ؛ ﺑﺪﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻪ‬
‫ﻛﻠﻤﺔاﷲ ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﺷﺪه ﻛﻪ ﻣ‪‬ﺜَﻞِ او در ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آدم ؛ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫او را از ﺧﺎك آﻓﺮﻳﺪ ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ و او ﻫﻢ ﻓﻮرى ﻣﻮﺟﻮد ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﺴﻴﺢ‬
‫؛ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﺳﺨﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻓﺮﻳﺪه ﺷﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻪ ﻛﻠﻤﺔاﷲ ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻋﻠﻲ‪ ‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﻳﺮ اﻧﺴﺎنﻫﺎ آﻓﺮﻳﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬و ﻛﻠﻤﺔ ﺗﻘﻮي‪» ،‬ﻻ إﻟﻪ إﻻ‬
‫اﷲ« و »اﷲ أﻛﺒﺮ« اﺳﺖ‪.2‬‬
‫‪ -5‬ﺣﺪﻳﺚ ﻧﺠﻢ‪» :‬ﻣﻦ أﻧﻘﺾ ﻫﺬا اﻟﻨﺠﻢ ﰲ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﻓﻬﻮ اﻟﻮﴆ ﻣﻦ ﺑﻌﺪﻱ ﻓﻄﻠﺒﻮا ذﻟﮏ‬
‫اﻟﻨﺠﻢ ﻓﻮﺟﺪﻭﻩ ﰲ ﺑﻴﺖ ﻋﲇ ﺑﻦ أﰊ ﻃﺎﻟﺐ‪ ,‬ﻓﻘﺎﻝ أﻫﻞ ﻣﻜﺔ‪ :‬ﱠ‬
‫ﺿﻞ ﳏﻤﺪ ﻭﻏﻮ￯ ﻭﻫﻮ￯ أﻫﻞ‬

‫ﺑﻴﺘﻪ ﻭﻣﺎﻝ إﱃ اﺑﻦ ﻋﻤﻪ ﻋﲇ ﺑﻦ أﰊ ﻃﺎﻟﺐ‪ ,‬ﻓﻌﻨﺪ ذﻟﮏ ﻧﺰﻟﺖ ﻫﺬﻩ اﻟﺴﻮرة«‪C B A{ :‬‬

‫‪) zI H G F E D‬ﻧﺠﻢ ‪ :3«(2-1 :‬اﺑﻮاﻟﻔﺮج ‪ :‬ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ‪،‬‬

‫_____________________________‬
‫‪» −١‬ﳘﺎﻧﺎ ﺧﺪاﻭﻧﺪ درﺑﺎرﻩ ﻋﻠﯽ ﭘﻴﲈﻧﯽ را ﺑﻪ ﻣﻦ ﻭاﮔﺬاردﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻭ ﭘﻴﺸﻮای ﻫـﺪاﻳﺖ ﻭ راﺳـﺘﯽ ﻭ ﭘﻴـﺸﻮای اﻭﻟﻴـﺎء ﻭ‬
‫دﻭﺳﺘﺎﻥ ﺧﺪاﺳﺖ‪ .‬ﻭ اﻭ ﻛﻠﻤﻪ ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎراﻧﻪای اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاﻭﻧﺪ ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎراﻥ را ﺑﺮاﺳﺎس آﻥ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر ﻛﺮدﻩ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ −٢‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ١٨/٣ ,‬ﻭ ‪.١٩‬‬
‫‪» −٣‬ﻫﺮ ﻛﺲ اﻳﻦ ﺳﺘﺎرﻩ را در ﻣﻨﺰﻟﺶ ﻓﺮﻭ ﮔﺬارد‪ ,‬اﻭ ﻭﺻﯽ ﻭ ﺟﺎﻧﺸﲔ ﻣﻦ ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮدﻡ ﺑﻪ دﻧﺒﺎﻝ آﻥ ﺳﺘﺎرﻩ‬
‫رﻓﺘﻨﺪ ﻭ آﻥ را در ﺧﺎﻧﻪ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﯽ ﻃﺎﻟﺐ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮدﻡ ﻣﻜﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﳏﻤﺪ ﮔﻤﺮاﻩ ﻭ ﻣﻨﺤﺮﻑ ﺷﺪﻩ ﻭ ﺑﻪ ﻛﮋراﻫـﻪ رﻓﺘـﻪ‬
‫اﺳﺖ ﻭ اﻫﻞ ﺑﻴﺘﺶ ﻫﻢ ﻫﻮس ﻭ آرزﻭ ﻛﺮدﻩاﻧﺪ ﻭ اﻭ ﺑﻪ ﻋﻤﻮزادﻩاش‪ ,‬ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﯽ ﻃﺎﻟﺐ ﲤﺎﻳـﻞ ﭘﻴـﺪا ﻛـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪=.‬‬
‫=‬

‫‪١٥٣‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪154‬‬

‫ﻣﻮﺿﻮع و ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ اﺳﺖ و در آن ﻫﻴﭻ ﺷﻜﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ آن را وﺿﻊ‬

‫ﻛﺮده‪ ،‬ﭼﻪ ﻗﺪر ﺿﻌﻴﻒ و ﻧﺎآﮔﺎه ﺑﻮده و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ذﻛﺮ ﻛﺮده‪ ،‬ﭼﻪ ﻗﺪر دور از ﻋﻘﻞ و‬
‫ﻣﻨﻄﻖ اﺳﺖ‪ .‬و در اﺳﻨﺎد آن اﺑﻬﺎﻣﺎت و ﺗﺎرﻳﻜﻲﻫﺎﻳﻲ وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﻢ‪ :‬اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ ‪ :‬ﺑﺎ ﻫﺸﺖ دﻟﻴﻞ ﺑﺪان ﭘﺎﺳﺦ داده و آن را رد ﻛﺮده اﺳﺖ‪.1‬‬
‫‪ -6‬ﺣﺪﻳﺚ »أﻧﺎ ﻣﺪﻳﻨﺔ اﻟﻌﻠﻢ ﻭﻋﲇ ﺑﺎﲠﺎ«‪ :2‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬ﺧﻴﻠﻲ ﺿﻌﻴﻒ و ﺑﻲاﺳﺎس‬
‫اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﺪﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺟﺰو اﺣﺎدﻳﺚ ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ و دروغ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ‬
‫ﺗﺮﻣﺬي آن را رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ اﺑﻦ ﺟﻮزي آن را در ﺑﺨﺶ‬
‫اﺣﺎدﻳﺚ ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ و ﻣﻮﺿﻮع ذﻛﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ و ﺑﻴﺎن ﻛﺮده ﻛﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﻃﺮق آن‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع و‬
‫ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﻮد ﻣﺘﻦ‪ ،‬دروغ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا اﮔﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺷﻬﺮ ﻋﻠﻢ ﺑﺎﺷﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ در داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﻋﻠﻢ دﻳﻨﻲ و اﺣﻜﺎم و دﺳﺘﻮرات اﺳﻼﻣﻲ را از ﻃﺮف او ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻛﻨﺪ‪،‬‬
‫در اﻳﻦ ﺻﻮرت دﻳﻦ اﺳﻼم دﭼﺎر ﻓﺴﺎد و ﺗﺒﺎﻫﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪.3‬‬

‫_____________________________‬
‫=‬
‫=آﻧﮕﺎﻩ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﺎزﻝ ﺷﺪ‪) zI H G F E D C B A { :‬ﻧﺠﻢ ‪» :(٢−١ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺳﺘﺎره )ﺛﺮﻳﺎ(‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﻪ اﻓﻮل )ﻏﺮوب( ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ )ﻣﺤﻤﺪ »ص«( از ﺣﻖ و ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻨﺤﺮف ﻧﺸﺪه و ﻣﻘـﺼﺪ را ﮔـﻢ‬
‫ﻧﻜﺮده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ −١‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪.١٩−١٧/٤ ,‬‬
‫‪» −٢‬ﻣﻦ ﺷﻬﺮ ﻋﻠﻢ ﻭ ﻋﻠﯽ ﻫﻢ درﻭازﻩ آﻥ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ −٣‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ١٣٨/٤ ,‬ﻭ ‪ ١٣٩‬ﻭ ﻧﮕﺎﻩ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﳎﻤﻮع اﻟﻔﺘﺎﻭی‪ ٤٠٨/٤ ,‬ﻭ ‪.٤١٣‬‬
‫ﮔﻮﻳﻢ‪ :‬اﻣﺎ ﺣﺪﻳﺚ »ﻻ ﻳﺰاﻝ ﻫﺬا اﻟﺪﻳﻦ ﹰ‬
‫ﻗﺎﺋﲈ إﻟﯽ اﺛﻨﻲ ﻋﴩ ﺧﻠﻴﻔﺔ«‪» :‬اﻳﻦ دﻳﻦ ﻣﺪاﻡ ﭘﺎ ﺑﺮﺟﺎ ﻣﯽﻣﺎﻧـﺪ ﺗـﺎ آﻧﻜـﻪ دﻭازدﻩ‬
‫ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﺮﺳﻨﺪ«‪ ,‬اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ ﺑﻴﺎﻥ داﺷﺘﻪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ,‬ﻋﻤـﺮ‪ ,‬ﻋـﺜﲈﻥ‪ ,‬ﻋﻠـﯽ‪ ,‬ﻣﻌﺎﻭﻳـﻪ‪ ,‬ﭘـﴪش‬
‫ﻳﺰﻳﺪ‪ ,‬ﻋﺒﺪاﳌﻠﮏ ﺑﻦ ﻣﺮﻭاﻥ‪ ,‬ﭼﻬﺎر ﻓﺮزﻧﺪش‪ ,‬ﻭ در ﻣﻴﺎﻥ آﻧﺎﻥ‪ ,‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ‪ ,‬ﻣﻨﻄﺒﻖ اﺳﺖ‪) .‬ﻧﮕﺎﻩ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب‬
‫»آﻝ ﻭ ﺧﺎﻧﺪاﻥ ﻭ دﻭﺳﺘﺎﻥ رﺳﻮﻝ اﷲ ص« ﻭ »ﻣﻮﺿﻊﮔﲑی اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﻭ اﻫﻞ ﺗﺸﻴﻊ در ﻗﺒﺎﻝ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻭ ﻓﻀﺎﻳﻞ ﻭ ﻋﻠﻢ‬
‫ﻭ داﻧﺶ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻭ ﻓﻘﻬﺎی ﺻﺤﺎﺑﻪ«‪ ,‬ﭼﺎپ ‪ ١٤١٢‬ﻫ‪.‬ﻕ(‪.‬‬

‫‪١٥٤‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪155‬‬

‫اﺟﻤﺎع ﺑﺮ ﺧﻼﻓﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ‬

‫ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ در ﺳﻘﻴﻔﻪ‬

‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻫﻤﮕﻲ ﺑﺮ اﻓﻀﻞ ﺑﻮدن اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ ‪ ‬و اﻳﻨﻜﻪ او ﺑﺮاي اﻣﺮ ﺧﻼﻓﺖ از‬
‫ﻫﻤﻪ ﻣﺴﺘﺤﻖﺗﺮ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮ ﺑﻮده‪ ،‬اﺟﻤﺎع ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬و ﺑﺎ اﺧﺘﻴﺎر و رﺿﺎﻳﺖ و ﺑﻪ دﻟﺨﻮاه‬
‫ﺧﻮد‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﻠﻴﻔﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮدﻧﺪ ﺑﺪون آﻧﻜﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻛﺴﻲ را ﺑﺎ زور ﺑﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻛﺎر وادارد و ﺑﺪون آﻧﻜﻪ ﻣﺎﻟﻲ را ﺑﻪ ﻛﺴﻲ از آﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ او را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﻠﻴﻔﻪ اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ‪ ‬در ﺣﻀﻮر ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎر ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ‬
‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻣﺎ و ﺳﺮور ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻲ و دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﻲﺗﺮ ﻓﺮد از ﻣﻴﺎن ﻣﺎ در ﻧﺰد رﺳﻮل اﷲ ص‬
‫ﺑﻮدي«‪ .1‬ﻛﺴﻲ از آﻧﺎن اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ را اﻧﻜﺎر ﻧﻜﺮد و ﻛﺴﻲ ﻧﮕﻔﺖ ﻛﻪ ﻏﻴﺮ از اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻛﺴﻲ‬
‫ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻣﺮ ﺧﻼﻓﺖ‪ ،‬ﻣﺴﺘﺤﻖﺗﺮ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮ از اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب در ﺧﻄﺒﻪاي ﻛﻪ در ﺣﻀﻮر ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎر اﻳﺮاد‬
‫ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻴﭻ ﻛﺪام از ﭘﻴﺸﺮوان و ﻓﺎﺿﻼن ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻧﻤﻲرﺳﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ آن را رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .2‬ﺗﻤﺎم ﻣﻬﺎﺟﺮان و اﻧﺼﺎري ﻛﻪ در ﺳﻘﻴﻔﺔ ﺑﻨﻲ‬
‫ﺳﺎﻋﺪه ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺨﺎري از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس م در ﺧﻄﺒﺔ ﻋﻤﺮ‬
‫‪ ‬ﻛﻪ در ﺑﺎزﮔﺸﺖ از ﺣﺞ در آﺧﺮ ﻋﻤﺮش اﻳﺮاد ﻧﻤﻮد‪ ،‬رواﻳﺖ ﻛﺮده ﻛﻪ ﻋﻤﺮ در آن‬
‫ﺧﻄﺒﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﺒﺮ رﺳﻴﺪه ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﺷﻤﺎ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ‪ ،‬اﮔﺮ ﻋﻤﺮ ﻓﻮت‬
‫ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﺑﺎ ﻓﻼﻧﻲ ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻲﻛﺮدم‪ .‬ﻛﺴﻲ ﻓﺮﻳﺐ ﻧﺨﻮرد ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫اﻣﺮ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ و ﺑﻲاﻧﺪﻳﺸﻪ ﺑﻮد و ﺗﻤﺎم ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد وﻟﻲ ﺧﺪا ﻣﺎ را از ﺷﺮ آن‬
‫ﺣﻔﻆ ﻛﺮد‪ .‬ﻫﻴﭻ ﻛﺪام از ﭘﻴﺸﺮوان و ﻓﺎﺿﻼن ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻧﻤﻲرﺳﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻛﺲ‬
‫ﺑﺪون ﻣﺸﻮرت و ﻧﻈﺮﺧﻮاﻫﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ ﻓﺮدي ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬از ﺗﺮس اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺒﺎدا ﻛﺸﺘﻪ‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎری‪ ,‬ک ‪ ,٦٤‬ب ‪.٥‬‬
‫‪ −٢‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎری‪ ,‬ک ‪ ,٨٦‬ب ‪ ;٣١‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ,‬ک ‪ ,٢٩‬ب ‪ .٤‬در آﻥ ﺑﺨﺸﯽ از ﮔﻔﺘﻪ ﻋﻤﺮ آﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٥٥‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪156‬‬

‫ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻴﻌﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬و ﺑﻪ ﻣﺎ ﺧﺒﺮ رﺳﻴﺪه ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‬
‫وﻓﺎت ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬اﻧﺼﺎر ﺑﺎ ﻣﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻫﻤﻪﺷﺎن در ﺳﻘﻴﻔﺔ ﺑﻨﻲ ﺳﺎﻋﺪه ﺟﻤﻊ ﺷﺪﻧﺪ‬
‫و ﻋﻠﻲ و زﺑﻴﺮ و ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ از ﻣﺎ ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬و ﻫﻤﺔ ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ دور اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺟﻤﻊ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﻴﺎ ﺗﺎ ﻧﺰد ﺑﺮادراﻧﻤﺎن از اﻧﺼﺎر ﺑﺮوﻳﻢ ﺑﻪ ﺳﻮي آﻧﺎن رواﻧﻪ‬
‫ﺷﺪﻳﻢ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪﻳﻢ‪ ،‬دو ﻣﺮد ﺻﺎﻟﺢ از آﻧﺎن را دﻳﺪﻳﻢ و ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ ﻛﻪ‬
‫اﻧﺼﺎر ﺑﺮ آن ﺗﻤﺎﻳﻞ داﺷﺘﻨﺪ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﺎزﮔﻮ ﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻛﺠﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﺮوﻳﺪ اي‬
‫ﮔﺮوه ﻣﻬﺎﺟﺮان؟ ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ :‬ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻧﺰد ﺑﺮادراﻧﻤﺎن از اﻧﺼﺎر ﺑﺮوﻳﻢ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻪ آﻧﺎن‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻛﺎرﺗﺎن را اﻧﺠﺎم دﻫﻴﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ‪ ،‬ﻧﺰد آﻧﺎن ﺧﻮاﻫﻴﻢ رﻓﺖ‪ .‬ﭘﺲ‬
‫راه اﻓﺘﺎدﻳﻢ ﺗﺎ ﻧﺰد آﻧﺎن در ﺳﻘﻴﻔﺔ ﺑﻨﻲ ﺳﺎﻋﺪه رﻓﺘﻴﻢ‪ .‬ﻧﺎﮔﻬﺎن دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﺮد ﺟﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد‬
‫ﭘﻴﭽﻴﺪهاي در ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﻳﻦ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎده‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪:‬‬
‫ﭼﺮا اﻳﻦ ﺟﻮري ﺷﺪه اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺗﺐ دارد‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻛﻤﻲ ﻧﺸﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬ﺧﻄﻴﺒﺸﺎن‬
‫ﺷﻬﺎدﺗﻴﻦ ﮔﻔﺖ و ﺣﻤﺪ و ﺛﻨﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﻪ ﺟﺎي آورد آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻻﻳﻖ و ﺳﺰاوار او‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ؛ ﻣﺎ ﻳﺎران ﺧﺪا و ﮔُﺮدان و ﻟﺸﻜﺮ اﺳﻼم ﻫﺴﺘﻴﻢ و ﺷﻤﺎ ﺟﻤﺎﻋﺖ‬
‫ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ‪ ،‬ﮔﺮوه اﻧﺪﻛﻲ ﻫﺴﺘﻴﺪ‪ .‬اﻓﺮادي از ﺷﻤﺎ آﻫﺴﺘﻪ ﻧﺰد ﻣﺎ آﻣﺪﻧﺪ و ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻣﺎ را‬
‫ﺟﺪا ﺑﻜﻨﻨﺪ و ﻣﺎ را ﺗﻨﻬﺎ ﺑﮕﺬارﻧﺪ و در اﻳﻦ ﻛﺎر ارادة ﺧﺮوج از ﺳﻘﻴﻔﻪ را ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺳﺎﻛﺖ ﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﺣﺮف ﺑﺰﻧﻢ و ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ را آﻣﺎده ﻛﺮدم و آن را اﺻﻼح‬
‫ﻧﻤﻮدم ﻛﻪ از آن ﺧﻮﺷﻢ آﻣﺪ و ﺑﻪ ﻧﻈﺮم ﺧﻴﻠﻲ ﺧﻮب و زﻳﺒﺎ ﺑﻮد‪ .‬ﺧﻮاﺳﺘﻢ در ﺣﻀﻮر‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ آن را ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻛﻨﻢ‪ .‬ﺑﻪ او ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻢ و ﺑﻌﻀﻲ ﺗﻴﺰي و ﺗﻨﺪي در دﻳﻦ و ﺻﻼح و‬
‫ﻗﺼﺪ ﺧﻴﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻮدم‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﻢ‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻫﺴﺘﻪ‬
‫ﺑﺎش‪ .‬دوﺳﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻢ او را ﻧﺎراﺣﺖ ﻛﻨﻢ‪ .‬آﻧﮕﺎه اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ و از ﻣﻦ ﺑﺮدﺑﺎرﺗﺮ و‬
‫ﺑﺎوﻗﺎرﺗﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ‪ ،‬ﻛﻠﻤﻪاي از ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ ﻛﻪ آﻣﺎده ﻛﺮده ﺑﻮدم و آن را اﺻﻼح‬
‫ﻛﺮده و از آن ﺧﻮﺷﻢ آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎ ﻧﮕﺬاﺷﺖ و ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎ و ﺣﺘﻲ ﺑﻬﺘﺮ از‬
‫آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﺣﻀﻮر ذﻫﻦ ﺑﺪون آﻧﻜﻪ از ﻗﺒﻞ ﺑﺪان ﻓﻜﺮ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﺮاد ﻧﻤﻮد و در ﭘﺎﻳﺎن‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﺮ ﺧﻴﺮ و ﺧﻮﺑﻲاي ﻛﻪ در ﺷﻤﺎ ﺑﻮده و آن را ذﻛﺮ ﻛﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ و ﻻﻳﻖ‬

‫‪١٥٦‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪157‬‬

‫آن ﻫﺴﺘﻴﺪ‪ .1‬و ﺑﺠﺰ اﻓﺮاد ﺣﺎﺿﺮ ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻛﺴﻲ ﺷﺎﻳﺴﺘﺔ ﺧﻼﻓﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬آﻧﺎن ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ‬
‫و ﺑﺮﮔﺰﻳﺪهﺗﺮﻳﻦ ﻗﻮم ﻋﺮب از ﻟﺤﺎظ ﻧﺴﺐ و ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ دو ﻣﺮد را‬
‫ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺰﻳﻨﻢ ﺑﺎ ﻫﺮ ﻛﺪام از آن دو ﺧﻮاﺳﺘﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬دﺳﺖ‬
‫ﻣﻦ و دﺳﺖ اﺑﻮﻋﺒﻴﺪه ﺑﻦ ﺟﺮاح ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻫﻴﭻ ﻛﺪام از‬
‫ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ‪ ،‬اﮔﺮ ﺟﻠﻮ آﻳﻢ و ﮔﺮدﻧﻢ ﺑﺠﻨﺒﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﮔﻨﺎه از ﺣﺮﻛﺖ ﻧﺎﻳﺴﺘﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﻳﻢ دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﻲﺗﺮ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻗﻮﻣﻲ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﺋﻲ ﻛﻨﻢ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ در ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاﻳﺎ‪ ،‬اﮔﺮ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮگ ﻧﻔﺲ ﻣﻦ ﭼﻴﺰي‬
‫را در ﻧﻈﺮم ﻧﻴﺎراﻳﺪ‪ ،‬اﻛﻨﻮن ﻃﺎﻟﺐ ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺘﻢ‪ .‬ﻳﻜﻲ از اﻧﺼﺎر ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﻫﻢ ﻣﺤﻞ‬
‫اﻋﺘﻤﺎد در آن ﻗﻀﻴﻪ ﻫﺴﺘﻢ‪.‬‬
‫اي ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬از ﻣﺎ ﻳﻚ اﻣﻴﺮ و از ﺷﻤﺎ ﻳﻚ اﻣﻴﺮ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻴﺎﻫﻮ و ﺳﺮ و‬
‫ﺻﺪا زﻳﺎد ﺷﺪ و ﺻﺪاﻫﺎ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﺮﺳﻴﺪم اﺧﺘﻼف و درﮔﻴﺮي اﻳﺠﺎد ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اي اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬دﺳﺘﺖ را دراز ﻛﻦ‪ .‬ﭘﺲ دﺳﺘﺶ را دراز ﻛﺮد و ﻣﻦ ﺑﺎ او ﺑﻴﻌﺖ‬
‫ﻛﺮدم و ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و ﺳﭙﺲ اﻧﺼﺎر ﺑﺎ او ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬و ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺳﻮي ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎده‬
‫ﻳﻮرش ﺑﺮدﻧﺪ و ﺑﺮ ﺳﺮ او رﻳﺨﺘﻨﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از اﻧﺼﺎر ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎده را ﻛﺸﺘﻴﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪:‬‬
‫ﺧﺪا ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎده را ﺑﻜﺸﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻛﺎري ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻣﻬﻤﺘﺮ از‬
‫ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺗﺮﺳﻴﺪم ﻛﻪ اﮔﺮ از اﻧﺼﺎر ﺟﺪا ﺷﻮﻳﻢ و ﺑﻴﻌﺘﻲ ﺻﻮرت ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬در رﻭاﻳﺖ ﲪﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﲪﻦ آﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪» :‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ ﻭ ﭼﻴﺰی از ﻓﻀﺎﻳﻞ ﻭ ﺧـﻮﺑﯽﻫـﺎﻳﯽ ﻛـﻪ درﺑـﺎرﻩ‬
‫اﻧﺼﺎر ﻭارد ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ,‬ﺑﻪ ﺟﺎ ﻧﮕﺬاﺷﺖ ﻭ ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ رﺳﻮﻝ اﷲ ص راﺟـﻊ ﺑـﻪ ﺷـﺄﻥ ﻭ ﻣﻨﺰﻟـﺖ آﻧـﺎﻥ ﮔﻔﺘـﻪ ﺑـﻮد‪,‬‬
‫ﹰ‬
‫ﻭادﻳﺎ ﻭﺳﻠﻜﺖ اﻷﻧـﺼﺎر‬ ‫ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎﻥ ﺳﺎﺧﺖ ﻭ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﯽداﻧﻴﺪ ﻛﻪ رﺳﻮﻝ اﷲ ص ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ‪» :‬ﻟﻮ ﺳﻠﮏ اﻟﻨﺎس‬
‫ﹰ‬
‫ﻗﻄﻌـﺎ از‬ ‫ﹰ‬
‫ﻭادﻳﺎ ﻟﺴﻠﻜﺖ ﻭادﻱ اﻷﻧﺼﺎر«‪» :‬اﮔﺮ ﲤﺎﻡ ﻣﺮدﻡ از درﻩای ﻋﺒﻮر ﻛﻨﻨﺪ ﻭ اﻧﺼﺎر از درﻩ دﻳﮕـﺮی ﻋﺒـﻮر ﻛﻨﻨـﺪ‪,‬‬
‫درﻩ اﻧﺼﺎر ﻋﺒﻮر ﻣﯽﻛﻨﻢ«‪ .‬ﻭ ای ﺳﻌﺪ‪ ,‬ﻣﯽداﻧﯽ ﻛﻪ رﺳﻮﻝ اﷲ ص در ﺣﺎﻟﯽ ﻛﻪ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدی‪ ,‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻗﺮﻳﺶ ﻭﻻة‬
‫ﻫﺬا اﻷﻣﺮ ﻓﱪ اﻟﻨﺎس ﺗﺒﻊ ﻟﱪﻫﻢ ﻭﻓﺎﺟﺮﻫﻢ ﺗﺒﻊ ﻟﻔﺎﺟﺮﻫﻢ«‪» :‬ﻗﺮﻳﺶ‪ ,‬ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺮ ﺧﻼﻓﺖ ﻭ زﻣﺎﻣﺪار اﻣﻮر ﻣـﺴﻠﲈﻧﺎﻥ‬
‫ﹺ‬
‫ﺑﺪﻛﺎر ﻗﺮﻳﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ«‪ .‬ﺳﻌﺪ ﺑـﻪ اﺑـﻮﺑﻜﺮ‬ ‫ﹺ‬
‫ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر ﻗﺮﻳﺶ ﻭ اﻧﺴﺎﻥﻫﺎی ﺑﺪﻛﺎر ﭘﲑﻭ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻧﺴﺎﻥﻫﺎی ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر‪ ,‬ﭘﲑﻭ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬راﺳﺖ ﻣﯽﮔﻮﻳﯽ‪ .‬ﻣﺎ ﻭزﻳﺮاﻥ ﻭ ﻓﺮﻣﺎﻧﱪداراﻥ ﻭ ﺷﲈ اﻣﲑاﻥ ﻭ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎﻥ ﻫﺴﺘﻴﺪ«‪.‬‬

‫‪١٥٧‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪158‬‬

‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در آن ﺻﻮرت ﺑﻌﺪ از ﻣﺎ ﺑﺎ ﻓﺮدي از ﻣﻴﺎن ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻛﻪ ﻣﺎ ﻫﻢ ﻳﺎ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﺑﺮ ﺧﻼف ﻣﻴﻞ و رﺿﺎﻳﺖ ﺧﻮد ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ و ﻳﺎ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ‬
‫ﻛﻪ در آن ﺻﻮرت ﻓﺴﺎد و ﺗﺒﺎﻫﻲ و ﻓﺘﻨﻪ اﻳﺠﺎد ﻣﻲﺷﺪ‪.1‬‬
‫ﻣﻌﻨﻲ ﮔﻔﺘﺔ ﻋﻤﺮ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ اﻣﺮ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ و ﺑﻲاﻧﺪﻳﺸﻪ ﺑﻮد و ﺧﺪا ﻣﺎ‬
‫را از ﺷﺮّ آن ﺣﻔﻆ ﻛﺮد«‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺪون ﺗﺄﺧﻴﺮ و اﻧﺘﻈﺎر و ﺑﺎ ﺷﺘﺎب‬
‫و ﻋﺠﻠﻪ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬زﻳﺮا اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺮاي ﺧﻼﻓﺖ ﻣﺘﻌﻴﻦ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﻛﺲ دﻳﮕﺮي‬
‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮ از او ﺑﺮاي ﺧﻼﻓﺖ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻴﭻ ﻛﺪام از ﭘﻴﺸﺮوان و‬
‫ﻓﺎﺿﻼن ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻧﻤﻲرﺳﺪ‪ .‬و ﻇﻬﻮر و آﺷﻜﺎر ﺑﻮدن ﻓﻀﻴﻠﺖ و ﺑﺮﺗﺮي‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺮ دﻳﮕﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ و اﻳﻨﻜﻪ رﺳﻮل اﷲ ص او را ﺑﺮ ﺳﺎﻳﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﻘﺪم داﺷﺘﻪ‪،‬‬
‫ﭼﻴﺰي آﺷﻜﺎر و ﻣﻌﻠﻮم ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ دﻻﻟﺖ ﻧﺼﻮص ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﺑﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ او‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﻼف‬
‫دﻳﮕﺮان ﺟﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﻣﺸﻮرت و رأي ﮔﻴﺮي و اﻧﺘﻈﺎر و ﺗﺄﺧﻴﺮ ﻧﮕﺬاﺷﺖ‪ .‬و ﻋﻤﺮ ﻣﺼﻮن‬
‫ﺑﻮدن از ﺷﺮ آن را ﻧﺨﻮاﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺧﺒﺮ داد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ اﺟﻤﺎع ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺮ ﺑﻴﻌﺖ‬
‫ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻣﺎ را از ﺷﺮ ﻓﺘﻨﻪ ﺣﻔﻆ ﻛﺮد‪ .‬و اﺗﻔﺎﻗﺎت و ﺟﺮﻳﺎﻧﺎﺗﻲ ﻛﻪ در ﺳﻘﻴﻔﻪ روي داد‪،‬‬
‫ﻧﺰاع و اﺧﺘﻼف ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﻲﺷﻮد زﻳﺮا ﺻﺤﺎﺑﻪ از ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﺟﺪا ﻧﺸﺪﻧﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻫﻤﮕﻲ‬
‫ﺑﺮ اﻧﺘﺨﺎب اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﻠﻴﻔﻪ اﺗﻔﺎق ﻛﺮدﻧﺪ‪.2‬‬
‫ﺑﻴﻌﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺮدم ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﻨﺒﺮ‬

‫در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري از اﻧﺲ‪ ‬رواﻳﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ او ﺧﻄﺒﺔ اﺧﻴﺮ ﻋﻤﺮ‪ 3‬را ﺷﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﺮ روي ﻣﻨﺒﺮ ﻧﺸﺴﺖ و ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﺧﻄﺒﻪ ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬و اﻳﻦ در ﻓﺮداي روز‬
‫وﻓﺎت رﺳﻮل اﷲ ص ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﻋﻤﺮ ﺷﻬﺎدﺗﻴﻦ ﮔﻔﺖ و اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺳﺎﻛﺖ ﺑﻮد و ﭼﻴﺰي‬
‫ﻧﻤﻲﮔﻔﺖ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬آرزو داﺷﺘﻢ ﻛﻪ رﺳﻮل اﷲ ص زﻧﺪه ﻣﻲﺑﻮد ﺗﺎ ﻫﻤﺔ ﻣﺎ از دﻧﻴﺎ‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎری‪ ,‬ک ‪ ,٨٦‬ب ‪.٣١‬‬
‫‪ −٢‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ١٢٠ ,١١٩ ,١١٣/٣ ;٣٦/١ ,‬ﻭ ‪ ٢١٦/٤ ;١٨٦‬ﻭ ‪.٢١٧‬‬
‫‪ −٣‬ﻋﻤﺮ اﻳﻦ ﺧﻄﺒﻪ را ﺑﻌﺪ از ﻭﻓﺎت ﭘﻴﺎﻣﱪ ص اﻳﺮاد ﻧﻤﻮد ﻭ ﻭﻓﺎت ﭘﻴﺎﻣﱪ ص را اﻧﻜﺎر ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪١٥٨‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪159‬‬

‫ﻣﻲرﻓﺘﻴﻢ‪ .‬اﻳﻨﻚ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ ص وﻓﺎت ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﻧﻮري ﻗﺮار داده‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ آن ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ آن ﻧﻮر‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ را ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﻫﻤﺎﻧﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻳﺎر و رﻓﻴﻖ رﺳﻮل اﷲ ص و دوﻣﻴﻦ ﻧﻔﺮ در ﻏﺎر )ﺛﻮر( ﺑﻮد و او در ﻣﻴﺎن‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﻫﻤﻪ ﻛﺲ اوﻟﻲﺗﺮ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮ ﺑﺮاي ادارة اﻣﻮر ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺮﺧﻴﺰﻳﺪ و ﺑﺎ او‬
‫ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﮔﺮوﻫﻲ از ﺣﺎﺿﺮانِ در آﻧﺠﺎ ﻗﺒﻼً در ﺳﻘﻴﻔﺔ ﺑﻨﻲ ﺳﺎﻋﺪه ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮده‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬و ﺑﺪﻳﻦ ﺻﻮرت ﻋﻤﻮم ﻣﺮدم ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﻨﺒﺮ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫زﻫﺮي از اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ‪ ‬رواﻳﺖ ﻛﺮده ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﻋﻤﺮ ‪ ‬ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ در آن‬
‫روز ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮ روي ﻣﻨﺒﺮ ﺑﺮو‪ .‬ﻣﺪام از او اﺻﺮار ﻛﺮد ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺮ‬
‫روي ﻣﻨﺒﺮ رﻓﺖ‪ ،‬و آﻧﮕﺎه ﻋﻤﻮم ﻣﺮدم ﺑﺎ او ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪.1‬‬
‫از اﺑﻮﺑﻜﺮ رواﻳﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮا ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد ﺑﮕﺬارﻳﺪ‪2‬و‪.3‬‬
‫ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻜﺮدن ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎده ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﺑﻌﻀﻲ از اﻧﺼﺎر ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺰرﮔﺎﻧﺸﺎن از ﻗﺒﻴﻞ اﺳﻴﺪ ﺑﻦ ﺣﻀﻴﺮ‪ ،‬ﻋﺒﺎد ﺑﻦ‬
‫ﺑﺸﺮ و اﻣﺜﺎل آﻧﺎن ﻛﻪ از ﻟﺤﺎظ ﻗﻮت و ﺟﻼدت و ﺑﺰرﮔﻲ و ﺷﺮف‪ ،‬ﺑﺮﺗﺮ از ﺳﻌﺪ ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬
‫آن ﺳﺨﻨﺎن را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ و آن را اﻧﻜﺎر ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎری‪ ,‬ک ‪ ,٩٣‬ب ‪ .٥١‬ﳘﭽﻨﲔ در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎری از ﻋﺎﻳﺸﻪ درﺑﺎرﻩ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع آﻣﺪﻩ ﻛـﻪ اﻭ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫ﺧﻄﺒﻪای ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻭ ﻋﻤﺮ اﻳﺮاد ﻛﺮدﻧﺪ‪ ,‬ﺧﺪاﻭﻧﺪ آﻥ را ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﻣـﺮدﻡ را ﺗﺮﺳـﺎﻧﻴﺪ‪ .‬ﻭ در ﻣﻴـﺎﻥ آﻧـﺎﻥ‬
‫ﻧﻔﺎﻕ ﻭ رﻳﺎﻛﺎری ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاﻭﻧﺪ ﺑﻪ ﻭﺳﻴﻠﻪ ﺧﻄﺒﻪ ﻋﻤﺮ‪ ,‬آﻧﺎﻥ را اﺻﻼح ﻛﺮد‪ .‬ﺳﭙﺲ اﺑـﻮﺑﻜﺮ ﻫـﺪاﻳﺖ را ﺑـﺮای ﻣـﺮدﻡ‬
‫رﻭﺷﻦ ﺳﺎﺧﺖ ﻭ آﻧﺎﻥ را ﺑﺎ ﺣﻘﯽ ﻛﻪ ﺑﺮ آﻥ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ,‬آﺷﻨﺎ ﻛﺮد‪.‬‬
‫‪ −٢‬ﻧﮕﺎﻩ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب »اﻟﺮﻳﺎض اﻟﻨﴬ ﻓﯽ ﻣﻨﺎﻗﺐ اﻟﻌﴩة« )ﺑﺎغﻫﺎی ﺧﺮﻡ ﻭ ﴎﺳﺒﺰ درﺑﺎرﻩ ﻓﻀﺎﻳﻞ ﻋﴩة ﻣﺒﴩﻩ(‪.‬‬
‫‪ −٣‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ .١٢٠/٣ ,‬ﹰ‬
‫ﻗﺒﻼ ﺧﻄﺒﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻌﺪ از ﺑﻴﻌﺖ ذﻛﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﻭ از رﺑﻴﻊ‪ ,‬ﻳﻜﯽ از ﻳﺎراﻥ اﺑﻮﺑﻜﺮ رﻭاﻳﺖ اﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﭼﻪ ﭼﻴﺰ ﺗﻮ را ﻭاداﺷﺖ ﻛﻪ ادارﻩ اﻣﻮر ﻣﺮدﻡ را ﺑﻪ ﻋﻬﺪﻩﮔﲑی در ﺣﺎﻟﯽ ﻛﻪ ﻣﺮا ﳖﯽ ﻛﺮدی‬
‫از اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮ دﻭ ﻧﻔﺮ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮﻭاﻳﯽ ﻛﻨﻢ? ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﺎرﻩای ﻧﺪاﺷﺘﻢ‪ .‬ﺗﺮﺳـﻴﺪﻡ ﻛـﻪ اﻣـﺖ ﳏﻤـﺪ ص دﭼـﺎر ﺗﻔﺮﻗـﻪ ﻭ ﭼﻨـﺪ‬
‫دﺳﺘﮕﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻭ در رﻭاﻳﺖ دﻳﮕﺮی آﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ :‬ﺗﺮﺳﻴﺪﻡ ﻛﻪ ﻓﺘﻨﻪای ﺑﺮ ﭘﺎ ﺷﻮد ﻭ ﺑﻌـﺪ از آﻥ ارﺗـﺪاد ﺑـﻪ ﻭﺟـﻮد آﻳـﺪ‪.‬‬
‫)ﳐﺘﴫ اﻟﺴﲑة‪ ,‬اﺛﺮ ﺷﻴﺦ ﳏﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب‪ ,‬ص ‪ .١٣٨‬ﻭ ﻧﮕﺎﻩ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ اﳋﻠﻔﺎء‪ ,‬اﺛﺮ ﺳﻴﻮﻃﯽ‪ ,‬ص ‪.(٧١‬‬

‫‪١٥٩‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪160‬‬

‫از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ اﻳﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺧﲑ دﻭر اﻷﻧﺼﺎر دار ﺑﻨﻲ اﻟﻨﺠﺎر‪ ,‬ﺛﻢ‬
‫ﺑﻨﻮ ﻋﺒﺪ اﻷﺷﻬﻞ‪ ,‬ﺛﻢ ﺑﻨﻮ ﻋﺒﺪاﳊﺎرث ﺑﻦ ﺧﺰرج‪ ,‬ﺛﻢ ﺑﻨﻮ ﺳﺎﻋﺪﻩ‪ ,‬ﻭﰲ ﻛﻞ دﻭر اﻷﻧﺼﺎر‬
‫ﺧﲑ«‪» :1‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻗﺒﻴﻠﻪﻫﺎي اﻧﺼﺎر‪ ،‬ﻗﺒﻴﻠﻪﻫﺎي ﺑﻨﻲ ﻧﺠﺎر‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻗﺒﻴﻠﺔ ﻋﺒﺪاﻷﺷﻬﻞ‪ ،‬ﭘﺲ از‬
‫آن ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺑﻨﻲ ﻋﺒﺪ اﻟﺤﺎرث ﺑﻦ ﺧﺰرج و ﺳﭙﺲ ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺑﻨﻲ ﺳﺎﻋﺪه ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ و در ﺗﻤﺎﻣﻲ‬
‫ﻗﺒﻴﻠﻪﻫﺎي اﻧﺼﺎر ﺧﻴﺮ و ﻧﻴﻜﻲ وﺟﻮد دارد«‪ .‬از ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از اﻓﺮاد ﺳﻪ ﻗﺒﻴﻠﺔ ﻧﺨﺴﺖ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﺸﺪه ﻛﻪ راﺟﻊ ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﻲ ﺑﻜﻨﻨﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎده‪ ،‬ﺣﺒﺎب‬
‫ﺑﻦ ﻣﻨﺬر و ﮔﺮوه اﻧﺪﻛﻲ ﺑﺎ ﺧﻼﻓﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و اﻳﻨﺎن ﺑﺠﺰ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎده‬
‫ﭘﺸﻴﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎده ﺑﺪﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻜﺮد ﭼﻮن اﻧﺼﺎر او را ﺑﺮاي ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و وﻗﺘﻲ ﻛﻪ در ﭘﺎﻳﺎن ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﺧﻠﻴﻔﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻧﺸﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﺮ در دﻟﺶ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﻛﻪ در دلﻫﺎي ﺑﺸﺮ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻧﻪ ﺑﺎ زﺑﺎن و ﻧﻪ ﺑﺎ ﻋﻤﻞ و رﻓﺘﺎر ﻫﻴﭻ ﮔﺎه اﺑﻮﺑﻜﺮ را اذﻳﺖ ﻧﻜﺮد‪.‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻧﻲ ذﻛﺮ ﻛﺮده ﻛﻪ اﻧﺼﺎر ﺑﺮ ﻣﻘﺪم داﺷﺘﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎده ﺑﺮاي ﺧﻼﻓﺖ‬
‫اﺗﻔﺎق ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻣﺆرﺧﻴﻦ و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﻘﻞ و رواﻳﺖ آﺷﻨﺎﻳﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻃﻞ و‬
‫ﺑﻲاﺳﺎس اﺳﺖ و اﺣﺎدﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ و ﺛﺎﺑﺖ‪ ،‬ﺧﻼف آن را ﻣﻲرﺳﺎﻧﻨﺪ‪.2‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮدي ﻛﻪ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎده ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻜﺮد‪ ،‬اﻣﺎ در اﻣﻮر ﺟﺎﻣﻌﺔ اﺳﻼﻣﻲ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﻜﺮد و ﺣﻖ را رد ﻧﻜﺮد و از ﺑﺎﻃﻞ ﺟﺎﻧﺒﺪاري و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻧﻤﻲﻛﺮد‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﺣﺘﻲ‬
‫اﻣﺎم اﺣﻤﺪ )‪ (:‬در ﻣﺴﻨﺪ ﺧﻮد از اﺑﻮﻣﻌﺎوﻳﻪ از داود ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ اودي از ﺣﻤﻴﺪ ﺑﻦ‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ,‬ﺷﲈرﻩ ‪.١٩٥١−١٩٤٩‬‬
‫‪ −٢‬ﻧﺴﺎﺋﯽ ﻭ اﺑﻮﻳﻌﻠﯽ ﻭ ﺣﺎﻛﻢ از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩاﻧﺪ ﻛـﻪ اﻭ ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﻫﻨﮕـﺎﻣﯽ ﻛـﻪ رﺳـﻮﻝ اﷲ ص ﻭﻓـﺎت‬
‫ﻳﺎﻓﺖ‪ ,‬اﻧﺼﺎر ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬از ﻣﺎ ﻳﮏ اﻣﲑ ﻭ از ﺷﲈ ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ ﻳﮏ اﻣﲑ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﻮد‪ .‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄـﺎب ﻧـﺰد آﻧـﺎﻥ رﻓـﺖ ﻭ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ای ﲨﺎﻋﺖ اﻧﺼﺎر‪ ,‬ﻣﮕﺮ ﻧﻤﯽداﻧﻴﺪ ﻛﻪ رﺳﻮﻝ اﷲ ص ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ دﺳـﺘﻮر دادﻩ ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﺑـﺮای ﻣـﺮدﻡ اﻣﺎﻣـﺖ‬
‫ﺑﻜﻨﺪ? ﭘﺲ ﻛﺪاﻡ ﻳﮏ از ﺷﲈ ﻣﯽﭘﺴﻨﺪد ﻛﻪ ﺑﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﭘﻴﺸﯽ ﮔﲑد? اﻧﺼﺎر ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭘﻨﺎﻩ ﻣﯽﺑـﺮﻳﻢ ﺑـﻪ ﺧـﺪا از اﻳﻨﻜـﻪ ﺑـﺮ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﭘﻴﺸﯽ ﮔﲑﻳﻢ‪ .‬ﺣﺎﻛﻢ آﻥ را ﺻﺤﻴﺢ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ )ﺗﺎرﻳﺦ اﳋﻠﻔﺎء‪ ,‬اﺛﺮ ﺳﻴﻮﻃﯽ‪ ,‬ص ‪.(٦٨‬‬

‫‪١٦٠‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪161‬‬

‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺣﻤﻴﺮي رواﻳﺖ ﻛﺮده – ﻣﺎﺟﺮاي ﺳﻘﻴﻔﻪ را ذﻛﺮ ﻛﺮده – و در آن آﻣﺪه اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ ﮔﻔﺖ‪» :‬اي ﺳﻌﺪ‪ ،‬ﻣﻲداﻧﻲ ﻛﻪ رﺳﻮل اﷲ ص در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻧﺸﺴﺘﻪ‬
‫ﺑﻮدي‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻗﺮﻳﺶ ﻭﻻة ﻫﺬا اﻷﻣﺮ ﻓﱪ اﻟﻨﺎس ﺗﺒﻊ ﻟﱪﻫﻢ ﻭﻓﺎﺟﺮﻫﻢ ﺗﺒﻊ ﻟﻔﺎﺟﺮﻫﻢ«‪:‬‬
‫»ﻗﺮﻳﺶ ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺮ ﺧﻼﻓﺖ و زﻣﺎﻣﺪار اﻣﻮر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻧﺴﺎنﻫﺎي ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر ﭘﻴﺮو‬
‫ﻧﻴﻜﻮﻛﺎرِ ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬و اﻧﺴﺎنﻫﺎي ﺑﺪﻛﺎر ﭘﻴﺮو ﺑﺪﻛﺎرِ ﻗﺮﻳﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ«‪ .‬ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬راﺳﺖ‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻲ‪ .‬ﻣﺎ وزﻳﺮان و ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداران و ﺷﻤﺎ اﻣﻴﺮان و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎن ﻫﺴﺘﻴﺪ«‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ‪،‬‬
‫ﺣﺪﻳﺜﻲ ﻣﺮﺳﻞ و ﺣﺴﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﺣﻤﻴﺪ آن را از ﺑﻌﻀﻲ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻛﻪ ﺷﺎﻫﺪ آن‬
‫ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬اﺧﺬ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در آن ﺣﺪﻳﺚ ﻓﺎﻳﺪة ﺧﻴﻠﻲ زﻳﺒﺎﻳﻲ وﺟﻮد دارد و آن‪ ،‬اﻳﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎده از وﺿﻌﻴﺖ ﻧﺨﺴﺘﺶ ﻛﻪ ادﻋﺎي ﺧﻼﻓﺖ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﭘﺎﻳﻴﻦ آﻣﺪه و‬
‫ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ اذﻋﺎن ﻛﺮد‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻫﻤﻪﺷﺎن راﺿﻲ و ﺧﺸﻨﻮد ﺑﺎد!‬
‫ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎده ﻫﻴﭻ ﮔﺎه اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ را ﻧﻜﻮﻫﺶ و ﺳﺮزﻧﺶ ﻧﻤﻲﻛﺮد و از او‬
‫ﻋﻴﺐﺟﻮﻳﻲ ﻧﻤﻲﻧﻤﻮد‪ .‬و اﻳﻦ را اﻧﻜﺎر ﻧﻤﻲﻛﺮد ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ اﺳﺖ‪ .‬و در‬
‫ﺣﺎﻟﻲ از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻜﺮد‪ .‬او در زﻣﺎن ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻤﺮ‪ ‬وﻓﺎت‬
‫ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎده از ﭘﻴﺸﮕﺎﻣﺎنِ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﻧﺼﺎر و از اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ‬
‫ﻋﺎﻳﺸﻪ اﻇﻬﺎر داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻲ از اﻧﺼﺎر ﻛﻪ اﺑﺘﺪا ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﺸﺎن ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ ﻧﺒﻮد ﺑﻠﻜﻪ‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ از ﻣﻴﺎن ﻗﺮﻳﺶ ﻳﻚ اﻣﻴﺮ و از ﻣﻴﺎن آﻧﺎن ﻳﻚ اﻣﻴﺮ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﻮد‪ .‬و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن روﺷﻦ ﺷﺪ ﻛﻪ اﻣﺮ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﺎﻳﺪ در ﻣﻴﺎن ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺰاع و اﺧﺘﻼف را‬
‫ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪.1‬‬
‫ﻋﻠﻲ‪ ‬و ﺑﻌﻀﻲ از اﻓﺮاد ﺑﻨﻲ ﻫﺎﺷﻢ اﺑﺘﺪا در ﺳﻘﻴﻔﺔ ﺑﻨﻲ ﺳﺎﻋﺪه ﺑﺎ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻜﺮدﻧﺪ و ﺑﻌﺪاً ﺑﺎ او ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‬
‫ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻌﺪادي از اﻓﺮاد ﺑﻨﻲ ﻫﺎﺷﻢ ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﺪة‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ١٥/٣ ;٢٣٩/٢ ,‬ﻭ ‪ ٢١٤/٤ ;٢٦٩‬ﻭ ‪.٢٢٦‬‬

‫‪١٦١‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪162‬‬

‫دﻳﮕﺮي ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ در روز دوم ﺑﺎ او ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬و ﻋﺪهاي ﻫﻢ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ آﻧﺎن ﺷﺶ‬
‫ﻣﺎه ﺑﻴﻌﺖ را ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﺪون رﻏﺒﺖ و ﻣﻴﻞ و ﺑﺪون ﺗﺮس ﺑﺎ او ﺑﻴﻌﺖ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻴﻌﺖ ﮔﺮﻓﺘﻦ از اﻳﺸﺎن‪ ،‬دردﺳﺮ و ﻣﺰاﺣﻤﺖ ﺑﺮاﻳﺸﺎن اﻳﺠﺎد ﻧﻜﺮد‬
‫و آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدن ﻣﻠﺰم ﻧﺴﺎﺧﺖ‪ .‬ﻫﻤﺔ اﻳﻨﻬﺎ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪة ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎري و دورياش‬
‫از اذﻳﺖ و آزار اﻣﺖ اﺳﻼم و ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪة ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻋﺪاﻟﺖ و ﺗﻘﻮاي اوﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺎﻣﻪاي ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ذﻛﺮ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ آن را ﺑﺮاي ﻋﻠﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬از‬
‫ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻤﺎ دروغ و ﺟﻌﻠﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﻋﻠﻲ ﻛﺴﻲ را ﻧﺰد اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﻧﺰد ﻣﺎ ﺑﻴﺎ‪ .‬او ﻫﻢ‬
‫ﻧﺰد آﻧﺎن رﻓﺖ‪ .‬ﻋﻠﻲ ﺑﺮاﻳﺶ ﻋﺬر آورد و از او ﻣﻌﺬرت ﺧﻮاﻫﻲ ﻛﺮد و ﺑﺎ او ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ از ﻋﺎﻳﺸﻪ ك رواﻳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻓﺎﻃﻤﻪ را ﻧﺰد‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎدم ﺗﺎ ﺳﻬﻢ اﻻرث ﺧﻮد را از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‪ 1‬از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻣﺪﻳﻨﻪ‬
‫ﻋﺎﻳﺪ او ﻛﺮده‪ ،‬و ﻓﺪك‪ 2‬و ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪة ﻳﻚ ﭘﻨﺠﻢ ﺧﻴﺒﺮ را از اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻃﻠﺐ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﺻﺪﻳﻖ‪ ‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ رﺳﻮل اﷲ ص ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬ﻻ ﻧﻮرث ﻣﺎ ﺗﺮﻛﻨﺎ ﺻﺪﻗﺔ‪ ,‬إﻧﲈ‬
‫ﻳﺄﻛﻞ آﻝ ﳏﻤﺪ ﻣﻦ ﻫﺬا اﳌﺎﻝ«‪» :3‬از ﺧﻮد ارث ﺑﻪ ﺟﺎ ﻧﻤﻲﮔﺬارﻳﻢ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﺑﻌﺪ از ﺧﻮد ﺑﻪ ﺟﺎ‬
‫ﻣﻲﮔﺬارﻳﻢ‪ ،‬ﺻﺪﻗﻪ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﺎ آل ﻣﺤﻤﺪ ص از اﻳﻦ ﻣﺎلِ ﺧﺪاوﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ«‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ‪ ،‬ﻣﻦ ﭼﻴﺰي از ﺻﺪﻗﺔ رﺳﻮل اﷲ ص ﺑﺪان ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ در‬
‫زﻣﺎن ﺧﻮدش ﺑﻮده‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻤﻲدﻫﻢ و ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺪان ﻋﻤﻞ ﻛﺮده‪،‬‬
‫ﻣﻦ ﻫﻢ ﺑﻪ آن ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ .‬ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﻣﻦ ﻣﻲﺗﺮﺳﻢ ﻛﻪ اﮔﺮ ﭼﻴﺰي از اواﻣﺮ رﺳﻮل اﷲ‬
‫ص را ﺗﺮك ﻛﻨﻢ‪ ،‬دﭼﺎر اﻧﺤﺮاف و ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﺷﻮم‪ .‬دﻳﺪم ﻛﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ از اﺑﻮﺑﻜﺮ دوري‬
‫ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺎ او ﺳﺨﻦ ﻧﮕﻔﺖ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ وﻓﺎت ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺷﺶ ﻣﺎه ﺑﻌﺪ از رﺳﻮل اﷲ‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﺻﺪﻗﻪ ﭘﻴﺎﻣﱪ ص در ﻣﺪﻳﻨﻪ از اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻃﻠﺐ ﻣﯽﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫‪ −٢‬آﻧﭽﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻗﻀﻴﻪ ﻓﺪک ﺑﻮد‪ ,‬ﹰ‬
‫ﻗﺒﻼ ذﻛﺮ ﺷﺪ ﻭ در آﻧﺠﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﱪ ص ﺑﺎ ﻧﺺ ﺧﻮد‪ ,‬اﺧﺘﻼﻑ ﻭ ﻧـﺰاع‬
‫را در آﻥ از ﺑﲔ ﺑﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ −٣‬ﻳﻌﻨﯽ ﻣﺎﻝ ﺧﺪاﻭﻧﺪ‪ ,‬ﻛﻪ ﺑﺮای آﻧﺎﻥ ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻴﺸﱰ از ﺧﻮراک ﻭ ﭘﻮﺷﺎک از آﻥ ﻣﴫﻑ ﺑﻜﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪١٦٢‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪163‬‬

‫ص در ﻗﻴﺪ ﺣﻴﺎت ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ وﻓﺎت ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻋﻠﻲ او را در ﺷﺐ ﺑﻪ ﺧﺎك ﺳﭙﺮد و‬

‫اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﺻﺪا ﻧﺰد‪ .‬و ﻋﻠﻲ ﺑﺮ او ﻧﻤﺎز ﺟﻨﺎزه ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﻋﻠﻲ در زﻣﺎن ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑﻴﻦ ﻣﺮدم‬
‫ﺻﺎﺣﺐ ﺟﺎه و ﻋﺰت ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ وﻓﺎت ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻋﻠﻲ دﻳﮕﺮ آن اﺣﺘﺮام و‬
‫ﻋﺰﺗﻲ را ﻛﻪ ﻗﺒﻼً در زﻣﺎن ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم داﺷﺖ‪ ،‬از دﺳﺖ داد‪ .‬ﭘﺲ ﺧﻮاﻫﺎن ﺻﻠﺢ و‬
‫آﺷﺘﻲ ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدن ﺑﺎ او ﺷﺪ‪ .‬ﻋﻠﻲ در ﻣﺪت آن ﺷﺶ ﻣﺎه ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻴﻌﺖ‬
‫ﻧﻜﺮد‪ .‬ﭘﺲ او ﻛﺴﻲ را ﻧﺰد اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺧﻮدت ﻧﺰد ﻣﺎ ﺑﻴﺎ و ﻛﺲ دﻳﮕﺮي را‬
‫ﻫﻤﺮاه ﺧﻮدت ﻧﻴﺎور‪ ،‬ﭼﻮن دوﺳﺖ ﻧﺪاﺷﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﺎ او ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ‬
‫ﺧﺪا ﻗﺴﻢ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺧﻮدت ﭘﻴﺶ آﻧﺎن ﻧﻤﻲروي‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻫﻴﭻ ﻛﺎري ﺑﺎ ﻣﻦ‬
‫ﺑﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ‪ ،‬ﭘﻴﺶ آﻧﺎن ﻣﻲروم‪ .‬ﭘﺲ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺮ آﻧﺎن داﺧﻞ ﺷﺪ‪ .‬ﻋﻠﻲ ﺷﻬﺎدﺗﻴﻦ را‬
‫ﺑﺮ زﺑﺎن آورد و ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﺎ ﻓﻀﻴﻠﺖ و ﺑﺮﺗﺮي ﺗﻮ و آﻧﭽﻪ ﻛﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﻮ داده‪ ،‬داﻧﺴﺘﻪاﻳﻢ‪ .‬و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻴﺮ و ﻓﻀﻠﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﻮ داده‪ ،‬ﺣﺴﺪ‬
‫ﻧﺒﺮدﻳﻢ‪ .‬اﻣﺎ ﺗﻮ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﺎر در ﺣﻖ ﻣﺎ ﺳﺘﻢ ﻛﺮدي و ﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺧﻮدﻣﺎن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي ﺑﺎ رﺳﻮل اﷲ ص در آن اﻣﻮال ﺣﻘﻲ داﺷﺘﻴﻢ‪ .‬ﻣﺪام ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺳﺨﻦ‬
‫ﻣﻲﮔﻔﺖ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﭼﺸﻤﺎن اﺑﻮﺑﻜﺮ ﭘﺮ از اﺷﻚ ﺷﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﺳﺨﻦ آﻣﺪ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺟﺎﻧﻢ در دﺳﺖ اوﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي رﺳﻮل اﷲ ص ﺑﺮاﻳﻢ‬
‫دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﻲﺗﺮ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان ﺧﻮدم ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨﻢ‪ .‬اﻣﺎ درﺑﺎرة‬
‫اﺧﺘﻼﻓﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻦ و ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﺳﺮ اﻳﻦ اﻣﻮال روي داد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ از راه ﺣﻖ‬
‫ﻣﻨﺤﺮف ﻧﺸﺪهام و ﻫﻴﭻ ﻛﺎري را ﻛﻪ دﻳﺪهام رﺳﻮل اﷲ ص آن را اﻧﺠﺎم داده‪ ،‬ﺗﺮك‬
‫ﻧﻜﺮدهام ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻫﻤﺔ آن را اﻧﺠﺎم دادهام‪ .‬ﭘﺲ ﻋﻠﻲ ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﺧﺮ روز ﺑﺎ ﺗﻮ‬
‫ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻧﻤﺎز ﻇﻬﺮ ﺧﻮاﻧﺪ ﺑﺎﻻي ﻣﻨﺒﺮ رﻓﺖ و ﺷﻬﺎدﺗﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪ .‬و‬
‫ﺷﺄن و ﻣﻨﺰﻟﺖ ﻋﻠﻲ و ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪن او از ﺑﻴﻌﺖ و ﻋﺬرش را ذﻛﺮ ﻛﺮد و ﺳﭙﺲ ﻃﻠﺐ‬
‫ﺑﺨﺸﺶ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﻫﻢ ﺷﻬﺎدﺗﻴﻦ ﮔﻔﺖ و ﺣﻖ و ﺷﺄن اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﺑﺰرگ‬
‫داﺷﺖ‪ .‬و اﻇﻬﺎر داﺷﺖ ﻛﻪ ﻛﺎري ﻛﻪ ﻛﺮده ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺣﺴﺎدت و رﺷﻚ ﺑﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻧﺒﻮده و‬
‫از روي اﻧﻜﺎر و ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺧﻴﺮ و ﻓﻀﻞ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ارزاﻧﻲ داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻧﺒﻮده‬

‫‪١٦٣‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪164‬‬

‫اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺧﻮدﻣﺎن در آن اﻣﻮال ﺳﻬﻤﻲ داﺷﺘﻪاﻳﻢ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﺎرش در‬
‫ﺣﻖ ﻣﺎ ﺳﺘﻢ ﻧﻤﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﭼﻴﺰﻫﺎ در درون ﻣﺎ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آن را ﺗﻮﺿﻴﺢ دادﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺑﻪ ﺣﻖ اﺻﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮدي‪ .‬از آن ﻣﻮﻗﻌﻲ ﻛﻪ ﻋﻠﻲ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ و ﺧﺪاﭘﺴﻨﺪ را اﻧﺠﺎم داد‬
‫و ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﻢ ﺑﻪ ﻋﻠﻲ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺎ او ارﺗﺒﺎط ﺻﻤﻴﻤﺎﻧﻪاي‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪1‬و‪.2‬‬
‫ﮔﻮﻳﻢ‪ :‬ﻗﺒﻼً ﺳﺨﻦ اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ذﻛﺮ ﺷﺪ ﻛﻪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﻛﻤﺎل و ﻣﻨﺰﻟﺖ‬
‫ﻋﻠﻲ و اﻳﻨﻜﻪ او در درﺟﺔ واﻻﻳﻲ از ﻛﻤﺎل اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻴﭻ اﺧﺘﻼﻓﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ اﺧﺘﻼف ﺑﺮ‬
‫ﺳﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ او از ﺳﻪ ﺧﻠﻴﻔﺔ دﻳﮕﺮ )اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮ و ﻋﺜﻤﺎن( ﻛﺎﻣﻞﺗﺮ و ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ و‬
‫ﺑﺮاي اﻣﺮ ﺧﻼﻓﺖ از آﻧﺎن ﻣﺴﺘﺤﻖﺗﺮ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮ اﺳﺖ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ‪.‬‬
‫اﺟﻤﺎع ﻣﻌﺘﺒﺮ در ﺧﻼﻓﺖ‬

‫ﺑﺪون ﺷﻚ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ و دو ﻧﻔﺮ و ﮔﺮوه اﻧﺪﻛﻲ در اﺟﻤﺎع ﻣﻌﺘﺒﺮِ در ﺧﻼﻓﺖ‬

‫ﻫﻴﭻ اﺷﻜﺎﻟﻲ وارد ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ؛ زﻳﺮا اﮔﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ و دو ﻧﻔﺮ و ﮔﺮوه اﻧﺪﻛﻲ ﻣﻌﺘﺒﺮ‬
‫ﻣﻲﺑﻮد‪ ،‬اﺟﻤﺎع ﺑﺮ ﻗﻀﻴﺔ ﺧﻼﻓﺖ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻧﻤﻲﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺧﻼﻓﺖ اﻣﺮ ﻣﻌﻴﻨﻲ اﺳﺖ و ﻣﻤﻜﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻓﺮدي از روي ﻫﻮا و ﻫﻮﺳﻲ ﻛﻪ ﺧﻮدش ﻫﻢ ﻧﻤﻲداﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ آن ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﻜﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ‬
‫ﺧﻼف اﺟﻤﺎع ﺑﺮ اﺣﻜﺎم ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﺮﻋﻲ از ﻗﺒﻴﻞ اﻳﺠﺎب‪ ،‬ﺗﺤﺮﻳﻢ‪ ،‬اﺑﺎﺣﻪ و ‪ ....‬ﻛﻪ در اﻳﻦ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ اﺣﻜﺎم اﮔﺮ اﺟﻤﺎﻋﻲ ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد و ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﻳﺎ دو ﻧﻔﺮ در آن ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬در‬
‫اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻋﻠﻤﺎ دو ﻗﻮل دارﻧﺪ‪ :‬ﻳﻜﻲ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﺸﺎن اﻋﺘﻨﺎﻳﻲ ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﺑﺎ وﺟﻮد‬
‫اﻳﻦ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ اﺟﻤﺎع ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬و دﻳﮕﺮي اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﺸﺎن ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ و ﻣﺎﻧﻊ‬
‫اﻧﻌﻘﺎد اﺟﻤﺎع ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬و اﻳﻦ ﻗﻮل اﻛﺜﺮ ﻋﻠﻤﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻓﺮق ﻣﻴﺎن اﻳﻦ اﺣﻜﺎم و ﻣﻴﺎن‬
‫ﺧﻼﻓﺖ در اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﺣﻜﺎم ﺷﺮﻋﻲ‪ ،‬ﺣﻜﻢ ﻋﺎم اﺳﺖ و ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻤﻪ ﻛﺲ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد؛ زﻳﺮا ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻪ وﺟﻮب ﭼﻴﺰي ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آن ﭼﻴﺰ را ﺑﺮ ﺧﻮد و دﻳﮕﺮان‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎری‪ ,‬ک ‪ ,٥٧‬ب ‪ ;١‬ک ‪ ,٦٢‬ب ‪ ;١٢‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ,‬ﺷﲈرﻩ ‪.١٧٥٩‬‬
‫‪ −٢‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ٢١٤/٤ ;١٧١/٣ ,‬ﻭ ‪.٢٣٢−٢٣٠‬‬

‫‪١٦٤‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪165‬‬

‫واﺟﺐ ﻛﺮده‪ ،‬و ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ آن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻬﻢ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬وﻟﻲ در ﺧﻼﻓﺖ ﺗﻨﻬﺎ اﺗﻔﺎق‬
‫اﻫﻞ ﺷﻮﻛﺖ و ﺟﻤﻬﻮر ﻛﻪ اﻣﻮر ﻣﺮدم ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ آﻧﺎن اداره ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺷﺮط اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻘﺼﻮد ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ آﻧﺎن ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد‪ .‬و ﺑﺪﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬ﻋﻠﻴﻜﻢ ﺑﺎﳉﲈﻋﺔ‪ ,‬ﻓﺈﻥ ﻳﺪ اﷲ ﻣﻊ اﳉﲈﻋﺔ«‪» :1‬ﺑﺮ ﺷﻤﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ‬
‫ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬زﻳﺮا دﺳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﺮاه ﺟﻤﺎﻋﺖ اﺳﺖ«‪ .‬و در ﺟﺎي دﻳﮕﺮي‬
‫ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪» :‬إﻥ اﻟﺸﻴﻄﺎﻥ ﻣﻊ اﻟﻮاﺣﺪ ﻭﻫﻮ ﻣﻊ اﻹﺛﻨﲔ أﺑﻌﺪ«‪» :2‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺷﻴﻄﺎن ﺑﻪ ﻳﻚ ﻧﻔﺮِ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ و از دو ﻧﻔﺮ ﺑﻪ دور اﺳﺖ«‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ‪» :‬إﻥ اﻟﺸﻴﻄﺎﻥ ذﺋﺐ‬
‫اﻹﻧﺴﺎﻥ ﻛﺬﺋﺐ اﻟﻐﻨﻢ‪ ,‬ﻭاﻟﺬﺋﺐ إﻧﲈ ﻳﺄﺧﺬ اﻟﻘﺎﺻﻴﺔ«‪» :3‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺷﻴﻄﺎن ﮔﺮگ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‬
‫ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺮگ دارد‪ .‬و ﮔﺮگ ﻫﻢ ﺗﻨﻬﺎ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪي را ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ از ﮔﻠﻪ‬
‫ﺟﺪا ﺷﺪه اﺳﺖ )و ﺷﻴﻄﺎن ﻫﻢ ﻛﻪ ﮔﺮگ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺴﻲ را ﻃﻌﻤﺔ ﺧﻮد ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ از‬
‫ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺟﺪا ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ(«‪ .‬ﺑﺎز در ﺟﺎي دﻳﮕﺮي ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪» :‬ﻋﻠﻴﻜﻢ ﺑﺎﻟﺴﻮاد‬
‫اﻷﻋﻈﻢ‪ ,‬ﻭﻣﻦ ﺷﺬ ﺷﺬ ﰲ اﻟﻨﺎر«‪» :54‬ﺑﺮ ﺷﻤﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﺑﺎﺷﻴﺪ و ﻛﺴﻲ ﻛﻪ از‬
‫اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺟﺪا ﺷﻮد‪ ،‬ﺧﻮدش را در آﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ اﻧﺪاﺧﺘﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺣﺘﻲ اﮔﺮ اﺟﻤﺎع ﻫﻢ ﺑﺮ ﺧﻼﻓﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻲﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎز اﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﻣﺴﺘﺤﻖ و ﺷﺎﻳﺴﺘﺔ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻮد‬
‫ﺳﺨﻦ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺧﻼﻓﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ دو ﺻﻮرت دارد‪ :‬ﻳﺎ ﺧﻼﻓﺖ او وﺟﻮد داﺷﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ و ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ او ﻣﺴﺘﺤﻖ و ﺷﺎﻳﺴﺘﺔ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻣﻮرد ﺻﻮرت اوﻟﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻮاﺗﺮ و اﺗﻔﺎق ﻫﻤﺔ ﻣﺮدم ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﺳﻨﻦ ﺗﺮﻣﺬی‪.٣١٥/٣ ,‬‬
‫‪ −٢‬ﺳﻨﻦ ﺗﺮﻣﺬی‪.٣١٥/٣ ,‬‬
‫‪ −٣‬ﻛﻨﺰ اﻟﻌﲈﻝ‪.١٠٢/١ ,‬‬
‫‪ −٤‬ﻣﺴﻨﺪ اﲪﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ‪ ,‬ﺷﲈرﻩ ‪.٢٧٨٤‬‬
‫‪ −٥‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ٢٣١/٤ ;١٩٠/١ ,‬ﻭ ‪.٢٣٢‬‬

‫‪١٦٥‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪166‬‬

‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ رﺳﻴﺪه و ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﺣﺪود را اﺟﺮا ﻛﺮد؛ ﺣﻘﻮق‬
‫ﻣﺮدم را ﺗﻤﺎﻣﺎً ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺒﺎﻧﺶ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ و ﺣﻖ ﻫﻴﭻ ﻛﺴﻲ را ﭘﺎﻳﻤﺎل ﻧﻜﺮد؛ ﺑﺎ ﻛﺎﻓﺮان و ﻣﺮﺗﺪان‬
‫ﺟﻨﮕﻴﺪ؛ اﻣﻮر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ اداره ﻛﺮد؛ اﻣﻮال و داراﻳﻲﻫﺎ را در ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد ؛ و ﺗﻤﺎم ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ وﻇﻴﻔﺔ ﻳﻚ اﻣﺎم اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ اﻧﺠﺎم داد‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ او‬
‫اوﻟﻴﻦ ﻓﺮد اﻳﻦ اﻣﺖ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ اﻣﺮ ﻣﻬﻢ ﺧﻼﻓﺖ ﻣﺒﺎدرت ورزﻳﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﮔﺮ ﻣﻨﻈﻮر از ﺧﻼﻓﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ اﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ او ﻣﺴﺘﺤﻖ و ﺷﺎﻳﺴﺘﺔ آن ﺑﻮد‪ ،‬اﻳﻦ ﭼﻴﺰي‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻏﻴﺮ از اﺟﻤﺎع‪ ،‬دﻻﻳﻞ زﻳﺎدي ﺑﺮ آن دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦرو ﺧﻼﻓﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ در ﻫﺮ‬
‫دو ﺻﻮرت ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ اﺟﻤﺎع ﻧﺪارد اﮔﺮ ﭼﻪ اﺟﻤﺎع ﻫﻢ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.1‬‬
‫ﺧﻼﻓﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﻛﺘﺎب آﺳﻤﺎﻧﻲ و آﻓﺮﻳﻨﺶ آﻫﻨﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻗﺮآن ﺑﺪان اﺷﺎره ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺗﺤﻘﻖ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬

‫اﻳﻦ دﻳﻦِ ﺣﻖ ﻧﺎﭼﺎراً ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺘﺎب ﻫﺪاﻳﺘﮕﺮ و ﺷﻤﺸﻴﺮِ ﻳﺎرﻳﮕﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪H G F E D C B A{ :‬‬
‫‪X W V U T S R Q P O N M LK J I‬‬
‫‪).z ^ ] \ [ ZY‬ﺣﺪﻳﺪ‪.(25 :‬‬
‫»ﻣﺎ رﺳﻮﻻن ﺧﻮد را ﺑﺎ دﻻﻳﻞ و ﻣﻌﺠﺰات روﺷﻦ و ﺷﺮﻳﻌﺘﻬﺎى آﺷﻜﺎر ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ‪ ،‬و ﺑﺎ‬
‫آﻧﻬﺎ ﻛﺘﺎب )آﺳﻤﺎﻧﻰ ﻛﻪ داراى اﺣﻜﺎم و ﺷﺮاﻳﻊ اﺳﺖ( و ﻣﻴﺰان )ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻰ ﺣﻖ از ﺑﺎﻃﻞ و‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻋﺎدﻻﻧﻪ( ﻧﺎزل ﻛﺮدﻳﻢ ﺗﺎ ﻣﺮدم ﻗﻴﺎم ﺑﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﻛﻨﻨﺪ؛ و آﻫﻦ را ﻧﺎزل ﻛﺮدﻳﻢ ﻛـﻪ در‬
‫آن ﻧﻴﺮوى ﺷﺪﻳﺪ و ﻣﻨﺎﻓﻌﻰ ﺑﺮاى ﻣﺮدم اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺪاﻧﺪ ﭼﻪ ﻛﺴﻰ او و رﺳﻮﻻﻧﺶ‬
‫را ﻳﺎرى ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻰآﻧﻜﻪ او را ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ؛ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﻮى و ﺷﻜﺴﺖﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻛﺘﺎب آﺳﻤﺎﻧﻲ اواﻣﺮ و ﻧﻮاﻫﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻫﻢ آن را‬
‫ﺗﺄﻳﻴﺪ و ﻳﺎري ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬از ﻃﺮﻳﻖ ﻛﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدن‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪.٢٣٢/٤ ,‬‬

‫‪١٦٦‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪167‬‬

‫ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ اﻣﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ او ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻫﻞ ﺷﻤﺸﻴﺮ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداران‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ در آن ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﻼﻓﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﻛﺘﺎب آﺳﻤﺎﻧﻲ و آﻓﺮﻳﻨﺶ آﻫﻨﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻗﺮآن ﺑﺪان اﺷﺎره ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺗﺤﻘﻖ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.1‬‬
‫اﻗﺪاﻣﺎت اﺑﻮﺑﻜﺮ ﭘﺲ از ﺧﻼﻓﺖ‪ ،‬ﻛﻪ اﻳﻦ ﻫﻢ از ﻓﻀﺎﻳﻞ اوﺳﺖ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ‬ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ رﺳﻮل اﷲ ص ﺷﺪ و وﻇﻴﻔﻪاش را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ اﻧﺠﺎم داد و از‬
‫ﻫﻴﭻ ﺗﻼش و ﻛﻮﺷﺸﻲ درﻳﻎ ﻧﻮرزﻳﺪ؛ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻪ ﺧﻮدش ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﻦ ﭼﻴﺰي‬
‫از ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص اﻧﺠﺎم داد‪ ،‬ﺗﺮك ﻧﻜﺮدم ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻫﻤﺔ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺗﻤﺎم و‬
‫ﻛﻤﺎل اﻧﺠﺎم دادم‪ .‬ﻣﻦ ﻣﻲﺗﺮﺳﻢ از اﻳﻨﻜﻪ اﮔﺮ ﭼﻴﺰي از اواﻣﺮ و دﺳﺘﻮرات او را ﺗﺮك‬
‫ﻛﻨﻢ‪ ،‬دﭼﺎر اﻧﺤﺮاف و ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﺷﻮم«‪.‬‬
‫اﻗﺪاﻣﺎت و ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ اﻧﺠﺎم داد‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻔﺼﻞ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺛﺎﺑﺖ ﮔﺮداﻧﻴﺪن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮ اﻳﻤﺎن و ﺗﻘﻮﻳﺖ آﻧﺎن‪ :‬ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ از ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و‬
‫اﻧﺼﺎر از روي ﻣﻴﻞ و رﻏﺒﺖ اﺳﻼم آوردﻧﺪ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دﻳﻦ اﺳﻼم ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن ﺟﻨﮕﻴﺪﻧﺪ‪،‬‬
‫و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﻛﺴﻲ از اﻫﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﺮﺗﺪ ﻧﺸﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﻛﺜﺮﺷﺎن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ وﻓﺎت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬
‫ص ﺿﻌﻴﻒ و ﺳﺴﺖ ﺷﺪﻧﺪ‪،‬‬
‫{} ~ _ ` ‪).z h g f e d c b a‬ﻧﻮر‪.(63 :‬‬
‫»ﭘﺲ آﻧﺎن ﻛﻪ ﻓﺮﻣﺎن او را ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺘﺮﺳﻨﺪ از اﻳﻨﻜﻪ ﻓﺘﻨﻪاى داﻣﻨﺸﺎن را‬
‫ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬ﻳﺎ ﻋﺬاﺑﻰ دردﻧﺎك ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺮﺳﺪ«‪.‬‬
‫و از ﺟﻬﺎد ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺼﺮت و ﻳﺎري دﻳﻦ ﺧﺪا ﺳﺴﺖ ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﺎن‬
‫را ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ‬ﻣﺤﻜﻢ و اﺳﺘﻮار ﮔﺮداﻧﻴﺪ و ﻗﻮت و ﺗﻮان ﺗﺎزهاي ﺑﻪ آﻧﺎن ﻋﻄﺎ‬
‫ﻛﺮد‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ اﺑﻮﺑﻜﺮ اﻧﺠﺎم داد؛ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ در زﻣﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ او اﺳﻼم را ﻳﺎري داد و ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ‬
‫او اﺳﻼم را ﺣﻔﻆ ﻛﺮد‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻃﺮف اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺟﺰا و ﭘﺎداش‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ١٩٠/١ ,‬ﻭ ‪.١٩١‬‬

‫‪١٦٧‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪168‬‬

‫را ﺑﻪ او ﻋﻄﺎ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻧﺲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ‬ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺧﻄﺒﻪ ﺧﻮاﻧﺪ و ﻣﺎ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ روﺑﺎه‪،‬‬
‫ﺿﻌﻴﻒ و ﺗﺮﺳﻮ ﺑﻮدﻳﻢ‪ .‬ﻣﺪام ﻣﺎ را ﺗﺸﻮﻳﻖ و اﻣﻴﺪوار ﻛﺮد ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷﻴﺮ‪ ،‬ﺷﺠﺎع و‬
‫ﻗﻮي ﺷﺪﻳﻢ«‪.1‬‬
‫‪ -2‬ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻣﺮﺗﺪﻳﻦ‪ :‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﺲ از وﻓﺎت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬از ﻛﺴﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ زورِ ﺷﻤﺸﻴﺮ‪ ،‬اﺳﻼم آوردﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻳﺎران ﻣﺴﻴﻠﻤﻪ ﻛﺬاب و ﻣﺮدم ﻧﺠﺪ‪.‬‬
‫در ﻧﺰد ﻫﻤﺔ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺗﻮاﺗﺮ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ آﻧﻜﻪ ﺑﺎ ﻣﺮﺗﺪان ﺟﻨﮓ ﻛﺮد‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ‬
‫و ﻳﺎران و ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ ﺑﻮد‪ .‬او ﺑﺎ ﻣﺴﻴﻠﻤﻪ ﻛﺬاب ﻛﻪ ادﻋﺎي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﻣﻲﻛﺮد و ﺑﺎ ﭘﻴﺮوان‬
‫او از ﺑﻨﻲ ﺣﻨﻴﻔﻪ و ﻣﺮدم ﻳﻤﺎﻣﻪ ﺟﻨﮕﻴﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﺪان ﺻﺪ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫از آن ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺎ ﻃﻠﻴﺤﻪ اﺳﺪي ﻛﻪ در ﻧﺠﺪ ادﻋﺎي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﻛﺮده ﺑﻮد و‬
‫ﺑﺎ ﭘﻴﺮواﻧﺶ از اﺳﺪ و ﻏﻄﻔﺎن ﻛﻪ ﺗﻌﺪادﺷﺎن ﺧﻴﻠﻲ زﻳﺎد ﺑﻮد‪ ،‬ﺟﻨﮕﻴﺪ‪ .‬ﺳﺠﺎح ﻫﻢ ﻣﺪﻋﻲ‬
‫ﻧﺒﻮت ﺑﻮد؛ زﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﻴﻠﻤﻪ ﻛﺬاب ﺑﺎ او ازدواج ﻛﺮد؛ ﻳﻌﻨﻲ ﻳﻚ ﻣﺮد ﻛﺬاب ﺑﺎ ﻳﻚ زن‬
‫ﻛﺬاب ازدواج ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻓﺮادي از ﻋﺮبﻫﺎ از دﻳﻦ اﺳﻼم ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ ﻛﻪ از ﻫﻴﭻ‬
‫اﻧﺴﺎن آﮔﺎه و ﻛﺬاﺑﻲ ﭘﻴﺮوي ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻔﺴﺮﻳﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﻈﻮر از آﻳﺔ‪m l{ :‬‬
‫‪) .z y x w v u t s r q p o n‬ﻣﺎﺋﺪه‪.(54 :‬‬
‫»اى ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردهاﻳﺪ! ﻫﺮ ﻛﺲ از ﺷﻤﺎ‪ ،‬از آﻳﻴﻦ ﺧـﻮد ﺑـﺎزﮔﺮدد‪) ،‬ﺑـﻪ ﺧـﺪا‬
‫زﻳﺎﻧﻰ ﻧﻤﻰرﺳﺎﻧﺪ؛ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﻮﻣﻰ را ﻣﻰآورد ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را دوﺳﺖ دارد و آﻧﺎن )ﻧﻴـﺰ( او را‬
‫دوﺳﺖ دارﻧﺪ«‪.‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ و ﭘﻴﺮواﻧﺸﺎن از ﻣﺮدم ﻳﻤﻦ و دﻳﮕﺮان ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻓﻀﺎﻳﻞ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ در ﻧﺰد ﻫﻤﺔ اﻣﺖ اﺳﻼم از اول ﺗﺎ‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ١٣٧ ,١٢٩ ,٥٩ ,٥٨/٤ ,‬ﻭ ‪ .١٦٥‬اﺑﻦ ﻛﺜﲑ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﳏﻤﺪ ﺑﻦ اﺳﺤﺎﻕ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻨﮕـﺎﻣﯽ ﻛـﻪ رﺳـﻮﻝ‬
‫اﷲ ص ﻭﻓﺎت ﻳﺎﻓﺖ‪ ,‬ﻋﺮبﻫﺎ ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﳞﻮد ﻭ ﻧﺼﺎرا ﴎ ﺑﲑﻭﻥ آﻭردﻧﺪ ﻭ ﻫﻮﻳﺖ ﺧﻮد را آﺷﻜﺎر ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﻔـﺎﻕ‬
‫آﺷﻜﺎر ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻭ ﻣﺴﻠﲈﻧﺎﻥ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ از دﺳﺖ دادﻥ ﭘﻴﺎﻣﱪﺷﺎﻥ ﳘﺎﻧﻨﺪ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪاﻥ آﻭارﻩ ﻭ ﴎﮔﺮداﻥ در ﺷﺐ ﺗﺎرﻳـﮏ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺪاﻭﻧﺪ آﻧﺎﻥ را ﺑﻪ ﻭﺳﻴﻠﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ‬ﲨﻊ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪) .‬اﻟﺒﺪاﻳﺔ ﻭاﻟﻨﻬﺎﻳﺔ‪.(٢٧٩/٥ ,‬‬

‫‪١٦٨‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪169‬‬

‫آﺧﺮﺷﺎن‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ او ﺑﺎ ﻣﺮﺗﺪان ﺟﻨﮕﻴﺪ‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ اﻓﺮادي ﻛﻪ ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﻮﺣﻨﻴﻔﻪ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬و ﺟﻨﮓ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺪادن زﻛﺎت ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺪﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺴﻴﻠﻤﻪ ﻛﺬاب اﻳﻤﺎن آوردﻧﺪ‪.1‬‬
‫‪ -3‬ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻣﺎﻧﻌﺎن زﻛﺎت‪ :‬اﻣﺎ ﻛﺴﺎن دﻳﮕﺮي ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻨﻊ زﻛﺎت ﺑﺎ‬
‫اﻳﺸﺎن ﺟﻨﮕﻴﺪ‪ ،‬اﻓﺮادي ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ از دادن زﻛﺎت اﻣﺘﻨﺎع ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و اﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺎ آﻧﺎن ﺟﻨﮕﻴﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﻨﮓ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﺪﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ‬
‫زﻛﺎت را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ زﻛﺎت را ﺑﻪ ﻣﺴﺘﺤﻘﺎﻧﺶ‬
‫ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ اﺑﺘﺪا در ﻣﻮرد ﺟﻨﮓ ﺑﺎ آﻧﺎن ﺷﻚ و ﺷﺒﻬﻪ داﺷﺖ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ ﺑﺎ‬
‫او ﺑﺤﺚ ﻛﺮد و وﺟﻮب ﻗﺘﺎل ﺑﺎ آﻧﺎن را ﺑﺮاﻳﺶ روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺖ و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً ﻋﻤﺮ آن را‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ .‬ﻣﺎﺟﺮاي اﻳﻦ ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ؛ در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه ‪ ‬رواﻳﺖ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻣﻲﺟﻨﮕﻲ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ رﺳﻮل اﷲ ص‬
‫ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬أﻣﺮت أﻥ أﻗﺎﺗﻞ اﻟﻨﺎس ﺣﺘﻰ ﻳﻘﻮﻟﻮا ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﷲ‪ ,‬ﻓﺈذا ﻗﺎﻟﻮﻫﺎ ﻋﺼﻤﻮا ﻣﻨﻲ‬
‫دﻣﺎءﻫﻢ ﻭأﻣﻮاﳍﻢ إﻻ ﺑﺤﻘﻬﺎ ﻭﺣﺴﺎﲠﻢ ﻋﲆ اﷲ«‪» :‬ﺑﻪ ﻣﻦ دﺳﺘﻮر داده ﺷﺪه ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺑﺠﻨﮕﻢ‬
‫ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ »ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﷲ« )و اﺳﻼم ﺑﻴ‪Ĥ‬ورﻧﺪ(‪ .‬ﭘﺲ ﻫﺮﮔﺎه آن را ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ﺧﻮن و‬
‫ﻣﺎﻟﺸﺎن از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻦ ﻣﺤﻔﻮظ اﺳﺖ ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺣﻖ آﻧﻬﺎ‪ .‬و ﺣﺴﺎب آﻧﺎن‬
‫ﺑﺮﻋﻬﺪة ﺧﺪاﺳﺖ«‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﮕﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻧﻔﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬إﻻﱠ ﺑﺤﻘﻬﺎ« )ﻣﮕﺮ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺣﻖ آﻧﻬﺎ(‪ ،‬ﺧﻮب زﻛﺎت ﻫﻢ ﺟﺰو ﺣﻖ آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺰﻏﺎﻟﺔ‬
‫ﻣﺎدهاي ﻛﻪ ﺑﻪ رﺳﻮل اﷲ ص ﻣﻲدادﻧﺪ‪ ،‬از ﻣﻦ ﻣﻨﻊ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎً ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻨﻊ آن ﺑﺎ اﻳﺸﺎن‬
‫ﺧﻮاﻫﻢ ﺟﻨﮕﻴﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ‪ ،‬دﻳﺪم ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﻴﻨﺔ اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﺑﺮاي ﭘﻴﻜﺎر‬
‫ﺑﺎ ﻣﺎﻧﻌﺎن زﻛﺎت ﮔﺸﻮده اﺳﺖ و داﻧﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري ﺣﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﺑﻪ اﺣﺎدﻳﺜﻲ ﻛﻪ‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ١٢٩ ,٥٩ ,٥٨/٤ ,‬ﻭ ‪ .٢٢٨‬ﺑﻴﻬﻘﯽ از ﺣﺴﻦ ﺑﴫی رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩ ﻛﻪ اﻭ درﺑﺎرﻩ آﻳﻪ‪r q p o { :‬‬

‫‪ .z y x w v u t s‬ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻧﺎﻥ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻭ ﻳﺎراﻧﺶ‪ .‬ﻫﻨﮕـﺎﻣﯽ ﻛـﻪ ﻋـﺮب ﻫـﺎ ﻣﺮﺗـﺪ ﺷـﺪﻧﺪ‪,‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻭ ﻳﺎراﻧﺶ ﺑﺎ آﻧﺎﻥ ﺟﻨﮕﻴﺪﻧﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ آﻧﺎﻥ را ﺑﻪ اﺳﻼﻡ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪﻧﺪ‪) .‬ﺗﺎرﻳﺦ اﳋﻠﻔﺎء‪ ,‬اﺛﺮ ﺳﻴﻮﻃﯽ‪ ,‬ص ‪.(٦٥‬‬

‫‪١٦٩‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪170‬‬

‫از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺷﻨﻴﺪه ﻳﺎ ﺑﻪ او رﺳﻴﺪه‪ ،‬ﺑﺮاي ﮔﻔﺘﺔ ﺧﻮد دﻟﻴﻞ آورد و اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ ﻫﻢ‬
‫ﺑﺮاﻳﺶ روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺖ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت »ﺑﺤﻘﻬﺎ« ﺷﺎﻣﻞ زﻛﺎت ﻫﻢ ﻣﻲﺷﻮد؛ زﻳﺮا زﻛﺎت ﺣﻖ‬
‫ﻣﺎل اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ م از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص رواﻳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬أﻣﺮت أﻥ أﻗﺎﺗﻞ اﻟﻨﺎس ﺣﺘﻰ ﻳﻘﻮﻟﻮا ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﷲ ﻭإﲏ رﺳﻮﻝ اﷲ ﻭﻳﻘﻴﻤﻮا اﻟﺼﻼة‬
‫ﻭﻳﺆﺗﻮا اﻟﺰﻛﺎة‪ ,‬ﻓﺈذا ﻓﻌﻠﻮا ذﻟﮏ ﻋﺼﻤﻮا ﻣﻨﻲ دﻣﺎءﻫﻢ ﻭأﻣﻮاﳍﻢ إﻻﱠ ﺑﺤﻘﻬﺎ«‪» :1‬ﺑﻪ ﻣﻦ دﺳﺘﻮر‬
‫داده ﺷﺪه ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺑﺠﻨﮕﻢ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ﻫﻴﭻ ﻣﻌﺒﻮد ﺑﺮﺣﻘﻲ ﺟﺰ اﷲ ﻧﻴﺴﺖ و ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﻦ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدة ﺧﺪاﻳﻢ‪ ،‬و ﻧﻤﺎز را ﺑﺮﭘﺎي دارﻧﺪ و زﻛﺎت ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻫﺮ ﮔﺎه اﻳﻦ اﻋﻤﺎل را‬
‫اﻧﺠﺎم ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮن و ﻣﺎﻟﺸﺎن از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻦ ﻣﺤﻔﻮظ اﺳﺖ ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺣﻖ‬
‫آﻧﻬﺎ«‪ .‬اﻳﻦ ﻟﻔﻆ اﺧﻴﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص )ﻳﻌﻨﯽ إﻻ ﺑﺤﻘﻬﺎ( ﻓﻘﻪ و داﻧﺶ ﺳﺮﺷﺎر اﺑﻮﺑﻜﺮ را‬
‫ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ و اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ درﺑﺎرة ﺟﻨﮓ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اداي زﻛﺎت ﺻﺮﻳﺢ اﺳﺖ‪ .‬و اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺮآن اﺳﺖ؛ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪¡  ~ } |{ :‬‬
‫‪¯ ® ¬ « ª © ¨ §¦ ¥ ¤ £ ¢‬‬
‫‪) .z°‬ﺗﻮﺑﻪ‪.(5 :‬‬
‫»)اﻣﺎ( وﻗﺘﻰ ﻣﺎهﻫﺎى ﺣﺮام ﭘﺎﻳﺎن ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻣﺸﺮﻛﺎن را ﻫﺮ ﺟﺎ ﻳﺎﻓﺘﻴﺪ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﻴﺪ؛ و‬
‫آﻧﻬﺎ را اﺳﻴﺮ ﺳﺎزﻳﺪ؛ و ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻛﻨﻴﺪ؛ و در ﻫﺮ ﻛﻤﻴﻨﮕﺎه‪ ،‬ﺑﺮ ﺳﺮ راه آﻧﻬﺎ ﺑﻨﺸﻴﻨﻴﺪ! ﻫﺮﮔـﺎه‬
‫ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﻤﺎز را ﺑﺮﭘﺎ دارﻧﺪ‪ ،‬و زﻛﺎت را ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را رﻫﺎ ﺳﺎزﻳﺪ«‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ در اﻳﻦ آﻳﻪ رﻫﺎ ﻛﺮدن راه را ﺑﺮ اﻳﻤﺎن و ﺑﺮﭘﺎي داﺷﺘﻦ ﻧﻤﺎز و دادن زﻛﺎت‬
‫ﻣﻌﻠﻖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬و آﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ در زﻣﺎن اﺑﻮﺑﻜﺮ زﻛﺎت ﻧﻤﻲدادﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺎ‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ,‬ک ‪ ,١‬ب ‪ ;٨‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎری‪ ,‬ک ‪ ,٢٤‬ب ‪ .٢‬در آﻥ ﺣﺪﻳﺚ اﺑﻮﻫﺮﻳﺮﻩ‪ ...» :‬إﻻ ﺑﺤﻘﻬﺎ« ﻭﺣﺪﻳﺚ‬
‫ﺟﺎﺑﺮ‪» :‬ﺑﺎﻳﻌﺖ رﺳﻮﻝ اﷲ ص ﻋﻠﯽ إﻗﺎﻡ اﻟﺼﻼة ﻭإﻳﺘﺎء اﻟﺰﻛﺎة« آﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﻨـﯽ ﺣـﺪﻳﺚ اﺧـﲑ اﻳـﻦ اﺳـﺖ‪» :‬ﺑـﺎ‬
‫رﺳﻮﻝ اﷲ ص ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻡ ﺑﺮ ﴎ اﻳﻨﻜﻪ ﻧﲈز را ﺑﺮ ﭘﺎی دارﻡ ﻭ زﻛﺎت ﺑﭙﺮدازﻡ«‪.‬‬

‫‪١٧٠‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪171‬‬

‫آﻧﺎن ﺟﻨﮕﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دادن زﻛﺎت اﻋﺘﺮاف ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.1‬‬

‫‪ -4‬ﻧﺎﻣﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﺑﻪ ﻣﺮﺗﺪان‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ در ﻣﻴﺎن ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن ﺳﻮار ﺷﺪ در‬
‫ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮ را از ﻧﻴﺎم ﺑﺮﻛﺸﻴﺪ و از ﺷﻬﺮ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪ ﻃﺮف ذي اﻟﻘﺼﻪ‪ 2‬ﺧﺎرج ﺷﺪ و‬
‫ﻳﺎزده ﺗﺎ ﭘﺮﭼﻢ ﺑﺮ ﭘﺎي داﺷﺖ و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎن داد‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪاي را ﻫﻤﺮاه آﻧﺎن‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﻣﺘﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﲪﻦ اﻟﺮﺣﻴﻢ‬
‫از اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﺧﻠﻴﻔﺔ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ دﺳﺘﺸﺎن ﻣﻲرﺳﺪ اﻋﻢ‬
‫از ﻋﻮام و ﺧﻮاص و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﻼم ﺧﻮد ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ ﻳﺎ از آن ﺑﺮﮔﺸﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻼم ﺑﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ راه ﻫﺪاﻳﺖ را ﻣﻲﭘﻴﻤﺎﻳﺪ‬
‫ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﺑﻼغ ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺳﭙﺎس ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ؛ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻣﻌﺒﻮد‬
‫ﺑﺮﺣﻘﻲ ﺟﺰ او ﻧﻴﺴﺖ و ﻳﮕﺎﻧﻪ و ﻳﻜﺘﺎﺳﺖ و ﺷﺮﻳﻜﻲ ﻧﺪارد‪ .‬و ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻨﺪه و‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدة ﺧﺪاﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ از ﻃﺮف ﺧﺪاوﻧﺪ آورده‪ ،‬ﻗﺒﻮل دارﻳﻢ و ﺑﺪان اﻋﺘﺮاف‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ و ﻫﺮ ﻛﺲ از آن ﺳﺮﺑﺎز زﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ او ﻛﻔﺮ ﻣﻲورزﻳﻢ و ﺑﺎ او ﻣﻲﺟﻨﮕﻴﻢ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﻌﺪ؛ ﻫﻤﺎﻧﺎ رﺳﻮل اﷲ ص از ﻃﺮف ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺣﻖ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه و ﺣﻖ را از‬
‫ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا آورده اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﮋدهرﺳﺎن و ﺑﻴﻢدﻫﻨﺪه و دﻋﻮتﻛﻨﻨﺪة ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺪا‬
‫ﻃﺒﻖ ﻓﺮﻣﺎن اﷲ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭼﺮاغ ﺗﺎﺑﺎن ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﺸﺮﻳﺖ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ اﻓﺮاد‬
‫زﻧﺪة ﺑﻴﺪاردل را ﺑﺎ آن ﺑﻴﻢ دﻫﺪ و ﺑﺮ ﻛﺎﻓﺮان اﺗﻤﺎم ﺣﺠﺖ ﺷﻮد و ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺬاب ﻣﺴﻠّﻢ‬
‫ﮔﺮدد‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺣﻖ ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻨﺪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺘﻮراﺗﺶ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺜﺒﺖ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬و‬
‫رﺳﻮل اﷲ ص ﺗﻨﺒﻴﻪ ﻛﻨﺪ ﻛﺴﻲ را ﻛﻪ از او ﭘﺸﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ دﻟﺨﻮاه ﻳﺎ ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر‬
‫ﺑﻪ ﺳﻮي اﺳﻼم ﺑﺮﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ روح رﺳﻮﻟﺶ را ﻗﺒﺾ ﻛﺮد در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻓﺮﻣـﺎن ﺧﺪاوﻧـﺪ را اﺟـﺮا ﻛـﺮد و‬
‫اﻣﺘﺶ را ﭘﻨﺪ داد و ﻇﻴﻔﻪاش را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ اﻧﺠﺎم داد‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﺑـﺮاي‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ٢٢٨ ,١٦٥ ,١٣٧ ,١٢٩ ,٥٩ ,٥٨/٤ ,‬ﻭ ‪.٢٢٩‬‬
‫‪ −٢‬ذی اﻟﻘﺼﻪ از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻳﮏ ﻣﻨﺰﻝ راﻩ ﻓﺎﺻﻠﻪ دارد‪.‬‬

‫‪١٧١‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪172‬‬

‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص و ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻗﺮآن ﺑﻴﺎن ﻓﺮﻣﻮده؛ آﻧﺠـﺎ ﻛـﻪ ﻣـﻲﻓﺮﻣﺎﻳـﺪ‪Ô Ó{ :‬‬
‫‪) .z Ö Õ‬زﻣﺮ‪» .(30 :‬اي ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻮ ﻣﻰﻣﻴﺮى و آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻣﺮد«‪.‬‬
‫و در ﺟﺎي دﻳﮕﺮي ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪É È Ç ÆÅ Ä Ã Â Á À{ :‬‬
‫‪) .z Ê‬أﻧﺒﻴﺎء‪.(34 :‬‬
‫»ﭘﻴﺶ از ﺗﻮ )ﻧﻴﺰ( ﺑﺮاى ﻫﻴﭻ اﻧﺴﺎﻧﻰ ﺟﺎوداﻧﮕﻰ ﻗﺮار ﻧﺪادﻳﻢ؛ )واﻧﮕﻬﻰ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ اﻧﺘﻈﺎر‬
‫ﻣﺮگ ﺗﻮ را ﻣﻰﻛﺸﻨﺪ‪ (،‬آﻳﺎ اﮔﺮ ﺗﻮ ﺑﻤﻴﺮى‪ ،‬آﻧﺎن ﺟﺎوﻳﺪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد؟«‪.‬‬
‫و ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪n m lk j i h g f e d c{ :‬‬
‫‪_ ~ }| { z y x w v u ts r q p o‬‬
‫`‪) .z‬آل ﻋﻤﺮان‪» .(144 :‬ﻣﺤﻤﺪ ص ﻓﻘﻂ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺧﺪاﺳﺖ؛ و ﭘﻴﺶ از او‪،‬‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن دﻳﮕﺮى ﻧﻴﺰ ﺑﻮدﻧﺪ؛ آﻳﺎ اﮔﺮ او ﺑﻤﻴﺮد و ﻳﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ‬
‫ﺑﺮﻣﻰﮔﺮدﻳﺪ؟ )و اﺳﻼم را رﻫﺎ ﻛﺮده ﺑﻪ دوران ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ و ﻛﻔﺮ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻧﻤﻮد؟(‬
‫و ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﺑﺎز ﮔﺮدد‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺿﺮرى ﻧﻤﻰزﻧﺪ؛ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺰودى‬
‫ﺷﺎﻛﺮان )و اﺳﺘﻘﺎﻣﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن( را ﭘﺎداش ﺧﻮاﻫﺪ داد«‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ را ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪ‪ ،‬اﻳﻨﻚ ﻣﺤﻤﺪ ﻓﻮت ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬و ﻛﺴﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ زﻧﺪهاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲﻣﻴﺮد‪ ،‬و او را ﻧﻪ‬
‫ﭼﺮﺗﻲ و ﻧﻪ ﺧﻮاﺑﻲ ﻓﺮا ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد و ﻫﻤﻮاره ﺑﻴﺪار اﺳﺖ و ﺳﺴﺘﻲ و رﺧﻮت ﺑﺪو راه‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬ﺣﺎﻓﻆ و ﻧﮕﻪدارﻧﺪة دﻳﻦ اﺳﺖ و از دﺷﻤﻨﺎﻧﺶ اﻧﺘﻘﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﻦ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺗﻘﻮاي ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺑﻬﺮه و ﻧﺼﻴﺒﺘﺎن از دﻳﻦ و آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﺗﺎن‬
‫آورده اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻔﺎرش ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ .‬و ﺷﻤﺎ را ﺳﻔﺎرش ﻣﻲﻛﻨﻢ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ از روش و ﺳﻨﺖ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﻪ دﻳﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻨﮓ زﻧﻴﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺪاﻳﺘﺶ‬
‫ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻤﺮاه اﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﺮ ﻛﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻳﺎرياش ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرده و ﺧﻮار اﺳﺖ‪،‬‬
‫و ﻫﺮ ﻛﻪ ﻛﺲ دﻳﮕﺮي ﻏﻴﺮ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺪاﻳﺘﺶ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻤﺮاه اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‬
‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪) .z z y x w v u t sr q p o n { :‬ﻛﻬﻒ‪.(17 :‬‬

‫‪١٧٢‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪173‬‬

‫»ﻫﺮ ﻛﺲ را ﺧﺪا ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺪاﻳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ واﻗﻌﻰ اوﺳـﺖ؛ و ﻫـﺮ ﻛـﺲ را ﮔﻤـﺮاه‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ وﻟﻰ و راﻫﻨﻤﺎﻳﻰ ﺑﺮاى او ﻧﺨﻮاﻫﻰ ﻳﺎﻓﺖ«‪.‬‬
‫و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮﮔﺰ ﻋﻤﻠﻲ را از وي ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮد ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ اﺳﻼم اﻗﺮار ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬و در‬
‫آﺧﺮت ﻋﺪاﻟﺖ و دﻓﻊ ﻋﺬاب از وي ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﺒﺮ رﺳﻴﺪه ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﺷﻤﺎ از دﻳﻨﺶ ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ ﺑﻌﺪ از آﻧﻜﻪ ﺑﻪ اﺳﻼم اﻗﺮار‬
‫ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ دﺳﺘﻮرات آن ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬و اﻳﻦ ارﺗﺪاد از روي ﻏﻔﻠﺖ و ﺑﻲﺧﺒﺮي از‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺟﻬﻞ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن او و ﭘﺎﺳﺦدادن ﺑﻪ ﺷﻴﻄﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫{‪| {z y x w v u t s r q p o n m l‬‬
‫} ~  ¡ ‪) .z ¨ § ¦ ¥¤ £ ¢‬ﻛﻬﻒ‪.(50 :‬‬
‫»ﺑﻪ ﻳﺎد آرﻳﺪ زﻣﺎﻧﻰ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﮔﻔﺘﻴﻢ‪» :‬ﺑﺮاى آدم ﺳﺠﺪه ﻛﻨﻴﺪ!« آﻧﻬـﺎ ﻫﻤﮕـﻰ‬
‫ﺳﺠﺪه ﻛﺮدﻧﺪ ﺟﺰ اﺑﻠﻴﺲ ‪-‬ﻛﻪ از ﺟﻦ ﺑﻮد‪ -‬و از ﻓﺮﻣﺎن ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺑﻴﺮون ﺷﺪ آﻳـﺎ )ﺑـﺎ‬
‫اﻳﻦ ﺣﺎل‪ (،‬او و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ را ﺑﻪ ﺟﺎى ﻣﻦ اوﻟﻴﺎى ﺧﻮد اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬در ﺣـﺎﻟﻰ ﻛـﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ دﺷﻤﻦ ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ؟! )ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮدارى از ﺷﻴﻄﺎن و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﺑﻪ ﺟﺎى اﻃﺎﻋﺖ ﺧـﺪا‪(،‬‬
‫ﭼﻪ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻰ ﺑﺪى اﺳﺖ ﺑﺮاى ﺳﺘﻤﻜﺎران«‪.‬‬
‫و در ﺟﺎي دﻳﮕﺮي ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪h g f ed c b a ` _{ :‬‬
‫‪) .z l k j i‬ﻓﺎﻃﺮ‪.(6 :‬‬
‫»اﻟﺒﺘﻪ ﺷﻴﻄﺎن دﺷﻤﻦ ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ او را دﺷﻤﻦ ﺑﺪاﻧﻴﺪ؛ او ﻓﻘﻂ ﺣـﺰﺑﺶ را ﺑـﻪ اﻳـﻦ‬
‫دﻋﻮت ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻫﻞ آﺗﺶ ﺳﻮزان )ﺟﻬﻨﻢ( ﺑﺎﺷﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﻦ ﺳﭙﺎﻫﻲ از ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎر و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻴﻮة ﻧﻴﻜﻮ از آﻧﺎن ﭘﻴﺮوي‬
‫ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺰد ﺷﻤﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدم‪ .‬و ﺑﻪ آﻧﺎن دﺳﺘﻮر دادهام ﻛﻪ ﺟﺰ اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا ﭼﻴﺰي را از‬
‫ﻛﺴﻲ ﻗﺒﻮل ﻧﻜﻨﻨﺪ و ﺑﺎ ﻛﺴﻲ ﻧﺠﻨﮕﻨﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ او را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺰ وﺟﻞ دﻋﻮت‬
‫ﺑﻨﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺜﺒﺖ دادﻧﺪ و ﺑﻪ اﺳﻼم اﻗﺮار ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﻛﺎر ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ‪،‬‬
‫اﻳﻦ اﻋﻤﺎل از وي ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﺮ ﺳﺮ آن ﻛﻤﻚ و ﻳﺎري ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬و اﮔﺮ از آﻧﻬﺎ‬
‫ﺳﺮﺑﺎز زدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن ﺑﺎ او ﺟﻨﮓ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي اﻃﺎﻋﺖ از ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا‬

‫‪١٧٣‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪174‬‬

‫ﺑﺮﮔﺮدد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از آﻧﺎن ﺑﻪ ﭼﻴﺰي از آﻧﭽﻪ در دﻧﻴﺎ از اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻚ اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ‬
‫دﺳﺖ ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻨﺪ و از آن ﺑﻬﺮه و ﺳﻮدي ﻧﻤﻲﺑﺮﻧﺪ‪ .‬و اﻳﻨﺎن ﺳﻮزاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻫﻤﮕﻲ‬
‫ﻛﺸﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و زﻧﺎن و ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﻪ اﺳﺎرت درﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ .‬از ﻛﺴﻲ ﺟﺰ اﺳﻼم ﭼﻴﺰي‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﻛﺲ از اﺳﻼم ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺮاﻳﺶ ﺧﻴﺮ و ﻧﻴﻜﻲ اﺳﺖ‪ ،‬و‬
‫ﻫﺮ ﻛﺲ ﭘﻴﺮوي از اﺳﻼم را رﻫﺎ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ را درﻣﺎﻧﺪه ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎده و ﻣﺄﻣﻮرم دﺳﺘﻮر دادهام ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ را در ﻫﺮ ﺟﻤﻌﻲ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪،‬‬
‫و ﻧﺸﺎﻧﻪ آن اذان ﮔﻔﺘﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اذان ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬از آﻧﺎن دﺳﺖ ﺑﺮدارﻳﺪ و‬
‫اﮔﺮ اذان ﻧﮕﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬از آﻧﺎن ﺳﺆال ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ ﺣﻘﻰ ﺑﺮ آﻧﺎن اﺳﺖ‪ ،‬و اﮔﺮ ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‬
‫ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﺑﺪان اﻗﺮار ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﺳﺰاوارﺷﺎن اﺳﺖ آﻧﺎن را ﺑﺮ آن‬
‫ﺣﻤﻞ ﻛﻨﻴﺪ«‪ .‬ﺳﻴﻒ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻛﻌﺐ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ آن‬
‫را رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪1‬و‪.2‬‬
‫‪ -5‬رواﻧﻪﻛﺮدن ﺳﭙﺎه اﺳﺎﻣﻪ‪ :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻗﺒﻞ از اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻴﻤﺎر ﺷﻮد‪ ،‬ﺳﭙﺎه اﺳﺎﻣﻪ را‬
‫آﻣﺎدة رﻓﺘﻦ ﺑﺮاي ﺟﻨﮓ ﻛﺮد‪ .‬رواﻳﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ ﻋﻤﺮ از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه اﺳﺎﻣﻪ‬
‫ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺮود‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻧﻪ ﻋﻤﺮ و ﻧﻪ ﻛﺲ دﻳﮕﺮي را‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻜﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه اﺳﺎﻣﻪ ﺑﺮود‪ .‬و ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻋﻠﻤﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ در ﻣﻴﺎن ﺳﭙﺎه اﺳﺎﻣﻪ‬
‫ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص اﺑﻮﺑﻜﺮ را از ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻴﻤﺎري ﺗﺎ وﻗﺖ وﻓﺎﺗﺶ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﻛﺮده‬
‫ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺳﭙﺎه در ﺣﺪود ﺳﻪ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻪ او دﺳﺘﻮر داد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﻮﺗﻪ‬
‫و اﻃﺮاف ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ﻫﺠﻮم ﺑﺮد؛ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭘﺪر اﺳﺎﻣﻪ و ﺟﻌﻔﺮ و اﺑﻦ رواﺣﻪ ﺷﻬﻴﺪ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻛﺘﺎب اﻟﺒﺪاﻳﺔ ﻭ اﻟﻨﻬﺎﻳﺔ‪ ٣١٥/٦ ,‬ﻭ ‪.٣١٦‬‬
‫‪ −٢‬ﺑﻌﺪ از ﭘﺎﻳﺎﻥ ﻣﺒﺎرزﻩ ﺑﺎ ﻣﺮﺗﺪاﻥ‪ ,‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ‪ ,‬ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﻭﻟﻴﺪ را ﺑﻪ ﺷـﻬﺮ ﺑـﴫﻩ ﻓﺮﺳـﺘﺎد ﻭ ﭘـﺲ از درﮔـﲑی‬
‫ﺳﺨﺘﯽ آﻧﺠﺎ را ﻓﺘﺢ ﻛﺮد‪ .‬ﻭ ﻣﺪاﺋﻦ ﻛﴪی ﻛﻪ در ﻋﺮاﻕ ﺑﻮد ﺑﺎ ﺟﻨﮓ ﻭ ﺻﻠﺢ ﻓﺘﺢ ﻛﺮد‪ .‬ﻭ اﺑﻮﺑﻜﺮ در آﻥ ﺣﺞ را ﺑﺮﭘﺎی‬
‫داﺷﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﻭ ﻋﻤﺮﻭ ﺑﻦ ﻋﺎص ﺑﻪ ﳘﺮاﻩ ﴎﺑﺎزاﻧﯽ ﺑﻪ ﺷﺎﻡ ﻓﺮﺳـﺘﺎد‪ .‬در ﲨـﺎدیاﻻﻭﻝ ﺑـﻪ ﺳـﺎﻝ ﺳـﻴﺰدﻫﻢ‬
‫ﻫﺠﺮی‪ ,‬ﻳﻮرش ﻭ ﲪﻠﻪ ﻟﺸﻜﺮﻳﺎﻥ ﺑﻮد ﻭ ﻣﺴﻠﲈﻧﺎﻥ ﭘﲑﻭز ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آﻥ ﻣﴪﻭر ﻭ ﺧﻮﺷﺤﺎﻝ ﺷﺪ‪ .‬ﻭ اﻳـﻦ‬
‫در اﻭاﺧﺮ ﺣﻴﺎﺗﺶ ﺑﻮد‪) .‬ﺗﺎرﻳﺦ اﳋﻠﻔﺎء‪ ,‬اﺛﺮ ﺳﻴﻮﻃﯽ(‪.‬‬

‫‪١٧٤‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪175‬‬

‫ﭘﺲ اﺳﺎﻣﻪ ﺑﺮاي ﺟﻨﮓ آﻣﺎده ﺷﺪ‪ .‬رﺳﻮلاﷲ ص اﺳﺎﻣﻪ را ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻓﺮدا ﺑﻪ اﻣﻴﺪ‬
‫ﺧﺪا و ﺑﻪ اﻣﻴﺪ ﭘﻴﺮوزي و ﺳﻼﻣﺘﻲ ﺑﺮاي ﺟﻨﮓ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻦ ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻮ دﺳﺘﻮر دادهام‪ ،‬ﺣﻤﻠﻪ ﻛﻦ‪ .‬اﺳﺎﻣﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬اﻣﺮوز از ﺻﺒﺢ ﺿﻌﻴﻒ و ﺑﻴﻤﺎر‬
‫ﺷﺪهاي‪ .‬اﻣﻴﺪوارم ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻔﺎﻳﺖ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻦ اﺟﺎزه ده ﺑﻤﺎﻧﻢ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮ را‬
‫ﺷﻔﺎ دﻫﺪ؛ زﻳﺮا اﮔﺮ ﻣﻦ ﺑﺮوم و ﺗﻮ ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﺣﺎل و وﺿﻌﻴﺖ ﺑﺎﺷﻲ‪ ،‬آرام ﻧﻤﻲﮔﻴﺮم و دروﻧﻢ‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﻮ زﺧﻤﻲ ﻣﻲﺷﻮد و دوﺳﺖ ﻧﺪارم از ﻣﺮدم راﺟﻊ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﭙﺮﺳﻢ‪ .‬رﺳﻮل اﷲ ص‬
‫ﺳﺎﻛﺖ ﺷﺪ و ﭼﻴﺰي ﻧﮕﻔﺖ‪ .‬و ﭼﻨﺪ روز ﭘﺲ از آن وﻓﺎت ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ رﺳﻴﺪ‪ ،‬اﺳﺎﻣﻪ را ﻫﻤﺮاه آن ﻟﺸﻜﺮ رواﻧﻪ ﻛﺮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ از‬
‫اﺳﺎﻣﻪ اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب اﺟﺎزه دﻫﺪ ﻫﻤﺮاه او ﺑﺮاي ﺟﻨﮓ ﻧﺮود و در‬
‫ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا او در اﺳﻼم ﺻﺎﺣﺐ رأي دﻟﺴﻮزاﻧﻪاي ﺑﻮد‪ .‬اﺳﺎﻣﻪ ﻫﻢ ﺑﻪ او اﺟﺎزه داد‬
‫ﻛﻪ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ .‬اﺳﺎﻣﻪ از آن ﺳﻤﺖ و ﺟﻬﺘﻲ ﻛﻪ رﺳﻮل اﷲ ص دﺳﺘﻮر داده ﺑﻮد‬
‫ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮد و در آﻧﺠﺎ ﺑﺎ دﺷﻤﻦ روﻳﺎروﻳﻲ و درﮔﻴﺮي ﻋﻈﻴﻤﻲ درﮔﺮﻓﺖ و ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ‬
‫ﻳﺎران و ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ ﻏﻨﺎﻳﻤﻲ را ﺑﻪ دﺳﺖ آوردﻧﺪ و ﻗﺎﺗﻞ ﭘﺪرش را ﻛُﺸﺖ‪ .‬و ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫آﻧﺎن را ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻟﺸﻜﺮ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﺟﻨﮓ‬
‫ﻧﺮوﻧﺪ از ﺗﺮس اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺒﺎدا ﺷﻜﺴﺖ ﺳﺨﺘﻲ ﺑﺨﻮرﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا آﻧﺎن ﻣﻲﺗﺮﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑﻌﺪ‬
‫از وﻓﺎت رﺳﻮل اﷲ ص در ﻟﺸﻜﺮ ﻃﻤﻊ ﺑﻜﻨﻨﺪ و آﻧﺎن را ﺑﻜﺸﻨﺪ اﻣﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ از اﻳﻦ ﻛﺎر‬
‫اﻣﺘﻨﺎع ﻛﺮد و دﺳﺘﻮر داد ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺟﻨﮓ رواﻧﻪ ﺷﻮﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺮﭼﻤﻲ ﻛﻪ رﺳﻮلاﷲ ص‬
‫ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﻧﺨﻮاﻫﻢ ﻧﻬﺎد‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺮدم دﻳﺪﻧﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻣﻲﺟﻨﮕﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺮﺳﻴﺪﻧﺪ و اﻳﻦ اﻗﺪام اﺑﻮﺑﻜﺮ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮاردي ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ آن‪ ،‬دﻳﻦ اﺳﻼم را ﻳﺎري داد و دﻟﻬﺎي ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﻣﺤﻜﻢ ﻧﻤﻮد و ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ آن‬
‫ﻛﺎﻓﺮان و ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن را ذﻟﻴﻞ و ﺧﻮار ﻛﺮد‪ .‬و اﻳﻦ ﻫﻢ ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﻌﺮﻓﺖ و داﻧﺶ و اﻳﻤﺎن و‬
‫ﻳﻘﻴﻦ ﻛﺎﻣﻞ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﺗﺪﺑﻴﺮ و رأي ﻋﺎﻟﻲاش ﺑﻮد‪.1‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ٢٢٥ ,١٢٦ ,١٢٠ ,٢٤/٢ ,‬ﻭ ‪ ١٢٢/٣ ;٢٢٦‬ﻭ ‪ ;٢٧٨/٤ ;٢١٣‬ط ‪ ١٢٠ /‬ﻭ ‪.١٢٦‬‬

‫‪١٧٥‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪176‬‬

‫‪ -6‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﻧﻤﻮد ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻳﺎ اﺳﻼم آورﻧﺪ و ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ‬
‫ﺟﺰﻳﻪ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از آﻧﻜﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص در ﺟﻨﮓ ﻣﻮﺗﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن ﺟﻨﮕﻴﺪ و ﺑﻌﺪ از آﻧﻜﻪ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص از ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻋﺮﺑﻬﺎ ﻓﺎرغ ﺷﺪ‪ :‬اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ‬ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻓﺎرس و روم ﻧﻤﻮد‬
‫و در ﺣﺎﻟﻲ از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دﻣﺸﻖ را ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ از ﺟﻤﻠﻪ‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﻮدة ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪ؛ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪) .z M L K J I H G F E{ :‬ﻓﺘﺢ‪:‬‬
‫‪» .(16‬ﺑﻪ ﻣﺘﺨﻠﻔﺎن از اﻋﺮاب ﺑﮕﻮ‪» :‬ﺑﺰودى از ﺷﻤﺎ دﻋﻮت ﻣﻰﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺴﻮى ﻗﻮﻣﻰ‬
‫ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ و ﺟﻨﮕﺠﻮ ﺑﺮوﻳﺪ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﭘﻴﻜﺎر ﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎ اﺳﻼم ﺑﻴﺎورﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﻗﻮل اﻇﻬﺮ درﺑﺎرة آﻳﺔ ﻣﺬﻛﻮر اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮاد از »ﻗﻮم ﺟﻨﮕﺠﻮ و ﭘﺮﻗﺪرت«‪،‬‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻗﻮم ﻋﺮب ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪﺗﺮ و ﺳﺮﺳﺨﺖﺗﺮ ﺑﻮدﻧﺪ و آﻧﺎن ﻫﻢ ﻣﻠﺖ ﻓﺎرس‬
‫و روم ﺑﻮدﻧﺪ؛ زﻳﺮا آﻳﺔ ﺟﺰﻳﻪ ﺑﻌﺪ از ﭘﺎﻳﺎن ﺟﻨﮓ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺎ ﻗﻮم ﻋﺮب‪ ،‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬و‬
‫اوﻟﻴﻦ دﻋﻮت ﺑﺮاي ﺟﻨﮓ ﺑﺎ روم‪ ،‬ﺳﺎل ﻣﻮﺗﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ ﻫﺠﺮي ﻗﺒﻞ از ﺟﻨﮓ‬
‫ﺗﺒﻮك روي داد‪ .‬در اﻳﻦ ﺟﻨﮓ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬زﻳﺪ و ﺟﻌﻔﺮ و اﺑﻦ رواﺣﻪ ﺷﻬﻴﺪ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷﻜﺴﺖﺧﻮردﮔﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ﻫﺠﺮي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬
‫ص ﺑﺎ ﻧﺼﺎري )ﺑﻨﻲاﺻﻐﺮ( ﺟﻨﮕﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺎن ﺟﻨﮓ ﺗﺒﻮك ﺑﻮد‪ .‬ﻗﺮآن ﺑﺮاي ﺟﻨﮓ ﺗﺒﻮك‬
‫دﺳﺘﻮر اﻛﻴﺪي داده و ﺑﻪ ﺷﺪت ﺑﺎزﭘﺲﻣﺎﻧﺪﮔﺎن از ﺟﻨﮓ را ﻣﺬﻣﺖ و ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻛﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻨﻲاﺻﻐﺮ ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻧﺠﻨﮕﻴﺪﻧﺪ و اﺳﻼم ﻫﻢ ﻧﻴﺎوردﻧﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺳﻮرة‬
‫ﺑﺮاﺋﺖ )ﺗﻮﺑﻪ( ﻧﺎزل ﺷﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ در آن ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص دﺳﺘﻮر داد ﺗﺎ ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎن ﺑﺎ‬
‫ﻛﺎﻓﺮان را ﺑﺸﻜﻨﺪ و ﺑﻪ او دﺳﺘﻮر داد ﺗﺎ ﺑﺎ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﺑﺠﻨﮕﺪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﺳﻼم را ﮔﺮدن‬
‫ﻧﻬﻨﺪ و ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺎﺿﻌﺎﻧﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازة ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺑﺎ دﺳﺖ ﺧﻮد ﺟﺰﻳﻪ را بﭘﺮدازﻧﺪ‪ ،‬و وﻗﺘﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﻲﺟﻨﮕﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﺠﻨﮕﺪ ﻛﻪ ﻳﺎ اﺳﻼم را ﮔﺮدن ﻧﻬﻨﺪ و ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ‬
‫ﺟﺰﻳﻪ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺣﺎل ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺪون ﺟﺰﻳﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎن ﺑﺒﻨﺪد‬
‫ﻫﻤﺎن ﻃﻮري ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از ﻧﺰول ﺳﻮرة ﺑﺮاﺋﺖ ﺑﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن و اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﺑﺪون ﺟﺰﻳﻪ ﻋﻬﺪ و‬
‫ﭘﻴﻤﺎن ﻣﻲﺑﺴﺖ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص دﺳﺘﻮر داده ﻛﻪ ﺑﺎ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﺑﺠﻨﮕﺪ‬

‫‪١٧٦‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪177‬‬

‫ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺟﺰﻳﻪ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص از ﻣﺠﻮﺳﻲﻫﺎ ﺟﺰﻳﻪ اﺧﺬ ﻛﺮد و ﺑﺎ ﻧﺼﺎراي‬
‫ﻧﺠﺮان ﺑﺮ ﺳﺮ دادن ﺟﺰﻳﻪ ﺻﻠﺢ ﻧﻤﻮد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن دﺳﺘﻮر داده ﻛﻪ ﺑﺎ اﻫﻞ‬
‫ﻛﺘﺎب ﺑﺠﻨﮕﻨﺪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺟﺰﻳﻪ ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ اوﻟﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻏﻴﺮ اﻫﻞ‬
‫ﻛﺘﺎب ﺑﺠﻨﮕﻨﺪ و ﺑﺪون دادن ﺟﺰﻳﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎن ﻧﺒﻨﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ در زﻣﺎن اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ و ﻋﻤﺮ ﻓﺎروق اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﻓﻘﻂ دو راه در ﭘﻴﺶ داﺷﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫ﻳﺎ اﺳﻼم ﺑﻴﺎورﻧﺪ و ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ آﻣﺎدة ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﺳﭙﺎه اﺳﻼم ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﺑﻌﺪ از ﺟﻨﮓ ﺟﺰﻳﻪ‬
‫ﻣﻲدادﻧﺪ و ﺑﺪون ﺟﻨﮓ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ دادن ﺟﺰﻳﻪ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﻗﻮﻣﻲ ﺟﻨﮕﺠﻮ و ﭘﺮﻗﺪرت‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺻﻠﺢ و آﺷﺘﻲ ﺑﺎ آﻧﺎن ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ و ﺣﺘﻲ‬
‫ﻋﺜﻤﺎن در زﻣﺎن ﺧﻼﻓﺘﺸﺎن ﺑﺎ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﺟﻨﮕﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﺮدم ﺷﺎم و ﻋﺮاق و ﻣﺮاﻛﺶ‬
‫ﺟﺰﻳﻪ ﻣﻲدادﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲِ ﺳﻪ ﺧﻠﻴﻔﺔ راﺷﺪ و ﻫﺪاﻳﺖﻳﺎﻓﺘﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺔ ﻣﺬﻛﻮر ﻣﺨﺘﺺ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻣﻮﺗﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺟﻨﮓ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻓﺘﻮﺣﺎت ﺷﺎم‪،‬‬
‫ﻋﺮاق‪ ،‬ﻣﺮاﻛﺶ و ﺧﺮاﺳﺎن ﻣﺸﻤﻮل آﻳﻪ ﻧﮕﺮدد‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺟﻨﮕﻬﺎ‪ ،‬ﺟﻨﮕﻬﺎﻳﻲ ﺑﻮد‬
‫ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در آﻧﻬﺎ اﺳﻼم را آﺷﻜﺎر و ﭘﻴﺮوز ﺳﺎﺧﺖ و راه ﻫﺪاﻳﺖ و دﻳﻦ ﺣﻖ در‬
‫ﻣﺸﺮق و ﻣﻐﺮب ﻛﺮة زﻣﻴﻦ آﺷﻜﺎر ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬و اﮔﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻣﺮﺗﺪان‬
‫ﻣﺸﻤﻮل آﻳﻪ ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬زﻳﺮا آﻧﺎن ﻳﺎ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻲﺟﻨﮕﻴﺪﻧﺪ و ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ اﺳﻼم ﻣﻲآوردﻧﺪ‪،‬‬
‫اﻳﻦ ﺑﻬﺘﺮ و ﻋﻘﻼﻧﻲﺗﺮ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد اﻳﻦ آﻳﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻣﻜﻪ و ﺣ‪‬ﻨﻴﻦ‬
‫را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ‪ ‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﺮاي ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻣﺮﺗﺪان و ﺳﭙﺲ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻓﺎرس و روم‪،‬‬
‫ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻋﻤﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﺮاي ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻓﺎرس و روم‪ ،‬ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬و ﻋﺜﻤﺎن‬
‫ﻫﻢ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﺮاي ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻗﻮم ﺑﺮﺑﺮ و اﻣﺜﺎل آﻧﺎن‪ ،‬ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ‪ .1‬ﺧﻼﻓﺖ ﺑﺮ روي‬
‫زﻣﻴﻦ در زﻣﺎن اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ و ﻋﺜﻤﺎن ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه و دﻳﻦ اﺳﻼم و اﻣﻨﻴﺖ ﺑﻌﺪ از ﺗﺮس‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬اﺑﻦ ﻛﺜﲑ)‪ (:‬ﮔﻮﻳﺪ ‪ :‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ ﻛﺴﯽ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﭙﺎﻫﻴﺎﻥ را ﺑﺮای ﺟﻨﮓ ﺑﺎ آﻧﺎﻥ آﻣـﺎدﻩ ﻛـﺮد ﻭ ﺑﻘﻴـﻪ ﻛﺎرﻫـﺎ ﺑـﻪ‬
‫دﺳﺖ ﻋﻤﺮ ﻭ ﻋﺜﲈﻥ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ دﻭ ﻧﻔﺮ در ﻭاﻗﻊ ﻣﻌﺎﻭﻥ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪١٧٧‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪178‬‬

‫ﺑﺮﻗﺮار ﻳﺎﻓﺖ؛ ﺑﺪان ﮔﺎه ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓﺎرس و روم را ﺷﻜﺴﺖ دادﻧﺪ و ﺷﺎم و ﻋﺮاق و‬
‫ﻣﺼﺮ و ﺧﺮاﺳﺎن و آﻓﺮﻳﻘﺎ را ﻓﺘﺢ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪_ ^ ] \{ :‬‬
‫` ‪kjih gf edcb a‬‬
‫‪} |{ z y x w vu t s r q p o n m l‬‬
‫~ _ ` ‪) .z c b a‬ﻧﻮر‪.1(55 :‬‬
‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ از ﺷﻤﺎ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آورده و ﻛﺎرﻫﺎى ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﻧﺠﺎم دادهاﻧـﺪ وﻋـﺪه‬
‫ﻣﻰدﻫﺪ ﻛﻪ ﻗﻄﻌﺎ آﻧﺎن را ﺣﻜﻤﺮان روى زﻣﻴﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑـﻪ ﭘﻴـﺸﻴﻨﻴﺎن‬
‫آﻧﻬﺎ ﺧﻼﻓﺖ روى زﻣﻴﻦ را ﺑﺨﺸﻴﺪ؛ و دﻳﻦ و آﻳﻴﻨﻰ را ﻛﻪ ﺑﺮاى آﻧﺎن ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه‪ ،‬ﭘﺎﺑﺮﺟﺎ و‬
‫رﻳﺸﻪدار ﺧﻮاﻫﺪ ﺳﺎﺧﺖ؛ و ﺗﺮﺳﺸﺎن را ﺑﻪ اﻣﻨﻴﺖ و آراﻣﺶ ﻣﺒﺪل ﻣﻰﻛﻨـﺪ‪ ،‬آﻧﭽﻨـﺎن ﻛـﻪ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺮا ﻣﻰ ﭘﺮﺳﺘﻨﺪ و ﭼﻴﺰى را ﺷﺮﻳﻚ ﻣﻦ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬و ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛـﻪ ﭘـﺲ از آن‬
‫ﻛﺎﻓﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻓﺎﺳﻘﺎﻧﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪ -7‬دﺳﺘﻮر ﺑﻪ ﺟﻤﻊآوري ﻗﺮآن‪ :‬در ﺳﺎل دوازده ﻫﺠﺮي اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ زﻳﺪ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ دﺳﺘﻮر‬
‫داد ﻛﻪ ﻗﺮآن را از ﭘﺎرهﻫﺎي ﭘﻮﺳﺖ و ﭼﻮب و ﺳﻨﮓ و ﺳﻴﻨﻪﻫﺎي ﻣﺮدان‪ ،‬ﺟﻤﻊآوري ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻌﺪ از آﻧﻜﻪ ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي از ﺣﺎﻓﻈﺎن و ﻗﺎرﻳﺎن ﻗﺮآن در ﺟﻨﮓ ﻳﻤﺎﻣﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ؛ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻪ ﺣﺪﻳﺜﻲ در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري از زﻳﺪ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ اﻳﻦ را ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫او ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ ﺧﺒﺮ ﻛﺸﺘﻪﺷﺪﮔﺎن ﺟﻨﮓ ﻳﻤﺎﻣﻪ را ﺑﻪ ﻣﻦ داد‪ .‬و ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب در‬
‫ﻧﺰد او ﺑﻮد‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻋﻤﺮ ﻧﺰد ﻣﻦ آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي از ﺣﺎﻓﻈﺎن‬
‫و ﻗﺎرﻳﺎن ﻗﺮآن در ﺟﻨﮓ ﻳﻤﺎﻣﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ وﻣﻦ ﻣﻲﺗﺮﺳﻢ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻛﺸﺘﺎر ﺣﺎﻓﻈﺎن و ﻗﺎرﻳﺎن‬
‫در ﺟﺎﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺷﺪت ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻗﺮآن از ﺑﻴﻦ ﺑﺮود‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ دﺳﺘﻮر ﺑﻪ‬
‫ﺟﻤﻊآوري ﻗﺮآن ﺑﺪه‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻛﺎري ﺑﻜﻨﻢ ﻛﻪ رﺳﻮل اﷲ ص اﻧﺠﺎم ﻧﺪاده‬
‫اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺎر )ﺟﻤﻊآوري ﻗﺮآن( ﺧﻴﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﻣﺪام ﺑﻪ ﻣﻦ‬
‫ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﻲﻛﺮد ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﻴﻨﻪام را ﺑﺮاي آن ﻛﺎر ﮔﺸﻮد و دﻟﻢ ﺑﺪان راﺿﻲ ﺷﺪ و در‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ١٠/١ ,‬ﻭ ‪.٢٨١ – ٢٧٧/٤ ;١٠٩‬‬

‫‪١٧٨‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪179‬‬

‫اﻳﻦ ﺧﺼﻮص ﻫﻤﺎن رأي ﻋﻤﺮ را داﺷﺘﻢ‪ 1«...‬و‪2‬و‪3‬و‪.4‬‬

‫‪ -8‬ﻋﻤﺮ را ﺑﻌﺪ از ﺧﻮد‪ ،‬ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﻧﻤﻮد‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ‬داﻧﺴﺖ ﻛﻪ در‬
‫ﻣﻴﺎن اﻣﺖ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻤﺮ وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﺗﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻋﻤﺮ را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﻧﻜﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺷﺎﻳﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن او را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﻠﻴﻔﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬از اﻳﻦ رو او را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد‬
‫ﻛﺮد‪ .‬و اﻳﻦ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺼﻠﺤﺖ اﻣﺖ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﻛﺎري ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ اﻧﺠﺎم داده‪،‬‬
‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ و ﺳﺰاوارش ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻛﻤﺎل و ﻓﻀﻴﻠﺖ و ﺑﺮﺗﺮي ﻋﻤﺮ و اﺳﺘﺤﻘﺎﻗﺶ‬
‫ﺟﻬﺖ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﺮاي اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣﺴﻠّﻢ و آﺷﻜﺎر ﺑﻮد ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺷﻮري ﻧﺒﻮد‪ .‬و‬
‫اﺛﺮ اﻳﻦ رأي ﻣﺒﺎرك ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آﺷﻜﺎر اﺳﺖ؛ زﻳﺮا ﻫﺮ ﻋﺎﻗﻞ ﻣﻨﺼﻔﻲ ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﺜﻤﺎن‪،‬‬
‫ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﻃﻠﺤﻪ‪ ،‬زﺑﻴﺮ‪ ،‬ﺳﻌﺪ ﻳﺎ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺟﺎي ﻋﻤﺮ را ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻋﻤﺮ ﺑﺮاي ﺧﻼﻓﺖ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﭘﺲ از وﻓﺎت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص او را‬
‫ﺑﺮاي ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدن ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬و ﺑﺪﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮ اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ‪ ‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬داﻧﺎﺗﺮﻳﻦ و‬
‫ﻫﻮﺷﻴﺎرﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮدم ﺳﻪ ﻛﺲ اﺳﺖ‪ -1 :‬دﺧﺘﺮ ﺻﺎﺣﺐ ﻣﺪﻳﻦ‪ ،‬ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪}| {{ :‬‬
‫~  ¡ ‪) .z ¤ £ ¢‬ﻗﺼﺺ‪.(26 :‬‬
‫»ﻳﻜﻰ از آن دو )دﺧﺘﺮ( ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺪرم! او را اﺳﺘﺨﺪام ﻛﻦ‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ ﻛـﺴﻰ را ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻰﺗﻮاﻧﻰ اﺳﺘﺨﺪام ﻛﻨﻰ آن ﻛﺴﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﻮى و اﻣﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ )و او ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺮد اﺳﺖ(!«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻋﺰﻳﺰ ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪) .z ° ¯ ® ¬ « ª ...{ :‬ﻳﻮﺳﻒ‪.(21 :‬‬
‫»)ﻋﺰﻳﺰ ﻣﺼﺮ(‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮش ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻘﺎم وى را ﮔﺮاﻣﻰ دار‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑـﺮاى ﻣـﺎ ﺳـﻮدﻣﻨﺪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ؛ و ﻳﺎ او را ﺑﻌﻨﻮان ﻓﺮزﻧﺪ اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻴﻢ!«‪.‬‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎری‪ ,‬ک ‪ ,٩٣‬ب ‪ ;٣٧‬ک ‪ ;٦٦‬ب ‪ ٣‬ﻭ ‪.٤‬‬
‫‪ −٢‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ١٢٤/٤ ;١٦٣/٣ ,‬ﻭ ‪.٢١٤‬‬
‫‪ −٣‬اﻟﺒﺪاﻳﺔ ﻭ اﻟﻨﻬﺎﻳﺔ‪.٣٥٣/٦ ,‬‬
‫‪ −٤‬اﺑﻮﻳﻌﻠﯽ از ﻋﻠﯽ‪ ‬رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩ ﻛﻪ اﻭ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﺑﻮﺑﻜﺮ از ﳘﻪ اﺟﺮ ﻭ ﭘﺎداش ﺑﻴﺸﱰی در ﻣﻮرد ﻗﺮآﻥ دارد‪ ,‬زﻳـﺮا اﻭ‬
‫اﻭﻟﲔ ﻛﺴﯽ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻗﺮآﻥ را ﲨﻊآﻭری ﻛﺮد ﻭ اﻭﻟﲔ ﻛﺴﯽ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻗﺮآﻥ را »ﻣﺼﺤﻒ« ﻧﺎﻡ ﳖﺎد‪) .‬ﺗﺎرﻳﺦ اﳋﻠﻔﺎء(‪.‬‬

‫‪١٧٩‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪180‬‬

‫‪ -3‬اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻛﻪ ﻋﻤﺮ را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﻛﺮد‪ .1‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮ را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ‬
‫ﺧﻮد ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﻋﺪهاي ﺧﻼﻓﺖ وي را ﻧﺎﺧﻮش داﺷﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻃﻠﺤﻪ ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﻓﺮدي ﺗﻨﺪﺧﻮ و ﺳﻨﮕﺪل را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﻛﻨﻲ‪ ،‬آن وﻗﺖ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرت ﭼﻪ‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻲ؟ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻳﺎ ﻣﺮا از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﺗﺮﺳﺎﻧﻲ؟! ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ‪ :‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻓﺮد از‬
‫اوﻟﻴﺎءت را ﺧﻠﻴﻔﺔ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﺮدم‪ .‬ﻃﻠﺤﻪ ‪ ‬ﻫﻤﺎن وﻗﺖ از ﮔﻔﺘﺔ ﺧﻮد ﻣﻨﺼﺮف ﺷﺪ‪2‬و‪.3‬‬
‫ﮔﻮﻳﻢ‪ :‬ﺑﻌﺪاً ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﺧﻼﻓﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﭼﻪ رﺣﻤﺖ و ﺧﻴﺮ‬
‫ﺑﺮﻛﺘﻲ را ﻧﺼﻴﺐ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻛﻤﺎل ﺳﻴﺎﺳﺖ و ﻣﺼﻠﺤﺖاﻧﺪﻳﺸﻲ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ‬

‫آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻛﻤﺎل ﺳﻴﺎﺳﺖ و ﻣﺼﻠﺤﺖاﻧﺪﻳﺸﻲ اﺑﻮﺑﻜﺮ دﻻﻟﺖ دارد و ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‬

‫ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ از ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺧﻠﻔﺎي اﻣﺖ اﺳﻼﻣﻲ و ﺑﻠﻜﻪ از ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺣﺎﻛﻤﺎن اﻣﺘﻬﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﻌﺪ از‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻳﻘﻴﻦ رﺳﻮل اﷲ ص از ﺗﻤﺎﻣﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان و از‬
‫ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت‪ ،‬ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻪ ﺛﺒﻮت رﺳﻴﺪه ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬
‫ص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻛﺎﻧﺖ ﺑﻨﻮ إﴎاﺋﻴﻞ ﺗﺴﻮﺳﻬﻢ اﻷﻧﺒﻴﺎء ﻛﻠﲈ ﻫﻠﮏ ﻧﺒﻲ ﺧﻠﻔﻪ ﻧﺒﻲ‪ ,‬ﻭإﻧﻪ ﻻ ﻧﺒﻲ‬
‫ﺑﻌﺪﻱ‪ ,‬ﻭﺳﻴﻜﻮﻥ ﺧﻠﻔﺎء ﻓﻴﻜﺜﺮﻭﻥ‪ ,‬ﻗﺎﻟﻮا‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮﻝ اﷲ ﻓﲈ ﺗﺄﻣﺮﻧﺎ‪ ,‬ﻗﺎﻝ‪ :‬ﻓﻮا ﺑﺒﻴﻌﺔ اﻷﻭﻝ‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﺣﺎﻛﻢ آﻥ را اﺧﺮاج ﻛﺮدﻩ اﺳﺖ‪) .‬ﻣﺴﺘﺪرک‪ .(٩٠/٣ ,‬ﳘﭽﻨﲔ اﺑﻦ ﺳﻌﺪ آﻥ را اﺧﺮاج ﻛﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ −٢‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ٢١٤ ,١٦٤ ,١٦٣/٣ ,‬ﻭ ‪.١٢٤/٤ ,٢٦٨‬‬
‫‪ −٣‬ﮔﻔﺘﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻗﺒﻼ در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ذﻛﺮ ﺷﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻜﺎﻑ ﻭ ﺧﻸ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺎﳘﺘﺎﻳﺶ در ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﯽ ﻭ ﺑﺨﺸﺶ ﻭ رﻓﺘﺎر‬
‫ﻭ ﺧﻮی ﻭ اﻧﺼﺎﻑ‪ ,‬ﭘﺮ ﺷﺪ‪ .‬آﻥ ﺷﺨﺺ‪ ,‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﺷﺎءاﷲ ﺑﻪ ﻣﺎدری ﻛﻪ ﺷﲑ در ﭘﺴﺘﺎﻧﺶ ﺑﺮای ﻋﻤـﺮ‬
‫ﲨﻊ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ راﺳﺘﯽ اﻭ را ﺗﮏ ﻭ ﺑﯽﻧﻈﲑ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آﻭرد‪ .‬اﻭ ﻛﺎﻓﺮاﻥ را ﺧﻮار ﮔﺮداﻧﻴﺪ ﻭآﻧﺎﻥ را ﺷﻜـﺴﺖ داد‪ .‬ﻭ ﴍک را‬
‫از ﻫﺮ ﻃﺮﻑ ﺗﺎر ﻭ ﻣﺎر ﻛﺮد‪ .‬زﻣﲔ را ﺷﻜﺎﻓﺖ ﻭ آﻥ را ﻛﺎﺷﺖ‪) .‬اﺷﺎرﻩ ﺑﻪ ﻓﺘﻮﺣﺎت ﻋﻤـﺮ ‪ ‬اﺳـﺖ(‪ .‬اﺑـﻦ ﺳـﻌﺪ از‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻴﺐ رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩ ﻛﻪ ﻭﻗﺘﯽ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻭﻓﺎت ﻳﺎﻓﺖ‪ ,‬ﺷﻬﺮ ﻣﻜﻪ ﺗﻜﺎﻥ ﺧﻮرد‪ .‬اﺑﻮﻗﺤﺎﻓـﻪ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﭼـﻪ اﺗﻔـﺎﻕ‬
‫اﻓﺘﺎدﻩ اﺳﺖ? ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭘﴪت ﻓﻮت ﻛﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣـﺼﻴﺒﺖ ﺑﺰرﮔـﯽ اﺳـﺖ‪ ,‬ﭼـﻪ ﻛـﺴﯽ ﭘـﺲ از اﻭ ادارﻩ اﻣـﻮر‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﻪ ﻋﻬﺪﻩ ﻣﯽﮔﲑد? ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ‪ .‬ﮔﻔﺖ ﻳﺎر ﻭ رﻓﻴﻘﺶ‪) .‬ﺗﺎرﻳﺦ اﳋﻠﻔﺎء‪ ,‬اﺛﺮ ﺳﻴﻮﻃﯽ‪ ,‬ص ‪.(٨٥‬‬

‫‪١٨٠‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪181‬‬

‫ﻓﺎﻷﻭﻝ«‪» :1‬ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ را ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬رﻫﺒﺮي ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﮔﺎه‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﻓﻮت ﻣﻲﻛﺮد‪،‬‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ او ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﻧﺨﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﺎﻧﻲ‬
‫ﻣﻲآﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺎرﻫﺎي زﻳﺎدي )ﻛﻪ از اﺳﻼم ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ( اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ«‪ .‬ﺻﺤﺎﺑﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭘﺲ‬
‫دﺳﺘﻮر ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻣﺎ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﺮﻛﺲ ﻛﻪ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻬﺪ‬
‫ﺧﻮد‪ ،‬وﻓﺎ ﻛﻨﻴﺪ و ﺣﻘﻮق آﻧﻬﺎ را ادا ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻣﻮرد ﺣﻘﻮق زﻳﺮ دﺳﺘﺎن‪ ،‬آﻧﻬﺎ‬
‫را ﺑﺎز ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد«‪ .‬ﻣﻌﻠﻮم و واﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻌﺪ از ﺷﺨﺺ ﺑﺮﺗﺮ از‬
‫ﺧﻮدش ﻣﺘﻮﻟﻲ اﻣﻮر ﺷﻮد‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﻓﺮد ﻗﺒﻞ از ﺧﻮد‪ ،‬در ﺳﻴﺎﺳﺖ و‬
‫ﻣﺼﻠﺤﺖاﻧﺪﻳﺸﻲ ﻧﻘﺺ زﻳﺎدي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﺼﻲ ﺑﺴﻴﺎر واﺿﺢ و آﺷﻜﺎر اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ وﺿﻌﻴﺖ ﺣﺎﻛﻤﺎن و اﻣﺮاء ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﭘﺲ از ﭘﺎدﺷﺎه‬
‫دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻳﺎ ﻳﻚ ﻗﺎﺿﻲ ﭘﺲ از ﻗﺎﺿﻲ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺰرﮔﻲ ﭘﺲ از ﺑﺰرگ دﻳﮕﺮ و اﻣﺜﺎل آﻧﻬﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻗﺪرت ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ دوﻣﻲ‪ ،‬در ﺣﻜﻮﻣﺖ و ادارة ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﻘﺺ زﻳﺎدي ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ‬
‫اوﻟﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﺼﻲ آﺷﻜﺎر و روﺷﻦ اﺳﺖ و ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻣﻮري ﻛﻪ ﺣﺎﻛﻢ اوﻟﻲ‬
‫ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و اوﺿﺎع دﮔﺮﮔﻮن ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ ﭘﺲ از ﻛﺎﻣﻞﺗﺮﻳﻦ اﻧﺴﺎن از ﻟﺤﺎظ ﺳﻴﺎﺳﺖ و ﻣﺼﻠﺤﺖاﻧﺪﻳﺸﻲ ﺑﻪ‬
‫ﺧﻼﻓﺖ رﺳﻴﺪ وﻟﻲ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﺻﻮرت در اﺳﻼم ﻧﻘﺼﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﻴﺎﻣﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ او ﺑﺎ ﻣﺮﺗﺪان‬
‫ﺟﻨﮕﻴﺪ ﺗﺎ وﺿﻌﻴﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﺟﺎﻣﻌﺔ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ ﺷﻴﻮة ﻗﺒﻠﻲاش ﺑﺮﮔﺮدد‪ .‬و ﻣﺮدم را از‬
‫دري وارد ﻛﺮد ﻛﻪ از آن ﺧﺎرج ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻛﺎﻓﺮان از اﻫﻞ‬
‫ﻛﺘﺎب ﻧﻤﻮد‪ .‬و ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ اﻣﺖ اﺳﻼم ﻳﺎد داد ﻛﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن ﭘﻮﺷﻴﺪه ﺑﻮد‪ .‬آﻧﺎن را ﻗﻮت و‬
‫ﺗﻮان ﺑﺨﺸﻴﺪ ﺑﺪان ﮔﺎه ﻛﻪ ﺿﻌﻴﻒ و ﻧﺎﺗﻮان ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﺎن را ﺷﺠﺎع و دﻟﻴﺮ ﻧﻤﻮد‬
‫ﺑﺪان ﮔﺎه ﻛﻪ ﺗﺮﺳﻮ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬و ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺑﺎ آﻧﺎن رﻓﺘﺎر ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺻﻼح و‬
‫درﺳﺘﻲ دﻳﻨﺸﺎن ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮاردي ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ آن دﻳﻦ اﻣﺖ‬
‫ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ص را ﺣﻔﻆ ﻛﺮد‪ .‬و از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮاردي ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺤﻘﻖ ﻣﻲدارد ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﻣﺴﺘﺤﻖﺗﺮﻳﻦ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮد ﺑﺮاي ﺧﻼﻓﺖ و ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ رﺳﻮل اﷲ ص ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺖ‬
‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎری‪ ,‬ک ‪ ,٦٠‬ب ‪ ;٥٠‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ,‬ﺷﲈرﻩ ‪.١٨٤٢‬‬

‫‪١٨١‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪182‬‬

‫اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻌﺪ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻫﻴﭻ ﻛﺴﻲ را ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺰرگ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و از ﻫﻴﭻ ﻛﺴﻲ‬
‫اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻜﺮده آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ از اﺑﻮﺑﻜﺮ اﻃﺎﻋﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﺑﺪون آﻧﻜﻪ رﻏﺒﺖ و ﺗﺮﺳﻲ‬
‫وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﺑﺰرگ داﺷﺘﻪ و از او اﻃﺎﻋﺖ‬
‫ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬و اﻳﻦ از وﻳﮋﮔﻴﻬﺎي اﺑﻮﺑﻜﺮ اﺳﺖ‪.1‬‬
‫از ﻛﻤﺎل اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ از اﻓﺮاد ﺗﻨﺪ و ﺳﺮﺳﺨﺖ و‬
‫ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﻛﻤﻚ ﺧﻮاﻫﻲ ﻣﻲﻛﺮد و از ﻛﻤﺎل ﻋﻤﺮ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ از اﻓﺮاد‬
‫ﻣﻼﻳﻢ و ﻧﺮم ﻛﻤﻚﺧﻮاﻫﻲ ﻣﻲﻛﺮد‬

‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ ﻣﺎ ﺑﺎ ﺳﺮراﺳﺖﺗﺮﻳﻦ و ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪﺗﺮﻳﻦ و ﻛﺎﻣﻞﺗﺮﻳﻦ اﻣﻮر‪ ،‬ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ‬

‫ﺷﺪ‪ .‬او ﻫﻢ ﺧﻮشرو ﺑﻮد و ﻫﻢ ﺟﻨﮕﺠﻮ‪ .‬او ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ رﺣﻤﺖ و دﻟﺴﻮزي‪ ،‬و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺟﻨﮓ‬
‫و ﻣﺒﺎرزه ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺘﺶ ﻫﻢ ﺑﺪان ﻣﺘﺼﻒ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪G{ :‬‬
‫‪) .zK J I H‬ﻓﺘﺢ‪.(29 :‬‬
‫»در ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﻔﺎر ﺳﺮﺳﺨﺖ و ﺷﺪﻳﺪ‪ ،‬و در ﻣﻴﺎن ﺧﻮد ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻨﺪ«‪.‬‬
‫و در ﺟﺎي دﻳﮕﺮي ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪) .z  ~ } | { z { :‬ﻣﺎﺋﺪه‪.(54 :‬‬
‫»در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﺘﻮاﺿﻊ‪ ،‬و در ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﺎﻓﺮان ﺳﺮﺳﺨﺖ و ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻣﻴﺎن ﺗﻨﺪي و ﺳﺮﺳﺨﺘﻲ ﻋﻤﺮ و ﻧﺮﻣﻲ و ﻣﻼﻳﻤﺖ و ﻓﺮوﺗﻨﻲ اﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﺟﻤﻊ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬و ﺑﻪ ﻣﻴﺎﻧﻪروي و اﻋﺘﺪال در اﻣﻮر دﺳﺘﻮر ﻣﻲداد و اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﻫﻢ از‬
‫او اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﻓﻌﺎل و ﻛﺎرﻫﺎي آن دو در ﻧﻬﺎﻳﺖ اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ و ﭘﺎﻳﺪاري ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش را ﮔﺮﻓﺖ و آن دو ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬از ﻛﻤﺎل‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻓﺮاد ﺗﻨﺪ و ﺳﺮﺳﺨﺖ و ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ را دوﺳﺖ ﻣﻲداﺷﺖ و از آﻧﺎن‬
‫ﻛﻤﻚ ﺧﻮاﻫﻲ ﻣﻲﻛﺮد ﺗﺎ در ﻛﺎرﻫﺎﻳﺶ ﻣﻴﺎﻧﻪرو و ﻣﺘﻌﺎدل ﺑﺎﺷﺪ و ﺳﺨﺘﻲ و ﻧﺮﻣﻲ را ﺑﺎ‬
‫ﻫﻢ ﺑﻴﺎﻣﻴﺰد‪ ،‬ﭼﻮن ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺮﻣﻲ و ﻓﺮوﺗﻨﻲ ﭼﻴﺰ ﺑﺪي اﺳﺖ‪ ،‬و ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻨﺪي و ﺳﺮﺳﺨﺘﻲ ﻫﻢ‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ٢٥٢ ,٢١٦/٤ ;١٢٥/٣ ,‬ﻭ ‪.٢٩٧‬‬

‫‪١٨٢‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪183‬‬

‫ﭼﻴﺰ ﺑﺪي اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ در ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻣﻮرش ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ او‬
‫ﻣﻴﺎﻧﻪرو ﺑﺎﺷﺪ؛ از اﻳﻦ رو ﺑﺎ ﻋﻤﺮ ﻣﺸﻮرت و ﻧﻈﺮﺧﻮاﻫﻲ ﻣﻲﻛﺮد و ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ را ﺑﻪ‬
‫ﻧﻴﺎﺑﺖ از ﺧﻮد ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﺑﻌﻀﻲ از ﻛﺎرﻫﺎ ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ از ﻛﻤﺎل اﺑﻮﺑﻜﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ رﺳﻮل اﷲ ص ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ در ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻣﺮﺗﺪان‪،‬‬
‫ﺷﺪت و ﺗﻨﺪي ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮد و ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺮ ﻋﻤﺮ و اﻣﺜﺎل او ﺑﺮﺗﺮي ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﺗﻨﺪي و ﺷﺪﺗﻲ در اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻗﺮار داد ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﭼﻨﺎن ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻋﻤﺮ ﻛﻪ ذاﺗﺎً ﻓﺮدي ﺗﻨﺪ و ﺳﺮﺳﺨﺖ ﺑﻮد‪ ،‬از ﻛﻤﺎﻟﺶ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ از اﻓﺮاد ﻧﺮم و‬
‫ﻓﺮوﺗﻦ ﻛﻤﻚﺧﻮاﻫﻲ ﻣﻲﻛﺮد ﺗﺎ در ﻛﺎرﻫﺎﻳﺶ ﻣﻴﺎﻧﻪرو و ﻣﺘﻌﺎدل ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو از‬
‫اﺑﻮﻋﺒﻴﺪه ﺑﻦ ﺟﺮاح‪ ،‬ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻲوﻗﺎص‪ ،‬اﺑﻮﻋﺒﻴﺪه ﺛﻘﻔﻲ‪ ،‬ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦ ﻣﻘﺮن‪ ،‬ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ‬
‫و ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﺎن ﻛﻤﻚﺧﻮاﻫﻲ ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ ﻫﻤﻪﺷﺎن اﻓﺮادي ﺻﺎﻟﺢ و ﭘﺎرﺳﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در‬
‫ﻋﺒﺎدت و ﭘﺎرﺳﺎﻳﻲ از ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ و اﻣﺜﺎل او ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل رأﻓﺖ و‬
‫ﻧﺮﻣﻲ و ﻣﻼﻳﻤﺘﻲ در ﻋﻤﺮ ﻗﺮار داد ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﭼﻨﺎن ﻧﺒﻮد ﺗﺎ او را ﻛﺎﻣﻞ ﮔﺮداﻧﺪ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫آن اﻣﻴﺮﻣﺆﻣﻨﺎن ﺷﺪ‪.1‬‬
‫ﻛﻤﺎل ﺧﻠﻔﺎي راﺷﺪﻳﻦ و ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪) .z Ð Ï Î Í Ì Ë Ê É È Ç{ :‬ﻧﺴﺎء‪.(59 :‬‬
‫»اي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردهاﻳﺪ‪ ،‬از ﺧﺪا )ﺑﺎ ﭘﻴﺮوي از ﻗﺮآن( و از ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ )ﺧﺪا‪،‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺼﻄﻔﻲ ﺑﺎ ﺗﻤﺴﻚ ﺑﻪ ﺳﻨﺖ او( اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬و از ﻛﺎرداران و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎن‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺧﻮد ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ )ﻣﺎدام ﻛﻪ دادﮔﺮ و ﺣﻖﮔﺮا ﺑﻮده و ﻣﺠﺮي اﺣﻜﺎم‬
‫ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺳﻼم ﺑﺎﺷﻨﺪ(«‪.‬‬
‫ﻛﻠﻤﺔ »أوﻟﻲ اﻷﻣﺮ« ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻗﺪرت ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎن ﺟﻨﮓ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺷﺪه‪ ،‬و ﺑﻪ اﻫﻞ‬
‫ﻋﻠﻢ و دﻳﻦ ﻫﻢ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺷﺪه‪ ،‬و ﻫﺮ دو درﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ دو وﺻﻒ در ﺧﻠﻔﺎي راﺷﺪﻳﻦ‬
‫ﻛﺎﻣﻼً وﺟﻮد داﺷﺖ؛ زﻳﺮا آﻧﺎن اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻛﺎﻣﻞ در ﻋﻠﻢ و ﻋﺪاﻟﺖ‪ ،‬و ﺳﻴﺎﺳﺖ و‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ١٥٨ ,١٣١/٤ ;١١٢/٣ ,‬ﻭ ‪ .٢٣٩‬ﻭ ﻧﮕﺎﻩ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﳎﻤﻮع اﻟﻔﺘﺎﻭی‪.٤٥٧/٤ ,‬‬

‫‪١٨٣‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪184‬‬

‫ﺣﻜﻮﻣﺖ‪ ،‬ﺑﻮدﻧﺪ اﮔﺮ ﭼﻪ در اﻳﻦ ﻣﻮارد ﺑﻌﻀﻲﺷﺎن ﻛﺎﻣﻞﺗﺮ از دﻳﮕﺮان ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً در‬
‫اﻳﻦ ﻣﻮارد اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﻛﺎﻣﻞﺗﺮ از ﻋﺜﻤﺎن و ﻋﻠﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬و ﺑﻌﺪ از اﻳﺸﺎن ﻫﻴﭻ ﻛﺴﻲ در‬
‫اﻳﻦ اﻣﻮر ﻛﺎﻣﻞﺗﺮ ﻧﺒﻮد ﺟﺰ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ‪.1‬‬

‫ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ و دﻳﮕﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺧُﺮدهﮔﻴﺮي ﻛﻨﺪ و آﻧﺎن را‬

‫ﻧﻜﻮﻫﺶ و ﺳﺮزﻧﺶ ﻧﻤﺎﻳﺪ‬

‫ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻠﻲ اﺻﻼً وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻛﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ واﺟﺒﻲ را ﺗﺮك ﻧﻤﻮده ﻳﺎ‬
‫ﺣﺮاﻣﻲ را ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .2‬و ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﺑﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﺧُﺮدهﮔﻴﺮي ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ و آﻧﺎن‬
‫را ﻧﻜﻮﻫﺶ و ﺳﺮزﻧﺶ ﻧﻤﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﺑﺠﺰ دو ﻛﺲ‪ (1 :‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﻓﻖ و ﺑﻲدﻳﻦ و ﻣﻠﺤﺪ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻃﻌﻦ و ﺳﺮزﻧﺶ آن دو ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص و دﻳﻦ اﺳﻼم ﺧُﺮدهﮔﻴﺮي‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ‪ ،‬وﺿﻴﻌﺖِ ﻣﻌﻠﻢ ﻧﺨﺴﺖ راﻓﻀﻴﺎن)اوﻟﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ راﻓﻀﻲﺑﻮدن را اﺑﺘﺪاع ﻛﺮد(‬
‫و وﺿﻌﻴﺖ اﺋﻤﺔ ﺑﺎﻃﻨﻲﻫﺎﺳﺖ؛ ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﻣﺎﻟﻚ و دﻳﮕﺮ ﻋﻠﻤﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﻳﻦ اﻓﺮاد ﺑﺮ‬
‫ﻳﺎران و ﻫﻤﺮاﻫﺎن رﺳﻮل اﷲ ص ﺧُﺮده ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و آﻧﺎن را ﻣﻮرد ﻣﻼﻣﺖ و ﺳﺮزﻧﺶ ﻗﺮار‬
‫دادﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻨﺎن ﺗﻨﻬﺎ و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺪﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻛﺴﻲ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮدي ﺑﺪ‪ ،‬ﻳﺎران‬
‫و ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﻲ ﺑﺪ دارد‪ .‬و اﮔﺮ ﻣﺮد ﺧﻮب و ﺻﺎﻟﺤﻲ ﻣﻲﺑﻮد‪ ،‬ﻳﺎران و ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ ﻫﻢ‬
‫ﺧﻮب و ﺻﺎﻟﺢ ﻣﻲﺑﻮدﻧﺪ‪ (2 .‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺟﺎﻫﻞ و ﻧﺎدان اﺳﺖ و در ﺟﻬﺎﻟﺖ و ﻫﻮاﭘﺮﺳﺘﻲ‬
‫راه اﻓﺮاط را در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ‪ ،‬وﺿﻌﻴﺖ اﻏﻠﺐ ﻋﻮام ﺷﻴﻌﻪ اﺳﺖ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ‬
‫در ﺑﺎﻃﻦ و درون ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫از ﺟﺎﺑﺮ ‪ ‬رواﻳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ اﻓﺮادي ﺑﻪ ﺻﺤﺎﺑﺔ‬
‫رﺳﻮل اﷲ ص ﺣﺘﻲ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﺑﺪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﺮا از اﻳﻦ ﺗﻌﺠﺐ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﺔ رﺳﻮل ﺧﺪا ص از اﻳﻦ دﻧﻴﺎ رﻓﺘﻪ و ﻋﻤﻠﺸﺎن ﻣﻨﻘﻄﻊ ﺷﺪه‪ ،‬ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ دوﺳﺖ‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪.١٦٩/٢ ,‬‬
‫‪ −٢‬اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت در ﻣﻮﺿﻮع »ﻓﺪک« ﺑﻴﺎﻥ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪١٨٤‬‬
 ‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬א‪‬‬
‫‪185‬‬

‫دارد ﻛﻪ اﺟﺮ و ﭘﺎداﺷﺸﺎن ﻣﻨﻘﻄﻊ ﻧﺸﻮد و ﻫﻤﭽﻨﺎن اداﻣﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ«‪ .1‬و از ﻋﺮوه‬
‫رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬اي ﺧﻮاﻫﺮزادة ﻣﻦ‪ ،‬آﻧﺎن اﻣﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻳﺎران و ﻫﻤﺮاﻫﺎن رﺳﻮلاﷲ ص ﻃﻠﺐ ﻣﻐﻔﺮت و ﺑﺨﺸﺶ ﺑﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬
‫آﻧﺎن را ﻓﺤﺶ و ﻧﺎﺳﺰا ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ«‪ .‬ﻣﺴﻠﻢ آن را رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.2‬‬
‫اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ ‪ :‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﺻﺤﺎﺑﺔ رﺳﻮل اﷲ ص ﻃﻌﻦ‬
‫و ﺑﺪﮔﻮﺋﻲ ﺷﺪه و ﻣﻮرد ﻣﻼﻣﺖ و ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒﺎً دروغ و ﺑﻬﺘﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫درﺳﺖ آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻋﻤﺎل‪ ،‬ﺧﻄﺎ و ﺳﻬﻮ ﺑﻮده‪ ،‬و ﺧﻄﺎ و ﺳﻬﻮ ﻫﻢ از ﺻﺤﺎﺑﺔ رﺳﻮل‬
‫اﷲ ص ﺑﺨﺸﻮده ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑﺮاي آﻣﺮزش ﮔﻨﺎﻫﺎن اﺳﺒﺎب ﻣﺘﻌﺪدي وﺟﻮد دارد‪) ،‬ﻣﺜﻼ‬
‫ﻛﺎر ﻧﻴﻚ ﺑﺎﻋﺚ ﭘﺎك ﺷﺪن ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ در ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬إن‬
‫اﻟﺤﺴﻨﺎت ﻳﺬﻫﺒﻦ اﻟﺴﻴﺌﺎت( و اﻏﻠﺐ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﻳﻜﻲ از ﻳﺎران ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬
‫ص را ﻣﻮرد ﻧﻜﻮﻫﺶ و ﺳﺮزﻧﺶ ﻗﺮار دادهاﻧﺪ‪ ،‬از ﻣﺤﺎﺳﻦ و ﻓﻀﺎﻳﻞ او ﻣﺤﺴﻮب‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪.3‬‬
‫ﻣﺪت ﺧﻼﻓﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ‬

‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ‪ ‬دو ﺳﺎل و ﭼﻬﺎر ﻣﺎه ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺳﭙﺲ در ﺳﺎل ﺳﻴﺰده ﻫﺠﺮي‪ ،‬ﺑﻴﺴﺖ و‬
‫دوم ﺟﻤﺎدي اﻟﺜﺎﻧﻲ وﻓﺎت ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻔﺘﺔ ﺳﻴﺮهﻧﮕﺎران اﺳﺖ ﺑﺮاﺳﺎس آﻧﭽﻪ ﻛﻪ اﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺒﺮ آن را ﻧﻘﻞ ﻛﺮده‪ ،‬و اﺑﻦ اﺳﺤﺎق‪ ،‬اﺑﻦ زﻳﺮ‪ ،‬اﺑﻦ ﻗﺎﻧﻊ‪ ،‬اﺑﻦ ﺟﻮزي و ذﻫﺒﻲ ﺑﺮ آن‬
‫ﺟﺰم ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ .‬و ﺻﺤﻴﺢ آن اﺳﺖ ﻛﻪ او ﺷﺼﺖ و ﺳﻪ ﺳﺎل ﻋﻤﺮ داﺷﺖ‪ .‬و اﻳﻦ ﻗﻮل‬
‫اﻛﺜﺮ ﺳﻴﺮهﻧﮕﺎران و ﻣﺆرﺧﺎن و ﻋﻠﻤﺎﺳﺖ‪.4‬‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬رزﻳﻦ آﻥ را در ﻛﺘﺎب »ﺟﺎﻣﻊ اﻷﺻﻮﻝ« رﻭاﻳﺖ ﻛﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ −٢‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ,‬ﺷﲈرﻩ ‪.٣٠٢٢‬‬
‫‪ −٣‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﺔ‪ ٤٤ ,٤٣/١ ,‬ﻭ ‪ ٢٤٦ – ٢٤١ ,١٧٥ ,١٧٤ ,١١٥ ,٥٨ ,٤٤ – ٣٨/٣ ;٢٠٥‬ﻭ ‪.٢٥٦/٤ ;٢٥٨‬‬
‫‪ −٤‬ﻃﺮح اﻟﺘﺜﺮﻳﺐ‪.٧١/١ ,‬‬

‫‪١٨٥‬‬
 ‫‪@òÏý©bi@áèÔyc@Lòibz—Ûa@Ý›Ïc@@Õ퇗Ûa@‹Øiìic‬‬
‫‪186‬‬

‫آراﻣﮕﺎه اﺑﻮﺑﻜﺮ‬

‫اﺑﻦ ﺳﻌﺪ و ﻗﺎﺳﻢ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ وﺻﻴﺖ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ‬
‫در ﻛﻨﺎر رﺳﻮلاﷲ ص ﺑﻪ ﺧﺎك ﺳﭙﺮده ﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ وﻓﺎت ﻳﺎﻓﺖ‪،‬‬
‫ﻗﺒﺮي ﺑﺮاي او ﻛﻨﺪه ﺷﺪ و ﺳﺮ ﻣﺒﺎرﻛﺶ در ﻛﻨﺎر ﺷﺎﻧﺔ ﻣﺒﺎرك ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻗﺮار داده ﺷﺪ‬
‫و آراﻣﮕﺎﻫﺶ ﺑﻪ ﻗﺒﺮ رﺳﻮلاﷲ ص ﭼﺴﺒﻴﺪه ﺷﺪ‪.1‬‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﻨﺼﻮر از ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻴﺐ رواﻳﺖ ﻛﺮده ﻛﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻋﺎﻳﺸﻪ در ﺧﻮاب‬
‫دﻳﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﺳﻪ ﺗﺎ ﺳﺘﺎره در ﺧﺎﻧﻪاش اﻓﺘﺎد‪ .‬آن را ﺑﺮاي اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻛﻪ از ﻫﻤﺔ ﻣﺮدم داﻧﺎﺗﺮ‬
‫ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺧﻮاب ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎزﮔﻮ ﻛﺮد‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ رؤﻳﺎي ﺗﻮ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ‬
‫اﻧﺴﺎن روي زﻣﻴﻦ در ﺧﺎﻧﻪات ﺑﻪ ﺧﺎك ﺳﭙﺮده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺳﻪ ﺑﺎر اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ را ﺗﻜﺮار ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ رﺳﻮل اﷲ ص وﻓﺎت ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺳﺘﺎرهاي‬
‫ﺑﻮد ﻛﻪ در ﺧﻮاب دﻳﺪي‪.2‬‬
‫ﻭﺻﻠﯽ اﷲ ﻭﺳﻠﻢ ﻋﻠﯽ ﻧﺒﻴﻨﺎ ﳏﻤﺪ‪ ,‬ﻭﻋﻠﯽ آﻟﻪ ﻭأﺻﺤﺎﺑﻪ أﲨﻌﲔ‬
‫ﮔﺮدآوري و ﺗﻨﻈﻴﻢ آن‪ ،‬ﺳﺎل ‪ 1408‬ﻫﺠﺮي ﻗﻤﺮي ﺑﻪ اﺗﻤﺎم رﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻗﺎﺳﻢ‬

‫_____________________________‬
‫‪ −١‬ﺗﺎرﻳﺦ اﳋﻠﻔﺎء‪ ,‬اﺛﺮ ﺳﻴﻮﻃﯽ‪ ,‬ص ‪.١٠٥‬‬
‫‪ −٢‬ﳘﺎﻥ‪ ,‬ص ‪.١٨٥‬‬

‫‪١٨٦‬‬