Professional Documents
Culture Documents
Sagangebo Situaciebi A5 - Chascorebuli Module 6
Sagangebo Situaciebi A5 - Chascorebuli Module 6
Sagangebo Situaciebi A5 - Chascorebuli Module 6
jiqia
sagangebo situaciebi
teqnikuri universiteti
sagangebo situaciebi
damtkicebulia saxelmZRvanelod stu-s saredaqcio-sagamomcemlo sabWos mier
Tbilisi 2008
uak 351.862
ganxilulia stiqiuri ubedurebebis, avariebisa da katastro ebis saxeobebi, mocemulia maTi saerTo daxasiaTeba da maTTan brZolis Teoria! aseve dacvis "vela sa#ualebebi, da$ianebul kera#i ma#veli da sxva gadaudebeli samu#aoebebis organi$acia da usa rTxoebis %esebi! saxelZRvanelo gankuTvnilia samTo-geologiuri akultetis "vela s&ecialobisaTvis! aseve %armoebebisa da teqnologiuri &rocesebis usa rTxoebisa da sagangebo situaciebis mene'menti-s s&ecialobis magistrantebisaTvis! misi gamo"eneba aseve #eiZleba mkiTxvelTa arTo %risaTvis! recen$enti asoc! &ro esori m! la&ia#vili
aqtorebis $emoqmedebis #edegad gamo%veuli, romelic gamoixateba am cvlilebebis mkveTr da uar"o iT gavlena#i adamianis 'anmrTeloba$e, maT sulier s ero$e, ekonomikasa da genetikur ond$e! ekologiuri katastro+a ( gasakuTebiT didi mas#tabebisa da mZime #edegebis mqone ekologiuri ubedureba, romelic rogorc %esi xasiaTdeba buneba#i garemos #euqcevadi cvlilebebiT! mas#tabebisa da #edegebis simZimis mixedviT sagangebo situaciebi #eiZleba i"os* lokaluri, saobieqto, adgilobrivi, regionaluri, nacionaluri da globaluri! lokaluri sagangebo situaciis #edegebi ar scildeba samu#ao adgils, samu#ao ubans, binas, kerZo nakveTs! saobieqto sagangebo situaciis #edegebi ar scildeba ekonomikis obieqtis sa$Rvrebs da maTi likvidacia #esaZlebelia sakuTari ZalebiTa da resursebiT! a*gilobrivi sagangebo situacia xasiaTdeba dasaxlebuli &unqtis, qalaqis an raionis sa$Rvreb#i gavrcelebis mas#tabiT1 misi #edegebis likvidacia #esaZlebelia adgilobrivi da #esabamisad, qalaqis an raionis ZalebiTa da resursebiT! regionuli sagangebo situaciia xasiaTdeba erTdroulad ramdenime dasaxlebul &unqtsa an romelime region#i gavrcelebis mas#tabiT1 misi #edegebis likvidacia #esaZlebelia regionuli ZalebiTa da resursebiT! nacionaluri sagangebo situaciia xasiaTdeba saxelm%i os sa$Rvrebs #igniT mni#vnelovan teritoria$e gavrcelebis mas#tabebiT1 misi #edegebis likvidaciisaTvis ZiriTadad gamoi"eneba saxelm%i o Zalebi da resursebi! aseve exmarebian sa$RvargareTis Zalebi! globaluri sagangebo situaciebi, rogorc %esi, Tavis #edegebiT moicavs ramdenime saxelm%i os teritorias! am #edegebis likvidacia
saWiroebs rogorc am saxelm%i oebis Zalebis da resursebis gamo"enebas, aseve saerTa#oriso sa$ogadoebis Zalebis Tanamoqmedebas! bunebrivi xasiaTis sagangebo situacia sa#i#i bunebrivi movlena, anu stiqiuri ubedurebaa, romelsac miekuTvneba* geo+i/ikuri saxi aTo movlenebi* mi%isZvra, vulkanis moqmedebani! geologiuri saxi aTo movlenebi* me%"eri, seluri nakadi, )amonaqcevebi, $vavi, kldis )amonarecxi, Rvarco i, t"is $olis )amoqceva, amra$ia, ero$ia, qvaTacvena, mtvris qari#xali! meteorologiuri da agrometeorologiuri saxi aTo movlenebia* qari#xali, grigali, #tormi, qarborbala,tornado-, qartexili, msxvili set"va, Zlieri kokis&iruli %vima, didTovlianoba, Zlieri mo"inva, Zlieri qarbuqi, Zlieri sicxe, Zlieri nisli, gvalva, xor#aki,cxeli garemo-! sa/0vao /idrologiuri saxi To movlenebia* tro&ikuli cikolonebi ,tai uni-, Zlieri Relva, $Rvis donis Zlieri r"eva, Zlieri %"lis Relva navsadgureb#i! 1i*rologiuri saxi To movlenebia* %"aldidoba, %"lis donis a%eva, %"lis niaRvari, %"lis dabali doneebi, gruntis %"lebis donis a%eva,datborvebi-! bunebrivi xanZrebia* sagangebo saxanZro sa#i#roeba, t"is xanZari, tor is xanZari, xanZari &uris "aneb#i da ste&eb#i! teqnogenuri xasiaTis sagangebo situacia ( aris teqnos ero#i momxdari avaria da katastro a, romelsac Tan axlavs adamianis msxver&li da momsaxure &ersonalis 'anmrTelobisa da mimdebare garemos &irda&iri an ara&irda&iri da$ianeba! maT miekuTvneba* satrans&orto avariebi da katastro ebi xanZrebi da a eTqebebi
avariebi
Zliermoqmedi
#xamiani
nivTierebebis
,Zm#n-
m%armoebel, gadamamu#avebel da #emnaxvel obieqteb$e avariebi radiaqtiuri nivTierebebis gamo rqveviT avariebi biologiurad saxi aTo obieqteb$e nagebobebis uecari ngreva eleqtroenergetikuli sistemebis avariebi
/idrodinamikuri avariebi
mo*uli "". bunebrivi xasia,is stiqiuri ube*urebebi 2.1 stiqiuri ube*urebebis, sa-armoo avariebisa *a katastro+ebis saxeebi
stiqiuri ube*urebebi rogorc ( es bunebis da movlenebia, i%veven romlebic %armoiqmnebian, %esi, uecrad mosaxleobis
cxovelmoqmedebis mkveTr darRvevas, adamianTa da saso lo-sameurneo cxovelTa msxver&ls, materialur aseulobaTa ngrevasa da ganadgurebs! stiqiur ubedurebebs ekuTvnis mi%isZvra, %"aldidoba, grigali, qarborbala, Rvarco i, me%"eri, t"isa da tor is xanZrebi! avaria ( es aris #enobis, nagebobis, matareblis, gemis, TviTm rinavis, manqnis, da$gis gauTvalis%inebeli gamosvla m%"obridan, da$ianeba, dangreva da sxva! katastro+a ( ganadgureba, daRu&va, samxedro damarcxeba, dangreva, #emaZr%unebeli moulodneli ubedureba, romelsac Tan axlavs adamianis sicocxlis xel"o a!
,dasnebovnebis- kereb#i!! #esabamisad arsebobs katastro ebis, stiqiuri ubedurebebisa da avariebis #edegebis likvidaciis organi$aciuli da sain+inro RonisZiebaTa eqvsi 'gu i*
6 'gu i ( stiqiur ubedurebaTa da avariaTa &rogno$i, m$is aqtiur movlenaTa ciklurobis kanon$omirebis, kosmosuri, meteorologiur, seismur, vulkanur, gliaciologiur biologiur da sxva &rogno$Ta statistikuri monacemebis gaangari#ebaTa )aTvliT1 66 'gu i ( brZola stiqiur ubedurebebsa da sa%armoo avariebTan moicavs mosalodneli ubedurebis #esaxeb mosaxleobis ga rTxilebasa da #emdgomi ngrevisa da danakargebis #emcirebas1 666 'gu i ( ma#veli da sxva gadaudebeli samu#aoebis stiqiuri ubedurebisa da sa%armoo avariebis kerebis raioneb#i! e!i! sain+inro da$vervis )atareba, ngrevis moculobisa da xarisxis, mo%amluli $onis mas#tabis, xanZris gavrcelebis sis%ra isa da mimarTulebis, datborvis, mo%amvlisa da sxvaTa dasadgenad1 im obieqtebisa da dasaxlebuli &unqtebis gamovlena, romlebsac u#ualod emuqreba sa#i#roeba! 67 'gu i ( da$aralebuli raionebis mosaxleobisaRvis materialuri da sxva daxmarebis aRmo)ena! 7 'gu i ( dasaxlebuli &unqtebis, samre%velo sa%armoebisa da saxalxo meurneobis sxva obieqtebis droebiTi, xolo #emdeg saboloo ka&italuri aRdgena1 na%ilobrivi rekonstruqciiT dangreuli da da$ianebuli samoqalaqo da samre%velo #enobebisa da nagebobebis, %"aroebis, komunaluri da energetikuli qselebis, kav#irgabmulobisa da tras&ortis komunikaciebis, maT #oris rkinig$is, saavtomobilo g$ebis, xidebis, aerodromebisa da navsadgurebis, saso lo sameurneo savargulebis aRdgena, istoriis, xelovnebisa da arqiteqturis unikaluri Zeglebis restavracia da konservacia, sruliad dangreulis nacvlad axali #enobebisa da nagebobebis ageba1 76 'gu i ( sain+inro-teqnikuri RonisZiebebi saxalxo meurneobis obieqtebis m"ari mu#aobis da nagebobebis mdgradobis asamaRleblad
avariebisa da katasto ebis ganmeorebas! &ro ilaqtikuri samu#aoebis )atareba! #emdgomi ngrevis Tavidan asacileblad xalxis, materialuri aseulobaTa da xelovnebis nimu#Ta dasacavad! stiqiuri ubedurebebis, avariebisa da katastro ebis #edegebis likvidaciisas "vela$e rTuli da #romatevadia RonisZiebaTa 666 da 7 'gu eb#i #emavali samu#aoebi!
2.3 mi-is2vra
dRes ukve dadgenilia, rom mi%isZvris gamom%vevi mi$e$ebi met%ilad dakav#irebulia dedami%is %iaR#i drekadi Zabvebis dagrovebasa da mis s%ra ganmuxtvasTan,! maTi keris siRrme 500km-is argleb#ia!mi%isZvris %armom#obi mi$e$ebi #eiZleba i"os agreTve vulkanuri &rocesebi da )aqceviTi an $vavuri movlenebi, romlebic dedami%is $eda&ir$e i%vevs lokalurad gamovlenil sust biZgebs! mi%isZvris 1i.ocentri ( adgili dedami%is %iaR#i, saidanac dasabami mieca qanebis rRvevas1 e&icentri ( /i&ocentris gegmili dedami%is $eda&ir$e1 kera ( sasruli sididis are dedami%is %iaR#i, romelic &otenciuri energiis s%ra ad gardaqmnis #edegad siTburi energiis gamo"o isa da drekadi talRebis gamosxivebis %"aro xdeba1 /i&ocentris koordinatebi1 dro kera#i, anu mi%isZvris %armoqmnis momenti1 e&icentruli dro anu e&icentr#i #er"evis da%"ebis dro! damu#avebulia ramodenime saxis 82 baliani ,i"eneben ZiriTadad evro&asa da amerika#i- da 5 baliani ,i"eneben ia&onia#i- skala! qvemoT mogv"avs 82 baliani skalis aR%era* 1 bali - ar #eigrZnoba mosaxleobi mier!
2 bali - #eigrZnoba mxolod $ogierTis mier, romlebic im"o ebian %"nar mdgomareoba#i, gansakuTrebiT #enobebis $eda sarTuleb#i! 3 bali - bevri #eigrZnobs! #enobeb#i dakidebuli sagnebi sustad qanaobs, #eiZleba arc )aTvalon mi%isZvrad! ) bali - umravlesoba #eigrZnobs #enobeb#i, xolo $ogierTi #enobis gareTac! dakidebuli sagnebi mni#vnelovnad qanaobs! avtomobilebi adgilidan iZvris! an'rebi, WurWeli, #eminuli karebi $an$arebs, Wiqebi %krialebs, xis kedlebi da )ar)oebi tkacunobs! 5 bali - umravlesobis mier #eigrZnoba, rogorc #enobis #igniT, ise gareT! mZinareni iRviZeben! siTxe WurWel#i irxeva da na%ilobrivad iRvreba! mcire $omis sagnebi adgilidan iZvris an "iravdeba! #eiZleba daimtvres minis WurWeli, karebi gaiRos, ga)erdes saaTis qanqara, xandaxan irxeva xeebi da svetebi! 6 bali - #eigrZnobs "vela! bevrs #i#i moicavs, $ogi gamorbis #enobidan! adamianebs siaruli uWirT, sasadilo da minis WurWeli imtvreva, skdeba $ogierTi an'ris mina! mcire $omis sagnebi Taroebidan cviva, kedlebidan suraTebi vardeba! #eiZleba gadaadgildes ave'i! D kategoriis qvisa da aguris #enobebis baTqa##i )ndeba na&ralebi! rekavs eklesiebisa da skolebis $arebi! xeebi da bu)qebi #esam)nevad ir"eva! ' bali - mosaxleoba #e#inebulia, Znelia erT adgil$e ga)ereba! mZRolebi moZraobis dros am)neven manqanebis r"evas! dakidebuli sagnebi qanaobs, imtvreva ave'i! $iandeba Rumelebis milebi! vardeba cudad damagrebuli agurebi, kramitebi da qvebi1 #enobidan cviva karni$i, araarmirebuli &ara&eti da arqiteqturuli morTuloba! D kategoriis qvisa da aguris nagebobebi $iandeba! )ndeba na&ralebi #eim)neva talRebi, qvi#iani C kategoriis saxleb#i! %"alsacaveb#i da qvi#aqviani sana&iroebis mcire
80
8 bali - saerTo #i#ia, &anikis ni#nebi! Znelia avtomanqanebis marTva! cviva baTqa#i1 ingreva $ogirTi agurisa da qvis kedlebi! daiZvris da cviva Rumelisa da qarxnis milebi, Zeglebi, ko#kebi da av$ebi, roml1ebic maRal sa"rdeneb$ea damagrebuli! daumagrebeli karkasis saxlebi gadaadgildeba udamentidan! D kategoriis qvisa da aguris #enobebi mZimed $iandeba! $iandeba da na%ilobriv ingreva C kategoriis saxlebi, $iandeba $ogierTi B kategoriis saxli, A kategoriis saxleb#i da$ianeba ar #eim)neva! imtvreva mom&ali sa"rdenebi, t"deba xis totebi! %"aroebsa da WaburRileb#i #eiZleba #eicvalos %"lis debiti da tem&eratura! svel niadag#i da cicabo erdobeb$e )ndeba b$arebi! & bali - sa"ovelTao #i#ia! kargad nagebi #enobebi $iandeba! #enobis D kategoriis qvisa da aguris saxlebis ngreva1 mZime #igniT didi ngrevaa! xdeba s&ecialurad daumagrebeli karkasis saxlebis gadaadgileba! da$ianeba! $og'er mTliani ngreva C kategoriis saxlebisa1 B kategoriis saxlebi Rebulobs serio$ul da$ianebas! undamentebi $iandeba! %"alsacavebi serio$ulad $iandeba! skdeba mi%isqve#a %"alsadenis milebi! #esam)nevia na&ralebi niadag#i! niadagidan amodis #adrevani, romelic qmnis qvi#is "els! 1! bali - aguris, qvisa da karkasis saxlebis umravlesoba ingreva undamentebTan erTad! ingreva $ogierTi kargad na#eni xis saxli da xidi! serio$ulad $iandeba ka#xalebi, navsadgomebi, 'ebirebi, )ndeba didi me%"erebi! arxebidan, mdinareebidan da tbebidan amoiRvreba %"ali! &la+ebisa da mdinareebis qveda %elis na&ireb$e amoi"reba sila da #lami! msubuqad iRuneba liandagi! 11 bali - aguris, qvisa da xis #enobebis umetesoba ingreva! ingreva $ogierTi xidi! niadag#i )ndeba didi na&ralebi! mi%isqve#a %"alsadeni milebi mTlianad gamodis m%"obridan! Zlier iRuneba liandagi!
88
12 bali
sa"ovelTao
ngrevaa!
xdeba
mTis
qanebis
masivebis
gadaadgileba! $eda&ir$e )ans mi%is talRebi! land#a tis xiluli cvlileba! sagnebs isvris /aer#i!
gamoi"eneba seismuri skala! arsebobs sxvadasxva seismuri skala, romleb#ic rxevis intensiuroba #e asebulia #enobebis da$ianebis, gruntis nar)eni de ormaciis mas#tabis da gamovlenis ormisa da mi%isZvris sxva garegani aqtorebis mixedviT!
82
ama Tu im drois interval#i, ra maqsimaluri intensivobis mi%isZvra aris mosalodneli! aRsani#navia, rom mi%isZvris dros &rogno$ireba uaRresad Znelad amosaxsneli amocanaa! es gansakuTrebiT mka iod igrZnoba s%ored axla, rodesac ukve dagrovda garkveuli statistika iseTi mi%isZvrebisa, romlebic moxda s&ecialuri &rognostikuli a&araturiT aRWurvil raioneb#i! ganvixiloT is ideebi, romlebic sa uZvlad udevs mi%isZvris &rogno$s dro#i! mTavari albaT is aris, rom am+amad mi%isZvris kera#i mimdinare &rocesi ganixileba ara rogorc m"isieri, katastro uli aqti, aramed &rocesi, romlis mxolod inalur na%ils %armoadgens sakuTriv magistraluri rRvevis ga)ena! i$ikuri modelebis mixedviT, m"ar sxeul$e modebuli %neva i%vevs mikrob$arebis ga)enas, romlebic #emdgom erTiandeba da qmnis sul u ro did b$arebs, vidre udidesi b$ari sabolood ar miaR%evs e!%! gri itsis b$aris $omas! amis #emdeg es didi b$ari i$rdeba daaxloebiT ganivi drekadi talRis gavrcelebis sis%ra iT sxeulis srul da#lamde! s%ored am e!%! dinamikur a$as ukav#irdeba mi%isZvris damangreveli e eqti! dakvirvebebi da miRebulia bevri mni#vnelovani daskvna mi%isZvris &rogno$is #esaZleblobis #esaxeb! saqarTvelo#i sami &rogno$uli &oligonia* Tbilisis, engur/esisa da 'avaxeTis $egnis, romelTa mu#aobas %armarTavs sacdel-meToduri geo i$ikuri eqs&edicia!!
80
82
dau#vebelia adamianTa "o na adviladaalebad an Zliermoqmed #xamian nivTierebaTa m%armoebel an #emnaxvel obieqtTa teritoria$e! "ovlTvis saWiroa gvaxsovdes, rom adamianebs x#irad a"enebs travmas #u#is, #i eris, kramitis namsxvrevebi, rkinis saxuravis nagle'ebi, icrebi da sxva )amovardnili sagnebi! gansakuTrebul sa#i#roebas %armoadgens da%"vetili dengamtari mavTulebi! mi%isZvris #edegebis likvidaciis dros udidesi mni#vneloba eniWeba kargad organi$ebul in ormacias! cnoba mi%isZvris unda #esaxeb i"os da mosaxleobisaTvis imoqmedos! rekomendaciebis gadacema mka iod,
83
aqveiTebs mxedvelobis ares da axdens uar"o iT siqologiur $emoqmedebas adamianeb$e! saxeobis mixedviT xanZari i"o a* 8! t"is xanZari ( dabali da maRali! 2! mi%isqve#a xanZari ( tor is da niadagis!
84
gavrcelebis ali, kvamli )veulebriv nacris eria! )qari xanZris dros cecxlis gavrceleba aR%evs asobiT metrs, $og #emTxveva#i ramdenime km:saaT#i! )qari xanZris gavceleba mimdinareobs araTanabrad! m"ari qveda xanZris damaxasiaTebelia, is rom igi mTlianad %vavs mi%is $eda&iris sa ars, cecxlis alis simaRle u ro metia, vidre )qari xanZrisa da aR%evs or metrs! xolo xanZris keris gavrcelebis sis%ra e didi ar aris da ar aRemateba ramdenime asobiT metrs saaT#i! Zlieri qarisa da metad daxergilobis &irobeb#i cecxlis kvamlisagan da &atar-&atara totebisagan x#irad %armoiqmneba grigaliseburi sveti! isini didi si)qariT mii%even %in qaris mimarTulebiT da gadaaqvT ra cecxli did manZil$e, maTi mi$e$iT %armoiqmneba xanZris axali kerebi! t"is maRali xanZris dros i%vis ara marto mi%is $eda sa ari, aramed mTlianad xeebi! t"is maRali xanZari, rogorc %esi %armoi#oba da vrceldeba qveda xanZrisagan! #eiZleba i"os agreTve m%vervalis xanZari, rodesac i%vis mxolod xeebis %veroebi! aseTi xanZari mokle droisaa! $eda xanZari iseve rogorc qveda xanZari i"o a or 'gu ad* )qari da m"ari ,mdgradi-!! maRali m"ari xanZrisaTvis damaxasiaTebelia is, rom cecxli moZraobs $eda sa aridan xeTa m%vervalebamde, kvamli muqi ruxi erisaa! $eda xanZris dros gamoi"o a didi raodenobis siTbo! cecxlis alis simaRle 800 metr$e mets aR%evs! maRal xanZars Tan axlavs cecxlis intensiuri gadasrola did manZil$e, $og'er ramodenime kilometr$e! mi%isqve#a xanZrebi es iseTi xanZrebia, romlis drosac i%vis tor is ena, romelic t"is masivis qve#aa gan enili! aseTi xanZari %armoi#oba u ro x#irad $a xulis bolos, rogorc qveda an maRali t"is xanZris gagrZeleba! 2.).2.1 0onis2iebebi t4is xan2ris likvi*aciisa,vis
85
t"is xanZris keris aRmo)enisTanave, saWiroa "vela $omebis miReba mis )asaqrobad, adamianTa, cxovelebisa, saso lo-sameurneo da materialur aseulobaTa gadasar)enad, xanZris #esaxeb dau"ovnebliv unda ecnobos saxanZro dacvis organoebs, &olocias, adgilobrivi xelisu lebis organoebs! masiuri t"is xanZrebTan brZola #eiZleba i"os xangrZlivi da miiRos gaWianurebuli xasiaTi! igi ar %"deba arc dRe da arc Rame da mimdinareobs garemosaTvis mZime &irobeb#i! t"is xanZris lokali$aciisa da likvidaciis samu#aoebi i%"eba xanZris keris da$verviT, radgan mxolod detaluri da$vervis #edegad #eiZleba miRebul iqnas dasabuTebuli gada%"vetileba! xanZris da$vervis "vela$e o&eratiul sa#ualebas %armoadgens s&ecialuri mo%"obilobiT aRWurvili TviTm rinavebi da vertm renebi, romlebic umokles vada#i iZlevian cnobebs xanZris %armo#obisa da misi keris daxasiaTebis #esaxeb! t"is xanZrebis )aqroba#i aqtiurad ebmeba adgilobrivi mosaxleoba, garda axalga$rdobisa, romelTac ar #eusrulebiaT 88 %eli, orsuli da )vilbav#viani qalebi! u#ualod cecxlis &iras momu#ave adamianebi u$runvel"o ili unda iqnen s&ectansacmliT, )a)qanebiT, kvamlsa%inaaRmdego niRbebiT da air%inaRebiT! Tu dakvamlul $ona#i xilvadoba 80 m-$e naklebia, am $ona#i #esvla ar #eiZleba! xanZris )aqrobis da%"ebamde xelmZRvanelma unda gansa$Rvros Tav#esa ris adgili mdelo$e, %"alsacavis na&ir$e da a!#! romlebTanac misasvleli g$ebi unda icodes "velam! moqmedi xanZris $ona#i Ramis gasaTevi adgilis mo%"oba akrZalulia! dasasvenebeli adgilebis ganlageba #eiZleba lokali$ebuli xanZris adgilidan 800 metris da#orebiT!
88
nebismieri ganviTarebisaTvis
xanZris saWiroa
da
misi
#emdgomi
urTierTmoqmedeba*
sa%vavi masala, /aeris nakadi da sa%vavi masalis aalebis %"aro! Zal$e didi mni#vneliba eniWeba %inas%ar RonisZiebebs t"isa da tor is xanZris Tavidan asacileblad! xanZris %armo#oba$e amindisa da adgilmdebareobis moqmedebis #e aseba xdeba meteobiuleteniT, t"is rukebiTa da s&ecialuri aR%erilobiT! xanZarsa#i#i t"eebisa da tor is adgilebis u ro sruli #e asebisaTvis saWiroa raionis detaluri da$verva da #es%avla! t"is ga$rdil xanZarsa#i# garegan ni#nebs %armoadgens TiTqmis gamxmari mcenareTa didi raodenoba! oTlis, %i%visa da totebis u ro intensiuri cvena /qmnis gadidebul sa rTxes! gvalvis dros t"is xanZris intensiuri gavrcelebis sisuste! &rogno$is monacemebis sa uZvel$e tardeba saxanZro-&ro ilaqtikuri RonisZiebebi! agreTve, xanZrebis s%ra i likvidaciisaTvis da sa#i#roebis Tavidan acilebisaTvis t"is xanZarsa#i# ubneb$e iqmneba xanZarsa%inaaRmdego $Rudeebi! aqtors %armoadgens /aeris tenianoba da qaris
89
xanZari x#irad moicavs did teritorias da Zneli )asaqrobia! sa#i#roeba mdgomareobs ima#i, rom %va x#irad %armoebs mi%is qve#! tor is %visagan %armoi#oba mi%isqve#a adgilebi, romlebic #esaZlebelia )aingres da )aitanos xalxic da teqnikac! xanZris qrobisas tor is mo&ovebisa da #robis vel$e qarian mxares #eqmnilia ori 'gu i! saxanZro qvedana"o is &irveli 'gu i axdens %vis likvidacias xanZris gavrcelebis ront$e! meore 'gu i ki gadat"orcnili na&er%klebidan %armoqmnil keras aqrobs! tor is xanZars aqroben aseve Txrilebis gaTxriT siRrmiT gruntis mineralur enamde! xanZris gavrcelebis sa$Rvrebis gansa$Rvris #emdeg Txrian Txrilis $eda na%ils siganiT araumetes 0,53-8 m! es samu#ao sruldeba xeliT an Txrilis mTxrelTa daxmarebiT an eTqebadi nivTierebebis a eTqebis g$iT! Txrili unda mom$addes masTan cecxlis misvlis momentamde da sasurvelia igi %"liT gaivsos! am meTodis gamo"enebisas moqmedi kera saWiroebs mudmiv meTval"ureobas, xolo Txril$e %vis keris gaRvivebisas ( dau"ovnebliv likvidacias!
20
stiqia#i gada$rdisa, adre ganisa$Rvreboda 82 baliani skaliT miRebul iqna mso lio meteorologiuri organi$aciis mier! grigals u%odeben udidesi damangreveli Zalis da xangZlivad moqmed qars! igi "vela ers anadgurebs Tavis g$a$e* amtvrevs xeebs, angrevs #enoba-nagebobebs! $Rva$e grigali i%vevs talRebs, rac a erxebs naosnobas da x#irad i%vevs gemebis daRu&vas!grigalis Zala aris 82 bali! qari#xali %armoadgens grigalisa da #tormis nairsaxeobas! qari#xali arsebobs mtvriani, nakadisebri, #avi, %iTeli, "viTel-%iTeli, TeTri, siliani, Tovliani da sxva! qari#xalis si)qare naklebia vidre grigalisa rac i%vevs niadagis $eda enis gamo#robas da gamo itvas- ero$ias! mcenareTa esvTa sistemis gatitvlebas da maT daRu&vas! naTesebis na%ili, gansakuTrebiT dablob#i, #eiZleba da aruli iqnes mi%iT! qarborbala %armoadgens atmos erul grigals, %armoi#oba elWeqis Rrubleb#i, #emdeg vrceldeba Zirs dedami%isken! x#irad dedami%amde cibrutuli moZraobiT, romelsac aqvs gadabrunebuli Zabris orma! &irvel rig#i magrdeba nagebobebi, saxlebi, sxvadasxvagvari konstruqciebi! aucilebelia "velgan daiketos an'rebi, karebebi, sxvenebi, #einaxos sagnebi, romelTac #euZliaT adamianis da#aveba! grigalis, qari#xalis da qarborbalis dros mosaxleobis mier saWiro %esebis dacva mni#vnelovnad amcirebs stiqiuri ubedurebebiT mi"enebul $arals!
28
-4al*i*oba . %armoadgens adgilmdebareobis mni#vnelovani arTobis %"liT datborvas mdinareebis, tbebis an $Rvis donis a%evis #emTxveva#i, rac %armoiqmneba sxvadasxva mi$e$ebiT da xdeba %lis "vela dros! umetes #emTxveveb#i %"aldidobis ZiriTadi mi$e$ebia kokis&iruli %vimebi, Tovlisa da "inulis intensiuri dnoba, mdinareTa %"almovardna! gansakuTrebiT sa#i#roebas %armoadgens me%"erebiT, mTis qanebis )amorecxviT da ka#xalebis garRveviT gamo%veuli %"aldidobebi! cunami aris udidesi ganadgurebis %"aro! %"aldidobis dros evakuaciis %in "vela moqalaqe Tavisi saxlis, binis dacvis mi$niT atarebs saTanado samu#aos* gamorTavs %"als, ga$s, eleqtroenergias, sao'axo nivTebs ganalagebs $emo sarTul#i, gaaqvs e$odan saso lo-sameurneo inventari1 droulad cxaddebian evakuaciisaTvis #ekrebis adgil$e da Tan aqvT sabuTebi! "vela moqalaqe valdebulia gamoi)inos didi Tav#ekaveba da ar a"ves &anikas! adamianebi, romlebic %"aldidobis dros aRmo)ndebian %"al#i, Tavidan unda moicilon mZime tansacmeli da exsacmeli, gacuron an exiT gaemarTon dautboravi adgilisaken! aseve "vela adamianis movaleobaa daxr)obas gadaar)inos %"al#i moxvedrili u&irvelesi adamianebi!
22
Rvarco ebi gansxvavdebian erTmaneTisagan Tavisi moZraobis xasiaTiT! me-4eri x#iri movlenaa mso lios bevr qve"ana#i! es aris mTebidan da erdobebidan mo%"vetili gruntis masa! me%"erebi %armoi#obian erdobis ama Tu im arTob$e $Rvis $virTebiT an mdinaris dinebiT, gamoti viT an atmos eruli naleqebisagan datenianebiT niadagis sam"aros #esustebis #edegad! aseve mi%isqve#a %"lebisa da gare#e Zalebis, gansakuTrebiT seismuri rxevebis $emoqmedebis #edegad! me%"eri #eiZleba gamoi%vios adgilmdebareobis aras%ori geologiuri daskvnis &irobeb#i mimdinare sam#eneblo samu#aoebmac! Rvarco uli niaRvris %inaaRmdeg brZolis "vela$e u ro e eqturi sa#ualebaa mosaxleobis "vela kategoriis daxmarebiT organi$aciul, sameurneo, agrotenikur, sat"eomeloraciul da /idroteqnikur %inas%ar )atarebul RonisZiebaTa kom&leqsi! Rvarco sa#i#i raionebis mosaxleoba valdebulia mtkiced icavdes t"eka vis, mi%aTmoqmedebisa da saqonlis Zovebis arsebul rekomendaciebs!
20
udidesi mni#vneloba eniWeba in eqciuri daavadebis dasa%"isis aRmo)enas! savaldebulo saregistracio aRricxva$ea asa"vani #emdegi in eqciuri daavadebebi* muclis ti i, &arati i ,adav-, &artaxtiani ti i, m%vave da qronikuli di$interia, %iTela, &oliomieliti, cimbiris %"luli, malaria, Turquli da sxva! iseTi daavadebebi ki, rogoricaa Wiri, qolera, "viTeli cieba, naturaluri "vavili, a"vanili unda iqnen s&ecialur aRricxva$e! &irveladi keridan e&idemia #eiZleba gavrceldes mo%amvlis sxvadasxva g$ebiTa da xerxebiT! in eqciuri daavadebebis gavrceleba$e gavlenas axdens* adamianTa cxovrebis &irobebi, imuniteti, mosaxleobis saerTo sanitaruli kulturis done, samkurnalo &ro ilaqtikuri da sanitarul&ro ilaqtikuri mu#aobis done, %eli%adis dro da sxva aqtorebi! $ogierTi in eqciuri daavadebani mxolod adamianebisaTvis aris damaxasiaTebeli* a$iuri qolera, "vavili, muclis ti i da sxva! arsebobs saerTo daavadebani rogorc adamianebisaTvis, iseve cxovelebisaTvis* cimbiris %"luli, Turquli da sxva! in eqciis gadacemis g$ebi da xerxebia* sxvadasxva sasunTqi organoebis g$iT, mo%amluli &roduqtebis, ura+is da %"lis moxmarebisas, mo%amlul sagnebTan #exebiT, avadm"o adamianebTan da cxovelebTan urTierTobiT! avadm"o obis gadamtani m%erebisa da tki&ebis mier kbenisas! amasTan avadm"o obis matarebeli mcire raodenobis mikrobebisa da )xirebis moxvedrac ki i%vevs organi$mis daavadebas! mo%amlul teritoria$e in eqciuri daavadebis keris aRmocenebis #emTxveva#i unda da%esdes karantini da observacia! karantini . es aris e&idemiis sa%inaaRmdego da sare+imo RonisZiebaTa sistema, romelic mimarTulia da$ianebis kerisagan gar#emo m"o i mosaxleobis i$olacia$e da in eqciuri daavadebis kerebis likvidacia$e!
22
daavadebis keris irgvliv e%"oba #eiaraRebuli dacva, akrZalulia #esvlagamosvla, agreTve qonebis gamotana! karantin#i m"o i adamianebis momarageba xdeba arsebuli s&ecialuri &unqtebis mier mkacri samedicino kontrolis qve#! observacia . es aris sai$olacio-#em$Rudavi RonisZiebaTa sistema, romelic iTvalis%inebs #esvla-gasvlis da xalxis urTierTobis #e$Rudvas sa#i#ad gamocxadebul teritoria$e! samedicino Tval"uris gaZlierebas, in eqciur daavadebaTa gavrcelebis likvidacias! observacia #emoi argleba im in eqciur daavadebaTa aRmocenebisas, romlebic ar %armoadgenen gansakuTrebulad sa#i# 'gu s! karantinisa da observaciis #emoReba da moxsna %armoebs adgilobrivi xelisu lebis organoebis mier! imisTvis, rom e eqturad iqnes daculi mosaxleoba e&idemiis &eriod#i, saWiroa koleqtiuri da individualuri dacvis sa#ualebebi, s&ecialuri &re&aratebi ,vaqcinebi, #ratebi, baqterio agi, antibiotikebi-, aseve %"lisa da sursaTis dacvis samu#aoebi! ga)enili mosaxleoba$e! karantinis #emoRebis #emTxveva#i mosaxleobam saWiroa daicvas #emdegi %esebi* de$in eqcia unda gaukeTdes saerTo sargeblobis adgilebs, ave's, WurWels, tansacmels, exsacmels, logins, &irad nivTebs! "oveldRiurad unda %mendnen da alagebdnen binas sade$in eqcio sa#ualebebis gamo"enebiT1 in eqciuri daavadebiT eWvmitanili avadm"o is #esaxeb dau"onebliv unda #eat"obinon &oliklinikis eqims1 daavadebis keris likvidaciisaTvis saWiroa $ustad ganisa$Rvros misi sa$Rvrebi, da%esdes kontroli am teritoria$e mcxovreb
23
gaanadguron in eqciuri daavadebis gadamtanebi* virTxebi, Tagvebi, r%"ilebi, tki&ebi, taraknebi1 saxlidan gamosvlisas ixmaron sasunTqi organoebis individualuri dacvis sa#ualebebi1 ganuxrelad daicvas &iradi /igienis %esebi* x#irad, gansakuTrebiT Wamis %in sade$in eqcio xsnariT gai%mindos, #emdeg ki Tbili %"liT da sa&niT daibanos xelebi1 daicvas kvebis sanitarul-/igienuri moTxovnebi* %"ali aiRos mxolod saimedo adgilidan1 aaduRos %"ali da rZe! Tavi ar aaridos acras da %amlebis miRebas1 e.i/oto.ia . cxovelTa daavadebis arTo gavrceleba, rac didad aRemateba amave region#i )veulebrivi daavadebis dones! cxovelTa daavadebebi, rogoricaa cimbiris %"luli, Turquli da sxva daavadebebi aseve #eiZleba aRmoa)ndes adamiansac! 2005 %els saqarTvelo#i masiurad gavrcelda a rikuli Roris ciebis daavadeba, romelmac saqarTvelos TiTqmis "vela regioni moicva da masiurad gaanadgura Rori! aseve x#iria saqarTvelo#i cxoveleb#i Turquli, cimbiris %"luli, romlis aRmosa xvrelad ma#inve tardeba masobrivi RonisZiebebi maTi #emdgomi gavrcelebis Tavidan asacileblad! e.i+itotia . %armoadgens mcenareTa daavadebas, romelic xasiaTdeba #emdegi daavadebebiT* &urmarcvlovanTa +angva, romelTa da$ianebisas ikargeba mosavlis 20-50<, karto ilis sidam&le . "vela$e mavne daavadeba ,sokoTi $iandeba oTlebi, Reroebi, karto ilis bolqvebi-! bolo dros Zal$ed aris gavrcelebuli dasavleT saqarTvelo#i e!%! amerikuli &e&ela, romelic anadgurebs savargulebs! mcenareTa daavadeba da kvdoma #eiZleba i"os sxvadasxva qimiuri nivTierebebis aras%ori gamo"enebis #edegi! mag* /erbicidebis,
24
decolintebis, desikantebis da sxva nivTierebaTa garkveul do$eb#i gamo"eneba sarevelebis da veluri bu)qebis mosas&obad! /erbicidebis ganadgurebisaTvis moqmedebis xasiaTis gamo"eneba an na%ilobriv mixedviT balaxebis, i"o a* bu)qebis da xeebis ,saerTod dakninebisaTvis, srulad mcenareb$e
moqmedi
gamanadgurebeli-, damkninebeli da "vela saxis mcenareebis moms&obi! #er)eviTi moqmedeba damokidebulia do$a$e, gamo"enebis vadeb$e da xerxeb$e! #er)eviTi moqmedebis /erbicidebis arTobis erTeul$e didi do$iT gamo"enebam #eiZleba gamoi%vios mTeli mcenareulobis daRu&va! decolintebi aris nivTierebebi, romelic i%vevs oTolcvenas, misgan %"lis aorTqlebis #edegad oTlebi xdeba Ria nacris eri, iWmuWneba, TandaTan xmeba da cviva! 2 dRe-Ramis #emdeg scviva oTlis 53<-$e meti, xolo #emdeg dReb#i 90<! desikantebi . aris &re&aratebi, romelic gamoi"eneba mcenareTa oTlebis, bu)qebis da xeebis gasaxmobad! maTi sa#ualebiT damu#avebuli xeebis oTlebi icvlian ers da #eiZleba didxans ar )amocvivdnen! t"is da$ianebuli ubnebi sim%vanis saerTo on$e mkveTrad #esam)nevia! e&i$oto&isa da e&i itoto&iasTan gvevlineba* e&i$oto&osa da e&i itotiis sa%inaaRmdego &ro ilaqtikuri RonisZiebebi, mimarTuli cxovelTa da mcenareTa daavadebis aRsakveTad! derati$acia, de$inseqcia, biologiuri, qimiuri da meqanikuri brZola so lis da sat"eo meurneobis mavneblebTan ,#esxureba, #e rqveva, mavnebelTa gavrcelebis keris al"a#i moqceva ( #emoRobva-! "vela $emoT)amoTvlili RonisZiebis droulad da organi$ebulad )atareba u$runvel"o s e&i$oto&osa da e&i itotos nebismieri gamovlinebis srul likvidacias! brZolis ZiriTad moqmedebad
25
mo*uli "5. teqnogenuri xasia,is sagangebo situaciebi ).1 sa-armoo avariebi *a katastro+ebi /oga*i cnobebi
didi sa%armoo avariebi arcTu i#viaTi movlenaa dRevandel cxovreba#i! mas gana&irobebs mre%velobis, mecnierul-teqnikuri &rogresis mZa ri ganviTareba, sa%armoo teqnologiis s%ra i tem&i! es movlenebi gansakuTrebiT vlindeba ma#in, rodesac ugulvebel"o en teqnikur usa rTxoebisa da #romis dacvis moTxovnebs! es iseTi movlenebia, romlebic uecrad %"veten an arRveven samre%velo sa%armoebis mu#aobis da%esebul &rocess, m%"obridan gamo"avT manqanebi, agregatebi, komunikaciebi, nagebobebi, a$ianeben an anadgureben materialur #edegebiT! sa%armoo avariebis %armoqmnis mi$e$ebis #es%avla adasturebs mxolod maT garegnul mraval erovnebas, arsebiTad ki es mi$e$ebi #eiZleba gaerTiandes or ZiriTad 'gu #i* &irveli ( es aris $ogierTi dam&roeqteblis u&asuxismgeblo damokidebuleba %armoebis da&roeqtebisas teqnikuri usa rTxoebis moTxovnebisadmi! saamqroebis xelmZRvanelTa aranaklebi gulgrili damokidebuleba am moTxovnaTa #esrulebisadmi, a eTqebis sa#i# ubneb#i mudmivi kontrolis uqonloba! aseulobas, i%iraven adamianTa sicocxles! avariam #eiZleba gamoi%vios katastro a tragikuli, gamous%orebeli
28
mi$e$Ta meore 'gu i gan&irobebulia imiT, rom 'er kidev ar aris #ecnobili bunebis "vela movlena! drodadro aRmo)ndeboda, rom sxvadasxva qimiuri nivTierebani gansa$Rvrul #eerTebeb#i #ediodnen mZa r reaqcieb#i da i%vevdnen a eTqebas an TviTaalebas! teqnikur &rogress "ovelTvis Tan axlavs katastro a! x#irad adamiani Tavis moRva%eoba#i aR%evda iseT simaRleebs, romlebic 'er kidev ar eqvemdebareboda mis codnis dones! mi$e$Ta 'ams, romel#ic #eer%"nen teqnikis ucodinaroba, moulodneli stiqiuri ubedurebani, arakeTilsindisiereba da si)qare, mo/"veba sa#ineli tragediebi! sa%armoo avariebi #eiZleba i"os #edegi gare#e bunebrivi aqtorebis $emoqmedebisa, rogoricaa stiqiuri ubedurebani, nagebobaTa sa&roeqtosa%armoo de eqtebi, maTi eqs&loataciisa da %armoebis teqnologiuri &rocesebis darRveva! eqs&loataciis %esebisa da teqnologiuri &rocesebis darRvevebis gamo, mi%isqve#a mu#aobis &irobeb#i ,#axtebi, gvirabebi, metro&olitenebi, koleqtorebi da sxva- araerTxel momxdara ga$is ,meTnis- da mtvris a eTqeba, maRaros xanZari, nax#iris, ga$is amo rqvevebi, datborva %"lis, #lamiani masis gadmoxeTqvis #edegad, TaRebis ngreva, nagebobaTa )avardna, adamianTa da$ianeba eleqtrodeniT da kesonuri daavadebiT! didia adamianTa msxver&li iseTi avariebis dros, rodesac xdeba ga$isa da qvanax#iris mtvris a eTqeba, msxver&lis mixedviT maRaros xanZrebs uWiravs! Ria samre%velo avariebs miekuTvneba avariebi samre%velo obieqteb$e, m#eneblobeb$e, agreTve rkinig$a$e, sa/aero, saavtomobilo, milsaden da %"lis trans&ort$e, ris #edegadac %armoi#veba xanZrebi, ingreva samoqalaqo da samre%velo #enobebi, iqmneba atmos eros da$ianebis sa#i#roeba, mdinareTa da %"lis mo%amvla Zliermoqmedi meore adgili ki
29
#xamiani nivTierebebiT, xdeba navTob&roduqtebisa da mom%amlavi siTxeebis ga+onva mi%isa da %"lis $eda&ir$e, %armoiqmneba sxva saxis da$ianebebi, romlebic sa#i#roebas uqmnis mosaxleobasa da garemo sam"aros! didi avariebisa da katastro ebis Tavidan asacileblad mudmivad unda ganxorcieldes saorgani$acio da sain+inro-teqnikur RonisZiebaTa kom&leqsi, romelic gansa$Rvrulia #romis dacvisa da usa rTxoebis teqnikis #esabamisi debulebebiT! amasTan aucilebelia %inas%ar #emu#avdes #esaZlebeli avariebisa da katastro ebis likvidaciis gegma! mu#ebi da mosamsaxureebi m$ad unda i"vnen avariul &irobeb#i mu#aobisaTvis! amasTan, unda #eiqmnas ZalTa da sa#ualebaTa re$ervi, ma#veli da sxva gadaudebeli samu#aoebis sa%armoeblad! sa%armoo avariebis dros aucilebelia ma#veli da sxva gadaudebeli samu#aoebis s%ra ad ga#la! mTavaria, avaria ar gadai$ardos katastro ul mas#tabeb#i da gavu rTxildeT adamianTa sicocxles!
00
#enobebisa
da
nagebobebis
ngrevisas
#esaZlebelia
i"os
konstruqciebis ori saxis avariuli mdgomareoba* &irveli ( konstruqciis gamZleobis $Rvruli mdgomareobis miR%eva, meore ( konstruqciebis )amongreva! sa%armoo avariebis likvidaciisas, rodesac saqme exeba #enobaTa de ormaciasa da ngrevas, tardeba avariis adgilebis gar#emo teritoriis dacva! ma#veli samu#aoebi, da$aralebulTa da materialur aseulobaTa Zebna, maTi amoReba nangrevebidan1 #enobaTa da sxva nagebobebis konstruqciebis im kedlebis ngreva, romelic ar eqvemdebareba aRdgenas da %armoadgenen sa rTxes gar#emo m"o TaTvis! komunalur-energetikuli qselebis saavarioaRdgeniTi samu#aoebi1 #enobebis da nagebobebis mokle vada#i aRdgena1 im gadaxril, de ormirebul nagebobaTa da konstruqciebis gasamagrebeli samu#aoebi, daxmarebis romlebsac aRmo)ena, emuqreba dasaxlebuli dangreva, &unqtebisa #emdgomi da ngrevis #esa)ereblad1 gadaxril da de ormirebul #enobaTa droebiT aRdgena#i sa%armoebis cxovelmoqmedebis aRsadgenad!
).3 a+e,qebebi
samre%velo sa%armoeb#i a eTqebebs )veulebriv axlavs nagebobaTa ngreva da de ormacia! xanZari, energosistemis m%"obridan gamosvla, teqnologiuri milsadenebidan mavne nivTierebaTa ga+onva! a eTqebiT gamo%veuli sa%armoo avariebis #edegebi Tavisi xasiaTiT analogiuria omiT gamo%veuli ngrevebisa, gansakuTrebiT x#iria a eTqebebi saqvabeeb#i, ga$ebis, a&aratebis, &roduqtisa! naxevar abrikatebis qimiur sa%armoeb#i1 ben$inis orTqlisa da sxva kom&onentebis, navTobsaxdel qarxneb#i1 qvilsa qvav kombinateb#i,
08
#aqris xvnilisa da ra inadis qarxneb#i1 xis mtvrisa da laqsaRebavebis xis orTliT damamu#avebel kombinateb#i da a!#! mraval qve"ana#i mZime avariebi xdeboda da xdeba mi%isqve#a mu#aobisas, #axtebsa da maRaroeb#i mtvrisa da ga$is a eTqebisas! aseTi a eTqebebi )veulebriv i%veven xanZrebs, ngrevas da sxva! x#iria ga$is balonebisa da bunebrivi ga$is a eTqebebi, ris #edegad %armoi#oba xanZari da x#iria xalxis msxver&li! garda amisa, dRemde ar aris gamoricxuli damangreveli a eTqebebis sa#i#roeba %arsuli omebis dros grunt#i )ar)enili au eTqebeli naRmebisa da Wurvebis saxiT! bevri a eTqeba xdeba eleqtruli na&er%klebisagan, maT #oris statikuri eleqtrobis dagrovebisagan! eleqtruli na&er%kali #eiZleba %armoiqmnas "ovelgvari gamtarebisa da qselebis gare#e! is imiTaa saxi aTo, rom %armoi#oba sruliad moulodnel adgileb#i ,cisternebis kedleb$e, avtomobilis salte$e da a!#!- statikuri eleqtrobis gamo na&er%klebis %armo#obisadmi gansakuTrebiT midrekili aRmo)nda neilonis nivTebi ( tanisamosi, linoliumi, &lastmasis WurWeli! registracia#i aRricxulia im avtomobilebis a eTqebebis didi raodenoba, romlebsac sabargul#i /qondaT ben$iniT savse sinTetikuri kanistrebi! "ovelgvari a eTqebis dart"miTi talRa, sa%armoo avariebis dros nagebobaTa elementebis ngrevasTan erTad i%vevs xalxis did msxver&ls! a eTqebiT gamo%veuli da$ianebis moqmedebis $ona i$rdeba maTi simZlavris gadidebiT! dart"miTi talRis moqmedeba nagebobebis elementeb$e, xasiaTdeba datvirTvis rTuli kom&leqsiT* &irda&iri %neva, ukugdebiTi %neva, gar#emodeniTi %neva, dinebiTi %neva, datvirTva seismo-a eTqebadi talRebidan da a!#! nagebobaTa da$ianebis xarisxi da xasiaTi sa%armoo avariebis da a eTqebebis dros damokidebulia*
02
a eTqebis simZlavre$e ,trotilis eqvivalent$e-, obieqtis nagebobaTa teqnikur daxasiaTeba$e ,konstruqcia$e, sim"are$e, $oma$e, orma$e ( ka&italuri, droebiTi, mi%is$eda, mi%isqve#a da sxva-, obieqtis dagegmva$e, ga#enebis xasiaT$e, mxaris ,adgilis- land#a t$e ,relseb$e, grunt$e, dasaxlebuloba$e-, meteorologiur &irobeb$e ,qaris siZliere, mimarTuleba, tenianoba, tem&eratura, naleqebis arseboba-! sa%armo#i sxvadasxva mi$e$ebiT %armoqmnili a eTqebebis Tvalsa$risiT sa#i#i ga$/aeris narevi #eicavs sam naxevars erul $onas* 6 ( u#ualod bri$atuli moqmedebis ga$/aeris a eTqeba dedami%is axlos1 66 ( a eTqebis &roduqtebis moqmedebis $ona1 666 ( sa/aero dart"miTi talRis moqmedebis $ona! 6 $ona#i dama$ianebeli moqmedebis damaxasiaTebelia iseTi ngrevebi, romlebic %armoi#veba detonaciiT gamo%veuli mZa ri a eTqebis #edegad da romlebic moTavsebulia gar#emort"muli sagnebis ga$/aeris narevis #igniT! radiusi ganisa$Rvreba s&ecialuri cxriliT da ormuliT! nax#ir%"albadis, &ro&anisa da meTanis a eTqebisas 80 tonisaTvis udris 20 m, 30 tonisaTvis ( 50 m, 800 tonisaTvis ( 90 m da 200 tonisaTvis ( 800m! sa/aero narevebis asacileblad, romelic %armoeba#i %armoiqmneba ben$inis, navTis, bunebrivi ga$is orTqliT, #aqrisa da xis mtvriT da sxvaTa /aerTan ga'erebiT, &irvel rig#i aRmoi xvreba aalebis #esaZlebeli %"aroebi da ganxorcieldeba RonisZiebani, romlebic mimarTulia %armoebis dangrevisagan gadasar)enad! cnobilia xuTi saxis dacva* 8! mdgradi dacviTi konstruqciebis da&roeqteba, romelsac #eeZleba a eTqebis dros %armo#obili maqsimaluri %nevis datvirTvis gaZleba1
00
2! a eTqebasa#i# $oneb#i inertuli garemos #eqmna, sadac +angbadis #emadgeneloba raodenobis1 0! a eTqebasa#i#i $onebis i$olacia m"ari kedlebiT1 2! a eTqebasa#i#i sa%armoebis ganlageba iseT adgileb#i, sadac a eTqebis #emTxveva#i sa rTxe ar daemuqreba garemo sam"aros1 3! s&ecialuri dacviTi sarqvelebis da"eneba a eTqebis dros %armoqmnili %nevis #esamcireblad1 a eTqebis )aqroba em"areba &rinci&s* a eTqebasa#i#i naerTebis aalebisas %neva dasa%"is moment#i i%evs nela! am dros s&ecialuri gadamcemis signaliT irTveba danadgari, saidanac gamodis cecxl)amqrobi nivTiereba, romelic xels u#lis alis gavrcelebas! sa%armoeb#i, a eTqebis #edegebis salikvidaciod avariis adgilebs ukeTdeba garemocva, i$Rudeba im raioneb#i #esvla! mimdinareobs ma#veli samu#aoebi, da$aralebulTa Zebna da maTi gamo"vana nangrevebidan! xanZris )aqroba #enobebsa da nangreveb#i! teritoriis, nagebobebisa da teqnikis gauvnebleba, adamianebis sanitaruli damu#aveba, sakomunikacio energetikul qseleb#i da$ianebis likvidacia, daxmarebis aRmo)ena #enobis droebiT aRdgena#i! iqneba %vis #esanar)uneblad aucilebel$e naklebi
).). xan2rebi
xanZrebi kacobriobisaTvis erT-erTi udidesi sa#i#roebaa! materialur $aralTan erTad xanZars umetes%ilad Tan axlavs adamianTa msxver&lic! ukanasknel %leb#i xanZarma ubedurebaTa #oris mtkiced daikava adgili saavtomobilo katastro aTa gverdiT! sa%armoo avariebisa da stiqiuri ubedurebebis dros xanZrebis ga)enis ZiriTadi mi$e$ebia saqvabeebis tevadobisa da milsadenebis
02
dangreva, sadac moTavsebulia adviladaalebadi da a eTqebasa#i#i siTxeebi da ga$ebi, da$ianebul da na%ilobriv dangreul #enobebsa da nagebobeb#i eleqtrodenis mokle )arTva, $ogierTi nivTierebebisa da masalis a eTqeba da anTebadoba! xanZrebis ga)ena, u&irveles "ovlisa, damokidebulia %armoebis xasiaTisa da #enobebisa da misi #emadgeneli masalebis anTebadobisa da cecxlmedegobis xarisx$e! eTqebad, eTqebad-saxanZro da saxanZro sa#i#roebis mixedviT samre%velo #enobebi i"o a 4 kategoriad* a, b, g, d, e, v! gansakuTrebiT sa#i#ia navTobgadasamu#avebeli qarxnebi, qimiuri sa%armoebi, navTob&roduqtebis sa%"obebi da sxva1 qvanax#iris mtvris, xis, qvilis, #aqris xvnilis, %isqvilebis sa qvavi gan"o ilebebi, agreTve xet"is saxerxi, xis dasamu#avebeli, sadurglo,xis taris da a!#! sa%armoebi! "vela$e cecxlsa#i#ia %vadi masalisagan agebuli #enobebi da nagebobebi! magram u%vi masalisagan agebulma #enobebmac #eiZleba gauZlos cecxls an maRali tem&eraturis $emoqmedebas mxolod garkveuli drois manZil$e! konstruqciis cecxlmedegobis vada ganisa$Rvreba drois monakveTiT, romlis ganmavloba#ic ar )ndeba gamWoli b$arebi, konstruqcia ar kargavs gamZleobis unars, ar ingreva! anTebadobis xarisxis mixedviT #enobebi da nagebobebi i"o a 3 'gu ad ,8, 2, 0, 2, 3-, rac damokidebulia #enobebisa da nagebobebis na%ilebis cecxlgamZleoba$e! xanZris qrobis taqtika em"areba %vis dros gamo"o ili siTburi energiis #emcirebas, sa%vavi nivTierebebis atmos eruli +angbadisagan i$olaciis gadidebas, agreTve xanZris lokali$aciis g$iT, e!i! im sa%vavi nivTierebebis masis #e$Rudvis g$iT, romelic #eiZleba mii$idos %vis &roces#i!
03
sa%armoo avariebis dros xanZrebi i%vevs nagebobebis ngrevas! maRali tem&eraturis moqmedeba i%vevs liTonis RerZebis, gadasaxuri koWebisa da nagebobebis sxva elementebis gada%vas, de ormaciasa da ngrevas! de ormacias ganicdian agreTve aguris kedlebi da boZebi! "vela$e sa#i#ia xanZrebi maRliv #enobeb#i! mecnierebis a$riT Tanamedrove maRlivi #enobebis konstruqciebi %armoadgens imis #em$arav magaliTs, Tu rogor ar unda va#enoT! #enobebis #ida kedlebi mo&irkeTebulia %vadi masalisagan dam$adebuli &anelebiT! x#irad Weris ilebic dam$adebulia xis %vadi masalisagan! ave'is masala aalebadia! #enobeb#i ar aris saxanZro signali$acia! xanZarsa%inaaRmdego normebis daucveloba, xanZarsa%inaaRmdego teqnikis )amor)ena Tanamedrove m#eneblobis mas#tabebsa da moculobasTan #edarebiT, i%vevs xanZrebs, ngrevas, adamianTa msxver&ls! Zal$e sa#i#ia xanZrebi navTobgadamamu#avebeli mre%velobis obieqteb$e da navTobis sabadoeb#i saZiebo burRvis dros! rodesac qvi#is marcvlebis an kenWebis liTonis konstruqciebTan xaxunis #edegad cecxli ekideba amoxeTqili navTobisa da ga$is #adrevans! Zalian x#irad imis gamo, rom ver xerxdeba amovsebuli WaburRilebis dakakra+eba, i%vis navTobi da ga$i! aseTi WaburRilebi uqmad xar'aven navTsa da ga$s! mkveTrad amcireben navTobis %armatebiT mo&ovebisaTvis aucilebel mi%isqve#a %nevas, radgan es ukanaskneli devnis navTs WaburRilis sangrevebisaken! aseT WaburRileb#i, u&irveles "ovlisa, #eiZleba moxdes ubeduri #emTxvevebi, momakvdinebeli #edegebiTa da u$arma$ari materialuri danakargiT! =veluri daukakra+ebeli WaburRili ( es aris Tava%"vetili stiqia! amasTan, "vela eri, rac ganlagebulia maxloblad WaburRilebsa da navTis re$ervuarebs, kom&resorul danadgarebsa da navTobsadenebs, saxelosnoebs,
04
gara+ebs, sacxovrebel saxlebsa da t"is masivebs emuqreba sa#i#roeba da daRu&va! amitom navTobsare%eb#i navTis Ria sivrce#i amo)qe vas Tvlian ubedurebad da mkacrad s'ian damna#aveebs! rogorc $eviT avRni#neT, xanZari aseT WaburRilTan #eiZleba ga)ndes "ovel %am#i! amisaTvis sakmarisia Tundac erTi qva an qvi#is marcvali WaburRilidan navTsa da ga$Tan erTad amo rqveuli moxvdes liTons da ga)ndes na&er%kali, moulodnelad ganTavisu lebuli %neva amoisvris nakads, romelic mimo antavs gisosian ko#kurebs, grialiTa da RrialiT a rindeba xolme aseulobiT metr$e da $eviT amoisvris saburRe milebis, instrumentebis na%ilebs, xolo cecxlovani #adrevanis boboqari ali u$arma$ar qarborbalad avardeba cisken, romlis #igniT tem&eratura iseTia, rom oladis saburRi ko#kebi mas#i dneba rogorc sanTeli! aseTi xanZrebis )aqroba Zalian Znelia da isini $og'er %lobiT gi$gi$eben! aseTi xanZrebis )asaqrobad i"eneben sxvadasxva sa#ualebebs, maT #oris a eTqebebs, "umbardam#enebs, agreTve Tanamedrove rTul teqnikas* saxanZro tankebs, qvemexebs, saxanZro danadgarebs, cecxlmqrobs turboreaqtiuli Zravebis ba$a$e, TviTm rinavebs ( /aeridan xanZris Tval"uris sadevneblad da WaburRilis mogi$gi$e &iris dasabombad da sxva! kidev u ro sa#ineli katasto a xdeba $Rvis navTobis Ziebis adgileb#i, sadac ubedureba iRebs saerTa#oriso xasiaTs, radgan ukav#irdeba navTobis &irda&ir $Rva#i )aRvris damRu&vel #edegebs ( WuW"iandeba sana&iro, iRu&eba $Rvis mcenareebi da cxovelebi! $Rva#i )aRvrili navTobis gavrcelebasTan brZola kidev u ro rTulia vidre xmeleT$e! rTuli samu#aoebis )atarebaa saWiro qvanax#iris anTebadobisa da ga$ebis a eTqebis dros #axteb#i, agreTve tor is saZiebo adgileb#i xanZris )asaqrobad! mi%isqve#a gvirabeb#i xanZrebTan sabrZolvelad ma#velebi i"eneben s&ecialur res&iratorebs, damcvel kostiumebs da sxva sa#ualebebs!
05
arc Tu i#viaTad xanZrebi %armoiqmneba sa%vavis anTebadobis #edegad sarkinig$o, sa/aero, saavtomobilo da gansakuTrebiT %"lis trans&ortiT gada$idvis dros! eleqtrorkinig$a$e xanZris dros %"deba dengamtari sadenebi, ris #edegadac #euZlebeli xdeba cecxlmodebuli sarkinig$o moZravi #emadgenlobis erTmaneTisagan ga#oreba da mTeli moZraoba &arali$ebuli xdeba! xanZrebi, romlebic )ndeba sa%armoo avariebis dros, #eiZleba gavrceldes mTel dasaxlebul &unqt#i an qalaq#i, maxlobel t"eeb#i! xanZrebi gansakuTrebiT sa#i#ia Zlieri qaris dros! xanZrebi msxvil samre%velo sa%armoebsa da dasaxlebul &unqteb#i #eiZleba i"os calkeuli ,calke #enoba an nageboba- da masiuri ,calkeul xanZarTa erToblioba, romelic moicavs #enobaTa 23<-$e mets-! gansa$Rvrul dros, Zlieri xanZrebi #eiZleba gadavides cecxlovan #torm#i, romelic moicavs #enobaTa 90<-$e mets! cecxlovani #tormi ( qalaqeb#i mdgradi xanZris gansakuTrebuli saxea, romelic xasiaTdeba 3 kilometris sigrZis $eviT amavali %vis &roduqtebis svetiTa da gamTbari /aeriT! agreTve "vela mxridan su Ta /aeris nakadiT, romelic moZraobs #tormis sa$Rvrebis mimarTulebiT, qarborbalis sis%ra iT 30-40 km:sT-#i! xanZris #edegebis likvidaciisaTvis sa%armoeb#i asruleben xanZris keris saxanZro da$vervasa da saxanZro mdgomareobis #e asebas1 adamianTa evakuacias xanZris #esaZlo gavrcelebis adgilebidan! aseve materialuri aseulobebis Zebnasa da evakuacias! a%armoeben cecxlis qrobas saxanZro da sain+inro teqnikis daxmarebiT!
08
energosistemis da$ianeba #eiZleba gamoi%vios Weqa-quxilma, a eTqebam, xanZarma, nagebobis )amongrevam, mi%isZvram, #eiZleba %armoqmnas agreTve energosistemis damoukidebeli avariis gavleniT! %"alsadenisa da sxva energetikuli komunaluri sain+inro qselebis m%"obridan gamosvlis mni#vneloba Tanamedrove samre%velo sa%armoebisaTvis cxadad )ans maTi %armoebis energotevadobis #emdegi ma)veneblebiT* 8 tona koqsis sa%armoeblad saWiroa 0 m 0 %"ali, oladisa - 20 m 0 , xelovnuri abre#umis ( 930 m 0 , bambis
ma#velTa mosvlisTanave! dangrevam, romelic %armoiqmneba da$ianebis keris lokali$aciis dagvianebisas, #eiZleba mni#vnelovnad gadaaWarbos Tavda&irveli $aralis moculobas! magaliTad, Tu da$ianebuli %"alsadenis xa$$e dro$e ar iqneba gadaketili urduli, %"als romelic daamsxvrevs da$ianebul milebs, #euZlia datboros gar#emo arsebuli #enobebis sarda ebi, saZirkvelebi gamouTxaros maT, gadarecxos g$ebi! amis #edegad, aRdgeniTi samu#aoebis moculoba mkveTrad gai$rdeba! gasakuTrebiT didi ngreva #eiZleba gamoi%vios ben$insadenebis, ga$sadenebis, Tbomomaragebisa da teqnologiuri milgam"vanebis sistemis sxva qselebis aradroulma gadaketvam! $amTar#i gaTbobis, %"alsadenebisa da kanali$aciis sistemebis ga"vanilobis ga"invis Tavidan asacileblad aucilebelia damsxvreuli an'rebis )ar)oebis daxurva! amisaTvis i"eneben ir icrebs, mu"aos, &olieTilenis a skebsa da sxva masalebs! aRdgeniTi samu#aoebis ZiriTadi amocanaa ( avariebis lokali$acia %"almomaragebis, kanali$aciis, ga$ da Tbomomaragebis qseleb#i! %"lis gadatumbva
09
sarda ebis, Tav#esa rebisa da calkeuli nagebobebisa da obieqtebis datborvisa da daga$ianebis Tavidan asacileblad! energosistemebisa da sain+inro qselebis sa%armoo avariebis likvidaciisas atareben* avariis adgilis sain+inro da$vervas, aRdgeniT samu#aoebs maRali Zabvis eleqtroqselis gamorTvisa da sadenebisa da milsadenebis da$ianebis salikvidaciod1 xanmokle aRdgeniT samu#aoebs eleqtroqselebsa da milsadeneb#i da maT gadarTvas energomomaragebis sxva %"aroeb$e1 daxmarebas u%even da dasaxlebul &unqtebisa da sa%armoebis energosistemebisa sain+inro qselebis mu#aobis
&irvelmoqmedebis aRsadgenad!
20
cnobilia TviTm rinavebisa da gansakuTrebiT diri+ablebis tragikuli sa/aero katastro ebis mravali magaliTi, mainc sinamdvile#i aviakatastro eb#i u ro naklebi adamiani iRu&eba, vidre saavtomobilo avarieb#i! sa/aero trans&ortis #emTxvevebi sami saxisaa* avaria, katastro a da xomaldis damtvreva! sa1aero avaria ( sa/aero #emTxvevaa, romelsac ar mo/"veba adamianTa msxver&li, magram i%vevs TviTm rinavis #esam)nev da$ianebas, romlis #emdgomi aRdgena #euZlebelia an mi$an#eu%oneli! saaviacio katastro+a ( es is #emTxvevaa, romlis #edegic aris Tundac erTi adamianis daRu&va eki&a+idan an mg$avrebidan, xolo sa/aero xomaldi mTlianad an na%ilobriv ingreva, an ukvalod ikargeba! TviTm rinaveb$e "vela$e saxi aTo momentad iTvleba a rena da da rena! magram aviakatastro is dros bevri iRu&eba ara dart"misagan, aramed xanZris, kvamlisa da cecxlisagan! is rom, aviakatastro ebis msxver&lTa ricxvi u$arma$ari gvgonia, aixsneba siqologiuri da socialuri mi$e$ebiT! /aer#i ga renili adamianis sruli um%eoba, dramatuloba, &resis mier sensaciurad gadmocemuli aviakatastro ebis aR%eriloba = siqologiuri mot"uebis> ZiriTadi mi$e$ia! miukerZoebeli statistika gvi)venebs, rom "ovel %els mso lio#i sa/aero katastro ebis #edegad iRu&eba 2300 adamiani, xolo avtostradeb$e amave &eriod#i 280 000 adamiani! ma#veli da saavario samu#aoebi saaviacio #emTxveveb#i #eiZleba gai"os 2 na%ilad* erTi ( rac tardeba sa/aero xomaldis eki&a+is mier, xolo meore ( saxmeleTo samsaxuris me#veobiT! sa/aero #emTxveva#i eki&a+is moqmedebis mTavari damaxasiaTebeli &irobaa mdgomareobis #e asebisaTvis, gada%"vetilebis miRebisaTvis metad mcire dro! aseT #emTxveva#i eki&a+i, rogorc %esi, gadmoscems ubedurebis signals da
28
radiokav#iriT axsenebs aero&orts ra moxda, adgilsam"o els, renis kurss da miRebul gada%"vetilebas! dedami%a$e iZulebiTi da'domis #emTxveva#i miiReba "vela $omebi mg$avrTa usa rTxoebisaTvis! da'domis %in ixsneba "vela karebebi da lukebi, Tavisu ldeba maTTan misasvlelebi! da'domis #emdeg organi$acia ukeTdeba mg$avrTa dau"ovnebliv evakuacias sa/aero xomaldidan usa rTxo manZilamde! da#avebulebs e%eva samedicino daxmareba! "vela samu#aoebs xelmZRvanelobs eki&a+is meTauri! misi gankargulebebi savaldebuloa #esasruleblad eki&a+is "vela %evrisa da mg$avrebisaTvis! avariis gankargulebiT moxsenebis miRebisTanave cxaddeba aerodromis saavario-ma#veli u rosis ra$mi, da'domis adgilas
romel#idac #edian sa/aero Ziebis, saavario da ma#veli samu#aoebis, &irveli samedicino daxmarebis saxanZro saevakuacio da dacvis 'gu ebi, aseve samoqalaqo Tavdacvis ormirebebi! satrans&orto avariebis erT-erTi ti&ia avariebi sa$Rvao trans&ort$e! msxvili avariebisa da katastro ebis umetesoba gemeb$e xdeba stiqiis Zalebis ,grigali, #tormi, nisli- $emoqmedebis #edegad, aseve adamianTa mi$e$iT! sa/0vao trans.ort/e katastro+ebisa da avariebis mi$e$i #eiZleba gaxdes gemebis da&roeqtebisa da m#eneblobis an maTi eqs&luataciis dros da#vebuli #ecdomebi! eqs&loataciis dros da#vebul #ecdomebs mosdevs gemebis #e'axeba, gadabruneba,me)e)$e da'doma, a eTqeba, xanZari bort$e da sxva! gem$e momxdari avariisa da katastro is #edegebis salikvidacio samu#aoeb#i da %"al#i )avardnilTa gadar)ena#i mona%ileobs mTeli eki&a+i, xolo saWiroebis #emTxveva#i ka&itnis gada%"vetilebiT ( gem$e m"o i sxva &irebic! ma#vel samu#aoTa saerTo xelmZRvanelobas e%eva
22
gemis ka&itani ( samoqalaqo Tavdacvis u rosi! mTavar amocanebad iTvleba xalxis gadar)ena daxr)obisgan, gemis gadar)ena )aZirvisagan, xanZris )aqroba ,Tu igi ga)ndeba-! da#avebulebs unda aRmoe)inos &irveli samedicino daxmareba! avaria#i moxvedrili gemis gadar)enis samu#aoeb#i mona%ileoben s&ecialuri ma#veli gemebis da sxva gemebis eki&a+ebi, saavario-ma#veli, gemTam%e da teqnikuri samu#aoebis s&ecialuri qvedana"o ebi! ukanasknel %leb#i gansakuTrebiT didi danakargebi i"o tankerTa lot#i! tankerebis avariis dros %armoiqmneba kidev erTi mrisxane sa#i#roeba ( navTobis daRvra! mso lio okeane#i "ovel %els iRvreba 3 milion tona$e meti navTobi, maT #oris 8 milioni tona gadaisxmeba tankerebis recxvis dros! daaxloebiT 000 000 t navTi xvdeba mso lio okeanis %"leb#i gemebis avariebisa da katastro ebis dros! am+amad, Zalian rTuli &roblemaa akvatoriebis, navsadgurebisa da %"alsatevebis im navTisagan ga%menda, romelic avariis #edegad iRvreba %"al#i! tankereb$e a eTqebis mi$e$i x#irad gaurkveveli r)eba! elvisa da statikuri eleqtrobis saerTa#oriso kon erencia$e amtkiceben, rom sa%vavis a eTqebis mi$e$ia /aerisa da navTis orTqlis narev$e statikuri eleqtrobis na&er%klebis %armoqmna! tankereb#i momxdari avariebis ma#veli samu#aoebis %armoebisas %"deba navTobis )asxmis an amoqa)vis samu#aoebi, iketeba u%vavi siTxeebis lukebis saxuravebi, tardeba sa%vavi sacavebis, gembanis da gemis bortebis gaciveba! carieli sacavebi ivseba %"liT an inertuli ga$iT, e%"oba sa%vavi siTxeebis gamo+onvis gadamRobi sa#ualebani! "vela am samu#aoebs xelmZRvanelobs sa$Rvao naosnobis usa rTxoebis samsaxuri!
20
satrans&orto avariebs ekuTvnis avariebi rkinig$is trans&ort$e! rkinig$is trans&ort$e katastro ebisa da avariebis ZiriTad mi$e$ad iTvlenian g$is, moZravi #emadgenlobis, marTvis teqnikuri sa#ualebebis ,signali$acia, centrali$acia, blokirebau%esrigoba, moZraobis usa rTxoebis &asuxismgebel &irTa #ecdomebi, moZraobis %esebis darRveva da sxva! rkinig$is trans&ort$e momxdari avariebisa da katastro ebis #edegebis likvidaciis Tanmimdevroba damokidebulia da#avebulTa raodenoba$e da mdgomareoba$e! moZravi #emadgenlobis da liandagis da$ianebis saxeoba$e da moculoba$e, tvirTis saxeoba$e, %lis, dRe-Ramis dro$e, saWiro Zalebis, sa#ualebebisa da masalebis arseboba$e da maTi mo$idvis #esaZlebloba$e!
22
Zliermoqmedi #xamian nivTierebaTa m%armoebel an momxmarebel obieqteb$e avariis #edegad momsaxure &ersonalma da gar#emo mcxovrebma mosaxleobam #eiZleba miiRos mom%amlavi nivTierebebiT mZime da$ianeba! aseve #eiZleba adgili /qondes sa/aero an %"lis au$is mo%amvlas, cxovelebisa da mcenareebis mZime daavadebasa da daRu&vas! sa%armoo avariebis #edegebi, rasac Tan axlavs Zliermoqmedi #xamiani nivTierebebis ga+onva da qimiuri mo%amvlis kerebis %armoqmna, Tavisi xasiaTiT analogiuria mom%amlavi nivTierebebis saxiT gamo"enebuli masobrivi da$ianebis sa#ualebebis xmarebiT %armoqmnili da$ianebis #edegebisa! am #emTxveva#i qimiuri da$ianebis keras u%odeben teritorias, romelic ganicdis qimiuri nivTierebebis $emoqmedebas, ris #edegadac $iandebian an #eiZleba da$iandnen adamianebi, cxovelebi da mcenareebi! Zliermoqmedi #xamiani nivTierebebis mier #eqmnili kerebi xasiaTdebian Tavisi gamZleobiT, maTi aorTqlebis si)qare damokidebulia /aerisa da mi%is tem&eratura$e, qaris si)qare$e da atmos eros vertikaluri mdgradobis done$e, adgilis relie isa da ga#enebis simWidrove$e! ansxvaveben /aeris mi%is&ira enis mdgradobis sam xarisxs* &irveli xarisxi ( inversia ,/aeris qvemo ena $eda enebTan #edarebiT civia-, meore xarisxi ( i$oTermia ,/aeris tem&eratura mi%is $eda&iridan 20-00m manZil$e erTnairia-, mesame xarisxi ( konveqcia ,/aeris qvemo enebi $eda enebTan #edarebiT u ro gamTbaria-! inversia da i$oTermia xels u%"obs Zliermoqmedi mavne #xamiani nivTierebebis u ro maRali koncentraciis #enar)unebas! /aeris mi%is&ira ena#i isini xels u%"oben mo%amluli /aeris did manZil$e gavrcelebas! konveqcia i%vevs mo%amluli /aeris Zlier ga antvas da /aer#i #xamiani mavne nivTierebebis koncentraciis s%ra ad #emcirebas! mcenareuli sa ari
23
,t"e, bu)qnari, x#iri balaxi- xels u%"obs mo%amluli /aeris mdgradobasa da mo%amvlis xangrZlivobis gadidebas! qimiuri dasnebovnebis keris kon iguracia da $oma damokidebulia Zliermoqmedi mavne #xamiani nivTierebis ti&sa da raodenoba$e, meteorologiur &irobebsa da adgilis xasiaT$e! udidesi mni#vneloba aqvs mo%amvlis keris droulad da xarisxianad da$vervas! mas a%armoeben samoqalaqo Tavdacvis organoebi, radiaciuli da qimiuri da$vervis ormirebebi! isini gansa$Rvraven avariis adgils da mom%amlav nivTierebaTa ti&s, adgils da obieqtis mo%amvlis xarisxs, adgenen da sa$Rvraven misi gavrcelebis sivrces, #emosasvlel g$ebs da usa rTxod gamosaval mar#rutebs! saWiroebis #emTxveva#i iReben gruntis, %"lis, sxvasxva sagnebis sin'ebs da ag$avnian laboratoria#i anali$isaTvis! Zliermoqmedi #xamiani nivTierebebis atmos ero#i an xmeleT$e aRmo)enisTanave sa#i#roebis #esaxeb dau"ovnebliv ecnobeba obieqtis mu#a-mosamsaxureebs, mis axal $ona#i mcxovreb mosaxleobas! avariis moxdenis cnobis miRebisTanave saWiroa sa)qarod sasunTqi organoebis individualuri dacvis sa#ualebebis )amo areba, kanis dacvis martivi sa#ualebebis moxurva ,labada, mosasxami- da rac #eiZleba mokle dro#i avariis raionis datoveba! saxleb#i dar)enili adamianebi ketaven ga$s, eleqtromo%"obilobas, aqroben Rumel#i cecxls! sasunTqi organoebis dasacavad #eiZleba gamo"enebul iqnas %"al#i dasvelebuli qsovilis na%armi ,niRabi-, tansacmlis be%viani da bambiani na%ili! an'rebs, sarkmelebs, /ermeti$acias ukeTeben mTel binas, gamorTaven gasaTbob xelsa%"oebs,
24
adamianebma,
romelTac
emuqreba
mo%amvlis
sa#i#roeba,
mo%amluli Rrublebis mosvlamde unda )amoi aron air%inaRebi! "vela &iri, romelsac raime mi$e$is gamo ar #euZlia datovos sa#i#i $ona, u$runvel"o ili unda iqnes saTanado samre%velo m iltravi air%inaRiT! da$ianebis raionidan mosaxleobis evakuacia tardeba ZiriTadad mom%amlavi Rrublebis mosvlamde! mcxovrebTa #ekreba tardeba saxleb#i da sadarba$oeb#i! obieqt$e, sadac moxda avaria, &irvel rig#i tardeba mu#aoba Zliermoqmed #xamiani nivTierebis #emdgomi gamo rqvevis ,gadmoRvris#esa%"vetad! amisaTvis gamoirTveba da$ianebuli ubani, gadaiketeba onkanebi da sxva )amketi mo%"obiloba, milsadeneb$e da sacaveb#i gamo)enil b$arebs #emoakraven sart"elebs, mu Tebs, gaukeTeben sacobebs, rTuli da$ianebuli samu#aoebis saTavsebidan )atareba mom%amlav saWiroa samTo nivTierebebs mo&ovebiT gadaasxaven ,gada"rian- %esier saTavso#i! mre%velobis #axtebisa da maRaroebis daga$ianebis dros! daga$ianeba #eiZleba %armoiqmnas mi%isqve#a samu#aoebis damcvel nagebobeb#ic, sadac mo%"obili araa /aeris sruli regeneraciis ,aRdgenis- sistema, agreTve xanZrebisa da sxvaTa dros! amasTan ma#veli samu#aoebi aseT dros unda )atardes +angbad-i$olirebuli res&iratorebiT da unda gamoi"enoT TviT ma#velebi daga$ianebuli #enobebidan da#avebulTa gamosa"vanad! udides sa#i#roebas %armoadgens atmos eros, %"alsacavebisa da niadagis samre%velo nar)enebiTa da sxvaTa nivTierebebiT dabinZureba da mo%amvla, rac buneba#i i%vevs ekologiuri %onas%orobis darRvevas! /aeris dabinZureba $og'er i%vevs didi stiqiuri ubedurebis msgavs katastro ebs!
25
/aeris saerTo dabinZureba#i mre%velobis mona%ileoba aR%evs 03<-s, sa"o acxovrebo saTbobi sistemis ( 20<-s, avtotrans&ortisa ( 22<-s! mo%amvlis raionebis sa$Rvrebi Tvalsa)inod aRini#neba, raTa mis arglebs #igniT ar #evidnen is &irni, romlebic ar mona%ileoben avariis #edegebis salikvidacio samu#aoeb#i! gansakuTrebuli "uradReba eqceva Zliermoqmedi #xamiani nivTierebebis aorTqlebis gavrcelebis meteorologiur dakvirvebebs, raTa ganisa$Rvros #edarebiT usa rTxo mimarTulebebis mar#rutebi adamianTa gamosa"vanad! avariis $onidan gamosvla xdeba umoklesi mar#rutebiT qaris mimarTulebis &er&endikularulad, sasurvelia maRlobebisaken, sadac su Ta /aeris moZraoba u ro intensiuria! da#avebulebs samedicino daxmareba unda gae%ios umokles dro#i! maT unda )amoa aron air%inaRebi, xolo Tu sxeul$e an tansacmel$e aRmoa)ndebaT mom%amlav nivTierebaTa %veTebis ni#nebi, saWiroa maTi gausnebovneba! am nivTierebaTa kan$e an Tval#i moxvedrisas aucilebelia su Ta %"liT mobanva! rogorc %esi, ar #eiZleba mo%amlulis xelovnuri sunTqvis gamo"eneba, aman #eiZleba u ro daamZimos da$ianeba! da$ianebis keris lokali$aciis #emdeg tardeba mo%amluli adgilebis, nagebobis da mo%"obilobis dega$acia! sadega$aciod gamoi"eneba is nivTierebebi, romlebic aneitraleben #esabamis Zliermoqmed #xamian nivTierebebs! Zliermoqmed #xamiani nivTierebebiT da$ianebul kereb#i "ovelgvar samu#aoTa %armoebisas saWiroa mkacrad iqnes daculi usa rTxoebis moTxovnebi! "vela momu#ave u$runvel"o ili unda iqnes air%inaRiTa da damcavi tansacmliT, aseve qimsa%inaaRmdego &aketiT, individualuri
28
a TiaqiT! momu#aveebs unda #eeZloT maTi gamo"eneba da icodnen da$ianebis kereb#i moqmedebis %esebi! samu#aos da%"ebis %in tardeba usa rTxoebis moTxovnebTan dakav#irebuli saguldagulo instruqta+i, imis gaTvalis%inebiT, Tu ra saxeobis #xamiani nivTierebaa gavrcelebuli da ra mdgomareobaa #eqmnili! mu#aobis dros adamianTa da teqnikis mimosvla unda iqnes organi$ebuli, #e ardebuli mom%amlavi nivTierebis sa#i#roebis xarisxTan! samu#aoTa damTavrebis #emdeg #ekrebis raion#i tardeba adamianTa da teqnikis s&ecialuri gausnebovnebis RonisZiebebi! im mosaxleobisaTvis, romelic ama Tu im mi$e$iT cxovrobda an mu#aobda da$ianebis raion#i, m"ardeba maTi sruli usa rTxoebis da sicocxlis unarianobis s&ecialuri re+imi! didi mni#vneloba aqvs kanis dacvas individualur sa#ualebaTa gamo"enebis codnas! kanis dacvis erT-erTi sa#ualebaa damcavi kostiumebi! mosaxleobisaTvis Zliermoqmed #xamian nivTierebebisagan kanis qsovilebis dasacavad #eiZleba gamo"enebuli iqnas "oveldRiuri tansacmeli da exsacmeli! u ro saimedo damcveli Tvisebebi aqvs sinTe$ur da re$inis #emcvel qsovilebs, re$inis exsacmelsa da xelTaTmanebs! )veulebrivi tansacmlis damcav unarianobis asamaRleblad saWiroa damatebiTi /ermeti$aciis )atareba! mWidrod unda #eikras tansacmeli "vela Ril$e, saxeloebi da #arvlis TaTebi unda #eikras TasmebiT, sa"elo ai%ios da #emoixvios #ar iT! ukanasknel %leb#i /aeris dabinZurebis %"aro gaxda avtotrans&orti ,85<-! am &roblemis aqtualobas, romelsac u%odeben &roblema nomer ors ,m#vidobis &roblemis #emdeg- imdenad didia, rom mis gadasa%"vetad aucilebelia &lanetis "vela qve"nis Zal-Ronis #eerTeba! dRiTi-dRe naTeli xdeba, rom didia sa asuri im mravali sikeTisaTvis, romelic teqnikas moaqvs
29
samecniero-teqnikuri revoluciis &irobeb#i, radgan vanadgurebT bunebasa da adamianis 'anmrTelobas! samre%velo sa%armoebis, qarxnebis milebidan atmos ero#i xvdeba sul u ro meti raodenobis ga$i, aero$olis saxiT, romelic abinZurebs garemos da uar"o iT gavlenas axdens dedami%is ganaTeba$e, cvlis mis radiaciul sart"els da saboloo 'am#i cvlis amindsa da klimats! es ki Tavis mxriv, gavlenas sicocxle$e! ukanaskneli %lebis manZil$e globalur sanitarul &roblemad gadaiqca sa"o acxovrebo nar)enebis likvidacia, romlis mTavari kom&onentebia ( qaRaldi, liTonis qilebi, minis boTlebi, sinTe$uri tansacmeli da exsacmeli, &olieTilenis &arkebi, &lastmasis WurWeli da sxva! "vela eri es i"reba nagavsa"rel$e! nagvis mni#vnelovani na%ili ar i%vis, amasTan $ogierTi &lastikis %visas %armoiqmneba #xamiani kvamli! qimiuri &roduqtebi abinZureben gruntis %"lebs, xolo dam&ali nagavi gamo"o s meTans! mso lios bevr qalaq#i mu#aobs nagavgadasamu#avebeli qarxnebi! magram am qarxneb#i ar xdeba liTonis, &olimerebis, gansakuTrebiT ki boTlebis minebis minerali$acia da binZurdeba garemo! a##-sa da sxva qve"neb#i, cdiloben boTlebis #eqmnas, romlebic m$is sxivebis gavleniT dai#leba an gaixsneba %"al#i! mecnierebi aseve cdiloben nagavsa%vavi Rumelebis #eqmnas, sadac #esaZlebeli iqneboda nagvis aorTqleba, ris #edegadac dar)eboda sa%"isi elementebi ( rkina, s&ilenZi, siliciumi, romelTa gamo"eneba meore'er #eiZleboda! /aer#i mavne ga$ebis da sxva samre%velo nar)enebis koncentraciam #eiZleba $og'er imdenad maRal dones miaR%ios, rom gamoi%vios dasaxlebuli &unqtebis maxloblad ganlagebuli samre%velo axdens adamianis, cxovelisa da mso lios mcenareulobis
30
sa%armoebis likvidaciis aucilebloba, an iseTi damRu&veli gavlena moaxdinos nagebobeb$e, rom daRu&os mTeli qalaqebi! adamianis 'anmrTelobas did $ians a"enebs egreT%odebuli smogi! smogi ( gansakuTrebuli atmos eruli movlenaa mZime da sqeli nislis saxiT, romelic ga+RenTilia qalaqis kvamliT! smogis dros ga$isebri nivTierebebi, romlebic /aer#i xvdebian ixsnebian nislis %veTeb#i! "ovelive $emoTqmulidan gamomdinare saWiroa droulad iqnes miRebuli usa rTxoebis $omebi, rom mavne ga$ebisa da nivTierebebis koncentracia #eesabamebodes normebs da adamianis 'anmrTelobas ar daemuqros sa rTxe!
38
iqnen evakuirebuli! Tav#esa ris #evseba xdeba organi$ebulad da s%ra ad! maT#i adamianTa #e"vana %"deba signaliT* =daixuros damcavi nageboba! Tav#esa ris saventilacio sistemebi mu#aoben su Ta ventilaciis re+im$e, xolo saWiroebis #emTxveva#i #esabamisi kamandiT gadairTveba iltroventilaciis re+im$e! Tav#esa ar#i moTavsebulebs Tan unda /qondeT individualuri dacvis sa#ualebebi ,air%inaRi an res&iratori-, sami dRis %"lis maragi, kvebis &roduqtebi ,&olieTilenis an mu#ambis saxvev#i-, tualetis sagnebi, "vela$e aucilebeli &iradi nivTebi da sabuTebi! Tav#esa ar#i msxvili nivTebis, advilad aalebadi nivTierebebis #etana da #inauri cxovelebis #e"vana kategoriulad akrZalulia! Tav#esa ar#i ekrZalebaT saWiroebis gare#e #enobis #igniT siaruli, xmauri, Tambaqos mo%eva, asanTis da naTuris anTeba, %"lis da sursaTis unebarTvo xar'va! mosaxleobam kargad unda icodes evakuaciis &irobebic! evakuaciis da%"ebis cnobis miRebisTanave "vela adamianma, s%ra ad unda #eagrovis "vela eri is, rac Tan unda %aiRos! es aris &as&orti, samxedro bileTi, ganaTlebis da s&ecialobis sabuTebi, #romis %ignaki, qor%inebisa da bav#vebis dabadebis mo%mobebi, uli, individualuri dacvis sa#ualebebi ,air%inaRi, res&iratori, dolbandi-, tansacmeli, exsacmeli, kanis damcavi sa#ualebebi, individualuri a Tiaqi da "vela$e metad saWiro samkurnalo &re&aratebi, TeTreuli, tualetis sagnebi da sami dRis &roduqtis maragi! &roduqtebi da nivTebi unda )ae%"os )emodneb#i, $urg)anTeb#i, anda mog$auroba#i moxerxebulobisaTvis #exveul mdgomareoba#i! "vela #ekruls )amoekidos saWde, romel$edac aRini#nos gvari, inicialebi, misamarTi da evakuaciis bolo &unqti!
32
skolamdeli asakis bav#vebis tansacmel$e da TeTreul$e gakeTdes naqargi, sadac aRni#nuli unda i"os bav#vis gvari, saxeli, mamis saxeli, dabadebis %eli, mudmivi sacxovrebeli adgili da evakuaciis saboloo &unqti! binidan gasvlisas, saWiroa gamoirTos "vela gasanaTebeli da gamTbobi xelsa%"oebi, daiketos %"lisa da ga$is onkanebi, an'rebi da sarkmelebi! Tu o'ax#i arian moxucebi da avadm"o ebi, romelTa evakuacia ar #eiZleba, amis #esaxeb unda moxsendes saevakuacio &unqtis u ross saTanado $omebis misaRebad! dani#nul dros "vela evakuirebuli unda gamocxaddes saevakuacio &unqt#i registraciisaTvis da qalaqgare $ona#i da usa rTxo raion#i gasamg$avrelad! trans&ortiT mg$avrobisas unabarTvod ar datovoT Tqveni adgili! evakuaciis saboloo &unqt#i )asvlisas saWiroa xelaxali registracia da ganlagebis adgileb$e misvla! evakuirebulebs damoukideblad, adgilobrivi saevakuacio organoebis nebarTvis gare#e u leba ar aqvT air)ion sacxovrebeli adgili da gaadgildnen erTi raionidan meore#i! Tu mcxovreblebs mdgomareoba aiZulebs, rom Tavi #ea aron bina#i an sa%armo#i, saWiroa rac #eiZleba sas%ra od )aataron saTanado /ermeti$acia! kerZod, mkvrivi qsovili )amoa aron an'rebs, #enoba#i unda daiketos Rumelis mili, amoivsos "vela WurWrutana da sa/aero! saWiroa vicodeT, rom dasxivebis do$a bevrad mcirdeba sxvadasxva saxis #enoba#i, magaliTad, aguris #enoba#i 3-80-'er, xolo rkina-betonis Tav#esa ar#i dasxiveba &raqtikulad gamoricxulia! so lis adgileb#i saso lo-sameurneo cxovelebi dam%"vdeuli unda iqnen mudmivad sam"o el mom$adebul #enoba#i, xolo momsaxure &ersonalma Tavi unda #ea aros mecxoveleobis ermebis axlos a#enebul radiaciasa%inaaRmdego sa reb#i!
30
mo%amlul adgileb#i saWiroa metad didi si rTxile* unda isargebloT individualuri dacvis sa#ualebebiT1 saWiroebis gare#e ar gaxvideT qu)a#i, Tav#esa aridan da sa aridan gamoxvideT i#viaTad da isic mcire xniT da aucileblad unda ixmaroT individualuri dacvis "vela sa#ualeba! radiaqtiuri nivTierebebiT mo%amlul adgileb#i adamianTa qcevis, #romiTi moRva%eobis, Tav#esa reb#i "o nis xangrZlivobas da sxva sakiTxebs, romlebic dakav#irebulia mosaxleobis, cxovelebis da materialur aseulobaTa dacvasTan, %"vets #tabebis monacemebis #esabamisad! mosaxleobas utardeba samedicino &ro ilaqtika radiaciisa%inaaRmdego da iodis &re&aratiT tabletis saxiT, romlebic maT unda eZleodeT dasxivebamde, rac #eiZleba adre, magram igi ar unda #e%"des ma#inac Tu mosaxleoba miiRebs dasxivebas! &irveli samedicino daxmareba tardeba sanitaruli ra$mebis ZalebiT! aseve saWiroa mosaxleobamac icodes dasavebulTaTvis &irveli samedicino daxmarebis aRmo)ena! &irveli air%inaRi! mxedveloba#ia misaRebi, rom metad e eqtur sa#ualebad iTvleba individualuri a Tiaqi, romel#ic moTavsebulia radiodamcveli, gulis revis sa%inaaRmdego, baqteriasa%inaaRmdego, tkivilgama"u)ebeli sa#ualebebi da antidoti ,sa%amlavis sa%inaaRmdego-! dasxivebiT an in eqciuri avadm"o obiT daavadebulni, Tu maTi evakuacia samkurnalo da%esebulebeb#i #euZlebelia, i$olirebulni unda iqnen da moe%"os maTi m$runvelobiT movla! in eqciiT da dasxivebiT daavadebulni moTavsebulni unda i"vnen cal-calke! samedicino daxmarebis aRmo)enisas radiaciuli an Zliermoqmed mom%amlav teritoria$e "o nisas dau"ovnebliv )amoa aron
32
radioaqtiuri nivTierebebiT da$ianebulTa movlisas saWiroa #emdegi %esebis codna* eqimebis "vela dani#nulebis s%ra ad #esruleba, organi$mis tem&eraturisa da &ulsis cemis Tval"uris devna! avadm"o is loginisa da TeTreulis sisu Tave1 misi &iris Rrus regularuli movla! saWmlis "oveli miRebis #emdeg &ir#i saWmeli sodis 2< xsnar#i dasvelebuli tam&onis gamovleba1 avadm"o is kveba kargi xarisxis sakvebiT, mxolod aduRebuli %"lis sma, avadm"o is "vela gamona"o is dau"ovnebliv mocileba da gausnebovneba, dRe-Rame#i aranakleb or'er /aeris gasu Taveba, sade$in eqcio xsnarebis gamo"enebiT oTaxis ga%menda, avadm"o Tan kontaqtisas saWiroa bamba-marlis &irsa ari da s&ecialuri tansacmeli, xelTaTmanebi, re$inis exsacmeli, romlebsac unda ukeTdebodes sistematuri de$i enqcia! cnobili )ernobilis atomuri eleqtrosadguris a eTqebis #emdeg, axlomdebare mcxovrebTa moqcevisa da moqmedebis #es%avlam gva)vena, rom maRali siqikuri daZabuloba da saganga#o gan%"obileba gan&irobebuli i"o mTeli rigi garemoebebiT! avariiT dangreuli reaqtori gaxda sa%armoo da sacxovrebeli #enobebis radioaqtiuri gaWuW"ianebis Ria, moqmed %"arod! adamianTa daavadebis siqika$e dambladamcemlurad imoqmeda erTeulma ni#nebma uar"o iT ( gulisrevam, aqtorad &iris Rebinebam, goneba#i da sasikvdilo #emTxvevebma, /os&itali$aciebma, $ogierT maTgan#i radiaciuli a#kara Tavbrusxvevam! "vela$e mTavar adamianT gan%"obileba#i gaxda is, rom xalxis arTo %reebs %amodgena ar /qonda radiacia$e, mis sa#i#roeba$e, ar i"o $ustad drouli in ormacia, veravin &asuxobda im sakiTxeb$e, romlebic adamianebs ebadebodaT! aman gamoi%via &anikuri miTqma-moTqma sadguris mu#a-mosamsaxureebis da
33
mosaxleobis mier avariis &irvel saaTeb#i miRebuli dasxivebis do$ebis raodenoba$e, garemos radiaciuli gaWuW"ianebis mas#tabeb$e! "vela eri es gaTvalis%inebuli iqna )ernobilis atomuri eleqtrosadguris avariis #edegebis salikvidacio samu#aoeb#i )abmuli samoqalaqo Tavdacvis gausamxedroebeli ormirebebis da samxedro na%ilebis mom$adeba#i! axsna-ganmartebiT mu#aoba#i maTi "uradReba miqceul iqna ima$e, rom radiaciul nivTierebebs ara aqvT gemo da suni, rom isini organi$m#i xvdebian sunTqvis, kvebis da %"lis dalevis g$iT, ris #emdegac i%vevs mZime daavadebas! aseT viTareba#i aucilebelia individualuri dacvis sa#ualebaTa gamo"eneba, &irvel rig#i air%inaRebis, res&iratorebis, msubuqi damcavi kostiumebis, xelTaTmanebis, romelTa )acma da gaxda unda moxdes s&ecialurad mo%"obil adgileb#i! mu#aobis damTavrebis #emdeg saWiroa do$imetruli kontrolis gavla, raTa ganisa$Rvros individualuri dacvis, tansacmlisa da kanis damcvel sa#ualebaTa dasxivebis done, #emdeg ki )atardes saTanado sanitaruli damu#aveba! im #emTxeva#i Tu tansacmeli da individualuri dacvis sa#ualebebi dasxivebulia da#vebul norma$e metad, saWiroa isini gamoicvalos! "velasaTvis aucilebel &irobas %armoadgens is, rom mtkiced iqnes akrZaluli mo%amlul teritoria$e saWmlis da sasmelis miReba, sigaretis mo%eva da dasveneba, individualuri dacvis sa#ualebaTa moxsna, da'doma da da%ola, mo%amluli nivTebis xelis xleba! garkveuli &irobebis dacvaa saWiro dasxivebuli teritoriis gausnebovnebisa da de$aqtivaciis )atarebisas! adgilis gausnebovnebis dros ar #eiZleba sasunTqi organoebis da kanis individualuri dacvis sa#ualebaTa moxsna!
34
de$aqtivaciis )atarebisas unda )amoi%mindos kedlebi, Weri, ave'i da "vela sagnebi 'agrisiT an cocxiT, #emdeg ki sveli )vriT, iataki unda moirecxos sa&niani %"liT! sursaTisa da %"lis #esanaxi tara gairecxos %"liT, ga#robis #emdeg sursaTi gadatanil iqnas sxva tara#i! ara/ermetul tara#i #enaxuli sursaTis ,karaqi, "veli, xaWo, xorcide$aqtivacia moxdes 2-0 mm $eda enis )amoWriT1 Tev$i, bostneuli da xili gairecxos %"lis dinebiT, xolo saWiroebis #emTxveva#i maTac )amoeWras $eda ena1 karto ili, sta ilo da sxva guldasmiT gairecxos, gai%mindos da moixar#os, rZe aduRdes, sxva Txieri &roduqtis da %"lis de$aqtivacia )atardes 0-3 dRiani daleqviT an ga iltvriT! Webis gausnebovnebisaTvis saWiroa %"lis amoqa)va, skeridan gruntis amoWra, kedlebis amorecxva da mimdebare teritoriis de$aqtivacia 83-20m radiusiT, risTvisac saWiroa 3-80 sm sisqis mi%is enis moWra da mis magivrad su Ta qvi#is da"ra! mou%amlav teritoria$e gamosvlis #emdeg saWiroa* sasunTqi organoebisa da kanis damcavi individualuri dacvis sa#ualebaTa moxsna, $eda tansacmlis gaxda da qaris %inaaRmdeg $urgiT dgomiT rTxilad ga erTxva mtvrisagan, #emdeg ki )amokideba da )amo%menda $emodan qvemoT1 exsacmlis ga%menda mtvrisagan da gaxexva sveli )vriT1 gamdinare %"al#i tansacmlis da TeTreulis amovleba1 air%inaRis de$aqtivireba, mtversa%inaaRmdego marlis niRbis ga erTxva, bamba-marlis dolbandis mi%a#i damarxva1 xelTaTmanis gaxda, ga erTxva da sveli )vriT ga%menda1
35
saWiroa )atardes na%ilobrivi sanitaruli damu#aveba* sa&niani %"liT xelis guldasmiT dabanva, r)xilebis ga%menda, &iris iseTnairad dabanva, rom )amobanili %"ali ar moxvdes Tvaleb#i, &ir#i, cxvir#i! sxeulis Ria na%ilis )amobanva, su Ta %"lis &ir#i, cxvir#i, "el#i gamovleba, Tvalebis amobanva! &irveli #eZlebisTanave saWiroa mTliani sanitaruli damu#avebis gavla, romlis #edegadac aucilebelia sxeulis, tansacmlisa da individualuri dacvis sa#ualebaTa do$imetruli kontrolis )atareba! Tu #emo%mebis #edegad aRmo)ndeba, rom dasxiveba da%esebul norma$e metia, saWiroa sanitaruli damu#avebis ganmeoreba!
mo*uli 5. sa-armoo avariebisa *a stiqiuri ube*urebebis #e*egebis likvi*aciis sa+u2vlebi 5.1 *a/ianebis kerebis klasi+ikacia, *angreul nageboba,a *axarisxeba *a *axasia,eba
obieqtis ganlagebulia komunikaciebi, *a/ianebis #enobebi, kera e%odeba teritorias, romel$edac qselebi, da s&ecialuri nagebobebi, &iradi sain+inro
mo%"obilobebi,
teqnika,
#emadgenloba
eqvemdebareba da$ianebas, ngrevas an romelime katastro as ,avariis, stiqiuri ubedurebis- #emTxveva#i mo%amvlas!
38
obieqt$e da$ianebis kera aris ubralo ,martivi- da rTuli! ubralo ,martivi- e%odeba erTi dama$ianebeli mxolod qimiuri an baqteriologiuri mo%amlulobiT! r,uli e%odeba da$ianebis keras, romelic %armoiqmneba ramodenime dama$ianebeli xanZars, adgilmdebareobis aqtoris #edegad! magaliTad, sa%armoo mo%amvlas! mi%isZvrebi da qari#xali aqtoris #edegad %armoqmnil da$ianebis keras! magaliTad, ngreva a eTqebiT, xanZriT an
avariebis dros a eTqeba Tavis mxriv gamoi%vevs ngrevas, )axergilobas, nagebobaTa ngrevasTan erTad i%vevs sana&iro $olis datborvas da a!#! da$ianebis keris orma dama$ianebeli aqtorebis mixedviT #eiZleba i"os* mrgvali ( a eTqebis, mi%isZvris #emTxveva#i, an $olisebri ( qari#xlis, qarborbalas, datborvis, niaRvarebis, me%"erebis dros da sxva1 aras%ori ormis ( xanZrebis, cunamis, $vavebis da sxva movlenebis dros! ngrevas axasiaTebs ngrevaTa #edegebis erToblioba! nagebobaTa u ro Zlier ngrevas aqvs adgili a eTqebebis, xanZrebis da sxva sa%armoo avariebis an mi%isZvrebis, qari#xlebis da sxva stiqiuri movlenebis dros! obieqtis nagebobaTa ngrevebi &irobiTad #eiZleba dav"oT oTx saxeobad* sruli, Zlieri, sa#ualo da susti! sacxovrebeli da samre%velo #enobebis susti da$ianeba arsebiTad damokidebulia qaris Zala$e da mimarTuleba$e! sacxovrebeli da samre%velo #enobebisadmi $og'er damatebiT gamoi"o a ngrevis mexuTe saxe ( msubuqi da$ianeba! ngrevis xasiaTi damokidebulia nagebobaTa konstruqcia$e, maT ganlageba$e, a eTqebis simZlavre$e da a eTqebis centridan maT da#oreba$e! sruli ngrevisas mTlianad )amoi#leba, )amo%veba #enobebi da nagebobebi!
39
na%ilobriv #eiZleba #enar)unebuli iqnas saZirkveli da gamZle mi%isqve#a saTavsoebi! sain+inro qselebi iW"liteba an skdeba! aseTi obieqtis aRdgena, rogorc %esi, #euZlebelia da mi$an#eu%oneli! sa#ualo ngrevisas #enobis kolo i ,)on)xi- an nagebobaTa sxva gamZle konsruqciebi ZiriTadad #enar)undeba ,ka&italuri kedlebi, rkinabetonis gadaxurvebi-1 sain+inro %selebis #eerTebani calkeul adgileb#i $iandeba, saWiroa mni#vnelovani aRdgeniTi samu#aoebi! sustsa da msubuq ngrevebs miekuTvneba #enoba-nagebobebis meorexarisxovani elementebis, saxuravis, msubuqi mina#enebis, karni$ebis, an'rebis da karebebis )ar)oebis da ormacia! #enobebis #igniT $iandeba baTqa#i, karebis )ar)oebi da tixrebi! aRdgeniTi samu#aoebi umni#vneloa da #eiZleba misi #esruleba nagebobaTa eq&loataciis &roces#i!
40
( maRali tem&eraturis dros mokrun)xva da ngrevebi, xisti b$arebi uar"o iTi tem&eraturis dros, qimiuri $emoqmedeba ( koro$ia! obieqtebis ngrevaTa xarisxi da xasiaTi damokidebulia* mi%isZvrebis, qari#xalis da a eTqebis Zala$e1 mi%isZvris an a eTqebis saxeoba$e ,mi%isqve#a, %"alqve#a-1 a eTqebis e&icentridan obieqtis da#oreba$e, mis nagebobaTa orma, teqnikur daxasiaTeba$e ( konstruqcia, gamZleoba, $omebi, gamZleoba qaris da%olis mimarT1 obieqtis dagegmareba$e, gana#enianebis xasiaT$e1 adgilmdebareobis land#a t$e ,relie i, grunti-1 meteorologiuri monacemeb$e ,qaris mimarTuleba da Zala,
5.3 avariebisa *a stiqiuri ube*urebebis 8#e*egebis salikvi*acio* gamo4enebuli 2alebi, sa#ualebebi *a meqani/mebi.
avariebis #edegebis likvidacia ( aris s&ecialuri samsaxurebis, mre%velobis #esabamisi dargebis obieqtebis calkeuli s&ecialistebisa an teritorialuri organi$aciebis saxanZro ra$mebis, t"is saxanZro ra$mebis, eleqtroqselebis saavario samsaxurebis, kav#irgabmulobis, ga$momaragebis, %"almomaragebis, kanali$aciis, Tbomomaragebis, rkinig$is matarebelTa aRdgeniTi, gemebis saavario-ma#veli, sas%ra o samedicino daxmarebis da sxvaTa movaleoba!
48
saxalxo meurneobis sxvadasxva obieqteb$e &atar-&atara avariebis da xanZrebis likvidacia xorcieldeba am sa%armos direqciis mier sakuTari ZalebiT, agreTve teritorialuri organi$aciebis s&ecialuri samsaxurebis ZalebiT! mre%velobis da saxalxo meurneobis $ogierT dargeb#i, %armoebis s&eci ikiT gamo%veuli maRali sa#i#roebis gaTvalis%inebiT ,samTomre%velobis maRaroeb#i da #axteb#i, navTobsare%ebsa da navTobis qarxneb#i, ga$mo&ovebisa da qimiur mre%veloba#i, metro&olitenis koleqtorebis da gvirabebis m#enebloba#i- #eqmnilia s&ecialuri ga$ma#veli da samToma#veli ormirebebi ra$mebisa da sxvaTa saxiT! samTo ma#vel ormirebebs evalebaT* xalxis gadar)ena avariebis dros #axteb#i, maRaroeb#i, metro&oliteneb#i, navTobis da qimiuri %armoebis samu#aoebis sa%armoeb#i1 %armoeba, mi%isqve#a mi%isqve#a avariebis da likvidaciisaTvis xanZrebis, mi%is$eda
cecxlmodebuli navTobis, ga$is #adrevnebis da sxva &irobeb#i, rac moiTxovs res&iratorebis gamo"enebas1 amas garda $ogierT dargeb#i, kerZod sat"eo ondebiT saWiroa s&ecialuri saavario da t"is saxanZro ormirebebis #eqmna! es aucilebelia masiuri t"is xanZrebis sa#i#roebis gamo! samre%velo da satras&orto sa%armoeb#i msxvili avariebis, romlebic sa rTxes uqmnian mosaxleobas da mis irgvliv garemos, stiqiuri ubedurebis dros ,masiuri t"is xanZrebi, katastro uli datborva, mi%isZvrebi da sxva-, rodesac %armoebis sakuTari Zalebi, maT #oris s&eciali$ebuli saxanZro ra$mebi t"is saxanZro da samTo ma#veli ormirebebi da sxva, ver arTmeven Tavs katastro ebTan brZolas, maTi #edegebis salikvidaciod mo%veuli unda iqnen saxalxo meurneobis im %armoebebis mu#amosamsaxureebi, saidanac #eqmnilia ma#veli saavario-aRdgeniTi da sxva
42
'gu ebi an rgolebi! $ogierT, gansakuTrebulad sa#i# #emTxveveb#i msxvili avariebis salikvidaciod da stiqiur ubedurebebTan brZolisaTvis mo%veuli iqnebian samxedro na%ilebi! stiqiuri ubedurebebis da sa%armoo avariebis salikvidacio samu#aoebis amocanebi #edgeba eqvsi 'gu is saorgani$acio da sain+inro RonisZiebebisagan, romlebic sagangebo mdgomareobis &irobeb#i, maTi #esrulebis mkacr vadeb#i da da$aralebuli obieqtis #e$Ruduli adgilobrivi resursebis gamo mravali organi$aciebis gaerTianebas saWiroebs! 6 'gu is RonisZiebebs ,stiqiuri ubedurebebis &rogno$ireba- %"veten saerTo saxelm%i oebrivi da teritoriuli samecniero kvleviTi organi$aciebi, centrebis da saTvalTvalo sadgurebis Zalebi! 66 'gu is ,stiqiur ubedurebasTan brZola-! 666 'gu is ,sain+inro-ma#veli da gadaudebeli saavario aRdgeniTi samu#aoebi- RonisZiebebis )atareba evaleba teritorialur da saobieqto ma#vel saavario aRdgeniT da sxva ormirebebs, romlebic iqmneba am mi$niT saxalxo meurneobis sa%armoeb#i da teritorialur centreb#i! aucileblobis #emTxveva#i damatebiT #eiZleba mo%veul iqnes samxedro na%ilebi, samTo ma#veli ormirebebi da adgilobrivi mosaxleoba! 67 'gu is RonisZiebebi ,da$aralebuli raionebis mosaxleobisaTvis daxmarebis ga%eva- #edis mTavrobis kom&etencia#i da xorcieldeba xelisu lebis adgilobrivi organoebis da neba"o ilobiTi organi$aciebis ,%iTeli 'vari da %iTeli naxevarmTvaris RonisZiebebi- da sxvaTa mier! 7 'gu i ,da$ianebuli qalaqebis da sxva obieqtebis aRdgena-! 76 'gu is ,saxalxo meurneobis obieqtebis mu#aobis mdgradobis da stiqiuri ubedurebis ganmeorebiT $emoqmedebis da saxalxo meurneobis nagebobaTa gamZleobis amaRleba da #emdgomi avariebis aRkveTis sain+inro-teqnikuri samu#aoebiRonisZiebebi sruldeba s&ecialuri
40
sam#eneblo, samonta+o da sxva #esabamisi u%"ebebis organi$aciebis ZalebiT an da$aralebuli %armoebis s&ecialurad #eqmnili saremontoaRdgeniTi brigadebis ZalebiT! aRni#nuli 'gu ebidan u ro didi raodenobis Zalebi da sa#ualebebia saWiro 666 da 7 'gu is RonisZiebaTa #esasruleblad! stiqiur ubedurebaTa da sa%armoo avariebis #edegebis salikvidaciod i"eneben Tanamedrove teqnikis did raodenobas! ma#veli da aRdgeniTi samu#aoebis %armoebisas gamoi"eneba* buldo$erebi, xis Zirebis amomRebi, #emkrebebi, beton-mtvrevebi, eqskavatorebi cvladi mo%"obilobiT! avtomobil-TviTmclelebi, misabmeli, qvis saRerRi da damxarisxebeli agregatebi, cementsasroli a&aratebi, avtogudronatori, sar%"av-mrecxavi manqanebi, tumboebi, avtomobilis da traqtoris am%ekranebi, domkrtebi, konveieri da am%eebi, eleqtrosadgurebi, kom&resorebi, vibromtvirTavebi, saburRi danadgarebi, s&ecialuri manqanebi da meqani$mebi xanZris )asaqrobad! aRdgeniTi samu#aoebis %armoebisas, gansakuTrebiT #romatevadi an sa#i#i samu#aoebis #esrulebisas, romlebic moiTxoven damcav mo%"obilobas da manqanaTa maRal simZlavres, arc Tu i#viaTad gamoi"eneba s&ecialuri manqana-meqani$mebi, saTxreli satanko teqnika, distanciuri marTvis manqanebi, TviTmavali /idromotorebi, sar%"avgamrecxi manqanebi, danadgarebi, romelic #eqmnilia #eiaraRebidan moxsnili aviaciis, turboreaqtiuli Zravebis ba$a$e da sxva! am+amad, rogorc )venTan, ise sa$RvargareT aRdgeniTi samu#aoebisaTvis gamoi"eneba vertm renebi! aRdgeniTi samu#aoebisaTvis meqani$aciis sa#ualebaTa #er)eva damokidebulia "vela$e metad aRdgenis saxe$e da arsebul teqnika$e!
42
aucileblad gasaTvalis%inebelia, rom Zlieri maRal-m%armoebluri sain+inro manqanebis gamo"eneba avariebis likvidaciisas, $ogierT #emTxveva#i arTulebs samu#aoTa ronts, sivi%rovis, dasamu#avebeli ubnis moxa$ulobis sirTulis gamo, rac i%vevs manqanaTa m%armoeblobis #emcirebas! xmarebuli manqanebi da meqani$mebi #esaZleblobisdagvarad unda i"os universaluri da agreTve sas%ra o sa/aero gadaadgilebisaTvis gamosa"enebeli!
43
da sa#ualebebiT! m$veravi rgolebi midian ra %in, axdenen mar#rutis rekognoscirebas, adgenen ngrevis xasiaTs da #emovlis g$ebs! stiqiuri ubedurebebis raion#i amocanaTa %armatebiT #esrulebisaTvis m#velelni valdebulni arian #eis%avlon #esaZlo samu#ao ubnebis ,obieqtebis- Taviseburebani da daxasiaTeba! maT unda icodnen samu#aoTa ubnebisaken mini#nuli mar#rutebis g$ebi, unda #ea ason stiqiuri ubedurebebis #esaZlo #edegebis daxasiaTeba! avariebis kerasTan da stiqiuri ubedurebebis raion#i #esvlisas ma#veli samu#aoebis xelmZRvaneli organi$ebas ukeTebs ma#velTa s%ra #e"vanas samu#aoTa obieqteb$e, risTvisac $ustdeba g$ebi da teqnikis #esvlis da gamosvlis %esi da RonisZiebebi, romlebic u$runvel"o en droulad maT gadaadgilebas! avariebis kera#i #e"vanis, g$eb$e ngrevebis, )axergilobaTa, datborvis da sxva %inaaRmdegobaTa arsebobisas, rac teqnikis gadaadgilebas xels u#lis, ganisa$Rvreba aucileblad #esasrulebeli samu#aoebi ( gasasvlelebis mo%"oba, risTvisac gamoi"o a saWiro aucilebeli Zalebi da sa#ualebebi! mdgomareobis gamovlinebisa da ma#veli samu#aoebis ga#lisaTvis obieqteb$e erTdroulad, exiT miemarTebian1 m$veravi rgolebi da rgolebi, romlebic dani#nulia avariebis lokali$aciisaTvis da aucileblobis #emTxveva#i, ma#veli 'gu ebis sakaciT gadam"vani rgoli! ma#veli da meqani$aciis sa#ualebaTa misvlamde da$vervis 'gu i samu#ao ubneb$e gansa$Rvravs Zliermoqmedi #xamian nivTierebebiT mo%amvlis xasiaTs! sa%armoo avariebis #emTxveva#i, aTvaliereben nangrevebs da ecnobian maT#i moxvedrili da$aralebuli adamianebis mdgomareobas! avariul-teqnikuri rgolebi gamoavlenen komunalur energetikul qseleb$e da teqnologiur xa$eb$e avariis adgilsa da xasiaTs, a%armoeben saavario aRdgeniT samu#aoebs! ma#veli sakacis rgoli eZebs
44
da$ianebulebs dangreul da da$ianebul #enobeb#i da sanitarul ra$meulebTan erTad u%even &irvelad samedicino daxmarebas! ma#veli rgolebi sain+inro teqnikis mosvlamde am$adeben adgils avtokranebis, sakom&resoro sadgurebis da sxva manqanebis dasa"eneblad, a%armoeben )axergilobaTa misasvleli gam%mend g$ebis samu#aoebs, da xeliT da sxva meqani$aciis &ortatuli gadamtan sa#ualebaTa gamo"enebiT! obieqtebTan mo%"obis g$eb$e %inaRobaTa #esaZleblobis argleb#i mo%esrigebis #emdeg, maTken
miemarTeba ZiriTadi saavario aRdgeniTi sa#ualebebi da i#leba ma#veli samu#aoebi sruli moculobiT! &irvelni miemarTebian xanZris )amqrobi gan"o ilebebi, #emdeg meqani$aciis an meqani$aciis sa#ualebebiT aRWurvili ma#veli rgoli! ma#veli samu#aoebis xalmZRvaneli da$vervis monacemebiT da &iradi dakvirvebis sa uZvel$e a$ustebs mdgomareobas dangreuli obieqtebis sqema$e asaxavs Zalebis ganlagebas gra ikul gada%"vetilebas, organi$acias ukeTebs ma#vel samu#aoebs! amocanebis #esrulebis da%"ebamde, samu#aoTa adgil$e dgindeba u ro metad mi$an#e%onili taqtikuri ileTebi da xerxebi, ganisa$Rvreba manqanebis da sxva sa#ualebaTa gamo"enebis %esi da agreTve usa rTxoebis #esrulebisas! taqtikuri ileTebi da ma#veli da sxva gadaudebeli samu#aoebis Tanmimdevroba damokidebulia #enoba-nagebobaTa ngrevis xasiaT$e da xarisx$e, )axergilobaTa, komunalur energetikul qseleb$e da teqnologiuri xa$ebis struqtura$e, Zliermoqmed #xamian nivTierebebiT mo%amvlis xarisx$e, xanZreb$e da sxva &irobeb$e, romlebic gavlenas axdenen sama#velo samu#aoebis %armoeba$e! sa#ualo, Zlieri da sruli ngrevis u$runvel"o is RonisZiebebi ma#veli samu#aoebis
45
$oneb#i meqani$aciis rgolebi &irvel rig#i organi$acias ukeTeben avariebis adgilebisaken, da$ianebul da dangreul #enobebisaken samanqano da exiT mosiaruleTa samu#aoebs! xanZris )amqrobi rgolebi miemarTebian ra koloniis #emadgenloba#i da$vervis #emdeg, gadian ma#veli ubnebis adgileb$e, aqroben da lokali$acias ukeTeben xanZrebs, u ro metad im adgileb#i, sadac im"o ebian adamianebi, agreTve )axergilobaTa axlos %armoqmnil xanZrebs, romlebic sa rTxes uqmnian m#velelebs da#avebulTa da da$aralebulTa gamo"vana#i, xalxis trans&ort#i )asxdoma#i! saxanZro manqanebi da xanZris )amqrobi sxva sa#ualebebi ganlagdebian im &o$iciebiT, rom u$runvel"on amocanebis #esruleba da #esaZleblobis argleb#i gamoricxon maTi x#iri gadadgileba! mklavxa$i i#leba xanZris kerisaken ise, rom gaTvalis%inebuli i"os %"lis nakadis mimarTulebani da u$runvel"o ili i"os maTi iq #enar)uneba saxanZro lulebis manevrirebis gaTvalis%inebiT! mklavxa$ebis satrans&orto komunikaciebTan gadakveTis adgileb#i e%"oba avtomanqanebis gadasasvlelebi mklavxa$eb$e ,mklavxa$ebis liTonis mileb#i gatareba da sxva xerxebiT, mklavxa$ebis ga%"oba #&alebs #oris, relsebs #oris-! cecxlmodebuli #enobebidan xalxis gadasar)enad saWiro samu#aoebs xanZris mqrobi rgolebi m#velelebTan erTad a%armoeben! samu#aoTa xelmZRvanelad gvelineba xanZris mqrobi rgolis meTauri! xanZris )aqroba da lokali$acia i%"eba da$ianebis kerisaken m#velelTa moZraobis mar#ruteb$e, ma#veli samu#aoTa obieqteb$e da da$ianebulTa gasasvlelebis mosa%"ob da agreTve da$ianebulTa evakuaciisaTvis satvirTo da sanitaruli manqanebis moZraobis u$runvel"o is
48
evakuaciis g$eb$e! ma#velTa gasatareblad keTdeba xanZrebs #oris gasasvlelebi, risTvisac Tavmo"rilia xanZris )amqrobi ZiriTadi Zalebi! na%ili ma#veli rgolebisa, romelic gaZlierebulia meqani$aciis sa#ualebebiT da sanitaruli rgolebiT, eZebs da$ianebulebs nangreveb#i da gamo"avs isini nangrevebis qve#idan, da$ianebuli da cecxlmodebuli #enobebidan, ga$iT da kvamliT mocul saTavsoebidan da aRmou)enen maT &irvel samedicino daxmarebas! amave dros, ma#veli rgolis meore na%ili, gaZlierebuli buldo$erebiT, eqskavatorebiT, tumboebiT da meqani$aciis sxva sa#ualebebiT, mii%evs %in avariis adgilisaken, eZebs da gamorTavs da$ianebul ubnebs )amketi da gamomrTveli mo%"obilobebis sa#ualebiT da a%esrigebs da$ianebebs u#ualod avariis adgil$e! komunalur energetikul qseleb$e da teqnologiur xa$eb$e ngrevisa da avariebis #emTxveva#i, rac sa rTxes uqmnis xalxs, gadaudebeli samu#aoebi sruldeba gasasvlelebis mo%"obasa da xanZris )aqrobasTan erTdroulad, xolo datborvisa da daga$ianebis #emTxveva#i adamianebis adgilsam"o el teritoria$e, anu &irvel rig#i iq sadac sa#i#roeba emuqreba adamianTa sicocxles! s&ecialuri rgolebi axdenen likvidacias qimiuri mo%amvlis kereb#i, romlebic %armoiqmneba Zliermoqmedi #xamiani nivTierebebian sistemaTa da komunikaciaTa dangrevisas! aseve akeTeben ga$is qselebis avariebis lokali$acias! meqani$aciis rgolebi atareben samu#aoTa uban$e arsebul #enoba-nagebobebis, teqnikis da teritoriis dega$acias &irvel rig#i, xdeba g$ebisa da #idasaqarxno misasvlelebis ga"vana, #emdeg ki im ubnebisa, romlebic #eiZleba %armoadgendes mo%amvlis #esaZlo momaval %"aros!
49
imisaTvis, rom #evamciroT damtverianoba da mavne mtvris sasunTq organoeb#i moxvedra, ma#velebi gasasvlelebis ga%mendis dros r%"aven )axergilobaTa calkeul ubnebs! aseve a%armoeben da$ianebulTa trans&ort#i )asxdomis adgilebis gauvneblobas! sanitaruli rgolebi da$ianebulT aRmou)enen &irvel daxmarebas adgil$e da a%armoeben maT evakuacias samedicino daxmarebis &unqteb#i satvirTo da sanitaruli avtotrans&ortiT! eqimi an eqTani u#ualod xelmZRvaneloben da$ianebulTa daxarisxebas, Tval"urs adevneben trans&ort$e da$ianebulTa s%or ganlagebas da maT droul gamg$avrebas samkurnalo da%esebulebeb#i! mo%amluli ubnebidan da$ianebulTa evakuaciasTan erTdroulad xdeba danar)eni mosaxleobis exiT an trans&ortiT gamg$avreba! "ovelive es keTdeba umoklesi mar#rutiT da qaris mimarTulebis gaTvalis%inebiT! adaminTa gadar)enasTan dakav#irebuli samu#aoebi tardeba ganu%"vetliv, mis srul damTavrebamde! aucileblobisas mu#aoba tardeba cvlebiT da ma#velTa #esvenebiT, maTi kveba xdeba adgil$e an dadgenil raion#i! cvlaTa rigs gansa$Rvravs u rosi xelmZRvaneli, romelic obieqtis mo%amlulobis xasiaTisa da garemos tem&eraturis mixedviT adgens damcvel kostiumeb#i da air%inaReb#i "o nis normebs, cvlebis samu#ao dros da maTi )atarebis organi$acias! sama#velo samu#aoebis ganu%"vetliv )atarebis u$runvel"o is mi$niT ma#velTa #ecvla xdeba u#ualod samu#ao adgil$e! #ecvlis dros ubnis ,obieqtis- u rosad gvevlineba #esacvleli ormirebis meTauri! amocanebis #esrulebis #emdeg m#velelebi ganlagdebian maTTvis gamo"o il raioneb#i #emdgomi moqmedebisaTvis mosam$adeblad!
58
8! +enevis 8923 %lis oqmi qimiuri da biologiuri iaraRis akrZalvis #esaxeb1 2! 8950 %els Zala#i #evida xel#ekruleba birTvuli iaraRis gavrcelebis %inaaRmdeg1 0! 8953 %lis mart#i Zala#i #evida konvencia biologiuri iaraRis akrZalvis #esaxeb1 2! 8995 %lis noember#i Zala#i #evida konvencia qimiuri iaraRis damu#avebis, 3! 8999 %armoebis, %lis 8 dagrovebis, marts gamo"enebis Zala#i #evida akrZalvis da ganadgurebis #esaxeb1 konvencia qveiTTasa%inaaRmdego naRmebis %armoebis, dagrovebis da gadacemis akrZalvis #esaxeb! birTvul ,atomur- iaraRs sa uZvlad udevs #idabirTvuli energiis gadacema mZime elementebis , U reaqciis #edegad! TermobirTvuli ,%"albadis- iaraRi da uZnebulia msubuqi elementebis ,deiteriumisa da tritiumis an sxva kombinaciiT- atomgulebis sinTe$$e! neitronuli iaraRi %armoadgens TermobirTvulis modi ikacias, romelsac ara aqvs gamZle tani da aqvs ga$rdili sinTe$is reaqciis dro! amitom neitronul iaraRs axasiaTebs #esustebuli dart"miTi talRa da s%ra i neitronebis Zlieri nakadi! birTvuli iaraRs axasiaTebs #emdegi dama$ianebeli aqtori* 8! dart"miTi talRa ,gamo"o ili energiis 40< -1 2! sinaTlis gamosxiveba ,gamo"o ili energiis 03< -1 0! #emR%evi radiacia1 2! adgilmdebareobis radiaciuli dabinZureba1
203
52
3! eleqtromagnituri im&ulsi! dart"miTi talRa Zlierad #ekum#uli airis ,/aeris- enaa, romelic a eTqebis centridan vrceldeba s ero#i an naxevars ero#i! naxevars eros #emTxveva#i a eTqebis simZlavre i$rdeba ,ormagdeba-! dart"miTi talRis %"aros %armoadgens maRali %neva, romelic %armoi#veba a eTqebis centr#i! a eTqebis simZlavre damokidebulia #esrulebul samu#ao$e da dro$e eTqebadi nivTierebis mier
N =
sadac* N . a eTqebis simZavre, vt!
dA dt
dA -s ga$rdis da dt -s #emcirebis
mi$niT gamoi"eneba gamZletani ,kor&usi-! sinaTlis gamosxiveba vrceldeba s%or xa$ad, sinaTlis sis%ra iT! sinaTlis gamosxiveba grZeldeba %amis meaTedi na%ilidan 00 %amamde simZlavre$e! sinaTlis gamosxiveba moqmedebs did manZil$e da %armoadgens did sa#i#roebas moulodnelobis gamo! sinaTlis gamosxivebas axasiaTebs sinaTlis ,xilvadi- da siTburi gamosxiveba! sinaTlis nakadi abrmavebs adamians! siTburi gamosxiveba a)ens xanZrebs da i%vevs adamianis sxeulis sidam%vres! da damokidebulia birTvuli an TermobirTvuli muxtis
50
qalaq xirosimis atomuri dabombvis #edegad naxevrad dangreul bankis #enobis kibeeb$e dar)a ucnobi adamianis )rdili! adamianis sxeuli aorTqlda siTburi gamosxivebis $emoqmedebis #edegad! siTburi gamosxiveba i$omeba kal:sm 2 ! #emR%evi radiacia %armoadgens nakads! #emR%evi radiaciis moqmedebis dro , 83 %m- da manZili , 5 %m- damokidebulia muxtis simZlavre$e! adgilmdebareobis radiaciuli dabinZurebis sa#i#roebas %armoadgens
gamosxivebas da neitronebis
xelovnuri radioaqtiuri i$oto&ebi %armoi#veba uranis U neitronuli nakadiT dasxivebis #edegad! maioni$ebuli gamosxivebis energiis raodenobas,
,U
dasxivebuli sxeulis mier, do$a e%odeba! ansxvaveben #TanTqmul, saeqs&o$icio da eqvivalentur do$ebs! #TanTqmuli do$a . ZiriTadi do$imetruli sidide, romelic tolia elementarul moculoba#i maioni$ebul gamosxivebis #TanTqmuli energiis ,8'- ardoba elementaruli moculobis masasTan, ,8kg-! #TanTqmuli do$is sistemuri erTeulia ( grei, xolo sistemgare#e ( radi ,8grei?8':kg1 8 radi?0,08 grei-! saeqs&o$icio do$a . axasiaTebs rentgenis da maioni$ebel #esaZleblobas!
gamosxivebis
52
D s = 0,855 DS ,
sadac* D s . saeqs&o$icio do$a, kuloni:kg ,sistemgare#e rentgeni-,
gamosxiveba!
#TanTqmuli, saeqs&o$icio da eqvivalenturi do$ebis ardoba drois erTeulTan gvaZlevs* #TanTqmuli do$is simZlavres ,grei:%m-, saeqs&o$icio do$is simZlavres ,kuloni:kg%m- da eqvivalenturi do$is simZlavres ,$iverti:%m-! dasxivebis saeqs&o$icio do$is mixedviT ganixilaven sxivuri daavadebis oTx saxeobas* msubuqi ,800-200 rentgeni-, sa#ualo ,200-200 rentgeni-, mZime ,200-400 rentgeni- da ukiduresad mZime ,400 rentgen$e meti-! dadgenilia agreTve mosaxleobisaTvis saeqs&o$icio do$is dasa#vebi sidideebi* oTxi dRe-Ramis ganmavloba#i - 30 rentgenamde! erTi Tvis ganmavloba#i . 800 rentgenamde! sami Tvis ganmavloba#i . 200 rentgenamde! erTi %lis ganmavloba#i ( 000 rentgenamde!
53
birTvuli ,atomuri- iaraRi i"o gamo"enebuli or'er, meore mso lio om#i, ia&oniis %inaaRmdeg! 8923 %lis 4 agvistos 8 saaTsa da 83 %uT$e adgilobrivi droiT daibomba q! xirosima, xolo 9 agvistos q! nagasaki!
54
8! 'gu ad*
sasikvdilod moqmed mom%amlav nivTierebebs "o en oTx 8!8 nervul-dambluri ,$arini, $omani, 7- airebi-1 8!2 kandama)irqebeli ,lui$iti, i&riti-1 8!0 $ogad#xamiani ,cianm+ava, qlorciani-1 8!2 mxuTavi , osgeni da di osgeni-
2! m%"obridan droebiT gamom"van nivTierebebs miekuTvneba BZ1 0! gamaRi$ianebel nivTierebebs miekuTvneba adamsiti da qloraceto enoni1 2! sas%avlo nivTierebebi #eicaven mom%amlav nivTierebebs mcire koncentraciiT1 moqmedebis xangrZlivobis mixedviT qimiur mom%amlav nivTierebebs "o en or 'gu ad* medegi da aramedegi! medegi qimiuri mom%amlavi nivTierebebi moqmedeben ramdenime saaTidan ramdenime Tvemde ,i&riti, lui$iti, $omani, $arini, 7- airebi-, xolo aramedegi inar)uneben Tavis mom%amlav Tvisebebs ramdenime aTeuli %uTis ganmavloba#i ,cianm+ava, qlorciani, osgeni, di osgeni-! am+amad aRebulia ge$i binaluri muxtis #eqmna$e! binaluri muxti #eicavs or aramom%amlav nivTierebas! mxolod am ori nivTierebis erTmaneT#i arevis an qimiuri reaqciis #edegad %armoi#veba mom%amlavi qimiuri nivTiereba! mom%amlavi qimiuri nivTierebis ganeitraleba xangrZlivi da sa#i#i &rocesia! binaruli muxtebis ganeitraleba mdgomareobs #emadgeneli ori nivTierebis dagroveba da #enaxvis gancalkevebiT!
55
58
59
#emdgomi a eTqeba! did moculoba#i %armoi#veba Warbi %neva 0300 kilo&askalamde! garda amisa, ga rqveuli eTqebadi nivTiereba /aer$e mZimea! ikavebs dablobebs da #eiZleba #eaR%ios Tav#e ar#ic! iTvleba, rom moculobiT madetonirebeli iaraRi u ro e eqturia vidre birTvuli! cecxlgam)eni iaraRi cnobili i"o 'er kidev bi$antia#i, rogorc berZnuli cecxli! Tanamedrove cecxlgam)en iaraR#i gamoi"eneba* TeTri os ori, na&almi, termiti, #enadnobi eleqtroni, &irogeli da sxva!
80
88
82
80