Sagangebo Situaciebi A5 - Chascorebuli Module 6

You might also like

Download as doc, pdf, or txt
Download as doc, pdf, or txt
You are on page 1of 84

n. maWavariani, a. neverovi, m.

jiqia

sagangebo situaciebi

teqnikuri universiteti

saqarTvelos teqnikuri universiteti

n. maWavariani, a. neverovi, m. jiqia

sagangebo situaciebi
damtkicebulia saxelmZRvanelod stu-s saredaqcio-sagamomcemlo sabWos mier

Tbilisi 2008

uak 351.862

ganxilulia stiqiuri ubedurebebis, avariebisa da katastro ebis saxeobebi, mocemulia maTi saerTo daxasiaTeba da maTTan brZolis Teoria! aseve dacvis "vela sa#ualebebi, da$ianebul kera#i ma#veli da sxva gadaudebeli samu#aoebebis organi$acia da usa rTxoebis %esebi! saxelZRvanelo gankuTvnilia samTo-geologiuri akultetis "vela s&ecialobisaTvis! aseve %armoebebisa da teqnologiuri &rocesebis usa rTxoebisa da sagangebo situaciebis mene'menti-s s&ecialobis magistrantebisaTvis! misi gamo"eneba aseve #eiZleba mkiTxvelTa arTo %risaTvis! recen$enti asoc! &ro esori m! la&ia#vili

sagamomcemlo saxli teqnikuri universiteti , 2!!8 "#$% &'8(&&)1(1)(!5)(&

mo*uli ". sagangebo situaciebi 1.1. sagangebo situaciebis klasi+ikacia


sagangebo situacia es aris mdgomareoba, roca obieqt$e garkveul teritoria$e an akvatoria#i sagangebo situaciis mi$e$is %armoqmnis #edegad irRveva adamianebis cxovrebisa da saqmianobis normaluri &irobebi, sa rTxe emuqreba maT sicocxlesa da 'anmrTelobas, agreTve $araldeba mosaxleoba, ekonomikis obieqtebi da bunebrivi garemo! sagangebo vi,areba ( sagangebo situaciaTa )amo"alibebis $onis konkretuli daxasiaTeba, gamovlenili drois garkveuli momentisaTvis, romelic moicavs saerTo mdgomareobis, da$ianebis #edegebis, arsebuli resursebis, )atarebuli samu#aoebisa da agreTve garemo &irobebis #esaxeb monacemebs! sagangebo viTareba Tavisi xasiTis mixedviT #eiZleba i"os* radiaciuli, qimiuri, baqteriologiuri, saxanZro da sain+inro, an kombinirebuli avaria ( teqnologiuri , konstruqciuli, sa%armoo, satras&orto, saeqs&loatacio da sxv!- mi$e$ebiTa da gare #emTxveviTi xasiaTis $emoqmedebaTa #edegad gamo%veuli sagangebo #emTxveva, romelsac Tan sdevs nagebobebisa da teqnikur mo%"obilobaTa da$ianeba, m%"obridan gamosvla an ngreva! sa-armoo, satrans.orto katastro+a ( avaria, romlis #edegad adgili aqvs adamianTa mravalricxovan msxver&ls, mni#vnelovan materialur $arals da sxva mZime #edegebs! saxi+a,o bunebrivi movlenebi ( bunebrivi %armo#obis stiqiuri #emTxvevebi! ekologiuri ube*ureba . xmeleTis, atmos eros, /idros erosa da bios eros cvlilebani, anTro&ogenuri da &olitikuri-diversiul xasiaTis

aqtorebis $emoqmedebis #edegad gamo%veuli, romelic gamoixateba am cvlilebebis mkveTr da uar"o iT gavlena#i adamianis 'anmrTeloba$e, maT sulier s ero$e, ekonomikasa da genetikur ond$e! ekologiuri katastro+a ( gasakuTebiT didi mas#tabebisa da mZime #edegebis mqone ekologiuri ubedureba, romelic rogorc %esi xasiaTdeba buneba#i garemos #euqcevadi cvlilebebiT! mas#tabebisa da #edegebis simZimis mixedviT sagangebo situaciebi #eiZleba i"os* lokaluri, saobieqto, adgilobrivi, regionaluri, nacionaluri da globaluri! lokaluri sagangebo situaciis #edegebi ar scildeba samu#ao adgils, samu#ao ubans, binas, kerZo nakveTs! saobieqto sagangebo situaciis #edegebi ar scildeba ekonomikis obieqtis sa$Rvrebs da maTi likvidacia #esaZlebelia sakuTari ZalebiTa da resursebiT! a*gilobrivi sagangebo situacia xasiaTdeba dasaxlebuli &unqtis, qalaqis an raionis sa$Rvreb#i gavrcelebis mas#tabiT1 misi #edegebis likvidacia #esaZlebelia adgilobrivi da #esabamisad, qalaqis an raionis ZalebiTa da resursebiT! regionuli sagangebo situaciia xasiaTdeba erTdroulad ramdenime dasaxlebul &unqtsa an romelime region#i gavrcelebis mas#tabiT1 misi #edegebis likvidacia #esaZlebelia regionuli ZalebiTa da resursebiT! nacionaluri sagangebo situaciia xasiaTdeba saxelm%i os sa$Rvrebs #igniT mni#vnelovan teritoria$e gavrcelebis mas#tabebiT1 misi #edegebis likvidaciisaTvis ZiriTadad gamoi"eneba saxelm%i o Zalebi da resursebi! aseve exmarebian sa$RvargareTis Zalebi! globaluri sagangebo situaciebi, rogorc %esi, Tavis #edegebiT moicavs ramdenime saxelm%i os teritorias! am #edegebis likvidacia

saWiroebs rogorc am saxelm%i oebis Zalebis da resursebis gamo"enebas, aseve saerTa#oriso sa$ogadoebis Zalebis Tanamoqmedebas! bunebrivi xasiaTis sagangebo situacia sa#i#i bunebrivi movlena, anu stiqiuri ubedurebaa, romelsac miekuTvneba* geo+i/ikuri saxi aTo movlenebi* mi%isZvra, vulkanis moqmedebani! geologiuri saxi aTo movlenebi* me%"eri, seluri nakadi, )amonaqcevebi, $vavi, kldis )amonarecxi, Rvarco i, t"is $olis )amoqceva, amra$ia, ero$ia, qvaTacvena, mtvris qari#xali! meteorologiuri da agrometeorologiuri saxi aTo movlenebia* qari#xali, grigali, #tormi, qarborbala,tornado-, qartexili, msxvili set"va, Zlieri kokis&iruli %vima, didTovlianoba, Zlieri mo"inva, Zlieri qarbuqi, Zlieri sicxe, Zlieri nisli, gvalva, xor#aki,cxeli garemo-! sa/0vao /idrologiuri saxi To movlenebia* tro&ikuli cikolonebi ,tai uni-, Zlieri Relva, $Rvis donis Zlieri r"eva, Zlieri %"lis Relva navsadgureb#i! 1i*rologiuri saxi To movlenebia* %"aldidoba, %"lis donis a%eva, %"lis niaRvari, %"lis dabali doneebi, gruntis %"lebis donis a%eva,datborvebi-! bunebrivi xanZrebia* sagangebo saxanZro sa#i#roeba, t"is xanZari, tor is xanZari, xanZari &uris "aneb#i da ste&eb#i! teqnogenuri xasiaTis sagangebo situacia ( aris teqnos ero#i momxdari avaria da katastro a, romelsac Tan axlavs adamianis msxver&li da momsaxure &ersonalis 'anmrTelobisa da mimdebare garemos &irda&iri an ara&irda&iri da$ianeba! maT miekuTvneba* satrans&orto avariebi da katastro ebi xanZrebi da a eTqebebi

avariebi

Zliermoqmedi

#xamiani

nivTierebebis

,Zm#n-

m%armoebel, gadamamu#avebel da #emnaxvel obieqteb$e avariebi radiaqtiuri nivTierebebis gamo rqveviT avariebi biologiurad saxi aTo obieqteb$e nagebobebis uecari ngreva eleqtroenergetikuli sistemebis avariebi

/idrodinamikuri avariebi

mo*uli "". bunebrivi xasia,is stiqiuri ube*urebebi 2.1 stiqiuri ube*urebebis, sa-armoo avariebisa *a katastro+ebis saxeebi
stiqiuri ube*urebebi rogorc ( es bunebis da movlenebia, i%veven romlebic %armoiqmnebian, %esi, uecrad mosaxleobis

cxovelmoqmedebis mkveTr darRvevas, adamianTa da saso lo-sameurneo cxovelTa msxver&ls, materialur aseulobaTa ngrevasa da ganadgurebs! stiqiur ubedurebebs ekuTvnis mi%isZvra, %"aldidoba, grigali, qarborbala, Rvarco i, me%"eri, t"isa da tor is xanZrebi! avaria ( es aris #enobis, nagebobis, matareblis, gemis, TviTm rinavis, manqnis, da$gis gauTvalis%inebeli gamosvla m%"obridan, da$ianeba, dangreva da sxva! katastro+a ( ganadgureba, daRu&va, samxedro damarcxeba, dangreva, #emaZr%unebeli moulodneli ubedureba, romelsac Tan axlavs adamianis sicocxlis xel"o a!

2.2 stiqiuri ube*urebebis, avariebisa *a katastro+ebis #e*egebis likvi*aciis amocanebi


sa%armoo avariebisa da stiqiuri ubedurebebis #edegebis likvidacia moicavs umokles dro#i "vela )asatarebel RonisZiebaT aRmo)enas, erTobliobas, da$ianebis mosaxleobisaTvis saxis daxmarebis

,dasnebovnebis- kereb#i!! #esabamisad arsebobs katastro ebis, stiqiuri ubedurebebisa da avariebis #edegebis likvidaciis organi$aciuli da sain+inro RonisZiebaTa eqvsi 'gu i*

6 'gu i ( stiqiur ubedurebaTa da avariaTa &rogno$i, m$is aqtiur movlenaTa ciklurobis kanon$omirebis, kosmosuri, meteorologiur, seismur, vulkanur, gliaciologiur biologiur da sxva &rogno$Ta statistikuri monacemebis gaangari#ebaTa )aTvliT1 66 'gu i ( brZola stiqiur ubedurebebsa da sa%armoo avariebTan moicavs mosalodneli ubedurebis #esaxeb mosaxleobis ga rTxilebasa da #emdgomi ngrevisa da danakargebis #emcirebas1 666 'gu i ( ma#veli da sxva gadaudebeli samu#aoebis stiqiuri ubedurebisa da sa%armoo avariebis kerebis raioneb#i! e!i! sain+inro da$vervis )atareba, ngrevis moculobisa da xarisxis, mo%amluli $onis mas#tabis, xanZris gavrcelebis sis%ra isa da mimarTulebis, datborvis, mo%amvlisa da sxvaTa dasadgenad1 im obieqtebisa da dasaxlebuli &unqtebis gamovlena, romlebsac u#ualod emuqreba sa#i#roeba! 67 'gu i ( da$aralebuli raionebis mosaxleobisaRvis materialuri da sxva daxmarebis aRmo)ena! 7 'gu i ( dasaxlebuli &unqtebis, samre%velo sa%armoebisa da saxalxo meurneobis sxva obieqtebis droebiTi, xolo #emdeg saboloo ka&italuri aRdgena1 na%ilobrivi rekonstruqciiT dangreuli da da$ianebuli samoqalaqo da samre%velo #enobebisa da nagebobebis, %"aroebis, komunaluri da energetikuli qselebis, kav#irgabmulobisa da tras&ortis komunikaciebis, maT #oris rkinig$is, saavtomobilo g$ebis, xidebis, aerodromebisa da navsadgurebis, saso lo sameurneo savargulebis aRdgena, istoriis, xelovnebisa da arqiteqturis unikaluri Zeglebis restavracia da konservacia, sruliad dangreulis nacvlad axali #enobebisa da nagebobebis ageba1 76 'gu i ( sain+inro-teqnikuri RonisZiebebi saxalxo meurneobis obieqtebis m"ari mu#aobis da nagebobebis mdgradobis asamaRleblad

avariebisa da katasto ebis ganmeorebas! &ro ilaqtikuri samu#aoebis )atareba! #emdgomi ngrevis Tavidan asacileblad xalxis, materialuri aseulobaTa da xelovnebis nimu#Ta dasacavad! stiqiuri ubedurebebis, avariebisa da katastro ebis #edegebis likvidaciisas "vela$e rTuli da #romatevadia RonisZiebaTa 666 da 7 'gu eb#i #emavali samu#aoebi!

2.3 mi-is2vra
dRes ukve dadgenilia, rom mi%isZvris gamom%vevi mi$e$ebi met%ilad dakav#irebulia dedami%is %iaR#i drekadi Zabvebis dagrovebasa da mis s%ra ganmuxtvasTan,! maTi keris siRrme 500km-is argleb#ia!mi%isZvris %armom#obi mi$e$ebi #eiZleba i"os agreTve vulkanuri &rocesebi da )aqceviTi an $vavuri movlenebi, romlebic dedami%is $eda&ir$e i%vevs lokalurad gamovlenil sust biZgebs! mi%isZvris 1i.ocentri ( adgili dedami%is %iaR#i, saidanac dasabami mieca qanebis rRvevas1 e&icentri ( /i&ocentris gegmili dedami%is $eda&ir$e1 kera ( sasruli sididis are dedami%is %iaR#i, romelic &otenciuri energiis s%ra ad gardaqmnis #edegad siTburi energiis gamo"o isa da drekadi talRebis gamosxivebis %"aro xdeba1 /i&ocentris koordinatebi1 dro kera#i, anu mi%isZvris %armoqmnis momenti1 e&icentruli dro anu e&icentr#i #er"evis da%"ebis dro! damu#avebulia ramodenime saxis 82 baliani ,i"eneben ZiriTadad evro&asa da amerika#i- da 5 baliani ,i"eneben ia&onia#i- skala! qvemoT mogv"avs 82 baliani skalis aR%era* 1 bali - ar #eigrZnoba mosaxleobi mier!

2 bali - #eigrZnoba mxolod $ogierTis mier, romlebic im"o ebian %"nar mdgomareoba#i, gansakuTrebiT #enobebis $eda sarTuleb#i! 3 bali - bevri #eigrZnobs! #enobeb#i dakidebuli sagnebi sustad qanaobs, #eiZleba arc )aTvalon mi%isZvrad! ) bali - umravlesoba #eigrZnobs #enobeb#i, xolo $ogierTi #enobis gareTac! dakidebuli sagnebi mni#vnelovnad qanaobs! avtomobilebi adgilidan iZvris! an'rebi, WurWeli, #eminuli karebi $an$arebs, Wiqebi %krialebs, xis kedlebi da )ar)oebi tkacunobs! 5 bali - umravlesobis mier #eigrZnoba, rogorc #enobis #igniT, ise gareT! mZinareni iRviZeben! siTxe WurWel#i irxeva da na%ilobrivad iRvreba! mcire $omis sagnebi adgilidan iZvris an "iravdeba! #eiZleba daimtvres minis WurWeli, karebi gaiRos, ga)erdes saaTis qanqara, xandaxan irxeva xeebi da svetebi! 6 bali - #eigrZnobs "vela! bevrs #i#i moicavs, $ogi gamorbis #enobidan! adamianebs siaruli uWirT, sasadilo da minis WurWeli imtvreva, skdeba $ogierTi an'ris mina! mcire $omis sagnebi Taroebidan cviva, kedlebidan suraTebi vardeba! #eiZleba gadaadgildes ave'i! D kategoriis qvisa da aguris #enobebis baTqa##i )ndeba na&ralebi! rekavs eklesiebisa da skolebis $arebi! xeebi da bu)qebi #esam)nevad ir"eva! ' bali - mosaxleoba #e#inebulia, Znelia erT adgil$e ga)ereba! mZRolebi moZraobis dros am)neven manqanebis r"evas! dakidebuli sagnebi qanaobs, imtvreva ave'i! $iandeba Rumelebis milebi! vardeba cudad damagrebuli agurebi, kramitebi da qvebi1 #enobidan cviva karni$i, araarmirebuli &ara&eti da arqiteqturuli morTuloba! D kategoriis qvisa da aguris nagebobebi $iandeba! )ndeba na&ralebi #eim)neva talRebi, qvi#iani C kategoriis saxleb#i! %"alsacaveb#i da qvi#aqviani sana&iroebis mcire

)amococeba! rekavs didi $arebi, $iandeba betonis sar%"avi arxebi!

80

8 bali - saerTo #i#ia, &anikis ni#nebi! Znelia avtomanqanebis marTva! cviva baTqa#i1 ingreva $ogirTi agurisa da qvis kedlebi! daiZvris da cviva Rumelisa da qarxnis milebi, Zeglebi, ko#kebi da av$ebi, roml1ebic maRal sa"rdeneb$ea damagrebuli! daumagrebeli karkasis saxlebi gadaadgildeba udamentidan! D kategoriis qvisa da aguris #enobebi mZimed $iandeba! $iandeba da na%ilobriv ingreva C kategoriis saxlebi, $iandeba $ogierTi B kategoriis saxli, A kategoriis saxleb#i da$ianeba ar #eim)neva! imtvreva mom&ali sa"rdenebi, t"deba xis totebi! %"aroebsa da WaburRileb#i #eiZleba #eicvalos %"lis debiti da tem&eratura! svel niadag#i da cicabo erdobeb$e )ndeba b$arebi! & bali - sa"ovelTao #i#ia! kargad nagebi #enobebi $iandeba! #enobis D kategoriis qvisa da aguris saxlebis ngreva1 mZime #igniT didi ngrevaa! xdeba s&ecialurad daumagrebeli karkasis saxlebis gadaadgileba! da$ianeba! $og'er mTliani ngreva C kategoriis saxlebisa1 B kategoriis saxlebi Rebulobs serio$ul da$ianebas! undamentebi $iandeba! %"alsacavebi serio$ulad $iandeba! skdeba mi%isqve#a %"alsadenis milebi! #esam)nevia na&ralebi niadag#i! niadagidan amodis #adrevani, romelic qmnis qvi#is "els! 1! bali - aguris, qvisa da karkasis saxlebis umravlesoba ingreva undamentebTan erTad! ingreva $ogierTi kargad na#eni xis saxli da xidi! serio$ulad $iandeba ka#xalebi, navsadgomebi, 'ebirebi, )ndeba didi me%"erebi! arxebidan, mdinareebidan da tbebidan amoiRvreba %"ali! &la+ebisa da mdinareebis qveda %elis na&ireb$e amoi"reba sila da #lami! msubuqad iRuneba liandagi! 11 bali - aguris, qvisa da xis #enobebis umetesoba ingreva! ingreva $ogierTi xidi! niadag#i )ndeba didi na&ralebi! mi%isqve#a %"alsadeni milebi mTlianad gamodis m%"obridan! Zlier iRuneba liandagi!

88

12 bali

sa"ovelTao

ngrevaa!

xdeba

mTis

qanebis

masivebis

gadaadgileba! $eda&ir$e )ans mi%is talRebi! land#a tis xiluli cvlileba! sagnebs isvris /aer#i!

2.3.1 mi-is2vris -armo#obis mi/e/ebi


mi%isZvrebi xdeba dedami%is %iaR#i da amitom aucilebelia %armodgena gvqondes mis agebuleba$e da mas#i mimdinare &roceseb$e! mi%isqve#a biZgis %armoqmnis meqani$mis anali$i gvi)venebs, rom mi%isZvra dedami%is qerqisa da mantiis nivTierebis reaqciaa, im teqtonur daZabuloba$e, romelic dedami%is %iaR#i grovdeba! mi%isZvris kerebi ganlagebulia sxvadasxva siRrme$e, dedami%is qerqis argleb#i u ro x#irad ,20-00km siRrme$e-! mi%isZvris dros mi%isZvris siZliere ganisa$Rvreba baleb#i, romliTac e&icentr#i #er"evis intensiuroba! intensiurobis asdeba Tavisu ldeba kinetikuri energiis udidesi raodenoba! gansa$RvrisaTvis

gamoi"eneba seismuri skala! arsebobs sxvadasxva seismuri skala, romleb#ic rxevis intensiuroba #e asebulia #enobebis da$ianebis, gruntis nar)eni de ormaciis mas#tabis da gamovlenis ormisa da mi%isZvris sxva garegani aqtorebis mixedviT!

2.3.2 mi-is2vris .rogno/ireba


mi%isZvris &rogno$is erT-erTi saxe ( seismuri daraioneba ( ukve ganixileba rogorc sakamaod dasabuTebuli! seismuri daraioneba, rogorc TviT dasaxeleba u)venebs, gvaZlevs %armodgenas ama Tu im raionisaTvis

82

ama Tu im drois interval#i, ra maqsimaluri intensivobis mi%isZvra aris mosalodneli! aRsani#navia, rom mi%isZvris dros &rogno$ireba uaRresad Znelad amosaxsneli amocanaa! es gansakuTrebiT mka iod igrZnoba s%ored axla, rodesac ukve dagrovda garkveuli statistika iseTi mi%isZvrebisa, romlebic moxda s&ecialuri &rognostikuli a&araturiT aRWurvil raioneb#i! ganvixiloT is ideebi, romlebic sa uZvlad udevs mi%isZvris &rogno$s dro#i! mTavari albaT is aris, rom am+amad mi%isZvris kera#i mimdinare &rocesi ganixileba ara rogorc m"isieri, katastro uli aqti, aramed &rocesi, romlis mxolod inalur na%ils %armoadgens sakuTriv magistraluri rRvevis ga)ena! i$ikuri modelebis mixedviT, m"ar sxeul$e modebuli %neva i%vevs mikrob$arebis ga)enas, romlebic #emdgom erTiandeba da qmnis sul u ro did b$arebs, vidre udidesi b$ari sabolood ar miaR%evs e!%! gri itsis b$aris $omas! amis #emdeg es didi b$ari i$rdeba daaxloebiT ganivi drekadi talRis gavrcelebis sis%ra iT sxeulis srul da#lamde! s%ored am e!%! dinamikur a$as ukav#irdeba mi%isZvris damangreveli e eqti! dakvirvebebi da miRebulia bevri mni#vnelovani daskvna mi%isZvris &rogno$is #esaZleblobis #esaxeb! saqarTvelo#i sami &rogno$uli &oligonia* Tbilisis, engur/esisa da 'avaxeTis $egnis, romelTa mu#aobas %armarTavs sacdel-meToduri geo i$ikuri eqs&edicia!!

2.3.3 mi-is2vrebi saqar,velo#i


kacobriobas axsovs mso lio#i momxdari mravali katastro uli mi%isZvra, romlebic aR%erilia istoriul dokumenteb#i!

80

2.3.) mi-is2vris saxeobebi


mi%isZvris erT-erTi saxeobaa vulkanuri mi%isZvra, romelic %armoi#oba vulkanuri amo rqvevis #edegad! vulkanur amo rqvevas Tan sdevs didZali energiis gamo"o a, iseve rogorc birTvuli a eTqebisas! vulkanuri amo rqvevis %inamorbedia mi%isqve#a guguni, dart"mebi da sxvadasxva Zalis mi%isqve#a r"eva! erdobeb$e da vulkanis krater#i )ndeba b$arebi, saidanac amoi rqveva maxr)obela ga$i an cxeli %"ali! mi%isZvra romelic gamo%veulia meteoritis )amovardniT an a eTqebiT, anda sxva kosmosuri sxeulebis )amovardniT! aseTi mi%isZvrebi i#viaTobas %armoadgens! aseT mi%isZvrebs Tan axlavs mZime, $og'er katastro uli #edegebi, romlebic iseTivea rogorc birTvuli a eTqeba! magram maT ar aqvT #emoR%evadi radiacia da radioaqtiuri mo%amvlis Zala!

2.3.5 mi-is2vris #e*egebis likvi*aciis 0onis2iebebi


mosaxleobis reagireba mi%isZvra$e i%"eba misi da%"ebis momentidan, &irvelive biZgebis #egrZnobidan! rac #eiZleba s%ra ad unda datovos #enoba, xolo Tu amas ver moas%rebs ( dadges karebis an an'ris TaRis %ve#! #enoba#i dar)enis #emTxveva#i "uradReba unda mieqces baTqa#is, armaturis, %ignis karadebis, WurWleulis Taroebis )amovardnis an gadmobrunebis sa#i#roebas! qu)a#i m"o i adamiani ar unda dadges #enobis an sxva nagebobis gverdiT, unda gadairbinos qu)is #uagul#i an sxva Tavisu al dsaxlebul adgil$e!

82

dau#vebelia adamianTa "o na adviladaalebad an Zliermoqmed #xamian nivTierebaTa m%armoebel an #emnaxvel obieqtTa teritoria$e! "ovlTvis saWiroa gvaxsovdes, rom adamianebs x#irad a"enebs travmas #u#is, #i eris, kramitis namsxvrevebi, rkinis saxuravis nagle'ebi, icrebi da sxva )amovardnili sagnebi! gansakuTrebul sa#i#roebas %armoadgens da%"vetili dengamtari mavTulebi! mi%isZvris #edegebis likvidaciis dros udidesi mni#vneloba eniWeba kargad organi$ebul in ormacias! cnoba mi%isZvris unda #esaxeb i"os da mosaxleobisaTvis imoqmedos! rekomendaciebis gadacema mka iod,

gasagebad, konkretuli miTiTebebiT vin, sad da rogor unda moiqces da

2.)3lan*#a+turi xan2rebi *a ma,,an br2ola


2.).1 lan*#a+turi xan2rebis saxeobebi
xanZari %armoadgens %vas, romelic vrceldeba stiqiurad! xanZari #eiZleba i"os t"is, Waobis ,tor is- tundris, ler%mis da mindvris ,mom%i ebuli &uris-! land#a turi xanZari %armoadgens sa#i# stiqiur ubedurebas! is anadgurebs Zvir as masalas ( t"es, tor s, &urs da sxva! mas gaa)nia serio$uli gamanadgurebeli $ona#i! xanZari i%vevs didi raodenobiT gakvamlianebas, rac gamaRi$ianeblad moqmedebs adamianeb$e da cxoveleb$e, $ogierT #emTxveva#i ki i%vevs maT mo%amvlas nax#iro+angiT! xanZari aqtorebi, romelTagan ZiriTadia maRali tem&eratura, rac i%vevs "ovelive imis aalebas, rac ki moxvdeba xanZris

83

aqveiTebs mxedvelobis ares da axdens uar"o iT siqologiur $emoqmedebas adamianeb$e! saxeobis mixedviT xanZari i"o a* 8! t"is xanZari ( dabali da maRali! 2! mi%isqve#a xanZari ( tor is da niadagis!

2.).2 t4is xan2ari


t"is xanZari gamo%veulia sxvadasxva mi$e$ebiT! u&irvelesad unda gamoi"os xanZari gamo%veuli u"uradRebobiT! t"is xanZari )ndeba Weqaquxilis dros, aseve calkeuli &atara xanZrebi #eiZleba gamoi%vios amindis cvalebadobam, igi didad aris damokidebuli /aeris tem&eratura$e, qar$e da sxva! t"eebs xanZris sa#i#roebis mixedviT or ZiriTad 'gu ebad "o en* wiwvian , iWvi, naZvi, soWi- da foTlovan ,ar"i, neker)xali, muxa, verxvi da sxva- t"eebad! oTlovani t"eebisaTvis damaxasiaTebelia xanZris umni#vnelovanesi sa rTxe! u ro x#irad ekideba m#ral %i%vian xeebs ( xevsurs, %iTeli mocvis bu)qnars da $ogierT maT saxesxvaobas! sa%vavi masala t"e#i erTnairi ar aris ,samu#ao merqani, bu)qnari, mcenareuli sa ari, ar)xi, tor i da sxva- im"o eba sxvadasxvanair struqturul erToblioba#i, sxvadasxvanairadaa ganlagebuli teritoria$e! erTnairad ar i%vis xanZarsa#i#i se$onis sxvadsxva &eriod#i da sxvadasxvanairad reagirebs amindis cvlileba$e! ganasxvaveben t"is xanZris sam ZiriTad saxeobas* qve*a, /e*a *a mi-isqve#a xan2reba*. t"is qveda xanZari %armoi#oba %i%vovanTa, oTlovan bu)qnarebis, niadagis $eda&iris cocxali sa aris ,xavsi, balaxi-, naxevrad bu)qnaris da mkvdari niadagis sa aris %visagan! qveda xanZari aris ori saxis* )qari da m"ari ,mdgradi-! )qari xanZris damaxasiaTebelia )qari

84

gavrcelebis ali, kvamli )veulebriv nacris eria! )qari xanZris dros cecxlis gavrceleba aR%evs asobiT metrs, $og #emTxveva#i ramdenime km:saaT#i! )qari xanZris gavceleba mimdinareobs araTanabrad! m"ari qveda xanZris damaxasiaTebelia, is rom igi mTlianad %vavs mi%is $eda&iris sa ars, cecxlis alis simaRle u ro metia, vidre )qari xanZrisa da aR%evs or metrs! xolo xanZris keris gavrcelebis sis%ra e didi ar aris da ar aRemateba ramdenime asobiT metrs saaT#i! Zlieri qarisa da metad daxergilobis &irobeb#i cecxlis kvamlisagan da &atar-&atara totebisagan x#irad %armoiqmneba grigaliseburi sveti! isini didi si)qariT mii%even %in qaris mimarTulebiT da gadaaqvT ra cecxli did manZil$e, maTi mi$e$iT %armoiqmneba xanZris axali kerebi! t"is maRali xanZris dros i%vis ara marto mi%is $eda sa ari, aramed mTlianad xeebi! t"is maRali xanZari, rogorc %esi %armoi#oba da vrceldeba qveda xanZrisagan! #eiZleba i"os agreTve m%vervalis xanZari, rodesac i%vis mxolod xeebis %veroebi! aseTi xanZari mokle droisaa! $eda xanZari iseve rogorc qveda xanZari i"o a or 'gu ad* )qari da m"ari ,mdgradi-!! maRali m"ari xanZrisaTvis damaxasiaTebelia is, rom cecxli moZraobs $eda sa aridan xeTa m%vervalebamde, kvamli muqi ruxi erisaa! $eda xanZris dros gamoi"o a didi raodenobis siTbo! cecxlis alis simaRle 800 metr$e mets aR%evs! maRal xanZars Tan axlavs cecxlis intensiuri gadasrola did manZil$e, $og'er ramodenime kilometr$e! mi%isqve#a xanZrebi es iseTi xanZrebia, romlis drosac i%vis tor is ena, romelic t"is masivis qve#aa gan enili! aseTi xanZari %armoi#oba u ro x#irad $a xulis bolos, rogorc qveda an maRali t"is xanZris gagrZeleba! 2.).2.1 0onis2iebebi t4is xan2ris likvi*aciisa,vis

85

t"is xanZris keris aRmo)enisTanave, saWiroa "vela $omebis miReba mis )asaqrobad, adamianTa, cxovelebisa, saso lo-sameurneo da materialur aseulobaTa gadasar)enad, xanZris #esaxeb dau"ovnebliv unda ecnobos saxanZro dacvis organoebs, &olocias, adgilobrivi xelisu lebis organoebs! masiuri t"is xanZrebTan brZola #eiZleba i"os xangrZlivi da miiRos gaWianurebuli xasiaTi! igi ar %"deba arc dRe da arc Rame da mimdinareobs garemosaTvis mZime &irobeb#i! t"is xanZris lokali$aciisa da likvidaciis samu#aoebi i%"eba xanZris keris da$verviT, radgan mxolod detaluri da$vervis #edegad #eiZleba miRebul iqnas dasabuTebuli gada%"vetileba! xanZris da$vervis "vela$e o&eratiul sa#ualebas %armoadgens s&ecialuri mo%"obilobiT aRWurvili TviTm rinavebi da vertm renebi, romlebic umokles vada#i iZlevian cnobebs xanZris %armo#obisa da misi keris daxasiaTebis #esaxeb! t"is xanZrebis )aqroba#i aqtiurad ebmeba adgilobrivi mosaxleoba, garda axalga$rdobisa, romelTac ar #eusrulebiaT 88 %eli, orsuli da )vilbav#viani qalebi! u#ualod cecxlis &iras momu#ave adamianebi u$runvel"o ili unda iqnen s&ectansacmliT, )a)qanebiT, kvamlsa%inaaRmdego niRbebiT da air%inaRebiT! Tu dakvamlul $ona#i xilvadoba 80 m-$e naklebia, am $ona#i #esvla ar #eiZleba! xanZris )aqrobis da%"ebamde xelmZRvanelma unda gansa$Rvros Tav#esa ris adgili mdelo$e, %"alsacavis na&ir$e da a!#! romlebTanac misasvleli g$ebi unda icodes "velam! moqmedi xanZris $ona#i Ramis gasaTevi adgilis mo%"oba akrZalulia! dasasvenebeli adgilebis ganlageba #eiZleba lokali$ebuli xanZris adgilidan 800 metris da#orebiT!

88

nebismieri ganviTarebisaTvis

xanZris saWiroa

%armo#obisaTvis sami kom&onentis

da

misi

#emdgomi

urTierTmoqmedeba*

sa%vavi masala, /aeris nakadi da sa%vavi masalis aalebis %"aro! Zal$e didi mni#vneliba eniWeba %inas%ar RonisZiebebs t"isa da tor is xanZris Tavidan asacileblad! xanZris %armo#oba$e amindisa da adgilmdebareobis moqmedebis #e aseba xdeba meteobiuleteniT, t"is rukebiTa da s&ecialuri aR%erilobiT! xanZarsa#i#i t"eebisa da tor is adgilebis u ro sruli #e asebisaTvis saWiroa raionis detaluri da$verva da #es%avla! t"is ga$rdil xanZarsa#i# garegan ni#nebs %armoadgens TiTqmis gamxmari mcenareTa didi raodenoba! oTlis, %i%visa da totebis u ro intensiuri cvena /qmnis gadidebul sa rTxes! gvalvis dros t"is xanZris intensiuri gavrcelebis sisuste! &rogno$is monacemebis sa uZvel$e tardeba saxanZro-&ro ilaqtikuri RonisZiebebi! agreTve, xanZrebis s%ra i likvidaciisaTvis da sa#i#roebis Tavidan acilebisaTvis t"is xanZarsa#i# ubneb$e iqmneba xanZarsa%inaaRmdego $Rudeebi! aqtors %armoadgens /aeris tenianoba da qaris

2.).3 tor+is xan2ari


tor is xanZari #eiZleba %armoi#vas t"is xanZris gare#e, tor is damamu#avebel raioneb#i da tor is Waobeb#i! aseTi xanZari x#irad moicavs did teritoriebs da Znelad )asaqrobia! tor i m"ari sa%vavia da %armoiqmneba Waobis mcenareTa nar)enebis arasruli xr%nis #edegad, +angbadis mi%odebis ukmarisobisa da maRali tenianobis &irobeb#i! mcenareebis arasruli xr%nis #edegad tor i TandaTan grovdeba niadag#i da tor is sabados enas %armoqmnis tor is

89

xanZari x#irad moicavs did teritorias da Zneli )asaqrobia! sa#i#roeba mdgomareobs ima#i, rom %va x#irad %armoebs mi%is qve#! tor is %visagan %armoi#oba mi%isqve#a adgilebi, romlebic #esaZlebelia )aingres da )aitanos xalxic da teqnikac! xanZris qrobisas tor is mo&ovebisa da #robis vel$e qarian mxares #eqmnilia ori 'gu i! saxanZro qvedana"o is &irveli 'gu i axdens %vis likvidacias xanZris gavrcelebis ront$e! meore 'gu i ki gadat"orcnili na&er%klebidan %armoqmnil keras aqrobs! tor is xanZars aqroben aseve Txrilebis gaTxriT siRrmiT gruntis mineralur enamde! xanZris gavrcelebis sa$Rvrebis gansa$Rvris #emdeg Txrian Txrilis $eda na%ils siganiT araumetes 0,53-8 m! es samu#ao sruldeba xeliT an Txrilis mTxrelTa daxmarebiT an eTqebadi nivTierebebis a eTqebis g$iT! Txrili unda mom$addes masTan cecxlis misvlis momentamde da sasurvelia igi %"liT gaivsos! am meTodis gamo"enebisas moqmedi kera saWiroebs mudmiv meTval"ureobas, xolo Txril$e %vis keris gaRvivebisas ( dau"ovnebliv likvidacias!

2.5 qari#xali, grigali *a qarborbala *a ma,i likvi*aciis 0onis2iebebi


stiqiuri ubedurebis saxeobebia qari#xali, grigali da qarborbala! es aris /aeris an qaris katastro uli si)qariT moZraoba, rac $og'er i%vevs asiaTasobiT adamianis, cxovelebisa da gemebis daRu&vas, qalaqebisa da so lebis ngrevas, saxlebis iseTive da$ianebas, rogorc mi%isZvris dros! qaris si)qare qari#xlis, grigalis da qarborbalis dros mer"eobs 0-dan $ebgeramde!;qaris sis%ra is gradacia, romelic mau%"ebelia misi sa#i#

20

stiqia#i gada$rdisa, adre ganisa$Rvreboda 82 baliani skaliT miRebul iqna mso lio meteorologiuri organi$aciis mier! grigals u%odeben udidesi damangreveli Zalis da xangZlivad moqmed qars! igi "vela ers anadgurebs Tavis g$a$e* amtvrevs xeebs, angrevs #enoba-nagebobebs! $Rva$e grigali i%vevs talRebs, rac a erxebs naosnobas da x#irad i%vevs gemebis daRu&vas!grigalis Zala aris 82 bali! qari#xali %armoadgens grigalisa da #tormis nairsaxeobas! qari#xali arsebobs mtvriani, nakadisebri, #avi, %iTeli, "viTel-%iTeli, TeTri, siliani, Tovliani da sxva! qari#xalis si)qare naklebia vidre grigalisa rac i%vevs niadagis $eda enis gamo#robas da gamo itvas- ero$ias! mcenareTa esvTa sistemis gatitvlebas da maT daRu&vas! naTesebis na%ili, gansakuTrebiT dablob#i, #eiZleba da aruli iqnes mi%iT! qarborbala %armoadgens atmos erul grigals, %armoi#oba elWeqis Rrubleb#i, #emdeg vrceldeba Zirs dedami%isken! x#irad dedami%amde cibrutuli moZraobiT, romelsac aqvs gadabrunebuli Zabris orma! &irvel rig#i magrdeba nagebobebi, saxlebi, sxvadasxvagvari konstruqciebi! aucilebelia "velgan daiketos an'rebi, karebebi, sxvenebi, #einaxos sagnebi, romelTac #euZliaT adamianis da#aveba! grigalis, qari#xalis da qarborbalis dros mosaxleobis mier saWiro %esebis dacva mni#vnelovnad amcirebs stiqiuri ubedurebebiT mi"enebul $arals!

2.6 -4al*i*oba, 0varco+i, me-4eri *a ma,i likvi*acia


2.6.1 -4al*i*oba

28

-4al*i*oba . %armoadgens adgilmdebareobis mni#vnelovani arTobis %"liT datborvas mdinareebis, tbebis an $Rvis donis a%evis #emTxveva#i, rac %armoiqmneba sxvadasxva mi$e$ebiT da xdeba %lis "vela dros! umetes #emTxveveb#i %"aldidobis ZiriTadi mi$e$ebia kokis&iruli %vimebi, Tovlisa da "inulis intensiuri dnoba, mdinareTa %"almovardna! gansakuTrebiT sa#i#roebas %armoadgens me%"erebiT, mTis qanebis )amorecxviT da ka#xalebis garRveviT gamo%veuli %"aldidobebi! cunami aris udidesi ganadgurebis %"aro! %"aldidobis dros evakuaciis %in "vela moqalaqe Tavisi saxlis, binis dacvis mi$niT atarebs saTanado samu#aos* gamorTavs %"als, ga$s, eleqtroenergias, sao'axo nivTebs ganalagebs $emo sarTul#i, gaaqvs e$odan saso lo-sameurneo inventari1 droulad cxaddebian evakuaciisaTvis #ekrebis adgil$e da Tan aqvT sabuTebi! "vela moqalaqe valdebulia gamoi)inos didi Tav#ekaveba da ar a"ves &anikas! adamianebi, romlebic %"aldidobis dros aRmo)ndebian %"al#i, Tavidan unda moicilon mZime tansacmeli da exsacmeli, gacuron an exiT gaemarTon dautboravi adgilisaken! aseve "vela adamianis movaleobaa daxr)obas gadaar)inos %"al#i moxvedrili u&irvelesi adamianebi!

2.6.2 0varco+ebi *a me-4eri


0varco+ebi %armoi#obian kokis&iruli %vimebis, mTis Tovlisa da "inulebis intensiuri dnobisagan, aseve mi%isZvris #edegad! esaa mTis mdinareTa kala&ot#i momdinare %"al#i )a"rili qvi#a, Tixa, RorRi, qvis namtvrevebi, xeebi da sxva!

22

Rvarco ebi gansxvavdebian erTmaneTisagan Tavisi moZraobis xasiaTiT! me-4eri x#iri movlenaa mso lios bevr qve"ana#i! es aris mTebidan da erdobebidan mo%"vetili gruntis masa! me%"erebi %armoi#obian erdobis ama Tu im arTob$e $Rvis $virTebiT an mdinaris dinebiT, gamoti viT an atmos eruli naleqebisagan datenianebiT niadagis sam"aros #esustebis #edegad! aseve mi%isqve#a %"lebisa da gare#e Zalebis, gansakuTrebiT seismuri rxevebis $emoqmedebis #edegad! me%"eri #eiZleba gamoi%vios adgilmdebareobis aras%ori geologiuri daskvnis &irobeb#i mimdinare sam#eneblo samu#aoebmac! Rvarco uli niaRvris %inaaRmdeg brZolis "vela$e u ro e eqturi sa#ualebaa mosaxleobis "vela kategoriis daxmarebiT organi$aciul, sameurneo, agrotenikur, sat"eomeloraciul da /idroteqnikur %inas%ar )atarebul RonisZiebaTa kom&leqsi! Rvarco sa#i#i raionebis mosaxleoba valdebulia mtkiced icavdes t"eka vis, mi%aTmoqmedebisa da saqonlis Zovebis arsebul rekomendaciebs!

mo*uli """. biologiur(socialuri sagangebo situaciebi. 3.1.. e.i*emia, e.i/oto.ia *a e.i+itotia


mosaxleobisaTvis mZime ubedurebad iTvlebian e&idemia, e&i$oto&ia da e&i itotia, romlebic sxvadasxva biologiuri aqtorebis #edegad %armoi#obian droTa ganmavloba#i! e.i*emia . esaa in eqciuri daavadebis masiuri gavrceleba mosaxleobis mni#vnelovan teritoria$e!

20

udidesi mni#vneloba eniWeba in eqciuri daavadebis dasa%"isis aRmo)enas! savaldebulo saregistracio aRricxva$ea asa"vani #emdegi in eqciuri daavadebebi* muclis ti i, &arati i ,adav-, &artaxtiani ti i, m%vave da qronikuli di$interia, %iTela, &oliomieliti, cimbiris %"luli, malaria, Turquli da sxva! iseTi daavadebebi ki, rogoricaa Wiri, qolera, "viTeli cieba, naturaluri "vavili, a"vanili unda iqnen s&ecialur aRricxva$e! &irveladi keridan e&idemia #eiZleba gavrceldes mo%amvlis sxvadasxva g$ebiTa da xerxebiT! in eqciuri daavadebebis gavrceleba$e gavlenas axdens* adamianTa cxovrebis &irobebi, imuniteti, mosaxleobis saerTo sanitaruli kulturis done, samkurnalo &ro ilaqtikuri da sanitarul&ro ilaqtikuri mu#aobis done, %eli%adis dro da sxva aqtorebi! $ogierTi in eqciuri daavadebani mxolod adamianebisaTvis aris damaxasiaTebeli* a$iuri qolera, "vavili, muclis ti i da sxva! arsebobs saerTo daavadebani rogorc adamianebisaTvis, iseve cxovelebisaTvis* cimbiris %"luli, Turquli da sxva! in eqciis gadacemis g$ebi da xerxebia* sxvadasxva sasunTqi organoebis g$iT, mo%amluli &roduqtebis, ura+is da %"lis moxmarebisas, mo%amlul sagnebTan #exebiT, avadm"o adamianebTan da cxovelebTan urTierTobiT! avadm"o obis gadamtani m%erebisa da tki&ebis mier kbenisas! amasTan avadm"o obis matarebeli mcire raodenobis mikrobebisa da )xirebis moxvedrac ki i%vevs organi$mis daavadebas! mo%amlul teritoria$e in eqciuri daavadebis keris aRmocenebis #emTxveva#i unda da%esdes karantini da observacia! karantini . es aris e&idemiis sa%inaaRmdego da sare+imo RonisZiebaTa sistema, romelic mimarTulia da$ianebis kerisagan gar#emo m"o i mosaxleobis i$olacia$e da in eqciuri daavadebis kerebis likvidacia$e!

22

daavadebis keris irgvliv e%"oba #eiaraRebuli dacva, akrZalulia #esvlagamosvla, agreTve qonebis gamotana! karantin#i m"o i adamianebis momarageba xdeba arsebuli s&ecialuri &unqtebis mier mkacri samedicino kontrolis qve#! observacia . es aris sai$olacio-#em$Rudavi RonisZiebaTa sistema, romelic iTvalis%inebs #esvla-gasvlis da xalxis urTierTobis #e$Rudvas sa#i#ad gamocxadebul teritoria$e! samedicino Tval"uris gaZlierebas, in eqciur daavadebaTa gavrcelebis likvidacias! observacia #emoi argleba im in eqciur daavadebaTa aRmocenebisas, romlebic ar %armoadgenen gansakuTrebulad sa#i# 'gu s! karantinisa da observaciis #emoReba da moxsna %armoebs adgilobrivi xelisu lebis organoebis mier! imisTvis, rom e eqturad iqnes daculi mosaxleoba e&idemiis &eriod#i, saWiroa koleqtiuri da individualuri dacvis sa#ualebebi, s&ecialuri &re&aratebi ,vaqcinebi, #ratebi, baqterio agi, antibiotikebi-, aseve %"lisa da sursaTis dacvis samu#aoebi! ga)enili mosaxleoba$e! karantinis #emoRebis #emTxveva#i mosaxleobam saWiroa daicvas #emdegi %esebi* de$in eqcia unda gaukeTdes saerTo sargeblobis adgilebs, ave's, WurWels, tansacmels, exsacmels, logins, &irad nivTebs! "oveldRiurad unda %mendnen da alagebdnen binas sade$in eqcio sa#ualebebis gamo"enebiT1 in eqciuri daavadebiT eWvmitanili avadm"o is #esaxeb dau"onebliv unda #eat"obinon &oliklinikis eqims1 daavadebis keris likvidaciisaTvis saWiroa $ustad ganisa$Rvros misi sa$Rvrebi, da%esdes kontroli am teritoria$e mcxovreb

23

gaanadguron in eqciuri daavadebis gadamtanebi* virTxebi, Tagvebi, r%"ilebi, tki&ebi, taraknebi1 saxlidan gamosvlisas ixmaron sasunTqi organoebis individualuri dacvis sa#ualebebi1 ganuxrelad daicvas &iradi /igienis %esebi* x#irad, gansakuTrebiT Wamis %in sade$in eqcio xsnariT gai%mindos, #emdeg ki Tbili %"liT da sa&niT daibanos xelebi1 daicvas kvebis sanitarul-/igienuri moTxovnebi* %"ali aiRos mxolod saimedo adgilidan1 aaduRos %"ali da rZe! Tavi ar aaridos acras da %amlebis miRebas1 e.i/oto.ia . cxovelTa daavadebis arTo gavrceleba, rac didad aRemateba amave region#i )veulebrivi daavadebis dones! cxovelTa daavadebebi, rogoricaa cimbiris %"luli, Turquli da sxva daavadebebi aseve #eiZleba aRmoa)ndes adamiansac! 2005 %els saqarTvelo#i masiurad gavrcelda a rikuli Roris ciebis daavadeba, romelmac saqarTvelos TiTqmis "vela regioni moicva da masiurad gaanadgura Rori! aseve x#iria saqarTvelo#i cxoveleb#i Turquli, cimbiris %"luli, romlis aRmosa xvrelad ma#inve tardeba masobrivi RonisZiebebi maTi #emdgomi gavrcelebis Tavidan asacileblad! e.i+itotia . %armoadgens mcenareTa daavadebas, romelic xasiaTdeba #emdegi daavadebebiT* &urmarcvlovanTa +angva, romelTa da$ianebisas ikargeba mosavlis 20-50<, karto ilis sidam&le . "vela$e mavne daavadeba ,sokoTi $iandeba oTlebi, Reroebi, karto ilis bolqvebi-! bolo dros Zal$ed aris gavrcelebuli dasavleT saqarTvelo#i e!%! amerikuli &e&ela, romelic anadgurebs savargulebs! mcenareTa daavadeba da kvdoma #eiZleba i"os sxvadasxva qimiuri nivTierebebis aras%ori gamo"enebis #edegi! mag* /erbicidebis,

24

decolintebis, desikantebis da sxva nivTierebaTa garkveul do$eb#i gamo"eneba sarevelebis da veluri bu)qebis mosas&obad! /erbicidebis ganadgurebisaTvis moqmedebis xasiaTis gamo"eneba an na%ilobriv mixedviT balaxebis, i"o a* bu)qebis da xeebis ,saerTod dakninebisaTvis, srulad mcenareb$e

moqmedi

gamanadgurebeli-, damkninebeli da "vela saxis mcenareebis moms&obi! #er)eviTi moqmedeba damokidebulia do$a$e, gamo"enebis vadeb$e da xerxeb$e! #er)eviTi moqmedebis /erbicidebis arTobis erTeul$e didi do$iT gamo"enebam #eiZleba gamoi%vios mTeli mcenareulobis daRu&va! decolintebi aris nivTierebebi, romelic i%vevs oTolcvenas, misgan %"lis aorTqlebis #edegad oTlebi xdeba Ria nacris eri, iWmuWneba, TandaTan xmeba da cviva! 2 dRe-Ramis #emdeg scviva oTlis 53<-$e meti, xolo #emdeg dReb#i 90<! desikantebi . aris &re&aratebi, romelic gamoi"eneba mcenareTa oTlebis, bu)qebis da xeebis gasaxmobad! maTi sa#ualebiT damu#avebuli xeebis oTlebi icvlian ers da #eiZleba didxans ar )amocvivdnen! t"is da$ianebuli ubnebi sim%vanis saerTo on$e mkveTrad #esam)nevia! e&i$oto&isa da e&i itoto&iasTan gvevlineba* e&i$oto&osa da e&i itotiis sa%inaaRmdego &ro ilaqtikuri RonisZiebebi, mimarTuli cxovelTa da mcenareTa daavadebis aRsakveTad! derati$acia, de$inseqcia, biologiuri, qimiuri da meqanikuri brZola so lis da sat"eo meurneobis mavneblebTan ,#esxureba, #e rqveva, mavnebelTa gavrcelebis keris al"a#i moqceva ( #emoRobva-! "vela $emoT)amoTvlili RonisZiebis droulad da organi$ebulad )atareba u$runvel"o s e&i$oto&osa da e&i itotos nebismieri gamovlinebis srul likvidacias! brZolis ZiriTad moqmedebad

25

mo*uli "5. teqnogenuri xasia,is sagangebo situaciebi ).1 sa-armoo avariebi *a katastro+ebi /oga*i cnobebi
didi sa%armoo avariebi arcTu i#viaTi movlenaa dRevandel cxovreba#i! mas gana&irobebs mre%velobis, mecnierul-teqnikuri &rogresis mZa ri ganviTareba, sa%armoo teqnologiis s%ra i tem&i! es movlenebi gansakuTrebiT vlindeba ma#in, rodesac ugulvebel"o en teqnikur usa rTxoebisa da #romis dacvis moTxovnebs! es iseTi movlenebia, romlebic uecrad %"veten an arRveven samre%velo sa%armoebis mu#aobis da%esebul &rocess, m%"obridan gamo"avT manqanebi, agregatebi, komunikaciebi, nagebobebi, a$ianeben an anadgureben materialur #edegebiT! sa%armoo avariebis %armoqmnis mi$e$ebis #es%avla adasturebs mxolod maT garegnul mraval erovnebas, arsebiTad ki es mi$e$ebi #eiZleba gaerTiandes or ZiriTad 'gu #i* &irveli ( es aris $ogierTi dam&roeqteblis u&asuxismgeblo damokidebuleba %armoebis da&roeqtebisas teqnikuri usa rTxoebis moTxovnebisadmi! saamqroebis xelmZRvanelTa aranaklebi gulgrili damokidebuleba am moTxovnaTa #esrulebisadmi, a eTqebis sa#i# ubneb#i mudmivi kontrolis uqonloba! aseulobas, i%iraven adamianTa sicocxles! avariam #eiZleba gamoi%vios katastro a tragikuli, gamous%orebeli

28

mi$e$Ta meore 'gu i gan&irobebulia imiT, rom 'er kidev ar aris #ecnobili bunebis "vela movlena! drodadro aRmo)ndeboda, rom sxvadasxva qimiuri nivTierebani gansa$Rvrul #eerTebeb#i #ediodnen mZa r reaqcieb#i da i%vevdnen a eTqebas an TviTaalebas! teqnikur &rogress "ovelTvis Tan axlavs katastro a! x#irad adamiani Tavis moRva%eoba#i aR%evda iseT simaRleebs, romlebic 'er kidev ar eqvemdebareboda mis codnis dones! mi$e$Ta 'ams, romel#ic #eer%"nen teqnikis ucodinaroba, moulodneli stiqiuri ubedurebani, arakeTilsindisiereba da si)qare, mo/"veba sa#ineli tragediebi! sa%armoo avariebi #eiZleba i"os #edegi gare#e bunebrivi aqtorebis $emoqmedebisa, rogoricaa stiqiuri ubedurebani, nagebobaTa sa&roeqtosa%armoo de eqtebi, maTi eqs&loataciisa da %armoebis teqnologiuri &rocesebis darRveva! eqs&loataciis %esebisa da teqnologiuri &rocesebis darRvevebis gamo, mi%isqve#a mu#aobis &irobeb#i ,#axtebi, gvirabebi, metro&olitenebi, koleqtorebi da sxva- araerTxel momxdara ga$is ,meTnis- da mtvris a eTqeba, maRaros xanZari, nax#iris, ga$is amo rqvevebi, datborva %"lis, #lamiani masis gadmoxeTqvis #edegad, TaRebis ngreva, nagebobaTa )avardna, adamianTa da$ianeba eleqtrodeniT da kesonuri daavadebiT! didia adamianTa msxver&li iseTi avariebis dros, rodesac xdeba ga$isa da qvanax#iris mtvris a eTqeba, msxver&lis mixedviT maRaros xanZrebs uWiravs! Ria samre%velo avariebs miekuTvneba avariebi samre%velo obieqteb$e, m#eneblobeb$e, agreTve rkinig$a$e, sa/aero, saavtomobilo, milsaden da %"lis trans&ort$e, ris #edegadac %armoi#veba xanZrebi, ingreva samoqalaqo da samre%velo #enobebi, iqmneba atmos eros da$ianebis sa#i#roeba, mdinareTa da %"lis mo%amvla Zliermoqmedi meore adgili ki

29

#xamiani nivTierebebiT, xdeba navTob&roduqtebisa da mom%amlavi siTxeebis ga+onva mi%isa da %"lis $eda&ir$e, %armoiqmneba sxva saxis da$ianebebi, romlebic sa#i#roebas uqmnis mosaxleobasa da garemo sam"aros! didi avariebisa da katastro ebis Tavidan asacileblad mudmivad unda ganxorcieldes saorgani$acio da sain+inro-teqnikur RonisZiebaTa kom&leqsi, romelic gansa$Rvrulia #romis dacvisa da usa rTxoebis teqnikis #esabamisi debulebebiT! amasTan aucilebelia %inas%ar #emu#avdes #esaZlebeli avariebisa da katastro ebis likvidaciis gegma! mu#ebi da mosamsaxureebi m$ad unda i"vnen avariul &irobeb#i mu#aobisaTvis! amasTan, unda #eiqmnas ZalTa da sa#ualebaTa re$ervi, ma#veli da sxva gadaudebeli samu#aoebis sa%armoeblad! sa%armoo avariebis dros aucilebelia ma#veli da sxva gadaudebeli samu#aoebis s%ra ad ga#la! mTavaria, avaria ar gadai$ardos katastro ul mas#tabeb#i da gavu rTxildeT adamianTa sicocxles!

).2 #enoba(nagebobebis 6avar*na *a 6amorecxva


sa%armoo avariebis dros #enobebis de ormaciis, )avardnisa da )amongrevis, aseve a eTqebisa da xanZrebis mi$e$ia $edmeti datvirTva, da&roeqtebis dabalxarisxiani #esruleba! da&roeqtebisas de eqtebma, agresiuli %"lebis, grunt#i moxetiale denebis TandaTanobiT $emoqmedeba i%vevs koro$ias, xolo #emdeg #enobebisa da nagebobebis ZiriTadi konstruqciebis de ormacias! metro&olitenis m#eneblobis trasa$e, mi%isqve#a )avardnebis karstuli sicarielis adgileb#i da maradiuli "invis $ona#i gruntis dnobisas, araerTi saxli )aingra!

00

#enobebisa

da

nagebobebis

ngrevisas

#esaZlebelia

i"os

konstruqciebis ori saxis avariuli mdgomareoba* &irveli ( konstruqciis gamZleobis $Rvruli mdgomareobis miR%eva, meore ( konstruqciebis )amongreva! sa%armoo avariebis likvidaciisas, rodesac saqme exeba #enobaTa de ormaciasa da ngrevas, tardeba avariis adgilebis gar#emo teritoriis dacva! ma#veli samu#aoebi, da$aralebulTa da materialur aseulobaTa Zebna, maTi amoReba nangrevebidan1 #enobaTa da sxva nagebobebis konstruqciebis im kedlebis ngreva, romelic ar eqvemdebareba aRdgenas da %armoadgenen sa rTxes gar#emo m"o TaTvis! komunalur-energetikuli qselebis saavarioaRdgeniTi samu#aoebi1 #enobebis da nagebobebis mokle vada#i aRdgena1 im gadaxril, de ormirebul nagebobaTa da konstruqciebis gasamagrebeli samu#aoebi, daxmarebis romlebsac aRmo)ena, emuqreba dasaxlebuli dangreva, &unqtebisa #emdgomi da ngrevis #esa)ereblad1 gadaxril da de ormirebul #enobaTa droebiT aRdgena#i sa%armoebis cxovelmoqmedebis aRsadgenad!

).3 a+e,qebebi
samre%velo sa%armoeb#i a eTqebebs )veulebriv axlavs nagebobaTa ngreva da de ormacia! xanZari, energosistemis m%"obridan gamosvla, teqnologiuri milsadenebidan mavne nivTierebaTa ga+onva! a eTqebiT gamo%veuli sa%armoo avariebis #edegebi Tavisi xasiaTiT analogiuria omiT gamo%veuli ngrevebisa, gansakuTrebiT x#iria a eTqebebi saqvabeeb#i, ga$ebis, a&aratebis, &roduqtisa! naxevar abrikatebis qimiur sa%armoeb#i1 ben$inis orTqlisa da sxva kom&onentebis, navTobsaxdel qarxneb#i1 qvilsa qvav kombinateb#i,

08

#aqris xvnilisa da ra inadis qarxneb#i1 xis mtvrisa da laqsaRebavebis xis orTliT damamu#avebel kombinateb#i da a!#! mraval qve"ana#i mZime avariebi xdeboda da xdeba mi%isqve#a mu#aobisas, #axtebsa da maRaroeb#i mtvrisa da ga$is a eTqebisas! aseTi a eTqebebi )veulebriv i%veven xanZrebs, ngrevas da sxva! x#iria ga$is balonebisa da bunebrivi ga$is a eTqebebi, ris #edegad %armoi#oba xanZari da x#iria xalxis msxver&li! garda amisa, dRemde ar aris gamoricxuli damangreveli a eTqebebis sa#i#roeba %arsuli omebis dros grunt#i )ar)enili au eTqebeli naRmebisa da Wurvebis saxiT! bevri a eTqeba xdeba eleqtruli na&er%klebisagan, maT #oris statikuri eleqtrobis dagrovebisagan! eleqtruli na&er%kali #eiZleba %armoiqmnas "ovelgvari gamtarebisa da qselebis gare#e! is imiTaa saxi aTo, rom %armoi#oba sruliad moulodnel adgileb#i ,cisternebis kedleb$e, avtomobilis salte$e da a!#!- statikuri eleqtrobis gamo na&er%klebis %armo#obisadmi gansakuTrebiT midrekili aRmo)nda neilonis nivTebi ( tanisamosi, linoliumi, &lastmasis WurWeli! registracia#i aRricxulia im avtomobilebis a eTqebebis didi raodenoba, romlebsac sabargul#i /qondaT ben$iniT savse sinTetikuri kanistrebi! "ovelgvari a eTqebis dart"miTi talRa, sa%armoo avariebis dros nagebobaTa elementebis ngrevasTan erTad i%vevs xalxis did msxver&ls! a eTqebiT gamo%veuli da$ianebis moqmedebis $ona i$rdeba maTi simZlavris gadidebiT! dart"miTi talRis moqmedeba nagebobebis elementeb$e, xasiaTdeba datvirTvis rTuli kom&leqsiT* &irda&iri %neva, ukugdebiTi %neva, gar#emodeniTi %neva, dinebiTi %neva, datvirTva seismo-a eTqebadi talRebidan da a!#! nagebobaTa da$ianebis xarisxi da xasiaTi sa%armoo avariebis da a eTqebebis dros damokidebulia*

02

a eTqebis simZlavre$e ,trotilis eqvivalent$e-, obieqtis nagebobaTa teqnikur daxasiaTeba$e ,konstruqcia$e, sim"are$e, $oma$e, orma$e ( ka&italuri, droebiTi, mi%is$eda, mi%isqve#a da sxva-, obieqtis dagegmva$e, ga#enebis xasiaT$e, mxaris ,adgilis- land#a t$e ,relseb$e, grunt$e, dasaxlebuloba$e-, meteorologiur &irobeb$e ,qaris siZliere, mimarTuleba, tenianoba, tem&eratura, naleqebis arseboba-! sa%armo#i sxvadasxva mi$e$ebiT %armoqmnili a eTqebebis Tvalsa$risiT sa#i#i ga$/aeris narevi #eicavs sam naxevars erul $onas* 6 ( u#ualod bri$atuli moqmedebis ga$/aeris a eTqeba dedami%is axlos1 66 ( a eTqebis &roduqtebis moqmedebis $ona1 666 ( sa/aero dart"miTi talRis moqmedebis $ona! 6 $ona#i dama$ianebeli moqmedebis damaxasiaTebelia iseTi ngrevebi, romlebic %armoi#veba detonaciiT gamo%veuli mZa ri a eTqebis #edegad da romlebic moTavsebulia gar#emort"muli sagnebis ga$/aeris narevis #igniT! radiusi ganisa$Rvreba s&ecialuri cxriliT da ormuliT! nax#ir%"albadis, &ro&anisa da meTanis a eTqebisas 80 tonisaTvis udris 20 m, 30 tonisaTvis ( 50 m, 800 tonisaTvis ( 90 m da 200 tonisaTvis ( 800m! sa/aero narevebis asacileblad, romelic %armoeba#i %armoiqmneba ben$inis, navTis, bunebrivi ga$is orTqliT, #aqrisa da xis mtvriT da sxvaTa /aerTan ga'erebiT, &irvel rig#i aRmoi xvreba aalebis #esaZlebeli %"aroebi da ganxorcieldeba RonisZiebani, romlebic mimarTulia %armoebis dangrevisagan gadasar)enad! cnobilia xuTi saxis dacva* 8! mdgradi dacviTi konstruqciebis da&roeqteba, romelsac #eeZleba a eTqebis dros %armo#obili maqsimaluri %nevis datvirTvis gaZleba1

00

2! a eTqebasa#i# $oneb#i inertuli garemos #eqmna, sadac +angbadis #emadgeneloba raodenobis1 0! a eTqebasa#i#i $onebis i$olacia m"ari kedlebiT1 2! a eTqebasa#i#i sa%armoebis ganlageba iseT adgileb#i, sadac a eTqebis #emTxveva#i sa rTxe ar daemuqreba garemo sam"aros1 3! s&ecialuri dacviTi sarqvelebis da"eneba a eTqebis dros %armoqmnili %nevis #esamcireblad1 a eTqebis )aqroba em"areba &rinci&s* a eTqebasa#i#i naerTebis aalebisas %neva dasa%"is moment#i i%evs nela! am dros s&ecialuri gadamcemis signaliT irTveba danadgari, saidanac gamodis cecxl)amqrobi nivTiereba, romelic xels u#lis alis gavrcelebas! sa%armoeb#i, a eTqebis #edegebis salikvidaciod avariis adgilebs ukeTdeba garemocva, i$Rudeba im raioneb#i #esvla! mimdinareobs ma#veli samu#aoebi, da$aralebulTa Zebna da maTi gamo"vana nangrevebidan! xanZris )aqroba #enobebsa da nangreveb#i! teritoriis, nagebobebisa da teqnikis gauvnebleba, adamianebis sanitaruli damu#aveba, sakomunikacio energetikul qseleb#i da$ianebis likvidacia, daxmarebis aRmo)ena #enobis droebiT aRdgena#i! iqneba %vis #esanar)uneblad aucilebel$e naklebi

).). xan2rebi
xanZrebi kacobriobisaTvis erT-erTi udidesi sa#i#roebaa! materialur $aralTan erTad xanZars umetes%ilad Tan axlavs adamianTa msxver&lic! ukanasknel %leb#i xanZarma ubedurebaTa #oris mtkiced daikava adgili saavtomobilo katastro aTa gverdiT! sa%armoo avariebisa da stiqiuri ubedurebebis dros xanZrebis ga)enis ZiriTadi mi$e$ebia saqvabeebis tevadobisa da milsadenebis

02

dangreva, sadac moTavsebulia adviladaalebadi da a eTqebasa#i#i siTxeebi da ga$ebi, da$ianebul da na%ilobriv dangreul #enobebsa da nagebobeb#i eleqtrodenis mokle )arTva, $ogierTi nivTierebebisa da masalis a eTqeba da anTebadoba! xanZrebis ga)ena, u&irveles "ovlisa, damokidebulia %armoebis xasiaTisa da #enobebisa da misi #emadgeneli masalebis anTebadobisa da cecxlmedegobis xarisx$e! eTqebad, eTqebad-saxanZro da saxanZro sa#i#roebis mixedviT samre%velo #enobebi i"o a 4 kategoriad* a, b, g, d, e, v! gansakuTrebiT sa#i#ia navTobgadasamu#avebeli qarxnebi, qimiuri sa%armoebi, navTob&roduqtebis sa%"obebi da sxva1 qvanax#iris mtvris, xis, qvilis, #aqris xvnilis, %isqvilebis sa qvavi gan"o ilebebi, agreTve xet"is saxerxi, xis dasamu#avebeli, sadurglo,xis taris da a!#! sa%armoebi! "vela$e cecxlsa#i#ia %vadi masalisagan agebuli #enobebi da nagebobebi! magram u%vi masalisagan agebulma #enobebmac #eiZleba gauZlos cecxls an maRali tem&eraturis $emoqmedebas mxolod garkveuli drois manZil$e! konstruqciis cecxlmedegobis vada ganisa$Rvreba drois monakveTiT, romlis ganmavloba#ic ar )ndeba gamWoli b$arebi, konstruqcia ar kargavs gamZleobis unars, ar ingreva! anTebadobis xarisxis mixedviT #enobebi da nagebobebi i"o a 3 'gu ad ,8, 2, 0, 2, 3-, rac damokidebulia #enobebisa da nagebobebis na%ilebis cecxlgamZleoba$e! xanZris qrobis taqtika em"areba %vis dros gamo"o ili siTburi energiis #emcirebas, sa%vavi nivTierebebis atmos eruli +angbadisagan i$olaciis gadidebas, agreTve xanZris lokali$aciis g$iT, e!i! im sa%vavi nivTierebebis masis #e$Rudvis g$iT, romelic #eiZleba mii$idos %vis &roces#i!

03

sa%armoo avariebis dros xanZrebi i%vevs nagebobebis ngrevas! maRali tem&eraturis moqmedeba i%vevs liTonis RerZebis, gadasaxuri koWebisa da nagebobebis sxva elementebis gada%vas, de ormaciasa da ngrevas! de ormacias ganicdian agreTve aguris kedlebi da boZebi! "vela$e sa#i#ia xanZrebi maRliv #enobeb#i! mecnierebis a$riT Tanamedrove maRlivi #enobebis konstruqciebi %armoadgens imis #em$arav magaliTs, Tu rogor ar unda va#enoT! #enobebis #ida kedlebi mo&irkeTebulia %vadi masalisagan dam$adebuli &anelebiT! x#irad Weris ilebic dam$adebulia xis %vadi masalisagan! ave'is masala aalebadia! #enobeb#i ar aris saxanZro signali$acia! xanZarsa%inaaRmdego normebis daucveloba, xanZarsa%inaaRmdego teqnikis )amor)ena Tanamedrove m#eneblobis mas#tabebsa da moculobasTan #edarebiT, i%vevs xanZrebs, ngrevas, adamianTa msxver&ls! Zal$e sa#i#ia xanZrebi navTobgadamamu#avebeli mre%velobis obieqteb$e da navTobis sabadoeb#i saZiebo burRvis dros! rodesac qvi#is marcvlebis an kenWebis liTonis konstruqciebTan xaxunis #edegad cecxli ekideba amoxeTqili navTobisa da ga$is #adrevans! Zalian x#irad imis gamo, rom ver xerxdeba amovsebuli WaburRilebis dakakra+eba, i%vis navTobi da ga$i! aseTi WaburRilebi uqmad xar'aven navTsa da ga$s! mkveTrad amcireben navTobis %armatebiT mo&ovebisaTvis aucilebel mi%isqve#a %nevas, radgan es ukanaskneli devnis navTs WaburRilis sangrevebisaken! aseT WaburRileb#i, u&irveles "ovlisa, #eiZleba moxdes ubeduri #emTxvevebi, momakvdinebeli #edegebiTa da u$arma$ari materialuri danakargiT! =veluri daukakra+ebeli WaburRili ( es aris Tava%"vetili stiqia! amasTan, "vela eri, rac ganlagebulia maxloblad WaburRilebsa da navTis re$ervuarebs, kom&resorul danadgarebsa da navTobsadenebs, saxelosnoebs,

04

gara+ebs, sacxovrebel saxlebsa da t"is masivebs emuqreba sa#i#roeba da daRu&va! amitom navTobsare%eb#i navTis Ria sivrce#i amo)qe vas Tvlian ubedurebad da mkacrad s'ian damna#aveebs! rogorc $eviT avRni#neT, xanZari aseT WaburRilTan #eiZleba ga)ndes "ovel %am#i! amisaTvis sakmarisia Tundac erTi qva an qvi#is marcvali WaburRilidan navTsa da ga$Tan erTad amo rqveuli moxvdes liTons da ga)ndes na&er%kali, moulodnelad ganTavisu lebuli %neva amoisvris nakads, romelic mimo antavs gisosian ko#kurebs, grialiTa da RrialiT a rindeba xolme aseulobiT metr$e da $eviT amoisvris saburRe milebis, instrumentebis na%ilebs, xolo cecxlovani #adrevanis boboqari ali u$arma$ar qarborbalad avardeba cisken, romlis #igniT tem&eratura iseTia, rom oladis saburRi ko#kebi mas#i dneba rogorc sanTeli! aseTi xanZrebis )aqroba Zalian Znelia da isini $og'er %lobiT gi$gi$eben! aseTi xanZrebis )asaqrobad i"eneben sxvadasxva sa#ualebebs, maT #oris a eTqebebs, "umbardam#enebs, agreTve Tanamedrove rTul teqnikas* saxanZro tankebs, qvemexebs, saxanZro danadgarebs, cecxlmqrobs turboreaqtiuli Zravebis ba$a$e, TviTm rinavebs ( /aeridan xanZris Tval"uris sadevneblad da WaburRilis mogi$gi$e &iris dasabombad da sxva! kidev u ro sa#ineli katasto a xdeba $Rvis navTobis Ziebis adgileb#i, sadac ubedureba iRebs saerTa#oriso xasiaTs, radgan ukav#irdeba navTobis &irda&ir $Rva#i )aRvris damRu&vel #edegebs ( WuW"iandeba sana&iro, iRu&eba $Rvis mcenareebi da cxovelebi! $Rva#i )aRvrili navTobis gavrcelebasTan brZola kidev u ro rTulia vidre xmeleT$e! rTuli samu#aoebis )atarebaa saWiro qvanax#iris anTebadobisa da ga$ebis a eTqebis dros #axteb#i, agreTve tor is saZiebo adgileb#i xanZris )asaqrobad! mi%isqve#a gvirabeb#i xanZrebTan sabrZolvelad ma#velebi i"eneben s&ecialur res&iratorebs, damcvel kostiumebs da sxva sa#ualebebs!

05

arc Tu i#viaTad xanZrebi %armoiqmneba sa%vavis anTebadobis #edegad sarkinig$o, sa/aero, saavtomobilo da gansakuTrebiT %"lis trans&ortiT gada$idvis dros! eleqtrorkinig$a$e xanZris dros %"deba dengamtari sadenebi, ris #edegadac #euZlebeli xdeba cecxlmodebuli sarkinig$o moZravi #emadgenlobis erTmaneTisagan ga#oreba da mTeli moZraoba &arali$ebuli xdeba! xanZrebi, romlebic )ndeba sa%armoo avariebis dros, #eiZleba gavrceldes mTel dasaxlebul &unqt#i an qalaq#i, maxlobel t"eeb#i! xanZrebi gansakuTrebiT sa#i#ia Zlieri qaris dros! xanZrebi msxvil samre%velo sa%armoebsa da dasaxlebul &unqteb#i #eiZleba i"os calkeuli ,calke #enoba an nageboba- da masiuri ,calkeul xanZarTa erToblioba, romelic moicavs #enobaTa 23<-$e mets-! gansa$Rvrul dros, Zlieri xanZrebi #eiZleba gadavides cecxlovan #torm#i, romelic moicavs #enobaTa 90<-$e mets! cecxlovani #tormi ( qalaqeb#i mdgradi xanZris gansakuTrebuli saxea, romelic xasiaTdeba 3 kilometris sigrZis $eviT amavali %vis &roduqtebis svetiTa da gamTbari /aeriT! agreTve "vela mxridan su Ta /aeris nakadiT, romelic moZraobs #tormis sa$Rvrebis mimarTulebiT, qarborbalis sis%ra iT 30-40 km:sT-#i! xanZris #edegebis likvidaciisaTvis sa%armoeb#i asruleben xanZris keris saxanZro da$vervasa da saxanZro mdgomareobis #e asebas1 adamianTa evakuacias xanZris #esaZlo gavrcelebis adgilebidan! aseve materialuri aseulobebis Zebnasa da evakuacias! a%armoeben cecxlis qrobas saxanZro da sain+inro teqnikis daxmarebiT!

).5 avariebi energosistemis, sain7inro *a teqnologiur qseleb#i.

08

energosistemis da$ianeba #eiZleba gamoi%vios Weqa-quxilma, a eTqebam, xanZarma, nagebobis )amongrevam, mi%isZvram, #eiZleba %armoqmnas agreTve energosistemis damoukidebeli avariis gavleniT! %"alsadenisa da sxva energetikuli komunaluri sain+inro qselebis m%"obridan gamosvlis mni#vneloba Tanamedrove samre%velo sa%armoebisaTvis cxadad )ans maTi %armoebis energotevadobis #emdegi ma)veneblebiT* 8 tona koqsis sa%armoeblad saWiroa 0 m 0 %"ali, oladisa - 20 m 0 , xelovnuri abre#umis ( 930 m 0 , bambis

qsovilebisaTvis ( 000-88000 m 0 da maRalxarisxovani qaRaldis ( 0000 m


0

! dangreul qseleb$e da$ianebis lokali$acia unda %armoebdes s%ra ad

ma#velTa mosvlisTanave! dangrevam, romelic %armoiqmneba da$ianebis keris lokali$aciis dagvianebisas, #eiZleba mni#vnelovnad gadaaWarbos Tavda&irveli $aralis moculobas! magaliTad, Tu da$ianebuli %"alsadenis xa$$e dro$e ar iqneba gadaketili urduli, %"als romelic daamsxvrevs da$ianebul milebs, #euZlia datboros gar#emo arsebuli #enobebis sarda ebi, saZirkvelebi gamouTxaros maT, gadarecxos g$ebi! amis #edegad, aRdgeniTi samu#aoebis moculoba mkveTrad gai$rdeba! gasakuTrebiT didi ngreva #eiZleba gamoi%vios ben$insadenebis, ga$sadenebis, Tbomomaragebisa da teqnologiuri milgam"vanebis sistemis sxva qselebis aradroulma gadaketvam! $amTar#i gaTbobis, %"alsadenebisa da kanali$aciis sistemebis ga"vanilobis ga"invis Tavidan asacileblad aucilebelia damsxvreuli an'rebis )ar)oebis daxurva! amisaTvis i"eneben ir icrebs, mu"aos, &olieTilenis a skebsa da sxva masalebs! aRdgeniTi samu#aoebis ZiriTadi amocanaa ( avariebis lokali$acia %"almomaragebis, kanali$aciis, ga$ da Tbomomaragebis qseleb#i! %"lis gadatumbva

09

sarda ebis, Tav#esa rebisa da calkeuli nagebobebisa da obieqtebis datborvisa da daga$ianebis Tavidan asacileblad! energosistemebisa da sain+inro qselebis sa%armoo avariebis likvidaciisas atareben* avariis adgilis sain+inro da$vervas, aRdgeniT samu#aoebs maRali Zabvis eleqtroqselis gamorTvisa da sadenebisa da milsadenebis da$ianebis salikvidaciod1 xanmokle aRdgeniT samu#aoebs eleqtroqselebsa da milsadeneb#i da maT gadarTvas energomomaragebis sxva %"aroeb$e1 daxmarebas u%even da dasaxlebul &unqtebisa da sa%armoebis energosistemebisa sain+inro qselebis mu#aobis

&irvelmoqmedebis aRsadgenad!

).6 avariebi satras.orto komunikacieb/e


x#iria msxvili avariebi da katastro ebi satrans&orto komunikacieb$e! arsebobs sa/aero, saavtomobilo, saWa&ano, %"lis, milga"vanilobis, xolo am+amad kosmosuri avariebisa da katastro ebis saxeobebi! maT #oris &irveli adgili avariebis mixedviT saavtomobilo trans&orts ukavia! saavtomobilo trans&ort$e avariaTa didi ricxvi gamo%veulia avtomobilis si)qarisa da g$is teqnikuri mdgomareobis #eusabamobiT, agreTve mZRolebis kvali ikaciiT, gamocdilebiT, disci&liniT da sxva mi$e$ebiT! magram saavtomobilo avariebis umravlesobis mi$e$ia ( TviT adamiani! gaerTianebuli erebis organi$aciis, evro&is ekonomikuri komisiis cnobiT momxdar "ovel 00 sag$ao #emTxveva#i 3 %uT#i iRu&eba 2 adamiani da 20 $iandeba! arasakmaod gaTviTcnobierebuli adamianebi )veulebriv iqroben, rom "vela$e saxi aTi trans&ortia ( sa/aero! miuxedavad imisa, rom istoria#i

20

cnobilia TviTm rinavebisa da gansakuTrebiT diri+ablebis tragikuli sa/aero katastro ebis mravali magaliTi, mainc sinamdvile#i aviakatastro eb#i u ro naklebi adamiani iRu&eba, vidre saavtomobilo avarieb#i! sa/aero trans&ortis #emTxvevebi sami saxisaa* avaria, katastro a da xomaldis damtvreva! sa1aero avaria ( sa/aero #emTxvevaa, romelsac ar mo/"veba adamianTa msxver&li, magram i%vevs TviTm rinavis #esam)nev da$ianebas, romlis #emdgomi aRdgena #euZlebelia an mi$an#eu%oneli! saaviacio katastro+a ( es is #emTxvevaa, romlis #edegic aris Tundac erTi adamianis daRu&va eki&a+idan an mg$avrebidan, xolo sa/aero xomaldi mTlianad an na%ilobriv ingreva, an ukvalod ikargeba! TviTm rinaveb$e "vela$e saxi aTo momentad iTvleba a rena da da rena! magram aviakatastro is dros bevri iRu&eba ara dart"misagan, aramed xanZris, kvamlisa da cecxlisagan! is rom, aviakatastro ebis msxver&lTa ricxvi u$arma$ari gvgonia, aixsneba siqologiuri da socialuri mi$e$ebiT! /aer#i ga renili adamianis sruli um%eoba, dramatuloba, &resis mier sensaciurad gadmocemuli aviakatastro ebis aR%eriloba = siqologiuri mot"uebis> ZiriTadi mi$e$ia! miukerZoebeli statistika gvi)venebs, rom "ovel %els mso lio#i sa/aero katastro ebis #edegad iRu&eba 2300 adamiani, xolo avtostradeb$e amave &eriod#i 280 000 adamiani! ma#veli da saavario samu#aoebi saaviacio #emTxveveb#i #eiZleba gai"os 2 na%ilad* erTi ( rac tardeba sa/aero xomaldis eki&a+is mier, xolo meore ( saxmeleTo samsaxuris me#veobiT! sa/aero #emTxveva#i eki&a+is moqmedebis mTavari damaxasiaTebeli &irobaa mdgomareobis #e asebisaTvis, gada%"vetilebis miRebisaTvis metad mcire dro! aseT #emTxveva#i eki&a+i, rogorc %esi, gadmoscems ubedurebis signals da

28

radiokav#iriT axsenebs aero&orts ra moxda, adgilsam"o els, renis kurss da miRebul gada%"vetilebas! dedami%a$e iZulebiTi da'domis #emTxveva#i miiReba "vela $omebi mg$avrTa usa rTxoebisaTvis! da'domis %in ixsneba "vela karebebi da lukebi, Tavisu ldeba maTTan misasvlelebi! da'domis #emdeg organi$acia ukeTdeba mg$avrTa dau"ovnebliv evakuacias sa/aero xomaldidan usa rTxo manZilamde! da#avebulebs e%eva samedicino daxmareba! "vela samu#aoebs xelmZRvanelobs eki&a+is meTauri! misi gankargulebebi savaldebuloa #esasruleblad eki&a+is "vela %evrisa da mg$avrebisaTvis! avariis gankargulebiT moxsenebis miRebisTanave cxaddeba aerodromis saavario-ma#veli u rosis ra$mi, da'domis adgilas

romel#idac #edian sa/aero Ziebis, saavario da ma#veli samu#aoebis, &irveli samedicino daxmarebis saxanZro saevakuacio da dacvis 'gu ebi, aseve samoqalaqo Tavdacvis ormirebebi! satrans&orto avariebis erT-erTi ti&ia avariebi sa$Rvao trans&ort$e! msxvili avariebisa da katastro ebis umetesoba gemeb$e xdeba stiqiis Zalebis ,grigali, #tormi, nisli- $emoqmedebis #edegad, aseve adamianTa mi$e$iT! sa/0vao trans.ort/e katastro+ebisa da avariebis mi$e$i #eiZleba gaxdes gemebis da&roeqtebisa da m#eneblobis an maTi eqs&luataciis dros da#vebuli #ecdomebi! eqs&loataciis dros da#vebul #ecdomebs mosdevs gemebis #e'axeba, gadabruneba,me)e)$e da'doma, a eTqeba, xanZari bort$e da sxva! gem$e momxdari avariisa da katastro is #edegebis salikvidacio samu#aoeb#i da %"al#i )avardnilTa gadar)ena#i mona%ileobs mTeli eki&a+i, xolo saWiroebis #emTxveva#i ka&itnis gada%"vetilebiT ( gem$e m"o i sxva &irebic! ma#vel samu#aoTa saerTo xelmZRvanelobas e%eva

22

gemis ka&itani ( samoqalaqo Tavdacvis u rosi! mTavar amocanebad iTvleba xalxis gadar)ena daxr)obisgan, gemis gadar)ena )aZirvisagan, xanZris )aqroba ,Tu igi ga)ndeba-! da#avebulebs unda aRmoe)inos &irveli samedicino daxmareba! avaria#i moxvedrili gemis gadar)enis samu#aoeb#i mona%ileoben s&ecialuri ma#veli gemebis da sxva gemebis eki&a+ebi, saavario-ma#veli, gemTam%e da teqnikuri samu#aoebis s&ecialuri qvedana"o ebi! ukanasknel %leb#i gansakuTrebiT didi danakargebi i"o tankerTa lot#i! tankerebis avariis dros %armoiqmneba kidev erTi mrisxane sa#i#roeba ( navTobis daRvra! mso lio okeane#i "ovel %els iRvreba 3 milion tona$e meti navTobi, maT #oris 8 milioni tona gadaisxmeba tankerebis recxvis dros! daaxloebiT 000 000 t navTi xvdeba mso lio okeanis %"leb#i gemebis avariebisa da katastro ebis dros! am+amad, Zalian rTuli &roblemaa akvatoriebis, navsadgurebisa da %"alsatevebis im navTisagan ga%menda, romelic avariis #edegad iRvreba %"al#i! tankereb$e a eTqebis mi$e$i x#irad gaurkveveli r)eba! elvisa da statikuri eleqtrobis saerTa#oriso kon erencia$e amtkiceben, rom sa%vavis a eTqebis mi$e$ia /aerisa da navTis orTqlis narev$e statikuri eleqtrobis na&er%klebis %armoqmna! tankereb#i momxdari avariebis ma#veli samu#aoebis %armoebisas %"deba navTobis )asxmis an amoqa)vis samu#aoebi, iketeba u%vavi siTxeebis lukebis saxuravebi, tardeba sa%vavi sacavebis, gembanis da gemis bortebis gaciveba! carieli sacavebi ivseba %"liT an inertuli ga$iT, e%"oba sa%vavi siTxeebis gamo+onvis gadamRobi sa#ualebani! "vela am samu#aoebs xelmZRvanelobs sa$Rvao naosnobis usa rTxoebis samsaxuri!

20

satrans&orto avariebs ekuTvnis avariebi rkinig$is trans&ort$e! rkinig$is trans&ort$e katastro ebisa da avariebis ZiriTad mi$e$ad iTvlenian g$is, moZravi #emadgenlobis, marTvis teqnikuri sa#ualebebis ,signali$acia, centrali$acia, blokirebau%esrigoba, moZraobis usa rTxoebis &asuxismgebel &irTa #ecdomebi, moZraobis %esebis darRveva da sxva! rkinig$is trans&ort$e momxdari avariebisa da katastro ebis #edegebis likvidaciis Tanmimdevroba damokidebulia da#avebulTa raodenoba$e da mdgomareoba$e! moZravi #emadgenlobis da liandagis da$ianebis saxeoba$e da moculoba$e, tvirTis saxeoba$e, %lis, dRe-Ramis dro$e, saWiro Zalebis, sa#ualebebisa da masalebis arseboba$e da maTi mo$idvis #esaZlebloba$e!

).' mavne niv,ierebebis ga7onva *a garemos *abin2ureba


avaria #eiZleba moxdes im obieqteb$e, sadac a%armoeben da i"eneben Zlermoqmed da #xamian nivTierebebs! aseT obieqteb$e avariis mi$e$ad xdeba normatiuli maragis $edmetoba, trans&ortirebisa da #enaxvis %esebis darRveva, %armoeba#i maTi gamo"enebis u#i#roebis $onebis daucveloba, calkeuli agregatebis, meqani$mebis, milsadenebis %"obidan gamosvla da sxva! Zliermoqmedi #xamiani nivTierebebis raodenobis, i$ikuri Tvisebebis da toqsikurobis, qaris si)qaris, atmos eros mdgomareobis, adgilis relie is, /aeris tem&eraturis mixedviT mni#vnelovan teritoria$e #eiZleba #eiqmnes mo%amluli $ona!

22

Zliermoqmedi #xamian nivTierebaTa m%armoebel an momxmarebel obieqteb$e avariis #edegad momsaxure &ersonalma da gar#emo mcxovrebma mosaxleobam #eiZleba miiRos mom%amlavi nivTierebebiT mZime da$ianeba! aseve #eiZleba adgili /qondes sa/aero an %"lis au$is mo%amvlas, cxovelebisa da mcenareebis mZime daavadebasa da daRu&vas! sa%armoo avariebis #edegebi, rasac Tan axlavs Zliermoqmedi #xamiani nivTierebebis ga+onva da qimiuri mo%amvlis kerebis %armoqmna, Tavisi xasiaTiT analogiuria mom%amlavi nivTierebebis saxiT gamo"enebuli masobrivi da$ianebis sa#ualebebis xmarebiT %armoqmnili da$ianebis #edegebisa! am #emTxveva#i qimiuri da$ianebis keras u%odeben teritorias, romelic ganicdis qimiuri nivTierebebis $emoqmedebas, ris #edegadac $iandebian an #eiZleba da$iandnen adamianebi, cxovelebi da mcenareebi! Zliermoqmedi #xamiani nivTierebebis mier #eqmnili kerebi xasiaTdebian Tavisi gamZleobiT, maTi aorTqlebis si)qare damokidebulia /aerisa da mi%is tem&eratura$e, qaris si)qare$e da atmos eros vertikaluri mdgradobis done$e, adgilis relie isa da ga#enebis simWidrove$e! ansxvaveben /aeris mi%is&ira enis mdgradobis sam xarisxs* &irveli xarisxi ( inversia ,/aeris qvemo ena $eda enebTan #edarebiT civia-, meore xarisxi ( i$oTermia ,/aeris tem&eratura mi%is $eda&iridan 20-00m manZil$e erTnairia-, mesame xarisxi ( konveqcia ,/aeris qvemo enebi $eda enebTan #edarebiT u ro gamTbaria-! inversia da i$oTermia xels u%"obs Zliermoqmedi mavne #xamiani nivTierebebis u ro maRali koncentraciis #enar)unebas! /aeris mi%is&ira ena#i isini xels u%"oben mo%amluli /aeris did manZil$e gavrcelebas! konveqcia i%vevs mo%amluli /aeris Zlier ga antvas da /aer#i #xamiani mavne nivTierebebis koncentraciis s%ra ad #emcirebas! mcenareuli sa ari

23

,t"e, bu)qnari, x#iri balaxi- xels u%"obs mo%amluli /aeris mdgradobasa da mo%amvlis xangrZlivobis gadidebas! qimiuri dasnebovnebis keris kon iguracia da $oma damokidebulia Zliermoqmedi mavne #xamiani nivTierebis ti&sa da raodenoba$e, meteorologiur &irobebsa da adgilis xasiaT$e! udidesi mni#vneloba aqvs mo%amvlis keris droulad da xarisxianad da$vervas! mas a%armoeben samoqalaqo Tavdacvis organoebi, radiaciuli da qimiuri da$vervis ormirebebi! isini gansa$Rvraven avariis adgils da mom%amlav nivTierebaTa ti&s, adgils da obieqtis mo%amvlis xarisxs, adgenen da sa$Rvraven misi gavrcelebis sivrces, #emosasvlel g$ebs da usa rTxod gamosaval mar#rutebs! saWiroebis #emTxveva#i iReben gruntis, %"lis, sxvasxva sagnebis sin'ebs da ag$avnian laboratoria#i anali$isaTvis! Zliermoqmedi #xamiani nivTierebebis atmos ero#i an xmeleT$e aRmo)enisTanave sa#i#roebis #esaxeb dau"ovnebliv ecnobeba obieqtis mu#a-mosamsaxureebs, mis axal $ona#i mcxovreb mosaxleobas! avariis moxdenis cnobis miRebisTanave saWiroa sa)qarod sasunTqi organoebis individualuri dacvis sa#ualebebis )amo areba, kanis dacvis martivi sa#ualebebis moxurva ,labada, mosasxami- da rac #eiZleba mokle dro#i avariis raionis datoveba! saxleb#i dar)enili adamianebi ketaven ga$s, eleqtromo%"obilobas, aqroben Rumel#i cecxls! sasunTqi organoebis dasacavad #eiZleba gamo"enebul iqnas %"al#i dasvelebuli qsovilis na%armi ,niRabi-, tansacmlis be%viani da bambiani na%ili! an'rebs, sarkmelebs, /ermeti$acias ukeTeben mTel binas, gamorTaven gasaTbob xelsa%"oebs,

24

adamianebma,

romelTac

emuqreba

mo%amvlis

sa#i#roeba,

mo%amluli Rrublebis mosvlamde unda )amoi aron air%inaRebi! "vela &iri, romelsac raime mi$e$is gamo ar #euZlia datovos sa#i#i $ona, u$runvel"o ili unda iqnes saTanado samre%velo m iltravi air%inaRiT! da$ianebis raionidan mosaxleobis evakuacia tardeba ZiriTadad mom%amlavi Rrublebis mosvlamde! mcxovrebTa #ekreba tardeba saxleb#i da sadarba$oeb#i! obieqt$e, sadac moxda avaria, &irvel rig#i tardeba mu#aoba Zliermoqmed #xamiani nivTierebis #emdgomi gamo rqvevis ,gadmoRvris#esa%"vetad! amisaTvis gamoirTveba da$ianebuli ubani, gadaiketeba onkanebi da sxva )amketi mo%"obiloba, milsadeneb$e da sacaveb#i gamo)enil b$arebs #emoakraven sart"elebs, mu Tebs, gaukeTeben sacobebs, rTuli da$ianebuli samu#aoebis saTavsebidan )atareba mom%amlav saWiroa samTo nivTierebebs mo&ovebiT gadaasxaven ,gada"rian- %esier saTavso#i! mre%velobis #axtebisa da maRaroebis daga$ianebis dros! daga$ianeba #eiZleba %armoiqmnas mi%isqve#a samu#aoebis damcvel nagebobeb#ic, sadac mo%"obili araa /aeris sruli regeneraciis ,aRdgenis- sistema, agreTve xanZrebisa da sxvaTa dros! amasTan ma#veli samu#aoebi aseT dros unda )atardes +angbad-i$olirebuli res&iratorebiT da unda gamoi"enoT TviT ma#velebi daga$ianebuli #enobebidan da#avebulTa gamosa"vanad! udides sa#i#roebas %armoadgens atmos eros, %"alsacavebisa da niadagis samre%velo nar)enebiTa da sxvaTa nivTierebebiT dabinZureba da mo%amvla, rac buneba#i i%vevs ekologiuri %onas%orobis darRvevas! /aeris dabinZureba $og'er i%vevs didi stiqiuri ubedurebis msgavs katastro ebs!

25

/aeris saerTo dabinZureba#i mre%velobis mona%ileoba aR%evs 03<-s, sa"o acxovrebo saTbobi sistemis ( 20<-s, avtotrans&ortisa ( 22<-s! mo%amvlis raionebis sa$Rvrebi Tvalsa)inod aRini#neba, raTa mis arglebs #igniT ar #evidnen is &irni, romlebic ar mona%ileoben avariis #edegebis salikvidacio samu#aoeb#i! gansakuTrebuli "uradReba eqceva Zliermoqmedi #xamiani nivTierebebis aorTqlebis gavrcelebis meteorologiur dakvirvebebs, raTa ganisa$Rvros #edarebiT usa rTxo mimarTulebebis mar#rutebi adamianTa gamosa"vanad! avariis $onidan gamosvla xdeba umoklesi mar#rutebiT qaris mimarTulebis &er&endikularulad, sasurvelia maRlobebisaken, sadac su Ta /aeris moZraoba u ro intensiuria! da#avebulebs samedicino daxmareba unda gae%ios umokles dro#i! maT unda )amoa aron air%inaRebi, xolo Tu sxeul$e an tansacmel$e aRmoa)ndebaT mom%amlav nivTierebaTa %veTebis ni#nebi, saWiroa maTi gausnebovneba! am nivTierebaTa kan$e an Tval#i moxvedrisas aucilebelia su Ta %"liT mobanva! rogorc %esi, ar #eiZleba mo%amlulis xelovnuri sunTqvis gamo"eneba, aman #eiZleba u ro daamZimos da$ianeba! da$ianebis keris lokali$aciis #emdeg tardeba mo%amluli adgilebis, nagebobis da mo%"obilobis dega$acia! sadega$aciod gamoi"eneba is nivTierebebi, romlebic aneitraleben #esabamis Zliermoqmed #xamian nivTierebebs! Zliermoqmed #xamiani nivTierebebiT da$ianebul kereb#i "ovelgvar samu#aoTa %armoebisas saWiroa mkacrad iqnes daculi usa rTxoebis moTxovnebi! "vela momu#ave u$runvel"o ili unda iqnes air%inaRiTa da damcavi tansacmliT, aseve qimsa%inaaRmdego &aketiT, individualuri

28

a TiaqiT! momu#aveebs unda #eeZloT maTi gamo"eneba da icodnen da$ianebis kereb#i moqmedebis %esebi! samu#aos da%"ebis %in tardeba usa rTxoebis moTxovnebTan dakav#irebuli saguldagulo instruqta+i, imis gaTvalis%inebiT, Tu ra saxeobis #xamiani nivTierebaa gavrcelebuli da ra mdgomareobaa #eqmnili! mu#aobis dros adamianTa da teqnikis mimosvla unda iqnes organi$ebuli, #e ardebuli mom%amlavi nivTierebis sa#i#roebis xarisxTan! samu#aoTa damTavrebis #emdeg #ekrebis raion#i tardeba adamianTa da teqnikis s&ecialuri gausnebovnebis RonisZiebebi! im mosaxleobisaTvis, romelic ama Tu im mi$e$iT cxovrobda an mu#aobda da$ianebis raion#i, m"ardeba maTi sruli usa rTxoebis da sicocxlis unarianobis s&ecialuri re+imi! didi mni#vneloba aqvs kanis dacvas individualur sa#ualebaTa gamo"enebis codnas! kanis dacvis erT-erTi sa#ualebaa damcavi kostiumebi! mosaxleobisaTvis Zliermoqmed #xamian nivTierebebisagan kanis qsovilebis dasacavad #eiZleba gamo"enebuli iqnas "oveldRiuri tansacmeli da exsacmeli! u ro saimedo damcveli Tvisebebi aqvs sinTe$ur da re$inis #emcvel qsovilebs, re$inis exsacmelsa da xelTaTmanebs! )veulebrivi tansacmlis damcav unarianobis asamaRleblad saWiroa damatebiTi /ermeti$aciis )atareba! mWidrod unda #eikras tansacmeli "vela Ril$e, saxeloebi da #arvlis TaTebi unda #eikras TasmebiT, sa"elo ai%ios da #emoixvios #ar iT! ukanasknel %leb#i /aeris dabinZurebis %"aro gaxda avtotrans&orti ,85<-! am &roblemis aqtualobas, romelsac u%odeben &roblema nomer ors ,m#vidobis &roblemis #emdeg- imdenad didia, rom mis gadasa%"vetad aucilebelia &lanetis "vela qve"nis Zal-Ronis #eerTeba! dRiTi-dRe naTeli xdeba, rom didia sa asuri im mravali sikeTisaTvis, romelic teqnikas moaqvs

29

samecniero-teqnikuri revoluciis &irobeb#i, radgan vanadgurebT bunebasa da adamianis 'anmrTelobas! samre%velo sa%armoebis, qarxnebis milebidan atmos ero#i xvdeba sul u ro meti raodenobis ga$i, aero$olis saxiT, romelic abinZurebs garemos da uar"o iT gavlenas axdens dedami%is ganaTeba$e, cvlis mis radiaciul sart"els da saboloo 'am#i cvlis amindsa da klimats! es ki Tavis mxriv, gavlenas sicocxle$e! ukanaskneli %lebis manZil$e globalur sanitarul &roblemad gadaiqca sa"o acxovrebo nar)enebis likvidacia, romlis mTavari kom&onentebia ( qaRaldi, liTonis qilebi, minis boTlebi, sinTe$uri tansacmeli da exsacmeli, &olieTilenis &arkebi, &lastmasis WurWeli da sxva! "vela eri es i"reba nagavsa"rel$e! nagvis mni#vnelovani na%ili ar i%vis, amasTan $ogierTi &lastikis %visas %armoiqmneba #xamiani kvamli! qimiuri &roduqtebi abinZureben gruntis %"lebs, xolo dam&ali nagavi gamo"o s meTans! mso lios bevr qalaq#i mu#aobs nagavgadasamu#avebeli qarxnebi! magram am qarxneb#i ar xdeba liTonis, &olimerebis, gansakuTrebiT ki boTlebis minebis minerali$acia da binZurdeba garemo! a##-sa da sxva qve"neb#i, cdiloben boTlebis #eqmnas, romlebic m$is sxivebis gavleniT dai#leba an gaixsneba %"al#i! mecnierebi aseve cdiloben nagavsa%vavi Rumelebis #eqmnas, sadac #esaZlebeli iqneboda nagvis aorTqleba, ris #edegadac dar)eboda sa%"isi elementebi ( rkina, s&ilenZi, siliciumi, romelTa gamo"eneba meore'er #eiZleboda! /aer#i mavne ga$ebis da sxva samre%velo nar)enebis koncentraciam #eiZleba $og'er imdenad maRal dones miaR%ios, rom gamoi%vios dasaxlebuli &unqtebis maxloblad ganlagebuli samre%velo axdens adamianis, cxovelisa da mso lios mcenareulobis

30

sa%armoebis likvidaciis aucilebloba, an iseTi damRu&veli gavlena moaxdinos nagebobeb$e, rom daRu&os mTeli qalaqebi! adamianis 'anmrTelobas did $ians a"enebs egreT%odebuli smogi! smogi ( gansakuTrebuli atmos eruli movlenaa mZime da sqeli nislis saxiT, romelic ga+RenTilia qalaqis kvamliT! smogis dros ga$isebri nivTierebebi, romlebic /aer#i xvdebian ixsnebian nislis %veTeb#i! "ovelive $emoTqmulidan gamomdinare saWiroa droulad iqnes miRebuli usa rTxoebis $omebi, rom mavne ga$ebisa da nivTierebebis koncentracia #eesabamebodes normebs da adamianis 'anmrTelobas ar daemuqros sa rTxe!

).8 ra*ioaqtiuri *abin2ureba


katastro uli #edegebi moaqvT did avariebs atomur eleqtrosadgureb#i da im obieqteb$e, sadac %armoeba#i gamo"enebulia radioaqtiuri nivTierebebi, romelTa gamo+onvas #euZlia arTo teritoriis mo%amvla! mxedveloba#ia misaRebi, rom mso lio#i atomur eleqtrosadgureb#i avariebi arc Tu i#viaTad xdeba! atomuri eleqtrosadguris avaria, rogorc es moxda )ernobil#i, i%vevs radioaqtiur nivTierebaTa gamo rqvevas da radiaciul mo%amvlas sakmaod did teritoria$e! am movleniT mu#a-mosamsaxureeb$e da mosaxleoba$e $emoqmedebas axdens gama-gamosxiveba, xolo sunTqvis dros, saWmlisa da %"lis miRebis dros radiaqtiuri nivTierebani xvdebian adamianis organi$m#i da i%veven radiaciul dasxivebas! atomuri eleqtrosadgur#i avariis moxdenis signalis miRebisTanave momu#ave cvla %"vets mu#aobas da imaleba Tav#esa ar#i, xolo 00 km $ona#i mcxovrebi mosaxleoba Tavs a arebs damcav nagebobeb#i an unda

38

iqnen evakuirebuli! Tav#esa ris #evseba xdeba organi$ebulad da s%ra ad! maT#i adamianTa #e"vana %"deba signaliT* =daixuros damcavi nageboba! Tav#esa ris saventilacio sistemebi mu#aoben su Ta ventilaciis re+im$e, xolo saWiroebis #emTxveva#i #esabamisi kamandiT gadairTveba iltroventilaciis re+im$e! Tav#esa ar#i moTavsebulebs Tan unda /qondeT individualuri dacvis sa#ualebebi ,air%inaRi an res&iratori-, sami dRis %"lis maragi, kvebis &roduqtebi ,&olieTilenis an mu#ambis saxvev#i-, tualetis sagnebi, "vela$e aucilebeli &iradi nivTebi da sabuTebi! Tav#esa ar#i msxvili nivTebis, advilad aalebadi nivTierebebis #etana da #inauri cxovelebis #e"vana kategoriulad akrZalulia! Tav#esa ar#i ekrZalebaT saWiroebis gare#e #enobis #igniT siaruli, xmauri, Tambaqos mo%eva, asanTis da naTuris anTeba, %"lis da sursaTis unebarTvo xar'va! mosaxleobam kargad unda icodes evakuaciis &irobebic! evakuaciis da%"ebis cnobis miRebisTanave "vela adamianma, s%ra ad unda #eagrovis "vela eri is, rac Tan unda %aiRos! es aris &as&orti, samxedro bileTi, ganaTlebis da s&ecialobis sabuTebi, #romis %ignaki, qor%inebisa da bav#vebis dabadebis mo%mobebi, uli, individualuri dacvis sa#ualebebi ,air%inaRi, res&iratori, dolbandi-, tansacmeli, exsacmeli, kanis damcavi sa#ualebebi, individualuri a Tiaqi da "vela$e metad saWiro samkurnalo &re&aratebi, TeTreuli, tualetis sagnebi da sami dRis &roduqtis maragi! &roduqtebi da nivTebi unda )ae%"os )emodneb#i, $urg)anTeb#i, anda mog$auroba#i moxerxebulobisaTvis #exveul mdgomareoba#i! "vela #ekruls )amoekidos saWde, romel$edac aRini#nos gvari, inicialebi, misamarTi da evakuaciis bolo &unqti!

32

skolamdeli asakis bav#vebis tansacmel$e da TeTreul$e gakeTdes naqargi, sadac aRni#nuli unda i"os bav#vis gvari, saxeli, mamis saxeli, dabadebis %eli, mudmivi sacxovrebeli adgili da evakuaciis saboloo &unqti! binidan gasvlisas, saWiroa gamoirTos "vela gasanaTebeli da gamTbobi xelsa%"oebi, daiketos %"lisa da ga$is onkanebi, an'rebi da sarkmelebi! Tu o'ax#i arian moxucebi da avadm"o ebi, romelTa evakuacia ar #eiZleba, amis #esaxeb unda moxsendes saevakuacio &unqtis u ross saTanado $omebis misaRebad! dani#nul dros "vela evakuirebuli unda gamocxaddes saevakuacio &unqt#i registraciisaTvis da qalaqgare $ona#i da usa rTxo raion#i gasamg$avrelad! trans&ortiT mg$avrobisas unabarTvod ar datovoT Tqveni adgili! evakuaciis saboloo &unqt#i )asvlisas saWiroa xelaxali registracia da ganlagebis adgileb$e misvla! evakuirebulebs damoukideblad, adgilobrivi saevakuacio organoebis nebarTvis gare#e u leba ar aqvT air)ion sacxovrebeli adgili da gaadgildnen erTi raionidan meore#i! Tu mcxovreblebs mdgomareoba aiZulebs, rom Tavi #ea aron bina#i an sa%armo#i, saWiroa rac #eiZleba sas%ra od )aataron saTanado /ermeti$acia! kerZod, mkvrivi qsovili )amoa aron an'rebs, #enoba#i unda daiketos Rumelis mili, amoivsos "vela WurWrutana da sa/aero! saWiroa vicodeT, rom dasxivebis do$a bevrad mcirdeba sxvadasxva saxis #enoba#i, magaliTad, aguris #enoba#i 3-80-'er, xolo rkina-betonis Tav#esa ar#i dasxiveba &raqtikulad gamoricxulia! so lis adgileb#i saso lo-sameurneo cxovelebi dam%"vdeuli unda iqnen mudmivad sam"o el mom$adebul #enoba#i, xolo momsaxure &ersonalma Tavi unda #ea aros mecxoveleobis ermebis axlos a#enebul radiaciasa%inaaRmdego sa reb#i!

30

mo%amlul adgileb#i saWiroa metad didi si rTxile* unda isargebloT individualuri dacvis sa#ualebebiT1 saWiroebis gare#e ar gaxvideT qu)a#i, Tav#esa aridan da sa aridan gamoxvideT i#viaTad da isic mcire xniT da aucileblad unda ixmaroT individualuri dacvis "vela sa#ualeba! radiaqtiuri nivTierebebiT mo%amlul adgileb#i adamianTa qcevis, #romiTi moRva%eobis, Tav#esa reb#i "o nis xangrZlivobas da sxva sakiTxebs, romlebic dakav#irebulia mosaxleobis, cxovelebis da materialur aseulobaTa dacvasTan, %"vets #tabebis monacemebis #esabamisad! mosaxleobas utardeba samedicino &ro ilaqtika radiaciisa%inaaRmdego da iodis &re&aratiT tabletis saxiT, romlebic maT unda eZleodeT dasxivebamde, rac #eiZleba adre, magram igi ar unda #e%"des ma#inac Tu mosaxleoba miiRebs dasxivebas! &irveli samedicino daxmareba tardeba sanitaruli ra$mebis ZalebiT! aseve saWiroa mosaxleobamac icodes dasavebulTaTvis &irveli samedicino daxmarebis aRmo)ena! &irveli air%inaRi! mxedveloba#ia misaRebi, rom metad e eqtur sa#ualebad iTvleba individualuri a Tiaqi, romel#ic moTavsebulia radiodamcveli, gulis revis sa%inaaRmdego, baqteriasa%inaaRmdego, tkivilgama"u)ebeli sa#ualebebi da antidoti ,sa%amlavis sa%inaaRmdego-! dasxivebiT an in eqciuri avadm"o obiT daavadebulni, Tu maTi evakuacia samkurnalo da%esebulebeb#i #euZlebelia, i$olirebulni unda iqnen da moe%"os maTi m$runvelobiT movla! in eqciiT da dasxivebiT daavadebulni moTavsebulni unda i"vnen cal-calke! samedicino daxmarebis aRmo)enisas radiaciuli an Zliermoqmed mom%amlav teritoria$e "o nisas dau"ovnebliv )amoa aron

32

radioaqtiuri nivTierebebiT da$ianebulTa movlisas saWiroa #emdegi %esebis codna* eqimebis "vela dani#nulebis s%ra ad #esruleba, organi$mis tem&eraturisa da &ulsis cemis Tval"uris devna! avadm"o is loginisa da TeTreulis sisu Tave1 misi &iris Rrus regularuli movla! saWmlis "oveli miRebis #emdeg &ir#i saWmeli sodis 2< xsnar#i dasvelebuli tam&onis gamovleba1 avadm"o is kveba kargi xarisxis sakvebiT, mxolod aduRebuli %"lis sma, avadm"o is "vela gamona"o is dau"ovnebliv mocileba da gausnebovneba, dRe-Rame#i aranakleb or'er /aeris gasu Taveba, sade$in eqcio xsnarebis gamo"enebiT oTaxis ga%menda, avadm"o Tan kontaqtisas saWiroa bamba-marlis &irsa ari da s&ecialuri tansacmeli, xelTaTmanebi, re$inis exsacmeli, romlebsac unda ukeTdebodes sistematuri de$i enqcia! cnobili )ernobilis atomuri eleqtrosadguris a eTqebis #emdeg, axlomdebare mcxovrebTa moqcevisa da moqmedebis #es%avlam gva)vena, rom maRali siqikuri daZabuloba da saganga#o gan%"obileba gan&irobebuli i"o mTeli rigi garemoebebiT! avariiT dangreuli reaqtori gaxda sa%armoo da sacxovrebeli #enobebis radioaqtiuri gaWuW"ianebis Ria, moqmed %"arod! adamianTa daavadebis siqika$e dambladamcemlurad imoqmeda erTeulma ni#nebma uar"o iT ( gulisrevam, aqtorad &iris Rebinebam, goneba#i da sasikvdilo #emTxvevebma, /os&itali$aciebma, $ogierT maTgan#i radiaciuli a#kara Tavbrusxvevam! "vela$e mTavar adamianT gan%"obileba#i gaxda is, rom xalxis arTo %reebs %amodgena ar /qonda radiacia$e, mis sa#i#roeba$e, ar i"o $ustad drouli in ormacia, veravin &asuxobda im sakiTxeb$e, romlebic adamianebs ebadebodaT! aman gamoi%via &anikuri miTqma-moTqma sadguris mu#a-mosamsaxureebis da

33

mosaxleobis mier avariis &irvel saaTeb#i miRebuli dasxivebis do$ebis raodenoba$e, garemos radiaciuli gaWuW"ianebis mas#tabeb$e! "vela eri es gaTvalis%inebuli iqna )ernobilis atomuri eleqtrosadguris avariis #edegebis salikvidacio samu#aoeb#i )abmuli samoqalaqo Tavdacvis gausamxedroebeli ormirebebis da samxedro na%ilebis mom$adeba#i! axsna-ganmartebiT mu#aoba#i maTi "uradReba miqceul iqna ima$e, rom radiaciul nivTierebebs ara aqvT gemo da suni, rom isini organi$m#i xvdebian sunTqvis, kvebis da %"lis dalevis g$iT, ris #emdegac i%vevs mZime daavadebas! aseT viTareba#i aucilebelia individualuri dacvis sa#ualebaTa gamo"eneba, &irvel rig#i air%inaRebis, res&iratorebis, msubuqi damcavi kostiumebis, xelTaTmanebis, romelTa )acma da gaxda unda moxdes s&ecialurad mo%"obil adgileb#i! mu#aobis damTavrebis #emdeg saWiroa do$imetruli kontrolis gavla, raTa ganisa$Rvros individualuri dacvis, tansacmlisa da kanis damcvel sa#ualebaTa dasxivebis done, #emdeg ki )atardes saTanado sanitaruli damu#aveba! im #emTxeva#i Tu tansacmeli da individualuri dacvis sa#ualebebi dasxivebulia da#vebul norma$e metad, saWiroa isini gamoicvalos! "velasaTvis aucilebel &irobas %armoadgens is, rom mtkiced iqnes akrZaluli mo%amlul teritoria$e saWmlis da sasmelis miReba, sigaretis mo%eva da dasveneba, individualuri dacvis sa#ualebaTa moxsna, da'doma da da%ola, mo%amluli nivTebis xelis xleba! garkveuli &irobebis dacvaa saWiro dasxivebuli teritoriis gausnebovnebisa da de$aqtivaciis )atarebisas! adgilis gausnebovnebis dros ar #eiZleba sasunTqi organoebis da kanis individualuri dacvis sa#ualebaTa moxsna!

34

de$aqtivaciis )atarebisas unda )amoi%mindos kedlebi, Weri, ave'i da "vela sagnebi 'agrisiT an cocxiT, #emdeg ki sveli )vriT, iataki unda moirecxos sa&niani %"liT! sursaTisa da %"lis #esanaxi tara gairecxos %"liT, ga#robis #emdeg sursaTi gadatanil iqnas sxva tara#i! ara/ermetul tara#i #enaxuli sursaTis ,karaqi, "veli, xaWo, xorcide$aqtivacia moxdes 2-0 mm $eda enis )amoWriT1 Tev$i, bostneuli da xili gairecxos %"lis dinebiT, xolo saWiroebis #emTxveva#i maTac )amoeWras $eda ena1 karto ili, sta ilo da sxva guldasmiT gairecxos, gai%mindos da moixar#os, rZe aduRdes, sxva Txieri &roduqtis da %"lis de$aqtivacia )atardes 0-3 dRiani daleqviT an ga iltvriT! Webis gausnebovnebisaTvis saWiroa %"lis amoqa)va, skeridan gruntis amoWra, kedlebis amorecxva da mimdebare teritoriis de$aqtivacia 83-20m radiusiT, risTvisac saWiroa 3-80 sm sisqis mi%is enis moWra da mis magivrad su Ta qvi#is da"ra! mou%amlav teritoria$e gamosvlis #emdeg saWiroa* sasunTqi organoebisa da kanis damcavi individualuri dacvis sa#ualebaTa moxsna, $eda tansacmlis gaxda da qaris %inaaRmdeg $urgiT dgomiT rTxilad ga erTxva mtvrisagan, #emdeg ki )amokideba da )amo%menda $emodan qvemoT1 exsacmlis ga%menda mtvrisagan da gaxexva sveli )vriT1 gamdinare %"al#i tansacmlis da TeTreulis amovleba1 air%inaRis de$aqtivireba, mtversa%inaaRmdego marlis niRbis ga erTxva, bamba-marlis dolbandis mi%a#i damarxva1 xelTaTmanis gaxda, ga erTxva da sveli )vriT ga%menda1

35

saWiroa )atardes na%ilobrivi sanitaruli damu#aveba* sa&niani %"liT xelis guldasmiT dabanva, r)xilebis ga%menda, &iris iseTnairad dabanva, rom )amobanili %"ali ar moxvdes Tvaleb#i, &ir#i, cxvir#i! sxeulis Ria na%ilis )amobanva, su Ta %"lis &ir#i, cxvir#i, "el#i gamovleba, Tvalebis amobanva! &irveli #eZlebisTanave saWiroa mTliani sanitaruli damu#avebis gavla, romlis #edegadac aucilebelia sxeulis, tansacmlisa da individualuri dacvis sa#ualebaTa do$imetruli kontrolis )atareba! Tu #emo%mebis #edegad aRmo)ndeba, rom dasxiveba da%esebul norma$e metia, saWiroa sanitaruli damu#avebis ganmeoreba!

mo*uli 5. sa-armoo avariebisa *a stiqiuri ube*urebebis #e*egebis likvi*aciis sa+u2vlebi 5.1 *a/ianebis kerebis klasi+ikacia, *angreul nageboba,a *axarisxeba *a *axasia,eba
obieqtis ganlagebulia komunikaciebi, *a/ianebis #enobebi, kera e%odeba teritorias, romel$edac qselebi, da s&ecialuri nagebobebi, &iradi sain+inro

mo%"obilobebi,

teqnika,

#emadgenloba

eqvemdebareba da$ianebas, ngrevas an romelime katastro as ,avariis, stiqiuri ubedurebis- #emTxveva#i mo%amvlas!

38

obieqt$e da$ianebis kera aris ubralo ,martivi- da rTuli! ubralo ,martivi- e%odeba erTi dama$ianebeli mxolod qimiuri an baqteriologiuri mo%amlulobiT! r,uli e%odeba da$ianebis keras, romelic %armoiqmneba ramodenime dama$ianebeli xanZars, adgilmdebareobis aqtoris #edegad! magaliTad, sa%armoo mo%amvlas! mi%isZvrebi da qari#xali aqtoris #edegad %armoqmnil da$ianebis keras! magaliTad, ngreva a eTqebiT, xanZriT an

avariebis dros a eTqeba Tavis mxriv gamoi%vevs ngrevas, )axergilobas, nagebobaTa ngrevasTan erTad i%vevs sana&iro $olis datborvas da a!#! da$ianebis keris orma dama$ianebeli aqtorebis mixedviT #eiZleba i"os* mrgvali ( a eTqebis, mi%isZvris #emTxveva#i, an $olisebri ( qari#xlis, qarborbalas, datborvis, niaRvarebis, me%"erebis dros da sxva1 aras%ori ormis ( xanZrebis, cunamis, $vavebis da sxva movlenebis dros! ngrevas axasiaTebs ngrevaTa #edegebis erToblioba! nagebobaTa u ro Zlier ngrevas aqvs adgili a eTqebebis, xanZrebis da sxva sa%armoo avariebis an mi%isZvrebis, qari#xlebis da sxva stiqiuri movlenebis dros! obieqtis nagebobaTa ngrevebi &irobiTad #eiZleba dav"oT oTx saxeobad* sruli, Zlieri, sa#ualo da susti! sacxovrebeli da samre%velo #enobebis susti da$ianeba arsebiTad damokidebulia qaris Zala$e da mimarTuleba$e! sacxovrebeli da samre%velo #enobebisadmi $og'er damatebiT gamoi"o a ngrevis mexuTe saxe ( msubuqi da$ianeba! ngrevis xasiaTi damokidebulia nagebobaTa konstruqcia$e, maT ganlageba$e, a eTqebis simZlavre$e da a eTqebis centridan maT da#oreba$e! sruli ngrevisas mTlianad )amoi#leba, )amo%veba #enobebi da nagebobebi!

39

na%ilobriv #eiZleba #enar)unebuli iqnas saZirkveli da gamZle mi%isqve#a saTavsoebi! sain+inro qselebi iW"liteba an skdeba! aseTi obieqtis aRdgena, rogorc %esi, #euZlebelia da mi$an#eu%oneli! sa#ualo ngrevisas #enobis kolo i ,)on)xi- an nagebobaTa sxva gamZle konsruqciebi ZiriTadad #enar)undeba ,ka&italuri kedlebi, rkinabetonis gadaxurvebi-1 sain+inro %selebis #eerTebani calkeul adgileb#i $iandeba, saWiroa mni#vnelovani aRdgeniTi samu#aoebi! sustsa da msubuq ngrevebs miekuTvneba #enoba-nagebobebis meorexarisxovani elementebis, saxuravis, msubuqi mina#enebis, karni$ebis, an'rebis da karebebis )ar)oebis da ormacia! #enobebis #igniT $iandeba baTqa#i, karebis )ar)oebi da tixrebi! aRdgeniTi samu#aoebi umni#vneloa da #eiZleba misi #esruleba nagebobaTa eq&loataciis &roces#i!

5.2 nagebobis #esa2lo *a/ianeba,a 2iri,a*i saxeebi


da$ianebis ZiriTadad ori 'gu ia* 8! nagebobaTa mTliani da$ianeba a- gada%eva b- %amogeba g- gadaxra d- gada"iraveba 2! nagebobis calkeuli konstuqciaTa da$ianeba a- de ormacia dangreva.irveli jgu+is da$ianebaTa gamom%vevi mi$e$ebia* undamentis ganm$idobis unari1 arasakmao an u%onas%oro gaangari#ebul$e $edmetad u%onas%oro datvirTvebi! meore jgu+is da$ianebaTa gamom%vevi mi$e$ebia* Zalovani $emoqmedeba ,statikuri da dinamikuri- gagle'a, gaW"letva, b$arebi, #eerTebaTa darRveva da sxva! meqanikuri $emoqmedeba ( )aW"leta, )a$neqva, gamrudeba, sruliad ganadgureba da sxva! i$ikuri $emoqmedeba b- )amongreva g- da$ianeba d- aRgva ,sruliad

40

( maRali tem&eraturis dros mokrun)xva da ngrevebi, xisti b$arebi uar"o iTi tem&eraturis dros, qimiuri $emoqmedeba ( koro$ia! obieqtebis ngrevaTa xarisxi da xasiaTi damokidebulia* mi%isZvrebis, qari#xalis da a eTqebis Zala$e1 mi%isZvris an a eTqebis saxeoba$e ,mi%isqve#a, %"alqve#a-1 a eTqebis e&icentridan obieqtis da#oreba$e, mis nagebobaTa orma, teqnikur daxasiaTeba$e ( konstruqcia, gamZleoba, $omebi, gamZleoba qaris da%olis mimarT1 obieqtis dagegmareba$e, gana#enianebis xasiaT$e1 adgilmdebareobis land#a t$e ,relie i, grunti-1 meteorologiuri monacemeb$e ,qaris mimarTuleba da Zala,

tenianoba, tem&eratura, naleqebis arseboba-!

5.3 avariebisa *a stiqiuri ube*urebebis 8#e*egebis salikvi*acio* gamo4enebuli 2alebi, sa#ualebebi *a meqani/mebi.
avariebis #edegebis likvidacia ( aris s&ecialuri samsaxurebis, mre%velobis #esabamisi dargebis obieqtebis calkeuli s&ecialistebisa an teritorialuri organi$aciebis saxanZro ra$mebis, t"is saxanZro ra$mebis, eleqtroqselebis saavario samsaxurebis, kav#irgabmulobis, ga$momaragebis, %"almomaragebis, kanali$aciis, Tbomomaragebis, rkinig$is matarebelTa aRdgeniTi, gemebis saavario-ma#veli, sas%ra o samedicino daxmarebis da sxvaTa movaleoba!

48

saxalxo meurneobis sxvadasxva obieqteb$e &atar-&atara avariebis da xanZrebis likvidacia xorcieldeba am sa%armos direqciis mier sakuTari ZalebiT, agreTve teritorialuri organi$aciebis s&ecialuri samsaxurebis ZalebiT! mre%velobis da saxalxo meurneobis $ogierT dargeb#i, %armoebis s&eci ikiT gamo%veuli maRali sa#i#roebis gaTvalis%inebiT ,samTomre%velobis maRaroeb#i da #axteb#i, navTobsare%ebsa da navTobis qarxneb#i, ga$mo&ovebisa da qimiur mre%veloba#i, metro&olitenis koleqtorebis da gvirabebis m#enebloba#i- #eqmnilia s&ecialuri ga$ma#veli da samToma#veli ormirebebi ra$mebisa da sxvaTa saxiT! samTo ma#vel ormirebebs evalebaT* xalxis gadar)ena avariebis dros #axteb#i, maRaroeb#i, metro&oliteneb#i, navTobis da qimiuri %armoebis samu#aoebis sa%armoeb#i1 %armoeba, mi%isqve#a mi%isqve#a avariebis da likvidaciisaTvis xanZrebis, mi%is$eda

cecxlmodebuli navTobis, ga$is #adrevnebis da sxva &irobeb#i, rac moiTxovs res&iratorebis gamo"enebas1 amas garda $ogierT dargeb#i, kerZod sat"eo ondebiT saWiroa s&ecialuri saavario da t"is saxanZro ormirebebis #eqmna! es aucilebelia masiuri t"is xanZrebis sa#i#roebis gamo! samre%velo da satras&orto sa%armoeb#i msxvili avariebis, romlebic sa rTxes uqmnian mosaxleobas da mis irgvliv garemos, stiqiuri ubedurebis dros ,masiuri t"is xanZrebi, katastro uli datborva, mi%isZvrebi da sxva-, rodesac %armoebis sakuTari Zalebi, maT #oris s&eciali$ebuli saxanZro ra$mebi t"is saxanZro da samTo ma#veli ormirebebi da sxva, ver arTmeven Tavs katastro ebTan brZolas, maTi #edegebis salikvidaciod mo%veuli unda iqnen saxalxo meurneobis im %armoebebis mu#amosamsaxureebi, saidanac #eqmnilia ma#veli saavario-aRdgeniTi da sxva

42

'gu ebi an rgolebi! $ogierT, gansakuTrebulad sa#i# #emTxveveb#i msxvili avariebis salikvidaciod da stiqiur ubedurebebTan brZolisaTvis mo%veuli iqnebian samxedro na%ilebi! stiqiuri ubedurebebis da sa%armoo avariebis salikvidacio samu#aoebis amocanebi #edgeba eqvsi 'gu is saorgani$acio da sain+inro RonisZiebebisagan, romlebic sagangebo mdgomareobis &irobeb#i, maTi #esrulebis mkacr vadeb#i da da$aralebuli obieqtis #e$Ruduli adgilobrivi resursebis gamo mravali organi$aciebis gaerTianebas saWiroebs! 6 'gu is RonisZiebebs ,stiqiuri ubedurebebis &rogno$ireba- %"veten saerTo saxelm%i oebrivi da teritoriuli samecniero kvleviTi organi$aciebi, centrebis da saTvalTvalo sadgurebis Zalebi! 66 'gu is ,stiqiur ubedurebasTan brZola-! 666 'gu is ,sain+inro-ma#veli da gadaudebeli saavario aRdgeniTi samu#aoebi- RonisZiebebis )atareba evaleba teritorialur da saobieqto ma#vel saavario aRdgeniT da sxva ormirebebs, romlebic iqmneba am mi$niT saxalxo meurneobis sa%armoeb#i da teritorialur centreb#i! aucileblobis #emTxveva#i damatebiT #eiZleba mo%veul iqnes samxedro na%ilebi, samTo ma#veli ormirebebi da adgilobrivi mosaxleoba! 67 'gu is RonisZiebebi ,da$aralebuli raionebis mosaxleobisaTvis daxmarebis ga%eva- #edis mTavrobis kom&etencia#i da xorcieldeba xelisu lebis adgilobrivi organoebis da neba"o ilobiTi organi$aciebis ,%iTeli 'vari da %iTeli naxevarmTvaris RonisZiebebi- da sxvaTa mier! 7 'gu i ,da$ianebuli qalaqebis da sxva obieqtebis aRdgena-! 76 'gu is ,saxalxo meurneobis obieqtebis mu#aobis mdgradobis da stiqiuri ubedurebis ganmeorebiT $emoqmedebis da saxalxo meurneobis nagebobaTa gamZleobis amaRleba da #emdgomi avariebis aRkveTis sain+inro-teqnikuri samu#aoebiRonisZiebebi sruldeba s&ecialuri

40

sam#eneblo, samonta+o da sxva #esabamisi u%"ebebis organi$aciebis ZalebiT an da$aralebuli %armoebis s&ecialurad #eqmnili saremontoaRdgeniTi brigadebis ZalebiT! aRni#nuli 'gu ebidan u ro didi raodenobis Zalebi da sa#ualebebia saWiro 666 da 7 'gu is RonisZiebaTa #esasruleblad! stiqiur ubedurebaTa da sa%armoo avariebis #edegebis salikvidaciod i"eneben Tanamedrove teqnikis did raodenobas! ma#veli da aRdgeniTi samu#aoebis %armoebisas gamoi"eneba* buldo$erebi, xis Zirebis amomRebi, #emkrebebi, beton-mtvrevebi, eqskavatorebi cvladi mo%"obilobiT! avtomobil-TviTmclelebi, misabmeli, qvis saRerRi da damxarisxebeli agregatebi, cementsasroli a&aratebi, avtogudronatori, sar%"av-mrecxavi manqanebi, tumboebi, avtomobilis da traqtoris am%ekranebi, domkrtebi, konveieri da am%eebi, eleqtrosadgurebi, kom&resorebi, vibromtvirTavebi, saburRi danadgarebi, s&ecialuri manqanebi da meqani$mebi xanZris )asaqrobad! aRdgeniTi samu#aoebis %armoebisas, gansakuTrebiT #romatevadi an sa#i#i samu#aoebis #esrulebisas, romlebic moiTxoven damcav mo%"obilobas da manqanaTa maRal simZlavres, arc Tu i#viaTad gamoi"eneba s&ecialuri manqana-meqani$mebi, saTxreli satanko teqnika, distanciuri marTvis manqanebi, TviTmavali /idromotorebi, sar%"avgamrecxi manqanebi, danadgarebi, romelic #eqmnilia #eiaraRebidan moxsnili aviaciis, turboreaqtiuli Zravebis ba$a$e da sxva! am+amad, rogorc )venTan, ise sa$RvargareT aRdgeniTi samu#aoebisaTvis gamoi"eneba vertm renebi! aRdgeniTi samu#aoebisaTvis meqani$aciis sa#ualebaTa #er)eva damokidebulia "vela$e metad aRdgenis saxe$e da arsebul teqnika$e!

42

aucileblad gasaTvalis%inebelia, rom Zlieri maRal-m%armoebluri sain+inro manqanebis gamo"eneba avariebis likvidaciisas, $ogierT #emTxveva#i arTulebs samu#aoTa ronts, sivi%rovis, dasamu#avebeli ubnis moxa$ulobis sirTulis gamo, rac i%vevs manqanaTa m%armoeblobis #emcirebas! xmarebuli manqanebi da meqani$mebi #esaZleblobisdagvarad unda i"os universaluri da agreTve sas%ra o sa/aero gadaadgilebisaTvis gamosa"enebeli!

5.) ma#veli *a sxva ga*au*ebel samu#ao,a 6atarebis taqtikuri ile,ebi *a ,anmim*evroba


ma#veli da sxva gadaudebeli samu#aoebi sain+inro da$vervasTan erTad unda gai#alos dau"ovnebliv avariis an stiqiuri ubedurebis raion#i misvlisTanave! isini unda sruldebodes ganu%"vetliv, dRe da Rame, nebismier amind#i, ngrevis, xanZrebis, atmos eros da adgilmdebareobis mo%amvlisas, teritoriis datborvis dros da sxva araxelsa"rel &irobeb#i! %armatebebis misaR%evad adamianebis da materialur aseulobaTa gadar)ena#i, ma#veli da sxva gadaudebeli samu#aoebis organi$acia da )atareba unda moxdes #e$Rudul vadeb#i! es ma#velebisagan moiTxovs maRal moralur, siqologiur mdgradobas, nebis"o as, va+kacobas, gamZleobas, TavdaWerilobas, i$ikur amtanobas da amocanis #esrulebis mi$niT "vela Zalebis mobili$ebas! sa%armoo avariebis, stiqiuri ubedurebebis dros, ma#veli, saavarioaRdgeniTi da sxva ormirebebis ma#veli samu#aoebis ubnebTan ,obieqtebTan- misvla xdeba u#ualod maTi #ekrebis raionidan m$ad"o na#i mo"vanis #emdeg! ma#velTa #e"vana, maTi dani#nul ubneb$e samu#ao adgil$e da obieqteb$e misvlis u$runvel"o a, xdeba maTi sakuTari ZalebiT

43

da sa#ualebebiT! m$veravi rgolebi midian ra %in, axdenen mar#rutis rekognoscirebas, adgenen ngrevis xasiaTs da #emovlis g$ebs! stiqiuri ubedurebebis raion#i amocanaTa %armatebiT #esrulebisaTvis m#velelni valdebulni arian #eis%avlon #esaZlo samu#ao ubnebis ,obieqtebis- Taviseburebani da daxasiaTeba! maT unda icodnen samu#aoTa ubnebisaken mini#nuli mar#rutebis g$ebi, unda #ea ason stiqiuri ubedurebebis #esaZlo #edegebis daxasiaTeba! avariebis kerasTan da stiqiuri ubedurebebis raion#i #esvlisas ma#veli samu#aoebis xelmZRvaneli organi$ebas ukeTebs ma#velTa s%ra #e"vanas samu#aoTa obieqteb$e, risTvisac $ustdeba g$ebi da teqnikis #esvlis da gamosvlis %esi da RonisZiebebi, romlebic u$runvel"o en droulad maT gadaadgilebas! avariebis kera#i #e"vanis, g$eb$e ngrevebis, )axergilobaTa, datborvis da sxva %inaaRmdegobaTa arsebobisas, rac teqnikis gadaadgilebas xels u#lis, ganisa$Rvreba aucileblad #esasrulebeli samu#aoebi ( gasasvlelebis mo%"oba, risTvisac gamoi"o a saWiro aucilebeli Zalebi da sa#ualebebi! mdgomareobis gamovlinebisa da ma#veli samu#aoebis ga#lisaTvis obieqteb$e erTdroulad, exiT miemarTebian1 m$veravi rgolebi da rgolebi, romlebic dani#nulia avariebis lokali$aciisaTvis da aucileblobis #emTxveva#i, ma#veli 'gu ebis sakaciT gadam"vani rgoli! ma#veli da meqani$aciis sa#ualebaTa misvlamde da$vervis 'gu i samu#ao ubneb$e gansa$Rvravs Zliermoqmedi #xamian nivTierebebiT mo%amvlis xasiaTs! sa%armoo avariebis #emTxveva#i, aTvaliereben nangrevebs da ecnobian maT#i moxvedrili da$aralebuli adamianebis mdgomareobas! avariul-teqnikuri rgolebi gamoavlenen komunalur energetikul qseleb$e da teqnologiur xa$eb$e avariis adgilsa da xasiaTs, a%armoeben saavario aRdgeniT samu#aoebs! ma#veli sakacis rgoli eZebs

44

da$ianebulebs dangreul da da$ianebul #enobeb#i da sanitarul ra$meulebTan erTad u%even &irvelad samedicino daxmarebas! ma#veli rgolebi sain+inro teqnikis mosvlamde am$adeben adgils avtokranebis, sakom&resoro sadgurebis da sxva manqanebis dasa"eneblad, a%armoeben )axergilobaTa misasvleli gam%mend g$ebis samu#aoebs, da xeliT da sxva meqani$aciis &ortatuli gadamtan sa#ualebaTa gamo"enebiT! obieqtebTan mo%"obis g$eb$e %inaRobaTa #esaZleblobis argleb#i mo%esrigebis #emdeg, maTken

miemarTeba ZiriTadi saavario aRdgeniTi sa#ualebebi da i#leba ma#veli samu#aoebi sruli moculobiT! &irvelni miemarTebian xanZris )amqrobi gan"o ilebebi, #emdeg meqani$aciis an meqani$aciis sa#ualebebiT aRWurvili ma#veli rgoli! ma#veli samu#aoebis xalmZRvaneli da$vervis monacemebiT da &iradi dakvirvebis sa uZvel$e a$ustebs mdgomareobas dangreuli obieqtebis sqema$e asaxavs Zalebis ganlagebas gra ikul gada%"vetilebas, organi$acias ukeTebs ma#vel samu#aoebs! amocanebis #esrulebis da%"ebamde, samu#aoTa adgil$e dgindeba u ro metad mi$an#e%onili taqtikuri ileTebi da xerxebi, ganisa$Rvreba manqanebis da sxva sa#ualebaTa gamo"enebis %esi da agreTve usa rTxoebis #esrulebisas! taqtikuri ileTebi da ma#veli da sxva gadaudebeli samu#aoebis Tanmimdevroba damokidebulia #enoba-nagebobaTa ngrevis xasiaT$e da xarisx$e, )axergilobaTa, komunalur energetikul qseleb$e da teqnologiuri xa$ebis struqtura$e, Zliermoqmed #xamian nivTierebebiT mo%amvlis xarisx$e, xanZreb$e da sxva &irobeb$e, romlebic gavlenas axdenen sama#velo samu#aoebis %armoeba$e! sa#ualo, Zlieri da sruli ngrevis u$runvel"o is RonisZiebebi ma#veli samu#aoebis

45

$oneb#i meqani$aciis rgolebi &irvel rig#i organi$acias ukeTeben avariebis adgilebisaken, da$ianebul da dangreul #enobebisaken samanqano da exiT mosiaruleTa samu#aoebs! xanZris )amqrobi rgolebi miemarTebian ra koloniis #emadgenloba#i da$vervis #emdeg, gadian ma#veli ubnebis adgileb$e, aqroben da lokali$acias ukeTeben xanZrebs, u ro metad im adgileb#i, sadac im"o ebian adamianebi, agreTve )axergilobaTa axlos %armoqmnil xanZrebs, romlebic sa rTxes uqmnian m#velelebs da#avebulTa da da$aralebulTa gamo"vana#i, xalxis trans&ort#i )asxdoma#i! saxanZro manqanebi da xanZris )amqrobi sxva sa#ualebebi ganlagdebian im &o$iciebiT, rom u$runvel"on amocanebis #esruleba da #esaZleblobis argleb#i gamoricxon maTi x#iri gadadgileba! mklavxa$i i#leba xanZris kerisaken ise, rom gaTvalis%inebuli i"os %"lis nakadis mimarTulebani da u$runvel"o ili i"os maTi iq #enar)uneba saxanZro lulebis manevrirebis gaTvalis%inebiT! mklavxa$ebis satrans&orto komunikaciebTan gadakveTis adgileb#i e%"oba avtomanqanebis gadasasvlelebi mklavxa$eb$e ,mklavxa$ebis liTonis mileb#i gatareba da sxva xerxebiT, mklavxa$ebis ga%"oba #&alebs #oris, relsebs #oris-! cecxlmodebuli #enobebidan xalxis gadasar)enad saWiro samu#aoebs xanZris mqrobi rgolebi m#velelebTan erTad a%armoeben! samu#aoTa xelmZRvanelad gvelineba xanZris mqrobi rgolis meTauri! xanZris )aqroba da lokali$acia i%"eba da$ianebis kerisaken m#velelTa moZraobis mar#ruteb$e, ma#veli samu#aoTa obieqteb$e da da$ianebulTa gasasvlelebis mosa%"ob da agreTve da$ianebulTa evakuaciisaTvis satvirTo da sanitaruli manqanebis moZraobis u$runvel"o is

48

evakuaciis g$eb$e! ma#velTa gasatareblad keTdeba xanZrebs #oris gasasvlelebi, risTvisac Tavmo"rilia xanZris )amqrobi ZiriTadi Zalebi! na%ili ma#veli rgolebisa, romelic gaZlierebulia meqani$aciis sa#ualebebiT da sanitaruli rgolebiT, eZebs da$ianebulebs nangreveb#i da gamo"avs isini nangrevebis qve#idan, da$ianebuli da cecxlmodebuli #enobebidan, ga$iT da kvamliT mocul saTavsoebidan da aRmou)enen maT &irvel samedicino daxmarebas! amave dros, ma#veli rgolis meore na%ili, gaZlierebuli buldo$erebiT, eqskavatorebiT, tumboebiT da meqani$aciis sxva sa#ualebebiT, mii%evs %in avariis adgilisaken, eZebs da gamorTavs da$ianebul ubnebs )amketi da gamomrTveli mo%"obilobebis sa#ualebiT da a%esrigebs da$ianebebs u#ualod avariis adgil$e! komunalur energetikul qseleb$e da teqnologiur xa$eb$e ngrevisa da avariebis #emTxveva#i, rac sa rTxes uqmnis xalxs, gadaudebeli samu#aoebi sruldeba gasasvlelebis mo%"obasa da xanZris )aqrobasTan erTdroulad, xolo datborvisa da daga$ianebis #emTxveva#i adamianebis adgilsam"o el teritoria$e, anu &irvel rig#i iq sadac sa#i#roeba emuqreba adamianTa sicocxles! s&ecialuri rgolebi axdenen likvidacias qimiuri mo%amvlis kereb#i, romlebic %armoiqmneba Zliermoqmedi #xamiani nivTierebebian sistemaTa da komunikaciaTa dangrevisas! aseve akeTeben ga$is qselebis avariebis lokali$acias! meqani$aciis rgolebi atareben samu#aoTa uban$e arsebul #enoba-nagebobebis, teqnikis da teritoriis dega$acias &irvel rig#i, xdeba g$ebisa da #idasaqarxno misasvlelebis ga"vana, #emdeg ki im ubnebisa, romlebic #eiZleba %armoadgendes mo%amvlis #esaZlo momaval %"aros!

49

imisaTvis, rom #evamciroT damtverianoba da mavne mtvris sasunTq organoeb#i moxvedra, ma#velebi gasasvlelebis ga%mendis dros r%"aven )axergilobaTa calkeul ubnebs! aseve a%armoeben da$ianebulTa trans&ort#i )asxdomis adgilebis gauvneblobas! sanitaruli rgolebi da$ianebulT aRmou)enen &irvel daxmarebas adgil$e da a%armoeben maT evakuacias samedicino daxmarebis &unqteb#i satvirTo da sanitaruli avtotrans&ortiT! eqimi an eqTani u#ualod xelmZRvaneloben da$ianebulTa daxarisxebas, Tval"urs adevneben trans&ort$e da$ianebulTa s%or ganlagebas da maT droul gamg$avrebas samkurnalo da%esebulebeb#i! mo%amluli ubnebidan da$ianebulTa evakuaciasTan erTdroulad xdeba danar)eni mosaxleobis exiT an trans&ortiT gamg$avreba! "ovelive es keTdeba umoklesi mar#rutiT da qaris mimarTulebis gaTvalis%inebiT! adaminTa gadar)enasTan dakav#irebuli samu#aoebi tardeba ganu%"vetliv, mis srul damTavrebamde! aucileblobisas mu#aoba tardeba cvlebiT da ma#velTa #esvenebiT, maTi kveba xdeba adgil$e an dadgenil raion#i! cvlaTa rigs gansa$Rvravs u rosi xelmZRvaneli, romelic obieqtis mo%amlulobis xasiaTisa da garemos tem&eraturis mixedviT adgens damcvel kostiumeb#i da air%inaReb#i "o nis normebs, cvlebis samu#ao dros da maTi )atarebis organi$acias! sama#velo samu#aoebis ganu%"vetliv )atarebis u$runvel"o is mi$niT ma#velTa #ecvla xdeba u#ualod samu#ao adgil$e! #ecvlis dros ubnis ,obieqtis- u rosad gvevlineba #esacvleli ormirebis meTauri! amocanebis #esrulebis #emdeg m#velelebi ganlagdebian maTTvis gamo"o il raioneb#i #emdgomi moqmedebisaTvis mosam$adeblad!

mo*uli 5". eqstremaluri xasia,is sagangebo situaciebi 50

6.1 /oga*i cnobebi


eqstremaluri Tanamedrove xasiaTis sabrZolo sagangebo sa#ualebebs situaciebi #eiZleba i"os gamo%veuli Tanamedrove sabrZolo sa#ualebebiT! miekuTvneba* masobrivi damarcxebis da )veulebrivi iaraRebi! masobrivi damarcxebis iaraRebia* birTvuli, qimiuri da biologiuri! )veulebrivi iaraRebia* ugasuri, msxvrevadi, kumulaciuri, moculobiTi a eTqebis da cecxlgam)eni! garda masobrivi damarcxebisa da )veulebrivi iaraRebisa Ziebis, eqs&erimentebis da damu#avebis stadia#i im"o ebian* geo i$ikuri iaraRi ,xelovnuri mi%isZvrebi, cunami, grigali, )amoqceva mTa#i, Tovlis $vavi, xelovnuri seluri nakadi da sxva-1 sxivuri ama)qareblebi-1 radiologiuri ,radiaqtiuri nar)enebi da i$oto&ebi-1 radiosix#iruli ,$emaRali da $edabali six#iris radiotalRebi-1 in rabgeruli! $emoT )amoTvlili iaraRebidan did sa#i#roebas %armoadgenen birTvuli, radiologiuri, qimiuri, biologiuri iaraRebi, ugasuri da msxvrevadi qveiTsa%inaaRmdego naRmebi! s&ecialistebis a$riT Tanamedrove meTodebis gamo"enebiT da"enebul qveiTsa%inaaRmdego naRmebis aRmo)enas da ganadgurebas dasWirdeba minimum 800 %eli! $emoT mo"vanils adasturebs miRebuli oqmebi, saerTa#oriso #eTanxmebebi da konvenciebi* iaraRi ,la$erebi da elementaluri na%ilakebis

58

8! +enevis 8923 %lis oqmi qimiuri da biologiuri iaraRis akrZalvis #esaxeb1 2! 8950 %els Zala#i #evida xel#ekruleba birTvuli iaraRis gavrcelebis %inaaRmdeg1 0! 8953 %lis mart#i Zala#i #evida konvencia biologiuri iaraRis akrZalvis #esaxeb1 2! 8995 %lis noember#i Zala#i #evida konvencia qimiuri iaraRis damu#avebis, 3! 8999 %armoebis, %lis 8 dagrovebis, marts gamo"enebis Zala#i #evida akrZalvis da ganadgurebis #esaxeb1 konvencia qveiTTasa%inaaRmdego naRmebis %armoebis, dagrovebis da gadacemis akrZalvis #esaxeb! birTvul ,atomur- iaraRs sa uZvlad udevs #idabirTvuli energiis gadacema mZime elementebis , U reaqciis #edegad! TermobirTvuli ,%"albadis- iaraRi da uZnebulia msubuqi elementebis ,deiteriumisa da tritiumis an sxva kombinaciiT- atomgulebis sinTe$$e! neitronuli iaraRi %armoadgens TermobirTvulis modi ikacias, romelsac ara aqvs gamZle tani da aqvs ga$rdili sinTe$is reaqciis dro! amitom neitronul iaraRs axasiaTebs #esustebuli dart"miTi talRa da s%ra i neitronebis Zlieri nakadi! birTvuli iaraRs axasiaTebs #emdegi dama$ianebeli aqtori* 8! dart"miTi talRa ,gamo"o ili energiis 40< -1 2! sinaTlis gamosxiveba ,gamo"o ili energiis 03< -1 0! #emR%evi radiacia1 2! adgilmdebareobis radiaciuli dabinZureba1
203

an Pu 209 - birTvis da#lis 'aWvuri

52

3! eleqtromagnituri im&ulsi! dart"miTi talRa Zlierad #ekum#uli airis ,/aeris- enaa, romelic a eTqebis centridan vrceldeba s ero#i an naxevars ero#i! naxevars eros #emTxveva#i a eTqebis simZlavre i$rdeba ,ormagdeba-! dart"miTi talRis %"aros %armoadgens maRali %neva, romelic %armoi#veba a eTqebis centr#i! a eTqebis simZlavre damokidebulia #esrulebul samu#ao$e da dro$e eTqebadi nivTierebis mier

N =
sadac* N . a eTqebis simZavre, vt!

dA dt

dA . #esrulebuli samu#ao, 'ouli! dt . dro, %m!


birTvul da ugasur iaraReb#i

dA -s ga$rdis da dt -s #emcirebis

mi$niT gamoi"eneba gamZletani ,kor&usi-! sinaTlis gamosxiveba vrceldeba s%or xa$ad, sinaTlis sis%ra iT! sinaTlis gamosxiveba grZeldeba %amis meaTedi na%ilidan 00 %amamde simZlavre$e! sinaTlis gamosxiveba moqmedebs did manZil$e da %armoadgens did sa#i#roebas moulodnelobis gamo! sinaTlis gamosxivebas axasiaTebs sinaTlis ,xilvadi- da siTburi gamosxiveba! sinaTlis nakadi abrmavebs adamians! siTburi gamosxiveba a)ens xanZrebs da i%vevs adamianis sxeulis sidam%vres! da damokidebulia birTvuli an TermobirTvuli muxtis

50

qalaq xirosimis atomuri dabombvis #edegad naxevrad dangreul bankis #enobis kibeeb$e dar)a ucnobi adamianis )rdili! adamianis sxeuli aorTqlda siTburi gamosxivebis $emoqmedebis #edegad! siTburi gamosxiveba i$omeba kal:sm 2 ! #emR%evi radiacia %armoadgens nakads! #emR%evi radiaciis moqmedebis dro , 83 %m- da manZili , 5 %m- damokidebulia muxtis simZlavre$e! adgilmdebareobis radiaciuli dabinZurebis sa#i#roebas %armoadgens

gamosxivebas da neitronebis

- gamosxiveba, Tu radioaqtiuri &roduqtebi xvdeba kan$e da adamianis

organi$m#i, xolo da radioaqtiuri i$oto&ebi!

gamosxiveba garegani dasxivebis dros!

gamosxivebis %"aros %armoadgenen rogorc bunebrivi aseve xelovnuri


203 208

xelovnuri radioaqtiuri i$oto&ebi %armoi#veba uranis U neitronuli nakadiT dasxivebis #edegad! maioni$ebuli gamosxivebis energiis raodenobas,

,U

da#lis #edegad an niadagis teqnikis, #enoba-nagebobebis, kostruqciebis #TanTqmuls

dasxivebuli sxeulis mier, do$a e%odeba! ansxvaveben #TanTqmul, saeqs&o$icio da eqvivalentur do$ebs! #TanTqmuli do$a . ZiriTadi do$imetruli sidide, romelic tolia elementarul moculoba#i maioni$ebul gamosxivebis #TanTqmuli energiis ,8'- ardoba elementaruli moculobis masasTan, ,8kg-! #TanTqmuli do$is sistemuri erTeulia ( grei, xolo sistemgare#e ( radi ,8grei?8':kg1 8 radi?0,08 grei-! saeqs&o$icio do$a . axasiaTebs rentgenis da maioni$ebel #esaZleblobas!

gamosxivebis

52

saeqs&o$icio do$a gamoiTvleba ormuliT

D s = 0,855 DS ,
sadac* D s . saeqs&o$icio do$a, kuloni:kg ,sistemgare#e rentgeni-,

D S . #TanTqmuli do$a, grei!


eqvivalenturi do$a %armoadgens biologiur sxeul#i masiT 8kg, nebismieri maioni$ebeli gamosxivebis #TanTqmul do$as, romelic tolia an rentgenis gamosxivebiT miRebuli #TanTqmuli do$is sididiT 8 grei! eqvivalenturi do$is erTeulia $iverti! eqvivalenturi do$is sistemgare#e erTeuli . beri ,8 $iverti?800 beri-! ber ,rentgenis biologiuri eqvivalenti- . nebismieri saxis maioni$ebeli gamosxivebis iseTi #TanTqmuli do$a, romelic i%vevs imave biologiur e eqts, rac

gamosxiveba!

#TanTqmuli, saeqs&o$icio da eqvivalenturi do$ebis ardoba drois erTeulTan gvaZlevs* #TanTqmuli do$is simZlavres ,grei:%m-, saeqs&o$icio do$is simZlavres ,kuloni:kg%m- da eqvivalenturi do$is simZlavres ,$iverti:%m-! dasxivebis saeqs&o$icio do$is mixedviT ganixilaven sxivuri daavadebis oTx saxeobas* msubuqi ,800-200 rentgeni-, sa#ualo ,200-200 rentgeni-, mZime ,200-400 rentgeni- da ukiduresad mZime ,400 rentgen$e meti-! dadgenilia agreTve mosaxleobisaTvis saeqs&o$icio do$is dasa#vebi sidideebi* oTxi dRe-Ramis ganmavloba#i - 30 rentgenamde! erTi Tvis ganmavloba#i . 800 rentgenamde! sami Tvis ganmavloba#i . 200 rentgenamde! erTi %lis ganmavloba#i ( 000 rentgenamde!

53

birTvuli ,atomuri- iaraRi i"o gamo"enebuli or'er, meore mso lio om#i, ia&oniis %inaaRmdeg! 8923 %lis 4 agvistos 8 saaTsa da 83 %uT$e adgilobrivi droiT daibomba q! xirosima, xolo 9 agvistos q! nagasaki!

6.2 qimiuri iara0i


qimiur iaraRs i"enebdnen 'er kidev )vens %elTaRricxvamde! magaliTad, 200 %els )vens %elTaRricxvamde s&artanelebma berZnuli qalaqebis &lateis da belumis kedlebTan da%ves merqani ga+RenTili gogirdiT da isiT! %vis &roduqtebi aRi$ianebdnen Tvalebs da aZneleben sunTqvas! saukuneebis ganmavloba#i analogiuri meTodebi meordeboda, magram masiur gamo"enebas adgili ar /qonda! qimiuri iaraRis masobrivi gamo"eneba da iqsirda &irvel mso lio om#i! mdinare i&rTan germanelebma gamoi"enes airi qlori! qloris #emdeg gamo"enebuli i"o uamravi sxva mom%amlavi nivTierebebi da #enaerTebi! didi raodenobis qimiuri iaraRi dagrovebuli i"o meore mso lio omis dros! miuxedavad amisa, meore mso lio omis dros qimiuri iaraRi gamo"enebuli ar i"o garda ramodenime lokaluri brZolisa! qimiur iaraR#i igulisxmeba mom%amlavi airebi da qimiuri #enaerTebi, romlebic i%veven adamianebis, cxovelebis, kvebis &roduqtebis da %"lis mo%amvlas! qimiur mom%amlav nivTierebebs "o en oTx 'gu ad* 8- sasikvdilo1 gamaRi$ianebeli1 2- m%"obridan droebiT gamom"vani1 2- sas%avlo! 0-

54

8! 'gu ad*

sasikvdilod moqmed mom%amlav nivTierebebs "o en oTx 8!8 nervul-dambluri ,$arini, $omani, 7- airebi-1 8!2 kandama)irqebeli ,lui$iti, i&riti-1 8!0 $ogad#xamiani ,cianm+ava, qlorciani-1 8!2 mxuTavi , osgeni da di osgeni-

2! m%"obridan droebiT gamom"van nivTierebebs miekuTvneba BZ1 0! gamaRi$ianebel nivTierebebs miekuTvneba adamsiti da qloraceto enoni1 2! sas%avlo nivTierebebi #eicaven mom%amlav nivTierebebs mcire koncentraciiT1 moqmedebis xangrZlivobis mixedviT qimiur mom%amlav nivTierebebs "o en or 'gu ad* medegi da aramedegi! medegi qimiuri mom%amlavi nivTierebebi moqmedeben ramdenime saaTidan ramdenime Tvemde ,i&riti, lui$iti, $omani, $arini, 7- airebi-, xolo aramedegi inar)uneben Tavis mom%amlav Tvisebebs ramdenime aTeuli %uTis ganmavloba#i ,cianm+ava, qlorciani, osgeni, di osgeni-! am+amad aRebulia ge$i binaluri muxtis #eqmna$e! binaluri muxti #eicavs or aramom%amlav nivTierebas! mxolod am ori nivTierebis erTmaneT#i arevis an qimiuri reaqciis #edegad %armoi#veba mom%amlavi qimiuri nivTiereba! mom%amlavi qimiuri nivTierebis ganeitraleba xangrZlivi da sa#i#i &rocesia! binaruli muxtebis ganeitraleba mdgomareobs #emadgeneli ori nivTierebis dagroveba da #enaxvis gancalkevebiT!

55

6.3 biologiuri iara0i


biologiuri iaraRis gamo"enebis mcdeloba i"o 'er kidev )vens %elTaRricxvamde! iaraRis gamo"enebis #edegebi i"o lokaluri xasiaTis! Tavdamsxmelebi i"enebdnen #avi WiriT gardacvlili gvamebis ragmentebs da kata&ultebis sa#ualebiT isrodnen cixe-simagreeb#i! 8025 %els oqros urdos meomreb#i ga)nda #avi Wiri! TaTrebma kata&ultebiT #e"ares gvamebi "irimis cixe-simagre ka a#i! cixe-simagre#i dai%"o #avi Wiris e&idemia! damcvelebi dasxdnen gemeb$e da aiRes ge$i genuisken! "vela $Rvis &ort#i, sadac #ediodnen gemebi, i%"eboda #avi Wiris e&idemia! e&idemiis #edegad daiRu&a evro&is mosaxleobis erTi meoTxedi! sabrZolo biologiuri iaraRis #eqmna dai%"o ia&oniam da gamoi"ena )ineTis %inaaRmdeg, meore mso lio omis dros! biologiuri 8! baqteriebi botuli$mi-1 2! riketsi$ebi ,&artaxtiani ti i, laqebiani cieb-cxeleba, cieb-cxelebaku-1 0! virusebi ,naturaluri "vavili, "viTeli cieb-cxeleba, cxenebis venesueluri ence alomieloti-1 2! sokoebi ,kokcidiomiko$i, &okardio$i-! biologiuri iaraRis damaxasiaTebelia aruli &eriodi, rodesac adamiani Tavs kargad grZnobs da ,aris in eqciis matarebeli- amis #emdeg xdeba avad! iaraRis dama$ianebeli moqmedebis sa uZvels %armoadgens avadm"o obis gamom%vevi* ,#avi Wiri, cimbiris %"luli, tularemia, qolera,

58

6.) 6veulebrivi iara0i


ugasuri iaraRis damaxasiaTebel aqtors %armoadgens a eTqebis airebi da dart"miTi talRa, romlebic %armoi#vebian eTqebadi nivTierebis #edegad! a eTqebis airebi gadian atmos ero#i g$as, romlebic mxolod 80-82 'er aRemateba mega&askals! ugasur muxteb#i gamoi"eneba trotili, trotilis da &eqsogenis #enadnobi, &lastiti ( 2 , Si 2 - da sxva! rac u ro metia manZili a eTqebis centridan, miT u ro naklebia a eTqebis airebis %neva! Tu manZili a eTqebis centridan 80-82 'er aRemateba eTqebadi nivTierebis muxtis radiuss, %armoi#veba dart"miTi talRa, romelic %armoadgens dama$ianebel aqtors! msxvrevad iaraR#i damarcxeba xdeba namsxvrevebiT! &irveli msxvrevadi iaraRis nimu#ebi #eqmneli i"o me-82 saukune#i evro&a#i kvamliani denTis aRmo)enis #emdeg! kumulaciuri iaraRi #eqmnili i"o meore mso lio omis dros! kumulaciuri muxtis moqmedeba dam"arebulia a eTqebis airebis koncentracia$e vi%ro Wavl#i! Wavl#i a eTqebis airebis koncentracia xdeba muxtidan garkveul manZil$e! am manZils okusuri manZili e%odeba! kumulaciuri muxtebis damaxasiaTebeli na%ilebia kumulaciuri )aRrmaveba da kamera, sadac xdeba Wavlis okusireba! moculobiTi a eTqebis iaraRs moqmedebis &rinci&i dam"arebulia garkveul moculoba#i Txevadi eTqebadi nivTierebis ga rqveva da eTqebadi nivTierebis muxtis radiuss! u ro did manZil$e moqmedebs dart"miTi talRa, a eTqebis %nevam #eiZleba miaR%ios 20

59

#emdgomi a eTqeba! did moculoba#i %armoi#veba Warbi %neva 0300 kilo&askalamde! garda amisa, ga rqveuli eTqebadi nivTiereba /aer$e mZimea! ikavebs dablobebs da #eiZleba #eaR%ios Tav#e ar#ic! iTvleba, rom moculobiT madetonirebeli iaraRi u ro e eqturia vidre birTvuli! cecxlgam)eni iaraRi cnobili i"o 'er kidev bi$antia#i, rogorc berZnuli cecxli! Tanamedrove cecxlgam)en iaraR#i gamoi"eneba* TeTri os ori, na&almi, termiti, #enadnobi eleqtroni, &irogeli da sxva!

80

88

82

80

You might also like