VAXHIBI (LIGJI OBLIGATIV) DHE LLOJET E TIJ

Definicioni i vaxhibit: Vaxhib sht ajo kur Ligjvnsi krkon kryerjen e veprimit nga i ngarkuari me krkes absolute, q do t thot se krkesa ka elemente, t cilat tregojn q kryerja e veprimit sht e patjetrsueshme. Me fjal tjera: sht ajo kur Ligjvnsi krkon q veprimi t kryhet n mnyr t domosdoshme, pa marr parasysh nse ajo krkes vjen nga vet forma e fjalis apo nga faktort prcjells t tij. Definicioni i vaxhibit ka specifikn (q do t thot dallohet nga ligjet tjera me formn e paraqitjes s saj). E ajo sht: veprkr!ersi lavdrohet ndrsa moskr!ersi i qllimshm nn"mohet#$. Vaxhibi m%nd t definohet: & ose nprmjet forms %rdhrore si fjala vjen: Faleni namazin dhe jepeni zekatin, - ose nprmjet foljes n kohn e kal%ar me Lamin urdhror, si fjala vjen: Dhe le t ket shpenzuar me mundsi, sa i ka mundsit e tij ' &ose nprmjet foljes si p.sh: Ju sht br obligim agjrimi; - ose edhe nprmjet formave tjera t cilat prdoren n gj%hn arabe t cilat krkojn kr!erjen e veprimit n form t prer si" sht rasti: Pr Allahun sht br obligim pr njerzit t kryejn ha hin n shtpin e shenjt, e t ngjashme. Ligji dispo!ita" i vaxhibit ligjit obligativ" Dispo(ita e ligjit obligativ sht se veprimi patjetr d%het t kr!het: kr!ersi shprblehet ndrsa moskr!ersi dnohet' k%sh n%k e pranon llogaritet pabesimtar sepse sht e arg%ment%ar me arg%ment t qart dhe t sig%rt. #nyra se si $anefijt e klasifikojn vaxhibin )e sh%mica absol%te e dijetarve veprimi i cili q%het !a hib q%het edhe "arz sepse asht% si" cekm m lart *vaxhib+ sht shprehja prej fjaldrejtimit t ,igjvnsit q nse n%k kr!het pra moskr!erja shkakton mallkimin sipas sheriatit. Mirpo edhe n farz sht e njjta "shtje-.. /drsa hanefijt deklarojn: & Farz sht ligji i vendos%r me arg%ment t qart t sig%rt dhe pa k%rrfar d!shimi si fjala vjen: pes sht!llat e islamit t cilat jan vrtet%ar me 0%r1anin 2isnik apo ajo "ka sht vendos%r me s%net t sh%m rr%gve apo t disa rr%gve si" sht leximi i 0%r1anit n nama(. /drsa: % Vaxhib sht ligji i vendos%r me arg%ment t pasig%rt k% ka nj do( d!shimi si p.sh: sadakat%l fitri nama(i i vitrit nama(i i bajrameve' t gjitha kto jan obligime me arg%ment t pasig%rt pra me hadith t nj rr%ge t transmetimit -3.

Disa dijetar si 4midi% dhe 5a(ij% thon: *Dallimi n mes t sh%mics absol%te t dijetarve dhe hanefijve sht vetm dallim teorik gj%hsor pra tekst%al. 6etm se hanefijt n praktik kan parapar disa elemente t fikh%t t cilat n%k jan tek dijetart tjer e ato jan: & 7a i prket ans ligjsore: ai i cili mohon far(in llogaritet pabesmitar ndrsa ai i cili mohon vaxhibin n%k llogaritet pabesimtar. &7a i prket ans s gj%rmve t fikh%t hanefijt thon: *Mosleximi i 0%r1anit n nama( e prish nama(in sepse ksht% sht %rdhri k%r1anor: &'he lexoni at q sht m s lehti pr ju, prej (ur)anit*. /drsa mosleximi i s%ret%l 2atiha sht arg%ment%ar me nj rrug hadithore (haber%l vahid) pra nprmjet hadithit: #uk ka namaz ai i $ili nuk le on suretul Fatiha52. E kjo n%k sht e sig%rt. 8n i jap prioritet mendimit t sh%mics absol%te t dijetarve sepse mospajtimi i rr%gve dhe vrtetimit t vaxhibeve n aspekt t fortsis apo dobsis n%k krkon k%ndrshtimin e vet vaxhibit nga aspekti se ai ve" sht vaxhib. ,igjvnsi e ka prdor%r shprehjen far( edhe pr vaxhibin n ajetin 0%r1anor: Dhe atij t cilit iu sht br "arz ha hi, q do t thot: Dhe atij t cilit iu sht br !a hib ha hi. ) gjith dijetart (ixhmai) jan pajt%ar se fjala &far!* sht prdor%r pr nama(in dhe vlefshmrin e tij k%r kan thn: &(ryeje far!in e +llahut.* ,jala &far!* n%k sht prdor%r n k%ptimin alegorik por n k%ptimin e drejt. 9rpos ksaj k! dallim sht i papran%ar sepse pr nj veprim nnk%pton d! ligje : /jra pr ne e tjetra pr sehabi%n i cili e ka transmet%ar hadithin nga i drg%ari i 4llah%t s.a.v.s. sepse pr t do t ishte far( ngase pr t arg%menti sht i sig%rt ndrsa pr ne sht vaxhib sepse arg%menti n%k sht fort i sig%rt. 9retendimi i hanefijve se gj%hsisht ka dallim n mes t fjals vaxhib dhe far( n%k sht i vrtet%ar sepse ata thon: *,ar!* do t thot *e prer+ ndrsa *vaxhib* do t thot *rnie* (7hkp%tje dhe shembje e m%rit). /drsa n mendje k%ptohet se *e rna+ sht *e prera*. Mirpo kjo thnie konsiderohet si t gj!k%arit n specifikimin e fjals far( pr "shtje t prer sepse gj%hsisht far( do t thot prcaktim pa marr paras!sh se a sht e prer apo jo e prer -: ndrsa specifikimi n njrin k%ptim e jo n tjetrin sht e papran%ar sepse n%k sht e arg%ment%ar pasi q gj%hsisht fjala vaxhib n%k do t thot *rnie+ por *obligueshmri+.-# / fjalorin *M%hit+ th%het: * !e hebel hait "e hben+ *0%r rr(ohet m%ri+ ndrsa k%r th%het+"e heb #albu "e hbeten ka pr qllim *0%r t plas (emra+. 4rg%mentimi i t!re sht br me ajetin * dhe kur iu sht br obligim kurbani i tyre* Me kt fjal kemi pr qllim t theksojm se fjala *vaxhib+ e ka prejardhjen prej fjals *domosdoshmri+. 7a i prket mospajtimit nga aspekti i dispo(itimit sh%mica absol%te e dijetarve pajtohen me ;anefijt se k%sh e k%ndrshton (apo) n%k e pranon arg%mentin e prer si fjala vjen ligjin e qart k%r1anor konsiderohet pabesimtar ndrsa k%sh e k%ndrshton arg%mentin jo t sig%rt si fjala vjen hadithin e vetm%ar konsiderohet mkatar i madh (fasik).

/ga kjo q tham vijm n prf%ndim se "shtja sht vetm te terminologjia-- sepse ajo (terminologjia) n%k bie ndesh asht% si" edhe thon. <a(alij%: *$asi % t #u&tohet fjala etimologji#e, nu# sjell &enges terminologjia..

Llojet e vaxhibit (Ligjit obligativ)

6axhibi sht katr llojesh: - para. nga aspekti kohor/ - dyta. nga aspekti i prcaktimit/ - treta. nga aspekti i obligueshmris s kryerjes s veprimit dhe - katrta. nga aspekti i prcaktimit t krkess.

Lloji i par !ga a"pe#ti #ohor

/ga aspekti kohor vaxhibi klasifikohet n: 0. Vaxhib i paprcaktuar kohsisht dhe 1. Vaxhib i prcaktuar kohsisht.23 3. %a hibi i papr$aktuar kohsisht sht vaxhibi kr!erjen e t cilit e ka krk%ar ,igjvnsi mirpo jo n koh t cakt%ar pr shemb%ll #efareti 'dmsh&rblimi i &rbetimit( sepse kr!erja e oblig%eshmris s #efaretit n%k sht e parapar n koh t cakt%ar. /se dshiron e kr!en #efaretin menjher pas prbetimit e nse dshiron e kr!en m von n nj t ardhme t afrt apo t largt. =. %a hibi i pr$aktuar kohsisht sht vaxhibi kr!erjen e t cilit ,igjvnsi e ka krk%ar n koh t cakt%ar si" jan: 2alja e pes kohve t nama(it sepse ,igjvnsi e ka cakt%ar secilin nama( t falet n koh t cakt%ar asht% q t ngark%arit n%k i lejohet ta kr!ej para kohe e nse e vonon pra pas kohs s cakt%ar pa ars!e mkaton. 9o asht% agjrimi i m%ajit rama(an: n%k agjrohet (far() as para m%ajit t rama(anit e as pas m%ajit t rama(anit. /gjashm me kto jan edhe t gjitha vaxhibet (obligimet) t cilat ,igjvnsi ka krk%ar q ato t kr!hen n koh t cakt%ar. /ga klasifikimi i vaxhibit t paprcakt%ar kohsisht dhe t prcakt%ar kohsisht re(%lton se: & n vaxhibin e prcaktuar kohsisht i ngark%ari mkaton nse e kr!en me vones pa k%rrfar ars!e sepse n p!etje jan d! vaxhibe (obligime): 3)6axhibi (obligimi) i kr!erjes dhe =)vaxhibi (obligimi) i kohs s kr!erjes s veprimit. 4i i cili e kr!en vaxhibin (obligimin) pas kohs s cakt%ar ai e ka kr!er njrin vaxhib (obligim) q do t thot se e ka kr!e veprimin e krk%ar si fjala vjen falja e

nama(it pas kohe: njri obligim sht kr!er ndrsa n%k sht kr!er vaxhibi (obligimi) tjetr pra n%k e ka kr!e veprimin n kohn e parapar. 0sht% q ai ka br gabim n lnien e vaxhibit t d!t pa ars!e. %4drsa, sa i prket vaxhibit t paprcaktuar kohsisht n%k ka koh t cakt%ar n kr!erjen e veprimit ksht% q i ngark%ari m%nd ta kr!ej k%r t dshiroj dhe n%k bn k%rrfar mkati nse e kr!en n "fardo kohe qoft.

Llojet e vaxhibit t pr$a#t%ar #oh"i"ht

$anefijt e ndajn vaxhibin e prcaktuar kohsisht n tri lloje 25. 3. %a hibi i zgjeruar& >sht koha gjat s cils ,igjvnsi e ka lej%ar t kr!het nj veprim por brenda asaj kohe m%nd t kr!het edhe nj vaxhib tjetr. 0jo koh q%het koh e (gjer%ar. )hembull kemi kohn e nama(it t dreks. ?renda kohs s nama(it t dreks lejohet falja e kohs s dreks por edhe falja e ndonj nama(i tjetr. =. %a hibi i ngushtuar. >sht koha e prcakt%ar vetm pr nj vaxhib e q brenda asaj kohe n%k lejohet asnj vaxhib tjetr. 0jo koh q%het koh e i(ol%ar. )hembull: M%aji i rama(anit sht koha n t ciln agjrohet vetm rama(ani dhe asnj lloj agjrimi tjetr n%k pranohet brenda ksaj kohe apo brenda ktij afati. :. %a hibi alternati! apo i dyshimt . >sht ai i cili lejon kr!erjen e nj vaxhibi ndrsa n%k lejon kr!erjen e ndonj lloji tjetr t vaxhibit si fjala vjen: haxhi koha e t cilit sht n m%ajt e haxhit. 0sht% q n%k lejon q t kr!het tjetr pos nj haxh gjat nj viti. Mirpo n ann tjetr lejon kr!erjen e ndonj vaxhibi tjetr sepse haxhi n%k i prfshin apo n%k i prmban t gjith m%ajt e haxhit. /ga k! lloj i ndarjes s vaxhibit re(%lton se: 4 vaxhibin e !gjeruar n koh nevojitet q i oblig%ari t bj nijetin edhe pse vaxhibi sht n kohn e tij sepse nse n%k e bn nijet pr vaxhibin e cakt%ar' n%k konsiderohet se e ka kr!er at vaxhib t kohs cakt%ar sepse koha lejon q t kr!het edhe nj vaxhib tjetr jo i kohs s cakt%ar. 0jo do t thot se nse n kohn e dreks i ka fal%r katr rekate nama( dhe e ka br nijet pr drek ather nama(i sht i plot e nse n%k e ka br nijet pr drek ather nama(i n%k sht i plot (n%k sht nama( i dreks). /se e bn nijet pr nama( v%llnetar i llogaritet nama( v%llnetar pra kt% nama(i llogaritet varsisht prej nijetit. 4drsa, sa i prket vaxhibit t prkufi!uar t ngushtuar" n koh tek hanefijt i ngark%ari n%k e ka vaxhib q ta bj nijetin pr at vaxhib t asaj kohe sepse e tr koha sht vetm pr at vaxhib (obligim) e n%k l hapsir pr ndonj vaxhib (obligimi) tjetr. 9or edhe pse bhet nijeti nijeti llogaritet pr at vaxhib (obligim) q do t thot: nse n m%ajin rama(an e bn nijetin vetm pr agjrim e n%k e bn nijetin pr agjrimin far( t m%ajit rama(an nijeti llogaritet pr agjrimin far( t m%ajit rama(an. 9or edhe nse e bn nijetin pr agjrim v%llnetar ai nijet

a%tomatikisht shndrrohet n agjrim far( e jo v%llnetar sepse m%aji rama(an sht koh e cakt%ar ekskl%(ivisht vetm pr agjrimin far( t vet m%ajit rama(an e n%k l (n%k ka) hapsir pr agjrim v%llnetar (agjrim tjetr pos m%ajit 5ama(an). 7a i prket sh%mics absol%te t dijetarve si shafi1ijt malikijt hambelijt @s1hak% dhe Dav%di ata n%k e bjn dallimin n mes t vaxhibit t (gjer%ar n koh dhe t vaxhibit t ng%sht%ar n koh. 4ta thon: *6axhib sht q nijeti t bhet pr agjrimin e m%ajit rama(an sepse agjrimi sht obligim edhe pse agjrimi sht ibadet i t afr%arit s bashk% me kohn e vet dhe sht vaxhib i t prcakt%arit t nijetit asht% q!sh sht vaxhib i t prcakt%arit t nijetit pr drekn ikindin etj d%ke % ba(%ar n thnien e t Drg%arit t 4llah%t s.a.v.s.: &4uk ka dyshim se t gjitha veprat ba!ohen" sipas qllimit dhe 6donjri shprblehet pr at q e ka br nijet.27*. /se njeri% e bn nijetin n 5ama(an pr agjrim v%llnetar ather ai n%k llogaritet agjrim i m%ajit t rama(anit sepse k%sht sht nijeti i pastr pr rama(an. ) prcakt%arit e nijetit t sinqert sht "shtje e %rdhr%ar. 9o asht% n%k llogaritet agjrim i m%ajit rama(an nse e bn nijetin vetm pr agjrim (e jo pr rama(an)' e k%ndrt me kt sht agjrimi nafile (v%llnetar). 0sht% llogaritet edhe agjrimi v%llnetar n rama(an i cili n%k sht i ligjs%ar dhe n%k sht i vlefshm. /drsa pavlefshmria n%k do t thot se n%k sht i oblig%ar nijeti pr t qen i vlefshm se prndr!she do llogaritej imponim ndaj agjr%esit e k! imponim e (hvlerson k%ptimin e far(it sepse te vlefshmria e far(it sht obligim e drejta e (gjedhjes. 0! ka qen shkak% q @bn ;eman e ka (gjedh%r mendimin e sh%mics s dijetarve. 4drsa, sa i prket vaxhibit t pasigurt : sht e vlefshme kr!erja edhe me nijet t padefin%ar sepse dihet qart se i ngark%ari fillon kr!erjen e vaxhibit para nijetit v%llnetar. E kjo llogaritet ksht% sepse sht sik%rse vaxhibi me koh t ng%sht%ar dhe n%k lejohet veprimi me nijet tjetr si fjala vjen adh%rimi v%llnetar sepse llogaritet v%llnetar ngase e ka deklar%ar me nijet at "ka e prfshin koha dhe at "ka sht e k%ndrt me gjendjen faktike (gjendja e vaxhibit me koh t ng%sht%ar)' e kjo ngjan sik%r t ishte vaxhib i paprcakt%ar kohsisht.

Llojet e vaxhibit te &ha'i(ijt

)ek shafi1ijt malikijt dhe hanbelijt vaxhibi ndahet n: 3. Vaxhib t prcaktuar kohsisht dhe 1. Vaxhib t paprcaktuar kohsisht.28 0. Vaxhibi i prcaktuar kohsisht q%het vaxhibi n t cilin koha e oblig%eshmris sht e gjat aq sa sht oblig%eshmria e vaxhibit sa q n tr at koh ngark%esi sht i anga(h%ar pr at vaxhib dhe n%k ka m%ndsi pr ndonj veprim tjetr apo pr nj pjes t ndonj veprimi tjetr si fjala vjen dita e agjrimit: e tra sht pr agjrim. 1. Vaxhibi i paprcaktuar kohsisht q%het vaxhibi koha e t cilit sht m e gjat se kr!erja e atij vaxhibi n at koh si fjala vjen koht e nama(it. Dijetart kan dhn mendime t ndr!shme sa i prket vaxhibit t paprcakt%ar kohsisht. 7h%mica e dijetarve jan t mendimit se i ngark%ari e ka

vaxhib kr!erjen e vaxhibit t nama(it n ciln do pjes t kohs q dshiron: n fillim n mes dhe n f%nd apo n mes kt!re pjesve t kohs. /drsa hanefijt n%k thon ksht%. 4ta pr vaxhibin e paprcakt%ar kohsisht thon se koha vaxhib e vaxhibit sht posa"risht pjesa e f%ndit kohore. /se i oblig%ari e kr!en n pjesn e par kohore kjo sht sik%rse dhnia e (ekatit para prf%ndimit t kohs s oblig%eshmris s (ekatit. Aenxhani% dijetar prej medhhebit shafi1ij ka nxjerr n siprfaqe sh%m "shtje si re(%ltat i ktij k%ndrshtimi t ksaj ba(e. 4i thot ksht%: 3. 4ama!i sht vaxhib n fillim t kohs te shafi1ijt koha vaxhib e cila fillon prej fillimit t kohs e deri n prf%ndim. Eb% ;anife r.a. thot: !a hib sht "etm &ara &rfundimit t #ohs, nse e #r*en n fillim t fillimi t #ohs sht &rsh&ejtim ose mund t %uhet "ullnetar, e % &astaj &as #r*erjes shndrrohet n farz. /se fmija fal nama( n fillim t fillimit t kohs pastaj arrin moshn e pjek%ris (b%l%g) n pjesn e f%ndit t kohs ather sh%mica absol%te e dijetarve mendojn se ai n%k e ka pr det!r ta prsris at nama( ndrsa te Eb% ;anife: ai e ka pr det!r ta prsris at nama( sepse vaxhibi i kohs sht n pjesn para prf%ndimit t kohs e fmija n at moment llogaritet i ngark%ar. /ga kjo k%ptohet se nama(i t cilin e ka kr!er n%k ka qen vaxhib pr t dhe se ai n at koh n%k ka qen i ngark%ar sik%rse i moshrrit%ri i cili ka qen i ngark%ar' e nse i moshrrit%ri e ka fal%r n fillim t fillimit t kohs ai ve" ka qen i ngark%ar dhe person me t drejt faljeje t nama(it. =. )e shafi1jt (sh%mica absol%te) t fal%rit e nama(eve n fillim t fillimit t kohs sht m e vlefshme q t mos kanoset rastsisht rre(ik% i dnimit. Eb% ;anife r.a. thot: *) von%arit n pjesn e f%ndit t kohs sht m e vlefshme sepse n%k sht vaxhib pjesa e par e koh s vaxhibit por vetm se sht ligjs%ar vaxhibi n fillim t fillimit t kohs si lehtsim nga ,igjvnsi pr shkak t nevojs e kr!erja e veprs lehts%ese n%k sht m e vlefshme se sa veprat tjera. :. 9dhtari. nse %dhton n fillim t kohs %dhtari e ka vaxhib plotsimin e nama(it ndrsa: nse gr%as i vijn menstr%acionet pas fillimit t kohs dhe kalon nj pjes e kohs' te 7hafiij% gr%aja e fal ka(a sepse ajo e ka arrit%r kohn e kohs s vaxhibit ndrsa: te Eb% ;anife n%k e ka vaxhib sepse n%k e ka arrit%r vaxhibin por vetm fillimin e fillimit t kohs e fillimi i fillimit t kohs s nama(it n%k sht vaxhib. #. 4ama!et ka!a, agjrimet ka!a dhe agjrimet e prbetimeve, po ashtu edhe kefaretet kompensimet" . &jan vaxhib i paprcakt%ar kohsisht ndrsa: &)e Eb% ;anife jan vaxhib i prcakt%ar kohsisht dhe se sht vaxhib kr!erja e menjhershme.

2. $axhi: &)e shafi1ijt sht vaxhib i paprcakt%ar kohsisht q do t thot lejohet kr!erja e mvonshme ndrsa: &)e Eb% ;anife vaxhib sht kr!erja e menjhershme.

D) *"htje rreth vaxhibit t papr$a#t%ar #oh"i"ht

:shtja e par. ;jesa e kohs, t cils i shtohet obligueshmria 7a i prket ksaj "shtjeje jan pes medhhebe (mendime) asht% si" ka treg%ar Esnevij% n librin *7harih el Minhaxh lil ?ejdavij%+ e po asht% i ka treg%ar edhe 4medij% n librin *@hkam fi %s%lil ahkam+. Mirpo ne do t prk%fi(ohemi vetm n d! medhhebet (mendime): 0. #edhhebin e shumics absolute dhe 1. #edhhebin hanefij, asht% si" ka vepr%ar a%tori i librit *M%slim% th%b%t+. B. 0. <humica absolute e dijetarve thon. *9jesa fillestare e fillimit t kohs sht shkak% i oblig%eshmris pra shenja e par e ligjrimit dhe ather k%r t filloj ligjrimi at! fillohet dhe krkohet q i ngark%ari t kr!ej veprimin' pastaj ai ka t drejt (gjedhjeje kr!erjen e veprimit n t gjitha pjest tjera t kohs dhe kjo k%r t arrij i ngark%ari fa(n e oblg%eshmris n fillim t fillimit t kohs' nse n%k sht i oblig%ari n fa(n e oblig%eshmris ajo koh sht shkak i pjess s kohs penges e vet kohs pr ta kr!er vaxhibin. B3 4rg%ment i ktij mendimi sht ajeti k%r1anor: * ,ale nama!in me t kaluarit e diellit nga !eniti+ q do t thot e ka br *kalimin e diellit nga (eniti+ shenj pr t pran%ar ligjrimin nga thnia e Aotit t ,artmadhr%ar * ,ale nama!in* pr t ngark%arin. Mirpo i Drg%ari i 4llah%t s.a.v.s. ka sqar%ar fillimin e kohs dhe mbarimin e kohs k%r ka thn: &:ka sht n mes t dy kohve t nama!it" sht koha e nama!it*31, kjo tregon (gjatjen e kohs pr t ngark%arin e jo prcaktimin e pjesve t kohs pr oblig%eshmri q prcaktimi i njrs fa( t ket m sh%m prparsi se pjesa e fa(s tjetr. /ga k! parim ndrtohet rreg%lli se i ngark%ari k%r ta takoj nj pjes t kohs q nga ajo pjes lirohet nga pengesa e cila ka qen penges pr ngark%eshmri dhe vaxhibi mbetet barr e tij e nse n%k sht asht% n%k sht vaxhibi barr e tij. -bu $anife thot. &7hkak% sht shkak i pjess s kohs e cila sht e ndrlidh%r pr kr!erjen e obligimit t kohs e nse n%k e kr!en ather prcaktohet pjesa e f%ndit e cila i m%ndson vaxhibit hapsir q ai shkak t jet pjesa e f%ndit e kohs ndrsa pas prf%ndimit t kohs i shtohet apo i bashkngjitet shkak%. 7hkak% i bashkngjitet tr hapsirs kohore t asaj kohe. 0! mendim sht i ndrt%ar sipas drejtimit t Eb% ;anifes n prpilimin e rreg%llave t 8s%lit q n praktik t rreg%llohen ligjet tjera deg(ore. 4ta thon se pasojn disa "shtje sekondare t tjera t cilat n%k kan m%ndsi tjetr prpos n kt mn!r. 9rej at!re "shtjeve prmendin:

& */se personi n%k sht i ngark%ar n fillim t kohs e pastaj pengesa tejkalohet n f%nd t kohs ather n f%nd t kohs vendoset oblig%eshmria vaxhib pr t e jo n fillim. 4i pastaj ose e fal t rreg%llt ose i mbetet borxh t ciln e kr!en ka(a. 7ik%r fmija i cili ka qen fmij n fillim t kohs mirpo pengesa tejkalohet n momentin k%r starton i moshrrit%r (balig) gjat mesit apo n pjesn e f%ndit t kohs ather ai e ka vaxhib ta kr!ej veprimin e krk%ar prej tij edhe po qe se pjesa e par e kohs sht shkak i cili e bn vaxhib q ai ta kr!ej veprimin edhe pse pjesa e par ka prf%nd%ar. &/se femrs i vijn menstr%acionet ose i fillon fa(a e lehonis gjat ksaj kohe po qe se do t kishte qen shkak pjesa e par e kohs ather ajo do ta kishte pas%r barr mbi vete vaxhibin e n%k do t ishte lir%ar nga barra e oblig%eshmris pa e kr!er vaxhibin n koh ose ka(a. 9asi kam prcjell%r kt papajt%eshmri kam vrejt%r se mendimi i Eb% ;anifs n%k i knaq 8s%lijint sepse 8s%lijint kan br ndrlidhshmrin e kr!erjes s veprimit n koh pjes t kohs e cila sht shenj njohse apo shkaktar njohs i kohs. 0sht% q ajo shenj sht shenja e cila tregon ligjrimin q sht i krk%ar pr t sqar%ar veprimin i cili sht krk%ar ta kr!ej e kjo n%k sht q t vendoset shenja por shenja sht s%bstanca pr t vendos%r kr!erjen e vaxhibit. 9r kt ars!e disa thon se mendimi i Eb% ;anifes n%k prp%thet me ajetin * ,ale nama!in kur t kalon dielli nga !eniti*/ ai i cili e ka br *d%l%kin+ (0aimin e diellit nga (eniti) shenj pr vaxhibin ai ka treg%ar formn e vaxhibit * ,ale nama!in+ pr t ngark%arin. 9a k%rrfar d!shimi kjo sht krkes ndrsa *d%l%ki+ (kalimi i diellit nga (eniti) sht shenja e asaj krkese. /drkaq gj%rma e kr!erjes s vaxhibit sht vet anga(himi dhe kr!erja e vaxhibit e cila sht ngarkes pr t ngark%arin pa krk%ar di"ka tjetr. 7a i prket 7%netit i cili ka sqar%ar kr!erjen e vaxhibit brenda nj afati t cakt%ar kohor e jo menjher posa t filloj koha kjo n%k sht n k%ndrshtim me oblig%eshmrin. 9ra kjo sht e vrteta. 4medij% d%ke e k%ndrsht%ar medhhebin ;anefij n at se prcaktimi i kohs s vaxhibit sht e prcakt%ar me kr!erjen e veprimit nse ka pas%r pr qllim q t tregoj rnien e far(it me kr!erjen e veprimit n at koh kjo pa d!shim se sht n rreg%ll dhe pranohet. E kjo n%k sht n k%ndrshtim n mes t mendimit t tij dhe asaj q prmendm. /se ka pas%r pr qllim t shpjegoj di"ka tjetr ather ajo koh n%k ka qen koha e vaxhibit q do t thot se nse e ka kr!er veprimin n%k e ka kr!er n kohn e d%h%r e kjo sht n k%ndrshtim me @xhmain. E nse ka pas%r pr qllim di"ka tjetr ather patjetr d%het t tregohet. &7a i prket "shtjeve sekondare (deg(ore) t cilat i prmendm m lart sh%mica absol%te e dijetarve pajtohen me Eb% ;anifen n rastin e prmend%r t paraqitjes s moshrritjes s fmijs sepse ata e kan prcakt%ar fillimin e kohs shkak pr at i cili sht person j%ridik pr t qen i ngark%ar. 0%r t1i paraqitet fa(a e personifikimit t oblig%eshmris ather fillon oblig%eshmria. &7a i prket asaj t cils i vijn menstr%acionet dhe lehons sh%mica absol%te e dijetarve pr ta thon se shkak sht fillimi i fillimit t kohs deri n prf%ndim ksht% q i ngark%ari ka t drejt (gjedhjeje pr pjest e kohs ndrsa pas prf%ndimit t kohs ajo e bn ka(a at nama(. 0emal @bn ;emami dijetar hanefij thot:

*Mendimi hanefij sht m i largt nga mospranimi sepse ngarkimi sht reciprokisht me veprimin pr shkak se mendimi hanefij sht se: +r#esa sht &aralel me "e&rimin, e jo &ara a&o &as "e&rimit. ndrsa si&as mendimit t t tjer"e sht e mundur % #r#esa t jet m me "ones se sa "e&rimi i asaj #r#ese, se&se #r#esa e &ara#ohsis sht e mundur % t jet &aralel me "e&rimin, ose m "on se "e&rimi . 0! mendim i 0emal bin ;emamit sht i pakrahas%eshm e pr kt ars!e sht e qart se sh%mica e dijetarve kan m sh%m t drejt n kt "shtje.

+"htja e ,)t -r)erja e vepri.it (E,aja)/ #r)erja e obligi.it .e vo!e" (-a0aja) ,he ripr"ritja (Ia,et%)
/ga tema e vaxhibit t paprcakt%ar kohsisht pason disk%timi i kr!erjes s veprimit me koh i kr!erjes s veprimit pas kohe dhe i riprsritjes s veprimit sepse nse adh%rimi ndodh n koh t cakt%ar dhe n%k i paraprin di"ka q e (hvlerson q%het kr!erje n koh n t k%ndrtn q%het riprsritje. 9or nse kr!het pas kohs s cakt%ar ndrsa ndodh apo ek(iston shkak% i kr!erjes s vaxhibit n at koh ather q%het ka(a. 0t% bn pjes "shtja k%r vdes njeri% dhe pr ta kr!er haxhin caktohet i a%tori(%ari i tij ather ai haxh sht ka(a sepse sht kr!er pas kohs s paprcakt%ar kohsisht 9ra kohsia m%nd t jet e tr jeta por m%nd t jet edhe n jetn e tjetr. &'da q%het kr!erja e vaxhibit n koh t prcakt%ar me sheriat &(adetu (riprsritje) kr!erja e veprimit pr s d!ti brenda kohs B& )aza q%het veprimi pas kohe. )oh q%het koha por e paprcakt%ar saktsisht me sheriat q do t thot sht peri%dh kohore si fjala vjen: koht e nama(eve , s%neti koha e nama(it t d%has koha e bajrameve ndrsa koha e prcakt%ar dhe e cila prfshin n trsi veprimin n tr kotsin si agjrimi i m%ajit rama(an agjrimi i ditve t bardha. BB &/se i ngark%ari fillon kr!erjen e vaxhibit n koh q%het 'dae pa marr paras!sh se a e kr!en brenda kohs apo jo. 7hafi1ijt e k%sht(ojn q s pak% nj rekat t jet brenda kohs s parapar d%ke % ba(%ar n hadithin a%tentik: Ai, i $ili e arrin nj rekat prej namazit, ai e ka "alur, *+ q do t thot se ka fal%r n koh = 'dae.37 &/se i ngark%ari e kr!en vaxhibin n rend t par t rreg%llt por jo t plot si fjala vjen sht fal%r vetm mirpo pastaj e ka fal%r pr s d!ti q%het riprsritje C (adetu. &/se e fillon at nama( pas kalimit t kohs ajo q%het falje me vones C +ada. 0sht% sht edhe te shafi1ijt: nse e fillon nama(in n koh mirpo brenda kohs n%k e fal nj rekat dhe ai rekat i par kalon pas kohe ai nama( sht )ada. +rgumenti i (adas (ryerjes s obligimit me vones"

0adaja e vaxhibit sht 0ada sipas @xhmait mirpo dijetart n%k jan pajt%ar vetm rreth oblig%eshmris se *4 sht %rdhri i cili ka qen vaxhib pr faljen n koh apo mos sht %rdhr tjetrD+. &<humica absolute e dijetarve thon se sht vaxhib n ba( t %rdhrit t ri . /drsa: &'ijetart e medhhebit hanefij thon se sht vaxhib n ba( t %rdhrit t mhershm.B$ 0! mospajtim n%k sjell k%rrfar pengese n kr!erjen e veprimit n praktik. <humica absolute e dijetarve argumentohen se ,igjvnsi e ka br kohn shenj t %rdhrit t 6et tek i ngark%ari d%ke krk%ar veprim t prcakt%ar n koh pr dobi t t ngark%arit sepse nse e kr!en veprimin pas kohs s prcakt%ar n%k sht n dobi t t ngark%arit. $anefijt argumentohen se *shkak% shenj+ sht q i ngark%ari t anga(hohet ta kr!ej vaxhibin brenda asaj kohe: nse e kr!en n koh ai i ngark%ari ka kr!er n koh at q sht krk%ar prej tij dhe asht% si" sht krk%ar prej tij. /se i ka kal%ar koha ai ka mbet%r borxh e at borxh d%het ta kr!ej 0ada (me vones). #endimi i shumics absolute t dijetarve kundrshtohet me at se po t kishte pas%r nevoj oblig%eshmria e 0adas nevoj pr %rdhres t re n%k do t kishte qen vaxhib falja ka(a falja e nama(eve t lna me qllim sepse pr faljen ka(a t nama(eve t lna pr shkak t harress apo pr shkak t gj%mit kemi arg%ment thnien e 9ejgamberit s.a.v.s.: &(ush fle dhe i ka kaluar nama!i, apo e ka harruar faljen" e nama!it, le ta fal ather kur t)i kujtohet.* 5> /drkaq n%k kemi tekst (hadith) i cili krkon faljen ka(a t nama(eve t lna me qllim edhe pse ixhmai i dijetarve sht pajt%ar pr oblig%eshmrin e faljes ka(a prpos q nga ixhmai sht ndar vetm @bn 4(mi dhe at pasi q sht pajt%ar ixhmai. #und t replikohet edhe me at se @xhmai i f%kahave sht arg%ment pr kr!erjen e kadas sepse dihet n arg%mentimin me @xhma se n%k ka ixhma pa mbshtetje arg%ment%ese. 9r kt ars!e disa dijetar thon: *Mendimi m i mir sht mendimi i sh%mics absol%te t dijetarve pr shkak t arg%mentimit m t f%qishm t t!re. /%k m%nd t lirohet ask%sh nga obligimi pa e kr!er det!rimin sepse det!rimi sht "shtje me %rdhres t cakt%ar e ai %rdhr ve" ek(iston (kr!erja e vaxhibit n kohn e tij). E nse kr!erja e vaxhibit n%k bhet me koh i ka h%mb%r koha dhe vjen n shprehje dnimi pos nse vjen ndonj arg%ment i cili arg%menton t k%ndrtn. + mund t prkufi!ohet n koh vaxhibi i paprcaktuar kohsisht? ) gjith dijetart jan pajt%ar se me rastin e vaxhibit t prcakt%ar kohsisht pra nse i ngark%ari d!shon (mendon) se m%nd t1i vij vdekja atij i ng%shtohet koha dhe e ka haram vonimin e vaxhibit n ba( t llogaritjes t hamendjes si fjala vjen nse t a%tori(%arit (k%jdestarit) e t vrarit krkojn ek(ek%timin e vrassit ather gj!katsi (prok%rori) e sjell ek(ek%t%esin dhe %rdhron ek(ek%timin e vrassit (me qllim).

4j shembull tjetr. /se nj gr%a sheh se menstr%acionet i vijn (akonisht pas faljes s katr rekateve t plota t nama(it t kohs s dreks ather ajo koh sht koha e vijs s k%qe (t ng%sht%ar) pr at gr%a.E3 Dijetart kan dhn mendime t ndr!shme pr kto raste: nse n%k e kr!en para kohs s t!re si p.sh: nse k%jdestart e vrassit ia falin vrassit apo gr%as n%k i paraqitet menstr%acioni. 0adi% Eb% ?ekr ?akilani% mendon se: 4i vaxhib bhet (shndrrohet) ka(a sepse e ka kr!er pas kohs s prcakt%ar kohsisht (sipas t!re ligjrisht)' pr kt ars!e nse e vonojn m sh%m se kohn q kan parapar ather mkatojn. ;%xhet%l @slami <a(ali% mendon se: veprimi sht 'da (me koh) sepse sht kr!er brenda kohs s prcakt%ar ligjrisht. /drsa sa i prket paragj!kimit t t!re ai paragj!kim n%k llogaritet. E vrteta sht se paragj!kimi i t ngark%arit ka shkakt%ar mkat pr shkak t vonimit t kohs s mbet%r t jets s tij ndrsa n%k d%het t bhet paragj!kimi domosdoshmri q i ngark%ari t bhet mkatar pr vonimin e vaxhibit' k%rse e k%ndrta e cila sht parim ba(ik n%k ka mkat nse e vonon.

Lloji i ,)t 1,arja e vaxhibit ! ba0 t pr$a#ti.it prej Ligjv!"it

6axhibi n ba( t prcaktimit prej ,igjvnsit ndahet n: 3. Vaxhib i prcaktuar dhe =. Vaxhib i paprcaktuar,51 (i preci(%ar i papreci(%ar) pa marr paras!sh se a sht prej t drejtave t njeri%t ndaj 4llah%t si fjala vjen nama(i agjrimi haxhi etj. apo sht prej t drejtave t njeri%t ndaj njer(ve si fjala vjen borxhet shpen(imet kshillat (ksht% i ka parapar edhe dijetari 7hatibij%). 0.Vaxhibi i prcaktuar sht vaxhibi t cilin ,igjvnsi e ka prcakt%ar me prcaktim preci( asht% q i ngark%ari n%k m%nd t lirohet nga ai vaxhib prpos nse e kr!en saktsisht asht% q!sh e ka sakts%ar ,igjvnsi si fjala vjen pes koht e nama(it (ekati borxhet mallrat kmb!ese. ) gjitha nama(et far( mbeten barr e t ngark%arit prderisa n%k i kr!en saktsisht sipas n%mrit t rekateve plotsimit t trsishm t r%kneve dhe t sharteve t nama(it. Aekati i pas%ris n%k kr!het prderisa i ngark%ari n%k e jep prqindjen e cakt%ar saktsisht. 0sht% edhe kmbimi i mallrave apo i veprimtarive qiradhnse e shrb!ese. Fdo vaxhib sht vaxhib q kr!het n mas t cakt%ar saktsisht dhe t njoh%r plotsisht 'ispo!ita e vaxhibit t prcaktuar sht vaxhib q t kr!het si" sht sakts%ar dhe lejohet t krkohet pa shik%ar plqimin apo kr!erjen me vones dhe i ngark%ari n%k lirohet nga borxhi prderisa n%k e kr!en asht% si" e ka parapar ,igjvnsi.

1.Vaxhibi i paprcaktuar sht vaxhibi t cilit ,igjvnsi n%k i ka prcakt%ar mas: e ka krk%ar nga i ngark%ari por pa ia prcakt%ar si fjala vjen sh&enzimi n rrug t ,llahut. /dihmat v%llnetare pr p%n t mira sadakaja pr t varfrit nse i% sht br vaxhib pr shkak t prbetimit t %shq!erit e t %rit%rit strehimi i nevojtarit pr strehim e rastet tjera t vaxhibeve ligjvnsi n%k i ka prk%fi(%ar sepse qllimi sht kr!erja e nevojave t domosdoshme e kjo ndr!shon n ba( t nevojave dhe rrethanave. 'ispo!ita e vaxhibit t paprcaktuar : /%k m%nd t lirohet nga borxhi pa e kr!er dhe pa pajt%eshmri sepse t lir%arit nga obligimi n%k m%nd t bhet pa % prcakt%ar edhe pse ka qen e paprcakt%ar ngaq i ngark%ari d%het ta kr!ej borxhin por pasi t gjej adresimin. 0a "shtje pr t cilat dijetart kan dhn mendime t ndr!shme sa % takon disa "shtjeve n jan t prcakt%ara apo t paprcakt%ara. /j prej at!re "shtjeve sht shpen(imi pr grat dhe farefisin. $anefijt mendojn se jan vaxhibe t paprcakt%ara sepse n%k dihet sasia e mjaft%ar dhe n%k ka t drejt gr%aja apo farefisi pr kohn e kal%ar' edhe nse caktohet apo bhet plqimi mes d! palve ai prapseprap sht i llojit t d!t (i paprcakt%ar).. @ohanefijt mendojn se sht vaxhib i prcaktuar, sepse ajo prcaktohet aq sa i nevojitet gr%as apo aq sa i mjafton farefisit' ai i cili e ka gjendjen t mir caktohet sipas mesatares s t mirve e ai i cili e ka gjendjen e vshtir caktohet sipas m%ndsis s tij. 9r kt ars!e sipas kt!re dijetarve sht e vlefshme apo e pran%ar q t krkohet prej t!re pr kohn e kal%ar para caktimit apo para plqimit n mes t!re. E kjo sepse caktimi e ka paraqit%r n shesh sh%mn e vaxhibit por n%k e ka prcakt%ar e ajo ka qen vaxhib edhe para caktimit.

Lloji i tret 1,arja e vaxhibit ! ba0 t ,et)ri.it t vepri.it

6arsisht prej mn!rs s krkess pr t kr!er veprimin vaxhibi ndahet n 0.Vaxhib individual dhe 1. Vaxhib kolektiv. 0. Vaxhibi individual sht vaxhibi me t cilin ,igjvnsi e krkon kr!erjen e veprimit prej secilit individ ve" e ve" dhe n%k lejohet q njri ta kr!ej pr tjetrin. E: si fjala vjen: nama(i (ekati haxhi apo largimi prej ndalesave si: alkooli prostit%cioni. 'ispo!ita. >sht e det!r%eshme q "do i ngark%ar ta kr!ej dhe n%k bie krkesa pr shkak t kr!erjes s disave dhe moskr!erjes s disave. Avendsimi i kryerjes s ktij veprimi

0t q po e themi vlen n rastin k%r ka m%ndsi njeri% ta kr!ej fi(ikisht. Mirpo parashtrohet p!etja: a sht i vlefshm n ibadete (vendsimi n rastin e pam%ndsis fi(ike apo pas vdekjesD Dijetart kan vendos%r se sa i prket veprimeve shpirtrore n%k pranohet dhe n%k lejohet (vendsim dhe se pr kt n%k ka k%ndrsht%ar asnj prpos k%r sht n p!etje (vendsimi i nijetit pr haxhin e fmijs. &Avendsimi sht i vlefshm n veprimet materiale t pastra dhe pr kt n%k ka k%rrfar k%ndrshtimi. /drsa sa % prket veprimeve jo t pastra materiale si fjala vjen nama(i edhe pr kt (vendsimi sht i pavlefshm. Edhe pr kt jan pajt%ar t gjith dijetart sepse qllimi i nama(it sht nnshtrimi prk%shtimi dhe madhrimi i Aotit t ,artmadhr%ar. E kt e arrin vepr%esi vetm n vetvete. &7a i prket veprimeve prej t cilave kan dobi t prgjithshme si kthimi i borxheve deponimeve kthimi i sendeve t %(%rp%ara shprndarja e (ekateve kompensimit dhe mishrave t dh%r%ara k%rbaneve t haxhit e t ngjashme sipas @xhmait (vendsimi sht i vlefshm sepse qllimi sht dobia e dhnsit e kjo arrihet nprmjet "do individi. <a i prket haxhit, Bmam #aliku dhe #uhamed bin el $asan nuk lejojn !vendsimin e t tjerve, ashtu si6 nuk lejohet nama!i sepse qllimi i haxhit sht ed%kimi shpirtror d%ke % larg%ar nga atdhe% ndarja nga familja t vesh%rit me gjra jo t rndomta me rroba t paqep%ra n at mn!r q t k%jtohet vdekja dhe bota tjetr madhrimi i ligjeve t 4llah%t dhe vendeve t shenjta gj%ajta e g%rve saji n mes 7afas dhe Merves etj. 0to dobi n%k m%nd t1i arrij njeri% prpos nse i kr!en vet me qenien e tij. <humica absolute e dijetarve e kan lejuar !vendsimin n haxh, sepse ka dallim prej nama(it ngase dominon ibadeti material dhe bhen shpen(ime gjat rr%gs pr n haxh. ;rfundojm se obligimet jan tri lloje: Lloji i par sht ai i cili pranon (vendsimin e n kt bjn pjes adh%rimet ( ibadetet materiale)' Lloji i dyt: ibadetet t cilat n%k pranojn (vendsimin e n kt bjn pjes ibadetet tr%pore si agjrimi nama(i dhe Lloji i tret i cili pranon (vendsimin por me ars!e sepse sht lloj i ibadetit q prbhet prej d! pjesve: njra pjes tr%pore e pjesa tjetr materiale: e ai ibadet sht haxhi. ,ejohet (vendsimi ather k%r tr%pi sht i paaft ta kr!ej. E# 9r kt jan transmet%ar sh%m hadithe e prej t!re hadithi t cilin e ka paraqit%r ?%harij% dhe M%slimi 4hmedi e /esaij% e ata prej @bni 4basit se nj gr%a prej Ghehinetes ka shk%ar te 9ejgamberi s.a.v.s. dhe e ka p!et%r: */na ime sht prbet%ar se do ta kr!ej haxhin por ka vdek%r dhe n%k e ka kr!er at. 4 ta kr!ej haxhin (vendsim pr tD+ 9ejgamberi s.a.v.s. i prgjigjet - +r*eje ha hin &r t. $se .far mendon/ $o t #ishte nna jote bor h, a do ta #ishe #r*er &r t/ 4jo i thot: *9o.+ 9ejgamberi s.a.v.s. thot: +r*eje bor hin e ,llahut, se bor hi i ,llahut &atjetr duhet #r*er &ara se gjithash.

1. Vaxhibi kolektiv sht vaxhibi, i cili krkohet t reali!ohet pa shikuar se kush e kryen, por krkohet prej nj grupi t t ngarkuarve si p.sh.: msimi i ind%stris ndrtimi i spitaleve gj!kimi fetvaja nama(i i xhena(es kthimi e selamit l%fta n rr%g t 4llah%t %rdhrimi n p%n t mir dhe largimi nga p%na e keqe etj. etj. t cilat ,igjvnsi i ka krk%ar q t kr!hen pr dobi por pa e prcakt%ar ndonj t ngark%ar' mirpo qllimi arrihet nse disa prej t ngark%arve e kr!ejn at vaxhib. Dispozita e !a hibit kolekti!, >sht vaxhib pr t gjith dhe nse ndonjri prej t ngark%arve e kr!en ather t gjith t tjert lirohen dhe asnjri prej t tjerve n%k ka mkat pr moskr!erjen e tij. 9or nse asnjri n%k e kr!en ather t gjith bhen mkatar. 8s%lijint kan dhn mendime t ndr!shme rreth prcaktimit t t oblig%arit me rastin e vaxhibit kolektiv.E<humica absolute e dijetarve mendojn se: 8rdhri sht pr t gjith. 'isa usulijin mendojn se %rdhri sht n organet prkatse apo prgjegjse t shoqris. 4j pjes tjetr e usulijinve mendojn se %rdhri sht i paqart pra n%k sht i prcakt%ar pr cilin mirpo barra bie tek ata t cilt jan m prioritar ndaj t tjerve ose te disa t cakt%ar tek 4llah%. Argumentet <humica absolute e dijetarve argumentohen si vijon. ' para, 8rdhresa sht gjithprfshirse q do t thot i drejtohet secilit si" sht rasti te fjala e Aotit t ,artmadhr%ar: * @u sht br obligim lufta+ &Luftoni n rrug t +llahut+. 0to %rdhra jan t ngjashme me ajetin: &@u sht br obligim agjrimi+ sepse asht% si krkohet agjrimi prej t gjithve asht% krkohet edhe l%fta. ' dyta, Mkatimi i t gjithve: nse asnjri n%k e kr!en po t kishte qen i ndrlidh%r n disa ather n%k do t kishin qen t gjith mkatar pr moskr!erje. Mirpo lirimi i disave sht br pr t arrit%r deri te qllimi sepse me pastrimin e t vdek%rit dhe mb%limin e tij me qefin prej disave arrihet qllimi i t mb%l%arit t t vdek%rit. Crupi i dyt, t cilt thon se urdhri bie mbi nj pjes t t ngarkuarve, arg%mentohet me at se po t ishte prcakt%ar secili individ n%k do t ishin lir%ar t gjith po ta kishte kr!er nj gr%p. 9or pasi q vaxhibi vlen pr "do njrin ather ose do t ishte ngrit%r %rdhri ose do t kishte qen shf%qi(imi i %rdhrit. Mirpo kt% n%k ka shf%qi(im e pr at se n%k ka shf%qi(im jan pajt%ar t gjith e k%ndrta e vaxhibit pr n gr%p prderisa jan t gjith nj gr%p e ather n%k do t kishte qen vaxhib pr "do individ por do t kishte qen mkat nse n%k e kishte kr!er asnjri' sepse vaxhibi pr %metin sht q t veprojn n gr%p pr t kr!er kt vaxhib kolektiv. @ afti fi(ikisht dhe materialisht e kr!en vaxhibin kolektiv ndrsa i paafti d%het t nxis t aftin pr ta kr!er. 0%r i afti e kr!en vaxhibin q t gjith lirohen dhe asnjri n%k ka mkat e nse t gjith e negli(hojn ather t gjith mkatojn. @ afti mkaton nse n%k e kr!en vaxhibin pasi q ka pas%r m%ndsi ndrsa t tjert

mkatojn sepse n%k i kan nxit%r t tjert pr ta kr!er vaxhibin t cilin kan pas%r m%ndsi ta kr!ejn. E k! sht bashkveprimi n kr!erjen e vaxhibit kolektiv i cili sht i vendos%r n sheriatin islam dhe q sht specifik pr prsosmri n shoqri n krahasim me shoqrit e tjera. Crupi i tret, t cilt mendojn se urdhri bie mbi nj pjes t shoqris , i cili sht paqart, arg%mentohet me d! arg%mente: +rgumenti i par. Disa krkesa kolektive jan krk%ar prej nj pjese t %metit si p.sh. ajeti k%r1anor:+.. por prej 6do bashksie, nj grup t mbetet mbrapa, q t thellohet n msimin e fes, e kshtu t kshilloj popullin e vet.. & 't--e!be, .//&0 +rgumenti i dyt. 0r!het %rdhri me veprimin e disa t ngark%arve sepse larg mendjes apo larg realitetit sht q t tjert t lirohen pr kr!erjen e vaxhibit prej disa t tjerve. Mirpo k! arg%ment sht vetm t mend%arit larg realitetit e q kjo n%k llogaritet arg%ment sepse sht e palogjikshme q dik%sh t jet i oblig%ar pa e dit%r se sht i oblig%ar sepse ndr!she ai n%k ka k%rrfar faji nse n%k vepron dhe se obligimi ather sht i paba(%ar.

D prcaktuarit e vaxhibit kolektiv

7i" shpjeg%am m lart tani t shohim se si ndonjher m%nd t jet nj obligim kolektiv e pastaj ai obligim kolektiv t shndrrohet n individ%al nse prcaktohet nj person pr kr!erjen e tij EB. 7hemb%ll: n nj q!tet n%k ka mjek por sht vetm nj pr t1i dhn ndihmn e par t sm%rit apo pr ta shr%ar vaxhib sht vetm pr at mjek. 9o asht% nse ndonj njeri q po mb!tet n %j krkon ndihm mirpo prej t gjithve t pranishmve vetm njri di not ose nj ngjarje n%k e sheh ask%sh prpos njrit dhe krkohet dshmia pr at rast ather n raste tilla pr ato persona sht vaxhib individ%al (e jo kolektiv). D%het prmend%r se si vaxhibi kolektiv asht% edhe ai individ%al nga aspekti i oblig%eshmris kan nj k%ptim t prbashkt sepse definicioni i prfshin njsoj prpos asaj q disa pretendojn se vaxhibi kolektiv nse disa e kr!ejn t tjert lirohen nga i vaxhib e kjo do t thot se n%k sht sik%rse vaxhibi individ%al. Mirpo e vrteta sht se mospajt%eshmria n lirimin apo moslirimin e t tjerve n%k do t thot se mospajt%eshmria n vet vaxhibin sht njsoj sik%rse mospajt%eshmria n vrtetimin e tij t ciln e kemi prmend%r m hert k%r kemi sqar%ar k%ptimin e vaxhibit dhe t far(it te hanefijt.

Lloji i #atrt 1,arja e vaxhibit !ga a"pe#ti i 'or." " #r#e""

/ga aspekti i forms s krkess si krkes strikte apo (gjidhjesh vaxhibi ndahet n

0.Vaxhib i definuar pa t drejt !gjedhjeje", 1. Vaxhib me t drejt !gjedhjeje apo vaxhib i padefinuar, po n mes t sendeve t caktuara.55 %a hibi i de"inuar 1pa t drejt zgjedhjeje0 sht vaxhibi t cilin ,igjvnsi krkon t kr!het pa t drejt (gjedhjeje q t kr!het edhe di"ka tjetr si fjala vjen: nama(i agjrimi t kth!erit e sendit t %(%rp%ar e vaxhibet tjera t ngjashme prej vaxhibeve nga t cilat n%k m%nd t lirohet i ngark%ari pa e kr!er asht% si" e ka prcakt%ar ,igjvnsi. Dispozita: /%k lirohet nga borxhi pa e kr!er t krk%arn. %a hibi me t drejt zgjedhjeje sht vaxhibi t cilin ,igjvnsi krkon t kr!het por q lejon t drejtn e (gjedhjes n mes t "shtjeve t cakt%ara si n rastin e lejimit t kompensimit t njrs prej kompensimeve sepse 4llah% i ,artmadhr%ar e ka br vaxhib pr at q prbetohet dhe e th!en prbetimin q t (gjedh: & ose t %shqej dhjet t varfr &ose t1i veshmbath ata &ose t liroj nj rob. /jra prej kt!re tri "shtjeve sht vaxhib. @ ngark%ari ka t drejt ta (gjedh njrn prej kt!re dhe ta kr!ej e ather lirohet nga vaxhibi pasi ta kr!ej at q e ka (gjedh%r. Dispozita: @ ngark%ari e ka vaxhib ta kr!ej vetm njrn prej "shtjeve' e (gjedh njrn prej "shtjeve t ciln e ka %rdhr%ar ,igjvnsi e nse asnjrn n%k e bn ather ai mkaton dhe meriton dnim. Vaxhibi me t drejt !gjedhjeje sht dy llojesh. & Lloji, n t ciln lejohet bashkimi n mes t 6shtjeve t caktuara dhe se ato 6shtje jan t prcaktuara si" sht rasti i kefareteve (kompensimeve) sepse vaxhibi sht i ndrlidh%r me njrn prej "shtjeve: t %shq!erit veshmbathja e t varfrve ose t lir%arit e robit si" cekm m par e pos ksaj sht e lej%ar q t kr!hen t gjitha. & Lloji, n t cilin nuk lejohet bashkimi n mes t 6shtjeve dhe se 6shtjet nuk jan t prcaktuara si fjala vjen nse imami kr!esor vdes dhe kemi nj gr%p t imamve t cilt jan prgatit%r pr ta marr po(itn e tij e kjo do t thot se ata i kan plots%ar k%shtet e krk%ara t imamit. /jer(it e kan vaxhib q ta (gjedhin vetm njrin prej t!re e n%k lejohet q t (gjedhin m sh%m se nj. 9sulijint kan dhn mendime t ndryshme n vaxhibin e krkuar t vaxhibit me t drejt !gjedhjeje. ,ukahat, ehlu%suneti prej esharive thon se :EH 6axhib sht q prej "shtjeve q d%het (gjedh%r sht vetm nj por ai sht i pashq%ar e ai prcaktohet me veprimin e t prcakt%arit. Me fjal tjera sht njri brenda rrethit jo i prcakt%ar sepse secili sht i drejt dhe secili ka t drejt dhe se "donjri q (gjidhet sht i vlefshm pr ta kr!er vaxhibin' kjo do t thot se vaxhib sht njri prej t!re por i paprcakt%ar. Ehebaiju dhe djali i tij prej mute!ilve dhe shiitt thon 58 vaxhibi sht i ndrlidh%r me t gjitha cilsit q do t thot n%k se n%k lejohet anashkalimi i t

gjitha cilsive por sht obligative t (gjidhet njri i prcakt%ar prej t!re. 0to jan mendime te f%kahave q n esenc n%k ka mospajtime e n%k ka nevoj t sjellim arg%mentimet e t!re por mospajtimi sht te ajo "far thon Ghebaij% dhe djali i tij se vaxhib sht q t (gjidhen t gjith. 'isa prej mute!ilve thon: 6axhibi i shq%ar me specifikn e tij sht prej "shtjeve t tjera e shq%arsimi sht n dit%rin e 4llah%t ndrsa tek ne n%k sht e dit%r. 0! mendim sht i pavlefshm sepse e nnk%pton obligimin n t pam%nd%rn sepse n%k ka rr%g q njeri% t arrij deri tek at!. 0! mendim po asht% sjell konfrontim n vetvete sepse nse bhet prcaktimi ather n%k lejohet tejkalimi nga ai prcaktim e nse bhet prcaktimi pr t (gjedh%r lejohet tejkalimi n tjetrin' t bashk%arit e t d! "shtjeve jan n k%ndrshtim n mes vete: nse vrtetohet e para (hvlersohet e d!ta. ) (gjedh%rit sht e vrtet sipas pajt%eshmris t t gjith neve e t ktij mendimi jan edhe m%te(ilt ksht% q bie mendimi i at!re t cilt thon q t bhet prcaktimi. 7i do q t jet n%k re(%lton asgj nga kjo polemik sepse n praktik "shtja prp%thet ngase prej t ngark%arit krkohet njra prej kt!re cilsive. /se veprohet ksht% kr!het vaxhibi e nse e ln t gjith mkatojn. 9ra k%ndrshtimi sht pr nj "shtje q n praktik jep prap re(%ltat t njjt asht% si" kemi prmend%r te far(i kolektiv. Mirpo ne kt% prmendm mendimet e ndr!shme pr t mos i mbet%r borxh h%l%mtimit shkencor. 'y 6shtje pasuese pr t hulumtuar vaxhibin :shtja e par. ;aravaxhibi ;araobligimi" ;aravaxhibi ;araobligimi" sht ai n t cilin varet vaxhibi n t pa marr paras!sh ajo se a sht shkak si" sht koha pr t qen oblig%eshmria si p.sh. koha pr nama( pr agjrim apo "ka i paraprin k%shti si fjala vjen t logjik%arit i cili sht k%sht pr t ngark%arin q ai ta ket vaxhib "shtjen. 9r kt "shtje sht rreg%lli: &+jo, pa t ciln nuk mund t plotsohet vaxhibi obligimi", cilsohet vaxhib obligim".* Dijetart kan dhn mendime t ndr!shme rreth ksaj. 9ara se t paraqesim mendimet e ndr!shme t sqarojm se paravaxhibi sht d! llojesh: E$ 3.;aravaxhibi sht ai obligim, nga i cili varet obligueshmria e vaxhibit, pa marr parasysh se 6far sht. shkak, i cili detyron ek!istimin e t ek!istuarit apo mosek!istimi i t mosek!istuars si p.sh. me rastin e prbetimit ose kefaretit (kompensimit) apo sik%rse sht koha vaxhib pr faljen e nama(it apo koha vaxhib pr agjrimin e rama(anit' & ose sht k%sht i cili det!ron q mosek(istimi i tij pra mosek(istimi i qenies mirpo ek(istimi i tij n%k det!ron as ek(istimin e as mosek(istimin e qenies. 2jala vjen aftsia dhe m%ndsia jan k%sht pr t qen haxhi vaxhib po asht% k%sht sht q t rr%mb%llakohet nj vit pr t qen (ekati vaxhib. <jithasht% moshrritja sht vaxhib pr t qen obligim nama(i dhe obligimet tjera t sheriatit. 1. ;arakushti i t ek!istuarit sht ai n t cilin varet t ek(ist%arit e vaxhibit si p.sh. pastrtia (abdesi) pr nama(in apo pre(antimi i n%mrit t cakt%ar pr

t1% fal%r nama(i i xh%mas n nj vend pr t1% kr!er vaxhibi i xh%mas e po asht% saji pr t qen haxhi i vlefshm. 9aravaxhibi (paraobligimi) ose m%nd t jet shkak ose k%sht. 7ecili prej t!re ndahet n sheriatik logjik dhe nat!ror. <hkaku sheriatik: 7i fjala vjen koha sht shkak pr oblig%eshmrin e nama(it. <hkaku logjik. 7i fjala vjen t pam%rit sht shkak pr t arrit%r dit%rin e cila d%het t shihet. <hkaku natyror (normal): 2%rja n f!t pr ek(ek%timin e dnimit vaxhib t varjes. (ushti sheriatik si fjala vjen abdesi sht k%sht pr vlefshmrin e nama(it. (ushti logjik: sht k%shti i cili sht i domosdoshm pr nj "shtje t %rdhr%ar logjikisht q do t thot t mos ndodh %rdhresa dhe e k%ndrta e %rdhress n t njjtn koh. (ushti natyror: q nnk%pton at q sht nat!rore si fjala vjen pastrimi i nj pjese t koks gjat abdesit apo t mb%l%arit e nj pjese t gj%rit pr t1% plots%ar mb%limi i shpat%lls pr t1% mos % konsider%ar pjes e t%rpshme. 7ipas k%shteve paraprake vaxhibi ndahet : 0. Vaxhibi i paprcaktuar i pa definuar" 1. Vaxhibi i prcaktuar.70 0. Vaxhibi i paprcaktuar: >sht ai n t cilin varet oblig%eshmria para se t ek(istoj vaxhibi si fjala vjen: nama(i: para saj sht pastrtia. 1. Vaxhibi i prcaktuar: >sht ai n t cilin varet oblig%eshmria para oblig%eshmris si p.sh. nama(i dhe moshrritja. Dijetart kan dhn mendime t ndr!shme pr paravaxhibin se a llogaritet vaxhib apo jo. Dijetart jan pajt%ar se mosoblig%eshmria sht paravaxhibi nse ka paravaxhib sepse k%sht i oblig%eshmris sht q i ngark%ari t jet i aft dhe t ket m%ndsi ta kr!ej vaxhibin e kjo sht e pam%nd%r. 9o asht% n%k ka vaxhib n paravaxhibin nse n%k sht e m%nd%r kr!erja e vaxhibit.H= Mospajt%eshmria ek(iston n paravaxhibin nse sht e m%nd%r kr!erja e atij vaxhibi. 9r t (gjidh%r n!jn e k%ndrshtimeve d%het shik%ar se arg%menti i cili tregon oblig%eshmrin e vaxhibit se a tregon edhe paravaxhibin apo joD. #endimet e dijetarve n lidhje me kt 6shtje / lidhje me kt "shtje dijetart jan ndar n katr drejtime: H: 'rejtimi i par: #endimi i shumics absolute, t cilt thon se arg%menti i cili tregon oblig%eshmrin e vaxhibit tregon prparsin e paravaxhibit para vet vaxhibit pa qen i prcakt%ar pa marr paras!sh se a sht shkak sheriatik logjik apo nat!ral dhe pa marr paras!sh se a sht k%sht sheriatik logjik apo nat!ral. )reg%eshmria sht obligativeH# pra kjo do t thot se t ngark%arit me di"ka nnk%pton obligimin pa t

cilin n%k m%nd t plotsohet n aspektin k%ptimor e jo n aspektin gj%hsor. )hembull: /se (otria i thot shrbtorit t tij: *Ma sill kt send prej p%lla(it+. 7hrbtori n%k m%nd t1ia sjell sendin e krk%ar pa ec%r dhe pa hip%r n shkall. ) ec%rit sht shkak ndrsa shkallt jan k%sht. 'rejtimi i dyt: )hon t k%ndrtn e mendimit t par. 4ta thon se arg%menti i cili tregon pr oblig%eshmrin e vaxhibit n%k tregon pr vaxhibin para oblig%eshmris. 'rejtimi i tret: )regon paravaxhibin nse paravaxhibi sht shkak% me tri llojet (sheriatik logjik dhe nat!ral) mirpo n%k tregon nse para vaxhibit sht k%shti me tri llojet (sheriatik logjik dhe nat!ral) sepse t qenit e shkak%t patjetr krkon q t jet shkakt%esi e q te k%shti n%k sht ksht%. 'rejtimi i katrt: )regon paravaxhibin vetm ather k%r para vaxhibit sht k%shti sheriatik si fjala vjen: abdesi sht k%sht pr nama( ndrsa: n%k tregon nse para vaxhibit sht k%shti logjik si fjala vjen lnia e vaxhibit i cili sht prball vaxhibit ose nat!ror si fjala vjen t pastr%arit e nj pjese t koks k%r t pastrohet f!t!ra. 9o asht% n%k tregon nse sht shkak me tri llojet. ) ktij mendimi jan @bn ;axhibi dhe imami i d! shtpive t shenjta (;aramejn).HCrupi i par. <humica absolute e dijetarve argumentohen se : 9o t mos kishte vaxhib paraprak (para vaxhibit) me arg%ment t atij paravaxhibi do t kishte qen e lej%ar q t mos shikohej n at arg%ment fare. E po t kishte qen e lej%ar q t mos shikohej n at arg%ment do t lejohej lnia e atij paravaxhibi i cili po t shikohej do t k%ptohej dhe do t obligohej. /drsa nse lejohet lnia e vaxhibit d%ke shik%ar n arg%ment sht i pavlefshm sepse nnk%pton domosdoshmrin q t jet arg%menti jo treg%es i vaxhibit. 9ra edhe kjo sht e pavlefshme sepse ather (hvlersohet ajo "ka shpie te vaxhibi e kjo do t thot mosoblig%eshmria me arg%ment t oblig%eshmris' e kjo dshmon kontraver(: e ajo sht oblig%eshmria paraprake me arg%mentin e vaxhibit sepse n%k m%nd t arrihet asgj pa k%sht dhe pa shkak' e kjo nnk%pton domosdoshmrin q arg%menti t tregoj vaxhibin i cili pason pas arg%mentit dhe tregon vaxhibin e paravaxhibit. Crupi i dyt i 9sulijinve argumentohet se po t ishte obligative q paravaxhibi t jet me arg%ment t vaxhibit do t kishte qen e ndrlidh%r me "shtjen e oblig%ar e ajo patjetr do t kishte qen e det!r%ar t sqaroj at "shtje. I t d!ja kto jan t pavlefshme sepse n t sh%mtn e rasteve njeri% %rdhron pr di"ka ndrsa ai plotsisht sht i padit%r pr "shtjet para atij %rdhri. 9or "shtja sht se para atij %rdhri "shtjet n%k sqarojn %rdhrin e kjo nnk%pton domosdoshmrin e pavlefshmris s vaxhibit me arg%ment t vaxhibit' kjo

dshmon kontrast n vetvete e ajo sht mosoblig%eshmria me arg%mentin e vaxhibit. Me kt krkohet q ndrlidhmria dhe sqarimi bn t domosdoshme po t kishte qen "shtja paraprake e vaxhibit vaxhib rrnjsor ose treg%eshmria pr t t mos jet treg%eshmri e domosdoshme. /drsa treg%esi i domosdoshm n%k e bn t domosdoshme at si" kemi cek%r m par. Crupi i tret sht argumentuar me at se ndrlidhmria n mes t shkakt%esit dhe t shkakt%ars sht i f%qishm ndrsa e k%ndrt me kt sht k%sht(%esi me t k%sht(%arn.HB 0jo sht ajo prse th%het se e shkakt%ara patjetr d%het t ket shkakt%esin ndrsa e k%ndrta me kt sht k%shti. Crupi i fundit argumentohet se jok%sht(imi sheriatik n%k ka nevoj t bj vaxhib asgj "ka ve" sht vrtet%ar nga nat!rshmria se e shkakt%ara patjetr d%het t ket shkak%n. 9o asht% edhe e k%sht(%ara logjike edhe ajo nat!rore (normale) patjetr d%het t ken k%sht(%esin me logjik dhe nat!rshmri. Mirpo tema kt% sht n k%shtin sheriatik se po t mos ishte ,igjvnsi ather do t kishte qen e m%nd%r t jet e k%sht(%ara pa k%sht(%esin e kjo do t kishte pas%r nevoj ta ket vaxhibin. Mirpo n%k sht ksht% te llojet tjera. HE 'he n fund mendjes i shkon se qllimi prej oblig%eshmris s veprs vrtet sht q t kr!het vepra t lirohet i ngark%ari nga borxhi dhe t trhiqet krkesa. E kjo bhet ather k%r t plotsohen k%shtet dhe pjest kr!esore. 8rdhresa pr di"ka n vetvete patjetr d%het t1i ket "shtjet paraprijse dhe d%het q arg%menti i cili tregon oblig%eshmrin e vaxhibit t tregoj me arg%ment pas%es. /drsa pr vaxhibet paraprijse t vaxhibit t m%nd%r (t ars!eshm) sht tema boshte pr t ciln debatohet me arg%ment t patjetrs%eshm. E k! sht mendimi i sh%mics absol%te t dijetarve.HH +mediju thot: *t gjith dijetart (e %metit) jan pajt%ar pr at se "ka i ka br ,igjvnsi vaxhib i ka br vaxhib edhe "shtjet paraprijse t vaxhibit. /drsa t arrit%rit apo reali(imi i vaxhibit d%het t jet me %rdhr i cili m%nd t veprohet. Dijetart kan th%r%r kt rreg%ll ksht%: &&- mundura, pa t ciln nuk mund t reali!ohet vaxhibi , sht vaxhib*. M%slimi pr vrtetimin e ksaj thot: *) ngark%arit me vaxhib pa ngarkes paraprake shpie t ngarkesa e pam%nd%r. 4 n%k e sheh se reali(imi i shkaqeve t vaxhibit sht vaxhib ndrsa shkaqet e haramit jan haram & asht% si" e ka defin%ar @xhmai.+HH :shtja e dyt. Fbligueshmria e 6shtjes dhe ndalesa e asaj 6shtjeje

0emi treg%ar se: &Vaxhibi sht t krk%arit e veprimit n mn!r t prer. & $arami sht t krk%arit e ndalimit t veprimit n mn!r t prer. 9as ktij sqarimi a sht e m%nd%r q kta t takohen brenda nj pike t prbashktDJ 0t "shtje 8s%lijint e kan h%l%mt%ar dhe kan ardh%r n kt prf%ndim:

D gjith dijetart jan dakorduar se sht e pam%nd%r q ndalesa dhe %rdhresa t bashkohen n nj veprim n t njjtn mn!r prpos at!re t cilt lejojn oblig%eshmrin pr t pam%nd%rn. 2hembull, /ama(i (pr ;alidin) k%r sht i shndosh n t njjtn koh do ta ket obligim faljen e nama(it dhe po n t njjtn koh do ta ket t ndal%ar faljen e nama(it. #irpo, mospajtimi qndron n at se a lejohet ndarja e nj lloji t veprimit n vaxhib dhe haram asht% q nj veprim pr nj person t jet vaxhib dhe haram por n rrethana t ndr!shmeH$' me fjal tjera: a sht e m%nd%r q nj person prej personave t nj lloji t jet vaxhib ndrsa personi i nj gr%pi tjetr at veprim ta ket haramDJ. 4j 6shtje, ose nj 6shtje prej nj nga nj lloji, ose nj person pr nga personat e ndryshm

4se sht i nj lloji, dijetart kan thn se nuk ka kurrfar pengese q t bashkohen vaxhibi dhe harami, si" sht f.v sexhdeja ndaj 4llah%t Madhr%ar dhe sexhdeja ndaj idh%jve. Aoti i ,artmadhr%ar thot: * #os i bni sexhde as diellit e as hns, por bni sexhde +llahut, i Gili i ka krijuar*. 7exhdeja pra sht veprim i njoh%r: e ka ndal%ar q dik%jt t1i bihet n sexhde e ka %rdhr%ar q dik%jt t1i bhet sexhdeja. 4rg%menti pr kt sht i qart sepse pengesa sht n at q t mos ket k%ndrshtim n vet veprimin krkes dhe jo krkes ndrsa n%k ka k%ndrshtim k%r sht ndrlidhja n mes t vaxhibit dhe haramit n "shtje t ndr!shme. 'isa prej mute!ilve thon. */j bashkim i till n%k lejohet sepse nnk%pton domosdoshmrin e nj "shtjeje t ndal%ar dhe t %rdhr%ar. 7exhdeja sht nj "shtje sht %rdhres t1i bhet 4llah%t t ,artmadhr%ar e n%k m%nd t jet e ndal%ar. / t vrtet ndalesa n fjal n ajetin e siprprmend%r ka t bj me madhrimin e diellit dhe hns e cila n%k sht sexhde ndrsa kjo fjal sht hiperboli(%ar sepse ajo sht fjal pr t ciln as q meriton t disk%tohet sepse sexhdeja ndaj 4llah%t sht %rdhrimi ndrsa sexhdeja ndaj dik%jt tjetr sht ndalimi. 0jo "shtje sht e qart n%k do koment sepse sht e patjetrs%eshme t bhet dallimi n mes t sexhdes ndaj 4llah%t dhe sexhdes e cila n%k lejohet t1i bhet idh%jve e t ngjashme. 4se nj 6shtje sht n nj person, ajo 6shtje sht tri llojesh. 0. - cila sht e nj drejtimi/ 1. - cila sht dydrejtimshe, drejtime q nuk mund t ndahet nga njra% tjetra/ H. - cila sht dydrejtimshe, q njra me tjetrn nuk kan lidhje. 4se sht nj 6shtje pr nj person dhe e njjta mnyr. )hembull- 0! nama( pr Aejdin sht edhe %rdhres edhe ndales edhe nse sht i shndosh. /%k lejohet q t bashkohen edhe vaxhibi edhe harami sepse d%het patjetr q ai t kr!ej at q krkohet pr ta kr!er vaxhibin dhe t ndalohet nga ajo q ndalohet q t

mos kr!ej haramin. 0jo sht te bashkimi i d! t k%ndrtave' ngarkesa sht e pam%nd%r dhe abs%rde e nj ngarkes e till n%k lejohet. 0jo sht ajo q th%het tek t logjikshmit: bashkimi i t!re sht i pam%nd%r. 4se jan dy drejtime t pandara n mes vete, q do t thot nuk mund t shkputet njra nga tjetra, sht e njjta dispo!it pra n%k lejohet sepse n esenc d!drejtimshi i pandar sht si nj drejtim. 4se jan dy drejtime, por q nuk jan t bashkngjitura n mes vete . Dispo(ita sht dispo(it pr llojin e vet e cila sht prmend%r n fillim t tems sepse llojllojshmria e drejtimeve sht njsoj sik%r llojllojshmria e personave. E ather vaxhibi m%nd t jet i ndrlidh%r pr nj drejtim ndrsa harami i ndrlidh%r pr drejtimin tjetr. /se ndrlidhshmria n%k sht e njjt n%k m%nd t ndodh k%ndrshtimi. 9r ta il%str%ar me shemb%j po tregojm si vijon: /ama(i n tokn e %(%rp%ar: 6eprimi n t sht d!drejtimshe: &Drejtimi i par sht nama(i & Drejtimi i d!t sht %(%rpimi. 9arashtrohet p!etja: kto d! drejtime a jan t bashkngjit%ra apo n%k jan t bashkngjit%raDJ. <humica absolute e dijetarve, si hanefijt, malikijt dhe shafi)ijt mendojn se nuk jan t bashkngjitura 81 ngaq edhe pse formalisht d%ken se jan t ndrlidh%ra sht e m%nd%r t paramendohen si t ndara. 8(%rpimi sht drejtim n vete nga nama(i sepse vendi m%nd t shfr!t(ohet edhe pr nama( edhe pr veprime tjera. /ama(i sht i ve"%ar nga %(%rpimi q do t thot se m%nd t kr!het n nj vend tjetr. ) bashk%arit e vaxhibit dhe t haramit n kt sht i lej%ar. /ama(i sht vaxhib nga shkak% se sht nama( ndrsa sht haram nga shkak% se sht toka e %(%rp%ar prej personit tjetr. /%k ka mospajtime nga shkak% se n%k ka ndrlidhmni n mes t vaxhibit q n kt rast sht %(%rpimi. 9r kt ars!e nama(i sht i plot dhe meritohet shprblim pr kr!erje ndrsa sht haram nga drejtimi tjetr q do t thot meritohet dnimi pr %(%rpim $3. Bmam +hmedi, Ehebaniju me djalin e tij, shumica e mute!ilve, dhahirijt dhe !ejdijt mendojn se t dy drejtimet n kt veprim jan t pandashme81. /ga kjo re(%lton se veprimi i nama(falsit pr t1% fal%r n shtpin e %(%rp%ar sht veprim (gjedhjeje se ai vendin e %(%rp%ar e ka (gjedh%r vendfalje e n at vend falja e nama(it sht haram sepse veprimi i ndal%ar n kt rast nama(i i cili veprim sht pjes e haramit sepse nama(i sht ibadet me t fol%r dhe me t vepr%ar. E pasi q nama(i sht pjes e atij harami n%k sht vaxhib e kjo do t thot se nama(i sht i papran%ar i pavlefshm pra se veprimi n%k sht kr!er. #edhhebit t shumics absolute t dijetarve u sht bashkngjitur edhe Bxhmai, prve" sa i prket "shtjes s faljes s nama(it n tokn e %(%rp%ar. 9ra sipas t!re n%k krkohet riprsritja e veprimit sepse gjra t tilla m%nd t jen t sh%mta. 9o t mos ishin veprat e tilla t plota dhe t pran%eshme %meti n%k do t1i kishte moh%ar veprimet e tilla$:. 9os ksaj ka dallim t madh n mes t veprimit i cili

gj!kohet n ba( t ndr!shimit t d! drejtimeve pra n mes t %(%rpimit dhe nama(it sepse n mes t d! "shtjeve ka ndr!shim t drejtimeve sik%rse sht ndr!shimi n mes t llojllojshmris apo dallimi n mes t njeri%t dhe kalit e ndonjher sik%rse sht dallimi n mes t personave si fjala vjen dallimi n mes t Aejdit dhe 4mrit. /donjher ndodh dallimi edhe pse gj!kimi sht n t njjtn "shtje q do t thot n t njjtin person por q ka cilsi t ndr!shme si fjala vjen Aejdi gj!kohet si i mallk%ar pr shkak t gabimit t tij ndrsa lavdrohet pr shkak t fisnikris s tij sepse kt% n%k m%nd t ndodh k%ndrshtimi (kontrasti) n mes t d! gj!kimeve. 9r kt ars!e falja e nama(it n shtpin e %(%rp%ar n%k llogaritet gj!kimi n t njjtin drejtim q do t thot se nama(i sht haram n tokn e %(%rp%ar e n%k sht vaxhib sepse t gj!k%arit se sht haram n%k sht haram veprimi n vetvete por sht veprim nga shkak% se drejtimi sht %(%rpimi e kjo n%k korrespondon q nga drejtimi tjetr t pengoj q nama(i t jet vaxhib sepse drejtimet ndr!shojn nga njra&tjetra. 9rej "shtjeve q kan dhn mendime t ndr!shme f%kahat sht t agjr%arit e dits s k%rban bajramit nga aspekti se sht %rdhr t agjrohet' agjrimi sht far( e nga ana tjetr agjrimi n ditn e bajramit sht i ndal%ar. 8rdhresa sht e paprcakt%ar ndalesa sht e paprcakt%ar pr shkak se e prcakt%ara n kt rast ndalesa kr!het n t paprcakt%arn. E ksht% sht ndesh%r e paprcakt%ara sepse ka ars!e e ajo sht mospranimi apo mospjesmarrja n ftesn e 4llah%n sepse agjrimi n kt dit sht i ndal%ar e festa n%k m%nd t manifestohet ndr!she vetm se me mosagjrim. 0! mendim sht mendim absol%t i sh%mics absol%te t dijetarve. 4ta llogarisin se kto d! drejtime jan t nj pikqndrimi sepse agjrimi sht pjes e ndaless e kjo do t thot se sht i ndal%ar. E ndalesa nnk%pton se t agjr%arit n kt dit sht i pavlefshm i patoler%eshm dhe i papran%ar. #e nj fjal mund t prfundojm se. E ndal%ara me cilsin e tij sht kontraste apo sht n k%ndrshtim me vaxhibin e ba(s s tij. @ ndal%ar sht agjrimi i atij momenti. 0sht% q n ba( t ba(s s tij gj!kohet haram pra q ndalesa e tij (e asaj dite) sht n k%ndrshtim me vaxhibin e tij e kjo do t thot se n%k llogaritet t%tje C agjrim vaxhib. 4drsa hanefijt thon. ) ndal%arit e ktij veprimi sht i ndal%ar pr shkak t cilsis s tij e kjo cilsi sht se ka ndodh%r agjrimi n kt dit ndrsa ndalesa e nj "shtjeje pr shkak t cilsis s tij n%k sht k%ndrshtim i vaxhibit t ba(s s tij$:. 9r kt ars!e ata thon: *4gjrimi m%nd t pranohet nse bhet agjrimi n ditn e bajramit sepse e ndal%ara sht e shkakt%ara e jo shkakt%esi. /drsa kto jan t drejtimeve t ndr!shme e n%k ka k%ndrshtim n mes t!re' e kjo sht se ajo sht br e ndal%ar pr shkak t faktorve t tjer sik%rse q nama(i i t papastrit sht i ndal%ar pr shkak se i m%ngon sharti i nama(it pastrtia e jo pr shkak se sht e ndal%ar t kr!het me papastrti. Mendimi m i f%qishm sht mendimi i sh%mics absol%te t dijetarve sepse gj%hsisht n%k ka dallim n mes t ndalimit t kr!erjes s veprimit dhe ndalimit t vet vetveprimit. #endimi i mhershm mund t kundrshtohet me at se t ndal%arit e kr!erjes s aktit t shk%ror(imit n kohn e menstr%acionit n%k sht ndalimi i vet shk%ror(imit. /drsa:

(undrprgjigjja e ktij mendimi sht se t ndal%arit e shk%ror(imit n kohn e menstr%acionit sht br ndales prej shkak%t t ndonj faktori t jashtm t ndaless e ai faktor i jashtm sht faktor i cili ndikon n (gjatjen e idetit (pritjes s femrs) sepse ka arg%mente t cilt e dshmojn nj gj t till.

Marr%r nga *8s%li fikh% islam+ i a%torit Dr. 6ehbet% A%hejli. 9rkthe%: Dr. M%sli 6rbani.