MAINSKI FAKULTET U TUZLI KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE TEORIJA REZANJA

Odvajanje (oduzimanje)

Spajanje (sastavljanje)

Deformisanje (premjetanje)

MAINSKI FAKULTET U TUZLI KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE TEORIJA REZANJA Nove tehnologije izrade proizvoda
itav niz novih tehnologija koje se obino javljaju pod zajednikim nazivom Rapid prototyping ili Layered manufacturing ili Generic manufacturing. Jo uvijek se preteito koriste za izradu prototipova, ali postepeno poinje primjena za manje serije. Nedostatak im je visoka cijena opreme, ogranien broj materijala koji se mogu uspjeno koristiti, mehanika svojstva, ...

MAINSKI FAKULTET U TUZLI KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE TEORIJA REZANJA Znaaj proizvodnje i tehnologije obrade odvajanjem estica
Znaajan udio proizvoda ukljuuje povrine dobivene obradom odvajanjem estica(60-80%) U USA je godinja vrijednost obrade odvajanjem 70 100 milijardi USD U razvijenim zemljama ini 20% bruto proizvoda 15-20% radnih mjesta je u tom sektoru Na svako radno mjesto mjesto u proizvodnji dolaze jo 2-2.5 radna mjesta u ostalim djelatnostima

MAINSKI FAKULTET U TUZLI KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE TEORIJA REZANJA

Prednosti obrade odvajanjem estica su:
Omoguava postizanje tonosti, uskih tolerancija i dobrog kvaliteta obraene povrine, esto bez potrebe za naknadnim zavrnim obradama. Najbolji (jedini) nain da se formiraju otri rubovi, ravne povrine, te unutaranji i vanjski profili. Moe se primjeniti kod gotovo svih poznatih materijala. Najbolji (jedini) nain oblikovanja otvrdnutih (kaljenih) i krtih materijala. Mogue je obraivati i najsloenije oblike povrina. Mogue su obrade u irokom rasponu dimenzija (od turbina i aviona do micro obrada). Uzrokuje vrlo male promjene u materijalu obratka (samo tanki sloj). Jednostavno se moe automatizovati. Ekonominost i produktivnost (jeftinija i bra) kod maloserijske i pojedinane proizvodnje.

MAINSKI FAKULTET U TUZLI KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE TEORIJA REZANJA Obrada tvrdih materijala

MAINSKI FAKULTET U TUZLI KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE TEORIJA REZANJA Obrada sloenih povrina

MAINSKI FAKULTET U TUZLI KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE TEORIJA REZANJA Obrada velikih pozicija

MAINSKI FAKULTET U TUZLI KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE TEORIJA REZANJA Obrada micro dijelova

MAINSKI FAKULTET U TUZLI KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE TEORIJA REZANJA

Nedostatci obrade odvajanjem estica su:
Generisanje odvojene estice (strugotine). Ponekad je za formiranje jednog elementa obradka (tolerisani otvoti, utori, ...) potrebno primjeniti vie postupaka obrade i vie alatnih maina. Neki dijelovi zahtijevaju primjenu CNC maina i sloenog programiranja. Alatne maine i potreba za rukovanjem alatima i obracima zahtijevaju velik prostor. Mikroklima je pod jakim utjecajem obradnih procesa (toplota, buka, rashladna sredstva, ulja, ...). Veliki udio pomonih i pripremnih vremena (vrijeme zahvata alata i obratka je esto manje od 2% ukupnog vremena protoka pozicije).

MAINSKI FAKULTET U TUZLI KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE TEORIJA REZANJA

5% na maini 95% transport i ekanje

30% u zahvatu

70% postavljanje, stezanje, otputanje, mjerenje, ...

MAINSKI FAKULTET U TUZLI KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE TEORIJA REZANJA Obrada odvajanjem estica kao sistem:
Nacrti, CAD model, tolerancije, kvalitet povrine, program

Proces rezanja definisan je kontaktom alata i obradka

SHIP

Pripremak (Polazni komad)

OBRADAK

ALAT

Proizvod (Obraeni dio)

ALATNA MAINA

MAINSKI FAKULTET U TUZLI KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE TEORIJA REZANJA Postupci obrade odvajanjem estica (DIN8580)

RUNI -runim alatima, -turpijanje, -buenje, -piljenje, -glodanje

MAINSKI

Rezni alat s otricom

Rezni alat bez otrice

MAINSKI FAKULTET U TUZLI KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE TEORIJA REZANJA

MAINSKI

Rezni alat s otricom

Geometrijski definisana otrica Struganje Glodanje Buenje, uputanje, razvrtavanje Blanjanje, dubljenje Testerisanje Provlaenje Geometrijski nedefinisana otrica Bruenje Superfini Honovanje Lepovanje

Rezni alat bez otrice

MAINSKI FAKULTET U TUZLI KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE TEORIJA REZANJA Alat bez otrice Nekonvencionalni postupci oo

Hemijski postupci

Elektrohemijski postupci

Hemijska obrada Termohemijska obrada Elektrohemijska obrada Elektrohemijsko bruenje Ultrazvuna obrada Obrada vodenim mlazom Elektroeroziona obrada EDM Obrada elektronskim mlazom Obrada laserom

Mehaniki postupci

Toplinski postupci

MAINSKI FAKULTET U TUZLI KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE TEORIJA REZANJA

Osnove postupaka s reznim alatom s otricom Osnovni princip konvencionalnih postupaka oo

REZNI KLIN

MAINSKI FAKULTET U TUZLI KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE TEORIJA REZANJA Alat je sredstvo za obradu odvajanjem estica, tj. sredstvo za preoblikovanje polaznog komada (obradka). Osnovni oblik svih reznih alata s otricom je klin. Obzirom na smjer kretanja klina u odnosu na obradak razlikujemo: razdvajanje (sjeenje) i odvajanje (rezanje).

MAINSKI FAKULTET U TUZLI KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE TEORIJA REZANJA

Razdvajanje (sjeenje)

Odvajanje (rezanje)

MAINSKI FAKULTET U TUZLI KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE TEORIJA REZANJA Kretanja uopteno (nain kretanja) KRETANJA TRANSLATORNA (PRAVOLINIJSKA)
Kontinuirana Diskontinuirana

ROTACIONA (KRUNA)
Kontinuirana Diskontinuirana

MAINSKI FAKULTET U TUZLI KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE TEORIJA REZANJA Kretanja kod obrade odvajanjem estica, odnosno kod alatnih maina za oo KRETANJA GLAVNA
vc brzina rezanja stvara se odvojena estica najvei dio snage se troi za to kretanje

POMONA
Aksijalna
vf pomona brzina stalnost (kontinuitet) procesa obrade odvajanjem estica

Radijalna
ap dubina rezanja kretanja izvan obrade primicanje i odmicanje, zauzimanje dubine rezanja

MAINSKI FAKULTET U TUZLI KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE TEORIJA REZANJA Kretanja kod obrade odvajanjem estica

10

MAINSKI FAKULTET U TUZLI KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE TEORIJA REZANJA Struganje

MAINSKI FAKULTET U TUZLI KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE TEORIJA REZANJA Rendisanje

11

MAINSKI FAKULTET U TUZLI KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE TEORIJA REZANJA Glodanje

MAINSKI FAKULTET U TUZLI KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE TEORIJA REZANJA Buenje Provlaenje

12

MAINSKI FAKULTET U TUZLI KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE TEORIJA REZANJA Bruenje

MAINSKI FAKULTET U TUZLI KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE TEORIJA REZANJA

Osnovni elementi alata - prikaz na nou

- drka - rezni dio
Pomona otrica, S

Rezni dio
Pomona lena povrina, A Vrh alata

Grudna povrina, A Glavna otrica, S Lena povrina, A

13

MAINSKI FAKULTET U TUZLI KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE TEORIJA REZANJA

Drka slui za prihvat alata na alatnu mainu i za prenos sila (otpora) rezanja. Osnova alata je povrina koja osigurava pravilan prihvat alata na mainu. Rezni dio alata obavlja proces rezanja.

MAINSKI FAKULTET U TUZLI KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE TEORIJA REZANJA Rezni dio alata definisan je sa tri povrine:
A - grudna povrina; povrina koja je u kontaktu s odlazeom esticom (povrina po kojoj klizi odvojena estica) A - lena (slobodna) povrina; povrina koja je u nepoeljnom kontaktu s povrinom obrade A- pomona lena povrina Glavna otrica, S, je presjecite povrina A i A. Pomona otrica, S, je presjecite povrina A i A. Vrha alata je spoj glavne i pomone otrice, S i S.

14

MAINSKI FAKULTET U TUZLI KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE TEORIJA REZANJA Mjesto spajanja glavne i pomone otrice, S i S, je vrh alata, a moe biti: zaobljen, skoen i otar.

r
a) zaobljen vrh

r
b) skoen vrh

r
c) otar vrh

MAINSKI FAKULTET U TUZLI KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE TEORIJA REZANJA

Geometrija reznog dijela alata

Opisana je standardima ISO 3002/1 i DIN6581. Za definisanje uglova alata uvode se referentni sistemi ravnina: Tehnoloki (geometrijski) referentni sistem ravnina odreuje statiku geometriju reznoga dijela alata, tj. definie geometriju alata vanu za izradu i mjerenje (ALAT U IZRADI) Radni (kinematski) referentni sistem ravnina odreuje geometriju reznoga dijela alata u kretanju, tj. definie geometriju alata tokom obrade (ALAT U OBRADI) Mainski referentni sistem ravnina Potreban za orjentaciju alata obzirom na alatnu mainu. Definisan je posebnim standardom ISO841.

15

MAINSKI FAKULTET U TUZLI KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE TEORIJA REZANJA Tehnoloki (geometrijski) sistem ravnina
Sve ravnine sistema prolaze odabranom tokom na glavnoj otrici alata. Osnovni sistem odreen je s tri ravnine: Pr osnovna referentna ravnina prolazi kroz posmatranu toku na S, paralelna je s osnovom alata i okomita na pretpostavljeni smjer glavnoga kretanja vc. Pf uslovna ravnina pomonog kretanja, prolazi posmatranom takom na S, okomita je na osnovnu ravninu Pr i paralelna s pretpostavljenim pravcem pomonog kretanja vf. Pp prolazi posmatranom tokom na S, a okomita je na osnovnu i uslovnu ravninu pomonog kretanja Pr i Pf

MAINSKI FAKULTET U TUZLI KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE TEORIJA REZANJA

Pf
90 Pretpostavljeni pravac glavnog kretanja

Pp

T
Pretpostavljeni pravac pomonog kretanja 90

90 Odabrana toka (T) na reznoj otrici S

Pr
Osnova alata

16

MAINSKI FAKULTET U TUZLI KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE TEORIJA REZANJA

Radni (kinematski) sistem ravnina

Slino prethodnom referentnom sistemu ravnina, moe se formirati i radni sistem ravnina, pomou kojeg se odreuje geometrija alata za vrijeme trajanja procesa obrade, kada zbog relativnog kretanja alata u odnosu na obradak nastaju drugaiji odnosi, komparirano sa statikim sistemom.

MAINSKI FAKULTET U TUZLI KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE TEORIJA REZANJA Uglovi alata
Uglovi alata su neophodni za odreivanje poloaja rezne otrice, grudne i lene povrine reznoga dijela alata. Uglovi se uvijek odnose na odreenu taku na reznoj otrici. Kada su rezna otrica, grudna i lena povrina zakrivljene, za odreivanje uglova su mjerodavne tangente, odnosno tangencijalne ravnine kroz odabranu taku. Svaki ugao je oznaen slovom grkog alfabeta i sufiksom koji odgovara ravnini u kojoj se ugao mjeri. (Primjer n grudni ugao u normalnoj ravnini . ) Za radne (kinematske) uglove dodaje se jo i sufiks e. Ako su grudna i lena povrina sastavljene od veeg broja povrina nagnutih pod raznim uglovima numerisani su brojevima 1, 2, 3, ...poevi od otrice.

17

MAINSKI FAKULTET U TUZLI KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE TEORIJA REZANJA

Tehnoloki (geometrijski) uglovi
Ovi uglovi se definiu pomou tehnolokog referentnog sistema ravnina. Za orjentaciju rezne otrice mjere se u osnovnoj ravnini Pr: r glavni napadni ugao r pomoni napadni ugao r ugao vrha alata Za navedene uglove alata vrijede pravilo: r + r + r = 180;

Poloaj otrice alata odreuje jo i ugao nagiba glavne otrice, s , koji se mjeri u ravnini Ps.

MAINSKI FAKULTET U TUZLI KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE TEORIJA REZANJA

Uglovi za orjentaciju grudne povrine:
grudni ugao (ugao grudne povrine); moe se mjeriti u vie ravnina te se oznaava kao n, f, p, o i g. r ugao orjentacije ortogonalne ravnine grudne povrine; to je ugao to ga zatvaraju ravnine Pf i Pg, a mjeri se u ravnini Pr. ugao klina; moe se mjeriti u vie ravnina te se oznaava kao n, f, p i o. leni ugao (ugao lene povrine); ugao izmeu lene povrine A i ravnine rezanja Ps mjeren u raznim ravninama te se oznaava kao n, f, p, o i b.

18

MAINSKI FAKULTET U TUZLI KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE TEORIJA REZANJA Vaniji uglovi alata
Ugao glavni napadni ugao r ugao vrha alata r ugao nagiba otrice s grudni ugao 0 ugao klina 0 leni ugao 0 mjeri se izmeu Ps i Pf Ps i Ps Pr i s A i Pr A i A Ps i A u ravnini Pr Pr Ps P0 P0 P0

MAINSKI FAKULTET U TUZLI KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE TEORIJA REZANJA

Pravac rezultirajueg kretanja

ve

vc

Pravac glavnog kretanja

Pfe

vf
Pravac pomonog kretanja

Alat i obradak u kretanju strugarski no

19

MAINSKI FAKULTET U TUZLI KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE TEORIJA REZANJA

Povrina obrade Obraivana povrina

Obraena povrina

Alat i obradak u kretanju strugarski no

MAINSKI FAKULTET U TUZLI KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE TEORIJA REZANJA

20