Kuptimi i paras, Format e paras, Funksionet e paras, Evolucioni i sistemit t pagesave.

T jap prkufizimin mbi kuptimin e paras. T shpjegoj ve e ve disa nga konceptet themelore n lidhje me paran. T tregoj format themelore t paras. T shpjegoj dhe t radhit funksionet e paras. T shpjegoj trendt n procesin e evolucionit t sistemit t pagesave.

 Me para kuptojm gjithka t shprehur n njsi monetare q pranohet prgjithsisht si mjet kmbimi e pagese. Si para mund t shrbej do instrument financiar q kryen funksionet e paras si mjet kmbimi, mats i vlers dhe ruajts i vlers.

 Nprmjet manipulimit t paras autoritetet monetare hartojn e vn n jet politikat e tyre monetare q synojn stabilizimin dhe rritjen e ekonomis.

 Njihen dy forma kryesore t paras:

Paraja mall, dhe Paraja e dekretuar.

 Mjet kmbimi,
Lehtsia n kmbim, Uniformiteti i paraqitjs, Qndrueshmria, Lehtsia n transportim, Siguria nga falsifikimi.

Matse e vlers (njsi llogaritje), Ruajtse e vlers (rezerv vlere),

 Po t shikojm historin e evolimit t paras vm re q kt funksion e kan kryer objekte t ndryshme. sht kjo arsyeja q matja e paras ose e oferts s paras, q zakonisht shrben si mas e saj, nuk sht nj veprim i leht. Duke qen se aktualisht ekzistojn disa aktive financiare q realizojn n mnyr t qart funksionin e paras ose kan tipart e saj, sht e nevojshme q ajo t matet m tregues t prgjithshm ose agregat q ne i quajm agregat monetar.

 Njihen dy mnyra teorike kryesore t prcaktimit t agregatve monetar:

Metoda teorike, dhe Metoda empirike.

 Sipas metods teorike tipari themelor i paras sht funksioni i saj si mjet kmbimi, prandaj si para shrbejn vetm ato aktive financiare q veprojn n mnyr t qart si mjet kmbimi. Kto kushte i plotsojn aktive t tilla si kartmonedha, eku, eku i udhtarve etj. Pra, para sht vetm ajo q shrben pr realizimin e transaksioneve.

 Sipas metods empirike para quhet ajo q parashikon m mir lvizjen e variablave ekonomike q supozohen t shpjegohen me ann e paras. Pr shembull supozohet q ekziston nj lidhje e ngusht mes levizjes s paras dhe ifnlacionit apo ciklit t biznesit. Para ose ofert monetare do t quajm at agregat monetar q i prshtatet ksaj lidhje me lvizjen e variableve q kushtzojn.

 N vende t ndryshme ekzistojn klasifikime t ndryshme, t cilat ndryshojn her pas here edhe brnda t njjtit vend. N vendin ton, pas krijimit t sistemit bankar me dy nivele, Banka Qendrore e Kosovs si autoriteti monetar kryesor prcaktoi edhe agregatt monetar q jan M1, M2, dhe M3. Nj klasifikim t prafrt, n tre agregat monetar, e gjejm dhe n vende t tjera t zhvilluara.

 M1 prfshin ato aktive likuide q mund t prdoren direkt, menjher, dhe pa kufizime pr t br pagesat. Nj aktiv sht likuid n qoft se mund t prdoret drejtprdrejt, me lehtsi dhe lirisht pr brjn e pagesave.

 M2, prfshin M1, dhe aktivet q nuk jan plotsisht likuide si depozitat me afat q krkojn njoftim t institucionit depozitues pr t i trhequr, etj.

 M3 prfshin M2, dhe aktive q shumica e njerzve nuk i shikojn kurr, si depozitat e mdha t kmbyeshme dhe marrveshjet e riblerjs. Kto mbahen kryesisht nga korporatat, por edhe nga individ t pasur.

 Kur kalojm nga M1 te M3 likuiditeti i aktiveve bie, ndrsa interesi q sjellin ato rritet. Paraja n dor sjell nj interes t barabart me zero. Llogarit e ekueshme t tipit NOW sjellin nj interes m t vogl se depozitat me afat, dhe kshtu me radh. Pra, kemi t bjm me nj lidhje inverse tipike ekonomike, nj likuiditet m i madh do t thot interes m i vogl dhe anasjelltas.

 Nprmjet institucioneve financiare realizohet sistemi i pagesave dhe kalimi i fondeve nga huadhnsi tek huamarrsi n nj vend t prcaktuar, q siguron mundsin e informacionit si pr huamarrsin ashtu edhe pr huadhnsin. Nprmjet ndrmjetsimit financiar, zotruesit e kursimeve monetare dhe huamarrsit i optimalizojn kushtet e transaksioneve financiare, duke u udhhequr nga volitshmria e transaksioneve.

Si prkufizohet paraja? Tregoni cili sht roli i paras si mjet i pagesave? Si e ndihmojn dhe e lehtsojn parat tregtimin e letrave me vler? Cilat jan format kryesore t paras? Cilat jan funksionet kryesore t paras? far kuptoni me konceptin agregat monetar? Si klasifikohen agregatt monetar? far prfshin agregati monetar M1? far prfshin agregati monetar M2? far prfshin agregati monetar M3?

Cila sht lidhja midis paras dhe politikave monetare? far kuptoni me para mall? far kuptoni me para t dekretuar? Paraja sht mjet kmbimi. Si dhe pse? Paraja sht matse e vlers. Si dhe pse? Paraja sht ruajtse e vlers. Si dhe pse? Cilt jan mnyrat e prcaktimit t agregatve monetar? Cila sht lidhja midis agregatve monetar dhe likuiditetit? Radhitni prparsit q ofron sistemi i ndrmjetsimit financiar pr huamarrsit, huadhnsit, ndrmjetsin financiar, dhe pr ekonomin n trsi. Cilat jan funksionet q kryejn institucionet financiare ndrmjetse? Ekziston llojshmri e institucioneve financiare ndrmjetse. Cili sht nj klasifikim i mundshm?