Professional English

Introduction to International Legal English

Indeks angielsko-polski terminw prawniczych wraz z objanieniami

Tumaczenie: Magorzata Allit Konsultacja: dr Aneta Michalska-Warias

 2009 Cambridge University Press This text is in copyright. No reproduction of any part may take place without the written permission of Cambridge University Press. Cambridge University Press Przedstawicielstwo w Polsce Pl. Przymierza 6 03-944 Warszawa cambridge@cambridge.org.pl www.cambridge.org.pl

accused /@'kju:zd/ oskarony oskarony o popenienie przestpstwa w postpowaniu karnym action in tort /"{k.S@n In 'tO:t/ powdztwo wniesione przed sdem o odszkodowanie za czyn niedozwolony actus reus /"{k.t@s 'reI.@s, "{k.t@s 'ri:.@s/ actus reus dziaanie, zaniechanie lub zdarzenie, ktre skada si na przestpstwo, element obiektywny (por. mens rea) adjudicate /@'dZu:.dI.keIt/ orzeka, wyrokowa, rozpozna (spraw), by sdzi w sporze i wyda formalne orzeczenie administrative law /@d"mIn.I.str@.tIv 'lO:/ prawo administracyjne postanowienia, zarzdzenia i zasady stworzone przez organy administracyjne i z tymi organami zwizane agency law /'eI.dZ@nt.si "lO:/ prawo dotyczce penomocnictwa/relacji pomidzy przyjmujcym zlecenie (agent), ktry ma umocowanie do dziaania na rzecz dajcego zlecenie (zleceniodawca) agreement (international) /@'gri:.m@nt ("In.t@'n{S.@n.@l)/ porozumienie (midzynarodowe) pisemne porozumienie pomidzy pastwami lub narodami zgodne z prawem midzynarodowym alternative dispute resolution (ADR)
/O:l't:.n@.tIv dI"spju:t "rez.@l'u:.S@n, "eI di: 'A:r/ alternatywna forma rozwizywania sporw

arson /'A:.s@n/ podpalenie przestpstwo ustanowione przez prawo precedensowe, polegajce na umylnym podpaleniu domu innej osoby articles of association /"A:.tI.k@lz @v @"s@U.Si'eI.S@n/ (GB) statut spki dokument okrelajcy wewntrzn struktur i organizacj spki (US bylaws) assault (crim. law) /@'sO:lt/ napa, groba natychmiastowej napaci z zamiarem pobicia, groenie naruszeniem nietykalnoci cielesnej assault /@'sO:lt/ groba napaci umylna prba lub groenie innej osobie wyrzdzeniem szkody na jej rzecz assignee /"{s.aI'ni:/ beneficjent osoba, na rzecz ktrej przeniesiono prawa, wasno, dokonano cesji assignment /@'saIn.m@nt/ przeniesienie praw, cesja, odstpienie, zrzeczenie si praw zwizanych z umow na rzecz osoby trzeciej assignor /"{s.aI'nO:r/ przenoszcy prawa, cedent, osoba przenoszca swoje prawa i obowizki na rzecz osoby trzeciej attorney /@'t:.ni/ prawnik, adwokat balance of probabilities /'b{l.@nts @v "prb.@'bIl.I.tiz/ dowodowy standard prawdopodobiestwa odpowiedzialno musi by dowiedziona jako bardziej prawdopodobna ni nieprawdopodobna bankruptcy law /"b{.kr@pt.si 'lO:/ prawo upadociowe prawo obejmujce procedury patnoci wierzytelnoci niewypacalnych osb fizycznych i prawnych. Cay ich majtek zostaje przejty przez wyznaczonego przez sd urzdnika (nadzorca, zarzdca, syndyk) w celu spacenia wierzytelnoci. barrister /'b{r.I.st@r/ (GB) adwokat uprawniony do wystpowania przed sdami wyszych instancji; czonek jednej z Izb Sdowych battery (crim. law) /'b{t.@r.i/ napa, pobicie, przestpstwo polegajce na uyciu przemocy fizycznej board of directors /"bO:d @v dI'rek.t@z/ rada nadzorcza, zarzd, zesp osb wybranych przez udziaowcw w celu podejmowania istotnych decyzji dotyczcych spki 3

bez procesu sdowego arbiter /'A:.bI.t@r/ arbiter bezstronna osoba rozstrzygajca spr arbitral tribunal /'A:.bI.tr@l traI"bju:.n@l/ trybuna arbitraowy arbitration /"A:.bI'treI.S@n/ arbitra metoda rozwizywania sporw (alternatywa dla procesu sdowego), w ktrej racje stron s rozstrzygane przez bezstronnego arbitra lub arbitrw wybranych przez strony sporu arbitrator /'A:.bI.treI.t@r/ arbiter sdzia arbitraowy, bezstronna osoba powoana do rozstrzygnicia sporu armed robbery /"A:md 'rb.@r.i/ rozbj z broni w rku, przestpstwo zagarnicia mienia nalecego do innej osoby poprzez uycie siy, z broni w rku

body (international) /'bd.i ("In.t@'n{S.@n.@l)/ organizacja (midzynarodowa) breach of contract /"bri:tS @v 'kn.tr{kt/ naruszenie warunkw umowy, niedopenienie obowizkw wynikajcych z umowy lub utrudnienie dopenienia obowizkw drugiej stronie, co daje jej prawo do roszczenia o zadouczynienie breaching party /'bri:tS.I "pA:.ti/ strona naruszajca warunki umowy burden of proof /"b:.d@n @v 'pru:f/ ciar dowodzenia wymg przedstawienia wystarczajcego dowodu na poparcie roszczenia burglary /'b:.gl@r.i/ wamanie bezprawne wejcie do budynku/pomieszczenia z zamysem popenienia przestpstwa business entity /"bIz.nIs 'en.tI.ti/ (GB) przedsibiorstwo wyodrbniona prawnie struktura organizacyjna, ktrej celem jest sprzeda towarw i usug (US corporations) carriage of goods /"k{r.IdZ @v 'gUdz/ przewz, transport towarw; dziedzina dotyczca relacji prawnych pomidzy nadawc adunku (lub wacicielem), przewonikiem a odbiorc/ konsygnatariuszem certificate of incorporation /s@"tIf.I.k@t @v In"kO:.p@r'eI.S@n/ certyfikat rejestracji spki wydany przez instytucj pastwow, nadajcy spce status osoby prawnej chain of title /"tSeIn @v 'taI.t@l/ historia tytuu wasnoci kolejno przenoszony tytu wasnoci od pierwotnego waciciela do obecnego charge /tSA:dZ/ oskary kogo o popenienie przestpstwa, wysun formalny zarzut (przez prokuratora) popenienia przestpstwa charter (international) /'tSA:.t@r ("In.t@'n{S.@n.@l)/ karta (midzynarodowa) umowa midzynarodowa zawarta przez sygnatariuszy, przyznajcych tym samym pewne prawa organizacji midzynarodowej chattels /'tS{t.@lz/ mienie ruchome, osobiste (poza wasnoci nieruchom) civil cases /'sIv.@l "keIs.Iz/ sprawy cywilne sprawy zajmujce si innymi kwestiami ni karne, dotyczce praw i zadouczynie 4

civil code (civil law) /"sIv.@l 'k@Ud/ kodeks cywilny (prawo cywilne) zbir przepisw wykorzystywany w systemach prawnych prawa stanowionego opartych na prawie rzymskim civil law /"sIv.@l 'lO:/ 1) prawo stanowione system prawny oparty na skodyfikowanym prawie rzymskim, ustanowiony przez pastwo 2) dziedzina prawa dotyczca spraw nie majcych charakteru karnego, praw i rodzajw zadouczynienia civil wrong /"sIv.@l 'r/ szkoda nie powstaa w wyniku przestpstwa claimant /'kleI.m@nt/ (GB) powd osoba, ktra wnosi pozew (US plaintiff) clause /klO:z/ klauzula, paragraf lub cz umowy commercial law /k@"m:.S@l 'lO:/ prawo handlowe zbir praw regulujcych relacje pomidzy podmiotami obrotu gospodarczego commercial transactions /k@"m:.S@l tr{n'z{k.S@nz/ transakcje handlowe transakcje i operacje handlowe w tym procedury tworzenia, przeksztacenia, umowy i wymiany podczas prowadzania dziaalnoci gospodarczej common law (case law, judge-made law) /"km.@n 'lO:/ prawo precedensu, zwyczajowe zbir praw powstaych z orzecze sdowych, w przeciwiestwie do ustanowionego prawa pisanego w aktach prawnych i ustawodawstwie pisanym community service order /k@"mju:.nI.ti 's:.vIs "O:.d@r/ nakaz przymusowej pracy na rzecz spoeczestwa, alternatywny dla wyroku pozbawienia wolnoci, nakazujcy przestpcy niepatn prac na rzecz spoeczestwa company /'km.p@.ni/ (GB) spka instytucja stworzona w celu prowadzenia dziaalnoci gospodarczej, zwykle zrzeszenie osb (US corporation). Posiada osobowo prawn odrbn od jej wacicieli (zwanych udziaowcami). W jzyku potocznym okrelana jako przedsibiorstwo. company formation /'km.p@.ni fO:"meI.S@n/ tworzenie spek. Spki mog by tworzone przez osoby fizyczne, agentw, prawnikw lub ksigowych.

company law /"km.p@.ni 'lO:/ prawo o spkach zbir praw regulujcych tworzenie, rejestrowanie, zarzdzanie i rozwizywanie spek comparative law /k@m'p{r.@.tIv "lO:/ prawo porwnawcze nauka o rnicach, podobiestwach i wspzalenociach pomidzy rnymi systemami prawnymi compensation /"km.p@n'seI.S@n/ rekompensata, odszkodowanie, zadouczynienie; zapata za wykonan prac lub odniesion szkod compensatory damages /"km.p@n'seI.t@r.i "d{m.IdZ.Iz/ odszkodowanie kompensacyjne wiadczenie pienine przyznane poszkodowanemu w wyniku roszczenia sdowego jako finansowe zadouczynienie za poniesion szkod competition law /"km.p@'tIS.@n "lO:/ (GB) prawo dotyczce konkurencji zbir praw regulujcych dziaalno handlow i rynkow, gwnie porozumienia i praktyki ograniczajce konkurencj (US antitrust law) conflict of laws /"kn.flIkt @v 'lO:z/ konflikt praw (zob. private international law) consideration /k@n"sId.@r'eI.S@n/ wiadczenie co przedstawiajcego warto, przekazane stronie umowy w celu doprowadzenia do zawarcia umowy przez t stron. W prawie precedensowym wiadczenie jest niezbdnym skadnikiem wykonalnej umowy. constitutional documents /"knt.stI'tju:.S@n.@l "dk.j@.m@nts/ dokumenty konstytutywne dokumenty definiujce istnienie jednostki prawnej i regulujce struktur oraz kontrol nad czonkami jej organw. Forma takich dokumentw zalena jest od rodzaju osoby prawnej. Przykady dokumentw konstytutywnych: umowa spki (GB memorandum of association, US articles of incorporation) i statut spki (GB articles of association, US bylaws) constitutional law /"knt.stI'tju:.S@n.@l "lO:/ prawo konstytucyjne zbir praw zawierajcy ustawodawstwo oparte na konstytucji, czyli najwaniejszy akt prawny kraju, jak rwnie decyzje sdowe interpretujce i wdraajce konstytucj

constructive dismissal /k@n"strk.tIv dI'smIs.@l/ wymuszone zwolnienie z pracy, rezygnacja z pracy w zwizku z tak zmian warunkw umowy przez pracodawc, ktra nie pozostawia pracownikowi innej moliwoci, jak si zwolni contentious work /k@n'ten.tS@s "w:k/ praca nad przygotowaniem i prowadzeniem sporu. Czsto dotyczy konsekwencji naruszenia warunkw umowy i zwana jest rwnie litygacj. convention (international) /k@n'ven.tS@n ("In.t@'n{S.@n.@l)/ konwencja (midzynarodowa) pisemne porozumienie pomidzy pastwami lub narodami uregulowane prawami midzynarodowymi, np. konwencja berneska dotyczca ochrony praw autorskich conveyance /k@n'veI.@nts/ przeniesienie praw wasnoci na inny podmiot conviction /k@n'vIk.S@n/ skazanie, uznanie winy w procesie karnym corporal punishment /"kO:.p@r.@l 'pn.IS.m@nt/ kara cielesna, np. kara chosty counsel /'kaUnt.s@l/ adwokat, prawnik reprezentujcy stron w sprawie, prowadzcy spraw przed sdem counter-offer /"kaUnt.@r'f.@r/ kontroferta nowa oferta zawierajca nowe warunki, zoona w odpowiedzi na otrzyman ofert court /kO:t/ sd miejsce, gdzie rozpatrywane s sprawy i wymierzana sprawiedliwo. Sdziowie i inni urzdnicy sdowi oraz awnicy rwnie okrelani s mianem sdu. covenant /'kv.@n.@nt/ umowa, zobowizanie zwykle zawarte formalnie, na pimie, np. zobowizania najemcy creditor /'kred.I.t@r/ wierzyciel osoba fizyczna lub spka, ktrej nalene s wierzytelnoci crime /kraIm/ przestpstwo pogwacenie praw publicznych podlegajce karze grzywny lub pozbawienia wolnoci criminal law (penal law) /"krIm.I.n@l 'lO:/ prawo karne dziedzina prawa dotyczca przestpstw, kar i rodkw karnych 5

custom /'ks.t@m/ zwyczaj obowizujca od dawna praktyka, majca moc prawn customary international law /'ks.t@.m@r.i "In.t@'n{S.@n.@l "lO:/ midzynarodowe prawo zwyczajowe midzynarodowe prawo, nie ustanawiane ani ratyfikowane lecz oparte gwnie na prawie naturalnym, uznawane przez Midzynarodowy Trybuna Sprawiedliwoci i pastwa czonkowskie ONZ customs union /"ks.t@mz 'ju:.nj@n/ unia celna grupa pastw lub obszary taryf celnych powstae w celu usunicia granic celnych i ustalenia wsplnej polityki taryfowej w stosunku do pastw poza uni celn damages /'d{m.IdZ.Iz/ odszkodowanie wiadczenie pienine przyznawane przez sd w ramach rekompensaty za poniesione straty i szkody debtor and creditor law /"det.@r @nd 'kred.I.t@ "lO:/ prawo zobowizaniowe zbir praw odnoszcych si do zobowiza finansowych i wspzalenoci prawnych, gdy jedna strona nie jest w stanie wywiza si z pieninych wierzytelnoci wzgldem drugiej. Zawiera przepisy dotyczce niewypacalnoci, upadoci, zajcia majtku i przeniesienia posiadania w celu odzyskania wierzytelnoci. deed /di:d/ formalna umowa, dokument, akt sporzdzony w celu przeniesienia wasnoci defamation /"def.@'meI.S@n/ zniesawienie delikt polegajcy na szkodzie spowodowanej sowem, wyrzdzonej reputacji danej osoby defendant /dI'fen.d@nt/ pozwany strona procesu prawnego, przeciwko ktrej zostao wszczte powdztwo (rwnie respondent pozwany np. w procesie rozwodowym). Defendant uywane jest w przypadku odpowiedzi na roszczenie cywilne, a respondent w przypadku odpowiedzi na wniosek do sdu lub nakaz sdowy. discovery phase /dI'skv.@r.i "feIz/ faza przedprocesowa etap przed rozpoczciem procesu, kiedy nastpuje formalna wymiana informacji pomidzy stronami disposition /"dIsp@'zIS@n/ rozporzdzenie (dysponowanie); dysponowanie, odrzucanie, rezygnowanie z wasnoci; przekazanie objcia lub posiadania 6

dispute /dI'spju:t/ spr, konflikt lub nieporozumienie dispute resolution /dI'spju:t "rez.@l'u:.S@n/ rozwizanie sporu disputing parties /dI'spju:t.I "pA:.tIz/ strony sporu osoby prawne, w tym spki lub agencje uwikane w spr drug trafficking /'drg "tr{f.I.kI/ przestpstwa zwizane z obrotem narkotykami (wytwarzanie, dostarczanie, posiadanie, obrt, import i eksport narkotykw) easement /'i:z.m@nt/ suebno prawo do wykonania czego lub niedopuszczenia jakiego dziaania zwizane z gruntem, nieruchomoci embezzlement /Im'bez.@l.m@nt/ sprzeniewierzenie, malwersacja, przestpstwo polegajce na przywaszczeniu cudzego mienia przydzielonego przez zwierzchnika/pracodawc podwadnemu /pracownikowi employment law /Im'plOI.m@nt "lO:/ prawo pracy zbir praw regulujcych relacje pomidzy pracodawc a pracownikiem, w tym prawo do tworzenia zwizkw zawodowych encumbrance /In'km.br@nts/ obcienie, roszczenie lub ciar hipoteczny obciajcy nieruchomo , np. dzierawa, hipoteka enforce /In'fO:s/ egzekwowa (wymaga wykonania). W przypadku umowy stronie przysuguje prawo wyegzekwowania dopenienia zobowiza drugiej strony. enforcement /In'fO:s.m@nt/ egzekwowanie, prawna moliwo zmuszenia strony umowy do wykonania teje enforcement of judgments /In"fO:s.m@nt @v 'dZdZ.m@nts/ egzekwowanie, stosowanie, wprowadzenie w ycie orzecze (wyrokw) entrapment /In'tr{p.m@nt/ prowokacja policyjna sprowokowanie kogo do popenienia przestpstwa w celu postawienia go w stan oskarenia equity and trusts /"ek.wI.ti @nd 'trsts/ system prawa susznoci i trustw (trust

zarzd powierniczy majtkiem lub kapitaem). Zasady prawa susznoci su sprawiedliwoci tam, gdzie zasady prawa s zbyt ostre. escrow /'es.kr@U/ depozyt; przechowywanie dokumentw, obligacji u osoby trzeciej essential terms /I'sen.tS@l 't:mz/ zasadnicze warunki umowy niezbdne warunki tworzce umow estate pur autre vie /I'steIt p@r "@Utr@ 'vi:/ prawo do majtku do koca ycia drugiej osoby prawa do majtku przekazane tylko doywotnio okrelonej osobie, innej ni nabywca tych praw exclusive possession /Iks'klu:.sIv p@"zeS.@n/ wyczne posiadanie wyczne prawo do wasnoci i korzyci z jej posiadania execution /"ek.sI'kju:.S@n/ egzekucja, stracenie, kara mierci extortion /Ik'stO:.S@n/ wymuszenie, wyudzenie, osignicie korzyci poprzez zastraszenie lub uycie przemocy family law /'f{m.I.li "lO:/ prawo rodzinne dzia prawa regulujcy stosunki rodzinne, szczeglnie kwestie rozwodu, opieki nad dziemi i adopcji fee simple /"fi: 'sIm.p@l/ cakowity tytu wasnoci nieruchomoci, cakowita wasno, najszerzej pojty tytu wasnoci istniejcy w prawie precedensowym fee tail /"fi: 'teIl/ tytu wasnoci nieruchomoci z zastrzeeniem dziedziczenia w linii prostej prawny tytu do nieruchomoci istniejcy tak dugo, jak yje pierwotny nabywca tytuu lub jeden z jego zstpnych felony /'fel.@.ni/ zbrodnia, przestpstwo karalne ciszym wyrokiem ni wykroczenie, wystpek file /faIl/ zoy dokument w odpowiednim urzdzie lub sdzie w celu zachowania np. w aktach forgery /'fO:.dZ@r.i/ faszerstwo, podrabianie lub przygotowanie faszywego dokumentu w celu posugiwania si nim jak autentycznym formation /fO:'meI.S@n/ tworzenie (si), powstawanie, ksztatowanie umowy

framework convention /'freIm.w:k k@n"ven.tS@n/ konwencja ramowa midzynarodowe porozumienie okrelajce normy i wskazwki dla sygnatariuszy do stosowania w prawie krajowym fraudulent misrepresentation (fraud in the inducement) /"frO:.djU.l@nt
"mIs.rep.rI.zen'teI.S@n ("frO:d In Di In'dju:s.m@nt)/ wiadome wprowadzenie

w bd (oszukacze nakanianie) w celu nakonienia osoby do zawarcia umowy freehold estate /'fri:.h@Uld I"steIt/ wasno, ktrej okres posiadania i uytkowania nie jest okrelony frivolous litigation /'frIv.@l.@s "lIt.I'geI.S@n/ postpowanie sporne oparte na bahych podstawach, ktremu brak podstaw merytorycznych i w zwizku z tym szans na powodzenie future expected losses /'fju:.tS@r Ik"spekt.Id 'ls.Iz/ spodziewane straty finansowe globalisation /"gl@U.b@l.aI'zeI.S@n/ globalizacja proces postpujcy w kierunku stworzenia wikszych wspzalenoci wiatowych government agency /'gv.@n.m@nt "eI.dZ@nt.si/ agencja rzdowa, departament, organ administracji rzdowej utworzony aktem prawnym grantee /"grA:n'ti:/ beneficjent, nabywca, strona otrzymujca tytu prawny do nieruchomoci (np. kupujcy) grantor /"grA:n'tO:r/ zbywca, cedent, strona zbywajca, przenoszca na rzecz innej tytu prawny do nieruchomoci guilty beyond a reasonable doubt /'gIl.ti bi"nd @ "ri:.z@n.@.b@l 'daUt/ winny ponad wszelk wtpliwo; wystarczajcy dowd konieczny do skazania oskaronego o przestpstwo harmonisation (unification)
/"hA:.m@.naI'zeI.S@n ("ju:.nI.fI'keI.S@n)/

harmonizacja (unifikacja) proces wdraania praw podobnych lub identycznych jak w innych pastwach (ujednolicanie) 7

hearing /'hI@.rI/ rozprawa formalne postpowanie przed organem wadzy sdowniczej hearsay /'hI@.seI/ dowd ze syszenia, pogoska, owiadczenia wydane przez osoby nie bdce wiadkiem w sprawie, w zwizku z tym uznane za niedopuszczalne heir /e@r/ spadkobierca homicide /'hm.I.saId/ zabjstwo housing law /'haU.zI "lO:/ prawo mieszkaniowe zbir praw regulujcych prawa lokatorw i wacicieli nieruchomoci oraz finansowania budownictwa mieszkaniowego impartial referee /Im"pA:.S@l "ref.@r'i:/ bezstronny arbiter, osoba (strona) trzecia wyznaczona do rozstrzygnicia sporu impeachment /Im'pi:tS.m@nt/ odpowiedzialno konstytucyjna postawienie w stan oskarenia osb niejako poza zasigiem prawa za przestpstwa konstytucyjne imprisonment /Im'prIz.@n.m@nt/ uwizienie, ograniczenie wolnoci, przebywanie w wizieniu (take incarceration) incriminating statements /In"krIm.I.neI.tI 'steIt.m@nts/ obciajce zeznania lub owiadczenia, ktre implikuj win za przestpstwo infringement /In'frIndZ.m@nt/ naruszenie/zamanie/pogwacenie prawa inheritable /In'her.I.t@.b@l/ dziedziczne; rzeczy, ktre mog by przekazane osobie wskazanej przez testatora jako spadkobiercy injunction /In'dZk.S@n/ oficjalny nakaz sdowy zabraniajcy lub nakazujcy wykonanie czego injured party /'In.dZ@d "pA:.ti/ strona/osoba poszkodowana, ktra doznaa uszczerbku w prawnie chronionych interesach insider dealing /In"saI.d@ 'di:.lI/ (GB) nielegalne transakcje zawarte na podstawie poufnych informacji; korzystanie z poufnych informacji, ktre maj wpyw na cen akcji, podczas obrotu akcjami i obligacjami (US insider trading) instrument /'Int.str@.m@nt/ pisemny, formalny dokument prawny 8

intellectual property law /"In.tI"lek.tju.@l 'prp.@.ti "lO:/ prawo wasnoci intelektualnej prawo wasnoci chronice prawa twrcze, takie jak prawo autorskie, patent i znaki handlowe intentional tort /In'ten.tS@n.@l "tO:t/ umylny czyn niedozwolony szkoda spowodowana umylnie, nie powstaa w wyniku czynu karalnego ani naruszenia umowy interference in contractual relations
/"In.t@"fI@.r@nts In k@n'tr{k.tSu.@l rI"leI.S@nz/ niewaciwe wykonanie umowy

czyn niedozwolony polegajcy na umylnym naruszeniu warunkw wicej umowy intergovernmental organisations
/"In.t@.gv.@n'men.t@l "O:.g@n.aI"zeI.S@nz/

organizacje midzyrzdowe instytucje midzynarodowe utworzone przez rzdy pastw w przeciwiestwie do ustanowionych prywatnie organizacji dziaajcych na arenie midzynarodowej international arbitration /"In.t@'n{S.@n.@l "A:.bI"treI.S@n/ arbitra midzynarodowy arbitra w sporach pomidzy stronami handlowych umw midzynarodowych joyriding /'dZOI"raI.dI/ lekkomylna i nieostrona jazda skradzionym pojazdem judge /dZdZ/ sdzia jurisdiction /"dZU@.rIs'dIk.S@n/ jurysdykcja obszar lub terytorium podlegajce sdowi uprawnionemu do rozpatrywania spraw jurisprudence /"dZU@.rIs'pru:.d@nts/ prawoznawstwo dziedzina wiedzy o prawie, systemach prawnych oraz termin odnoszcy si do orzecznictwa sdowego jury /'dZU@.ri/ awa przysigych land law /'l{nd "lO:/ prawo ziemskie zbir praw dotyczcych wasnoci ziemskiej, gruntu i pooonych na nim budynkw landlord and tenant law /"l{nd.lO:d @nd 'ten.@nt "lO:/ prawo regulujce warunki dzierawy i najmu; zawiera zarwno prawa zwizane z umow, jak i prawem wasnoci. Reguluje prawa wasnoci nieruchomoci mieszkaniowych oraz handlowych,

obowizki waciciela i dzierawcy okrelone umow dzierawy. landlord or landlady /"l{nd.lO:d O: 'l{nd"leIdi/ waciciel/wacicielka wynajmowanej /dzierawionej nieruchomoci larceny /'lA:.s@n.i/ kradzie (wg Larceny Act z roku 1916 zastpionego przez Theft Act z roku 1968) law clinic /'lO: "klIn.Ik/ biuro usug prawnych; usuga bezpatnych lub tanich porad prawnych oferowanych przez studentw prawa pod nadzorem prawnikw law firm /'lO: "f:m/ kancelaria prawnicza, spka tworzona przez praktykujcych prawnikw law practice (zobacz law firm) /'lO: "pr{k.tIs/ kancelaria prawnicza lawsuit (suit) /'lO:.sju:t/ proces sdowy lease /'li:s/ dzierawa umowa polegajca na udostpnieniu wasnoci na uytkowanie, zwykle w zamian za sum pienidzy (czynsz) leasehold /'li:s.h@Uld/ nieruchomo dzierawna, dla ktrej okrelono okres wasnoci lub uytkowania, lub dla ktrej istnieje moliwo ustalenia takiego okresu legal assistance /'li:.g@l @"sIs.t@nts/ pomoc prawna, porady lub reprezentowanie w sprawach prawnych legal framework /'li:.g@l "freIm.w:k/ kontekst prawny, szeroki system praw, ktre stanowi podstaw ustanowie legal person /'li:.g@l "p:.s@n/ osoba prawna, utworzona przez prawo jednostka, osobowo posiadajca prawa i obowizki, np. spka legislature /'ledZIsl@tS@r/ ciao ustawodawcze wybrany zesp osb, najczciej drog elekcji, obdarzonych wadz i odpowiedzialnoci za tworzenie i uniewanianie prawa dla takich jednostek politycznych, jak pastwo i nard liability /"laI.@'bIl.I.ti/ odpowiedzialno prawna liable /'laI.@.b@l/ odpowiedzialno prawna; ponosi odpowiedzialno prawn licence /'laI.s@nts/ (GB) licencja, prawo uytkowania jakiego dobra bez przyznawania

posiadania czy wasnoci. Prawo to moe by odebrane z woli przyznajcego (US license). licensee /"laI.s@nt'si:/ licencjobiorca, koncesjonariusz, osoba, ktrej przyznano prawo uytkowania dobra w okrelonym celu lien /'li:.@n, li:n/ zastaw, prawo do zastawionego mienia dunika do czasu spaty wierzytelnoci life estate /'laIf I"steIt/ doywotnie uytkowanie nieruchomoci, prawo uytkowania przyznane do koca ycia nabywcy prawa limited liability /'lIm.I.tId "laI.@'bIl.I.ti/ ograniczona odpowiedzialno; ograniczenie odpowiedzialnoci finansowej waciciela/inwestora, zwykle do wartoci zainwestowanych rodkw w spk z ograniczon odpowiedzialnoci lub spk partnersk litigation /"lIt.I'geI.S@n/ proces, spr rozstrzygany przez sd litigation and arbitration /"lIt.I'geI.S@n @nd "A:.bI'treI.S@n/ spr/litygacja i arbitra; spr wie si z wniesieniem powdztwa sdowego, natomiast arbitra jest alternatywn form rozwizywania sporu bez udziau sdu loss of earnings capacity /"ls @v ':.nIz k@"p{s.I.ti/ utrata zdolnoci zarobkowej; straci zdolno zarabiania na ycie manslaughter /'m{n"slO:.t@r/ nieumylne spowodowanie mierci mediation /"mi:.di'eI.S@n/ mediacja, sposb rozwizywania sporw z aktywnym udziaem stron sporu w ich rozstrzygnicie memorandum of association
/"mem.@r"{n.d@m @v @"s@U.Si'eI.S@n/ (GB) umowa zaoenia spki, dokument prawny zawierajcy niezbdne elementy umowy tj. nazwa, adres, cele spki (US articles of incorporation)

mens rea /"menz 'reI.@/ zy zamiar, wiadomo szkodliwoci dziaania (por. actus reus)

mercantile agency /'m:.k@n.taIl "eI.dZ@nt.si/ agencja handlowa instytucja dostarczajca informacji na temat wiarygodnoci kredytowej spek innym spkom i instytucjom finansowym misdemeanour /"mIs.dI'mi:.n@r/ (GB) wystpek, czyn zabroniony (US misdemeanor) misrepresentation /"mIs.rep.rI.zen'teI.S@n/ wprowadzenie w bd, faszywe owiadczenie majce na celu nakonienie kogo do przystpienia do umowy misstatement /mIs'steIt.m@nt/ nieprawdziwe owiadczenie wprowadzajce w bd monopoly right /m@'np.@l.i "raIt/ monopol przywilej nadany przez pastwo (np. patent) jednemu podmiotowi i wyczajcy innych z uytkowania, sprzeday lub produkcji danego wynalazku mortgage(s) /'mO:.gIdZ, 'mO:.gIdZ.Iz/ hipoteka przeniesienie prawnego tytuu wasnoci do nieruchomoci na inny podmiot jako zabezpieczenie spaty dugu nation state /"neI.S@n 'steIt/ pastwo narodowe niepodlege pastwo, ktrego wikszo mieszkacw posuguje si tym samym jzykiem i ma to samo dziedzictwo kulturowe negligence /'neg.lI.dZ@nts/ zaniedbanie, niedopenienie naleytej starannoci i ostronoci wymaganej przez prawo negligent tort /'neg.lI.dZ@nt "tO:t/ czyn niedozwolony na wskutek zaniedbania; nieumylne spowodowanie szkody w wyniku zaniedbania lub zaniechania dziaania negotiable instruments /nI"g@U.Si.@.b@l 'Int.strU.m@nts/ (GB) zbywalne dokumenty uprawniajce do otrzymania sumy pieninej; pisemne i podpisane dokumenty dajce prawo dania zapaty okrelonej sumy w okrelonym czasie. Przykady: weksle trasowane, weksle wasne, czeki bankowe lub certyfikaty depozytowe. (US commercial papers) negotiation /nI"g@U.Si'eI.S@n/ negocjacje proces ustalania przez strony umowy jej warunkw non-breaching party /'nn"bri:tS.I "pA:.ti/ strona nienaruszajca umowy; strona, ktra jest 10

poszkodowana w wyniku naruszenia umowy non-contentious work /"nn.k@n'ten.tS@s "w:k/ praca nie zwizana z przygotowaniem i prowadzeniem sporw; praca prawnika polegajca gwnie na udzielaniu porad klientom, np. sporzdzanie umw norm /nO:m/ norma, powszechnie akceptowany standard w zachowaniu i sposobie dziaania not guilty /'nt 'gIlti/ niewinny; uniewinniajcy wyrok sdu nuisance /'nju:.s@nts/ naruszenie porzdku publicznego; delikt prawa precedensowego polegajcy na naruszeniu porzdku publicznego lub ssiedzkie naruszenie posiadania obligations /"blI'geIS@nz/ zobowizania, obowizki strony umowy zgodne z ustalonymi warunkami umowy offence /@'fents/ przestpstwo, (am. offense) offender /@'fend.@r/ przestpca oral contract /'O:.r@l "kn.tr{kt/ umowa ustna niepisana, wica umowa order /'O:.d@r/ nakaz, polecenie wydane przez upowaniony do tego organ lub osob outline convention /"aUt.laIn k@n'ven.tS@n/ zob. framework convention; uywane zwykle w kontekcie Unii Europejskiej pain and suffering /"peIn @nd 'sf.@r.I/ bl i cierpienie; fizyczny, duchowy i moralny bl lub trauma, za ktre przysuguje zadouczynienie w sprawie o czyn niedozwolony parole /p@'r@Ul/ zwolnienie warunkowe przedterminowe zwolnienie z wizienia po odbyciu czci kary, gwnie pod nadzorem i na pewnych warunkach partnership /'pA:t.n@.SIp/ spka partnerska spka, w ktrej dwie lub wicej osb postanawia prowadzi dziaalno, dzielc si zyskami i stratami party /'pA:.ti/ strona osoba przystpujca do umowy lub transakcji, uwikana w spr prawny lub proces

patent /'peI.t@nt, 'p{t.@nt/ prawo nadajce wyczne prawa wynalazcy do produkcji, uytkowania i sprzeday wynalazku na okrelony czas personal property /'p:.s@n.@l "prp.@.ti/ osobiste mienie ruchome mienie ruchome (w przeciwiestwie do nieruchomoci), ktre moe by przedmiotem wasnoci. personality /"p:.s@n'{l.I.ti/ osobowo prawna, zwana rwnie jednostk/osob prawn, dajca osobom fizycznym zdolno prawn. Osoba prawna ma swoje prawa i obowizki. petty theft /'pet.i "Teft/ drobna kradzie rzeczy o maej wartoci (w niektrych jurysdykcjach warto kradziey poniej 400 $) pleadings /'pli:.dIz/ uzasadnienie pozwu/odpowied na pozew formalne pisemne owiadczenia przedstawiajce powdztwo lub obron procesow preponderance of the evidence
/prI"pn.d@r.@nts @v Di 'ev.I.d@nts/ rozkad

z zachowaniem procedury nalenej dla sporu lub procesu products liability /'prd.kts "laI.@'bIl.I.ti/ odpowiedzialno z tytuu wad produktu odpowiedzialno strony lub stron uczestniczcych w procesie wytwarzania produktu za szkody spowodowane przez ten produkt property interest /'prp.@.ti "In.tr@st/ udzia we wasnoci udzia, roszczenie, tytu lub prawo do wasnoci proscribe /pr@'skraIb/ zakaza prosecution /"prs.I'kju:.S@n/ oskarenie; wniesienia oskarenia w sprawie karnej przed sdem prosecutor /'prs.I.kju:.t@r/ prokurator, prawnik/funkcjonariusz publiczny wnoszcy oskarenie w sprawie karnej w imieniu pastwa prostitution /"prs.tI'tju:.S@n/ prostytucja public international law /'pb.lIk "In.t@'n{S.@n.@l "lO:/ prawo midzynarodowe publiczne zbir praw regulujcych relacje pomidzy pastwami i narodami public law /"pb.lIk 'lO:/ prawo publiczne zbir praw regulujcych relacje pomidzy pastwem a jednostkami. Przykady prawa publicznego: prawo konstytucyjne, karne, podatkowe i administracyjne. publicly listed company /'pb.lIk.li "lIst.Id 'km.p@.ni/ spka akcyjna notowana na giedzie papierw wartociowych public-order crime /"pb.lIk 'O:.d@ "kraIm/ przestpstwo przeciw porzdkowi publicznemu karane ze wzgldu na niezgodno z powszechnymi wartociami spoecznymi. Zwykle nie ma bezporedniej ofiary, poszkodowany jest og spoeczestwa. Przykady: przestpstwa zwizane z narkotykami, pijastwo, hazard. punitive damages /'pju:.nI.tIv "d{m.IdZ.Iz/ odszkodowanie represyjne odszkodowanie, ktrego celem jest ukaranie strony naruszajcej umow za naganne postpowanie np. oszustwo (zob. exemplary damages) 11

ciaru dowodowego ciar dowodu w sprawach cywilnych wymagajcy wykazania istnienia wikszego prawdopodobiestwa racji jednej ze stron pre-trial work /"pri:'traI@l "w:k/ czynnoci przedprocesowe wykonywane przed procesem sdowym private international law /'praI.vIt "In.t@'n{S.@n.@l "lO:/ prywatne prawo midzynarodowe zbir norm prawnych dotyczcych sporw pomidzy osobami podlegajcymi rnym jurysdykcjom i regulujcych zastosowanie prawa, jurysdykcji oraz egzekwowanie orzecznictwa private law /'praI.vIt "lO:/ prawo prywatne zbir praw dotyczcych aspektw zalenoci pomidzy osobami fizycznymi, nie dotyczcych i nie majcych bezporedniego wpywu na rzd i pastwo. Zawiera prawo majtkowe i prawo trustw (instrumenty powiernicze), prawo rodzinne, prawo umw i prawo deliktu. probation /pr@'beI.S@n/ warunkowe zawieszenie wykonania kary proceedings /pr@'si:d.Iz/ postpowanie sdowe formalne postpowanie

put on parole /"pUt n p@'r@Ul/ zwalnia warunkowo rape /reIp/ gwat ratify /'r{t.I.faI/ ratyfikowa, zatwierdza, sankcjonowa, legalizowa, uprawomocni; zatwierdza przez jasno wyraon lub domnieman akceptacj dziaanie agenta lub podwadnego; ratyfikowa traktat, porozumienie, umow, nominacj real estate /'rI@l I"steIt/ grunt i wszystko z nim trwale zwizane real property /'rI@l "prp.@.ti/ grunt i wszystko z nim trwale zwizane real property law /'rI@l "prp.@.ti 'lO:/ prawo nieruchomoci zbir praw regulujcych obowizki, uytkowanie i prawa zwizane z posiadaniem gruntu i wszystkiego co na nim ronie, i jest wybudowane reasonable medical expenses /'ri:.z@n.@.b@l "med.I.k@l Ik'spent.sIz/ uzasadnione wydatki medyczne koszty opieki medycznej w zwizku z urazem powstaym w wyniku deliktu, pokrywane przez odszkodowanie przyznane przez sd w sprawie dotyczcej tego deliktu regulation /"reg.jU'leI.S@n/ przepis, zarzdzenie, zatwierdzone zasady postpowania lub zarzdzenie wydane przez jednostk ustawodawcz lub pastwo, i majce moc prawn regulator /'reg.jU.leI.t@r/ organ nadzorujcy organ lub osoba odpowiedzialna za kontrol i nadzr wyszczeglnionego obszaru dziaania lub interesu publicznego, i przestrzegania zwizanych z tym praw i zarzdze reliance /rI'laI.@nts/ poleganie na czym/kim, dziaania strony wskazujce na oczekiwanie, e druga strona zachowa si w pewien okrelony sposb relief /rI'li:f/ zadouczynienie, przyznanie rodka ochrony prawnej (np. odszkodowanie, zakaz, zwrot wasnoci itp.) religious (or theological) legal systems
/rI'lIdZ.@s "li:.g@l 'sIs.tImz/ /"TI@'ldZ.I.k@l "li:.g@l 'sIs.tImz/ prawne systemy religijne

remedy /'rem.@.di/ zastosowa rodek ochrony prawnej, wyegzekwowa prawo, naprawi lub zrekompensowa szkod rent /rent/ czynsz, opata wniesiona za uytkowanie nieruchomoci right of use /"raIt @v 'ju:s/ prawo uytkowania, prawo szczeglnego uytkowania rzeczy, nie stanowice penego prawa wasnoci rights /raIts/ prawa, uznane i chronione przez prawo secured transactions /sI'kjO:d tr{n"z{k.S@n/ transakcje zabezpieczone poyczki lub wierzytelnoci, gdzie udzielajcy poyczki nabywa zabezpieczajcy udzia we wasnoci poyczkobiorcy i ma prawo do przejcia tej wasnoci, jeeli poyczka nie jest spacona securities /sI'kjO:.rI.tiz/ papiery wartociowe sentence (to) /'sen.t@nts (tu:)/ wyda wyrok, naoy kar settlement /'set.@l.m@nt/ ugoda 1) porozumienie osignite przez strony sporu w celu rozwizania sporu; 2) suma zapacona zgodnie z takim porozumieniem shareholders /'Se@"h@Ul.d@z/ udziaowcy waciciele udziaw spki/ korporacji shareholding members /'Se@"h@Ul.dI "mem.b@z/ wspwaciciele/udziaowcy, inwestujcy w spk i w zamian otrzymujcy udziay jako proporcjonalny wymiar ich posiadania spki socialist law (Soviet law) /'s@U.S@l.Ist "lO:/ prawo socjalistyczne system zasad prawnych stosowanych w krajach socjalistycznych sole practitioner /'s@Ul pr{k'tIS.@n.@r/ prawnik prowadzcy jednoosobow praktyk sole proprietor /'s@Ul pr@'praI@.t@r/ przedsibiorstwo jednoosobowe pojedyncza osoba, do ktrej nale wszystkie zyski i odpowiedzialno osobista za wszystkie wierzytelnoci lub straty przedsibiorstwa

(teologiczne), systemy regu prawnych oparte na naukach religijnych

12

solicitor /s@'lIs.I.t@r/ (GB) adwokat (prawnik uprawniony do wystpowania w sdach niszej instancji), prawnik udzielajcy porad prawnych i sporzdzajcy dokumenty prawne specific performance /sp@'sIf.Ik p@"fO:.m@nts/ zobowizanie do okrelonego wiadczenia w przypadku nakazu sdu zarzdzajcego, aby strona naruszajca warunki umowy dopenia swoich zobowiza wedug umowy stakeholder /'steIk"h@Ul.d@r/ partner, udziaowiec, wsplnik stalking /'stO:.kI/ przeladowanie, nkanie cigym rodzajem zachowa odbieranych jako zagraajce, np. niechciana komunikacja, ledzenie itp. stamp duty /'st{mp "dju:.ti/ opata skarbowa standard of proof /"st{n.d@d @v 'pru:f/ standard dowodowy dowd potrzebny w niektrych rodzajach spraw, np. dowd w sprawach karnych to ponad uzasadnion wtpliwo, podczas gdy w wikszoci spraw cywilnych polega na wyszoci dowodu prawdopodobiestwa racji jednej strony nad drug (zob. guilty beyond a reasonable doubt oraz preponderance of the evidence) Statute of Frauds /"st{t.ju:t @v 'frO:dz/ ustawa o oszustwach ustawa stanowica, e niektre rodzaje umw, np. dotyczce gruntw, przyrzeczenia maestwa oraz sprzeday towarw o wartoci przekraczajcej pewn sum zostan uniewanione, jeli nie s sporzdzone w formie pisemnej i podpisane przez obie strony. Ustawa angielska z roku 1677 staa si pierwowzorem amerykaskiej ustawy o oszustwach. statutory forms (statute) /'st{t.jU.t@r.i "fO:mz ('st{t.ju:t)/ formularze/dokumenty ustawowe znormalizowane dokumenty konstytutywne spki, ktre mona zastosowa przy zakadaniu spki. Pozwalaj one okreli istnienie spki, regulowa jej prawn i finansow struktur, sprawowa kontrol nad spk i zorganizowa zarzdzanie ni. strict liability crime /'strIkt "laI.@'bIl.I.ti "kraIm/ przestpstwo z odpowiedzialnoci obiektywn przestpstwo, ktre nie wymaga istnienia zamysu zamania prawa. Do takich

przestpstw nale: naruszenie przepisw parkingowych, dziaania zagraajce bezpieczestwu publicznemu, np. porzucanie toksycznych odpadw. strict liability tort /'strIkt "laI.@'bIl.I.ti "tO:t/ delikt odpowiedzialnoci obiektywnej odpowiedzialno za szkody nawet gdy nie stwierdzono winy lub zamysu spowodowania szkody. Nie ma koniecznoci dowodzenia zaniedbania. substantive law /'sb.st@n.tIv "lO:/ prawo materialne zbir praw okrelajcych prawa, obowizki i wszystkie kwestie nie zwizane z procedur sue (for) /'su: (fO:r)/ pozywa do sdu, wszcz postpowanie cywilne w sdzie supranational law /"su:.pr@'n{S.@n.@l "lO:/ prawo ponadnarodowe prawo midzynarodowe zajmujce si ograniczeniami praw pastw i narodw tax evasion /'t{ks I"veI.Z@n/ uchylanie si od podatkw tax law /'t{ks "lO:/ prawo podatkowe zbir praw regulujcych stawki podatkowe i podstawy obliczenia podatkw finansowo zasilajcych skarb pastwa tenancy agreement /'ten.@nt.si @"gri:.m@nt/ pisemna umowa najmu umowa ustalajca zobowizania waciciela i najemcy tenant /'ten.@nt/ najemca osoba posiadajca prawo do uytkowania lub posiadania nieruchomoci zwykle w zamian za czynsz third party (third-party beneficiary) /"T:d 'pA:.ti ('T:d "pA:.ti "ben.I'fIS.@r.i)/ strona trzecia (beneficjent nie bdcy stron umowy) osoba nie bdca stron umowy ani powdztwa, ktra moe mie pewien udzia w teje umowie lub powdztwie title interest /'taI.t@l "In.tr@st/ udzia w tytule wasnoci prawo do dysponowania lub zbycia rzeczy lub prawo wasnoci do rzeczy tort /tO:t/ czyn niedozwolony, powodujcy szkod, nie bdcy naruszeniem umowy, za ktry sd moe zasdzi odszkodowanie

13

tortfeasor /"tO:t'fi:.z@r/ osoba dopuszczajca si czynu niedozwolonego tortious conduct /'tO:.S@s "kn.dkt/ dziaanie deliktowe, czyny niedozwolone typu deliktowego trade agreement /'treId @"gri:.m@nt/ porozumienie handlowe majce moc prawn zawarte przez dwa lub wicej pastw i zobowizujce do okrelonych norm handlowych, zwykle nadajce korzystne ulgi, w tym zniesienie barier handlowych trespass /'tres.p@s/ naruszenie, przekroczenie, niedozwolone przez prawo naruszenie nietykalnoci osobistej, wasnoci lub innych praw innej osoby trial /traI@l/ proces prawne rozpoznanie sporu przed sdem unfair business practices /n'fe@ "bIz.nIz 'pr{k.tIs.Iz/ nieuczciwe praktyki handlowe, wymierzone przeciw konsumentom, polegajce na wprowadzaniu w bd i nieuczciwoci uniform law /'ju:.nI.fO:m "lO:/ jednolite prawo prawo takie samo lub podobne w rnych pastwach vicarious liability /vI'ke@.ri.@s "laI.@'bIl.I.ti/ odpowiedzialno zastpcza rodzaj odpowiedzialnoci ponoszonej za czyny innej osoby, np. pracodawcy za pracownika victim /'vIk.tIm/ ofiara, osoba lub strona poszkodowana w wyniku czynu niedozwolonego lub przestpstwa white-collar crime (business/corporate crime) /'hwaIt.kl.@ "kraIm ('bIz.nIs / 'kO:.p@r.@t "kraIm)/ przestpczo biaych konierzykw przestpstwa bez znamion przemocy, zwykle popeniane przez biznesmenw, urzdnikw pastwowych, gwnie natury ekonomicznej i majtkowej. Zaliczaj si do nich: apwkarstwo, pogwacenie prawa ochrony rodowiska, pranie pienidzy i inne.

14

Tumaczenie: Magorzata Allit Zapis fonetyczny hase: Marek Biedrzycki Skad i amanie: Wojciech Posuszny Redaktor inicjujcy: Katarzyna Lorenc Redaktor prowadzcy: Maja Zaworowska

ISBN 978-0-521-13226-8