Punim seminarik

Lnda: Biznesi elektronik

Tema:Banka elektronike si forme e biznesit elektronik

Prof.dr.Mihane Berisha

Studenti: Agim Morina Nr.index 05/1402

06 shtator 2009

1. Hyrje
2.1 Historiku i shkurtr i internetit 2.2 Serviset e internetit (posta elektronike,world wide web,lista derguese ) 3. Biznesi elektronik 3.1 Definimi i biznesit elektronik 3.2 Modelet e biznesit elektronik 4. Afarizmi I biznesit elektronik 4.1 Mekanizmat e siguris ne internet 4.2 Prparsit e e-banking (rreziqet) 5. Studim rasti Western union 6. Prfundimi 7. Literatura

2.1. Historiku

i shkurtr i internetit

Interneti sht rrjet (ang.: network, lexo: network) me mundsin pr kyje publike te rrjetave te ndrlidhura kompjuterike,qe transmetojn te dhna. Me fjal t tjera interneti sht i rrjetave qe prmban miliona pjesza t vogla rrjetash rajonale,akademike,te biznesit e qeveritare, t cilat n vete prmban informata dhe shrbime te ndryshme, si jan posta elektronike format e kontaktit, transferuesit e dokumenteve te tjera nga e gjith bota. Fillet e internetit datojn nga vitete e 60,kur aj filloj si prpjekje e ushtris Amerikane pr ti lidhur me rrjet / Networks bazat e saj neper Amerik. M pas kt filluan ta bjn universitete, duke u lidhur me njra tjetrn dhe m von universitete shrbyen si isp pr studentet dhe profesort, me qllim q t bhet nj shkmbim sa m i madh informacionesh. Rreth viteve 70 filloi komercializimi i internetit, por at bot mund te prdorej vetm posta elektronike dhe ishte shum i shtrenjt. N vitet e 90 interneti bri boom me komercializmin plot t tij. -Rruga e krijimit te internetit-(rrjeti ARPA) Zanafilla ides pr ndrtimin e rrjetit,q pr ne sht i njohur me emrin internet rrjedh nga koha e luftes se ftoht n vitet 60. Si iniciator t nj rrjeti t till jan qarqet ushtarake t SHBA-ve,t cilat sot nga disa prezantues ne internet kritikohet pr mbajtjen sekrete te internetit. Nevoja e dallimit t bots shkencore dhe asaj ushtarake te lidhur n ARPANET,Pr shkak te sekreteve ushtarake solli q n fillimin e viteve te 80 nga ARPANET t ndahet rrjeti ushtarak MIL-NET ndrsa ARPANET mbetet ne duart e shkenctarve. N pjesn civile te ktij rrjeti ne vitet e 80 bhet katapultomi i numrit te kompjuterve te lidhur n t. Shkaktar i rritjes se numrit t lidhjeve, merret organizata Amerikane NSF (national science Foundation). Kjo organizat arrtit qe te gjith llogaritsit e qendrave t rndsishme shkencore n SHBA ti lidh n kt rrjet. Kshtu

me kt lidhje u b e mundshme q nga rrjete t vogla t kyqen n rrjetin e madh dhe nga ai n ndonj rrjet apo kompjuteri tjetr.Me kte edhe u krijua rrjeti i rrjetave pr t cilin pr nj koh t shkurtr merr dheun fjala internet. Me kt edhe fjala ARPA-NET u largua nga kokat e njerzve rreth viteve 80-ta. N vitet e 90-ta u arrit nj hap shum i madh drejt nj rrije globale. N vitin 1991 Berners-lee e inovoi n institutin Cern n Gjenev sistemin e Hyperlinkut, me t ciln u mundsua q prmbajtja e nj dokumenti, e cila mund te ishte interesant pr grupe te ndryshme shkencore-krkimore, t ishte i arritshm n t njjtn koh pr t gjith t interesuarit. Tani u arrti qe neper mjet nj kliku t bhej transferimi I dokumenteve e fajllave tjer si dhe lundrimi nga faqja ne faqe te internetit pa marr parasysh distancn fizike n mes t faqeve. Kshtu lindi WWW-ja (world wide web). Revolucioni I vrtet n internet filloi ne vitet 1993 kur u zbulua Browser-I Netscape. deri te paraqitja e Netscape-it duhej pasur shum njohuri n kompjuterizim pr ta prdorur internetin. N ditt e sotme interneti nuk prdoret vetm ne kompjuterizim por ai nga dita ne dit po arrin ne t ket nj rol shum t rndsishm ne jetn bashkohore. Nga shtpit virtuale t mallrave ku mund t blihej do gj nga banesa,ne mnyr elektronike duke prdorur internetin t cilin e bn nj pjes t pandashme t prditshmris s njeriut bashkohor. Kt e dshmon edhe shifra e lart e rreth 160 milion shfrytzuesve.Sot kur themi Internet,ather nnkuptojm jo vetm thjesht nj rrjet,por sistemin,lidhjen e rrjeteve t ndryshme e t vogla (organiztave, institucioneve etj).

2.2. Serviset e internetit

-World wide webMe rndsi t veant pr ndrmarrjen dhe menaxhert sht aftsia e internetit e njohur si World Wide Web (www) e cila ofron mundsi t mdha pr kryerjen e biznesit. World Wide Web sht nj rrjet kompjuterik e bazuar n internet e cila lejon q individt nga nj kompjuter t qasen n informatat e deponuara n ndonj kompjuter tjetr. Kshtu,ata mund t shikojn Web-sajtet, prkatsisht grupin e dokumenteve t cilat prezantojn informatat me t cilat disponohet. World wide Web ka filluar t prdoret n vitin 1989 dhe sht nj sistem me standarde t pranuara universale pr gjetjen, furnizimin dhe paraqitjen e informatave n nj rrethin t re t kompjuterizuar. WWW paraqet servisin e rrjetit pr organizimin e t dhnave t cilat ju ofrohen shfrytzuesve t internetit n form t dokumentit t hipermediave (angl.Web Pages). Dokumentet e hipermediumeve kan dy karakteristika t rndsishme. Nuk prezantojn ndonj radhitje specifike ose hierarkike t informatave Mundsojn q disa informata t jen n lidhje t dyfisht me informata t tera. Dokumentet e hipermediumeve (faqeve) krijohen duke prdorur gjuh t veant programore t quajtur HTML (angl. Hyper text markup language).Kjo gjuh prcakton e si do t duket ndonj informat ose si do t paraqitet kur ta krkon shfrytzuesi n internet, prkatsisht krijon lidhjen n dokumente t grafiks ,zrit dhe video-fajllave. Shfrytzuesi mund t kaloj nga nj dokument n tjetrin duke shtypur klik n ndonjrn nga fjalt e nnvizuara ose nga fotografit.

Prmes world wide web-it informata paraqitet si nj pako elektronike e cila mund t prmbaj text, grafik,animacione,z dhe video t organizuara n seksione t quajtura web-faqe. Prmes Web-fqeve ndrmarrjet promovojn veten prmes lidhjes n distanc. Web-fqja mund t lidhet n mnyr elektronike me web-faqet tjera dhe mund t shikohet nga do lloj i kompjuterit, duke klikuar n fjalt e nnvizuara q paraqesin web-faqet.Web-faqja e lidhur mund t paraqet informata shtes, program softuerik apo lidhje me ndonj web-faqe tjetr. Ndrmarrjet dhe kompanit i prdorin web-faqet me qllim q te ofrojn prezencn e tyre n internet, prkatsisht kualitetin e mallrave q posedojn dhe shrbimeve q ofrojn. Qasja n www mund t bhet prmes aplikacioneve t quajtura brousver t web-it. (angl.web browswer). brouvsveret m t njohur jan netscape, navigator dhe microsoft internet explorer. N kuadr t www servisin prdort protokolli HTTP (angl . hyperText Transfer Protocol) pr transmetimin e web faqeve respektivisht dokumentit t hipermediumeve. Shembulli: Urdhresa pr hulumtimin dhe paraqitjen e Web-faqes s internetit t youtube sht:

Mund t konstatojm se World Wide Web servisi mundson: -hulumtimin e web faqeve -parapagimin n Web prmbajtje -krijimi i Web faqes personale.

-Posta elektronikePosta elektronike (angl. electronic Mail)ose e-mail s bashku me www paraqet formn m t shpesht t afarizmit informatik n rrjet. Posta elektronike ka eliminuar drgimin klasik t porosive dhe bisedave telefonike duke mundsuar komunikimin me pjes t ndryshme t ndrmarrjes, me individ,partner afarist, dhe institucione n pjes t ndryshme t rruzullit toksor. Adresat e-mailit zakonisht kan prapashtesat: .com- pr organizatat komerciale dhe profitabile .org- pr organizatat e prziera dhe joprofitabile .net- pr infrastrukturn dhe dhnsit e shrbimeve t internetit .edu- pr fakultete dhe universitete .gov- pr institucionet qeveritare Shembull: Shfrytzuesja me emrin mimoza e cila punon n fakulltetin ekonomik do te ket adresn elektronike: mimoza@edu.org -Lista drgueseLista drguese (angl. Mailing list) sht adres e vean n postn elektronike. Serveri i lists drguese (angl. Mailing list server) vrteton prmbajtjen e postes elektronike dhe kur ndonj shfrytzues drgon porosin n at adres serveri do t tua prcjell t gjith shfrytzuesve t cilt m par kan krkuar prfshirjen n listn drguese. Ekzistojn disa lloje t lists drguese: Lista drguese e bashkpunimit (angl. Collboration mailing list) Lista drguese e prgjithshme e bashkpunimit (angl. Genderal mailing list)

Lista drguese moderator (angl. Moderated mailing list).

3. Biznesi elektronik
Biznesi elektronik filloi n vitin 1996, kur kompania Amazon.com filloi t sjell n internet industrin e librave elektronik ,duke mundsuar prezantimin e katalogve, broshurave, kryerjen e pagesave etj. Modeli i biznesit ishte nj shits me shum blers(1 m shum). I njohur si e-comerce ose ecomerc, konsiston n blerjen ose n shitjen e produkteve ose shrbimeve duke prdorur nj sistem elektronik si sht interneti. Kuptimi I termit Biznes elektronik ka ndryshuar me kalimin e kohs. N fillim i referohet transaksioneve komerciale n form elektronike, n prgjithsi bazohej mbi nj teknologji t quajtur EDI (elektronik data interchange) e cila prdorej pr t drguar dokumente komerciale n form digjitale. N vijim do t shtohen edhe funksione t tjera, q nga blerja e produkteve ose shrbimeve duke prdorur www ( world wide web) duke prdorur servera t sigurt,dhe me shkmbimin e pagesave online (siq jan pagesat me kartela t kreditit) Biznesi elektronik sht biznes i cili zhvillohet me ndrmjetsimin e teknologjis informatike komunikues, e sidomos teknologjis s internetit. Biznesi elektronik vazhdimisht gjeneron modele t reja afariste, lloje t reja t partneritetit afarist dhe mnyra t reja t afarizmit. Biznes elektronik nnkupton : -optimizmin e proceseve afariste (prodhimin,marketingun, distribuimin, shitjen, pagesat etj). -prmirsimin distributor etj). e marrdhnieve (me publikun,me klient,furnizues,

-prmirsimin e shrbimeve afariste (n banka , agjensione t advokimit, t kontabilitetit etj).

Biznesi elektronik ka ndryshuar n mnyr rapide ekonomin, shoqrin dhe politikn. Kjo sht arsyeja kryesore sepse sot interneti dhe zhvillimi i afarizmave prmes rrjetave kompjuterik dhe n mnyr elektronike i kushtohet kaq shum rndsi viteve t fundit. Pa marr parasysh se far biznesi zhvillon sht kuptuar se pr mes internetit mund t sigurohen t hyrat e prgjithshme dhe t zvoglohen shpenzimet.

3.1. Definimi i biznesit elektronik

Biznesi elektronik mundson afarizm efikas, duke mos prdorur dokumentet e letrs dhe kontaktet e drejtprdrejta ndrmjet pjesmarrsve n procesin e komunikimit afarist. Afarizmi n t cilin transaksionet afariste realizohen n mnyr elektronike njihet me emrin afarizm elektronik (angl. Elektronic business). Biznesi elektronik ose biznesi-e (nga gjuha angl.electronic business,ose e-business) n kuptim t gjr mund t definohet si proces afarist I cili realizohet me ndihmn e sistemeve informatike t automatizuara. Biznesi elektronik nnkupton at form t biznesit n t ciln transaksionet afariste realizohen kryesisht n mnyr elektronike . N prgjithsi biznesi elektronik mund t definohet n disa aspekte: 1. Nga aspekti I komunikimit-nnkupton drgimin e informatave, produkteve, shrbimeve, ose pagesat pr mes telefonit, rrjeteve kompjuterike ose mjeteve tjera. 2. Nga aspekti I afarizmit- nnkupton prdorimin e teknologjis digjitale n proceset e automatizuara afariste. 3. Nga aspekti I shrbimeve paraqet nj vegl e cila shfrytzuesve t shrbimeve I siguron t dhna m t shpejta lidhur me ofertn e shrbimeve. 4. Nga aspekti I perspektivs on-line siguron mundsin e blerjes dhe shitjes s produkteve dhe informatave pr mes internetit dhe serviseve tjera on-line. Prandaj , n prgjithsi themi se biznesi elektronik nnkupton blerjen dhe shitjen e informatave,produkteve dhe shrbimeve pr mes rrjetave

kompjuterike dhe prkrahjen e t gjitha llojeve t transaksioneve afariste pr mes infrastrukturs digjitale. N prgjithsi arsyet e prdorimit t biznesit elektronik jan arsye ekonomike.

3.2. Modelet e biznesit elektronik

Me prdorimin e internetit biznesi elektronik sht br realitet dhe jan krijuar mundsit pr zhvillimin e afarizmit midis ndrmarrjeve pavarsisht se ku ndodhen ato. Si rezultat I komunikimit me rrjeta jan zhvilluar disa modele t tregtis elektrike si jan: -modeli B2B (business to business) -modeli B2C (business to customer) -modeli C2C (customer to customer) -modeli C2B (customer to business) -Modeli B2B (business to business) paraqet modelin e afarizmit I cili zhvillohet midis ndrmarrjeve t cilat shkmbejn mallrat, shrbimet ose informatat njra me tjetrn. -Modeli B2C (business to customer) paraqet modelin afarist I cili zhvillohet ndrmjet ndrmarrjeve dhe konsumatorve. Kemi nj lidhje direke ndrmjet ndrmarrjeve dhe konsumatorve. Konsumatoret e porosisin mallin dhe shrbimet n mnyr elektronike nga ndrmarrja. Ekzistojn edhe modele tjera t tregtis elektronike t cilat jan kombinim i formave t prmendura m lart. B2B2C (business to business to customers)

C2B2C (customers to business to customers)

4. Afarizmi bankar elektronik

Aplikimi I teknologjis informative dhe komunikues n banka manifestohet prmes kryerjes s punve bankiere n mnyr elektronike (angl.Elektronik Banking). Prmes internetit dhe web servsit bankat ju ofrojn mundsi komuniteteve t kryejn transaksione financiare n distanc. Interneti ka mundsuar edhe zhvillimin e nj forme t re t institucioneve financiare t quajtura banka elektronike. Kto jan banka virtuale t cilat n emr t klientve kryejn transaksione n internet duke prdorur paran elektronike. -Pagesat prmes internetitDy mnyrat kryesore t pagesave prmes internetit jan: 1) Cash-like,paraqet sistemin I cili nnkupton parapagesn. N kt sistem shuma e caktuar e parave merret nga blersi para se t zhvillohet tregtia dhe transaksionet financiare. N kt model bjn pjes: smart cart, paraja e gatshme elektrone (electronic cesh ose ecah) dhe eqet bankare. 2) Check-like, paraqet sistemin I cili nnkupton parapagesn n momentin e blerjes (angl.pay-now), ose pasi t bhet blerja(angl. Pay-later). Shembulli I sistemit t pagesave n momentin e blerjes (pay-now) sht bankomati ose makina AMT (angl. Automated teller machine), kurse shembull I sistemit t pagesave pasi t bhet blerja (pay-later) sht pagesa prmes kartelave kreditore (angl. Credit cards).

Bankomati ( AMT ) Afarizmi bankarelektronik fillon me prdorimin e bankomatit ose makins AMT ( angl. Automted teller machine ). Ndonse pagesa me para t gatshme sht n kundrshtim me biznesin elektronik, automatizimi I pagesave me para t gatshme ka filluar me prdorimin e automatve: -transferimin e mjeteve n xhirollogari -pagesat nga llogarit tjera -depozitat etj.

4.1. Mekanizmat e siguris n internet

Nnshkrimi elektronik- Paraqet nj mekanizm t identifikimit t pals e cila kryen transaksione afariste dhe financiare. Porosia dhe identiteti dhe prmbajtja e prorosis mund t identifikohet n dy mnyra digjitale: Certifikatat digjitale- certifikata identifikimit t klientit n cyber hapsir e cila prmban; emrin e organizats,t dhnat shtes pr identifikim elsin publik Datn deri kur sht I vlefshm elsi publik Emrin e banks e cila e ka dhan certifikatn Numrin unik serik Kto t dhna n fund shifrishohen me elsin e msheft.

4.2. Prparsit e e-banking

Banka elektronike sht nj instrument bankar e cila kryen shrbime t ndryshme si p.sh transferimin e parave nga nj xhirollogari ne tjetrn, trheqjen e parave etj, duke prdorur teknologjin elektronike e cila mundson transferin t parave, dokumenteve ne mnyr te sigurt ne distanca te ndryshme. Prparsit e banks elektronike jan: -kan siguri - fleksibilitet - shpejtsi - qasje n pagesa 24 or etj.

Prfundimi: Punoi: Agim Morina Drejtimi: Banka dhe Financa

Literatura: 1) Informatika e biznesit (dr.sc Muhamet Mustafa,profesor ordinar I fakulltetit Ekonomik t Universitetit t Prishtins) 2004, Dr.sc Mihane Berisha-Nimani 2) Biznesi elektronik (skripte, prof.dr.Mihane Berisha) 3) Internet (www.google.com)