Modalnost

Modalnim se naziva princip tonske organizacije, koji se zasniva na primeni lestvica

Modalnost je najstariji, istorijski i geografski naj[ire zastupqen na`in organizacije muzi`ke materije. Prakti`ki sve folklorne tradicije [irom sveta (kako u pro[losti, tako i danas) osla aju se na modalne lestvice razli`ite strukt!re. " evropskoj muzici modalnost je preovla#ivala u periodu od anti`kog do$a do, pri$li%no, &'(( veka, kada su se pojavili prvi )o$risi* funkcionalnog tonaliteta. " periodu izme#u &'(( i && veka evropska muzika je tonalno+funkcionalna. " && veku, u $rojnim stilovima savremene muzike zapa%a se povratak prema modalnom tipu tonske organizacije. Pored spomenutog, modalna sredstva se intenzivno prime uju u %anrovima popularne i prime ene muzike && veka (muzika za pozori[te, filmska muzika i sl.). "op[te uzev, u svetu muzike postoji ne$rojena koli`ina lestvica. Pored u [kolskoj praksi poznati, starocrkveni, lestvica, u profesionalnoj evropskoj muzici &(&+&& veka prime ivana je celostepena, uma ena i )-krja$inova* lestvica, takozvani )$alkanski mol*, lidijski durmol, frigijski moldur, razli`ite vrste pentatonike, lestvice zase$ne intervalske strukture itd. "poredo sa ovim lestvicama, koje su na[le primenu u profesionalnoj i folklornoj evropskoj praksi, postoje i lestvice neevropski, nacionalni, entiteta (orijentalne lestvice, lestvice .alekog /stoka, indijske lestvice, lestice afri`ki, naroda i naroda 0u%ne 1merike), 2ajzad, sasvim zase$nu grupu stvaraju specifi`ne lestvice, koje se prime uju u takozvanoj )oz$iqnoj* i popularnoj muzici && veka. "slovno, izdvajamo `etiri vrste modalnosti3 Vrsta modalnosti -red evekovna i renesansna modalnost Vrsta modusa 4 modusa Tonalna odre\enost + Karakteristi`ni harmonski obrti + Podru`je primene 5vropska muzika 1)2acionalne [kole &(& veka(ruska, `e[ka, norve[ka, [panska 7) popularna muzika &&+ &&( veka 8) filmska muzika &&+ &&( veka :ist, ;imski+ <orsakov, -krja$in, Mesijan, =artok, >ostakovi` i dr. <ina, 0apan, /ndija, =liski /stok

modalnost &(&+ &&( veka

6 modusa + )artificijelne* lestvice razli`ite strukture

tonalna

postoje

.isonantna modalnost && veka

svi modusi &(& veka + novi zase$ni modusi ?ase$ne lestvice sa vi[e tonova i sa `etvrtonovima

atonalna

Modalnost neevropski, kultura

?arad jasnijeg sagledava a su[tine modalnog sistema tonske organizacije va%no je precizirati odnos izme#u slede@i, kategorija3 tonalno, funkcionalno i modalno. 2aime, z$og teorijske za$une, odnosno, `i enice da je muzi`ka teorija &(& veka formirana sa osvrtom na klasi`arski tonalitet, pod funkcionalnim se podrazumeva S+D+A tonalitet &'((+&& veka, zasnovan na gravitaciji vo\ice na VII stup u i dominantnom tritonusu. Aonalitet je, me#utim, izuzetno raznovrstan po na`inima

ispoqava a. Aonalna gravitacija mo%e da se ostvaruje mnogo$rojnim na`inima, te stoga fenomen tonalnog ne svodi se niti na tonalitet &'((+&(& veka, niti na funkcionalnost u u%em s,vata u. Prema tome3

a) b) c) d)

funkcionalno je uvek tonalno tonalno nije uvek funkcionalno modalna funkcionalnost nije istovetna )klasi`noj* S+D+A funkcionalnosti modalno nije uvek tonalno (postoji i tonalno neodre\ena modalnost, i disonantna modalnost C na primer, modalnost zasnovana na celostepenoj ili uma enoj lestvici)

Beneralno, modalnost se karakteri[e potiskivawem dominantnog tritonusa i vo\ice C kqu`ni, atri$uta funkcionalnog tonaliteta &'((+&& veka. Modalnost stvara nove, sporedne vo#ice koje, me#utim, nisu usmerene na toniku i stoga nemaju centripetalno delova e. >to se ti`e pojave tritonusa u okviru modalnosti, egova uloga je striktno kontrolisana3 dominantni tritonus se iz$egava, dok se sporedni tritonusi (toni`ki, su$dominantni) koriste tako da ne $i isticali tradicionalne tonalno+funkcionalne gravitacije. -amim tim, tritonus u modalnosti do$ija )koloristi`ku*, a ne dinami`ku ulogu. " [kolskoj praksi modalnost se po pravilu povezuje sa primenom starocrkveni, (starogr`ki,) modusa. Ea%no je, me#utim, napomenuti da je starogr`ka muzi`ka teorija koristila tetrahorde i nije tretirala moduse na na`in, na koji su oni tretirani u sred em veku i u novije do$a muzi`ke istorije. >tavi[e, starogr`ki modusi imali su i druga`ije nazive (prilikom prevoda starogr`ki, rukopisa u sred em veku dogodila se za$una). 0onski vra@eni su u profesionalnu praksu Blareanusom (Glareanus) u &'( veku 5olski Miksolidijski .orski Drigijski :idijski -vaki modus ima karakteristi`an interval. "potre$a modusa u tonalnoj muzici &(&+&& veka dovodi do pojavqiva a karakteristi`nog modalnog obrta, koji sadr%i karakteristi`ni interval3 0onski C 5olski

T+ D + S tsd+t T + VIImiks. C T; T d + T

Miksolidijski C .orski C

t C S + t; t + IId + t t + VIIf + t; t + IIf + t T + IIl + T, T + IVl + T

Drigijski C :idijski C

"op[te uzev, umesno je govoriti o dva na`ina ispoqava a modalnosti3 Atonalna (disonantna) modalnost. -re@e se u muzici sred eg veka i muzici && veka (impresionizam, modernizam). " ovom slu`aju kompletna faktura mu i`kog dela izvodi se iz lestvi`ni, tonova C presudno je va%an jedino lestvi`ni materijal, kojem je podre#ena ,orizontalna, vertikalna komponenta, [to se odra%ava na strukturu sazvu`ja i tonalnu odre#enost. 1tonalna modalnost je nefunkcionalna (.e$isi, !e`ji kutak, "spavanka a slonaF -krja$in, Preludijum op.GH $r.8F Mesijan, Vi ije amina) Parcijalna modalnost. -re@e se u muzici nacionalni, [kola &(& veka (ruska petorica, `e[ka nacionalna [kola, norve[ka nacionalna [kola, [panska nacionalna [kola i dr.), u

pojedinim delima romanti`ara (>open, :ist), impresionizmu && veka, muzici prime eni, %anrova && veka, popularnoj muzici && veka. Pridev )parcijalna* ukazuje na [iroki spektar me[oviti, situacija, koje imaju slede@a zajedni`ka o$ele%ja3 a) parcijalna modalnost je uvek tonalna, tonika je tro vuk b) sazvu`ja uvek imaju tercnu gra#u c) kadence su `esto funkcionalne Postoji tri na`ina ispoqava a parcijalne modalnosti3 1. Melodijsko ispoqava e. Melodika je modalna (c+dorski), dok je ,armonska prat a funkcionalna (u smislu )klasi`nog* S+D+A tonaliteta). <arakteristi`an ,armonski o$rt ne postoji3

t 7.

Iarmonsko ispoqava e. " ,armonskoj prat i se uo`ava karakteristi`an modalni ,armonski o$rt, ali melodija nije modalna3

dorski3 8.

A6dorski t

Melodijsko i ,armonsko ispoqava e. Modalnost se ispoqava i u melodici, i u ,armonskoj prat i. Postoji karakteristi`an ,armonski o$rt.

dorski

" tonalnim uslovima, primena starogr`ki, modusa rezultira nastankom suptilne, ne%ne, upe`atqive zvu`nosti, koja asocira na primenu pastelne te,nike u slikarstvu. Po tipu ekspresije modalnost je $li%a )koloristici* ([tagod to u muzici zna`ilo). " romantizmu je modalnost ovog tipa prime ivana za stvara e ar,ai`ni, i folklorni, asocijacija. " impresionizmu su razli`ite vrste modalnosti (konsonantna, tonalna, atonalna) slu%ile za stvara e [irokog spektra poetski, prizora i predstava3 od fantastike, ar,aike, i koloristike do sveta $ajke i folklorni, aluzija. " nacionalnim [kolama &(& veka (ruska, `e[ka, norve[ka, finska, [panska) modalnost predstavqa sastavni deo muzi`kog nacionalnog identiteta, ali slu%i i kao sredstvo za stvara e $ogate palete ekspresivni, nijansiF ne samo svetli,, lirski, i fantasti`ni,, no i mra`ni,, tmurni,, zloslutni, i depresivni, karaktera. Primena modalnosti u popularnoj i prime enoj muzici && veka (filmska muzika i sl.) o$ja[ ava se ne samo i ne toliko enim $ogatim koloristi`kim potencijalom, koliko te% om da se prona#e neka

striktno tonalna alternativa klasi`arsko+romanti`arskoj funkcionalnosti. <ao [to je poznato, u popularnoj muzici se iz$egava upotre$a $rojni, atri$uta tonaliteta &'(((+&(& veka + funkcionalnog tritonusa, uma eni, i prekomerni, sazvu`ja, tradicionalne kadence D7+A i sl. "koliko se ipak javqa, tritonus je funkcionalno neutralisan i nije usmeren na toniku. " temeqima tonalne organizacije popularne muzike le%i blu +lestvica sa )rascepqenim* tre@im stup em (koji je ponekad netemperovanJ) i sni%enim sedmim stup em (c-d-es-e-f-g-b-c), [to apriorno iskqu`uje upotre$u dominantnog tritonusa i tradicionalan na`in afirmacije tonaliteta.