T.C.

GAZ NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS HALKLA LKLER VE TANITIM ANA BLM DALI

MZN PROPAGANDA AMALI KULLANIMI: KRTE ARKILAR

YKSEK LSANS TEZ

Hazrlayan Erkan AHN

Tez Danman Yrd. Do. Dr. Muharrem ETN

Ankara2008

ONAY Erkan AHN tarafndan hazrlanan Mziin Propaganda Amal Kullanm: Krte arklar balkl bu alma 27.10.2008 tarihinde yaplan savunma snav sonucunda oybirlii-oyokluu ile baarl bulunarak jrimiz tarafndan Halkla ilikiler ve Tantm Anabilim Dalnda YKSEK LSANS TEZ olarak kabul edilmitir.

Prof.Dr. Mehmet KKKURT Bakan

Prof.Dr. Nurettin GZ ye

Yrd. Do.Dr. Muharrem ETN ye

NSZ Bir ikna edici iletiim tr olan propaganda; gemite sava ve bar zamanlarnda kullanlm, on binlerce askerin, gelimi silahlarn yapamadn yapmtr. ahit olduumuz turuncu devrimler, kartlan ekonomik krizler, kltrel ve sanatsal yozlama ve enformasyon kirlilii propagandann gnmzdeki yansmalardr.

Hissettirilmeden yapldnda daha etkili olan propaganda bu anlamda akla hayale gelmedik metotlar kullanmtr. Aratrmamza konu olan mzik de bunlardan biridir. kinci dnya savanda Almanlar tarafndan srgne gnderilen Yahudi bestekrlar, yasaklanan ritimler mziin etkileyici gcne en byk delildir.

Bu alma bir terr rgt olan PKKnn, mzik vastasyla hedef kitlelerini nasl etkilediini deifre etmeyi amalamaktadr.

Tezin hazrlanmas esnasnda Ankaradaki niversitelerin mzikoloji blm retim grevlileriyle grlerek, mziin propaganda maksatl kullanmyla ilgili kiisel bilgi birikiminden faydalanma ve kaynak tavsiyesi eklinde yardm talebinde bulunulmutur. Alnan cevaplar; konunun ok nemli olduu, ancak Trkiyede bu konuda yaymlanm dokman olmad, dolaysyla kendilerinin de konu hakknda yardmc olamayacaklar eklinde olmutur. almann ikinci blmnde, belirtilen sebeple yaanan kaynak sknts, ngilizce makale ve kitaplara ulalp eviri yapmak suretiyle almtr. Bu anlamda byk sknt yaadm ve Trke kitap, makale olmaynn byk bir eksiklik olduunu belirtmek istiyorum.

ii

Yaklak iki yl sren uzun soluklu bu almada bilgilerini benimle paylaan, bkknla dtm anlarda bana sabr tavsiye eden deerli hocam, tez danmanm Yrd. Do. Dr. Muharrem ETNe, alma sresince yeterli vakit ayramadm saygdeer eime ve ocuklarma kranlarm sunuyorum.

iii

NDEKLER NSZ ............................................................................................................ i NDEKLER ................................................................................................ iii KISALTMALAR DZN .................................................................................. vi EKLLER DZN ......................................................................................... vii GR ............................................................................................................. 1 BRNC BLM PROPAGANDA 1.1. PROPAGANDANIN TANIMI VE TARHSEL GELM ........................... 7 1.2.PROPAGANDANIN AMACI VE ESASLARI ........................................... 11 1.3.PROPAGANDANIN ARALARI ............................................................. 19 1.3.1.Yz yze letiim ............................................................................. 20 1.3.2.Kitle letiim Aralar ........................................................................ 21 1.3.2.1.Gazete ...................................................................................... 24 1.3.2.2.Radyo ....................................................................................... 25 1.3.2.3.Televizyon ................................................................................. 26 1.3.2.4.Internet ve Dierleri................................................................... 27 1.4.PROPAGANDAYA BENZER KAVRAMLAR .......................................... 29 1.4.1.Halkla ilikiler ................................................................................... 29 1.4.2.Reklm ............................................................................................ 31 1.4.3.Tantm ............................................................................................ 33 1.5.PROPAGANDA ETLER .................................................................. 35 1.5.1.Kaynana Gre .............................................................................. 35 1.5.1.1.Beyaz Propaganda ................................................................... 35 1.5.1.2.Gri Propaganda ........................................................................ 35 1.5.1.3.Siyah Propaganda .................................................................... 35 1.5.2.Amalarna Gre ............................................................................. 36 1.5.2.1.Karklk Propagandas ............................................................ 36 1.5.2.2.Btnletirme Propagandas ..................................................... 36 1.5.3.Akla Ya da Duygulara Hitap Etmesine Gre.................................... 37 1.5.3.1.Ussal Propaganda .................................................................... 37

iv

1.5.3.2.Duygusal Propaganda .............................................................. 37 1.5.4.Konusuna Gre ............................................................................... 37 1.5.4.1.Askeri ve Ekonomik Propaganda .............................................. 38 1.5.4.2.Siyasal Propaganda .................................................................. 38 1.5.4.3.Sosyolojik Propaganda ............................................................. 40 1.5.5.Propaganda Ekolleri ........................................................................ 41 1.5.5.1.Lenin Tr Propaganda ............................................................ 41 1.5.5.2.Hitler Tr Propaganda............................................................. 42 1.6.PROPAGANDA TEKNKLER ................................................................ 43 KNC BLM SANATSAL AMACININ DIINDA MZN KULLANIMI 2.1. GENEL OLARAK MZK ...................................................................... 46 2.1.1.Baz Filozoflarn Deerlendirmelerine Gre Mzik .......................... 49 2.1.1.1.Plato.......................................................................................... 49 2.1.1.2.Aristo......................................................................................... 51 2.1.1.3.Konfyus ................................................................................. 52 2.1.2.Gemi Uygarlklarda Mzik ............................................................ 52 2.1.2.1.Eski inde Mzik...................................................................... 53 2.1.2.2.Eski Yunanda Mzik................................................................. 54 2.1.2.3.Eski Trklerde Mzik................................................................. 54 2.1.3.Yasakl Mzikler: Vodoo ve Caz ...................................................... 57 2.1.4.Mziin Etkileri ................................................................................ 59 2.1.4.1.Fizyolojik Etkileri ....................................................................... 59 2.1.4.2.Psikolojik Etkileri ....................................................................... 60 2.2.DNYADA MZN PROPAGANDA AMALI KULLANIMI ................. 62 2.2.1.ngilterede Propaganda Amal Mzik ............................................ 65 2.2.2.Latin Amerikada Propaganda Amal mzik ................................... 66 2.2.3.Rusyada Propaganda Amal Mzik ............................................... 68 2.2.4.inde Propaganda Amal Mzik ................................................... 69 2.2.5.Nazi Almanyasnda Propaganda Amal Mzik .............................. 70 2.2.6.Amerikada Propaganda Amal Mzik ............................................ 71 2.2.7.Trkiyede Propaganda Amal Mzik ............................................. 78

NC BLM PROPAGANDA AMALI KULLANILAN KRTE ARKILARIN ANALZ 3.1.ARATIRMA MODEL ........................................................................... 86 3.1.1.Gstergebilim ve Anlam .................................................................. 86 3.1.2.Anlam na Modelleri ....................................................................... 88 3.1.3.Gsterge Kategorileri....................................................................... 90 3.1.4.Anlamlandrma ................................................................................ 90 3.1.4.1.Dzanlam .................................................................................. 91 3.1.4.2.Yananlam .................................................................................. 91 3.2.EVREN VE RNEKLEM ........................................................................ 93 3.3.VARSAYIMLAR ..................................................................................... 93 3.4.VERLERN TOPLANMASI .................................................................... 93 3.5.KAPSAM VE SINIRLILIKLAR ................................................................ 94 3.6.TESPT EDLEN ARKILAR .................................................................. 95 3.6.1.Zilan................................................................................................. 95 3.6.2.Welatmn ..................................................................................... 100 3.6.3.Xezal Xamirpet .............................................................................. 105 3.6.4.Ala Rengin ..................................................................................... 109 3.6.5.Korici ............................................................................................. 112 3.6.6.Rojba ........................................................................................... 118 3.6.7.Lice ................................................................................................ 122 3.6.8.Bext Dnyay ............................................................................... 127 SONU VE NERLER ............................................................................. 131 KAYNAKA .............................................................................................. 136 EK: EVRS YAPILAN DER ARKILAR ............................................ 144 ZET ......................................................................................................... 165 ABSTRACT ............................................................................................... 167

vi

KISALTMALAR DZN ASBF ARGK BBPD H KA IPRA MKM PKK :Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi :Krdistan Ulusal Kurtulu Ordusu :Brezilya Basn ve Propaganda Departman :Halkla likiler :Kitle iletiim Aralar :Uluslar aras Halkla likiler Birlii :Mezopotamya Kltr Merkezi :Krdistan i Partisi

vii

EKLLER DZN ekil-1:Peiercenin anlam eleri 89 ekil-2:1 Nolu arknn deerlendirme tablosu ..100 ekil-3:2 Nolu arknn deerlendirme tablosu ..104 ekil-4:3 Nolu arknn deerlendirme tablosu ..108 ekil-5:4 Nolu arknn deerlendirme tablosu ..112 ekil-6:5 Nolu arknn deerlendirme tablosu ..118 ekil-7:6 Nolu arknn deerlendirme tablosu ..122 ekil-8:7 Nolu arknn deerlendirme tablosu ..126 ekil-9:8 Nolu arknn deerlendirme tablosu ..130

GR Ksaca duygu ve dncelerin, bir ara kullanlarak istenilen hedefe aktarlmas olarak tanmlayabileceimiz iletiim, ilk insan Hz. demden bu yana eitli biimlerde sosyal hayatta yerini almtr. letiim szlerle, anlaml sembollerle yaplr. Bazen sessizlik, el kol hareketleri, mimik ve jestler de bir iletiim eklidir. Alk ya da susuzluk gibi temel ihtiyalar iletiim sayesinde karlanr. yi-kt, yanl-doru eklinde kanaatler olumasn salayan, hedef zerinde istendik ynde dnsel ve davransal anlamda deiiklikler amalayan ikna amal iletiimler de vardr. eytann yasak elmay yedirtmek iin verdii ura belki de ikna amal iletiimin ilk rneidir. letiimi Kim - neyi - hangi kanal ile - kime - ne gibi etki ile syler eklinde modelleyen Lasswell; iletiim srecini aslnda bir ikna sreci olarak grmtr. Reklm, halkla ilikiler ve propaganda ikna edici iletiim trlerindendir. Yazl, resimsel ya da mziksel sunumlarn ynlendirilmesiyle insan eylemini etkileme teknii olan propaganda; amac, etik deerlere bal kalmay, haber kaynaklarnn belirsiz olabilmesi, snrsz sayda materyalden yararlanabilmesi, ayrlan mali kaynaklarn fazla oluu gibi zellikleriyle dierlerinden farkllk gsterir. Propagandada hedef kitleye iletilen mesajlarn kim tarafndan gnderildii her zaman belli deildir. Sahibi belirsiz iddialar, dedikodular, kaynan tespitini zorlatrr. Kimi zaman hedef saptrmak iin kastl olarak yanl kaynak iaret edilir. Siyasal ve ideolojik hedeflere ulamak isteyen propaganda, bunu gerekletirmek iin her trl yolu dener. Yalan, antaj, iftira, duygu smrs, gerekleri saklama, demogoji propagandann doasnda vardr.

Gelien propagandann

teknoloji eklini

ve

beraberinde

artan

iletiim yeni

olanaklar imknlar

deitirmi,

propagandaclara

sunmutur. Yllar nce uaklardan atlan bildirilerin yerini, bugn bir tek tula dnyann teki ucuna ulaabilen bilgisayarlar, uydu sistemleri almtr. Olanaklar artp, akla hayale gelmeyecek metotlar kullanlsa da aslnda propagandann temelinde bir deiiklik yoktur. Propagandann z iyinin ve ktnn veriler ne olduunun kimi hedef zaman kitleye da telkin edilmesi, psikolojik tek ve tarafl psiik dayatlmasdr. Bunlar yaplrken kimi zaman akla manta uygun, bilimsel kullanlrken fizyolojik, mekanizmalar etkilenmeye allr. Duygular hedef alnr. Propagandann bu trnde mesajn hedef kitleye iletilme tekniklerinden biri de mziin kullanlmasdr. ounlukla gzel sanatlarn bir dal olarak aklmzda yer eden mzik; binlerce yldr elendirme, deerlere ve trelere destek verme, kltr gelecek kuaklara aktarma, toplumsal ve kiisel basklardan kurtulmak iin bir ka mekanizmas olma gibi ilevleri yerine getirmektedir ( Bascom; 1963:27). Yani kurulu dzendeki deerlere salamlk ve sreklilik vermeye ynelik olarak insanlar ynlendirmesi sz konusudur. Bununla birlikte mziin; atmalar bytmek, bakaldrmalara destek olmak, kurulu dzene ve deerlere direnmeleri arkalamak, onlar ykmaya kalkanlara g vermek gibi bir fonksiyonu daha vardr (Bagz; 1996:1,2). Buna gre Krolu Hikyeleri, Pir Sultan Abdallar dzeni deitirmeye ynelik folklorik rnlerdir, bakaldrnn simgesidirler. nsan ruhuna hitap etmesi, estetik bir ynnn olmas, elendiricidinlendirici zellikleri nedeniyle mesaj-hedef bulumasn kolaylatran mzik, mesajn alglanmama riskini de en aza indirir. Her ne surette olursa olsun hedefte, davranlar dzeyinde ve istendik ynde deiimi hedefleyen propaganda; mziin cesaret verici, tahrik edici, rktc, itaate ya da isyana tevik edici yapsndan gemite faydaland gibi bugn de faydalanmaktadr.

Mzii bu anlamda cazip klan, insan zerinde hem psikolojik hem de fizyolojik anlamda yapt etkileridir. Trne ve ritmine gre rahatlama, tedirginlik, neelenme ya da hznlenme eklinde ortaya kan psikolojik etkileriyle beraber nabzn artp dmesi, nefes alp verme temposunun deimesi, vcut ssnn deimesi, konsantrasyonda art ya da azal eklinde biyolojik etkileri de vardr. Antik Yunanda, inde ve yakn tarihte II. Dnya Savanda devletler baznda etkin bir ekilde propaganda maksadyla kullanlan mzik zaman zaman illegal rgtler tarafndan da kullanlmtr. Bu almada mziin; illegal bir rgtn amalarna hizmet etmesi Trkiyede yaayan Krt kkenli vatandalarn ajite edilmesi, rgte eleman temini ve mevcut kadrolarn devamllnn salanmas amacyla kullanm irdelenecektir. Krt kkenli vatandalar hedef alarak yaplan propagandann bu trnn nemini kavramak iin mziin Krtler iin ne anlam ifade ettiine yle bir bakmakta fayda grmekteyiz. Bilindii gibi Krte, eitli nedenlerden dolay yazl bir yapya sahip olamamtr. Dolaysyla kltrn gemiten gelecee aktarm yaz ile deil sz ile olmutur. Yani Krtler szl kltr insandr. Yaanan aklar, savalar, lmler, vgler, yergiler hep sz araclyla kuaklara aktarlmtr. Doal olarak kitaplar dolusu bilginin tekrarn kolaylatrmak, aklda kalc klabilmek iin nesir yerine nazm tercih etmek ve bunlar bir mzik aleti eliinde sylemek ihtiyac domutur. Bu ihtiya, dengbej ad verilen sanatlar ve onlarn seslendirdikleri klam ( manzum hikye ) ve lavje ( mistik vaaz ) leri ortaya karmtr. Dengbej; sz syleyen demektir. Dengbejler sayesinde gnlk yaama ait ayrntlar zerine kurulu szl bir edebiyat balam ve bu anlatlar melodi eliinde kitlelere sunulabilmitir. Dengbejler gezgin sanatlardr. Gemite ehir ehir, ky ky dolap gittikleri yerin nfuzlu kimselerinin divannda szlerini icra ederek geimlerini

salam ve oralarn klam ve lavjelerini de ele alp yeniden derleyerek repertuarlarn zenginletirmilerdir. Dengbejler mzik yapyor olmalarnn tesinde radyo, TV ve gazetenin olmad bir dnemde iletiimi salama grevi de yklenmilerdir. Halk, olan bitenden bu gezgin sanatlar sayesinde haberdar olmutur. Dolaysyla mzik; o dnemde ok ciddi bir iletiim aracdr. Bu insanlarn kamuoyu oluturma gibi bir rolleri de vardr. zellikle eseri baa alp tekrar dinleme ansnn olmad ortamda elini kulana atp bir vakay detaylaryla saatlerce anlatabilen dengbejin dikkatle dinlenmesi gerekmekteydi. nk her bir para kendine zgyd. Btnden kartlan bir blm anlamszla neden olmaktayd. Gnmzde eletirilen popler mzik rnleri gibi paralar standartlatrlm, biri birinin yerine geebilen trden deildi. Gemiten gelen bu zellikler nedeniyle Krtlerde; mziin melodik yaps kadar szel ieriini de dikkatli bir ekilde tketme gelenei vardr. Szl kltrn, zerlerindeki derin etkilerine bal olarak Krtlerin, mesajlarn bu ekilde sunumuna alkn olmalar, mzii dinletilir klan sanatsal zellikleri, teknolojik gelimelerle paralel her trden insana rahatlkla ulaabilmesi gibi zellikler propagandaclarn itahn kabartmtr. Neticede Krte ve mzik propaganda maksatl kullanmaya balanmtr. Terr rgtlerinin silahl faaliyetlerine ynelik tedbirler rahatlkla alnabilirken, kltrel ve sosyal etkinlikler ad altnda yrtlen, basn yayn kurulularnca destek grp ve ounlukla legal grnml olan faaliyetlerin takip ve tespiti bir derece daha zordur. nk ehirde ya da krsalda belirli saydaki terristin yerini ayn anda yz binleri etkileyerek kitleleri kin ve nefretle dolduran, insanlarn devletle olan kurumsal ve duygusal balarn koparmaya alan, rgte ve liderlerine methiyeler dzen televizyon kanallar, gazeteler ve Internet siteleri almtr.

Bu alma; son blmde analiz edilecek Krte arklarla illegal bir rgtn hedef kitle olarak belirledii insanlar zerinde ne tr telkinlerde bulunduunu, dolaysyla rtl niyet ve maksatlarn aa karmay hedeflemektedir. Yaplan propaganda sonucu maruz kalnan tehlikenin boyutlarn gstermesi ve terrle mcadelede farkl noktalara dikkat ekmesi asndan da almann nemli olduu deerlendirilmektedir. Zira zararlarnn anlalmas iin nce tehdit olarak boyutlar ortaya konmas gereken bu arklarn kiminde aka su unsuru bulunan ifadeler yer alrken kimisinde ise ancak dikkatli bir gzn yakalayabilecei, satr aralarna serpitirilmi ifadeler bulunmaktadr. rgtsel sylem ierisinde bu ifadelerin ne anlama geldii aklanacaktr. ark szlerinin Krte olmasnn bu zamana kadar bu tr bir alma yaplmayna temel etken olduu deerlendirilmektedir. alma blmden olumaktadr. Birinci blmde propaganda kavramna deinilmitir. Propagandann tanm ve tarihsel geliimi, esaslar ve yapl ekli ile propagandada kullanlan aralar, propagandaya benzer kavramlar ile propaganda eitleri zerinde durulmutur. kinci blmde ise; mzik kavramna sanatsal amal kullanmnn dnda farkl bir adan yaklalm, mziin zihinleri ynlendirmedeki gc, ykc ve bir arada tutucu zelliklerine deinilmitir. Bu maksatla Platon, Aristo, Konfys gibi filozoflarn mziin bu ynne dair deerlendirmeleriyle eski uygarlklarda mziin ilevleri hakknda bilgi verilmitir. Mziin insan psikolojisi ve fizyolojisi zerindeki etkileriyle dnyada ve Trkiyede mziin propaganda amal kullanmnn da yer ald bu blmde mzik, esas olarak bir iletiim ve etkileim arac olmas ynyle deerlendirilmitir. nc blmde; belirlenen kriterler erevesinde tespit edilen Krte ark szleri, bir propaganda metni olarak analiz edilmi, hedef kitlenin ne tr

mesajlara

maruz

kald

irdelenerek

lke

gvenlii

balamnda

deerlendirilmeye tabi tutulmutur. Analize ait konu, kapsam, metodoloji ve snrllk gibi bilgiler nc blm giriinde verilmitir. Sonu blmnde; yaplan literatr almas ve analiz nda bir deerlendirme yeralmaktadr.

BRNC BLM PROPAGANDA

1.1. PROPAGANDANIN TANIMI VE TARHSEL GELM Tarihi sre ierisinde ok eitli biimlerde tanmlanan propaganda kelimesi Latincede Bir filizin topraa dikilerek yeni bitkiler elde edilmesi anlamna gelen propagare kelimesinden tretilmitir( zsoy, 1998:6). Ana Britannica Ansiklopedisi propaganday, Bir btn olarak toplumun ya da belirli bir kesimin inan, tutum ve davranlarn ynlendirmek amacyla, bilinli olarak seilmi bilgi, olgu ve savlar sistemli bir aba iinde ve eitli aralar kullanarak yayma etkinlikleri olarak tanmlar. Propaganda eitli teknikler kullanarak kiileri veya gruplar etkilemek amacyla yaplan, tek ynl sistematik ve bilinli abalar btndr (Kalender, 2000:89).

Benzer bir tanmda ise propaganda kii ya da gruplarn fikir, kanaat ya da davranlarn etkileme amacna ynelik iletiim olarak tanmlanmtr (Bekta, 1996:180 ). Lasswell propaganday insan eylemini etkileme teknii olarak grr ( zkan, 2004a:11). Bir propaganda mesajnn otoriter bir biimle tek tarafl ve youn olarak hedef kitleye aktarlmas, bu srecin antidemokratik, ikna odakl (Uztu, 2004:19) bir sre olduunu gstermektedir. Grld gibi tanmlar farkl farkldr, ancak genelde btn tanmlarn ierisinde; kitle-ara-ama ilikisini barndrd grlmektedir. Seilmi olan kitlenin, belirlenen amalar dorultusunda eitli aralar ve metotlar kullanlarak istenen tepkileri vermesi tm faaliyetlerin temelini oluturur.

Propaganda sreci; propagandac ve ilettii ileti,

kullanlan iletiim

aralar ve teknikleri, son olarak da hedef kitle yani etkilenmesi istenen kiiler ve gruplardan meydana gelir (zkan 2004a:196). Mesaj iletme srecinde fikirlerin alanmas nem kazanmakta, kart fikirlere nem verilmemekte, varlklar bile yok saylmaktadr. Yani asl ama hedefin kaynak gibi dnmesini salamaktr (Varol, 1994:34). eitli toplum olaylarna, eitli kurulularn almalarna, insanlarn ortaya kardklar kurumlara, ileri srdkleri dncelere baklnca bilerek veya bilmeyerek hepsinin propaganda alan iinde bulunduu grlr. Din, siyaset, ahlak, eitim, kltr, ticaret spor ksaca her eit i sahasnn iinde propaganda vardr. Propaganda hayatn ayrlmaz bir parasdr. Gnmzde kitle haberleme olanaklarnn son derece artmasyla birlikte herkes iletiim ve propagandadan etkilenmektedir. rnein genel seimlerden on onbe gn ncesine kadar kararsz olan A ahs, basnda yer alan seim konumalarn dinledikten sonra bir partinin bakannn konumasn ok beendii iin seim gn o partiye oy verebilir. amar deterjanlarnn arasnda ilerindeki temizleyici maddeler bakmndan fark olmad halde radyo ve TV reklmlar sayesinde insanlar zellikle bir markay tercih edebilirler (Katba, 1979:163 ). Hayatmz ikna hedefli mesajlarla doludur. Politik, duygusal, ekonomik vs. zellikleri olan bu mesajlarn hangileri propaganda kapsamna girmektedir? kna edici her mesaj propaganda mdr? Brown (1982:24), ikna abas olan eylemin, ikna edilenden ok, ikna edenin yararna olduu yargsna vardnda ikna abalarnn propaganda olarak adlandrldn belirtir. Propaganda, lk alardan itibaren vardr. Aristoteles tarafndan retorik olarak adlandrlan ilk propaganda faaliyetleri uzun yllar boyunca etkisini srdrmtr. Akl ve duyguyu beraber ele alan retorik, bireylerin karlkl konumalarnda, birbirlerini ikna etmelerini salayan bir hitabet sanatdr.

Aristoteles, siyaset yapmann tek biiminin retorik olduunu iddia etmitir (Yldz 2002:3840 ). Eski Atinada grmeler esnasnda Pazaryerlerinde toplanan halk ikna etmek iin kullanlmaya balanan retorik, zellikle politikaclar tarafndan etkili bir ekilde kullanlmtr. Sofistler hitabeti halk kandrma sanat haline getirmek iin dili gramer ve mantk bakmndan incelemi ve sre ierisinde corafyada Demosten gibi byk hatipler n plana kmtr. Halk etkilemede hitabetin yannda sahne ve tiyatro da youn olarak kullanlm, yaz bu yntemler kadar nem kazanamamtr. Eski ieron Atinann gibi pek ok siyasi zelliini hayattaki iinde etkisi barndran eskisine Roma oranla

mparatorluunda da propaganda amal hitabet nemini muhafaza etmi, hatiplerin kyaslanamayacak kadar artmtr. Bu devirde geni devletin muazzam ulam sistemi ile haberlerin merkez ile tara arasnda ksa srede gidip gelmesi ve toplanan haberlerin neredilmesi devrim niteliindedir (zsoy 1998:24). Propaganda terimi 1622 ylnda Katolik Kilisesi tarafndan oluturulan Congraga tio de propaganda fide yani tikad Yayma Cemaatinden gelmitir. Protestan kiliselerinin ortaya kmasyla sonulanan bu dinsel devrim (reformasyon) dneminde cemaat, Katolik kilisesinin kar devriminin bir parasyd. Bu dnemde Galileo teleskopla gzlemler yapm ve dnyann gnein gelmekten evresinde yarglanp dndn mahkm sylemitir. edilmitir. Kilisenin sonra yasaklad iddiasndan nermelerden birini ihlal eden Galileo, Katolik kilisesinin retilerine kar Daha vazgeirilen Galileo kiliseyi, savunulamaz bir dnceyi savunmak zorunda brakmtr. Muhtemeldir ki propaganda, artrd olumsuzlua, kilisenin bilimsel olarak yanll gsterilebilecek bir konuyu savunmak durumunda braktrld bu temel olayda sahip olmutur (Severin ve Tankard 1994:154 ).

10

Keza Hristiyanln yakn douda, Yunanistanda ve talyada yaylmas ok geni bir propaganda faaliyeti sonucunda olmutur. Havarilerin dinlerini anlatmak iin kullandklar birebir temas yolu, takip eden devirlerde misyonerlerce de etkili bir ekilde kullanlmtr. Hristiyanlk Romada yerletikten ve devlet tarafndan benimsendikten sonra da Avrupann Hristiyanlamam blgelerine mtemadiyen propagandaclar yollanmtr (zsoy 1998:28). Fransz Komutan Napolyon Msr seferinde desteini ald

akademisyenlerle propaganday kullanmtr. 1798 yl 2 Temmuzunda skenderiyeye ayak basar basmaz halka Msra geli gayesini anlatmtr. Kendisinin padiah III. Selim tarafndan grevlendirildiini, Hristiyanlarn Fransadan kovulduunu, Msra yeni bir din aramaya geldiklerini o dinin de slamiyet olduuna inandklarn, halka duyurmutur. Nitekim Napolyon daha sonra : Kendimi Katolik gstererek Vandee Savan bitirdim. Mslman grnerek Msra yerletim. Roma kilisesinin fikirlerini benimsemekle talyada kamuoyunu nce lehime Sleyman evirdim. Eer Yahudilerin ederdim banda diyerek bulunsaydm, Tapnan ihya

propagandann nemini vurgulamtr (Karal, 1983: 25,101). ada propagandann temelleriyse I. Dnya Sava ve 1917 Sovyet Devrimiyle birlikte atlmtr. I. Dnya Savayla eleri birbirinden kopuk ve geici bir propaganda tr ortaya karken, Sovyet Devrimi ile sistemli ve srekli bir propaganda ortaya kmtr. I.Dnya Savanda devletler kendi askerlerine moral vermek, dman lkelerin askerlerini ve sivil halk demoralize etmek iin propagandann imknlarndan azami derecede yararlanmlardr. zellikle askerliin mecbur olmad ngiltere ve Amerika gibi lkelerde askerliin ne kadar onurlu bir meslek olduunu anlatmak iin youn propagandalar yaplmtr (zsoy, 1998:89).

11

1.2.PROPAGANDANIN AMACI VE ESASLARI Propaganda bireyi, grubu, toplumu belirli bir ama dorultusunda ynlendirme, kitleleri etkileme sanatdr. Propagandann temel amac fikir, dnce, ideoloji, eylem, dost edinme, dman edinme, sava, bar, iktidar olma, devrim, yaam, uluslama gibi konularda kitle zerinde etkin olma, kitleyi ynlendirmektir. Propaganda siyasi anlamn Fransz ve Amerikan devrimleri ile kazanmtr. Propagandann 18. yzyldan itibaren baar ile gerekletirdii uluslama sreci gz nne alnmas gereken nemli bir konudur. Propaganday sadece bir ama etrafnda tanmlamak zordur. Bazen, bir lkeyi gl gstermek, bazen de yermek iin yaplr. Kimi zaman bir bireyin ahsiyetini kabullendirirken, kimi zaman da bir partiye oy toplar ( Bekta, 2002:160). Tarihte propaganday en ince ayrntsna kadar sistemli bir ekilde kullanan Hitler e gre propagandann amac ; rgt iin taraftar toplamaktr. kinci grevi yeni doktrini anlatmak ve benimsetmektir. Propaganda tek tek ve bilimsel olarak kiileri bilgilendirmez. Onun grevi, kitlelerin dikkatini belirli olaylar ve ihtiyalar zerine ekmektir (Hitler, 2002:161179). Propaganda insanlarn varlklar ve gelecekleri konusundaki dncelerinden hareketle, gelitirdii ve genilettii mesajlar yardmyla hedef kitle zerinde belirgin bir g oluturarak etkisini srdrmekte olup (Domenach, 2003:92), bireyler ve gruplarn kendilerini tantmak, kamuoyunun kendi amalar ve eylemlerini, iktidarlarn destekler klmak, kendi ilgilendikleri konularda halktan destek salayarak iktidar ele geirmek veya iktidarn kurmak amacn tamaktadr. Propaganda kelimesi zellikle II. Dnya Savandan sonra anlam olarak insanlara kandrlmay, yok etmeyi ve edilmeyi artrmtr. Bu nedenle gnmzde falanca propaganda kuruluu eklinde karmza bir kurum, kurulu ad olarak pek kmamaktadr. Ancak propagandann nedenleri, sonular kavramlatrlarak kullanlmaktadr. Haber alma (istihbarat), reklm,

12

lk (hedef) propagandann kaynadr (Domenach, 2003:24-26). Bu kaynaklar gnmzde sistemlemi ve kurumsallamtr. Ayn zamanda propagandann sonucu olan kamuoyu da bugn birok isimle sistemlemi, kamuoyu oluturma kurumlar, kamuoyu aratrma gruplar vs. eklinde adlandrlarak kurumsallatrlmlardr. Kamuoyu oluturmada kullanlan ara ve gereleri incelediimizde propagandann amalar ile rtt grlecektir (Bekta, 2002:160). Bugn her iki kavram i ie gemi gibi gzkse de aslnda propaganda kamuoyunu oluturan etkenlerin byk ksmn kapsayan ve kamu grne etki eden, ve bu etki sonucunda kamunun edindii ortak grtr. Propagandann yaplmas aamasnda temelde iki kavramn

kullanldn grrz. yi ve kt. Propagandann amac iyiyi ve kty tanmlamak, hedefe neyin iyi neyin kt olduunu gstermektir. yi kt dzlemi zerinde propaganda hakl-haksz, dost-dman, yanl-doru gibi kavramlarn anlamlarn hedef kitleye aklamaktadr (Volkan, 1993: 1-37). Propaganda btn insanlara zg korku ve sevinleri, tutku ve gdleri harekete geirir ve rksal karakteristiklere, geleneklere, kltrel zelliklere ve mitlere dayanarak yaplr. Toplumlarn derin eilimlerini yanstan kolektif mitler kitle iletiim aralar ile ayn anda harekete geirilir ve izleyiciler farkl meknlarda olmalarna ramen ayn ilgi ve karlar paylaan psikolojik bir kitle olutururlar. Kitle iletiim aralar sayesinde olaylar ve yorumlar ok ksa bir zamanda ve ok byk kitlelere yaylp, kanaatler ynlendirilir ( Kapani, 1999: 150). Propaganda; bir dnceyi, iletilmek istenenleri en sade bir biimde hedefe aktarabilmelidir. Propaganda retisini; bildiriler, inan bildirimleri, izlenceler ve demeler gibi yazl metinlerle anlalr klar. Bu maksatla parola ve slogan ile anlatlmak istenen yaln, ksa ve z olarak verilir. Bireyletirilmi ve teke indirilmi kartn varlnn daha etkili olmas amalanr. (Yalnlk ve Tek Dman Kural)

13

Propaganda iletileri herkesin anlayabilecei kadar yaln, basit ve ilgi ekici olmaldr. Bu maksatla iletiler anlalr basit ve ksa cmlelerden oluturulur. Dikkat ekici bir ierie sahip olmas iin de olaylar bytlerek verilir. (Bytme ve Bozma Kural) Bir propaganda kampanyasnda en nemli kural verilmek istenen temel mesajlarn yinelenmesidir. Mesajlarn yinelenmesi de iyi bir dzenleme ile etkili olmaktadr.(Dzenleme Kural) Propaganda, nceden var olan bir temel zerinde alr. Halka kendi fikrini benimsetmek isteyen bir propagandac, ncelikle, halkn istedii gibi davranr, daha sonra kendi fikirlerini enjekte eder. (Alama Kural) ou insan iin bir topluluun yesi olmak byk nem tamaktadr. Bu durumdan yararlanan propaganda bu birlii yaratmak ve glendirmek iin almaktadr. zellikle totaliter ynetimlerde kullanlan birlik mekanizmasn salamak adna partilere, gsterilere, mitinglere ve kitle yrylerine bavurulur. Bu faaliyetler ve nl kiilerin kullanlmas ile birlik duygusunun topluluk iinde bulamas salanr. (Birlik ve Bulama Kural) (Domenach 2003:55-73) Propaganda inandrc olmak zorundadr. yle ki akl ve dnceye hitap eden propaganda bireylerin karar verme yetisini artrmaktadr. Propaganda, inandrma ve kandrma ii olmakla birlikte belli temellere oturtulmam, tamamyla yalan yanl eylerin kabul ettirilmesi deildir. Yalan haberler gn kurtarsa da gn gelip, yalanlar aa knca propaganda geri teper. Nitekim Rus ynetimini sulayp ayn zamanda gsz olduunu savaamayacak durumda olduunu ileri sren Franszlar; Sovyet Ordusu karsnda aknla uram, uydurulan yalanlar Fransz propagandasna zarar vererek, ynetime olan gveni sarsmtr (Brown, 1974:130).

14

Aklc olan propaganda gerektiinde duygulara da hitap edilmesi gerektiini bilir. Bu amala hedef ald kitleye ait heyecan verici duygulardan amacna uygun olanlar seip kullanr. Bu heyecanlar fertte doutan olabildii gibi ou zaman da sosyal etkilerin sonucunda sonradan edinilmektedir. Hedefine ulamak isteyen propagandac bu heyecan verici duygulardan yararlanmak isteyecektir. ou insanda inanma duygusu, akl yoluyla elde edilen tecrbeden daha kuvvetli, heyecanlar ise mantktan daha gldr. (Brown, 1974:44). nsanlarn bu zelliklerini ok iyi bilen ngiliz air Wifrid S.Blunt, Suriye, Msr ve Arabistan dolaarak Osmanl Devleti aleyhine kamuoyu oluturmak iin, Ruhani Halifelik tezini ortaya atm ve halifeliin Araplarn hakk olduunu savunmutur. Ona gre bu hak Trkler tarafndan gasp edilmitir. Hem batllama abas iinde olan Trkler, slamiyetten uzaklama ve slamiyete yeterince nem vermemektedirler. Bu yzden Araplar haklar olan halifelii tekrar almak zorundadrlar (Berkes, 1978:403). Yine Kuds Sava srasnda Trk ordusunun ksmi bir baars zerine, ngilizler bunun acsn, Trklerin smail Peygamberin trbesini top ateiyle tahrip ettii yolundaki gazete haberleriyle slam leminde propaganda yaparak karmaya almlardr (Altay, 1970:140). letiim sreci, iletiyi aktaran birey, ileti ve iletinin alcsndan oluan ift ynl bir yapdadr. Ancak insanlarn bir ileti kayna oluturabilmeleri bunu dier bireylerin anlayabilecei simge ve szcklerle kurgulamalarna, bir ileti alcs olmalar da iletideki simgeleri zmleyebilmelerine bal bulunmaktadr ( Erdoan ve Alemdar 1990:197). Bu nedenle propaganda kitleden soyut olarak bireye ynelmez. Birey dier insanlarla birlikte ortak deerler paylamas asndan ele alnr ve ortalama bir dzeye hitap edilir. Propaganda bir telkin sanatdr. Ksaca hedef alnan kiilere doru ya da yanl belli bir fikrin ya da inancn alanmas gayreti diyebileceimiz telkin, bilin d bir srecin aracl ile kiinin ruhi ve fizyolojik alanyla ilgili bir dncenin gerekletirilmesi eklinde de tanmlanabilir ( TDK Szl, 1988:1446). Yani telkin kiinin iradesini tamamen veya ksmen devre d

15

brakmakta; bylece kii iledii fiilleri dardan zihnine sokulan istek ve fikirler dorultusunda yerine getirmektedir. Telkini yapan, gerekli grd fiillerin ilenmesine veya kendi fikirlerinin hedef kii ya da kiilerce benimsenmesine gayret eder. Telkin tekliften daha ileride, telkini yapann deerlendirme ve yarglarn tayan bir teknik olarak ilevini yerine getirmektedir ( Tan, 1989:163). Sighele bireysel psikoloji ile kolektif psikolojiyi iki kart uca yerletirirken kitlenin gdlenmesinde telkin kavramnn nemine deinmitir. Kitle psikolojisini grev, ayaklanma gibi olgular zerinden ele alan Sighele, halk tarafndan gerekletirilen bu kolektif etkinliklerin kitlesel bir su tekil ettii dorultusunda bir gre sahiptir. Bu gr dorultusunda telkin kavram, bu dnrn bak asndan kitle iinde mantktan yoksun olarak dnlen bireyleri kolektif bilince tayan kitleyi hipnotize ederek sua ynelten liderlik olgusuna gnderme yapmaktadr (Mattelart, 2003:9). Propagandann bir dier zellii de srekli tekrarlanan tek ynl bir mesaj iletimine sahip olmasdr. Bundan dolay mesajlar oluturmak, amaca uygun mesajlar seip yollamak byk bir nem kazanmaktadr. Propagandada birok mesajn iinden ancak propagandann temel anlayna ve beklentisine uygun olanlar halka verilir (Kazanc,1982:56). Propagandac kocaman yalanlar syleyerek propaganda yapmaz, yapamaz. Propagandac btnn iinde bir anlam olan, ancak para olarak ele alndnda arptlmaya msait bir blm alr. O blm yle bytr ve abartr ki gerekle hibir ilgisi kalmaz. arptlan geree ilaveten kendi dncelerini, duygularn, korkularn ya da umutlarn ilave eder. Propagandac yeni anlam ina etmitir artk. Bir sonraki tekrarda, ilk kodlar gerek kabul edilir ve onun zerine ilaveler yaplr. Bu yntem zellikle ikna edici siyasal iletiimde sklkla kullanlr.

16

Propaganda titiz almalarn rndr. Propaganday servis edilen bir yemek olarak dnrsek, mutfakta geirilmesi gereken vakit epey fazladr, hazrlk aamasnda yaplan almalar nem tamaktadr. ncelikle, propagandann etkili olabilmesi iin dnsel dzeyde uzun bir hazrlk dnemi geirilmesi ve ayn zamanda gncel bir konu erevesine yerlemesi gerekmektedir (zkk,1985:255-256). Propaganda ksa srede etki yaratmay hedefler. Bu nedenle de siyasal iletiimden farkl bir sylem kullanp, kulland farkl dil ile bir d yaratmaya alr (Aziz, 2003:14). Ancak tm bu zelliklerden daha nemli olan, propagandann iinde yer ald toplumun siyasal, ekonomik, kltrel yaps ve o dnemde sahip olduu konjonktrel zelliklerdir (zkk, 1985:255). zellikle milli menfaatlerle ilgili yaplan propagandada karmaann engellenmesi, kar propagandann rahatlkla bertaraf edilebilmesi iin propaganda tek elden yrtlr. Almanyann II. dnya Savanda Propaganda Bakanl kurarak bu ii tek elden yrtmesi en gzel rnektir (Berkes, 1942:116). Propagandada planlar elastikidir. Beklenilmeyen durumlar iin B ve C planlar hazrlanmtr. birlii ve koordinasyona riayet edilir. Farkl kanallardan mesajlar birbirini teyit eder, tezada dlmez. Propaganda sabr iidir. nsan etkilemek, ona yn vermek iin zamann kullanlmas nemlidir. Propaganda tedrici olarak yaplr. Kimi zaman yllar sren almalar olabilecei unutulmaz. Propaganda; yapld lkenin politik iklimiyle uyum ierisindedir. Uygulanacak propagandann trne ( askeri, siyasal, ekonomik vs.) ve uygulanacak lkeye gre farkl propaganda ekilleri gelitirilir. letileri aktarmak iin kullanlan simgesel ifreler toplumlarn kltr yaplar ile

17

bantldr. letiim, detayl bir sre olduu iin ortamn iyi analiz edilmesi gerekir. Hedef lkedeki ztlklardan ve aznlklarn eitli arzularndan da faydalanlr. Hedef toplumun sosyal seviyesine ve inanlarna uygun propaganda yaplr. Eitim dzeyi yksek, kltrl bir toplulua basit propaganda yntemleriyle etkili olmaya almak, onlarn kanaatlerini deitirmek istemek bouna abalamaktan baka bir ie yaramaz. Toplulua uygun taktikteknikler gelitirilmelidir (zsoy 1998:179181). Hedef toplum kazanldktan sonra bir kenara itilmeyerek irtibat srdrlr. Propagandann sreklilii hususunda aba harcanr. Aksi takdirde en sadk olanlar bile bir sre sonra yalnzlk hisseder ve kendilerini kle gibi alglarsa asileir ve ilk frsatta bu zorluklardan kurtulmaya alr (Brckling, 2001:113). Propagandann ounluunda aktalite vardr. rnein in

propagandaclar, Sovyetlerin 1936dan nceki dnemde kyller zerindeki hatalarn tekrarlamamak iin propaganda faaliyetlerinden nce kitlelerin bir takm genel bilgilerden, nemli kavramlardan ve olaylardan haberdar olmalar ynnde aba sarf etmiler daha sonra da, propaganda faaliyetlerine girimilerdir (Tolan 1985:445). Propagandann, iinde bulunulan artlar deitirme gibi bir misyonu yoktur. Sadece bulunulan artlar altndaki eylemleri deitirme ve ynlendirme abas iindedir. Bu deitirme ve ynlendirme abas, zorlama ile deil sadece iknaya dayal olup, bireylerin mevcut tutumlarnn istenilen ynde etkilenmesi ve sonuta eylemlerinin deitirilmesi, propagandann temel amacdr (Domenach, 2003:1736). Bu maksatla ncelikle esas amala hibir ilgisi olmayan bir yolla, sadece dikkat ekilmek istenir. Fakat dikkati ekmekle alglama safhas

18

zmlenmi

olmaz.

Bu

sebeple

propagandac

esas

syleyeceini

basitletirip hedef kitle tarafndan alglamasn, alglamay salayacak olan uyarann devaml olmasn ve tekrar edilerek kullanlmasn salamaldr. Kaynan tespiti, mesajn sunum ekli ve mesaj ierii, mesajn sunum skl ve ara gibi kilit kavramlar hedef kitlenin tutumuna gre ekillenir. Kitlenin tutumunun ne olduunun bilinmesi, nasl deitirileceini belirleyecektir. Dolaysyla iletiime ait deikenler kitlenin tutumuna baldr.

Bireyin kendine ya da evresindeki herhangi bir konu ya da olaya kar deneyim ve bilgilerine dayanarak rgtledii bilisel, duygusal ve davransal bir tepki n eilimi (Baysal, 1981:1-2) olan tutum, dolaysz olarak somut biimde gzlemlenip, kavranamaz. Tutumun alglanabilmesi, onun davrana dnmesiyle mmkndr. Zira tutumlar deneyimlerle kazanlm, anlk olmayan tepki biimleridir ( erif&erif, 1999:539). Farkl kiilerin ayn objeye kar deiik davranlar sergilemesi, iyi, kt gibi yarglarda bulunmas, bir grup, bir davran hakkndaki ynelimleri sahip olunan tutumlar sayesindedir ( Tezcan, 1993:112 ). Tutum deitirme almalarnda ilk aama; sahip olunan tutumla ilgili phe meydana getirerek kiiye olan ikna edici iletiim; acaba? dedirtip insanlarn tutum nesnesiyle ilgili dncelerini etkilemektir. Tutum deitirme yntemlerinden bireyin belirli uyaranlar ileterek bakalarnn davranlarn deitirme/etkileme srecidir (Oktay, 2000:215). Bu srete alc; dikkat, kavrama, kabul, saklama, yorumlama, davran aamalarndan geer. Yani gnderilen her mesaj herkesin dikkatini ekmez, dikkat eken her mesaj alc tarafndan anlalamaz, anlalan her mesaj kabul edilmez, kabul edilen her mesaj uzun sre hatrlanmaz, hatrlanan her mesaj davrana dnmeyebilir (Baysal, 1981-147-161). Bu yzden alc, kaynak, mesaj ve iletiim arac deikenlerine ait zellikler dikkate alnarak ikna edici iletiim gerekletirilmelidir. rnein alcnn zek seviyesi, tahsil durumu ve kendine z gveni mesaj ieriini ve mesajn sunum eklini etkiler. Kaynan

19

konusunda uzman ve de tarafsz oluu hedef kitlenin mesaja olan direncini krar ( zerkan& nceolu, 1997:16). Bireylerde tutum deiiklii: itaat, zdeleme ve benimseme eklinde meydana gelir (nceolu, 1993:51). taat sreci; erie gerekten inanmaktan deil, uymama

sonucunun ceza, uyma sonucunun da dl olabileceinin kestirilmesiyle ilemektedir. Yani burada yapay bir tutum deitirmesi sz konusudur. zdeleme; bireyin egosuyla dorudan ilikilidir. Bireyin iliki iinde bulunduu ve egosunu tatmin edilen kiilerin tutumlar, birey tarafndan direni grmemektedir. zdelemede kalclk eilimi vardr. Birey, benzemek istedii kiileri referans alr ve onlarn tutumlarn benimser. Benimseme ise; bireyin var olan tutum ve deerlerinin karlat tutum ve deerlerle rtmesi durumunda grlmektedir. Kendi tutumlaryla eliik bir grnt sergilemeyen, tutumlar nedeniyle atmaya dmeyen birey karlat, kendi tutumlaryla rten yeni tutumlar kabul etmektedir. Olaya propaganda asndan baklnca tutum deitirmenin demokratik lkelerde daha ok zdeletirme ve benimsetme, otoriter rejimlerde ise itaat eklinde iledii grlecektir.

1.3.PROPAGANDANIN ARALARI znde bakalarn istenilen ynde etkileme olan propaganda her trl iletiim arac ile yaplr. Alc iin bir anlam tayan bir iletiyi ulatran her ey iletiim arac olarak adlandrlmaktadr. rnein, jest ve mimikler, dokunma, giderek sessiz kalma, cevap verme gibi davranlar da iletiim arac olarak nitelenebilir. Bu halde szl, szz, grsel ve dokunsal iletiim aralarndan, yani propaganda aralarndan bahsedilebilir (Tan, 1989:44).

20

Ancak burada propaganda aralar;

yz yze iletiim ( insan ) ve kitle

iletiimi ( KA ) olmak zere iki ana balk altnda incelenecektir.

1.3.1.Yz yze letiim Propagandann kayna olan ve onu halka yayan bir etken olan insan, kamuoyunun oluturulmasnda ve ynlendirilmesinde balca faktrlerden bir tanesidir. nsan faktr ad altnda akla ilk gelen, liderler ve propaganda uzmanlar olacaktr. Bunlarn baars ise dili kullanmalarndaki maharetlerine, propaganda tekniklerinden faydalanmalarna ve gl bir kiilie sahip olmalarna baldr. Gerek bir propagandac, hedef kitlesinin zelliklerine ve yapt propaganda trne gre, eitli yollara bavurur ama her eyden nce, kiisel inandrcl, ekicilii ve konumasnn nitelikleriyle hedefini etkiler (Domenach, 2003:51). Bilinen baarl liderlerin karizmatik kiilikleri yannda hatip ve iyi birer propagandac olmalar da etkili olmutur. nsanlarn kitaptan ok, sz ve hitaplarla elde edilebileceini iddia eden Adolf Hitler : Ben Alman i Partisine girdikten hemen sonra, propagandann ynetimini elime aldm. O gnlerde propaganda konusunu ok nemli gryordum. nce tekilat ileriyle uramann anlam yoktu. Bence nemli olan, Nasyonal Sosyalist fikri mmkn olduu kadar ok sayda kimselere duyurabilmekti. Propaganda tekilattan ok nde yrmeli ve nce bu tekilatla yorulacak insan malzemesini salamaldr ( Hitler, 2002:604) diyerek insan faktrne vurgu yapmtr.

21

Propagandann en eski arac sayabileceimiz insan, snrl corafi alanlarda oluan ve kk gruplar halinde beliren kamuoylarnda kiisel temaslar kurarak kanaatlerin oluumunu byk oranda etkilemektedir. zellikle seim dnemlerinde liderlerin ve propaganda uzmanlarnn halkla i ie olmaya almalarnn arkasnda kiisel temaslarn kamuoyunu etkilemedeki nemi yatmaktadr. Yresel-molekler bask anlamnda ele alnabilecek yz yze temaslar, mekanik kitle haberleme aralarna oranla ok daha geni lde bireysel yorum ve kiisel ilikilere olanak salar (Orrick 1967:42). Kiilii, yetenekleri, sabr bata olmak zere bir propagandacda aranan niteliklerden biri de dili iyi kullanabilmesidir. nsanlar arasnda anlamann salaycs olarak dil insanlarn duygularn, dncelerini, fikirlerini birbirine nakletmek, isteklerini birbirlerine anlatmak iin doal bir vasta ve temeli bilinmeyen zamanlarda atlm bir gizli anlamalar sistemi, konumundadr. Fakat dilde anlam kelimenin kendinde deil, onu kullanan ve anlayan insandadr. Kimi zaman ses tonunda yaplan deiiklikler, vurgular, dinleyicinin dikkatini ekecek, konumann mahiyetini ve vermeye alt z daha kolay benimsenecek duruma getirecektir. eitli fikirleri ve olaylar temsilen kullanlacak parolalar ise dili kullanmadaki dier bir ustal ortaya koymaktadr. Parola harekete geirici kavramdr, elden geldiince, ksa, byleyici bir biimde, iinde bulunulan zamann en nemli ereini dile getirir (Ergin, 1986:3).

1.3.2.Kitle letiim Aralar letiimin yz yze karlkl olmay gerektirmeden annda ve kitlesel dzeyde yaplmasna kitle iletiimi, bu maksatla kullanlan aralara da kitle iletiim aralar denir (Trkolu, 2004: 68). Yani kamuoyunun olumasna olanak salayan gazete, dergi, radyo, televizyon, film, kitap, afi, sergi

22

(Erdoan ve Alemdar, 2002: 98) sonradan ortaya km olan internet gibi iletiim aralar kitle iletiim aralardr. Kitle iletiiminin insanlarn tutumlar, dnya grleri ve davranlar zerindeki genel etkileri nelerdir? Bu etkiler byk m, yoksa kk mdr? Bunlar iletiim kuramclarnn yllardr uratklar temel sorulardr. Siyasal ideoloji, propaganda yardmyla hedef kitleye ulamaya alr. Bir mesajlar btn olan propagandann da kitlelere aktarlmas iin bir aracn zerine bindirilmesi gerekmektedir. Bu nedenle propaganda mesajlarnn yaylmasnda en nemli ilevi kitle iletiim aralarnn yerine getirdii bir gerektir. deolojik propaganda ve kitle iletiim aralar ilikisi bu anlamda ok nemlidir. deoloji, propagandayla, propaganda ise kitle iletiim arac ile hedefe ulatrlr. Bundan dolay kitle iletiim arac olmadan yaplan propagandann etkisinin tartlmas sz konusu olmutur (zsoy, 1998: 331340). phesiz KA olmakszn da propaganda yaplabilir ancak geni kitlelerin etkilenmesi szkonusuysa, zaman, mekan ve ekonomik artlarn snrlamasna uradndan etkili olmaz. Kitle iletiim aralarndan gnderilen iletiler bireylerin dier insanlarla olan iletiimini ve bakalarndan gelen kodlar amlama biimini etkileyebilmektedir. Laswelle gre kitle iletiim aralar, evreye ilikin bilgileri aktarr, yorumlar, sra dlar aklayarak toplumsal kurallar desteklemeye ve gr birliini srdrmeye hizmet eder, kltr ileticisi olarak bilginin, deerlerin ve toplumsal kuramlarn bir kuaktan dierine ya da toplumun bireylerinden, topluma yeni katlanlara iletilmesi ilevini grr (Severin-Tankard, 1994:511514). Kitle iletiim aralarn kullananlar, bir yandan kendi karlar dorultusunda kamuoyu oluturmak, dier yandan da rakiplerin kitle iletiim aralar araclyla kendilerine yneltecekleri olumsuz eletirileri engellemek isterler (Uztu, 2004:273). Ksacas ok gl bir propaganda silah ve beyin

23

ykama arac olan kitle iletiim aralar hem dayatma hem de katma zelliklerine sahiptir (Erdoan ve Alemdar 1994:117). Kitle iletiim aralar, kitle iinde bireylere yeni bir z kiilik verir ve bu kiilii benimsetir. Bu kiilere ayrca, ne olmalar/nasl olmalar gerektiini alar ve bu ynde bir istek olumasn salar. Gerek kiilik, bu yeni pompalanan z kiilie denk derek bireyin rahatlamasn salayarak bir tr ka alan ortaya kartmaktadr (Mills, 1974: 426-436). Bu mekanizmann szgecinden geen kii, ya da nerilen kiilii benimsemek ya da kar tercih etmek zorunda kalacaktr. Bu ilkeden hareket eden kitle iletiim aralar, yaanlan ve yaanmas gereken gerek bir dnyay deil, kendi rettii yapay bir dnyay yanstmaktadr. Kitle iletiim aralar, gnmz insanlarn tek bana elde edemeyecei kadar ok haber iletmektedir ancak, bunu yaparken, bireyler aras ilikide gz nne serilen bu d dnya arasnda gerek balanty kurup kurmad olay ayr bir tartma konusu tekil etmektedir (Mills, 1974: 426436). Kitle iletiiminin propaganda asndan en nemli etkisi, dikkatimizi belirli baz sorunlara ve olaylara ekiyor grnmesidir. Gnn her annda hayata mdahale eden KA; sunulacak haberlerin seilmesi, haberleri sunma biimi ve sunma skln belirleyerek insanlarn neleri dnp neleri tartmalar gerektiini belirler. KA tarafndan sunulan konular bir anlamda nem derecelerine gre belirlenmitir. En ok ve en nce dile getirilen, en uzun sre yaynlanan konular kamunun da en ok nem verdii konular olarak alglanacaktr. Dolaysyla farkl KA nn belirledii, farkl gndem alglamalar olacaktr (Alver, 1997:10). Gemiteki propagandaclar, kitle iletiim aralarna sahip gnmz propagandaclar kadar ansl deildiler. Brown kitabnda Beyin Ykama isimli ada toplumlarda fikirler, yz yze tartmann mmkn

olamayaca kadar ok sayda insana ulamakta; kamu, modern kitle haberleme aralar vastasyla belirli fikirleri tartmasz kabul etmek

24

zorunda kalan ynlar haline gelmektedir. Haberleme sistemi yle bir durumdadr ki: kar sorunlarn, tenkitlerin etkisi olmas pek mmkn deildir. (Brown, 1974:30) diyerek kitle iletiim aralarnn nemine dikkat ekmitir. Burada propagandada en ok kullanlan KAya deinilecektir.

1.3.2.1.Gazete nceleri kk iletmeler eklinde rgtlenip haber satan gazetecilerin bu iten ticari beklentileri vard. Btn yaptklar da habere ynelik almalardan ibaretti. Ancak zamanla haber basn kanaat basnna dnnce basn, siyasetilerin mcadele aracna dnm, bu da gazeteciliin kendi i rgtlenmesine yaz ileri (redaksiyon) gibi bir blmn eklenmesine neden olmutur. Bu safhadan sonra gazete haber deil kamuoyu satmaya balam (Habermas, 2000 :309, 310), kitlenin neyi ve nasl dnmesi gerektii bakalarnca ynlendirilmitir. Gazetenin propaganda arac olarak kullanlmas ok eskilere

dayanmaktadr. Jull Sezar tarafndan Acta Diarna ismiyle karlan gazete bunun en eski rneklerindendir. Bir baka rnek de propagandann gcn gren ve bu gc kullanmak iin Franszlarn nl komutan Napoleon tarafndan karlan gazetedir. Napoleon gazete hakkndaki grlerini Drt dman gazete, yz bin kiilik ordudan daha fazla zarar verebilir diye ifade etmitir (zsoy 1998:49). II. Dnya Savanda Almanlar igal ettikleri lkelerde sivil halkn direncini krmak iin gazeteler kartmlar, esirler hakknda bilgiler vermilerdir. Yine ngilizler de uaklardan attklar yz bine yakn gazeteyi Alman halknn okumasn salamlardr (zsoy 1998:215). Gnmzde televizyon karsnda etkinliini kaybetmi gibi grnse de Sunday Times gazetesi genel yayn mdr Harold Evans Televizyon

25

hibir zaman gazetenin yerini alamayacaktr, zira birinde size sunulan haberle yetinmek zorundasnz dierinde ise haberler arasnda istediinizi seebilmek gibi bir bamszlnz var ( Demirkent, 1982:12) diyerek gazetenin nemini anlatmtr. Gazetede nemli noktalardan biri olaylarn yazyla beraber fotorafla sunulmasdr. Fotoraf da tpk haber gibi gerei yeniden remekte, baka bir gereklie dntrmekte, bak asnn deitii lde bize farkl bir imge baka bir syleyile farkl mesajlar sunmaktadr (Oktay 1987:95). Deitirilerek sana-soluna, altna-stne yaz yazlarak sunulan fotorafn yanstt gerek rahatlkla saptrlabilmektedir.

1.3.2.2.Radyo Birinci Dnya Savanda laboratuarlarda gelitirilip tam olarak 1920 ubatnda ilk yayn yapan radyo, sesi her trl snrdan kurtarp, propagandann eline byk bir silah olarak vermitir. Radyo; insan okuma zahmetinden kurtarmas, ses tonu ve vurgusuyla neyin nemli, neyin nemsiz olduunu belirtmesi ile yazl basnn nne gemitir. 1923 ylnda ngilterede kurulan ilk radyo irketinden sonra dnyadaki tm lkeler, radyonun nemini anlamlar, Afrikadan ine kadar her tarafa girebilen bu etkili haberleme cihaznn propagandann en nemli arac olduunda hemfikir olmulardr ( Ertem, 1941:321 ). Nitekim ngilterede 1923 ylnda yaplan seimlerde ngiliz i Partisi ilk defa radyoyu propaganda amal kullanarak nemli bir baar elde etmitir (Kaleli, 1995:16). Keza radyoyu; kullanmasn bilenlerin elinde korkun bir silah olarak nitelendiren Hitler bunun iin de propaganda bakan olarak Gbbelsi i

26

bana getirmitir. Zamann radyo dehas denilen Gbbels i bana gelmeden nce: Devletin tm aralarn kullanacaz. Radyo, televizyon artk bizim elimizdedir. Tek glk, radyo rgtn kurabilmektedir. Ama bunu baaracaz. Fhrerin her gn, radyosu olan bir kentte konumasna karar verdik. Bakann mesajn btn halka duyuracaz. Herkes toplantlarmzn nasl getiini radyolardan renecek (Topuz, 1977:136) diyerek radyonun nemini vurgulamtr. Araplarn koruyuculuuna soyunup Mussoliniden; Seyfullah (Allahn Klc) diye bahseden talyan Radyolarnn Araplar zerindeki etkisini krmak isteyen ngilizler, Araplara ynelik yayn yapan radyolarnda dnemin en nl hafzlarn kullanarak radyodan Kuran okutmular, nitekim byk ilgi gren bu uygulamada baarl da olmulardr (zsoy, 1998:350). Bugn her ne kadar stnln televizyona kaptrsa da her yerde ( araba kullanrken, yemek yerken, yrrken ) kullanlabilmesi nedeniyle dier propaganda aralar karsnda avantajlarn srdrmektedir. Halen Almanya, talya, ngiltere, Amerika, Rusya, Japonya gibi lkelerde ayn anda elliden fazla dilde radyo yayn yaplmakta, her dilden insana ulalmaya allmaktadr (Berkes, 1942:127).

1.3.2.3.Televizyon En gl propaganda arac olarak sosyal hayatta yerini alan televizyon; kitlelerin hayat tarzlarn, kltrel ve sosyal etkinliklerini belirleyen, insanlar ynlendiren en etkili silahtr. Dzenli olarak 1936 ylnda BBC tarafndan yayna balayan televizyon, hem gze hem de kulaa hitap etmesi sayesinde radyodan ok daha etkili bir maniplasyon arac olmutur. Zira radyoda insann kendine

27

gre doldurabilecei bir alan, boluk ve hayal dnyas vardr. Duyduklarnz kendi dnyanzda kurgularsnz. Ama televizyon mimiklerden gle kadar hibir boluk brakmamtr. Birey tam bir izleyicidir (Choamsky 1994:42). Olaylarn oundan televizyon sayesinde haberdar olan gnmz insannn verecei kararlarda, benimseyecei siyasal grte ve hatta hayat tarznda televizyon byk rol oynamaktadr. Bu silah elinde bulunduran; insanlara grneni deil, grnmesini istedii eyleri sunar. Krfez savanda, savala hibir ilgisi olmad halde denize dklm ham petrol iinde rpnan karabataklar defalarca gstererek Saddamn ne kadar gaddar ve vahi bir lider olduu imajn pekitirmeye alanlar, ayn ekilde Romanyada avuevskunun kuruna dizilmesini hazrlayan olaylar dnya kamuoyuna bir insanlk kym olarak takdim ederken televizyonu kullanmlardr. Hastanelerin, morglarn cesetten geilmedii imaj verilen Romanyada lenlerin iki elin parmaklar kadar olduu sonradan anlalmtr (Yldz 1994:4). Keza seim kampanyalarnda televizyonu iyi kullanan liderler, partiler lke ynetiminde sz sahibi olmulardr. Fransz lider Mitterand anlarn anlatt kitabnda en byk rakibi De Gaullenin TV deki seim konumalarnda yle bir yol izlediini anlatr. TV konumalar eit olduu iin De Gaulle son cmleyi hep uzun tutmu, cmleyi yarda kesmek istemeyen ynetmen onun cmlesinin bitmesini beklemi, dolaysyla herkes on dakika konuurken o, on dakika konumu, bylece herkesten avantajl duruma gemitir ( ener, 1994).

1.3.2.4.Internet ve Dierleri Dnya apnda milyonlarca kullancy ve binlerce bilgisayar birbirine balayan, ok miktarda bilgi tayan, yaygn olan ve srekli byyen bir a sistemi olan Internet ;

28

Tm dnyaya yaylm byk bir ktphane, Bireysel katlmcl ne karan, her isteyenin kendi gazete, radyo ve televizyonunu oluturabildii bir yayn ortam, zerinde ulusal ve uluslararas ilemlerin olduu bir ticaret ortam, Sergilerin, mzelerin ve konserlerin bulunduu bir kltr ve sanat ortam, Kltr ve doa zenginliklerini ve lkeleri dnyaya sunan bir tantm ortam, Uzaktan srekli eitimi, kurum ii ve mesleki eitimi destekleyen bir eitim ortam, Katlmc, effaf, bireysel denetim ortam salayan bir iletiim ortamdr (Bican, 1997).

1990l yllardan itibaren sosyal hayatta yerini alan Internet teknolojisi bilinli ya da bilinsiz bir propaganda arac olduu ynnde eletiriler almtr. Dnyann teki ucundaki bilgiye annda ve zgrce ulaabilme imkn interneti yanl ynlendirme potansiyeli en ok iletiim aralar arasna sokmutur. Kulaktan kulaa haberleme, dedikodu ve szel bilgilendirme olarak adlandrlan iletiim biimleri arasnda kendisine yeni bir alan aan internet; habere benzeyen bilgi zellii nedeniyle ikinci derece haber veya yar gerek bir zihnin rn olarak adlandrlabilir. nternet iletiiminin bunlardan hangisi olduu kiinin tercihine kalmtr. Web siteleri, elektronik posta zincirleri ve haber gruplar, meydana gelecek en ufak bir olay nerde olursa olsun bilgisayar olan herkese ulatrmaktadr (Nelson, 1996:12). Her geen gn kullanc says artan internette ulatrlan bilginin doruluu, olas zararlar gibi konularda fazla endie duyulmamakta ve internet algy ynlendirme, biimlendirme ve propagandacnn arzulanan amalar gelitirecek cevaplarn alnmas alanlarnda gerekletirilen bilinli ve sistemli giriimlerde bulunmak iin en ideal ara olmaktadr.

29

Ulalabilirlii ve ilevsellii artp, kaynaklar gizlenebildii ve bilinli yanl ynlendirmenin cezai yaptrmlarnn olmad srete internet; hem iki kiinin zel grmelerini gerekletirebildii zel bir iletiim arac olarak hem de bireyin milyonlarla buluabildii bir kitle iletiim arac olarak televizyonu tahtndan edebilecek kadar etkili bir propaganda arac olmas muhtemeldir. Bahsi geen aralar dnda ince zeknn rn olan ve dmann ruh haline etki edecek ekilde hazrlanan karikatr ve fotoraflar, panayrlar, sergi ve uluslar aras fuarlar, kitap, dergi, bayrak, afi, telefon, mzik, geit trenleri, lobicilik faaliyetleri de propagandada kullanlan birer aratrlar.

1.4.PROPAGANDAYA BENZER KAVRAMLAR Birer ikna edici iletiim tr olan halkla ilikiler, reklm ve tantm propagandayla ok kesin izgilerle birbirinde ayrlamasa da birer ikna edici iletiim tr bu kavramlar; amalar, kullandklar metotlar, harcanan para miktar gibi konularda farkllklar gsterirler.

1.4.1.Halkla ilikiler Halkla ilikiler, ok eski devirlerde de mevcut bir faaliyet olmasna ramen bir bilim konusu olarak son yzyllarda ele alnmtr. Sosyal bir bilim dal olan halkla ilikilerin snrlar tam olarak belirlenememi bu nedenle Halkla likiler hakknda birok tanm yaplmtr. Bunlar arasnda en geerli tanm, IPRA nn yapt tanmdr. IPRA Halkla likileri, zel veya kamu kesiminde faaliyette bulunan bir iletme veya kurumun iliki kurduu veya kurabilecei kimselerin anlay, sempati ve desteini elde etmek ve bunu devam ettirmek iin yapt srekli bir ynetim fonksiyonu eklinde tanmlamaktadr ( Snmez, 1978:5).

30

Halkla ilikilerin en nemli amac kurumun genel stratejisi ve politikalar iinde kalarak rgtn karlarn en st dzeye karmak iin hedef kitlenin rgt hakkndaki duygu ve dncelerini etkilemek ve gvenilen, prestij sahibi bir kurulu olmas iin aba harcamaktr 1997:8). Sosyologlar kitlelere bir ey yaptrabilmek iin yeryznde etkili yol bulunduundan sz ederler: Zor kullanmak, Para ile satn almak, nandrmak (Asna, 1969:7). Halkn bir yenilie, bir sosyal deiime almasnda kullanlan inandrma ynteminin temeli Halkla likilerdir. Herhangi bir sosyal deiim dnldnde kamuoyunun desteini almak arttr. Halkla likiler ite burada devreye girer. Halkla ilikilerin temel esi iletiimdir. Bir iletme evresindeki frsatlardan maksimum yarar salayarak, iletme srekliliini devam ettirir. letmelere bu ans tanyan unsurlardan biri halkla ilikiler ve onun doal bir esi olan iletiimdir. letiimdeki temel ama; iletiimde taraf olan alcda, iletiim sonucunda belirli bir anlayn ve davrann olumasn salamaktr. Bu iletiim srecinin iki ynl olduu ve srekli geri bildirimlerle taraflar aras etkileimlerin olduu unutulmamaldr ( Onal,1997:10). Kuruluun halkla ilikilerle ilgili st dzey grevlileri H.. ilkelerini saptar. Bu ilkelerin banda, halkla ilikiler genel politikasnn yatrm, finansman ve personel politikalarnn saptanmas gelir. Halkla ilikilerin temel hedefi, kurum ve kurulularn ilgili evreleriyle olumlu ilikiler kurmasn salamak, etkin ve verimli bir iletiim/etkileim ortam ynetmektir. evreyle ya da hedef kitlelerle iyi bir iletiim kurmann iki nemli lt; kesinlik ve tutarllktr. (Onal,

31

Halkla ilikilerin hedefleri (amdereli, 2000:20):

Halk aydnlatmak ve onlara almalar benimsetmek, Halkta ynetime kar olan olumlu davranlar yaratmak, Halkn ynetimle olan ilikilerini kolaylatrmak, Halktan bilgi toplamak, halk bilgilendirmek, Halkla ibirlii salamak, zel veya kamu yararlarna cevap vermek, Halkla ilikilerin ortaya k gelimesi, yararland yntem ve

kulland teknikler bakmndan propaganda ile bir paralellik gstermesi, halkla ilikilerin de bir tr propaganda olduu grne yol amtr ( Mholu, 1983:13). Hatta baskc rejimlerdeki propaganda faaliyetlerinin biraz daha yumuatlarak halkla ilikiler ad altnda yrtld dahi iddia edilmitir (Kazanc,1982:2). Ancak H.. karlkl anlay ve etkileim esasna dayanan, hedef kitlenin grlerinin geri bildirim olarak alnd, etik deerleri olan bir faaliyettir. Propaganda gibi kural tanmaz gayri ahlaki ve ideolojik deildir.

1.4.2.Reklm Halk bilgilendirmek, mal ya da hizmeti satn almaya ikna etmek zere kullanlan aralarn tamamna reklm denir. Reklm, bir hizmetin, bir maln zelliklerini en ilgi ekici, en inandrc, en kandrc mesajlarla verilmesini ifade eder (amdereli, 2000:25). Bir dier tanma gre reklm bir iin, bir maln veya bir hizmetin para karlnda genel yayn aralarnda tarif edilerek halka duyurulmasdr. (nsal 1994:12). Bu tanmda reklmn bir cret karlnda yaplmas, genel yayn aralarnn kullanlmak suretiyle geni kitlelere ulalmas n plana alnmaktadr.

32

Birincil fonksiyonu; satlar artrmak, arac salamak, aracya yardm, tketimi artrmak, gven salamak, retici iin pazar salamak, alcya yardm, zamanlama, bilgi salama, marka bamll, ucuz retim ve pazar oluturmak olan reklm ayn zamanda satclar cesaretlendirip yneticileri etkiler ( Mimtad, 1990:27). Reklm sayesinde tketici ayn trden ve ihtiyacn karlayabilecei mal ve hizmetler iinden kendi ihtiyacn en iyi ekilde tatmin edebilecei, uygun rn bulabilir. retici de satlarna olumlu katklar salayp, rne ait var olan talebi artrp talebin devamlln salayabilir. Yaplan tanmlamalar ve tanmlara ait unsurlarn irdelenmesi

neticesinde reklma ait ortak zellikler: Reklm, pazarlama iletiimi ierisinde yer alan bir elemandr. Belirli bir cret karl yaplr. Reklm, reklm verenden tketiciye doru akan bir iletiler btndr. Reklm, bir kitle iletiimidir. Reklm yapan kii, kurum, kurulu bellidir. Reklm ile tketici bilgilendirilmeye ve ikna edilmeye allr. Reklm, dier pazarlama iletiimi elemanlar ile, iletmenin belirledii

pazarlama stratejisi dorultusunda saptanan pazarlama hedeflerine ulamak iin koordineli bir ekilde alr, (Kocaba- Elden,2006:13-14) Tketiciyi bir rn ve hizmetle ilgili daha fazla bilgi edinmesi iin tevik Tketiciye bir rnn nereden alnabilecei, rnn fonksiyonlar, Mal denemek iin tketiciyi cesaretlendirir. Tketiciyi eitir ve bilinlendirir. Marka imaj ile ilgili tasarm, imaj korumak veya deitirmek gibi ilevleri irketin kamuoyundaki imaj ile ilgili fonksiyonlar yerine getirir (Gkseleder. markann gvenirlii, salamln hatrlatr, mteri gvenini tazeler.

yerine getirir. Yurdakul, 2002:100).

33

Propaganda; fikirleri deitirmeye ya da dorulayp yeni fikirler retmeye almas ve reklmcln yntemlerinden faydalanmas asndan reklma benzer. Ancak reklmcln amac ticari, dierinin amac ise siyasi ve ideolojik olduu iin birbirlerinden ayrlmaktadrlar. Reklmcln tahrik ettii ihtiyalar ve tercihler zel bir eya zerine ynelirler. Fakat propagandann telkin ettii veya empoze ettii inanlar ve refleksler ou zaman insanlarn davranlarn, psikolojik durumlarn, dini ve felsefi dncelerini deitirmitir (Perin, 1961:1011 ). Reklm, H.. ve propaganda; yaplan harcamalar bakmndan deerlendirilirse; Halkla ilikilerde yaplan faaliyetler maliyet bakmndan en alt dzeydedir, byk masraflar gerektirmez. Reklm harcamalarnn boyutu ise tartma konusudur. Zira rn maliyetine eklendiinden fiyatlara, dolaysyla da tketiciye yanstlr. Propagandada nemli olan amaca ulamak olduundan maliyet unsuru dikkate alnmaz. ok basit bir i iin milyon dolarlar harcanabilir. Zaten propagandaya ayrlan btenin tam olarak ne kadar olduu da aklanmaz (Ayka, 1990:2).

1.4.3.Tantm 1950 ylndan gnmze kadar olan dnemde iletiim yntem ve aralarndaki byk gelime baka yeni kavramlarn ortaya kmasna neden olmutur. Bunlara iyi bir rnek olan tantm szc, bat dillerinden information veya communication kelimelerinin karl olarak Trkeye evrilmitir (Tolung, 1990;81). Tantmn alan ve kavram olarak kesin snrlar izilmi deildir. Bu yzden hakknda yaplan tanmlar da tantmn genel ya da zel oluuna ve amacna gre deiiklik gsterir.

34

Tantm; hedef gruplara belirli bir konuda belirli bir tutum ve davran kazandrmak iin uygun yntemler, teknikler ve haberleme aralar kullanlarak yaplan aydnlatma faaliyetleridir. Bu faaliyet, bazen birey, bazen grup, bazen de kurumlar araclyla yrtlebilir. Bir sre olarak deerlendirilmesi gereken tantmay, amalar asndan; siyasal tantma, ekonomik tantma, sosyo-kltrel tantma ve turizm tantmas olarak snflandrmak mmkndr ( nceolu, 1985: 84). Tantm faaliyeti; bilgi iletiimi, bilgi aktarm asndan kiiler aras haberleme sreci ve teknik olarak kitle haberleme aralar ortam iinde gerekletirilmektedir. Tantmn nasl yaplaca belirlenirken hedef kitlenin; her trl inanlar, kavraylar, gelenekleri, grenekleri, eitli gr ve anlaylar, zevkleri, menfaat telakkileri, kltr seviyeleri ve sosyal durumlar gz nnde tutulmal ve tm bunlara gre hazrlklar yaplmaldr.

Tantm almalar esnasnda, hizmet ya da kurumla ilgili hazrlanan doruluu ve inandrcl tartlmaz mesajlar, kitle iletiim aralar araclyla ya da yz yze ilikilerden yararlanarak hedef kitleye ulatrlr.

Hedef kitleye verilen mesajlarla kii ya da kurum hakknda ncelikle varsa olumsuz grnm ortadan kaldracak almalar yaplr. Karlnda ounlukla herhangi bir cret demeden, kitle iletiim aralar kullanlarak geni bir kitleye ynelik haber ve bilgi ak olarak gerekletirilen almalar tantm etkinliidir. Tantm, cret demeden gerekletirilen reklma benzetilebilir. Tantmn zellikleri arasnda, doruluun ve inandrcln yksek oluu, kitlelere kolaylkla ulalabilmesi, merak ve ilgi uyandrmas saylabilir (Sarta, 1988: 25-29). zet olarak tantmla; bilgilendirme, hatrlatma, ikna faaliyetleri gerekletirilir. Bu faaliyetlerle de dikkat ekmek, ilgi uyandrmak, istek yaratmak, harekete geirmek amalanr.

35

1.5.PROPAGANDA ETLER 1.5.1.Kaynana Gre Propagandann zellii, lkedeki politik artlar ve propagandadan beklentiler erevesinde kaynak, yani propaganda yapcsnn kimlii kimi zaman belirli kimi zaman ise belirsizdir. Buna gre propaganda beyaz, gri ve siyah olmak zere e ayrlr.

1.5.1.1.Beyaz Propaganda Propaganday yapann kimliinin ak olduu ve haberlerin

kaynaklarnn ispat edilebildii salam delil ve gereklere dayal olarak sylenen sz ve yazlardr ( Ziyaolu, 1963: 41). Yaanm olaylar sslemeden ve yaln bir ekilde ifade edilir. zellikle yorumsuz fotoraflar ve ksa haber balklar bu propaganda yntemine girmektedir.

1.5.1.2.Gri Propaganda Propaganda yapcsnn kimlii haberin durumuna gre ak veya gizli olduu, ancak salam delillere dayanmayan, genellikle dorular zerine eklenen sslemelerle haberin saptrlmas eklinde yaplan propaganda biimidir. Byk oranda halk tarafndan doru olarak kabul edilen bir olay yalan, dedikodu ve rivayetlerle halk ynlendirmek iin kullanlr. Gri Propaganda bazen gerek haberlerin arka planda kalmas gndemi gerek bir haberin belirlememesi iin kullanlr. Kk bir olay, sonular ok farkllatrlarak ve nemsetilerek halka duyurulur ( Ziyaolu, 1963:43). 1.5.1.3.Siyah Propaganda Propaganday yapann kimliinin ve haberin kaynann belli olmad genellikle yalan bir haberin doru ve kantlanabilir ekilde sunulmasdr. Habere gvenilir bir kaynaktan edinilen bilgiye gre veya adn

36

aklamayan bir yetkili eklinde haberin kayna belirtilerek balanr. Genellikle haberin kaynann gizlilik ilkesi hakk gereince ve kaynak aklanrsa kaynan bu haberden dolay kiisel zarar grecei gibi insani duygular n plana karlr ( Ziyaolu, 1963: 43). 1.5.2.Amalarna Gre Propaganda ya mevcut dzeni devam ettirmek ya da sistemi deitirerek yeni bir dzen kurmak maksadyla yaplr. Bu anlamda dnldnde karklk ve btnletirme propagandas olarak ikiye aylr.

1.5.2.1.Karklk Propagandas Mevcut dzen yklmadan, propagandas yaplan grlerin geni kitleler tarafndan kabulnn mmkn olmayaca varsaymna dayanr. Propagandann Bozma ve Tek Dman kuraln esas alr. Bunun iin toplum ierisinde anlamazlk karmak, toplumsal dayanmay yok etmek amalanr. Meydana gelen kazalar, doal afetler, skandallar ilenecek konular arasndadr.

1.5.2.2.Btnletirme Propagandas Belirli bir dzeye ulam toplumlarn durumlarn gelitirme veya en azndan mevcut durumu koruma amacna ynelik olarak yrtlebilecei gibi, karklk propagandasnn amacna ulamas halinde, karklk propagandasnn terk edilerek bunun yerine ikame edilen propaganda trdr. Lenin, Hitler, Mao nce karklk propagandasn uygulayp, amaca ulatktan sonra btnleme propagandasn uygulamlardr ( Dnmezer, 1982:407). Bu tr propaganda, insanlarn veya toplumun, kurumun deer ve davranlarna katlmas ve onlara smsk balanmasn amalamaktadr. Bu mevcut siyasal iktidara meruluk temelini kazandrmaya ynelik yaplan

37

birletirici propaganda trdr. Ynetilmekte olan kitlenin sadece itaat etmesinden tr onlarn ynetimi sevmeleri iin de urarlar (Keskin, 1997: 15). 1.5.3.Akla Ya da Duygulara Hitap Etmesine Gre Hedef kitlenin eitim ve kltr seviyesi, beklentileri, propagandann konusu, sre gibi kstaslar erevesinde akl ya da duygular hedef alnarak propaganda yaplr. Buna gre propaganda ikiye ayrlr:

1.5.3.1.Ussal Propaganda Ussal propaganda bilimsel verilere dayanlarak yaplan propaganda trdr. Bu propagandann ierii byk lde eitli bilim dallarnn verilerinin bir sentezi biimindedir. Bilgiler daha ok rakamlar, ekil ve istatistiki verilerle iletilir, ancak eer propagandann uzun dnemli bir etkisi olmas isteniyorsa, ussal propaganda tercih edilmelidir (Keskin, 1997:15).

1.5.3.2.Duygusal Propaganda Ussal olmayan propaganda hedef kitlenin cokulu bir anda kendisine verilen her eyi muhakeme szgecinden geirmeksizin kabul edecei varsaymna dayanmaktadr. Ksa dnemde ok etkili olan bu propaganda trnde hedef kitlenin tutkularnn belirlenmesi, onu heyecanlandracak, hatta galeyana getirecek temalarn bulunmas, bu tema ierisinde verilecek mesajn sunulmas gerekmektedir (Tolan, 1985 :492).

1.5.4.Konusuna Gre Propagandann konusu; propaganda metotlar, sre, ayrlan mali kaynak, beklentiler, hedef kitle gibi konularda belirleyici etkendir. Faaliyet

38

alanlarnn snrl ya da ok geni kapsaml oluu yine propagandann konusuna gre ekillenir. Konusuna gre propaganda balk altnda ele alnabilir:

1.5.4.1.Askeri ve Ekonomik Propaganda Faaliyet alanlar ve hedefleri gz nnde bulundurularak daha dar kapsaml propaganda trleridir. Kendi askeri gcn olduundan fazla gsterirken, dmann askeri gcn kk gstermek, moral bozukluu yaratmak, savaamaz duruma getirmek iin yaplan propaganda tr askeri propagandadr. Milli bayramlardaki askeri geit trenleriyle i kamuoyu, tatbikat ve manevralara arlan yabanc misyon efleri sayesinde de d kamuoyu etkilenmeye allr. Dmann ekonomik gcn zayflatmak, retebilirliini sekteye uratrken kendi ekonomisini, alan ve reten i gcn artrmaya ynelik propagandaya da ekonomik propaganda denir (zsoy, 1998:19).

1.5.4.2.Siyasal Propaganda Propagandann en nemli muhatab kamuoyu olduundan,

propaganda en ak ve etkin biimde siyasal alanda yaplmakta, propaganda faaliyetlerini sevk ve idare etmek isteyen evrelerin banda da birinci derecede politikaclar gelmektedir. Politikaclar kamuoyunu ve kamuoyunu ekillendiren liderleri bask altnda tutmaya alrlar. Siyasal propaganda 20.yyn ilk yarsnda ortaya km olan bir olgudur. Teknolojinin geliimiyle yeni iletiim tekniklerinin ortaya kmas siyasal 1982:55). propagandann etkisini gn getike artrmtr. Siyasal propagandann en nemli dayana kitle iletiim a ve aralardr (Kazanc,

39

Siyasal propaganda; radyolar, TV. leri, sinemalar, fotoraflar, yksek tirajl basn afilerini, hitabeti, iir ve mzii, heykelcilii, btn gzel sanatlar ksacas btn iletiim imkanlarn kullanarak kitlelerin davranlarna etki edip, onlar belirli dncelere yneltir, ( Perin, 1961:10 ) seim dnemlerinde oy tercihlerini etkiler. Bir ynetim ya da siyasal bir parti tarafndan hedef kitlenin kendilerine kar olan davranlarn deitirmek iin yaptklar bu propagandann znde siyasal eylem vardr. Yaplan faaliyetlerle yeni kanaatler doar, destek ya da muhalefetler oluur (Bekta, 2002:221). Bilgi verme, ikna etme ve kamu seferberlii sonularn amalayan siyasal propaganda, zellikle parti ball zayf veya kararsz kiilerde daha etkili olmaktadr (Kalender, 2000:91). Siyasal propagandada iletiimin temel fonksiyonu bulunmaktadr. Fonksiyonlarn ilki, ortaya kan siyasal problemlerin tanmlanmasna yardmc olmas, ikincisi, bu problemlerin siyasal tartma ortamna girerek meruiyet kazanmasn salamas, ncs ise, artk tartma konusu olmaktan km, ortak bir gr birliine varlm konular gndemden drmek olarak ifade edilmektedir (zkan, 2004a:41). Bu fonksiyonlarn birincisinde siyasetiler ve medya, ikincisinde kamuoyu aratrmalar ve ncsnde yine medya n plana kmaktadr (zkan, 2004a:41). Ynetenler ve ynetilenler arasndaki etkileimi salayan siyasal iletiimde temel ama siyasal mesajlarn iletilmesidir. Bunun iin de mesajn dili ile verilecei zaman ve kanallar nem kazanmaktadr. Siyasal iletiim mesajnn verilecei zaman ve kanallar belirlenirken kamuoyunun beklentilerinin ve hedef kitlenin zelliklerinin iyice belirlenmesi gerekir. Hedef kitlenin sosyo-ekonomik durumunun belirlenmesiyle mesajlarda kullanlacak dil belirlenir. Bu almalardan sonra kanaat nderlerinden ve gndem

40

oluturma tekniinden yararlanarak kamuoyu etkilenmeye ve bylece siyasal rakiplere stnlk salanmaya allr (Aziz, 2003:37-38). Siyasal iletiimdeki aktrler, Bakanlar, hkmet, siyasal u ekilde sralanmaktadrlar: Devlet yerel ynetimler, sivil toplum

partiler,

kurulular, bask ve menfaat gruplar, medya kurulular, sivil itaatsizlik, lobicilik faaliyeti yapan gruplar, yasa d gruplar (Aziz, 2003:17, 31). Siyasal iletiimde mesaj veren bu rgtl yaplar, kamuoyu adna mesajlar hedef kitleye aktarmaktadrlar. Bu hedef kitle birden fazla olabilmektedir (Aziz, 2003:5-6).Kreselleme ile birlikte yaygnlaan siyasal iletiim, bir yandan siyasette effafln artmasn ve demokratik ikna yntemlerinin kullanlmasn salamaya balam, dier yandan da kullanlan iletiim yntem ve tekniklerinin benzemesine neden olmutur (zkan, 2004a:268). Siyasal iletiimin etkili olmas iin en nemli nokta, tekrar etme ve iletiim kurallarnn doru seimi olmaktadr (Aziz, 2003:45-48). Bunlarn yannda kaynan gvenilir olmas, ikna yeteneine sahip olmas ve mesajn ierii de siyasal iletiimin belli bal zelliklerinden saylr.

1.5.4.3.Sosyolojik Propaganda Sosyolojik propaganda ok geni bir alan kapsar ve burada ama siyasal propagandada olduu gibi belirlenemez. Sosyolojik propaganda lkedeki ounluu hedef alm olup, ounluun uzun sreli etkilenmesini gz nnde bulundurarak eitli biimlerde ifade bulmaktadr (rnein; reklm, sinema, sanat anlay, giyinme biimleri, TV dizileri) (zsoy, 1998). Sosyolojik propaganda, toplumsal ereveyi kullanarak belirli bir hayat felsefesini hedef kitleye kabul ettirmeye alr.

41

1.5.5.Propaganda Ekolleri Propaganda; gemiten gnmze dnyann farkl yerlerinde, farkl zamanlarda, farkl insanlar tarafndan kullanlsa da bu ite ilk akla gelen, ekol yaratan iki isimden bahsedilebilir: Lenin ve Hitler. Propaganday kurumsallatrarak okullarda propagandac yetitiren ve gerekler zerine propaganda yapan Lenin ile hayatn her anna propaganday sokarak bilinaltn hedef alan Hitler arasnda temelde byk farkllklar vardr.

1.5.5.1.Lenin Tr Propaganda Lenin tarafndan Bolevizmi yerletirmeyi salayan, aklc ve somut mekanizmalarn iledii bir propaganda trdr. Bu tr propagandada temel kaynak okullardr. Bu okullarda yetitirilen propagandaclar, iyerlerinde konferanslar vererek propaganda yapmaktadrlar (zkan 2004b:14-15). Lenin Tr Propagandann temelinde siyasal anlama ve parola bulunur. Siyasal anlamadan ama, egemen snflarn, iktidarlarn gerek yzlerini kitlelere ak bir ekilde gstermektir. Lenin ynetiminde yetimi bir propagandac kapitalist ynetimin ayrntda kalan btn hakszlklarn yorulup bkmadan gzler nne sererek paray btne balama abasyla dzenli bir kantlama yntemine bavurur. Parola ise iinde bulunulan zamann amacn ak, ksa ve etkileyici bir biimde dile getirmektedir. Parola propagandann kurucu ve sava yandr. Bu nedenle de parolalar kitlelerin dzeyine uygun olmaldr. Parolalar yaymak iin iki tr ajan dnlmtr; propagandaclar ve kkrtclar. Propagandac, bir tek kiiye ya da kk topluluklara birok dnce alarken, kkrtc bir tek dnceyi byk bir insan kitlesine alamaya almaktadr (Domenach, 2003:3133). Lenin Toprak ve Bar slogann kullanrken gerekten de topran paylalmasn ve savan sona erdirilmesini istemitir. Buna karn Alman

42

Gobbels Alman halknn Hristiyan uygarln savunmak iin savatn ifade etmitir. 1.5.5.2.Hitler Tr Propaganda Hitler tarafndan iktidar ele geirebilmeyi salayan irrasyonel

mekanizmalarn iledii bir propaganda trdr. Bu propagandann temelinde Pavlovun koullandrlm kpek kuram vardr. nce et, ardndan zil ile azndan salyalar aktan kpein yerini Hitler ve sembolleri olan gamal ha, Hitler selam, Hitler fotoraflar vs.ye tepki gsteren kitleler almtr ( Akarcal, 2003:42). Hitlerci propaganda akldan ziyade duygulara hitap eden, kin, nefret duygularn krkleyen yapdadr. Bu amala bilinaltna seslenilmitir. mge; aklanabilir olandan, duyulabilir olan; aklsal olandan stn tutulmutur. Hitlerci propaganda kesintisizdir. Terslik annda ortaya srlebilecek yeni aralar hazrda bekletilir. rnein i politikada terslikler olduunda Yahudi dmanl sahneye srlr. nemli olan kullanlan temalarn sk sk deitirilerek halkn harekete geirilebilmesidir. Evde, okulda, iyerinde, sokakta hemen her yerde Hitler vardr. Dolaysyla halk; bu byl insann saflarnda olmaya artlandrlmtr. Hitler tr propagandada halkn dnmesine frsat verilmez. Dnlenleri duygularyla yaamas istenir. Hitlerci propaganda halkn Hitleri sevmesini deil onun elinde bir robot olmasn istemitir (Domeneach, 2003:45). Hitlere gre propagandann ilk grevi rgte taraftar toplamaktr. Daha sonra da doktrini anlatmak ve benimsetmektir. Kavramlar topluluun anlayaca kadar basite indirgenmeli ve defalarca anlatlmal, hedef kitlenin kalbine giden yol bulunmaldr. Bu maksatla tiyatro, sinema, edebiyat, gzel

43

sanatlarn dier kollar, basn, duvar ilanlar ve sergiler kullanlmaldr (Hitler, 2002: 161,186) Bu propaganda trnde gsteriler byk nem tamaktadr. Basn, sinema ve radyonun devaml ayn eyleri yinelemesinden dolay kitle de propagandadan azami derecede etkilenmitir. Ayn zamanda Nazi Propagandasnn baar nedeni olarak imgenin aklamaya, duyulabilir olann aklsal olana stnl ne srlmtr (Akarcal, 2003:4143). Mziin propaganda amal kullanm Hitler Tr Propaganda iinde deerlendirilebilir. Cokun, neeli ya da hznl melodileri tanyan ve bunlara verilecek psikolojik tepkileri daha nceden tatm olan insanlar, bu ezgiler eiinde iletilen szel mesajlar da ayn hassasiyette kabul etmektedirler. Yani Hitlerin kulland Pavlov Modeli bir anlamda bu propaganda trnde de kullanlmtr.

1.6.PROPAGANDA TEKNKLER Propagandada btn aralar btnsellik ierisinde uyumlu bir ekilde bireye ulamak iin top yekn kullanlr. Bireyin genellikle bundan kanmas zordur. Farkl iletiim kanallar farkl propaganda tekniklerini de beraberinde getirmektedir. eklenmesine Gemiteki ramen tekniklere her geen gn temel yeni bir teknikler deiiklik propagandann doasnda

yaplmamaktadr. Propagandada en ok kullanlan teknikler unlardr (Bekta, 1996: 165167 ): Ad Takma, Sevilmeyen Bir Etiketin Kullanm: Propagandac zihinlerde kalc etki brakmak, muhataplarn olumlu ya da olumsuz ynde etkilemek iin, duygusal armlara sahip tabirler

44

kullanr. Sultan Abdlhamit iin Kzl Sultan ya da Sleyman Demirel iin oban Slo denmesi gibi. Ad takma, sz konusu dnceyi, kantlar gzden geirmeksizin reddetmemiz ve kullanlamaz kararn vermemiz iin kullanlr (Brown 1982,34). Gsterili Genelleme: Genel olarak halk arasnda iyi kabul edilen deyimler kullanlr. rnein gvencesi yasas olarak nitelenen bir yasa tasarsn kanun haline getirmek gibi. Gsterili genellemede sz konusu eyi kantlar gzden geirmeksizin kabullendirmek ve onaylatmak hedeflenir. Transfer: Sayg duyulan, deer verilen semboller kullanlr. Transfer, arm yoluyla hayranlk duyurmay amalar. Marlboro reklmndaki kovboylar sertliklerini ve erkeke imajlarn sigaraya ve bu sigaray ien insanlara tamak iin tasarlanmtr. Seme: Propagandac her eyi sylemektense amacna uygun olan sylemeyi yeler. Hedefin duymak istediini seer. Eer hedef inatysa propagandac; fedakrlk yapar ve kendi dncelerinden taviz veriyormu imajyla hedefi yumuatr ve ona yaklar. Bir propagandac hedefi kendine yakn hissettirebilmise, i yar yarya hallolmu demektir (zsoy, 1998:165). Halktan Biri: zleyicilere ayn gruptan olan, ortalama bir kii olduu vurgulanr. rnein, ailesi ile birlikte yemek yiyen veya ocuklaryla balk tutan adam imaj aile erkei olma vurgusunu ierir. Kt Derme: Kt derme bir pozisyonu destekleyen tartma ve kantlar semek ve bu pozisyonu desteklemeyen tartma ve kantlar grmezden gelmektir. Propagandac sadece iine yarayan olgu ve fikirleri seer.

45

Herkes Yapyor: Propagandaya konu nesneyi herkesin yaptn ifade ederek hedef kitleyi istenilen ynde davranmas hususunda rahatlatr. Israrc Olma: Hedef zerinde bkmadan usanmadan yinelenen mesajlar mutlaka etkisini gsterecektir. Anahtar kelime ve sloganlar kullanarak tekrarlar yaplabilir. nsanlar tekrarndan bktklar eylerden kurtulmak iin bile olsa, geici ilgi duyma ve deneyelim de bir grelim deme eilimi gsterirler (zsoy, 1998:163) ddia: Propagandacnn ii madalyonun tek yzyledir. Tartmaya girmez. zgr dnceyi ve sorgulamay kastl olarak snrl tutar. Tartma gibi bir lks yoktur (Brown, 1982:35). Yalan: nsanlar kandrmaya alan propagandacnn en byk sermayesi yalan olmutur. Ne kadar ve nasl yalan sylenmesi gerektiini hedef kitlenin propaganda konusu hakkndaki bilgisi oluturur (zsoy,1998:65). Zaman: Mesajn en uygun zamanda verilmesi mesajn etkisini artrabilecei gibi emek ve masrafn da az harcanmasn salar. yi bir propagandac zaman kuralna riayet eder. Devamllk: nsanlarn zihinlerinde odaklanm grleri bir hamlede karp atmak zordur. Uzun bir zaman ve sabr ister. Propagandada devamllk esastr. Propagandadan sonu alnmak isteniyorsa sabrl olunmaldr ( zsoy, 1998:171).

KNC BLM SANATSAL AMACININ DIINDA MZN KULLANIMI

2.1. GENEL OLARAK MZK Duygular ve dnceleri anlatmak iin sesleri melodi, armoni ve polifoni gibi biimlerde dzenleme sanat ve bu tarzla dzenlenmi seslerle meydana gelen eserlerin okunmas veya alnmasna mzik denir (Uan, 1994 :11). Mzik, en ksa ekliyle duygularn dilidir. Kabuk deil, zdr. Mzik bir acy, tasay ya da sevinci anlatmaz. Zira bunlarn kendisidir mzik. Herhangi birinin akn tutkusunu anlatmaz, anlatlan akn, zlemin kendisidir. Bu anlatm mziin kendine zg temel niteliklerinden kaynaklanr ve her dile yabanc olan hibir dille ifade edilemeyen saysz dnceyi ve edimleri ierir (Pamir 1989:176). Gemite sadece melodi ve ritimden oluan mzik, iir ve dans ile de kullanlm ve bu haliyle doay egemenlik altna almann bir yolu saylmtr. Boyanma, maskeler, ara gere ve silahlar gerei aramann arac olmutur. Doa zerinde hkimiyet kurmakla balantl by zayflam, mzik, iir ve dans devam etmitir. Mziin geliimi toplumsal gelimeyle paralel olmutur. nsanlar toplumsal yaantlarnda birbirleriyle ve doayla ilikiye girmiler, bu iliki zamanla ilerlemi ve zenginlemitir. Olaylar, olgular farkl boyutlaryla alglanmaya balamtr. Sesin kendine zg boyutu da bu ortamda kefedilip zenginlemi, sesin renk, tn gibi zellikleri derinlemitir. Mzikteki gelimeler arttka sesin fiziksel zelliinin derinliine inilmitir. Sesin her bir zelliine bir anlam yklenmitir. Bu anlamlar bir sembole

47

dnmtr. Soyut sembol, somutun simgesi olmutur. Notalar bu simgelerin addr (Kaygusuz, 2004:50). Mzik bir btndr, kompozisyondur. Bu btn oluturan eler ise ses, ritim, melodi ve armonidir. Ses; akustik bir dalgann dourduu iitme duygusuna verilen addr. Cisimlerin titremesinden meydana gelen fiziksel bir olaydr (Szen 2003:1) Mzikal sesi doadaki dier seslerden ayran estetik temele dayal belirli ses birleimleri olmasdr ( Uan,1994:10). Beynimizde bir mzik duygusu uyandrabilmek iin eitli frekanslardaki seslerin ard ardna iitilmesi gerekmektedir. Bu durum da mzii dier seslerden farkl klmaktadr. Ritim; sesin sre zellii ile ilgilidir. Biri vurgulu olmak zere en az iki sesin ard ardna gelmesiyle oluur. Sz, armoni, hz gibi eler bulunsa bile ritim ynnden btnlk gstermeyen bir yapt kulaa ho gelmemektedir. Ritim mziin iskeletidir. Farkl uluslarda farkl ritim biimleri olabilirken ayn ulus eitli mzik trlerinde de farkllk gsterebilir (zgr ve Aydoan, 2002:26). Melodi; fiziksel olarak ard ardna gelen sesler arasnda bir anlam olumasn salayan zdr. Herhangi bir diziyi melodi yapan onu oluturan sesler arasndaki gerilimin niteliidir. Melodideki dier unsurlar denge ve seslerin kuvvetli ya da hafif okunuudur. Bunlarn yerinde kullanm ile melodi anlam kazanmaktadr. Mzik dilinde uyumlarn yaplarn ve aralarndaki ilikileri konu alan estetik yapya da armoni denir. Bir bakma melodinin giysisidir. Esas sese elik eden teki sesler onunla ya da kendi arasnda akor dizileri oluturmaktadr. Armoninin temel esi olarak dnlen akorlar bu seslerin birleimleridir ( Mzik ansiklopedisi 1985:97,285) Armoni, akla bal olarak geliir. Armonide en nemli nokta ise uyumdur. Eski alarda dans ve iirle birlikte bir tapnma arac olan mzik, Antik Yunanda ahlaki bir deer olarak grlmtr. Bu dnemde mzik; ahlakl genler yetitirmek ve onlar erdemli klmak iin kullanlmtr. Ortaada ise

48

ahlak, yerini dine brakmtr. Mziin dini yaymak ve yceltmek gibi bir ilevi olmutur. Rnesansla beraber duygu kavram mzii etkilemi, mzik tutkularn kayna olmutur (Kaygusuz 2004:51). Mzik, bir sanat dal olmasnn yannda ok farkl ilevlere de sahiptir. Buna gre mzik; bireysel ynyle insanlarn i dnyasn zenginletiren, toplumsal ynyle bireyleri kaynatran, kltrel ynyle gelenekselden adaa mzikal birikimi tayan bir yapdadr. Ekonomik ynyle de i dnyasnda nemli bir yere sahiptir. Ayrca hem bir eitim arac hem de bir eitim alandr ( zgr ve Aydoan 2002:2). Mziin gcn anlamak iin ilevselliine bakmakta fayda vardr. Buna gre mzik: Din, eitim, askerlik, bale gibi ok farkl alanlarda kullanlabilir. Sinema, reklm gibi i kollarnn tesirini artrr. Kullanlan farkl enstrmanlar anlatma g katar. Dinleme, izleme, tketim meknlar ok genitir. Evde, arabada, konser salonunda, dada ksacas istenilen her yerde dinlenilebilir. ok farkl teknolojik aralardan istifade edilebilir. ( TV, CD alar, radyo vs. gibi) Szlerle birleerek daha derin bir anlam yakalayabilir. Duyulara hitap eder. Her trden insan etkiler. Evrensel bir dili vardr. Direkt ve annda iliki kurar. Mzik dinlemiyorum veya mzikten holanmyorum diyen insan yok gibidir ( Kaygusuz, 2004:49). Mziin, insan psikolojik ve fizyolojik anlamda etkiliyor olabilmesinin en byk nedeni direkt olarak duyum ve bilinle ilgili davranlarmzn merkezi olan beyni etkilemesindendir. Zira mziin duygusal etkileri beyindeki limbik sistemde toplanr. Bu sistem, beyindeki davran ve heyecanlarmz, temel biyolojik drtlerimizi, belleimizi ve renmeyle ilgili sinirsel yaplar ierir. Sevin, keder, heyecan gibi duygu ve davranlarmz

49

etkileyerek onlar ynlendiren eitli olaylar, beyindeki limbik sistem organizasyonuna uyarak yaammzda deer kazanmaktadr. Bu nedenle etkileme gc olan mzikal bir eser, limbik sistemin bu zelliklerini harekete geirerek, bireyin motivasyonunda ve davranlarnda deiiklik meydana getirebilmektedir (Altnlek, 2001). Gemiten gnmze insanlk, mziin gcnn farknda olmu ve bunu ok eitli alanlarda kullanmtr. Burada, mziin gcne olan inan, mziin farkl alanlardaki kullanmndan rneklerle irdelenecektir.

2.1.1.Baz Filozoflarn Deerlendirmelerine Gre Mzik Birok byk filozof, mziin gc hakkndaki grlerini dile getirmitir. Mziin sanatsal yanndan baka bir g ve etkileme arac olarak kullanldna dair kantlar sunmular, mziin insan karakteri ve morali zerindeki etkilerini vurgulamlardr. nsan moralini belirlemede etkin bir g olan mzik, Plato, Aristo ve Konfyusun ifadeleriyle deerlendirilecektir.

2.1.1.1.Plato Yunan filozof Plato, mziin duygular sadece geici olarak

etkilemediini, karakter zerinde kalc etkisi olduunu savunmutur. Mzik ve sanat tamamen profesyonel askerlerin eitiminden yola klarak ele alnm ve mziin karakter, moral ve estetik deerlendirme eitiminde nasl uygulanmas gerektii tartlmtr. Platoya gre Makam ve melodik zellikleri sayesinde mzik, sert askerlerin yetitirilmesinde eitim amal kullanlmaldr. Silahsz vatandalara vahice davranmayacak kadar kltrl ve deneyimli; ehrin dmanlaryla savaamayacak kadar tatl yemek ve mzikle yumuamam askerler (Plato, 1971:70). Platonun bak as, mziin karakteri olumlu ve olumsuz olarak etkileyen bir g olduu

50

ynndedir. Plato, mziin askerler zerindeki olumsuz etkileriyle mcadele etmek iin kat bir sansr uygulanmasn nermitir. Bu sansrle balantl olarak, Plato gen beyinlerin eitiminde cesur insan karakterine uygun olan Dorian ve Phrygian modlarn kullanmn yasaklamtr. Plato mziin gc konusunda o kadar ciddidir ki, ehri msrifliklerden ve pisliklerden korumak iin yapt tavsiyeler arasnda ritim nerileri de vardr. O, ritim ve armoninin insann kalbinde ok derinlere nfuz ederek ok kuvvetli bir ekilde insan ele geirdiini, mzikle insanlarn iyi ve kty ayrt ettiklerini syler (Plato 1971:95). Plato, mziin negatif gcnden etkilenmemek iin mzikal modlarnn dndaki

yeniliklerden kanlmas gerektiini savunmutur. Bunu gerekletirmek iin mziin sadece devlet kontrolnde yaplarak yasalara saygl vatandalar pozitif ynde etkilemesi hedeflenmitir (Scott 1969:39). Yasalar II Kitabnda Msr, mzisyenleri Mzik modelleri zerinde yenilik yapmalarn ya da geleneksel standartlarn dnda bir ekilde elendirmeyi yasakladklar iin vmektedir ve yasak hem sanat hem de mzik iin, her branta srmektedir (Plato,1971:33-34). O gnk kanunlar bize mziin davranlar zerindeki etkisinin kanunlar kadar etkili olduunu, dolaysyla mziin hukukun bir paras olduunu gstermektedir. Mziin keyif veren ynn ok az dnp, moral fonksiyonunu vgyle vurgulayan Plato, mzie snrlama getirilmesi konusunda grlerinde yalnz deildir. Dier Yunan filozoflar da mziin duygusal ve

Phrgian: Porte zerinde deitirici iaret almadan r notasndan balayp tekrar r notasnda biten dizi Dorian : Porte zerinde deitirici iaret almadan miden balayp mide biten dizi.

51

etik etkilerinden bahsetmilerdir. Bu konu Aristonun yazlarnda da aka grlmektedir.

2.1.1.2.Aristo Aristo mzii; eitime destek salayan, bo zaman faydal hale getiren ok ynl bir g olarak grr. Mzii eitimin temel talarndan biri olarak deerlendirmitir. Duygular, belirgin olarak ifade hususunda hibir eyi ritim ve ark syleme kadar kuvvetli bulmadndan mziin mutlaka ocuklarn eitiminde kullanlmas gerektiini savunmutur (Ynetken, 1952: 1). Plato gibi o da, mziin olumlu ve olumsuz etkilere sahip olduunu dndnden modlarn sansrne inanr. Platoyu da Phrygian modunu savunduu iin eletirmitir. O, Dorian modunun ruh hali zerinde daha etkili olduunu iddia eder (Mountford&Winnington-Ingram 1984:67). Ona gre mzik ister sadece bir alg ile yaplsn, ister yan sra ark sylensin, en ho ve en zevkli eylerden biridir. yle ki, ocuklara retilmesi gerektii yalnzca bu olgudan kartlabilir. Dinlenilen mziin insanlarda sahiden duygusal bir deiiklik yaratmas, bunun bir belirtisidir. Plato mziin ahlaki ynyle ilgili olarak yle der: Mzikte ahlaki nitelikler vardr. Duyulan melodiler bunlar temsil eder. Byle olduu besbellidir, nk bir kere, makamlar ya da uyumlar arasnda doal ayrlk vardr. Bunlar dinleyenlerde farkl tepkiler yaratrlar, hepsi ayn ynde etkilemez. Ayn ey, eitli ritim trleri iin de dorudur. Bazlarnn durultucu bir etkisi vardr, bazlarnn ise denge bozucu. Btn bunlardan mziin gerekten belli zihin halleri yaratma gc olduu anlalyor, bu doruysa o zaman belli

52

ki, eitime uygulamal, genler mzik eitimi grmeli ve mzikle eitilmelidir " (Aristotales, 1975: 239-241). Mziin gcne olan inan byk inli filozof Konfyusun yazlarnda da grlmektedir. 2.1.1.3.Konfyus Btn inli filozoflar mzii eitim ve tedavi gcne sahip olarak grmlerdir. Liderlik, toplumun ruh hali ve moral, mzikle ilikilendirilmi ve onun insan zerindeki etkilerini deerlendirmilerdir. En byk inli filozoflardan olan Konfys, mziin ierisinde onu hayatn en nemli eylerinden biri yapan ve iyi ile kt g verme potansiyeli olan gizli bir anlam olduunu savunur. Yazlarnda, mziin kolektif dnceyi etkileyebileceini dolaysyla insann, mziin negatif ve pozitif etkileri konusunda uyarlmas gerektiini belirtmitir. O, insanlarn amanlarn ve byclerin dans ve mziklerinde bulunan mziin kt etkisini deil, duygular saflatrp harmonize eden etkisini hissetmelerini istemitir. Kendisi Shao arksn dinledikten sonra ok olumsuz etkilendiini ve 3 ay yemein tadn bile alamadn belirtmitir (Tame, 1988:17). Birok inli filozof mziin devlet ve vatandalara faydasn kantlamak iin mzik zerinde aratrma yapmaya ynlendirilmilerdir. Filozoflarn yazlarnn ou hkmdarlarn dncelerini aka etkilemi ve Konfys tarafndan bulunan Konfyizm 2000 yl boyunca inlilerin yaad hayat temsil etmitir. Ksacas mzik in kltrnde hayati bir rol oynamtr (Perris, 1985:126) 2.1.2.Gemi Uygarlklarda Mzik ou antik uygarlk, tm mziklerin kalbinde yatan doal gcn

insanlar olumlu ya da olumsuz ynde etkileyebileceinin farkna varmtr. in, Yunan ve Trk Uygarlklarna deinilecektir.

53

2.1.2.1.Eski inde Mzik Mziin gcn fark etmede en erken davranan uygarlklardan birisi indir. sann doumundan ok nce in, bugn bilinen en detayl ve byleyici mzik filozoflarna sahiptir (Tame 1988:33). Eski ine gre mziin insanlar ve uygarlklar zerine zel etkiler yapan kutsal bir gc vardr. Eski zamanlarn altn anda imparatorluk yapm efsanevi Yu Tu Shunun icraatlar buna en byk delildir. Shun, her yln ikinci ay boyunca sorunlar olup olmadn grmek iin lkesini dolap blgelerin moral ve davranlarn tespit maksatl mzii kullanmtr. Shun, gezdii blgelerde kullanlan alglarn tnlarn, akort ayarlarn tespit ettirir, saraya dnnce de bu enstrmanlarn Antik in Mzii Cetvelindeki notalarla uyumluluunu denetlerdi. Bylelikle ziyaret ettii blgelerdeki halk arklarnn tonlarn, blgeler aras akort farkllklarn sk bir ekilde takip ederek akordun derhal dzeltilip her yerde tek tip hale getirilmesini emretmitir. Aksi halde blgelerin birlikteliklerini ve uyumlarn kaybederek aralarnda kavgalarn kabileceini kanlmaz bir son olarak grmtr. O, mzii hkmetinin etkinliinin llmesinde ve halknn huzurunun salanmasnda amaz bir ayna olarak dnmtr (Tame 1988:15-16). 9.yy.da bilinmektedir. Han Hanedann kurulmas ile (M..206) lkeyi istikrar iine sokmaya alan hkmet, 1911 Devrimine kadar Konfyizmi inin resmi ideolojisi olarak kabul etmitir. mparator Han Wudi (M.. 156-87), Konfys mzik felsefesine dayanan lkeyi mzikle kontrol savunmu, dier ilerin yannda melodi, ark sz ve doru ritim arivlerini oluturmakla grevli mzik brosunu kurmutur. Bu bro mzik hakkndaki tutucu fikirlerle bestekrlar ve arkclar kstlam, dolaysyla 1911de mzik brosu inde mahkeme trenlerinde mparatorlarn ihtiamn

temsilen 900den fazla mzisyenin propaganda maksatl mzik yapt

54

kene kadar in Mzii, Avrupa Mziinden ok az etkilenmitir (Cowell, 1948:10). 2.1.2.2.Eski Yunanda Mzik Btn etkileyebilecek byk Yunan Filozoflar bir uygarl szmasna olumsuz kar ynde

mziin

zihinlere

sinsice

ikazlarda

bulunmulardr. Mziin gcne olan bu inan o kadar sanatsal tutuculuklara yol amtr ki Sparta ve Atinada baz yeniliki mzisyenlerin enstrmanlar yok ettirilmitir. Yunan bestekr ve arkc Timoteusun eserleri yenilikler yznden saldrya uramtr. Yunan mziindeki yenilikler devam etmi ama sonuta Platonun mziin gcn insanlarn iyilii iin kullanma nerileri nemsenmemitir (Tame 1988:189). Tame (1988:189), mziin Antik Yunann kne ve ardndan da Roma mparatorluunun ykseliine neden olduu grndedir. O, Yunan Uygarl iinde ykc mziin gcnden bahseder. Mzik, sadece birka ylda kitlelere ulaarak yaygn bir poplariteye ve gce erimitir. Mziin Yunan toplumundaki olumsuz etkisi felsefe, siyaset, ahlaki deerler ve yaam tarzlarnda meydana getirdii tahribatlarn llmesiyle anlalabilir. (Tame 1988:189) diyerek bir uygarln kne k tutmutur.

2.1.2.3.Eski Trklerde Mzik Eski Trklerde mzik ncelikle tedavi ve rehabilitasyon maksatl kullanlmtr. amanizmin din olarak yaand Orta Asyada amanlar tarafndan mziin tedavi amacyla kullanld bilinmektedir. Davul alarak ruhlar hkm altna alan aman, llerle, eytanlarla, cin ve perilerle irtibat kurarak hastalara ifa datmtr. Daha sonra bu i Altay, Kagar, Krgz Trklerinde Baks adn alan hekimlerce yaplmtr. Baks, seans sresince

55

mzik, iir, taklit ve dans sanatkr bir biimde birletirerek hastay iyiletirmeye almtr. Trans halinde yapt dansn zellikle iyiletirici bir gce sahip olduuna inanlmtr (Gven, 1993:10 ). Kl kopuz ve dombra alglar eliinde yaplan bu dans stres, depresyon, halsizlik, kas spazmlar, kirelenme ve romatizma gibi rahatszlklar iin son derece faydal ve etkili bir tedavi yntemidir. Tedaviyi baarya ulatran etkenler, kan dolamnn artmas, beyine oksijen tayan kanallarn rahatlamas, stres ve depresyonun omuzlara bindirdii yklerin dalmas ve doay taklit ederek insann saln yeniden kazanmasdr (Tmata, 2007) slam Medeniyeti tarihinde ise zelikle Sufiler mzikle uramtr. Sufiler, akl ve sinir hastalklarnn mzik ile tedavi edildiinden bahsetmilerdir. Bu dnemde yaam byk Trk-slam limleri ve hekimleri Zekeriya Er-Razi, Farabi ve bn Sina mzikle tedaviyi, bilhassa mziin psiik hastalklarn tedavisinde kullanlmasn bilimsel esaslara oturtmulardr. 18. yy. Osmanl Hekimbas Hasan Efendi, bni Sinadan etkilenerek yazd Emraz- Ruhaniyeyi Negama- Musikiye adl eserinde; hangi makamn hangi ocuk hastalna iyi geldiini ifade etmitir ( Ak, 1997:129 ). Trkler; mzii tedavi edici zelliinin yan sra savalarda dman etkilemek iin de kullanmlardr. Trk sava tekniinin vazgeilmez unsuru olan askeri mziin amac, ok uzaklardan duyulan ve gitgide yaklaan gk grltsne benzer yabanc, deiik bir mzik sesiyle dmann moralini bozup savaacak g brakmamak, dman teslim almak suretiyle harbi en ksa zamanda bitirmek ve bylece bir bakma insan kymn nlemektir. Bu maksatla tekil edilen mehter, dnyann ilk ve en eski askeri bandosudur. Mehtere ilk olarak Orhun Kitabelerinde rastlanmaktadr. Bu Kitabelerde Kbrge ve Tu olarak anlatlan askeri bandonun, Hakanlarn huzurunda mzik yapt anlatlr. O zamanlarda ks, davul, zil ve nay-i Trk adndaki sazlardan oluan Tu lar, savalarda ve zel gnlerde mzik yapmlardr. Ayrca Tu Trklerde hkimiyetin de sembol olmutur.

56

Trk

slam

devletlerinde

hkmdarlk

alametlerinden biri olan

mehterhane Osmanl Devletine Anadolu Seluklularndan gemitir. Seluklu Sultan III. Aleddin Keykubat, Osman Gaziye 1299da beylik alameti olarak sancak ile beraber davul vs. de gnderir. Yani mehter etkileyici mzikal ynnn yan sra tarihsel balar hatrlatmas, beylikten devlet olmaya gei srecinin sembol olmasndan dolay farkl bir misyonu da stlenmitir. Mehterdeki enstrmanlar mzik aleti olmaktan te devlet olmann, bamszln da sembolydler. 16 ve 17. yy.larda mehterbann emrinde yaklak 1200 kadar mehter vardr. Padiahn emrinde bulunan tabl- alem mehterlerinin says da 187 ila 237 arasndadr. mparatorluun stratejik blgelerindeki 50 kadar kalede mehter takm bulunmaktadr. Kalelerde dmanla ve lmle burun buruna yaayan eratn moralini yksek tutmak, motivasyonu artrmak iin mehter kullanlmtr. Kalede mehter alnrken gzetleme grevindeki eratn duyabilmesi iin ou zaman mehter kuleleri yaplmtr. Mehter takm her gn padiahn bulunduu yerde; yani padiah seferde ise adrn nnde, deilse saraydaki muayyen yerinde ikindi namazsndan sonra nevbet vururdu. Bundan baka yats namazndan sonra fasl mehter alnp padiaha dua edilir, sabaha kar divan halkn namaza kaldrmak iin yeniden nevbet vurulurdu. Ayrca, Yedikule, Eyp, Kasmpaa, Galata, Tophane, Beikta, Anadoluhisar, skdar ve Kz Kulesinde de ayn saatlerde mehter alnrd (Mehter Tarihi, 2007). letiim imknlarnn gnmzle kyaslanamayaca bir ortamda belirli zaman aralklaryla, en uzak noktalara kadar mehter alnmas propaganda ieriklidir. Zira mehtere yklenen anlam ve mehterin szel ierii gz nnde bulundurulduunda alnan her mehterde gaz, birlik beraberlik, devletin devamll, tebaa-hkmdar ilikileriyle beraber tarihsel balarn hatrlatlmas da hedeflenmitir. Mehter, bir anlamda Osmanlnn kurulu amacnn ksa tekrardr.

57

Hkmdara mahsus mehterhanenin on iki katl olmas, yani her aletten on iki tane bulunmas, dierlerinin ise, alnd yerin seviyesine gre yedi veya dokuz katl olmas, padiah sefere gittiinde mehter takmnn iki misline karlmas, padiah mehterhanesinin saltanat sancaklarnn altnda durup almas (ki bu savata korkuyu yenmek birlik ve beraberlii hissettirmek, bakomutann da sava meydannda, askerlerinin yannda olduunu hissettirmesi asndan nemlidir), kslerin yalnz padiahlarn mehterhanelerinde bulunmas, sefer esnasnda nce padiahn, yoksa serdarn mehterhanesi ve sonra tulu paalarn, yani vezirlerin, daha sonra ikier tulularn (beylerbeylerinin) mehterhanelerinin alnmas basit trensel ayrntlar olmaktan te, tebaa zerindeki etkileri asndan detayl dnlm psikolojik harp tekniklerindendir. Muharebe zamannda dmana yaklald zaman mehterin sesinin arttrlp, bu srada davul alanlarca Yektir Allah yek diye barlmas dmana korku salarken, lme yaklald bir anda Allahn adnn anlmas savaan askerler iin de cesaret artrc bir fonksiyon ifa etmitir. Sonu olarak mehter; askeri cesaretlendirmek, lm korkusunu unutturmak, dman korkutup endieye sevk etmek maksadyla savata dmana kar, barta da padiahn ahsnda devletin varln, gcn halka hissettirmek maksadyla da lkenin en cra kelerinde uzun yllar kullanlmtr. Bunda mehterin szel ve mzikal ierii kadar, mehtere atfedilen tarihi deerlerin de etkisi olmutur (Akad, 2005:45-48). 2.1.3.Yasakl Mzikler: Vodoo ve Caz Mziin ykc etkisinin somut rnekleri caz ve vodoo mziklerinde grlebilir. Caz mziinin kkeni Zenci Amerikallarn kark mzik geleneklerine dayandndan vodoo ve caz birlikte ele alnabilir. Gemi dnemlerde caz ve vodoo mziklerinin yasaklanm olmas bu mziklerin tehlikeli glerinin olduunun bir kantdr.

58

Kle ticareti boyunca, vodoo mzii Atlantik Okyanusunu geip Karayipler ile ABDde kk salmtr. Bu tr mziin alnmasna kar karlan kanunlar 1619a dayanmasna ramen pek az etkili olmutur. 1835 itibariyle siyahlarn New Orleansta vodoo gsterileri yapmak ve ark sylemek iin toplandklar bilinmektedir (Olsen&Sheehy 1998:795). Bu mzik kt amal olup, baka birisinin yaamna zarar vermek iin yaplr. eytani ayin ve seks lemlerine ritmik elik etmede bu mzik kullanlr. ounlukla davullarla ira edilen bu mziin gc ritminde bulunur. oklu ritimleri, yekpare bir btn oluturmaktansa, birbiriyle atan belli bir tr iinde alnr. Vodoo ritimlerinde eitim grm batl bir mzisyen kula iin bile fark edilemeyecek kadar sakl nanslar, aslnda ou by gcnn kaynadr. Bu mzik yle ykc bir g olarak dnlmtr ki, ayin ve mzikal ibadetler, zellikle davul almak, 1930lara kadar Haitide yasaklanmtr. Hatta davul yakmak gibi daha sert tedbirler alnmtr (Tame 1988:190). Cazn gcnn alglanmas ise pek ok kiinin, caz ahlaki knt kayna olarak grmesinde yatar. 22 Haziran 1922 tarihli New York Americandaki bir makale knt nedeni olarak alr: Ilionis Gzlem Kuruluuna gre, ahlaki felaket yzlerce gen Amerikan kzna patolojik, sinir bozucu, cinsel arml caz orkestralar yoluyla ulamaktadr. Bu kurulu temsilcileri, yalnzca ikagoda iki yl ierisinde bin kadar gen kzn caz mziinin kucana dtn tespit etmitir. Gen kzlar, modern dansa elik eden bu garip, sinsi, nevrotik mziin kurbanlardrlar. (aktaran Tame 1988:194) caz mziini ahlaki

59

Cazn

insanlar

duygusal

olarak

ynlendirip

bir

tehdit

olarak

alglanmas Amerikann Gneyine dayandrlabilir. Gney Amerikadaki, Ku Klux Klan yeleri genliklerinin caz mziinden etkilenme ihtimaline kar alarma gemiler, bu tr mziin tehlikeleri karsnda insanlar uyarmak iin her yere afiler asp radyo istasyonlarnn caz ve rock almay brakmalar iin bask uygulamlardr. kinci Dnya Sava boyunca, Nazi Almanyas da tm modern mzik trleriyle beraber caz ve atonaliteyi de ihtilal ve zgr dnce koktuklar ve aryan olmadklar gerekesiyle yasaklamtr (Perris, 1985:55). 2.1.4.Mziin Etkileri Mzik, insan; kalp atlar, kan basnc, nefes temposu gibi fiziksel anlamda ve oluturduu ruh haliyle de psikolojik anlamda etkiler. Zaten bir propaganda arac olarak mzii deerli klan da bu iki etkiyi ayn anda yapabilmesindendir. Fizyolojik anlamda uyarlan beden istenilen ruh haline kolaylkla girebilmektedir.

2.1.4.1.Fizyolojik Etkileri Mzik aletleri sinir sistemimizi etkilemektedir. Yksek veya alak ses, bir sinirsel gerilim veya geveme eklinde etki gsterebilir. Ar hz veya ses younluu sinirlerin ar uyarlmasna neden olabilmekte ve bu da fiziksel arl bir durum oluturabilmektedir. Yaklak, 70-80 desibel zerine kan titreimler eitli rahatszlklara rnein; kulak ars, sinir hcreleri rahatszlklar ve psiik rahatszlklara neden olmaktadr. Mzik karsnda verilen baz fiziksel karlklarn kendiliinden kontrolsz reflekslerden olutuu bilinmektedir. rnein; mzik dinlerken aniden hzlanan bir pasaj srasnda nefes al verii de hzlanr. Ara iinde yksek sesle mzik dinlenirken reflekslerin zayflamas da mziin bu trden etkileri yzndendir. Gnmz teknolojisinde mziin insan bedeni

60

zerindeki etkisi vcudun verdii reaksiyon, kan basnc, metabolizma ve beyin dalgalar grafii gibi somut llerle llebilmektedir (Feder & Feder 1981:132). Mziin duygusal etkileri hafif de olsa, belirli fizyolojik cevaplara neden olmaktadr. rnein, kan dolamnda veya nefes alma srecindeki deiiklikler bu trdendir. Mziin ritmi kas faaliyetlerini ve bedensel hareketleri uyarmaktadr. Belirli ilkel danslar rnein; sava danslar fiziksel enerjiyi arttrmada kullanlmaktadr (Altnlek, 2001). Bu yzden mehter mzii dinlenirken ritim, kan dolamn etkileyen sinir merkezleri zerinde etkisini gsterir. Keskin ve grltl olan bu mziin icras kan dolamn hissedilir derecede artrr. Gzler daha parlak olur, yze kan gelir. Vcudun tm elde olmakszn bir titreme hisseder, kan basnc aralklarla ykselme ve alalma yapar. Kan dolamnn deiiklii sesin yksekliine, iddetine ve perdesine bal olmakla beraber kiilikler ve zellikle insanlarn milliyeti byk rol oynar. Zira Trkler zerinde etkileri farkl ekilde hissedilen mehter bir Amerikal iin ayn eyleri hissettirmeyebilir ( Ak, 1997: 38).

2.1.4.2.Psikolojik Etkileri Mziin insan zerindeki en byk etkisi oluturduu ruh halidir. Dinlenilen mzik trne gre insanlar karamsar ya da neeli, hrn ya da barl, itaatkr ya da isyankr, tek dze ya da yaratc, rkek ya da atlgan gibi deiik ruh hallerine sokan mziin bu yn gnmz dnyasnda son derece profesyonelce kullanlmaktadr. Reklmlar bunun en byk kantdr. Grntyle beraber verilen mzik sayesinde reklmlar hatrda kalmakta, rne kar duyulan sempati mzikle pekitirilmektedir (Odaba ve Oyman, 2003:11 ).

61

Keza modern insan haberlerde sporla ilgili yorumlar duymaktan ok o srada alnmakta olan mziin ritminden daha baskn bir ekilde etkilenmektedir. Mziin etkisini daha sessiz film zamannda anlam olan film yapmclar, seyircinin ekrandaki olaya tepkilerini mzik ile ynlendirmilerdir. Ekrana bakmadan, sadece filmin mziine kulak vererek, ekranda olanlar kolaylkla takip etmek, daima mmkn olmutur. Mziin sakinletirici/telalandrc ynn kullanan San

Franciscodaki bir talyan Restoran sahibi, mteri kontrolnde mzikten faydalandn ifade eder. Buna gre akam 18de ve gece 21de iki servis verilen bu restoranda yemek esnasnda mterilerin huzur iinde olmas ve uzun saatler masa banda oturmalarn salamak iin; bir piyanist, kemanc ve viyolonselciden oluan trio mzik yapmaktadr. Birinci servisin mterisi fazla olduu zaman trio, talyan poller mziinden, Strauss valslerine dnerek mterilerin bir an evvel yemeklerini bitirip kalkmalarn salamaktadr. Yine yaplan aratrmalar Mozart ve Vivaldi gibi dengeli bestecilere ait mziin uygun volmde ve fonda alndnda, konsantrasyon srecini uzattn, barok mziin ise, bir metin ezberlemede ve yabanc dil reniminde byk faydalar saladn gstermektedir. yerlerindeki fon mzii iin tek dzeliini unutturduundan verimi % 25e kadar artrabilmektedir. kinci Dnya Savanda ngilterede fabrika iileri iin zel hazrlanm alrken Mzik adl radyo programlarnda alnan hafif, neeli klasiklerden herkesin bildii ve szleri umut dolu arklarla bayan iilerin, uzun saatler almalar, cephedeki erkeklerini dnmemeleri ve imal ettiklerinin ldrc silahlar olduunu dnmemeleri de yine mzikle salanmtr ( Tamer, 2000:11-12). Ancak oluturulan ruh halinde ( mood ) mziin makam, dinlenilen zaman, kiilik, milliyet gibi zellikler belirleyici faktrlerdir. rnein rast makam insana nee verirken kuek makam hzn verir. Klasik mzik

62

rahatlatp, gevetirken Gney Afrika kkenli mzikler tahrik edip harekete geiricidir. Hseyni makam sabah vaktinde, Irak makam akamzeri etkilidir. Trkler uak makamndan etkilenirken, Rumlar buselik makamndan daha ok etkilenmitir ( Yiitba,1972:34 ).

2.2.DNYADA MZN PROPAGANDA AMALI KULLANIMI Etkileyici iletiimin temel amac gnderilen mesajlar ve alcya sunulan ierikle hedef kitlenin dnce ve davranlarnda deerler dzeyinde bir deiiklik yapmaktr. kna srecinde ikna edici mesajn amac bir szce olumlu ya da olumsuz bir tepki verilmesini salayarak renmeyi salamaktr. (zerkan, 1997:1) Bu maksatla gnderilen etkileyici bir mesaj ncelikle alcnn dikkat eiinden geebilmeli, ikinci olarak da iletilen mesajlar, ayn dnyann atmaya dmeden anlaabilen iki insan olarak anlamlar bozulmadan aktarlabilmelidir. yaamamaldr. Bu adan yaklaldnda mzik, bilinen kullanmnn dnda , ikna amal iletiim iin ok etkili bir aratr. nsan ruhunda yaratt tarifsiz duygularla, iletiime kapal insanlar dahi bir yerlerinden yakalayarak dikkatlerini ekebilmeyi baaran bu ara, grevini iki ekilde yerine getirmektedir: Birincisi hem szel hem de melodik anlamda mziin kendisi mesaj ierii tamaktadr. Yani ileti; mzikal rnn bizzat kendisidir. kincisi ise mzik, iletilmek istenen mesajlar iin kanca vazifesi grmekte, alcnn mesajla buluturulmasnda etkin rol oynamaktadr. Bu, mesajlarn hedef kitle zerindeki etkisini artrmak eklinde olabilecei gibi (rnein, siyasal ierikli konumalardan nce dinletilen mzik ) can skc bir Yani alc, mesaj gnderenle kiilik atmas

63

program ncesi veya reklm aralarnda seyirciyi tutabilmek maksatl da olabilir. Zira radyo ve televizyonda yaplan propaganda amal konumalar genellikle skc konumalardr ve dinleyiciler skc programlardan kap elendirici olan seerler. Hedef kitleyi bktrmadan yaynda tutmak gerekecektir. Bu anlamda mzik biilmi kaftandr. Zira mziin geneli elencelidir (Cowell, 1948:10). Propaganda tutumlar deitirebilmek iin ok sayda alcya

ulaabilme becerisine gvenir. Propagandann tad fikir alcya yle bir ekilde ulatrlmaldr ki, alc kendisinde meydana gelen tutum ve davran deiikliinin kaynan propaganda deil, zaten kendi ierisinde bulunan inan ve fikirlerin su yzne kmas olarak grmelidir. Ayrca etkili propaganda ezberlenebilir olmaldr. Bu ynleriyle mzik ok etkili bir propaganda aracdr. Popler arklarn tannml ve yaygn kullanm, bu arklarn mesajlarn iletilmesinde etkili bir ekilde kullanlmalarna olanak salar ve kolay adapte olabilirliinden dolay mzik, mesajn dinleyiciler zerindeki etkisini artrr. Mesajlarn mzik eliinde sunulmas alglamay kolaylatrp kabul edilmeme riskini ortadan kaldracaktr. Mzik, yazl szlerin tek bana yapamayaca yollarla ruhun iine iler. nsanlar mzii isteyerek, gnll bir ekilde zihinlerinde tutarlar. Bu yzden okumakla nadiren ilgisi ekilen insanlara mzikle ulalabilir. Bu, zellikle siyasal tantm kampanyalarnda ve rn reklmlarnda ie yaramaktadr. Zira hareketli melodileri dillerine dolayan insanlar gnlk hayatta istemeden de olsa zihinlerinin bir kesine yerleen bu melodik szleri mrldanp, tekrar edeceklerdir. Bu yzden politikaclar seim ncesi propagandalarda, mitinglerde kalabaln cokusunu artrmak ve duygusal bir ortam oluturmak iin mzii kullanrlar. Bu dorultuda mzik zel amalar baarmak iin kullanlabilecek bir toplumsal deiim silahdr (Cowell, 1948:11). Mzik, duyulduu her yerde duygu ve dnceleri harekete geirip, baz olgu ve olaylarn hatrlanmasn salayan sembolik bir iletiimdir. Gemi deneyimleri hatrlatt iin de reklmlarda kullanlr. Reklmda mzikle yaratlan olumlu duygular rnn deerlendirilmesine ya da mesajn

64

kabulne olanak salar. Ayn zamanda, mzikle elde edilen pozitif duygular rne geirilir (Kellaris & Cox, 1989: 16). Mziin reklmlarda kullanmyla ilgili sylenenler propaganda iin de geerlidir. Reklmlardaki rn yerine burada fikirlerin pazarlanmas sz konusudur. Mzik sayesinde fikirlere sempatik yaklalmas, diren gsterilmemesi, srekli tekrarla beraber aklda kalc olmas salanr. Ve yine reklmda aranan cngl ve rn arasndaki szel mzikal uyum gibi (Odaba & Oyman 2003:28) propagandada da hedef kitlede yaratlmak istenen etkiye gre sz ve mzik uyumu olmaldr. Zira Joseph Stern tarafndan; neelendirme, cokulandrma, at, destek iin ar, yergi ve zafer mzii olarak tasnif edilen propaganda mziklerinde szel ifadeler, uygun ses, enstrman ve makamlarla desteklenemiyorsa beklenen etkiyi gstermeyecektir (Norman, 2003:1-4-5). farkl mzik kullanlmaldr. nsanlar harekete geirme maksadyla mzii kullanan politikaclar mziin gcn fark edip ona inanmlardr. Hkmetlerin mzii gl bir silah, hatta ideolojilerinin devamn salayan bir ara olarak kullanmas mziin bir propaganda arac olduuna en byk delildir. Mzik, bir kltrn sembolik anlatm veya bir grubun yaam biimidir. Kapsaycdr. Farkllklarn bir kenara braklmas, yeni, farkl ve ideolojik kimlikler yaratlmas iin ideal bir enstrmandr. rnein grup ierisindeki yelerin rklar, politik durumlar veya inanlarnn dikkate alnmad milli marlar ulusal bir topluluun btn yelerine ait bir semboldr. Mzikal propagandann en belirgin olanlar vatanperverlik arklarnda, milli marlarda ve askeri mzikte grlmektedir. Her insan mensup olduu kurumlarla gurur duyar. ster ilkel, isterse gelimi kltrlere mensup insanlarda vatan ak bir kvlcm eklinde kalplerde yatar. Bu gelimemi kvlcm, tahrik edildiinde ark ve konumada kendisine alan bulur ve bu daha sonra harekete dnr. Hibir lke Yani hedef kitle karamsar bir havaya sokulmak isteniyorsa farkl, coturulmak isteniyorsa

65

milliyetilik duygularnn krklenmesinde mziin etkin bir rolnn olduunu inkar edemez. rnein ngiliz Hkmeti 1803teki ngiliz-Fransz Savanda , Franszlara kar ulusal duygularn canl tutulmas iin Charles Dibdine arklar sipari etmitir. yle ki Dibdinin almalar ancak sava bittikten sonra sona ermitir. ( Hubbard, 1910:101 ) nsanlarn milliyetilik duygularna hitap eden marlarla ilgili olarak Sousa: Sanrm Amerikallar ( ve bu konuda dier uluslar da) kkrtc bir marn temposunda neelenmektedir, nk bu onlarn saval igdlerine hitap etmektedir. Bir Afrika sava davulunun esasl bir vuruu ritme gibi, mar insann ve yapsnda konumakta

cevaplandrlmaktadr. Bir mar, canlln her bir merkezini harekete geirmekte, hayal dnyasn uyandrmakta ve yllardr duraan bekleyen vatanseverlik drtlerini tahrik etmektedir. Gvenle bunu syleyebilirim nk gerek hayattan esinlenmi bir marn birka leiyle derinden etkilenen insanlar grdm (Moon, 2003:347). Diyerek marn cazibesini vurgulamtr. Bu blmde mziin farkl lkelerde propaganda amal kullanmna deinilecektir. 2.2.1.ngilterede Propaganda Amal Mzik 1914 ylnda Avrupada atmalarn balamasyla, profesyonel ve amatr bestecilik alannda sava ana tema haline gelmitir. arklarda kar konulmaz bir ekilde vatanperverlik, kahramanlk ve ar milliyetilik unsurlar artm ve birok ark ( Sonsuza Dek Kanadal, Dnyann Gururu ngiliz Donanmasdr gibi) donanmay, orduyu ve yeni hava kuvvetlerini vmek iin yazlmtr. I. Dnya Sava boyunca mzik; evlerde ve cephede

66

gze arpan bir etkendir. ou evde piyano olmas ve her aileden en az bir kiinin piyano almay bilmesi elence ve sosyallemenin alt yapsn da hazrlamtr. Bu yzden popler mzik revatadr. Dolaysyla mzik, mesajlarn en cra kelere iletilmesinde byk rol oynamtr. Hkmetler mziin bu zelliinin farkna vararak ounlukla cesaretlendirme, gurur ve vatanperverlik duygularn tahrik ederek, insan gc elde etme ve sermaye salama maksadyla mzii kullanmlardr. Besteciler ve yayn evleri i birlii yaparak o trden duygularnn tatmin edilmesini bekleyen geni halk kitlelerinden para kazanma iine odaklanmlardr. Mzik yaptlarna baslan dramatik grafikler ve ilave mesajlar, propaganda arac olarak kullanlan lirik mzik ve melodilerin etkilerini bariz bir ekilde artrmtr. I.Dnya Sava boyunca ounlukla dinleyicileri tevik ve savata gnlllk hisleri uyandrmak iin kullanlan mzik kimi zaman da sava desteklemeyenleri ayplamak iin kullanlmtr. Erkekleri orduya katlmalar konusunda zorlayan arklar, halka ak askere alma blgelerinde popler vokalistler tarafndan sylenmitir. Bu ekilde orduya girmeye tevik eden arklardan biri de Kraln ve lken Seni stiyor isimli arkdr. Askere kaydolarak bu arkya karlk vermeyen erkekler, srf bu ile grevli ocuklar tarafndan sabr ve ellerine metanetle beyaz tavuk tyleri tututurularak ngiliz toplumca kadnlarnn aalanmlardr. Bu propaganda arksnn szleri, vatanlarn korumak iin sevgililerini askere yollayan duygularna atfen yazlmtr (Parlor Songs, 2008). Sava srasnda sosyal ve politik tutumlar nemli derecede etkileyen mzik; asker, halk ve hkmet iin etkili bir propaganda arac olarak hizmet etmitir.

2.2.2.Latin Amerikada Propaganda Amal Mzik Siyasal tansiyonun yksek olduu zamanlarda konuma ve arklar vastasyla insanlarn duygu ve dnceleri etkilenerek, hkmet kart duygularn yerini ulusal birlik ve beraberlik havasnn almas salanr.

67

Yirminci yzylda radyonun yaylmas milliyeti diktatrlerin mzii propaganda arac olarak kullanmasna imkn salamtr. Brezilyada 1930 ve 1942 yllar arasnda Cumhurbakan Getulio Vargas ynetiminde Brezilya Basn ve Propaganda Departman, Vargas ve hkmeti ven arklar bestelemeleri iin nl mzisyen ve sz yazarlarn ie alm ve ok daha net bir mzikal propaganda metodu kullanmtr (Williams,2001:86 ).

Brezilya, ah gzel lkem! Yenidnyay imrendirecek Getulio Vargas kageldi Brezilyal byk lider ocuklarmzn zerine, bir kahraman gibi Hl aklmzda bir an gibi (Turino 2003:188) dizelerinin yer ald iir gibi Vargas ven yzlerce iir bestelenmitir. BBPD, insanlarn iinde bulunduklar marjinalletirilmi, kltr seviyesi drlm ortamlardan ekilip karlmas ve retken hale getirilmesi iin bestecileri popler arklar retmeleri konusunda tevik etmitir. Mzikle propaganda; hkmet tarafndan istenen vatanseverlik ve milliyetilik mesajlar ieren arklarn retimi karlnda bestecilere para verilerek yaplmtr. Brezilya ve dier Latin Amerika lkeleri milli duygularn gelitirilmesini tevik etmek iin faaliyetlerin yapld folklorik festivallerin sponsorluunu stlenmitir (Turino 2003:189). Bu lkelerde popler mzik, halka bu tr mesajlarn iletilmesinde bir ara olarak kullanlmtr. Kolay hatrlanabilen popler mzik trleri kullanlarak samba ritmiyle evlilik, i ve ocuklar temal konular ilenmitir. Yaplan arklardan birinin szleri u ekildedir: Eer drt ocuk babasysan Alrsn dln bakandan Ve bu evlenmek iin iyi bir anlamadr (Turino,2003:188).

68

Bu mzik tr halkn ou iin tandk olmas ve tm snflar arasnda bir kpr vazifesi grmesinden dolay iyi bir propaganda arac olmutur.

2.2.3.Rusyada Propaganda Amal Mzik Stalin, Sovyetler Birliinde iktidara geldiinde komnist ideolojiyi yanstmayan mziin, rejimin istikrarna gerek bir tehlike oluturduunu fark etmi ve bu yzden popler mziin Sovyetler Birlii iin uygun bir mzik tr olmadn savunmutur. 1927 ylnda Yaratc Mzisyenler Kurumu konuyla ilgili almalar balatm ve ideolojik amal Rusya i Mzikleri Dernei kurulmutur. Komnistler, kontrol edilmedii takdirde mziin toplumu deitirecek bir g olduunu grdklerinden devletin mzii kontrol eden dzenlemelere gitmesi gerei ortaya kmtr. Her mziin ideolojik bir yannn olduunu ve mziin mcadelede kullanlan en etkin bir silah olduun belirten Rus Besteci Dmitri Shostakovichin bu amaca ynelik almalar vardr. 1936 ylnda Sovyet Bestecileri Birlii parti ideolojilerinin nasl yanstlmas gerektii konusundaki hedeflerini belirlemilerdir. Besteciler eserlerinin icra edilmesini istiyorlarsa yazdklar eserlerin basit, melodik ve Yeni Rusyada mutlu bir hayat anlatan yapda olmas gerektiini bilmekteydiler. Bu kstlamann Rus Mziine etkisi, 1936 ylnda; Rusyann mzik dilinin 19. yzyla dnmesiyle sonulanmtr (Perris 1985:75). Tame, komnistlerin tehlikeli mzii batl genlerin duraanlklarn kkrtmak iin kullanlmas gereken bir ara olarak grdklerini ifade eder. David Noebel Sovyet kaynakl radikallerin bat lkelerinde mzik irketleri kurmak suretiyle ocuklara hipnotik ve zararl ve ayn zamanda sol dnceye sahip rock ve folk eserleri reterek anarist bir hareketi tetiklediinin giriimini belgelemitir (1988:165).

69

2.2.4.inde Propaganda Amal Mzik Mziin ideolojik amal gc 1940l yllarda in Kurtulu Glerinin halka 300 wattlk bir verici zerinden devrim arklar ve marlar yaynlayarak mziin propaganda amal organize kullanmn balatmas ile aka hissedilmitir. Ayrca Mao Tse Tungun Kzl Orduya rehber niteliindeki ilk talimatlar, Disiplin iin 3 Ana Kural ve Dikkat edilecek 8 nokta metinleriyle birlikte bir de devrim arks bestelenmitir. inli komnistler, bu ark vastasyla, iftliklerdeki ve kylerdeki insanlara Kzl Ordu Askerlerinin gemiteki vahi, yamac birlikler gibi olmadklarn gstermek istemilerdir. ark metninin tarihi 1928e uzanr, ancak Mao, 1971in sonlarna kadar birliklerini bu arky sylemeye zorlamtr. Mao, Kltr olmayan bir ordu dar grl bir ordudur ve dar grl bir ordu dman yenemez demitir ( Perris, 1985:88-89). Mziin gcnn bir dier kant da, in Kltr Devrimi (1966-1976) srasnda, hkmetin devrim mziinin kontroln eline geirmesinde grlebilir. Hkmet, vatandalarn kendisininkinden farkl bir ideoloji sergileyen yabanc mziin etkisine brakmak istememitir. Muhtemelen mzik tarihinin hibir evresinde Dou veya Bat toplumu hibir zaman gsteri sanatlarna ynelik bu kadar byk bir sansre maruz braklmamtr. Mziin indeki kontrol genler arasnda popler olan Batl arklarn yerini okullarda idari kurallarn anlatld arklara brakmasna kadar geniletilmitir. Vatan, insan ve Komnist Parti sevgisi, devleri iyi niyetle yapmak, elbiselerini temiz tutmak ve tkrmemek gibi kurallarn hepsi gen rencilerin hatrlamasna yardm etmek iin mzie uyarlanmtr (Perris:1985:105). Buna ilaveten 20. yzyln ikinci yars boyunca inliler, anti kapitalist arklar rutin olarak her gn takip etmek zorunda braklmlardr (Tame 1988:69).

70

2.2.5.Nazi Almanyasnda Propaganda Amal Mzik 1930 ve 40l yllarda gzel sanatlar Nasyonal Sosyalizm ideolojisinde nemli bir yer tutmutur. 1933te Hitlerin bakan oluunun hemen ardndan Schott, Hitlerin giri mzii olan Bodonviller Marn yaynlam ve lkem Almanya balyla birka memleket arksn bir araya getirmitir (Kowalke2003: 4-5). 1942 yaz boyunca Hitler, hitap eden mzik tarzlarn barndrmas popler mziin dier gerektiini nermitir

lkelere mesajlar datmas amal kullanmn salamak iin, hedef kitleye (Morton,2003:3). rnein sava zaman boyunca Amerikan ve ngiliz askerler tarafndan ok beenilen Arap eyhi isimli arknn melodisi aynen muhafaza edilerek te Bay Churchillin en son arks anonsundan sonra radyolarda szleri aadaki gibi olan ark aldrlmtr: Almanyadan korkuyorum Uaklar vuruyor beni Geceleri uyumam gerektii zamanda Srnmek zorunda kalyorum Andersona Bu deitirilmi ark szleriyle Alman hkmet grevlileri,

dmanlarna propaganda mesajlarn yaymlarken dmanlarnn dili ve mzik tarzn kullanmaya almtr. Naziler ideoloji iin sanatsal prensipleri kurban etmeye hazrdlar. Bu baskc politik sistemde mziin fonksiyonu aamaldr: 1.Kendi insanlarn birletirme hedefi 2.Propaganda 3.Alman mziini arndrmak. lkenin kltrel yaamnn kontroln ellerinde bulundurmak amacyla Naziler, 1933de organize bir terr kampanyas yrtmlerdir. (ounlukla Yahudi olan) baz nemli mzisyenlerin ve bestecilerin almalarna devam

71

etmelerini nlemek iin politik karklklar kullanlmtr. II Dnya Savann balamasyla, Propaganda Bakanlnn Mzik Blm sk bir ekilde alm ve Reichde kabul edilemez olarak bildirilen mzik ayrntl olarak aklanmtr. Yahudi mziinin alm ve basmyla beraber, Yahudi orkestra eflerini yasaklayan saysz kanun karlmtr. 1938e kadar, 2310 Yahudi mzisyen Almanyadan snr d edilmitir (Morton,2003:2). Nazilerin mzik zerindeki kontrol, kullanlan tempolara ve tonlara kadar geniletilmitir. Bestecilere Yahudilerce kullanlan minr tonlar deil de majr tonlar kullanmalar ve bestelerdeki tempolarn neeli olmalar gerektii, ancak Aryan disiplini ve motivasyonuna uyduunu dndkleri allegroyu gememeleri gerektii sylenmitir. Anti-Semitizmin, ideolojisiyle uyumlu Eski olarak Ahitten alnm metinler olan Handelin bir ok

almalar zerinde ciddi yansmalar vardr, eserlerinin birou Nazi deimitir. Onun oratoryolar dzenlemelerin olumasna sebep olmutur ki bunlardan bir tanesi de 16. yy. Hollanda zgrlk savas Wilhelm Von Nassauenin klna brnen Judaw Macabeusun yeniden dzenlemesidir (Perris 1985:56).

2.2.6.Amerikada Propaganda Amal Mzik Mzii propaganda maksatl ve organize olarak en etkin bir ekilde kullanan lke kukusuz Amerika olmutur. Bunda teknolojik gelimilik seviyesi ve devlet desteinden daha fazla bu iten para kazanma hrsyla yanp tutuan giriimcilerin pay vardr. Amerikan hkmeti tarafndan II. Dnya Sava srasnda pop mzik, vatandalar Japonyaya kar seferber etmek amacyla kullanlmtr. arklarda aa, gelimemi Japonya ile medeni ve gelimi Birleik Devletler karlatrlmtr. Mzik yapmclar ve yaynclar II. Dnya Sava

72

esnasnda

yeni

bir

ordunun

oluturulmasnda

ve

Japonlarn

kiiliksizletirilmesinde arklar kullanmlardr. Pearl Harbor saldrsndan hem Tanrya hem de Birleik Devletlere kar ilenmi bir gnah olarak bahsederek, iyi (Hristiyan) Amerikallarn, eytani bir dman olan kfir Japonlara kar yapt mcadeleyi anlatan arklar sylemilerdir. O ykselen gnei batrdmzda arksnn szlerinde Japonyadan tanrya ve insanlara hi saygs olmayan insanlarn yaad bir yer olarak bahsedilmitir. Bu mistik armonik sesler sayesinde Amerikallar, Birleik Devletlerin bu savaa girmesinin ahlaki bir zorunluluk olduu hususunda ikna edilmitir. Irk olgusu, Japonlara kar yaplan arklarda daha nce Almanlara kar yaplanlarda olduu gibi baskn kmtr. Fakat Japonya olaynda odaklanlan ey, Naziler gibi bir grup veya Hitler gibi zel bir liderden te tm halktr. Albmlerin d kaplar da Japonyann, Birleik Devletlerin

cezalandrmas gereken birok yaramaz ocukla dolu bir lke olduunu gstererek propaganda unsurlarn glendirmitir. Albm kapaklarnda, Kk Japon Askerleri, klarna yz grnmeyen byk bir elle vurulurken veya Sam Amcann kucanda otururken tasvir edilmitir (Moon,2003: 333). Mzik yoluyla iletilen mesajlarn gc ve baarsyla ilgili olarak Abraham Lincoln, bestekr George F. Roota, zgrln Sava l bestesi hakknda yle bir iltifatta bulunmutur: Sen 100 general ve 1000 hatibin yaptndan daha fazlasn yaptn(Hitchcock, 1986:487). Daha da yakn bir zamanda Ronald Reagann, Bruce Springsteene ait A.B.D. de Dodu arksnn hassasiyetine ynelik yapt vg mzikal milliyetilikle ilgili akla gelen neklerdendir (Turino, 2003: 175). Bunlar, hkmet yetkililerinin, bestecileri, yaptklar mziin ierdii mesajlarn vatandalar zerinde yapt harikulade etki hakknda vdn gsteren ve mziin propaganda yaymaktaki gcn sergileyen ak rneklerdir. Rootun zgrln sava l adl eseri Amerikan Sivil Savayla ortaya kan en byk arklardan biridir.

73

Bir subay olan Gitz Ricenin 1917 ylnda yaralandktan sonra, besteledii vatanperver eler ieren bir ark olan Biz Onlar Marnede Yendik isimli arks savaa kar olanlarn sesini ksmay hedeflemitir. Bu sava dneminde hem hkmet hem de toplum tarafndan askere kaydolma konusunda iddetli basklar yaplmtr. Bu yzden mzikte yanstlan en nemli konulardan biri askerlie bavurudur. arklarda askere kaydolmayan genler rezil edilmitir (Norman, 2003:3). Bestekr Walter St. J. Millern Eer Savaamyorsak O Zaman deme Yapabiliriz arksnda olduu gibi kimi arklar da savaa katlmayanlar para demeye tevik etmitir. 1914 ile 1919un ortalar arasnda, vatandalarn savaa ve

vatanlarna olan ilgisini canlandracak 35600 adet Amerikan vatanperver ierikli ark telif hakk alm ve bunlarn 7300 tanesi yaynlanmtr (Watkins,2003:265). Lusitaniann batmasna tepki olarak Amerikan Mzik Yaynclar, vatandalarn I. Dnya Savana katlmaya hazrlamak iin arklara Lusitania Batt Zaman gibi mesajlar yerletirmilerdir. Yeni bir sava ruhun douunu ifade eden Bar Zamannda Sava in Hazrlann gibi baz arklar, Amerikan halknn hislerinde bir deiim yaratmtr ( Watkins, 2003:246). Bakan Wilson Biz Savamak in Fazla Onurluyuz gibi sylemleriyle ve 1916 ylnda O bizi savatan uzak tuttu sloganyla tekrar Bakan seilirken sava arklara kar olarak, bakan Wilsonu destekleyen Sizin nnzde apka karrz Bay Bakan gibi sava kart propaganda arklar da prim yapmtr. Sevgili Olumu Benden Almayn, Ben Olumu Asker Olsun Diye Yetitirmedim, Bir Annenin Bar in Yakar gibi sava kart arklarda annelik duygusuna hitap edilmitir. arklarda savalara bir son verilip binlerce gencin hayatnn kurtarlabilecei dnyadaki tm annelere telkin edilmeye allmtr. ark szlerinden alnan u ksm zellikle dikkate deer: Eer tm anneler: Ben olumu bir asker olsun diye yetitirmedim derse savalar olmaz. Bu albmn kapanda etrafnda bombalar patlayan ve bu hengmede ocuklarn korumaya alan yal, ak sal bir anne vardr. Popler piyanistler tarafndan alnan bu ark kolaylkla

74

kesik tonlu ragtime denen ( o dnemin popler mzik tr) bir tre uyarlanm ve bu, etkili propagandann nemli bir unsuru olarak arknn geni bir alana yaylmasn salamtr (Watkins,2003:248-249). Baz arklar vatandalar ve askerleri neelendirerek savan ac ve dehetiyle baa kmalarna yardm etmek iin yazlmtr. I. Dnya Savayla ilgili birok ark sz savan gereklerini olduu gibi tasvir etmemi, bunun yerine savan yaknda sona erecei ve herkesin iyi olaca izlenimini vermitir (Norman, 2003:3). zellikle I.Dnya Savann balangcnda vatanperver mzikle Amerikallara savan sahte yz gsterilmitir. ark szlerinde bir tek Amerikan mermisi atlmad halde kaan Alman askerleri anlatlmaktadr. arklardaki mesajlar o kadar etkili idiler ki askerler bu muharebede ok rahat bir vakit geireceklerine ikna olmulardr. Sava srasnda yaynlanan, iyimser bir hava estiren ou ark arasnda Hendekler Arasnda Yldzl Sanca Tayacaz mar Amerikann bykln methetmesi yannda, dmann ktln gsteren mesajlar da iermektedir. Bu askeri mar tipi mzik, kan kprdatc ve yurtseverlik duygularn kkrtc bir ekilde dizayn edilmitir ( Turino, 2003: 6). 16 Nisan 1917de Amerikay savaa sokan Wilson, sava kart gr bertaraf etmek, milli kimlii n plana kartmak iin George M. Cohana Orada isimli mar besteletmitir. ark, askerlerin sava sona erdirme ve eve gvenli bir ekilde dnmelerine olan inanc anlatan en baarl Amerikan sava ncesi propaganda arklarndan biridir. Bir mar olduundan dolay kolaylkla sylenmi azdan aza dolap orduya kayt hususunda etkili bir propaganda arac olduunu kantlamtr. Reklm yaplp bu yolla arkdan elde edilen gelirler vakflara balanm, bylece mzik, sava ncesi bir ara olarak beklenenden daha deerli kmtr. leride parasnn mesaj o kadar etkiliydi ki, Cohen daha sonra Kongre Onur Madalyas ile dllendirilmitir (Watkins, 2003: 257-259). ark, insanlarn beynindeki vatanseverlik duygularn etkilemek iin birok farkl metot kullanarak, sava ncesi propagandann kapsaml ve uzaklara yaylabilir

75

olduunu kantlamtr. Sava kart mesajlar, Ben ocuumu bir korkak olarak yetitirmedim, Bir askerin annesi olmaktan gurur duyardm gibi arklarla yer deitirmitir ( Ewen, 1977:231). Sava devam ederken bestekrlar, insanlar akamlar sava arklar syleyerek geirmeye tevik etmi ve bu, sava esnasnda vatanseverliin bir gstergesi olmutur. Vatandalar evde, tiyatrolarda, mzik alanlarnda ve zgrle ballk toplantlarnda vatanseverlik arklarna elik etmeye zendirilmitir. Propaganda amal yaplan yeni besteler daha geni alanlara ulap tantm yaplmas iin gazetelerin pazar eklerinde yer bulurken albmlerin zerindeki grafiklerle de arknn iindeki mesaja grsel destek salanmtr (Watkins, 2003: 268). Sava ncesi propagandadaki bir dier nemli rol de bekar bir kadnn sadakatle sevdalsn bekledii ve ayn zamanda sava kazanacana olan inancnn anlatld arklarda grlmektedir.. Eer Sevdii Gibi Savaabilirse , yi Geceler, Almanya gibi besteler de bu tr arklara rnek gsterilebilir. arklarda bir dier odak noktas da o zamanlar ncelikle erkek grevi olarak dnlen ilerin kadnlar tarafndan daha kabul edilebilir olduudur (Watkins 2003:262-263). Amerikan sava arklarnda dman kiiselletirilmitir. rnein Kaiser bu savata, Jin Pan Alley tarafndan yaplan yzn zerindeki arkda hep kt adam olarak sunulmutur. Bay Kaiserin kafatas iin ktk yola imdi Kaiserin kaskn istiyoruz Ve Kaiseri daha akll yapaz. Gibi arklar sava devam ettike daha vahi bir hal almtr: Kaiseri asacaz, Kaiseri kamlayacaz, lgn Kaiser, Usturam Kaiserin enesinin Altnda Olsa, Kaiser Bir eytandr. Hisler o kadar derinlemitir ki atekesten sonra bile Kaiser hakkndaki nefret arklar devam etmitir:

76

Kaiser i Eki Elma Aacna Asn, Byklarn Ters evirdik, Kaiseri Ele Geirdik (Ewen, 1977:231-233). Besteciler bir taraftan ekonomik kazanlarn tatmin etmek isterken dier taraftan da hkmetin iletilmesini istedii popler mesajlar ycelten arklar yazmlardr. Irwing Berlin, Edgar Leslie, ve George N.Meyers yurtsever nitelikteki Haydi imdi Amerika olalm arksnda vatandalara, hepsinin birbirlerine vatandalk ba ile bal olduklarn vurgularken, lkelerinin etnik eitliliini hatrlatmlardr. Bu ark tm Amerikan vatandalarnn etnik kkenlerine olan nceki her trl sadakatlerini bir kenara koymalarn tevik etmitir (Watkins, 2003: 251-252). Amerikann I.Dnya Savana girmesinden sonra Vienessia Opereti, Avusturyann Alman mparatorluu ile mttefikliinden dolay halk nezdindeki deerini kaybetmitir. Bunu frsat bilen Amerikan Mzik Tiyatrosu sava mesajl mzii yaymak ve boluu doldurmak iin frsat kollam, 1918de Cohan Kantosu, aadaki vatansever szlerin dizeleri ile balayan bir koro ile Almanyaya Pis Tohumu Saan Adam sahnelemitir. Wilsonda bulduumuz iradeden gurur duyuyoruz Bizi Amerika Birleik Devletlerine koyan adam Fakat dnya u an alevler iinde. Cehennem Wilhelmsin adnn iinde. Almanyaya pis tohum saan adam Fransaya hareket eden ordular iin, Franszlarn Amerikan zgrlk Savanda Amerikallara salam olduu destein Fransaya geri denmesi amacyla yaplm Merhaba Fransa Elveda Broadway arklar duygusal ierikli arklardr (Watkins,2003:253). Bu tr arklarn ounda, arklar syleyenlerin direkt katlmn salamada etkili bir strateji olan biz kullanlmtr. Ayrca biz kelimesi bir

77

grup azmini, dnce ve hareket btnln, etkili propagandann tm amalarn iermektedir. Bu yaklamlarla beraber Amerikada, I.Dnya Sava arklarnn birou, gl milliyetilik mesajlarnn elik ettii, yksek bir sava ahengine sahiptir. lerliyoruz , Tom Washingtonun Delawareyi Getii Gibi , General Pershing Rhine Nehrini Geecek Domuz Eti stemiyoruz stediimiz Tek ey Bir Para Rhine lkenin Sana htiyac Var . Bu mesajlar Amerikallarn zihnine sava ruhunu alamada olduka etkili olmutur. 1918de Amerika Birleik Devletleri Hkmeti Dmana Rahatlk gibi bar arklarn yasaklam ve hkmet grevlilerinin lke dnda savaan askerlere hangi arklar gnderilebilecekleri ile ilgili kstlamalar getirmitir. Mziin herhangi bir zel trne kstlama getirilmesi onu duyanlarn, dinleyenlerin propagandif etkilerden korunmas iin yapld anlamna gelmektedir. I.Dnya Sava sona ererken, mzikal endstri Berline Gidiyoruz , Kaiseri Krbalayacaz gibi sava tevik eden ok sayda vatansever arknn seri retimine devam etmitir. Ancak askerler savatan dndklerinde; kendileri vatanlarndan binlerce kilometre uzakta savarken, lkelerindeki frsatlarn ounun sheet mzik (sayfa mzik) yaparak sava sayesinde zengin olduunu ve Amerikal milyonerlerin saysnn drt katna ktn grmlerdir (Ewen,1977:237). Amerikallar savaa duyarl klmak maksadyla mzik I.Dnya Sava boyunca bir propaganda tr olarak kullanlm ve I.Dnya Savann ehresini tamamyla deitirmitir. Amerikada mzik 1950 ve 60l yllarda rklk ve zgrlk bata olmak zere sosyal sorunlarn halledilmesi iin bir protesto arac olarak kullanlmtr. Rock mzik olarak karmza kan mzikal hareket dinleyicilere: Eer arklarda belirtilen deerlere ve prensiplere uygun hareket

78

ederlerse deiimi gerekletirmek iin gereken gce sahip olacaklarna inanmaya tevik etmitir. Sosyal problemlerin zmnn yine insanlar olduu dnlerek bu tr mesajlara arlk verilmitir. Alk veya ana vokalistin bir msra syleyip seyircinin tekrar ettii ar ve cevap teknii yoluyla seyirciler btnletirilerek bu arklarn duygusal etkisi artrlmaya allmtr (Hitchcock, 1986:487). 2.2.7.Trkiyede Propaganda Amal Mzik Trk mzik tarihinde protestonun, propagandann en orijinal rneklerini klk geleneinde grmek mmkndr. Geleneksel k iirinde bir tr olarak karmza kan talamalar aslnda kurulu dzeni eletiren iirselmelodik ifadelerdir. Burada eletirilen dorudan kurulu dzenin devamndan yana olan etkin glerdir. Eletirilerde bozuk, rm dzen, yoksulluk, devlet adamlarnn zulm gibi genel konular dile getirilir. nceleri bireysel seslendirmeler olan eletirilerin politik bir mahiyet almas ise tekke ve gebe airet gibi kurumlarn Osmanl Hkmeti ile atmalara girmesiyle balamtr (Bagz 1986: 181191). Pir Sultan ve Dadalolunun iirlerine bu adan baklabilir. Birincisinde kurulu dzene alternatif olarak ran ahlar; ikincisinde ise var olan/ sregelen gebe dzenin devam savunulmaktadr. atmalarn, savalarn etkileri yaygnlap Anadolunun yoksulluu bymeye balaynca klarn, askerlik, yarg organlar, vergi alma, brokrasi gibi toplum kurumlarna ynelik knamalar ve talamalar younlar (Bagz 1986: 181191). 19. yzylda Seyran, Ruhsat, Serdar gibi klar ynetime ok ar eletiriler sylemeye balarlar: Hatta Ruhsat: evketlm bir defa tebdil kyafet Gezmek vecibe-i zimmetinizdir Memleketin bir tutar kalmad Dizmek vecibe-i zimmetinizdir. msralar yznden hapse girer (Kaya 1999: 381382).

79

Cumhuriyetin

ilk

yllarnda

yeni

rejimin

halka

benimsetilmesi

konusunda klardan istifade edilmitir. Bu dnemde cumhuriyetle birlikte yaratlmak istenen kltrel kurumlamaya en byk destei k Veysel vermitir. Veysel, Cumhuriyet Trkiyesinin ozan ihtiyacn karlam, gerekletirilen inklplarn yurdun en cra kelerine kadar benimsetilmesinde ve yaylmasnda nemli bir isim olmutur. Her zaman mill birlikten yana olan Veysel 60l yllarda etkisi gittike artan protest/muhalif tavrdan yana olmamtr. Habib Karaslan, Ali zzet, Ozan hsan, Mahzuni erif gibi klarn muhalif tavrna karn Veysel her zaman birlik beraberlik trkleri sylemitir. Veyselin bu tavr, politikleen birok kii tarafndan ok ar bir dille eletirilmesine sebep olmutur: k Zaman; ok dokundu mzrap ile tellere Bozuk perdeleri grmedi Veysel At yakt blbl ile gllere Dikene elini srmedi Veysel (ztelli 1974:43) msralarnda Veyseli sistemin yanllklarna ses karmad iin eletirir. Cumhuriyetin ilk yirmi yl klarla yeni dzenin bark olduu dnemdir. 1940lara gelindiinde durum deimeye balar. Bu dnemde, kyden kente glerin artmas ve kinci Dnya Savann getirmi olduu ekonomik buhran sebebiyle klar arasnda, yneticileri hedef alan tek tk yergiler dillendirilmeye balanr. klar; iinde bulunduklar toplumsal, siyasal ve ekonomik koullarn ekillendirmeleri ve olanaklar nispetinde grlerini halka yaymlardr. Bu anlamyla rnein Ali zzet gibi hikayeciaklar, 1940larda halkn sava skntlarna, yokluklarna dair eletirilerini iirlerine tayarak, II. Dnya Sava gibi basnda denetimin youn olduu bir ortamda halkn gazetesi olma ilevini yerine getirmilerdir (Bagz, 1979: 24). Habip Karaslan 1943te sylemi olduu; Habip bu hileyi sezen Yedi yldr gurbet gezen Halk Partisi halk ezen

80

Parti deil ba belas iirinde Halk Partisi ve onun lideri nny ciddi bir ekilde eletirirken, 1946 ylndan itibaren Demokrat Partiyi destekleyen msralara imza atmtr (Bagz 1986: 192203). Bu airlerin yergilerini lke iinde izin verilen eletiri snrlar dhilinde yapabildiini hatrlatmak gerekir. Ancak 1944 ylndan sonra, belirli snrlar dhilinde eletiri hakknn geniletilmesi, eletiri yapanlara gvenceler getirilmesi, yeni kurulan partilerin, yergiyi ve talamay dinleyen ve destekleyen yuvalar haline gelmesi, klarn anlatmlarna da yansr. Bu tarihten sonra klarda toplumsal yergiye doru bir alma olur, iirlerdeki toplumsal eletiri younlar, politik konular da bunlar arasnda yer almaya balar. Dzenin usta bir eletirisi olan tannm destann, Ali zzet 1948 ylnda yazar (Bagz, 1979: 25). Siyasi talama geleneinin ncs olan Habip Karaaslan ise, 1945ten balayarak Cumhuriyetin en dil uzatlmaz kurumlarn, siyasilerini ve iktidardaki siyasi partiyi iddetle yermi ve talamtr (Bagz, 1986:186).

1950de Demokrat Partinin i bana gelmesi Ali zzeti ok sevindirir. Yeni idareye Mehdi Demokrasi namyla iirler yazar ancak ok gemeden hayal krklna urar ve eletirilerini: Demokrat Partiyi taze kz sandk irkin kt kahpe kt dul kt Alnm ak yzm a dedi kandk Yz kara kt ba kel kt (Bagz 1979: 26;) dizeleriyle dile getirir. lkedeki siyasal ortam her frsatta klara ve onlarn eserlerine yansr. rnein 1952 ylndan sonra DPnin sanata ve toplumsal eletiriye kar taknd olumsuz tavr nedeniyle yergi iirlerinde azalma grlr. Aklar bu ortamda iirlerinde arya gitmekten kanrlar (Bagz, 1979: 267). Ancak 27 Mays 1960 k iiri ve protesto trkleri iin tam bir dnm noktas olur.

81

Habip Karaslan ve Ali zzet gibi 27 Mays htilalinden nce Demokrat Partiye vgler yadran ve Evvel Allah sonra Demokrat Parti diyen k hsani de Milli Birlik Komitesi tarafndan ihtilalin haklln anlatmakla grevlendirilince, gittii yerlerde Evvel Allah sonra kahraman ordu demeye balar. Daha sonraki yllar hsan; antiemperyalist, yurtsever, demokrat ve sosyalist ierikli militan, devrimci iirlerle kendini ifade ederek, smryle mcadele fikrini ilemeye almtr (Demir 2004: 4245). 70li yllarda Mahsuni erif bata olmak zere k Kul Hasan, Tanrl k Yener, k Zaman, ah Turna ve Mahmut Erdal, Amerikan emperyalizmi, yoksulluk, snfsal farkllklar, sosyalizm zlemi, devrim, halk sava gibi konular ileyip sol sylemi dillendiren klar olarak sralanabilir ((Erdal 1998: 132170 ). Sada ideolojik sylem 1969da Milliyeti Hareket Partisinin 1970te de Milli Nizam Partisinin siyaset sahnesine girmesiyle balamtr. 12 Mart 1971 Muhtrasyla yaanan sa-sol gerginlii renci protestolaryla tepki grm, ancak sol eilimli bir takm gruplar demokratik mcadelenin yetersizliini bahane ederek silahl mcadeleye balamlardr (Alkan 1998: 1728). Bu gelimelere paralel olarak Milliyeti Hareket Partisinin etrafnda toplanan ve lkcler olarak adlandrlan genlik, solun karsnda sa temsil eder konuma gelmi ve 70li yllara damgasn vurmutur (Alkan 1998: 1728). Koy desinler falan fikrin ozan, Ozan Arif sen brakma ezan Bismillah deyip de khne dzeni Ykmaynca bu memleket dzelmez (Ozan Arif 1987: 60) dizelerinin sahibi Ozan Arif, sa sylemin dillendirilmesinde nemli bir rol oynamtr. Onun trklerinde kzl afat olarak niteledii komnizmle mcadele ba konulardan biridir. Ozan rif, lkclk olarak bilinen siyasi hareketin hep iinde olmu, lkcl ve lkcleri konu alan iirleri, savunduu fikrin mensuplar

82

tarafndan takdir edilmi onu adeta davann bayraktar haline getirmitir. Dnemin anari ortamnda ldrlen lkcleri ehit olarak gren rif birok iirinde bu lkclere atfen iirler yazm, onlar isim isim anmtr. Kemli Blbl, Mustafa Torn, k Sefi gibi klar da yine bu dnemde sa sylem ierisinde yer bulmulardr. Solda; aa, burjuva, bozuk dzen, emperyalizm, faist, rk, insan haklar, kapitalizm, komprador, kredi, namussuz, zgrlk, patron, polis copu, sac, sermaye, sosyalizm, smrc snflar, eriat gibi kelimeler sklkla kullanlrken sada; anari, anarist, eylemci, komnizm, maddeci, Maocu, Marksist, militan, Moskof, orak-eki, solcu, Sovyeti, vurguncu gibi kelimeler kullanlmtr. Ortak sylemler olarak bata ABD ve Rusya dmanl gelmektedir. Siyasi atmalar neticesinde soldan olsun sadan olsun kaybedilen kiilerin kahramanlatrlmas sz konusudur. Siyasi ortamn slogan ierikli sylemleri iirde kendisini hissettirir (Turan 1996: 478). 1970 li yllarda ykselen sol rgtlenmeler iinde aktif veya pasif yer alm renciler 12 Eyll darbesinin ardndan gruplar kurarak seslerini duyurmaya almlardr. 1980 li yllarn muhalif, eletirel mzik gruplar arasnda Ezginin Gnl ( TP ve i Kltr Dernei bnyesinde yetien bir grup ) , Mozaik ve Bulutsuzluk zlemi yer alr. Bu gruplar arasndaki ortak payda protest tavrlardr. Bu tr gruplar iinde en radikal olan ise 1985 ylnda stanbulda niversite rencileri tarafndan kurulan Grup Yorumdur. Repertuarnda; Bize lm Yok, 1 Mays, Partizan gibi devrimci ve militan ruha hitap eden ajitatif marlara yer veren grup bu yzden yasal takibata maruz kalmtr. Tutsak rencilerle dayanma geceleri, srekli aydnlk iin 1 dakika karanlk etkinlikleriyle beraber, HADEP gecelerindeki organizasyonlara da katlan grup; hazrlanan Halk Anayasas Taslan semt pazarlarnda ksa bir dinleti sonras halka tantarak politik bir mzikal grup olduunu tescillemitir (Kahyaolu, 2003: 292).

83

Ayn yllarda kentli sol aydnlarn dlad, yoz mzik olarak nitelendirdii arabesk mzik; bir lde sahip klan halk mzii geleneiyle buluarak zgn mzik adnda yeni bir mzik trnn domasna neden olmutur. phesiz bu mziin prensi Ahmet Kaya olmutur. Solcular tarafndan poplerlii ve yapt mzik kalitesi asndan eletirilip kendisine romantik devrimci denilse de Kaya; tutuklamalarn, sorgulamalarn younlukta olduu bir dnemde arklaryla aka muhalefet yapp binlerce genci ideolojik anlamda etkilemitir (Kahyaolu, 2003: 116). Trkiyede 70li yllarda Aye an gibi Krte mzik yapan sanatlar olmasna ramen politik mzik yapan, devrimci izgide hareket eden ilk isim ivan Perverdir denilebilir (Kahyaolu, 2003:371 ). ivan Perver 70li yllarda ASBFde zellikle Krt kkenli renciler arasnda yaylmaya balayan yeni siyasi fikirlerle tanm ve bu fikirleri mzikal alt yapsna kaynak olarak almtr. O dnemde bu tr siyasal fikirleri yz yze veya yazl olarak halka anlatmak mmkn olmadndan bu misyonu ivann halk arasnda bantlarla kopyalanp datlan mzii stlenmitir. Ancak dinleyenler Krte arklardaki bu yeni tondan etkilenmesine ramen, bu tonlarn arkasndaki motivasyonu alglayamamtr. ivan Krte mzik yapan dier arkclardan ayran en byk zellik de bu olmutur. Yani mzik; siyasal bir dncenin rn olarak ortaya kmasna ramen dnceden nce halka ulamtr ( Aslan,2007). Krte mziin gerek anlamda siyasal ve ideolojik hedeflere ulamada bir ara olarak kullanlmas 90l yllara rastlar. Zira bu yllara kadar yaplan bireysel seslendirmeler 1990 ylnda Mezopotamya Kltr Merkezinin kurulmasyla tek elden idare edilmeye balanmtr. Krt Kltrn yaatmak, kaybolan deerlere sahip kmak gibi nedenlerle kurulduu iddia edilen bu tr merkezlerin kltrel faaliyetlerden ziyade, siyasal nceliklerini dikkate ald aadaki alntda da grlmektedir:

84

Bu dnemde canlanan ulusal ruhla pek ok sanat zgrlk Mcadelesine katld. Krt zgrlk Mcadelesinde yaamn yitiren Mizgin, Sefkan, Serhat, Ali Temel, Evdilmelik exbekir, Hozan iya ve Hozan Hogir gibi daha birok sanat siyasal kimlikleriyle ve tercihleriyle zgrlk mcadelesi saflarna katlp, onun iinde sanat kimliklerini gelitirdiler. zgrlk Hareketiyle Trk devleti arasnda kzan savan yaratt toplumsal duygular, Krt kltr ve sanatn da etkiledi. PKKnin 1984 sonras silahl mcadeleye

balamasyla uyanan Krt ulusal bilincinin kltr ve sanat alannda da etki yaptn syleyen sanat Rotinda Yetkiner, Krt kltr ve sanatndaki canlanmann ulusal bilincin geliiminde etkileyen deil, etkilenen bir konumda olduuna dikkat ekiyor. Yetkiner, unlar sylyor: nk kltr sanatn bu kzgn savan iinde ok fazla kendi rengini belli edecek, kendi varln nitelik olarak n plana karacak ne gc ne de o ortam vard. nk zgrlk mcadelesi siyasi balad ve ok hzl bir biimde askeri mcadeleye dnd. Mcadelenin bu ilk aamasnda ehit Delil Doan, . Mizgin ve . Sefkan n plana kt. Bunlarn da Krt zgrlk Mcadelesine katlmlar sanat kimliiyledeildi. Dadan kopuk olmaz Tarih boyunca dalar Krtler iin her zaman zgrln sakl olduu korunma alanlar anlamna geldi. Dirilen kltr ve sanat asndan da dalar Krtler iin ayn anlam tad. Dadan kopuk bir sanat Krtler iin kesinlikle olamaz diyen Yetkiner, bunun sebebini yle aklyor: nk da basit bir ey deil. Krtler bir da halk olarak

85

tanmlanr ve da onlar iin bir kltrdr. Ama gerilla ile btnlemi da daha fazla anlam tad. nk dadan mcadele halka tarld. Burada gelimezse hibir yerde geliemezdi. (Yeni zgr Politika :2007)........................

Koma Berxwedan, Koma iya, Hozan Serhat gibi daha birok grup ve sanat bu srete tannmtr. Halen Mezopotamya Kltr Merkezi bata olmak zere eitli adlar altnda faaliyet gsteren bu tr kurumlarn bnyesinde yzlerce mzisyen bulunmaktadr. Bu kurumlarn PKK ile ilikisi olduu ve blc nitelikte faaliyetler yapld gerekesiyle gerek merkez, gerekse tara ubeleri hakknda yasal ilemler yaplmtr. almann son blmnde incelenecek olan arklarn bir ksm da ad geen kltr merkezi sanatlarnn seslendirmi olduu paralardr. Bugn Trkiyede gerek her kesimden insana ulaabilme arzusu, gerekse ideoloji zerinden para kazanmak isteyen yapmclarn hrs nedeniyle zgn mzik bata olmak zere rap ve halk mzii formunda Krte deolojik mzik yapan bir hayli insan vardr. Bunlarn bir ksm istisnasz btn albmlerinde ok sert ve kkrtc muhalif mzik yaparken, bir ksm da daha yumuak ve her albmnde bir veya iki tane propaganda ierikli ark yapmaktadr. Bu mzisyenlerin albmlerinde sadece bir iki tane propaganda ierikli para olmas dierlerinin ak, sevgi ve gndelik olaylar konu edinmesi; hedef kitleyi bktrmadan mesajlar iletme isteinden kaynaklanabilecei gibi bu paralarn, sanatnn istemi dnda albme dhil edilmi olabilecei eklinde de yorumlanabilir.

NC BLM PROPAGANDA AMALI KULLANILAN KRTE ARKILARIN ANALZ

3.1.ARATIRMA MODEL almann bu blmnde; Krte ark metinleri propaganda malzemesi olarak deerlendirilmeye tabi tutulacaktr. Bu maksatla nce Krte orijinal metinlerine yer verilen arklar, Trkeye evrildikten sonra; konu, kullanlan temalar, propaganda teknikleri ve mesajlarn sadeletirilmesi balklar altnda deerlendirilecektir. Deerlendirme; Peiercenin gsterge kategorisinde nc srada yer alan simgelere (ki burada kastedilen szcklerdir) adlandrd ilikin okumalarla yaplacaktr. Okumalar, Barthesin anlamlandrmann ikinci dzeyi olarak yan anlam dzeyinden yaplacaktr. Her bir arknn sonunda; konu, kullanlan temalar, propaganda teknikleri, hitap edilen duygular, propagandadan beklentiler ve hedef kitle balklar altnda, deerlendirmeyi zetleyen bir izelge yer almaktadr. Gstergebilimin en nemli alan olan anlamlandrma; zellikle zmlemelerde kullanlr ve bu bilimin hangi metotlar zerine kurulu olduu ile ne biimde kullanldna ilikin nemli ipular tar. zmlemenin en nemli unsurlar ise gstergelere dayal olan kavramlardr (Rfat, 1986:10). Burada yntem olarak kullanlan gstergebilim ve anlamn retilmesi hakknda bilgi verilecektir. 3.1.1.Gstergebilim ve Anlam letiimi bir sre olarak grmeyip anlamn inas olarak ele alan modellere gre herhangi bir ileti; alcy kaynan ilk anda oluturduu

87

anlamla u veya bu ekilde ilikisi olan, kendine ait bir anlam yaratmaya tevik eder. Anlama dayal iletiim modelleri dorusal sre modelleri gibi iletinin bir dizi basamak ya da aamay geerek olutuunu varsaymazlar. Daha ok, bir iletinin bir eyi anlamlandrmasn mmkn klan yaplandrlm bir iliki dizisinin zmlenmesi zerinde younlarlar. Yani kat zerindeki iaretleri ya da havadaki sesleri bir ileti haline getirenin ne olduu zerinde dururlar (Fiske, 1996:62). Anlamn inasnda gstergeler kullanlr. Gstergelerin ve onlarn alma biimlerinin aratrlmasna gstergebilim ad verilir. Gstergebilim, tm gsterge dizgelerindeki anlamsal katmanlar yaplatrmay amalarken, bireyin dsal dnyayla ilgili her eyi zmleyebilecek genel bir kuram oluturur. Dilsel ve dil d her eyin yer ald bu dnyada gstergebilim, st bir nokta olarak grlr ve tm zmlemelerin bu sayede yaplabilecei savunulur (Rifat, 2001:27). Gstergebilim alma alan zerinde durur. Bunlar: Gstergenin kendisi, inde gstergelerin dzenlendii kodlar ya da sistemler, Kodlar ve gstergelerin iinde iledii kltrdr. Dorusal sre modelleri metne sreteki dier aamalardan daha fazla nem vermezken gstergebilim dikkatini ncelikle metne yneltir. Ayrca gstergebilim, alc ya da okuyucunun birok sre modelinin iddia ettiinden ok daha etkin bir rol oynadn kabul eder. Alc yerine ok daha nemli bir etkinlii ifade eden okur terimini kullanr. Zira okuma renilen bir eydir ve okurun kltrel deneyimlerince belirlenir. Okur, kendi deneyimlerini, tutumlarn ve duygularn metne tayarak metnin anlamlandrlmasna dorudan katkda bulunur(Fiske, 1996:62)

88

3.1.2.Anlam na Modelleri Anlambilim, sadece szcklerin anlamn inceleyen bir bilim dal deildir. Burada sz konusu olan, tm gsterge dizgelerindeki anlamsal katmanlar yaplatrmay amalayan bir anlambilimidir. Karmza hangi biime brnerek karsa ksn, her trl anlaml btn zmleyebilecek bir genel ifadedir. Anlaml btnleri (dilsel ve dil d) inceleyecek bilim dalna gstergebilim denilmesi, genel anlambilim ile dilbilimsel anlambilimi arasndaki kavramsal karkl nlemitir (Rifat,1986:9). Anlamn inasna ynelik modellerde temelde u eyle ilgilenilmitir: 1.Gsterge 2.Gstergenin gnderme yapt ey 3.Gstergenin kullanclar Gsterge, kendisinden baka bir eye gnderme yapan, duygularla kavranabilecek fiziksel bir eydir ve varl, kullanclarn onu bir gsterge olarak kabul etmesine baladr. Hastanelerde iaret parman azna dik bir ekilde tutan hemire fotoraf SUSMAMIZ Gerektiine gnderme yapar ve herkes tarafndan bu anlamda kabul edilir. (Fiske, 1996:63) Anlam modelleri arasnda akla ilk gelenler C.S. Pierce ve Saussurenin modelleridir. Pierce gstergeyi, gstergenin gnderme yapt eyi ve gstergenin kullanclarn bir genin kesi olarak grr. Her ke dier ikisiyle yakndan ilikilidir ve ancak dierleriyle ilikileri asndan anlalabilir. Anlam incelemek iin gsterge, kullanc ve dsal gereklik arasndaki keli iliki; modelin zorunlu birer esi olarak grlmtr (ekil: 1) Saussure ise gstergenin, kendi fiziksel biiminden ve artrd zihinsel bir kavramdan olutuunu ve bu kavramn, d dnyann bir kavran olduunu syler. Gsterge gereklikle yalnzca onu kullanan insanlarn kavramlar araclyla ilikilenir (Fiske, 1996:64).

89

gsterge

yorumlayc ekil 1:Peiercenin anlam eleri

nesne

Gsterge; kendinden baka bir eye (nesneye) gndermede bulunur ve birisi tarafndan anlalr. Yani kullancnn (yorumlaycnn) zihninde bir etkiye neden olur. Yorumlayc; uygun anlamlandrc etkidir. Yani hem gsterge hem de kullancnn nesne ile ilgili deneyimi tarafndan retilen zihinsel bir kavramdr. ARABA szcnn (gstergenin) herhangi bir balamdaki yorumlaycs, kullancnn bu szce ilikin deneyimi ile bu nesneye ilikin deneyiminin bir sonucu olacaktr. Burada yklenen anlam kullancnn deneyimine bal olarak belli snrlar iinde deiebilir. Bu snrlar toplumsal uzlalar ( ki bu durumda konutuumuz dilin uzlamlar) belirler; bu snrlardaki deiimler, kullanclar arasndaki toplumsal ve psikolojik farkllklar nedeniyledir. Gstergebilim modelleri sre modelleri gibi kodlayc ve kod ac arasnda bir ayrm yapmaz. Yorumlayc, gstergenin kullancsn niteleyen zihinsel bir kavramdr. Bu kullanc, bir konumac ya da dinleyici, bir yazar ya da okur, bir ressam ya da izleyici olabilir. Kod ama, kodlama kadar etkin ve yaratc bir eylemdir. Gstergebilim iletiimi hem kodlayc hem de kod ac asndan iletilerde anlam retme olarak grr. Anlam, iletide dzgnce paketlenmi bir biimde bulunabilecek, mutlak, sabit bir kavram deildir. Anlamlandrma; etkin bir sretir. Gstergebilimciler bu srece gndermede bulunmak iin yaratma, retme ya da mzakere etme gibi fiilleri kullanrlar(Fiske, 1996 :69).

90

Anlam; gsterge, yorumlayc ve nesne arasndaki gl etkileimin bir sonucudur: Tarihsel olarak konumlandrlmtr ve zaman iinde deiebilir.

3.1.3.Gsterge Kategorileri Peierce gsterge kategorisinden bahseder: 1.Grntsel gsterge: Baz ynlerden nesnesine benzer. Onun gibi grnr ya da onun gibi ses kartr. Bir fotoraf, bir harita ya da erkek tuvaletini simgeleyen yaygn grsel gstergeler gibi. 2.Belirtisel gsterge: Gsterge ile nesnesi arasnda dorudan bir ba vardr ve bunlar gerekte birbirine baldrlar. rnein duman; atein belirtisel gstergesi, haprma; souk algnlnn belirtisel gstergesidir. 3.Simge: Gsterge ve nesne arasnda ne balant ne de benzerlik vardr. Simgenin iletiimde kullanlmasn salayan tek neden, simgenin yerine getii eyi nitelemesi konusunda insanlarn anlam olmalardr. Szckler, rakamlar birer simgedirler. Roma rakam II aka grntsel bir gstergedir. 2 saysnn bir ift nesneye gndermede bulunmas iin hibir neden yoktur. Bunun byle olmasn salayan kltrmzdeki uzlamlar ya da kurallardr. Uzlam gstergelerin toplumsal boyutudur. Bir gstergenin uygun kullanlna ya da ona verilen yanta ilikin kullanclar arasndaki bir anlamadr(Fiske, 1996:71) 3.1.4.Anlamlandrma Anlamlandrma; gstergede, gsterenle gsterilen arasndaki iliki btndr. Buradaki tarifte anlamlandrmann gizli kodlar, gsterenle gsterilen arasndadr. Gstergebilim, gstergelerin kullanld tm alanlarda hangi anlamsal katmanlardan olutuunu gstermeyi ve bunu bir st dil araclyla dizgeletirerek sunmay amalar. Yani, anlamlar deil, anlamn eklemleni biimini aratrr, anlam retiminin srelerini ortaya karmay amalar bu nedenle de ieriin biimine ynelik ikin ve yapsal bir anlama kuram oluturur (Rifat,1986:13).

91

Bir cmlenin ina edilebilecei karmak yollarla ve cmlenin biiminin cmlenin anlamn nasl belirlediiyle ilgilenen Saussure, ayn cmlenin farkl konumlardaki farkl insanlara farkl anlamlar tayabilecei gerei zerinde fazla durmamtr. Yani anlamn yazar/okur ve metin arasnda bir mzakere sreci olduunu tasavvur edememitir. Israrla metin zerinde durmu ne metindeki gstergelerin, kullancnn kltrel ve kiisel deneyimiyle etkileim biimiyle ne de metindeki uzlamlarn kullancnn deneyimledii ve bekledii uzlamlarla etkileim biimiyle ilgilenmitir. Bu etkileimci anlam dncesinin zmlenebilecei bir modeli gelitiren kii Roland Barthestir. Barthes anlamlandrmann iki dzeyinden bahseder: (Fiske, 1996:115)

3.1.4.1.Dzanlam Anlamlandrmann birinci dzeyi Saussurenin zerinde alt dzeydir. Gstergenin gstereni ve gsterileni arasndaki ilikiyi ve gstergenin dsal gereklikteki gndergesiyle ilikisini betimler. Barthes bu dzeyi dz anlam olarak adlandrr. Dz anlam gstergenin aikar, herkes tarafndan bilinen ve ilk akla gelen anlamna gnderme yapar. Bir penguene benzetilen lider karikatrnde ilk gze arpan, grntsel imge penguen (biim) olduu iin, zihinde aran ilk ey yine gsterenin iaret ettii ey /P/E/N/G/U/EN/ (ierik) dir. Karikatrde izilen penguen grntsyle zihinde penguen kavramyla bir ba kurulur ve kavramla grnt ilikilendirilir. Bu sre ayn zamanda anlamlama srecinin de gereklemesini salar (Erkman, 1987:63) 3.1.4.2.Yananlam Gstergenin; kullanclarn duygularyla ya da heyecanlaryla ve kltrel deerleriyle bulutuunda meydana gelen etkileimi betimler. Bu, anlamlarn znellie ya da en azndan zneler arasla doru kayd andr. Bu anda yorum, yorumlaycdan etkilendii kadar nesne ya da gstergeden de etkilenir.

92

Bir sokan yan yana iki fotoraf makinesinden ekilmi iki farkl fotorafn ele alalm. Renkli ya da siyah beyaz film, sert ya da yumuak odak ayar, gl ya da zayf kontrastlar, donuk bir gn gibi zellikler kullanlarak ekilen bu iki fotorafta binalar arasnda uzanan bir ehir yolu grnts olan SOKAK vardr. Bu iki fotorafn dz anlamsal anlam ayndr. Ancak farkll yaratan yan anlamlardr. Ayn sokan fotoraf ekilse de birinde neeli, cvl cvl ve scak bir sokak; dierinde souk, zalim ve barnlamaz bir sokak fotoraflamas yaplabilir. Yani dz anlam neyin fotorafland, yan anlam ise nasl fotoraflanddr (Fiske, 1996:117) Sesimizin tonu, nasl konutuumuz, vurgularmz sylediimiz eylere ilikin duygularmz ve deerlerimizi ele verir. Szcklerin seimi de ou kez bir yan anlam seimidir. Rvet vermek ile ticaretin arklarn yalamak ayn eylem iin kullanlsa da yan anlamsal fark hemen gze arpmaktadr. Yan anlam byk lde nedensizdir, bir kltre zgdr. Yumuak odakla ekilen ocuk fotorafnn nostaljiyi artrmas ksmen grntsel bir gstergedir. Yumuak odak, bellein belirsiz doasnn gdlenmi bir gstergesidir; ayn zamanda duygunun da. Yumuak odak=yufka yreklilik. Ancak kod amnn byle yaplabilmesi iin uzlamsal bir eye ihtiya vardr, yani yumuak odan bir tehizat snrlamas deil fotorafnn bilinli bir tercihi olduunun bilinmesi gerekir. Eer tm fotoraflar yumuak odakla ekilmi olsalard ocuun fotoraf nostaljiyi artrmazd (Fiske, 1996:118). almada ark szlerini bir propaganda malzemesi haline getiren kilit kelime ve kavramlar; duyulduunda ilk akla gelen dz anlamlarnn dnda, kullanclarn duygular, kltrel deerleri, uzlam alanlar ve iletiimden beklentilerinin nda yan anlamsal dzeyde deerlendirilecektir.

93

3.2.EVREN VE RNEKLEM arklar halen Trkiyede dinlenilen Krte mzikal rnlerden seilmitir. Herhangi bir kstlama gzetilmemesine ramen bu arklarn 1990 tarihinden sonra piyasaya sunulan rnler olduu tespit edilmitir. nk 1990-91li yllar hem mzik-medya alannda imknlarn artt hem de Mezopotamya Kltr Merkezi gibi kurulularn ortaya kmasyla mzikal propaganda rnlerinin bollat bir dnemdir. MKMnin kurulmasyla bireysel anlamda Krte mzik yapan kii ya da gruplarn byk bir ksm buraya ye olmu, MKM sanats olarak DEHAP (HADEP) geceleri, nevruz kutlamalar, anma gnleri gibi etkinliklere tek elden ynlendirilip, bu merkezin sunduu imknlardan yararlanmlardr. Dolaysyla Krte arklarda nicelik ve mzikalite anlamnda bir art da yaanmtr.

3.3.VARSAYIMLAR PKK terr rgt, farkl hedef kitlelerini istedii ynde etkilemek, kamuoyu oluturmak iin Krte mzii propaganda maksatl kullanmaktadr. Bu amala hazrlanp piyasa sunulan kaset, cd ve video klipler bireysel rnler olmaktan daha ok organize bir almann izlerini tamaktadr. Mzik gibi bu bir sanatsal faaliyetle etkisinin ve Krte yapld iin propagandann trnn, ykc yeterince anlalamad

deerlendirilmektedir.

3.4.VERLERN TOPLANMASI Televizyon, radyo ve internet araclyla Krte arklara ulalm, bunlar Trkeye evrilerek ierisinde PKK, ARGK, gerilla, pemerge, Krt bayra, Trkiye Krdistan, Apo, devrim ehidi ve T.C. Devletine hakaret gibi ifadeler barndran cmlelerin getii otuz kadar ark deerlendirilmek zere tasnif edilmitir.

94

3.5.KAPSAM VE SINIRLILIKLAR Analiz yaplrken sadece ark szleri dikkate alnacak, mzikal anlamda bir deerlendirme yaplmayacaktr. arklar Krteden Trkeye evrilirken kelime kelime eviri yaplm, dolaysyla orijinal metinlerindeki iirsellik kaybolmutur. Buna bal olarak hedef kitlede uyandrlmas beklenen duygusal etkinin Krte orijinalindeki kadar olamayaca gereini kabul etmek durumundayz. eviriler esnasnda anlam bilinmeyen kelimelerin karlklar bo braklm, anlamnda tereddt yaanan kelimelerin yanna da (?) iareti konulmutur. arklarn tespitinde arkc ve albm kstas konmamtr. inde propagandif eler barndran herhangi bir ark deerlendirmeye alnmtr. Trkeye evrisi yaplan arklardan sekiz tanesi analiz edilmitir. Zira tasnif edildikten sonra ierik ve verilen mesajlar asndan birbirine ok benzeyen arklardan yeteri kadar rnek alnarak ayn tip arklarn analiz edilmesinin nne geilmitir. Analizi yaplmayan arklar ektedir.

95

3.6.TESPT EDLEN ARKILAR 3.6.1. Zilan d ba diknin bask kedxwar Droka Merwan dixemilnin x Sed, Seyid Riza bi te jn dibe Gula buhara, nav hviy Zlan Zlan deng Partizan Zlan Zlan sonda tolhildan roka rojn ge jan nabnin Destann ew rojn xwe nay j'brkirin ehd tu namir ey kea Kurda Tu may dilay hvya nitiman Zlan Zlan deng Partizan Zlan Zlan sonda tolhildan Gotn Muzik: Armanc

Zilan Artk rzgrlar kryor smrgenin kanadn Mervan Tarihini sslyorlar eyh Sait, Seyit Rza seninle yayor Bahar gl umudun ad Zilan zilan gerillann sesi Zilan zilan intikam yemini Ac grmez parlak gzel gnlerin hikyesi Unutulmaz o gzel gnlerin destan

96

ehitsin sen, lmedin ey Krt Kz lkenin neesi, umudusun sen Zilan zilan gerillann sesi Zilan zilan intikam yemini Sz Mzik: Armanc Konusu: ark, 30 Haziran 1996 ylnda Tunceli ehir merkezinde bayrak merasimi iin hazrlk yapan tren birliinin arasna, hamile kadn klnda girerek, zerindeki bombay patlatmak suretiyle 4 astsubay ve 4 erin ehit olmasna 7 astsubay ve 21 erin de yaralanmasna neden olan PKK terr rgt mensubu Zilan kod adl terristi vmek maksatl yaplmtr. Asl ad Zeynep KINACI olan Zilan adna onlarca ark, mar yaplm, anma gnleri dzenlenmitir. Her frsatta Zilan gibilerinin kahramanlatrld rgtsel sylem ierisinde konuyla ilgili olarak terr rgt eleba calan: PKK tarihinde de byk zihniyet ve ilkesel ballk abideleri vardr. Haki, Mazlum, Kemal, Mehmet Hayri, Ferhat, Mahsum, Taylan zgr, Berzan ztrk, Zilan, Beritan, Bermal ve adlarn yazamayacamz kadar uzun listeler halinde byk partili olmay baarm yoldalk rnekleri vardr. Bunlarn hepsi okunmas gereken bir kitap kadar anlam ifade ederler ( calan, 2004:206). Diyerek lmlerinin rgt iin nemini vurgulamtr. ( Anlan isimler farkl zamanlarda ve meknlarda kendini asarak, yakarak ya da canl bomba eklinde intihar eden PKK militanlardr.) Bu tr insanlarn arklarda anlmalarnn, lenlere vefa borcundan ziyade geride kalanlara ve hedef kitlelere lenlerin unutulmad, yaptklarnn byk iler olduu, yeri ve

97

zaman geldiinde onlar gibi lp, ldrmeleri gerektii vurgulanmak istenmitir. Kullanlan Temalar: arkda intihar bombacs Zilan ile Mervan Devleti, eyh Sait, Seyit Rza arasnda ba kurulmu, daha dorusu bunlar zerinden Zilann konumu netletirilmeye allmtr. Son dnemde Krt kimlii ve Krtlerin, tarihsel balar zerine bir ok makaleler yazlm, kitaplar baslmtr. zetle Krtlerin, Trk ya da Acemlerden farkl bir millet olduklar, farkl bir dile, dine sahip olduklarnn anlatld bu yazlarda Mervanllar da M.S. 9901090 yllar arasnda hkm sren, devlet kurabilmeyi baarm Krtler olarak anlatlmaktadr. (calan,2004:191) Bu ve benzeri birok arkda geen Mervan Devleti yeniden bir Krt Devleti kurabilmeye zlemdir, i geirmedir. Gemiten kuvvet alarak gelecei ekillendirmeye almaktr. arkda ismi geen eyh Sait 15 ubat15 Mays 1925 tarihleri arasnda Diyarbakrda T.C. Devletine kar balatlan, ngilterenin de destekledii isyann lideridir. T.. eleba calan, eyh Sait syann; nlerine Krdistan' bir hedef koymaktan daha ok Osmanl Halifesi ve saltanatn geri getirmek istemesi ve din devlet eilimli olmas ynyle eletirmekle beraber, yaplan her isyan hareketinde (serhildanda) eyh Saiti rnek gstermekten geri kalmamtr (calan, 2004:196). Seyit Rza ise Ali er ile beraber Tunceli (Dersim)de Krt Devleti kurma maksatl balatlan ve yine ngilterenin destekledii isyann lideridir. Blgedeki airetlerin ounun katld bu isyanda ok iddetli atmalar yaanm, deiik blgelerden askeri birlikler kaydrlmak zorunda kalnmtr. Seyit Rzann aslmasndan sonra, 1938 ylnda da jandarma karakollarnn baslmas, mfrezelerin pusuya drlmesi eklinde olaylar devam etmitir. syan devam ederken bir araya gelen airet liderlerinin her

98

biri birlik olma ve isyana devam etme anlamnda Munzur ayna bir ta atarak kararllklarn ortaya koymulardr. Gnmzde de Munzur ay ve Dersim zerine yaklan atlarda, yaplan arklarda protest havann hakim olmasnda, Dersim ve Munzurun isyan ve direni eksenli anlmaya balanmasnda bunun pay byktr. Zilann eyleminin bykln (!) anlatmak iin Krt isyan hareketlerinde nemli bir yeri olan eyh Sait ve Seyit Rzann yaptklaryla Zilann eylemi mukayese edilerek en az onlar kadar nemli olduu vurgulanmak istenmitir. Propaganda Teknikleri: Bar artran; bahar gl ve umudun ad cmlecikleriyle, sava artran; gerillann sesi, intikam yemini iletilmek istenmitir. Zilana yaplan ehitsin sen hitab, halkn dini duygular dnlerek seslendirilmitir. Birisine slam dininde peygamberlikten sonraki en byk makam olarak kabul edilen ehitliin atfedilmesi, ehit diyerek seslenilmesi onun halk nezdindeki itibarn yceltir. Byle birisinin gemiteki yanllarn sorgulamak byk bir terbiyesizlik olarak dnlr. Sekiz askerin ehit olduu yirmi bir askerin de yaraland bu eylemin hedef kitle tarafndan sorgulanmas ehitlik kalkanyla engellenmeye allmtr. Her ne kadar Marksist orijinli bu harekette Mslmanlarn anlad gibi bir ehitlik kastedilmese de halkn bunu fark edemeyecei deerlendirilmektedir. Krt Kz kullanm da yine kken itibariyle Krt olup ta terr rgtne destek verenlerin sempatilerini kazanmak, destek vermeyenlerin de en azndan direnlerini krmak maksatldr. Nitekim rkda olmak dnmeyi, sorgulamay engelleyebilecek bir olgudur. objektif cmlecikleri ayn kii iin kullanlarak Zilan; bar iin savaan kii, zgrlk savas mesaj

99

Zilan iin gerillann sesi ve intikam yemini tabirleri kullanlmtr. Bilindii zere gerilla; dman tarafndan igal edilen ve ordusu olmayan ya da i gremez durumda olan bir lkede yerel halk glerinin yurtlarn savunmak iin tekilatlanmalar anlamna gelir(Pazarc, 2000:204). Dolaysyla gerilla kullanmyla Zilan, yurdunu igalcilere kar savunmaktan baka aresi olmayan, masum insan konumuna oturtularak, yaplan eyleme meruiyet kazandrmaya allmtr. ntikam yemini kullanm ise bnyesinde kin ve nefreti barndrrken eylemin nedenini de aklar. Mcadeleyi hatrlatr. Organize bir hareketin izlerini barndrr. Sonrasnda yaplmas gerekenler iin gizli bir tevik vardr. ntihar bombalar, evreye zarar verme, ormanlar yakp ykma trnden telkinler sadece arklarla yaplmamtr. calann yakalanmasndan hemen sonra zellikle MED TVnin protesto, yakma, ykma talimatlarndan etkilenerek Ankarada bir araca molotof kokteyli atan ahs (Hrriyet, 18 Mart 1999) rneinde olduu gibi iletiim imknlarnn ulaabildii her kanaldan bu tr mesajlar verilmitir. Mesajlarn Sadeletirilmesi: Zilan, tarihteki rnekleri eyh Sait ve Seyit Rza gibi smrgeye kar gelerek, vatann igalcilerden kurtarmak iin ehit dmtr. Mervan Devleti gibi tekrar bir Krt Devletinin kurulabilmesi Zilan gibilere baldr. lkenin umududur onlar. O lmemi aksine yreklerde yaamaktadr. ntihar bombacs olurken bir tek dncesi vardr. O da igal altndaki lkesini (!) igalden kurtarmaktr eklinde mesajlar verilmektedir.

100

Konusu Temalar Prop. Tek. Hitap Edilen Duygular Hedef Kitle Hedef Kitleden Beklentiler

Zilan kod adl intihar bombacsna vg Milliyetilik, dini duygular, gemiten destek alma, mitler ddia, srarc olma, seme, arm yoluyla transfer ntikam, zenti Dost (Militan kadro, rgte sempati duyanlar) Bilgi verme, benzer eylemler iin model olma,

ekil 2: 1Nolu arknn deerlendirme tablosu 3.6.2. Welatmn Welat min welat min Xort hja piling yan Mrxas min Tu nemir l tu her hey Di drok de bi tpn zrn ervan min Qada er da tu wek Egt b B tirs ket zik dijmin Wek birsk b Erez li Bngol Hus li Tekman Tekn li Xins tev wek r bn Bi te re bn Li ser iya baniyn Kurdistan Wek eleng bn kele mawzer Li destan Tekonek dan b westan Ne disekinn ne havn Ne j zivistan Gotin Mzik: Aydn KORKMAZ

101

Vatanm Velatm, Velatm (Krte Vatan anlamnda, ayn zamanda kii ismi) Dalarn kaplan gzel gen Yiidim Sen lmedin hep varsn Tarihte altn harflerle yazl Savam Harp meydanlarnda bir yiittin sen Dmann iine den kor oldun. Erez; Binglde, Hseyin; Tekmanda Tekin; Hnsta aslan gibiydiler, imek gibiydiler. Seninleydiler. Krdistann dalarnda yaylalarnda Birer yakklydlar, ellerinde mavzer. Soluklanmakszn didindiler Kn souunda yazn scanda Sz ve Mzik: Aydn KORKMAZ Konusu: Bu arkda da kod ad Velat olan ve lm yeri ve zaman belirlenemeyen terrist methedilmekte, kahramanlklar (!) anlatlmaktadr. Kullanlan Temalar: Velat kod adl terristin sava yn n plana kartlmak istenmi, bu maksatla arkadalaryla beraber rgtsel faaliyet yrttkleri yerlerden enstantaneler sunulmutur. Cesaretlerine vurgu iin aslan ve kaplanla, atik ve evikliklerine vurgu iin de imekle benzetirilmilerdir. Terr rgt adna faaliyet gsterdikleri yerler Krdistan olarak anlmtr. rgtsel vurgulanm, anlatlmtr. faaliyetlerin terristlerin d zor artlarda yapld de ve devamll bir ekilde grnleri imrendirici

102

Propaganda Teknikleri: arkda Transfer (arm Yoluyla Hayranlk) tekniinden azami lde yararlanlmtr. ark bittikten sonra akllarda kalan; kaplan kadar cesur ve evik ayn zamanda yakkl, ellerinde tfekleriyle yaz k demeden Krdistan mcadelesi iin dalarda dolaan , dmana (T.C. Devleti gvenlik glerine) korku salan (!) genlere ait bir fotoraf olacaktr. Aznda purosu ya da banda kzl yldzl beresiyle Che Guevera, ya da hki renk parkasyla Deniz Gezmi fotoraflarnn; mcadele ve bakaldr, biraz halk adam ayn zamanda macera kokmasna benzer, bu arkda da ayn atmosfer mevcuttur. Zira ark szleriyle adeta bir zgrlk savas (!)tablosu izilmitir. Dier arklarda da grlecei zere arklar terristlerin kod adlarna atfen yaplmtr. Bilindii gibi terr rgtne yeni katlanlara gerek isimlerinin dnda kod isimleri verilmektedir. rgtteki tannm kod isimleri araclyla olmaktadr. rgtte kod ad kullanmnn temelde iki nedeni vardr. Birincisi gvenliktir. Yani gerek yaplan eylemlerde gerekse olabilecek rgt ii zlmelerde gerek kimliklerinin ortaya kmamas, dolaysyla da terristlerin zarar grmemesi dnlmtr. kinci nedense rgte yeni katlanlarn daha nceki hayatlarna ait sahip olduklar her eyi bir kenara brakarak yeni bir hayata baladklarnn ilandr. Bylelikle terriste: rgte katlmadan nceki iinizin, kimliinizin, sosyal statnzn hibir nemi yoktur. nemli olan bundan sonra neler yapacanz ve rgt potasnda eritip kolektif hale getireceiniz yeni kiiliinizdir. mesaj verilmeye allr. Dolaysyla arklarda kod isimlerin sk sk dile getirilmesi, bir anlamda rgte ait ileyiin pazarlanmasdr, da vurumudur. Verilen kod isimlerin Bahoz ( Frtna ), Pling (Kaplan), r (Aslan), Welat (Vatan, lke), Brsk (Yldrm) gibi aksiyon ierikli olmas, sava artrmas ayrca zerinde durulmas gereken bir husustur.

103

arkda geen yer isimleri ( Bingl, Tekman, Hns ) Krdistan olarak anlmtr. Bundan sonraki arklarda da grlecei zere Trkiye Cumhuriyeti snrlarnda olan Dou ve Gneydou Anadolu Blgesindeki birok yer ismiyle beraber rann gneyi, Irakn kuzeyi ve Suriyenin kuzeydousuna ait yer isimleri de Krdistan olarak anlmaktadr. Dolaysyla hedef kitlenin zihninde, oluturulmak istenen Krdistana ait snrlar izilmeye allmaktadr. Mziin defalarca dinlenilebilir olma zelliinden dolay da bunun kanksanr klnmas ok da kolaydr. Terristler bir film kahraman gibi sunularak zellikle genler zerinde zendirici bir etki brakmas hedeflenmitir. Anlan kiilerin hedef kitleye ateten, imekten olaanst varlklarm gibi sunulmaya alld grlmtr. Birer yakklydlar, ellerinde mavzer msra gemiten gelen duygularla, silaha kar sempatisi bulunan bir toplumda ve zellikle genler zerinde imrendirici bir etki brakacak, hayranlk hisleriyle beraber onlara benzeme istei uyandracaktr. Bu da rgte eleman temini noktasnda avantaj salayacaktr. Mesajlarn Sadeletirilmesi: ark seslendii farkl hedef kitlelere gre deerlendirilirse; Halen terr rgtnde olanlar iin; Doru yoldaym, verdiim mcadelede benden ncekilerin canlarn verdikleri gibi ben de gerekirse canm vermeliyim. Zorluklar, ekilen skntlar beni yldramaz trnden dncelere sebep olabilir. Bu ynyle de mevcut muhafazas grevini yklenmitir. Eitim, sosyal ve ekonomik anlamda sorunlar yaayan, toplum ve aile basks yznden kendini ifade etmede glk eken herhangi bir ii gc olmayan genler iin; aslanlar kadar cesur olmak, Krdistan iin dalarda dolamak, bir anlamda erkekliin sembol silaha sahip olmak, kynde evinde silik bir karakter olarak yaamak yerine belki de adna atlar yaklacak, tarihe altn harflerle yazlacak yiit bir sava olarak anlmak (!) da kadrosunun

104

hi de yabana atlr eyler deildir. Bu gurup genler iinse ark; da kadrosuna katlm salamak, yeni eleman teminini kolaylatrmak gibi bir misyonu stlenmitir. Terr rgtne katlan ocuklarn kaybeden anne ve babalardan; terr rgtne sempati duyanlar iin ark szleri birer vn kayna olduu kadar lenin yokluunun getirdii aclar hafifletecek teselli aracdr da. ocuuna sarlamamann, onunla konuamamann, onu bir daha gremeyecek olmann yoksunluu bu ekilde bastrlabilir. Bylelikle can yanan anne, baba, karde ve dier akrabalarn en azndan rgte nefretle bakmamalar daha da tesi rgtn propagandasn yapmalar hedeflenmitir. Zira en ok zlen, can yanan insanlarn sylediklerinin daha inandrc olmas beklenir. arkda geen ve Krdistan olarak ifade edilen Trkiye Cumhuriyeti Devletine ait yer isimlerinin halk tarafndan bu ekilde alglanmas beraberinde devletin oralardaki varlnn sorgulanmasn getirecektir. Mademki buralar Krdistandr, burada Trk Devletinin ve kurumlarnn ne ii var? sorusunu sorduracaktr. Yani dier arklarda da grlecei zere T.C.Devleti igalci konumuna drlmektedir.

Konusu Temalar Prop. Tek. Hitap Edilen Duygular Hedef Kitle Hedef Kitleden Beklentiler

Welat kod adl rgt elemanna yaplan vg Cesaret, kahramanlk, fedakrlk ddia, srarc olma, yalan, arm yoluyla transfer ntikam, zenti Dost (Militan kadro, rgte sempati duyanlar) Bilgilendirme, benzer eylemler iin model olma, rgtsel balln pekitirilmesi

ekil 3: 2Nolu arknn deerlendirme tablosu

105

3.6.3. Xezal Xamirpet Xezal heyran wez xezalim xezala yay Xamirpt me Ez qza Xiyasim delalya Xas Ax Cemlk me Xuka Selman gula li dev r me Hoy...Xezal, hoy Xezal, hoy Xezal.... Xezal heyran me ikir lo me inekir Mey ji bona doza Kurdistan er girankir Heyfa bav kala me ji dujmina derkir Ano Memo Sefkan ji bona doza Kurdistan can xwe fedakir Hoy Xezal, Hoy Xezal, hoy xezal... Xezal heyran wez dime Tekman w liyane Li er ser hers grlay ARGK,bavo er girane Leqe leq topan, tifing firokane Ano Memo Sefkan Bu ehd Serheda Kurdistan Hoy Xexal, hoy Xezal, hoy Xezal... Gotin Muzk: Dengbj Maruf Hamirpet Ceylan Ceylan, ben Hamirpet Dann ceylanym Hiyasin kz Hase ve Cemilke nin gzeliyim Selmann bacs, yol kenarndaki glm Off ceylanm Hayran olduum Ceylan, biz ne yaptk ne yapmadk Krdistan mcadelesi iin byk savalar verdik Aldk dmandan; ana, babamzn cn Ano, Memo ve Sefkan Krdistan davas iin canlarn feda ettiler Oyy ceylanm Hayran olduum Ceylan, Tekmana gidiyordum ARGKnn her gerillas kavgalar byk Top, tfek ve helikopter sesleri Ano, Memo ve Sefkan

106

Dou Krdistann ehidi oldular Sz ve mzik: Dengbj Maruf Konusu: ark, isimleri tam olarak belirlenemeyen Ano, Memo ve Sefkan adl terristleri vg maksatl yaplmtr. Kullanlan Temalar: arkda Ben olarak konuan ve kendisini Hamirpet Dann Ceylan olarak adlandran kii muhtemelen ldrlen terristlerin yakn arkadadr. Bu kiinin azndan terristlerin yaantlar ve lmeden nceki anlar anlatlmtr. Bu maksatla arkdaki Ben , olduka iten ve sade bir dil kullanarak nce kendini tantmtr. Kendi konumunu da akrabalk ilikileriyle netletirmitir. Yaplan terrist faaliyetler Ana babann intikamn alma eklinde hem kiiselletirilmi, hem de kk ok daha nceye dayanan bir sorunun halledilmesi eklinde sunulmutur. Terristlerin atma an detaylandrlarak rgtsel konumlarna deinilmitir.

Propaganda Teknikleri: arkda konuan kii kendisini; Hiyasn kz, Selmann bacs, yol kenarndaki gl olarak tanmlayarak propagandada Halktan Biri tekniini kullanmtr. Yani hedef kitleye: ben sizdenim, iinizden biriyim, kardeiniz ya da kznzm mesaj verilmitir. Bu da, anlatlanlarn dikkat eiinden gemesi ve mesajn kabul asndan nemlidir. nsanlarn arkda kendinden bir eyler bulup mesaj iselletirmesini salayacaktr.

107

Yaplan terrist faaliyetlerin gerekesi Ana babann intikamnn alnmas olarak gsterilmi ( Gsterili Genelleme ), gemite yaanm zorluklara atfta bulunularak hakllk vurgulanmak istenmitir. Dman tabirinden kast da T.C Devletidir (Hedef gsterme ). ARGK, PKKnn silahl kanadna verilen ismidir. Yani rgtsel yaplanmada Krdistan i Partisinin szde ordusudur. Dolaysyla ldrlen terristler iin ARGKnn gerillalar tabiri kullanlarak aka terr rgtnn propagandas yaplmtr. Daha nce de ifade edildii gibi gerilla igal edilmi ve ordusu i gremez durumda olan bir lkede vatan savunmas iin tekil edilmi halk rgtlenmeleridir. Yani gya igalci bir ordunun karsnda meru mdafaa yapan halk birlikleri sz konusudur. Bu kullanm hedef kitlede PKK, igalci Trk Devletine kar vatann savunan, meru mdafaa hakkn kullanan, masum insanlarn oluturduu bir rgttr fikrinin olumasna neden olacaktr. Yine halkn dini duygularndan faydalanmak iin len terristler ehit olarak nitelendirilmi, bylelikle terrist yaknlarnn da gnl alnmak istenmitir. Marksist ideolojiyle ekillenen PKKnn lm sonras hayata inanmadn sylemek bilineni tekrar olacaktr. Ancak slam inancna gre peygamberlikten sonraki en yksek makam olan ehitliin, rgtsel literatre girmesi tamamen hedef kitlelerin sempatisini kazanmak iindir. Dou Krdistan tabiri Erzurum, Kars illeri iin sylenmitir. Daha

nce de sylendii gibi ran, Irak, Trkiye ve Suriye topraklarnn eitli blmlerini snrlarn iine alan szde Byk Krdistana gnderme vardr Ayrca terristlerin lm nedenlerinin zihinlere bir kez daha kazlmas hedeflenmitir: Krdistan iin ldler(!) atma anndaki top, tfek ve helikopter sesleri olay detaylandrrken ayn zamanda unu da ifade eder: Onlarn tank, topu, helikopteri var. Bizim ise sadece tfeimiz. Yani artlarn eit olmadna, gya adil olmayan bir dve gizli bir vurgu vardr.

108

Mesajlarn Sadeletirilmesi: PKK adna faaliyet yrten insanlar halkn iinden, sradan insanlardr. imizden birilerinin kz, olu, bacsdr. Bizden (!) biridirler. Ano, Memo ve Sefkan, Krdistan mcadelesi iin mcadele veren PKKnn silahl kanadna bal gerillalardr. gal altndaki yurtlarn dmana ( T.C. Devletine ) kar savunmaya almlar, ezilip hor grlen ana babalarnn yapamadn yaparak onlarn intikamn almlardr. Bu yiit savalar (!), Tekman tarafnda girdikleri atmada ( ki buras Dou Krdistan olarak anlmtr) dmann (!) ezici gc karsnda ehit dmlerdir. PKK; partisi, ordusu vs. ile sistemli bir yaplanmadr, eklinde mesajlar verilmektedir.

Konusu Temalar Prop. Tek. Hitap Edilen Duygular Hedef Kitle Hedef Kitleden Beklentiler

Ano, Memo ve Sefkan kod adl rgt elemanlarna vg Cesaret, kahramanlk, fedakrlk, aidiyet duygusu ddia, srarc olma, gsterili genelleme, hedef gsterme ntikam, acma, aresizlik Dost (Militan kadro, rgte sempati duyanlar) Bilgilendirme, benzer eylemler iin model olma, rgtsel balln pekitirilmesi

ekil 4: 3Nolu arknn deerlendirme tablosu

109

3.6.4. Ala Rengin Ala rengn proz xwe, te hildigrim diim bime Tul ser miln xortn ciwan, di nav te de yek rojek ge Ala s reng tu, bi nav deng tu, niana ceng tu Ey xort Kurdan silav le bikin ro me tu kirye himbz, rojek w b te bikin rz Li ser bana, li eywana, roja ad bi xeml xz Kesk sor zer , niana zafer Ey ken Kurdan silav le bikin Te bi zv zr tevde kildim, roja ceng ez te hildim Ger ez bimrim, ger ez rabim, Cegerxwn im serbilind im Ala s rengn , proz rn , niana mizgn Ey xort Kurdan silav le bikin Muzik: ivan perver

Renkli Bayrak Kutsal ve renkli bayram, alp yryeceim seni Genlerin omzundasn, ortanda parlak gne renkli bayraksn sen, savan sembolsn sen Ey Krt Genleri! Selamlayn bayra Bu gn kucakladk, gn gelecek ycelteceiz seni Kutlu bir gnde izgilerinle ssleyeceksin atlar, baheleri Yeil, krmz ve sarsn, zaferin iaretisin Ey Krt Genleri selamlayn onu Altn ve gmle srmeleyeceim seni, sava gn kaldracam lsem de kalsam da, Onurlu Cierhvinim renkli bayraksn sen, kutlu ve irin, mjdesin bize

110

Ey Krt Genleri selamlayn onu Mzik: ivan Perver Konusu: ark, Krt Bayrana duyulan sevgi, zlem ve vgy ifade maksatl hazrlanmtr. Kullanlan Temalar: Bayran fiziksel zellikleri, rengi ve ekli detaylandrlm, bayraa: savan sembol, zafer iareti, mjdeci gibi roller yklenmitir. Bayran halk nezdindeki sevimliliini ifade iin kutlu ve irin ifadeleri kullanlrken sayg ifadesi olarak Krt Genlerince selamlanmas istenmitir. Gelecekteki bir gnden ve bu gne bayran kataca needen, sevinten bahsedilmitir. Bugnden kastn bamsz bir Krt Devletinin kurulaca gn olduu deerlendirilmektedir. Propaganda Teknikleri: Propaganda tekniklerine gemeden nce ivan Perver ile ilgili kk bir ayrnty belirtmekte fayda var. ivan Perver; Krt milliyetilii balamnda Trkiyede ideolojik mzik yapan ilk mzisyen olmasna, Krte mzik yapan bir ok gen iin idol kabul edilmesine ramen, bugn PKK izgisinde mzik yapan sanatlarla gr ayrl yaamaktadr. Zira ivann arklarndaki Krt kavram beynelmileldir. Trkiye, Suriye, iran ya da Irak gibi lkesel snrlamalar getirmeden genel bir anlayla dnyadaki btn Krtler zerine arklar yapmtr. Hatta yelpazesinin PKKya ya indirgenemeyecek kadar geni olduunu ifade ederek zaman zaman terr rgtyle bile ters dmtr. Kald ki ivan bu tarz mzik yapmaya baladnda PKKnn esamesi ortalarda yoktu. Ancak bu; rgtn, ivann arklarn desteklemeyecei, onun arklar vastasyla propaganda yapmayaca anlamna gelmemektedir. Nitekim bu ark da birletirici, btnletirici bir kavram olan bayrak (Krt Bayra) zerine yaplmtr.

111

Bayrak, topluluklar millet yapan, onlar dierlerinden farkl klan deerlerdendir. Bamszln semboldr. Devlet, millet, vatan onun ahsnda temsil edilir. Tarifi yaplan sar, krmz ve yeil renkli, ortasnda gne bulunan bayrak; 1946 ylnda randa Mahabat Krt Cumhuriyeti adyla kurulup toplam 11 aylk mr olan oluumda da kullanlmtr. Kastedilen Krt Bayradr. arkda, bayran nezdinde bamsz bir devlet kurmaya duyulan derin bir zlem vardr. Bayra altn ve gmle sarp sarmalamak ve sava gn kaldracak olmak ve Gelecekte saygnlna kavuturulup, atlar onunla sslemek buna iarettir. arkda ismi geen Cierhvin; Krt dilinin gelimesi, bamsz bir Krt devletinin kurulmas iin hayatn adam bir airdir. Bu konuda yazlm yzlerce iiri vardr. Hayat mcadele ile zdeletirilmitir. arkda adnn kullanlmas mcadeleye, almaya, ekilen/ekilecek skntlara vurgudur. Propagandada Saygn Kiilerin Desteini Almak tekniinden hareketle ismi kullanlmtr. arky propagandif hale getiren hitap ettii kitledir. ark, siyasal, corafi herhangi bir snr tamadan btn Krtlere hitap etmektedir. Yani Trkiye bata olmak zere ran, Irak ve Suriyede yaayan Krtler, bir sembol olan bayrak altnda bamsz bir devlet kurmaya ve bu ekilde yaamak iin mcadele etmeye tevik edilmekte, zendirilmektedir. Direkt olarak; savan! Bamszlnz kazann, lkenizi kurun! Denmese de ima teknii kullanlarak neticede bunlar telkin edilmektedir. Hedef kitleye dolayl olarak: Millet var, dil var, bayrak var, pekiyi ama hani lke? Sorusu sorulmaktadr.

112

Mesajlarn Sadeletirilmesi: Ey Krtler! Btn milletler gibi sizin de bir bayranz var. Bu bayrak savan ve zaferin semboldr. Bayramzn evimizi, bamz bahemizi ssleyecei gnler yakndr. Bamszlk gnleri yakndr. Yeter ki siz gayret edin Belki bu uurda savalar olacak, lmler yaanacaktr. Ancak biz Krtlere, Krt genlerine den grev tpk Cierhvin gibi onurlu mcadelemizi vererek gelecek gzel gnleri hazrlamaktr eklinde mesajlar verilmektedir.

Konusu Temalar Prop. Tek. Hitap Edilen Duygular Hedef Kitle Hedef Kitleden Beklentiler

Krt bayrana vg Kutsal deerler, zafer, birlik ve beraberlik ddia, srarc olma, transfer zlem, sevin, umut Dost (Militan kadro, rgte sempati duyanlar), tarafszlar Bilgilendirme, taraftar kazanma

ekil 5: 4Nolu arknn deerlendirme tablosu

3.6.5. Korici Seet si si ber sb b. Hatn der me xstn Jenderme korici axa Me j hundr der xstn Yek kur ape yek kur xale Yek j me breye te ye Bese di were ser r R l .. bye (?)

113

Rani jn (?)silah djmn Djmn meriwye Ew mea k dde we Xwina ehid me ye Xwina zarokn we ye. Xweli l ser koriciyan avnwan briye J bo end kuruan peran Wan welat frotiye Wan namusan frotiye Ey xayinn ser hk Bejn hn ki j ber k dparzn We heval tev dane grtn Xayinti j wer namine Derdn . di ve kn avnxwe J bo Kurdistana irin Em dest bdn gelxwe Mzik: Koma Geliy Zilan Korucu Saat sabahn yd Gelip aldlar kapmz Jandarma, korucu ve aa karttlar bizi evimizden Biri amcaolun, biri dayolun teki de kardein Yeter artk yola gel Yol nnde.(?) Dmann silahn kuand nsanln dmannn Size verdikleri maa ehitlerimizin kandr

114

ocuklarmzn kandr. Gzn toprak doyursun korucularn Ne de atr gzleri kuru para iin Satyorlar vatan Satyorlar namusu Ey aptal hain! Syleyin! Kimi kimden koruyorsunuz? Hep arkadalarnz yakalatyorsunuz Hainlik kalmaz size de Senin derdin. Artk an gzlerinizi Gzel Krdistan iin El ele verelim halkmzla.. Mzik: Geliya Zilan Grubu Konusu: ark, Dou ve Gneydou Anadolu Blgesinde emniyet ve asayiin salanmasnda gvenlik glerine yardmc olan korucular sindirmeye, koruculuu braktrmaya ynelik hazrlanm olup, hakaret, aalama ve iftira ieriklidir. Kullanlan Temalar: ark; korucular ktlemek, sindirip yalnz brakmak maksatl hazrlanmtr. Bu maksatla korucu, jandarma ve aa ilikisi, halka yaplan eziyet; bir gece yars evi baslarak, jandarma ve korucular tarafndan evinden atlan insanlar hikye edilmi, yaplan kt muamelelerde jandarma ve aa ile beraber korucularn pay olduuna (!) vurgu yaplmtr. Korucular ve attklar terristlerin aslnda birbirinin akrabas olduklar dolaysyla amcaolu, dayolu ya da kardelerini ldrdkleri (!) iddia edilerek akraba katillii ile itham edilmilerdir.

115

Para iin dmanla (!) i birlii; ehitlerin kanndan verildii ifade edilmitir.

onursuzluk, korucularn tad Ayrca korucular; para iin

silahlar dman silah olarak nitelendirilmi, maalarn da ocuklarn, namusunu, vatann satan, arkadalarn yakalatan hainler olarak yerilmitir. Son drtlkte ise; yaplan btn eletiriler, ar ithamlar bir kenara braklarak birlik mesaj verilmi, koruculara; Krdistan iin bize katln! ars yaplmtr. Propaganda Teknikleri: arkda; yalan, tehdit, ad takma, hedef gsterme, kk drme gibi propaganda teknikleri baaryla kullanlmtr. Yaanmam olaylar, halkn acma, fke, kin ve nefret duygularn tahrik edecek ekilde senarize edilmitir. (Yalan Teknii ) Gya bir gece yars uykusundan uyandrlp evinden kartlan ve trl eziyetlere maruz kald iddia edilen insanlarn yaadklar bu skntlarda jandarma ve ky aasyla beraber koruculara da pay verilmitir. Burada ilgin olan gvenlik glerinin yannda aalarn da anlyor olmasdr. Byk gayretler sarf ederek topra ekip bien ve karlnda karnn doyuracak kadar bile rn alamayan kyllerin binlerce dnm araziye sahip, emek harcamadan para kazanan ve toprak zerinde tek hak sahibi olan aalara duyduu fke ve kskanlk gibi duygular beraber anld jandarma ve koruculara da yanstlmak istenmitir. Ayrca sahip olduklar ekonomik gle siyasal anlamda etkinlikleri de olan aalarn yneticilerle olan ilikilerine, gemiteki feodal yapya, geleneksellie de gnderme vardr. Korucular da bu ilikilerin bir paras olarak gsterilmek istenmitir. Terristlerle korucular arasnda ok yakn akrabalk ilikileri kurularak, korucular; kardeini, yeenini ldren insanlar olarak lanse edilip, yaratlmak istenen duygusal baskyla grev yapmas engellenmek istenmitir.

116

Buna ilaveten akrabalk ilikilerinin gl olduu, airet

yaplanmasnda

kendi akrabasna zarar veriyor olmann duygusal basknn tesinde misliyle karlk grmek gibi bir yaptrm grebilecei de akldan karlmamaldr. ocuk kan, ehit kan Ad Takma Tekniine rneklerdir. Korucularn; masum ocuklarn kanyla beslenen vahi, onursuz, satlm insanlar olarak grlmesine neden olacaktr. Bu hem korucular, hem de korucu ailelerini olumsuz ynde etkilerken, evrenin korucular dlamasn salayacaktr. T.C. Devleti nsanln Dman olarak lanse edilmitir. (Ad Takma) Son iki drtlkte korucular iin A gzl ve aptal hain olumsuz yaktrmalar da yine Ad Takma ve Kk Drme Tekniince kullanlmtr. Para iin her eyi yapan, vatann, namusunu satp kendi insann ispiyonlayan hain! ok ar bir ithamdr. Vatan topra ve namus en kutsal deerlerdendir. Bunlarn para veya herhangi bir menfaat karl satlmas kabul edilemez davranlardandr ve ounlukla cezas lmdr. Btn tehdit, tahrik ve kk drmelere ramen arknn sonunda koruculara bir kar yol var mesaj verilerek yaptklar ii brakmalar ve Bamsz Krdistan iin el ele vermeleri istenmitir. Kullanlan ifadelerin arlyla yaanacak duygusal zlmenin koruculuu brakmada etkili olaca dnlmtr. Mesajlarn Sadeletirilmesi: Bilindii gibi koruculuk; Dou ve Gneydou Anadoluda PKK terr rgtne ynelik verilen mcadelede gvenlik glerine yardmc olmak, kylerin gvenliini salamak maksadyla oluturulmu bir messesedir. stee bal ve cret karl grev yapan korucular o yrenin insandrlar. Dolaysyla terr rgtne destek veren, aka destek vermese de sempati duyan insanlar pekl korucularn komusu, akrabas ya da kyls olabilmektedir. Bu nedenle devlet adna silah alp, tavr koyan bu insanlar her

117

an duygusal ya da fiziksel baskyla kar karyadrlar. ark, yaplabilecek psikolojik basklarn bir rneidir. Korucular bu tr basklardan sadece bireysel olarak

etkilenmemektedir. Okula giden ocuklar, mahalle ortamnda ei, anne babas da basklardan nasibini almaktadr. Bu anlamda dnldnde ark; korucular hem direkt olarak hem de yakn evresini etkilemek suretiyle endirekt olarak taciz etmektedir. Her ne kadar korucular gelebilecek basklar n grp psikolojik anlamda bu arkdaki ve benzeri mesajlara kar kendilerini hazrlayp, mesajlara kapal olsalar ( rnein arky dinlemeyerek ) da bu tr mesajlardan etkilenen e, dost ve yakn akrabann telkinlerinin olabilecei unutulmamaldr. Zira babasna zarar gelmesini istemeyen ocuk, kocasna zarar gelmesini istemeyen e ve dier yaknlarn koruma eksenli yaklamlar ikna edici iletiim asndan daha kolay tutum ve davran deiiklii meydana getirebilir. Hatrlanaca zere mesajn kabulnde kaynan gvenilirlii ok nemlidir. Koruculuu brakmas ynndeki telkinlerin en yaknndakiler tarafndan yaplmas korucularn mesaja olan direnlerini krabilir. Sonu itibaryla bu ark sadece koruculara deil, korucu yaknlarna ya da korucu olmay dnenlere hissettirdikleri asndan deerlendirilmelidir. arkda korucular; vatann para uruna satmakla,

arkadalarn gammazlayp, akrabalarn ldrmekle, aalarla ibirlikilii yapmakla sulanmtr. Btn bunlar korucu ve korucu yaknlar tarafndan ok da inandrc bulunmasa da propagandada Ad Takma Teknii erevesinde koruculara atlan bir amur niteliinde deerlendirilip amurun izini tamak istemeyenlerin olabilecei unutulmamaldr.

118

Konusu Temalar Prop. Tek. Hitap Edilen Duygular Hedef Kitle Hedef Kitleden Beklentiler

Koruculara duyulan fke Dmanla ibirlii, akrabalk, onursuzluk, maddi kar ddia, srarc olma, yalan, zaman, ad takma Nefret, korku, pimanlk Dman, dost (Militan kadro, rgte sempati duyanlar), tarafszlar Diren krma, taraf deitirme

ekil 6: 5Nolu arknn deerlendirme tablosu 3.6.6.Rojba Bi trjn roj re Bi aviya sib re Ji nav iyan der tn Dil me hemiyan p re Rojba ,Gerlla rojba.... Herdu destan rakin Kesk, sor zer li bakin Ke xortan silavkin W kurdistan avakin Rojba ,Gerlla rojba Li d hev d bi rz in Hem huner hz in Kevokn ait ne Bi zr zer xzin Rojba ,Gerlla rojba. Gotin: Hekim sefkan

119

Muzk: Hekim Sefkan Serrastkirin: (ehd Serhad) Gnaydn Gnein klaryla Bir sabah vakti Dalarn arasndan kp gelirler Hepimizin gnl onlarla Gnaydn gerilla gnaydn Kaldrn her iki elinizi Sallayn yeil, krmz ve sary Selamlayn kz, erkekleri Onlar kuracaklar Krdistan Gnaydn gerilla gnaydn Bir birinin peinde sral Hepsi gl ve marifetli Bar gvercini Sar altnla Gnaydn gerilla gnaydn Sz ve mzik: Hekim Sefkan Dzenleyen: ehit Serhat Konusu: ark; PKK militanlarna ithafen onlar vg maksatl hazrlanmtr. PKK militanlar gerilla olarak adlandrlmtr. Kullanlan Temalar: arkda gerillalarn(!) kim olduklar, zellikleri ve onlara kar beslenen iyi niyet duygularyla beraber, ilenmitir. gerillalara (!) destek ars temalar

120

Propaganda Teknikleri: Gsterili genelleme tekniine gzel bir rnek olan bu arkda oluk ocuk, gen yal demeden insan ldren, kan dken, vatan paralamay kendisine iar edinen terrist ; lkesi igal altnda bulunan ve ordusu olmayan bir halk savunma maksatl silahlanm halk gleri anlamna gelen gerilla kullanmyla masumlatrlm, atfedilen btn olumsuzluklar perdelenerek temize karlmtr. Olgularn adlandrlmasndaki kk bir deiiklik, hesap hatas ok byk sonulara neden olabilir. Eli silahl, yol kesen, insan ldren, askerle, polisle atan terristin herhangi bir kimse ya da kurum tarafndan savunulabilecek bir yan yoktur. Ancak terrist ismi kaznarak yerine gerilla yazlrsa iin rengi deiir. Gerek bu eylemleri yapanlarn bizzat kendileri gerekse etkilenmek istenen hedef kitlenin olaya bak farkllar. yi ve kt kavramlar yer deitirir. Alglamada yaplan bu hata pratikte sahiplenme, yardm ve yatakl edip destek olma eklinde harekete dnebilir. arkda geen bar gvercini tabiri de alglamann bu ynde olmasn pekitirecektir. Bugn gerek rgt mensuplarnca gerekse sempatizanlar tarafndan dillerden dmeyen gerilla kullanm aslnda bir krlma noktasdr. Dolaysyla bu ve benzeri arklardaki telkinlerle, tekrarlarla yaam alan bulan gerilla szc belki de PKK propagandasnn en nemli, en kritik blmn oluturmaktadr. arknn genelinde umut datlan bir atmosfer hkimdir. Buna gre bir gn Krdistan kurulacaktr. Bu; bir sabah, anszn dalarn ardndan kp geliveren gerillalar sayesinde olacaktr. ( Burada szde gerillalarn gizliliine, her an her yerden kp gelebileceklerine, pratik olularna gnderme vardr.) Kimi arklarda ezilmi, zulme uram, sindirilmi, haklar elinden alnm bir Krt Halkndan bahsedilip, karamsar bir tablo izilmek suretiyle halk zerindeki kin ve nefret duygular tahrik edilirken bu tr arklarla da topluma zaman zaman umut datlm, k yolu gsterilmitir. zm

121

olarak

sunulan

seeneklere

sempatiyle

baklmas,

yardm

edilmesi

istenmitir. Bu arkda varlacak nihai hedef: Krdistann kurulmas, bunu gerekletirecek olanlar da gerillalar olarak gsterilmitir. Gl, kuvvetli, Krt Halk (!) iin alp didinen gerillalar Dolaysyla bu amac gerekletirmelerinde onlara yardmc olunmaldr! fikri st kapal bir ekilde telkin edilmektedir. arkda sallanlmas istenen sar, krmz ve yeil Krt Bayran temsil etmektedir. Bayrakla ilgili arkda konuya deinildii gibi bamsz bir devlet kurmaya tevik vardr. Selamlayn kz ve erkekleri ifadesi anlan kiiler arasnda kadnlarn da olduunu hatrlatmaktadr. vurgu vardr. Yine burada erkek topyekun bir harekete, verilen kolektivizme konusudur. Kadn ayrm yaplmadan

mcadelede (!) herkesin tan altna elini koymas ynnde bir telkin sz

Mesajlarn Sadeletirilmesi: Bamsz Krdistann kurulmas iin gerillalar kzl erkekli canla bala almaktadr. Gerillalar bar iin, bizim iin mcadele vermektedir. Dolaysyla onlara yardm edilmeli, sahip klmaldr. Sen sahip kmazsan baka kim sahip kabilir ki? Onlarn hepsi de eitimli, evik genlerdir, onlar bizim umudumuzdur eklinde mesajlar verilmektedir.

122

Konusu Temalar Prop. Tek. Hitap Edilen Duygular Hedef Kitle Hedef Kitleden Beklentiler

PKK militanlarna vg Umut, bayrak, bar, zgrlk ddia, srarc olma, kat derme, gsterili genelleme Umut, zenti Dost (Militan kadro, rgte sempati duyanlar) Taraftar kazanma, rgtsel balln pekitirilmesi

ekil 7: 6Nolu arknn deerlendirme tablosu

3.6.7. Lice Agir berdan nava bajr Kutin zarok jin mr Dest avtin guliyn zr Serm ser berdab jr Hevalno Megr Lic diya min Hemzke ehdn xwe Bila neyar nekenin Bilind rake ser xwe Bi Tm topan girtin ser Ji tankan kirin ember Hinek kutin hin kirin der Hinek girtin bin dar ter Hevalno Em Lic bikin gulstan

123

Bixemlnin mna bkan Li ber ser wan ehdan Em binin bax gulan Hevalno Gotin: Hekim Sefkan Mzk: Beser ahin

Lice Ate attlar ehrin iine ldrdler ocuk, kadn ve erkekleri Dokundular altn zlflere Dt balardaki yazmalar Ey arkadalar Alama Lice anacm Kucakla ehitlerini Glmesin dmanlar Dik tut ban Tim ve toplarla saldrdlar Tanklardan ember yaptlar ldrdler kimini, kimi dar attlar Kimini ..aac altnda tuttular (yakaladlar) Ey arkadalar Liceyi gl bahesi yapalm Gelinler gibi ssleyelim ehitlerin baucunda Bielim gl bahelerini Ey arkadalar! Sz: Hekim Sefkan Mzik: Beser ahin

124

Konusu: Diyarbakr Lice ilesine Trk gvenlik glerince (!) saldrld, ehrin yaklp ykld konu edinilmitir. Temalar: Gvenlik glerinin ehre girmesi, ehrin yaklmas ve insanlarn ldrlmesi detaylandrlmtr. Tank ve toplarla halka yaplan saldr karsnda duyulan aresizlik vurgulanrken, dman sevindirtmeme ve T.C.ne cesaret veren davranlardan saknlmas telkin edilmitir. Yaplan saldr, yakp-ykmalardan sonra Liceye ve ldrldkleri iddia edilen kiilere sahip klmas ve anlarnn yaatlmas gerektii vurgulanmtr.

Propaganda Teknikleri: Propagandada, hi yaanmam bir olay senarize etmek yerine istenildii gibi yanstmak daha etkilidir. yaanm olaylar arptarak,

nandrcl daha fazladr. rgt, ehir merkezlerinde meydana gelen atmalarda gvenlik glerini psikolojik bask altna alarak hareket kabiliyetlerini kstlamak, masum insanlarn can ve mallarna zarar verildii izlenimi yaratp dnya kamuoyunda Trkiyeyi sulu duruma drmek iin eitli isnatlarda bulunmutur. Bu ark da bu tr isnatlardan biridir. Propagandada yalann etkin bir kullanmna rnek gsterebileceimiz bu ark zetle; T.C. Devletinin kendi halknn yaad bir ehri nasl yakp yktn, insanlarn nasl ldrdn anlatmaktadr. arkda adeta ortaada barbarlar tarafndan talan edildikten sonra tm halk kltan geirilen, ta ta stnde braklmayan bir ehir tasvir edilmitir.

125

Yukarda da belirtildii gibi PKK terr rgt zaman zaman atmalar krsaldan ehir merkezine kaydrp, askeri birlikleri, kaymakamlk binalarn, polis karakollarn ve gvenlik glerinin ailelerinin yaad lojmanlar roketlerle, makineli tfeklerle ate altna alm, tek suu orada memuriyet yapmak olan insanlar ve bunlarn ailelerini katletmitir. Gayet doal olarak terristlerin ateine gvenlik gleri atele karlk vermitir. Ancak propagandacnn ii olaylar arptarak anlatmak olduundan bu hareket masum halk tanklarla, toplarla ldrmek ekline dntrlmtr. Buna ilaveten lk blmde vahilii, zorbal (!) senarize edilen gvenlik glerine bir de namussuzluk yaftas yaptrlmtr. Zira arkda geen Altn zlfler bir gen kza ait mahremiyeti ifade eder. Bunlara el uzatlmas ok ar bir ithamdr. aresiz insanlara namussuzluk yapldna dair gnderme vardr. Liceye ikinci tekil ahs olarak ve anne eklinde seslenilmitir. Bu; samimiyetin st snrda olduunun bir iareti olduu gibi ayn zamanda bir kadn olan annenin aresizliinin, masumluunun ehre yanstlmas olarak da dnlebilir. Souk bir kavram olan ehir ; anne gibi bir kullanmla, duygular olan, can acyan, tandk, iimizden biri eklinde alglanacaktr. Bu da hedef kitlenin, yaanm olduu iddia edilen eylere daha duyarl yaklamasn salayacaktr. kinci blmde btn bunlar yaad iddia edilen silahsz masum halka (!) intikam almas, reaksiyon gstermesi gibi mesajlar vermek yerine ban ne eme! Onurlu bir duru sergile ve dman (T.C. Devletini) sevindirtme! telkininde bulunulmutur. Bu yaklam tarz; aresiz, zulm grm halk imajn pekitirmeye yneliktir. Son blmde ise dier arklarda olduu gibi ehitlik kavramnn arkasna snlarak halkn dini duygular istismar edilmeye allmtr. Gl, gelin, iek gibi kavramlar bar, safl, temizlii artrr. Gvenlik glerinin szde dman olarak grd (!) insanlarn aslnda susuz,

126

silahsz, kurun skana gl atmaktan baka bir seenei olmayan kimseler olduu fikrini pekitirirken, yine devletin vahiliine (!) gnderme vardr. arkda hitap edilen insanlar be, on ya da yz kiiyle

snrlandrlmam, btn bir Lice muhatap alnmtr. Bylelikle yapld iddia edilen saldrlarn birka evle snrl kalmad, btn bir ehrin hedef alnarak yerle bir edildii izlenimi verilmek istenmitir. Mesajlarn Sadeletirilmesi: Trk gvenlik gleri; oluk ocuk, kadn kz demeden btn bir Lice halkn hedef alarak insanlar ldrm, evleri yakp ykmtr. En kymetli bilinen eylere el uzatmtr. Onlarn tank, topu var. Biz ise aresiziz. zntmz ok byk olmakla beraber bamz dik tutmalyz. Ta ki dmanlar (!) sevinmesin. ehitlerin (!) ansn yaatmak iin Liceyi ssleyip gl bahesine evirelim eklinde mesajlar verilmektedir. Lice ilesinin gvenlik glerince yaklp ykld, insanlarn ldrld Zulm, vahet, onursuzluk, adil olmayan sava, ddia, srarc olma, kt derme, yalan Acma, aresizlik, irenme, nefret Dost (Militan kadro, rgte sempati duyanlar), tarafszlar Devlete kar nefret uyandrma, taraftar kazanma

Konusu Temalar Prop. Tek. Hitap Edilen Duygular Hedef Kitle Hedef Kitleden Beklentiler

ekil 8: 7Nolu arknn deerlendirme tablosu

127

3.6.8. Bext Dnyay Milletn hevgr hemu barbarn Jbo zalman heval yarn Milletn mazlum dbn terorn Qeda bela bkeve bext dnyay Dnya bbaxte, bsoz qrar Jbo me Kurdan gellek xedar Jber me pa me rabne neyar Qeda bela bkeve bext dnyay Rojki j bo me nebuye ew dost Ne bu jbo me ne tac ne post Rezil qahpe dostaniya mr put Qeda bela bkeve bext dnyay Sz ve mzik: Hemgin Birhat Dnyann Baht Bir birine bal (Birlemi) milletler; hepsi barbardr Dosttur zalimlere, arkadatr Mazlum milletlere terrist diyorlar Olmaz olsun byle dnya Kalle, dnek, kararsz dnya! Biz Krtlere acmasz nmzde arkamzda dmanlar Olmaz olsun byle dnya Bir gn olmad dostumuz Ne tacmz, nede postumuz Put insanlarn rezil ve kahpe dostluu Olmaz olsun byle dnya Sz ve mzik: Hemgin Bir hat

128

Konusu: arkda; Krtlerin dnyada sahipsiz, dostu olmayan, kimsesiz bir millet olduu konu edilmitir. Kullanlan Temalar: Gelimi lkelerin dierlerine bak as, Krtlere gsterilen sahte yzler, yalnz braklmlk ve bu duruma isyan. Propaganda Teknikleri: Propagandada hedef kitlenin kendini mutsuz, umutsuz, sahipsiz hissetmesi, karamsarla kaplmas, dnyadan bir beklentisinin olmamas; kolay ynlendirilebilirlii asndan nemlidir. Zira kendine gvenen, mutlu, hayata dair endieleri olmayan insanlar tam bir denge halindedir. Ve bu insanlar evreden gelen dengelerini bozmaya ynelik mesajlara kapaldrlar. Bu arkda ise insanlarn kendilerini dengesiz hissetmelerini salamak iin yoksun olduu iddia edilen eyler vurgulanarak, denge halini bulmalarn salayacak mesajlar almaya hazr hale getirilmilerdir. Aslnda burada uygulanan ihtiyalar hiyerarisi mantdr. Endie, kin ve nefret duygular kullanlarak suni ihtiyalar yaratlmak istenmi, ihtiyalarn tatminine ynelik de satr aralarnda iaretler verilmitir. Toplumlar millet haline getirmenin yollarndan birisi de ortak dmanlarn varlna dikkat ekmek, dman yoksa dman yaratmaktr. Ermeni ve Rum diasporasnn 100 yl nce gerekletirildii iddia edilen olaylar esas alarak Trkiye dmanl ile kimliklerini korumaya almalar bunun en byk rneidir. Bugn de Krtleri uluslandrmak adna basn yayn yoluyla srekli ezilen, smrlen, yerinden yurdundan edilmi, telenmi Krtler temas ilenmektedir ( Lainer, 2002:131) ark da bu meyanda hazrlanmtr. Krtlere; hakl ama gsz, sesini duyuramayan, aresiz, kendinden baka dostu olmayan, hakknda trl entrikalar yrtlen bir millet olduu empoze edilmeye allmtr. Her ne kadar bu arkda

129

dorudan hedef gsterilmemise de Krtlere bu hakszl yapan devletlerin Trkiye, ran, Irak ve Suriye olduu analizi yaplan dier arklarda ifade edilmektedir. arknn en hassas cmlesi Mazlum milletlere terrist diyorlar ifadesidir. nk burada bir n alma hareketi vardr. Yani hedef kitleye u telkin edilmitir: Sizin ezilmilikten, smrlmlkten, vatanszlktan kurtulmak iin yapacanz her hareket dier byk devletlerce terrizm olarak adlandrlacaktr. Dolaysyla size de terrist diyeceklerdir. Sakn inanmayn (!) Bunlar byk devletlerin bizim gibi ezilmi milletlerin verdii mcadeleyi pasifize etmek iin uydurduklar eylerdir. Yani siz; Krtler ve Krdistan adna mcadele ederken silah kullanmanz icap edebilir, kan dkebilirsiniz, kannz dklebilir. Btn bunlara ve karlnda sylenebilecek terrist ve terrizm gibi laflara hazrlkl olun! Denilmitir. arkda kullanlan ve Krtlere dman olduu iddia edilenler iin sarf edilen; rezil, put, kahpe, kalle gibi kelimeler sradan insanlarn ounlukla kfr maksatl kulland kelimelerdir. Propagandada Ad Takma ve Halktan Biri Tekniince kullanlmlardr. Mesajlarn Sadeletirilmesi: Biz Krtler yalnz, sahipsiz bir milletiz. Gelimi lkeler zalimdir ve biz Krtlere dmandr. Krt halk yalnzdr, dostu, sahip kan yoktur. Ne zaman hakkmz arasak bize terrist diyorlar, mesajlar verilmektedir.

130

Konusu Temalar Prop. Tek. Hitap Edilen Duygular Hedef Kitle Hedef Kitleden Beklentiler

Krtlerin dnyada yalnz bir millet olduu, dier milletlerin organize bir ekilde Krtlere dmanlk yaptklar Acmaszlk, hainlik, telenmilik, aidiyet ddia, srarc olma, ad takma, halktan biri phe, aresizlik, yalnzlk Dost (Militan kadro, rgte sempati duyanlar), tarafszlar Taraftar kazanma, rgtsel balln pekitirilmesi

ekil 9: 8Nolu arknn deerlendirme tablosu

SONU VE NERLER Silahl eylemlerin yannda siyasal alanda da faaliyetler yrten PKK, son dnemde farkl bir millet, farkl bir dil, hatta farkl bir din yaratma abas iine girmitir. Bu maksatla Krte szlkler yazlm, Krtedeki Farsa, Arapa ve Trke kelimeler yerine, saf Krte olduu iddia edilen yeni kelimeler tretilip bu leheye kazandrlmaya allmtr. Bilinen tarihe alternatif yeni bir tarih yaratlmak istenmi, Smerler ve Hititler, Krtlerin atalar olarak gsterilirken Trklerin; Krtlerin bir kolu olduu dahi iddia edilmitir. Farkl millet ve tarih araylar, beraberinde farkl bir din arayn da getirmitir. slamiyetin feodalizmle beraber kii hak ve zgrlkleri zerinde byk kstlamalar yapt, zgr ve eletirel dnceyi kstlad, kadn ikinci plana ittii gibi gerekelerle kadnlarn daha n planda ve retken olduu, ahlaki retilerin daha arlkta olduu iddia edilen Zerdt felsefesi Krtlerin eski dini olarak takdim edilmitir. zellikle 1990 sonras srete arlk kazanan bu anlayla telenmi, yalnz, smrlm bir millet olduu ynnde dayatmalarda bulunulan hedef kitleye her alanda yaanlan sorunlarn zm merciinin de PKK olduu telkin edilmitir. Yaplan bu telkinler basn yayn organlar, toplantlar, dzenlenen sosyal aktiviteler ( yarmalar, piknikler, anma gnleri vs.) bata olmak zere iletiim imknnn saland her ortamda yaplmtr. Ancak ierii itibariyle ar ve can skc olarak nitelendirebileceimiz bu konular hedef kitleyi rktmeden, bktrmadan anlatabilmek gibi bir sorun ortaya km ve bu sorunun almasnda mzikten byk oranda faydalanlmtr. Bu anlamda belki de propagandann en nemli zellii olan Propaganda yapldnn hissettirilmemesi anlay mzii ok zel bir yere koymutur. Zira sadece sanatsal bir ihtiyac giderdiklerini zanneden ve ayn zamanda elenen insanlar yava yava propagandacnn istedii ynde dnp bunu davranlarna da yanstmaya balamlardr.

132

ok farkl konularda hazrlanan mesajlar ortalama zek seviyesine sahip birinin anlayaca ekilde mzik gibi cici bir ambalaja sarlarak hedefe gnderilmitir. Evet, PKK terr rgt; ac, kin, intikam, umut, korku, pimanlk, yalnzlk gibi duygulara seslenerek kimi zaman hedef kitlelerini istedii ynde bilgilendirmi, kimi zaman da eylem ve eylemsizlik ynnde irade gstermeleri iin telkinlerde bulunmutur. Milliyetilik, dini duygular, kahramanlk, sava, bayrak, zgrlk, adaletsizlik gibi deiik temalarn ilendii bu arklarda aslnda deimeyen tek eyin, ayrmclk amal yaratlmak istenen etnik bir snf olduu hemen gze arpmaktadr.

Mesaj ierikleri zmlenip hedefteki etkileri bakmndan analizi yaplan arklarda genel olarak; 1.Terr rgt yesiyken len ya da ldrlenlere ynelik methiyeler, 2.Halen T.C. Devleti snrlar iinde bulunan yerleim yerlerinin Krdistan olarak tanmlanmas, siyasal snrlarn hie saylmas, 3.PKK terr rgtnn organizasyon yapsna ilikin bilgiler, 4.Pemerge ve gerilla gibi kavramlar araclyla bamsz Krt Ordusuna yaplan atflar, 5.Krt bayra, Krt dili gibi kavramlarn farklln, teki olann vurgulanmas anlamnda kullanlmas, 6.Krtlere ynelik szde basklar, kylerin boaltlp yaklp yklmas, tecrit etmeler, insanlk d muameleler, yalnz braklmlk hissinin uyandrlmas, 7.Gemite ad isyanlarla zdelemi kiilerin bu zelliklerinin Krt genlerine rnek gsterilmesi, onlar gibi olmalarnn istenmesi, 8.Trk gvenlik glerine ynelik ar ithamlar, kkrtc ve sulayc ifadeler, 9.Korucularn sindirilmesi, silahlarn brakmas ynnde telkinler, 10.Krtlerin Trk, Arap ve Acemlerden farkl bir millet olduu ( rk, dil ve dinlerinin farkllna vurgu yaparak ) konularnn ilendii grlmektedir.

133

Deerlendirilmeye tabi tutulmayp ekte yer alan arklarda da hemen hemen ayn telkinler yaplmaktadr. arklarda; a.Halen terr rgt iinde faaliyet gsterenler b.rgte sempati duyanlar c.Tarafszlar d.rgte kar olanlar hedef kitle olarak tespit edilmitir. Belirtilen hedef kitlelere bal olarak mesajlar; Cesaretlendirici, tevik edici Moral bozucu, aresizlii artrc Bilgilendirici, paylamc, davetkr Tehditkr, aalayc, korkutucu Amal olarak hazrlanmtr. Bylelikle arklar; Militan dzeyindekilerin; rgte ballklarn kuvvetlendirmek, (eylem) (isyan ) (katlm) (sindirme)

yaptklar iin szde meruiyetini pekitirmek, Sempatizan dzeyindekilerin; dncelerini eyleme dntrerek militan dzeyine kmalarn salamak, Tarafsz olanlarn; rgte destek vermelerini, en azndan rgt hakknda kt dnmemelerini salamak, rgte kar olanlarn; direnlerini krarak bu tutumlarndan vazgemelerini salamay hedeflemitir. Kullanan kim olursa olsun, bu bu tr bir propaganda aracnn lke gvenlii asndan zararlarndan bahsetmek, gerekiyorsa kullanmn engellemek iin ncelikle tehdit olarak alglanmas gerekmektedir. Zira mzik gibi bir sanat dalnn ktlk tohumlar ekiyor olmasna ok da ihtimal verilmeyebilir. Akn, sevginin dili olan mzie byle bir rol biilmeyebilir. Ancak mzik;

134

nsanlar hem psikolojik hem de biyolojik anlamda etkileyerek yaplan telkinlerin etkisini artrarak kalclnn salanmas, Oluturduu ruh haliyle zellikle kitlelerin galeyana getirilmesinde kullanlmas, Dilinin sloganlara uygun, ilgi ekici, bkknlk uyandrmadan tekrara msait ve kolay ezberlenebilir olmas, Mesajlarn alg, kabul ve tekrar sresini asgariye ekerek ksa srede netice almas, Her trden insana ayn anda hitap edebilen evrensel bir dile sahip olduundan farkllklar bertaraf edip ortalama bir dzey yakalayabilmesi gibi zellikleriyle antik uygarlklardan gnmze kadar imparatorluklarn yklmasnda, kitlelerin lme gnderilmesinde, hatta lke ynetiminde etkin rol oynamtr. alma da; bu anlamda bir farkndalk yaratmay hedeflemitir. Bu propaganda tr Hitler tr propagandann iinde

deerlendirilebilir. nk mziin insanlarn ruh dnyasna seslenebiliyor olmas zelliiyle korku, nefret, milliyetilik, bakaldr gibi temalar rahatlkla ilenebilmekte, akldan ok duygular hedef alnarak irrasyonel mekanizmalar iletilmeye allmaktadr. Analiz edilen arklara gre yaplanlar PKK terr rgtnn eylemlerini meru gsterip, yeni kadrolar temin ederken eski kadrolarn muhafaza etmek, halk devlete kar soutup kin ve nefret duygularn krklemek, lke btnlne kastetmek eklinde deerlendirmek yanl olmamakla birlikte eksik bir deerlendirme olacaktr. Zira resmin geneline baklnca btn bunlarn aslnda yeni bir ulus yaratma gayreti olduu grlecektir. lke gvenliiyle ilgili bylesine ciddi bir konuda propaganda malzemesinin hedef kitleyle bulumasn engellemek iin ne yaplyor ya da

135

yaplmaldr? Sorusunu cevaplamadan nce Trkiyede bu yolla yaplan propagandann takibi ve engellenmesi hususundaki bir takm engellerin var olduunu hatrlatmakta fayda vardr. Bu engellerden ilki etkin bir denetim mekanizmasnn olmaydr. retimi yaplp piyasaya karlan bir albm iinde su unsurunun bulunup bulunmad ikyet yoluyla tespit edilmekte, datm yaplan mzikal eserlerin toplatlmas mahkeme kararyla olmaktadr. Yani herhangi bir kiinin ikyeti olmadka bu eserlerin denetimi ve su unsuru tayp tamadnn deerlendirilmesi sz konusu deildir. Sradan bir vatandan ikyet etme gerei hissetmesi ihtimali, toplatmaya karar verilmesi, o ana kadar zaten satlm olan albmlerin durumu v.s. dnldnde pratikte bu iin hi de kolay olmad grlecektir. in iine uydudan ve yerel yayn yapan TV ve radyolarla, Internetin de girmesi takip edilebilirlik asndan olayn zorluunu bir kat daha artrmaktadr. Bir dier sorun; sahte bandrol ve kaak yollarla retilip datm yaplan, ierii belirsiz kaset ve CDlerdir. zellikle kolluk kuvvetlerince toplatlma annda yaanan bu probleme kolluk personelinin Krte bilmiyor olmas da eklenebilir. nk albm ierisinde ne olduunun anlalamamas yasal ilem yaplamamas anlamna gelmektedir. Bu sorunlarn almas iin yasal dzenlemeler tekrar gzden geirilerek datlm rnlerin tekrar toplatlmas yerine daha gereki tedbirler alnabilir. Radyo, TV ve internet zerinden yaplan yaynlar daha etkili bir ekilde takip edilerek caydrc yaptrmlar uygulanabilir. Burada propaganda malzemesi olarak tanmladmz Krte

arklarn mzik dinleme ihtiyacna binaen tketildii de unutulmamaldr. Bu anlamda halkn bu ihtiyacnn kaliteli ve propagandif eler barndrmayan mzikal rnlerle gidermesi salanabilir.

136

KAYNAKA AK, ahin Ahmet; Avrupa ve Trk slm Medeniyetinde Mzikle Tedavi, Tarihi Geliimi ve Uygulamalar, Konya, 1997 AKAD, Mehmet Tanju; Mzik ve Sava, National Geographic Trkiye Haziran 2005 s.44-48 AKARCALI, Sezer; kinci Dnya Savanda letiim ve Propaganda, Ankara, maj Yaynclk, 2003 ALKAN, Ahmet Turan; Trkiyede Sa Gelenekin Ksa Tarihi, Trkiye Gnl, 1998, Say 51, s.1728. ALTAY, Fahrettin; On Yl Sava 1912-1922 ve Sonras, stanbul, 1970 ALTINLEK, Hamet; Bir letiim Arac Olan Mziin nsan zerindeki Etkileri Bildiri, III. Uluslararas Mzikoloji Sempozyumu, .T.. Sosyal Tesisler, Maka Kampusu, stanbul, 2001 (Ekim 26-28). ALVER, Fsun; Televizyon Ana Haber Bltenlerinde Siyasal Elit Kullanm, Baslmam Doktora Tezi, stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 1997 ARSTOTALES; Politika, ev. Mete Tuncay, stanbul, Remzi Kitapevi, 1975 ASLAN, Mikail; www.mikailaslan.net Eriim Tarihi 06.01.2007 ASNA, Aleddin; Halkla likiler, Ankara, TODA Enstits Yay. 1969 AYKA, Burhan; Propaganda ve Halkla likiler, Kooperatifilik Dergisi, Say:90, s:27-49, Ankara, 1990 AZZ, Aysel; Siyasal letiim, Ankara, Nobel Yaynevi, 2003 BASCOM William; Four Fonctions of Folklore The Journal of American Folklore, 67, 1963 BAGZ, lhan; k Ali zzet zkan Yaam - Sanat iirleri, Ankara, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, 1979 BAGZ, lhan; Folklor Yazlar, stanbul, Adam Yaynlar, 1986

137

BAGZ lhan Protesto: Folklorun Beinci levi Folkloristik Prof.Dr.Umay Gnay Armaan, Ankara, Feryal MatbaasI, 1996 BAYSAL, Aye C.; Sosyal ve rgtsel Psikolojide Tutumlar, ...F. Yay. 1981 BEKTA, Arsev; Yaynlar, 1996 Kamuoyu, letiim ve Demokrasi, stanbul, Balam

BEKTA, Arsev; Siyasal Propaganda Tarihsel Evrimi ve Demokratik Toplumdaki Uygulamalar, stanbul, Balam, 2002 BERKES, Niyazi; Trkiyede adalama, stanbul, Dou Bat Yay, 1978 BERKES, Niyazi; Basmevi,1942 Propaganda Nedir?, Ankara, Recep Ulusoylu

BCAN,Can; internete Giri,1997, http://www.metu.edu.tr BROWN, J.A.C.; BeyinYkama, ev. Behzat Tan, stanbul, Boazii Yay. 2.Bask, 1974 BROWN J.A.C. Siyasal Propaganda, ev. Yusuf Aa, stanbul, Aa Yay, 1982 BRCKLNG, Ulrich; Disiplin (Askeri taatin Sosyolojisi ve Tarihi), ev. Veysel Atayaman, stanbul, Ayrnt Yaynlar, 2001 CHOAMSKY, Noam; Medya Denetimi akt: Ekrem zkaya, Umran Aylk Aratrma ve Kltr Dergisi, Mart-Nisan 1994, s41-44 COWELL, Henry; Music As Propaganda Bulletin Of American Musicological Society, No.11/12/13.(Sep, 1948 Pp9-11) AMDEREL, Mete; Ana izgileriyle Halkla likiler, Kitapevi, 2000. Ankara, izgi

DEMR, Mustafa (2004), Sosyalist Halk Ozan: hsani, Gney Aylk Kltr- Sanat-Edebiyat Dergisi, Say 27, s. 4245. DEMRKENT, Nezih; 1982 Sayfa Sayfa Gazetecilik, stanbul, Altn Kitaplar,

DOMENACH, Jean-Marie; Politika ve Propaganda, ev: Tahsin Ycel, stanbul, Varlk Yaynlar, 2003 DNMEZER, Sulhi; Sosyoloji, Ankara, Sava yaynlar, 1982

138

ERDAL, Mahmut; Bir Ozann Kaleminden, stanbul, Anadolu Matbaas, 1998 ERDOAN, rfan, KORKMAZ, Alemdar; letiim ve Toplum, Ankara, Bilgi yay, 1990 ERDOAN, rfan, KORKMAZ, Alemdar; Popler Kltr ve letiim, Ankara, mit Yaynclk, 1994 ERDOAN, rfan, KORKMAZ, Alemdar; teki Kuram, Ankara, Erk Yaynlar, 2002 ERGN, Muharrem; Trk Dilbilgisi, stanbul, Boazii yaynlar, 1986 ERKMAN, Fatma; Gstergebilime Giri, stanbul, Alan Yay, 1987 ERTEM, Sadri; Propaganda, stanbul, Vakit Basmevi,1941 GKSEL, Ahmet Blent, YURDAKUL, Nilay Baak; Temel Halkla likiler, zmir, E...F.Yay,2002, EWEN, David; All the Years of American Popular Music. Englewood Cliffs, N.J.: Prentice-Hall, Inc. 1977. FEDER& FEDER; Role of Music Therapy in Social Skills Development in Children with Moderate Intellectual Disability,Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities, Volume 13 Issue 2 Page 7789, June 1981 FSKE, John; letiim almalarna Giri, ev. Sleyman RVAN, Ankara Ark yay. 1996 GVEN Rahmi Oru; Trk Musikisi Tarihi ve Trk Tedavi Musikisi, stanbul, Metinler Matbaas,1993 HABERMAS, Jrgen; Kamusalln Yapsal Dnm, ev. Tanl Bora, Mithat Sancar, stanbul, letiim Yaynlar, 2000 HTCHCOCK, H; Wiley and Sadie Eds. New Grove Dictionary of American Music. Vol. 3. London, England: Macmillan Press, 1986 HTLER, Adolf; Kavgam, ev. Refik zdek, stanbul, Yamur Yaynlar, 2002 HUBBARD, W. L; The American History and Encyclopedia of Music, New York, Irving Square, 1910 Hrriyet Gazetesi;Bombalamaya Med TV den zendik 18 Mart 1999

139

NCEOLU, Metin; Gdleme Yntemleri, Ankara, BYYO Yaynlar, 1985 NCEOLU, Metin; Tutum, Alg, letiim, Ankara, Verso Yaynclk,1993 KAITIBAI, idem; nsan ve nsanlar, stanbul, Cem Ofset Matbaaclk, 1979 KAHYAOLU, Orhan; Syrlp Gelen, Grup Yorum, stanbul, Ne Kitaplar, 2003 KALEL, Abidin Dursun; Siyasetin Temel Unsurlar, Ankara, Huzur Bas.Yay., 1995 KALENDER, Ahmet; Siyasal letiim Seme ve kna Stratejileri, Konya, izgi Kitabevi, 2000 KAPAN, Mnci; Politika Bilimine Giri, Ankara, Bilgi Yaynevi, 11.Bask, 1999 KARAL, Enver Ziya; Osmanl Tarihi, Ankara, Trk Tarih Kurumu Yay, 4.Bask, 1983 KAYA, Doan; k Ruhsat, Sivas Belediyesi Kltr Yaynlar, Sivas, 1999 KAYGUSUZ, Mehmet; Mzik Tarihi, Sanat yay. Ankara, 2004 KAZANCI, Metin; Halkla likiler, Ankara, Sava Yay., 1982 KELLARS, J. J. & COX, A.D; The Effects of Background Music in Advertising: A Reassessment. Journal of Consumer Research. Vol. 16 June, 1989 KESKN, Fatih; II. Dnya Savanda Trkiyede Alman Propagandas, Baslmam Yksek Lisans Tezi, 1997,Ankara, ASBE KOCABA, Fsun, ELDEN, Mge, Reklmclk, stanbul, letiim 2006 KOWALKE, Kim H; "Dancing With the Devil: Publishing Modern Music in the Third Reich." Modernism/Modernity 8.1, 2003, p: 141. LANER, Sedat; Med TVnin levleri, Stratejik Analiz, Cilt:3, Say:27 Temmuz 2002 s:119132 MATTELART, Armand; letiim Kuramlar Tarihi ev. Merih Zilliolu, letiim Yay, stanbul, 2003

140

MEHTER TARH; http://www.mehter.biz/anasayfalar/Turkce/tarih/tarih.htm (Eriim tarihi 25.05.2007) MIHIOLU, Cemal; Kamusal likiler, Ankara, ASBF Yay.1983 MMTAD, M.Zeki; Reklmn levleri, Nitelikleri ve Trleri Pazarlama Dnyas Dergisi, Tem-Au 1990, s.31-35 MLLS, C.W.; ktidar Sekinleri, ev. nsal Oskay, Ankara, Bilgi Yay,1974 Mzik Ansiklopedisi; Sanem Matbaas, Ankara,1985 MOON, Krystyn; "There's No Yellow in the Red, White, and Blue: The Creation of Anti-Japanese Music During World War II." Pacific Historical Review 7.3 2003:p33-352. MORTON, Brian; "Swing Time for Hitler" Nation, 277.7 2003 p:33-38. MOUNTFORD & WNNNGTON-Ingram, Apollos Lyre: Greek and Music Theory in Antiquity and the Middle Ages, The Journal of Music and Meaning, 1984, p5572 NELSON, L.Stephen; Alan Klavuzu Windows 95 ile nternet Hzl Kolay Yantlar, ev. Evren Bilici, Ankara, 1996 NORMAN, Barbara; "Music on the Home Front; Canadian Sheet Music of the First World War". Library and Archives Canada, Music Division, 30 Oct. 2003 ODABAI, Yavuz ve OYMAN, Mine; stanbul, Mediacat Yaynlar, 2003 Pazarlama letiimi Ynetimi,

OKTAY, Ahmet; Toplumsal Deime ve Basn, stanbul, Bilim Felsefe Sanat Yay, 1987 OKTAY, Mahmut; Davran Bilimlerine Giri, stanbul, Der Yaynevi, 1.Bask, 2000 ORRCK James B; H.. Ders Notlar, ev. Ouz ONARAN, ASBF BYYO Yay.No:1 Ankara, 1967 ONAL Gngr; Halkla likiler, stanbul, Trkmen Kitabevi,1997 OLSEN Dale A & SHEEY Daniel E. (ed. ) The Garland Encyclopedia of World Music, Volume 2:South America, Mexico, Central America, and the Caribbean. New York & London: Garland, 1998.

141

Ozan Arif; Bir Devrin Destan, Ankara, Alp Yaynlar, 1987 CALAN, Abdullah; Bir Halk Savunmak, Bursa, 2004 ZERKAN, engl, NCEOLU, Yasemin; letiimde Etkileme Sreci, stanbul, Pan Yay, 1997 ZGR, lk, AYDOAN, Salih; Mziksel itme ve Okuma, Ankara, Szkesen Matbaas, 2002 ZKAN, Abdullah; Siyasal letiim Stratejiler,stanbul, Nesil Yaynlar, 2004 a Partiler, Seimler,

ZKAN, Necati; Seim Kazandran Kampanyalar, stanbul, Media Cat Kitaplar, 2004 b ZKK, Erturul; letiim Kuramlar Asndan Kitlelerin zlmesi, Ankara, Tan Yay.1985 ZSOY, Osman; Gemiten Gnmze Yntem ve Uygulamalaryla Propaganda ve Kamuoyu Oluturma, stanbul, Alfa Yay. 1998 ZTELL, Cahit; k Veysel Gerei, Btn Ynleriyle k Veysel Yaam Sanat iirleri, Ayyldz Yaynlar, Ankara,1974, s: 41-44. PAMR, Leyla; Mzikte Geni Soluklar, stanbul, Ada Yaynlar, 1989 Parlor Songs ; http://parlorsongs.com/issues/2000-11/2000-11.asp Eriim Tarihi:02.02.2008 PAZARCI, Hseyin; Uluslararas Hukuk Dersleri, Ankara, Turhan Kitapevi, 2000 PERN, Cevdet; Siyasi Propaganda, stanbul, Remzi Kitapevi, 1961 PERRS, Arnold; Music As Propaganda, Publisher: Westport, Conn: Greenwood, 1985 PLATO; Devlet, ev. Sebahattin Eybolu - M. Ali Cimgz, stanbul, Remzi Kitabevi, 1971 RFAT, Mehmet; Homo Semioticus, stanbul, Om Yaynevi, 2001 RFAT, Mehmet; Genel Gstergebilim Sorunlar, stanbul, Szce Yay, 1986 SARITA, Mehmet; Trkiyenin Tantlmas, Ankara, DPT Yaynlar, 1988

142

SCOTT, Leach; The Debate Over Popular Music Lyrics: Is There A Link Between Music And Anti-Social Behavior?, Journal of Interdisciplinary Music Studies, Southern Illinois University, Carbondale,1969 SEVERN,Werner J, TANKARD, James W.; letiim Kuramlar, ev.Ali Atf Bir, N.Serdar Sever, Eskiehir, Anadolu niversitesi Yaynlar, 1994 SNMEZ, Fikret; zmir, 1978 Halkla likiler Tanm ve Kapsam, Seminer Teblii,

SZEN, Mustafa; Sinemada Ses Kullanm, Ankara, Detay yay.2003 TAME, David; The Secret Power of Music, New York Destiny Books 1988 TAMER, Tuba; Mziin nsan Yaam zerine Etkileri, Hacettepe niversitesi Baslmam Y.L.Tezi, 2000 TAN, Hasan; Psikolojik Yardm likileri, Ankara, MEB Yay.1989 TEZCAN, Mahmut; Sosyolojiye Giri, Ankara, T.D.F.O. ,1993, TOLAN, Barlas; Toplum Bilimlerine Giri, Ankara, Gazi niversitesi Yayn, 1985 TOLUNG, Ahmet; Trkiyenin D Tantm ve Turizm Sorunlar, Ankara, 1990 TOPUZ, Hfz; TV-Radyo Basn ve Afile Seim Sonular, stanbul, Milliyet yaynlar, 1977 TURNO, Thomas; "Nationalism and Latin American Music: Selected Case Studies and Theoretical Considerations." Latin American Music Review. 24.2, 2003, p:169-209. TURAN, Metin; Ozanlk Gelenekleri ve Trk Saz iiri, Ankara, rn Yaynlar, 1996 TMATA; Mzikle Tedavi ve nsanln Yksek Deerleri Semineri, http://www.tumata.com/muzikletedavi Eriim Tarihi: 20.05.2007 TRKOLU, Nuray; letiim Bilimlerinden Kltrel almalara, stanbul, Babil Yay, 2004 UAN, Ali; nsan ve Mzik - nsan ve Sanat Eitimi, Ankara, Mzik Ans. Yay. 1994

143

UZTU, Ferruh; Siyasal letiim Ynetimi, stanbul, Media Cat Kitaplar, 2004 NSAL, Yksel; Bilimsel Reklm Ve Pazarlamadaki Yeri, stanbul, Tivi Reklm, 2. Bask,1994 ENER, Erman;Ekranda Seim Var, Milliyet, 31 Ekim 1994 ERF, Muzaffer, ERF,Carolyn W.; Sosyal Psikolojiye Giri. ev. Mustafa Atakay, Aysun Yavuz, stanbul, Sosyal Yaynlar, Cilt 2,1999 Trk Dil Kurumu Szl Atatrk Kltr Dil ve Tarih Yksek Kurumu, Ankara, 1988 VAROL, Muharrem; Siyaset ve Halkla likiler: Bir Balang, Ankara, maj Yaynclk, 1994 VOLKAN, Vamk D; Politik Psikoloji, Ankara, A.. Rektrl Yay,1993 WATKNS, Glenn; Proof Through the Night: Music and the Great War. Berkley, CA: University of California Press. 2003. WLLAMS, Daryle; Culture Wars in Brazil; The First Vargas Regime, 1930-45 Durham, NC: Duke University Press, 2001 YENZGRPOLTKA; http://www.yeniozgurpolitika.com/ bolum = haber & hid = 14612, Eriim Tarihi 07.03.2007 YILDIZ, Abdullah; Medya mparatorluu mran Aylk Aratrma ve Kltr Dergisi, Mart-Nisan 1994 s.21-23 YILDIZ, Nuran; Trkiyede Siyasetin Yeni Biimi, Liderler, majlar, Ankara, Phoenix, 2002 YTBA, Sadk; Musiki le Tedavi, stanbul Yelken Matbaas, 1972 YNETKEN, Halil Bedii; Okul Mzik Eitimi, stanbul, Milli Eitim Basmevi, 1952 ZYAOLU, Rakm; Propaganda ve Sanat, stanbul, Halk Basmevi,1963,

144

EK: EVRS YAPILAN DER ARKILAR

1.ZLAN Ji baxn bi gul Ji peyva bilbil Ji germaya dil Silav li te Zlan B arek bi tn Bi heybet kn Ket dil dujmin Perekir ji bin Haza k tu r Li br nemir N jyan tu Ji mere bawer Gotin Mzk: Aydn KORKMAZ 1.ZLAN Gl bahesinden Blbln akmasndan Gnl scaklndan Selam sana zilan Kzgn bir ate oldu c dolu Dmann yreine dt Paralad ieriden sen aslansn Akllarda lmszsn Yeni bir yaamsn nansn bize Sz ve Mzik: Aydn KORKMAZ 2.DE BJE Ay de bl day Reben, porkur,gulbir nemay de bax de bje de bje. Buhare li welat dr xerb dsa xeberek re ji min re hatiye, Agir pte xistiye nava cerg dilane l ax l day Sal nodar sh gulan, heyjde rhevaln xwemr, oregern Kurdistan, Li deta ewitya Ezirgan, li em Sansar; de tu xerab mal wran. Leker dijminn xwnxwarin weke gur harin ember girtine li dora hevalane Yek j di navda pik ar xwk du birane Heval Rzan, avbelek min xort cwan mab di nav lepn xwnxwaran

145

Can cwan dabn ber gullan bombane. Ax de bje day reben, porkur, gulbir nemay Ez awa ji br bikim van kul kesern giran Heyan saxbim li dewrana v dunyay l day. Ay de bax l day Reben, porkur, gulbir nemay de b ax de bje, de bje. Dema sal noddu meha Adar , ez dihatim xerby min xatir xwe dixwest, Ji der cnaran ji gundyane ax l day, Min ji heval Rzan av biryn re belek nestandib tu ramsane L min izanb ez nabnim ji vir wa da xort cwan bi ronk avane l day. Ez ibikim ro j xebera re limin bye mvane, Wek xinerek tj e tal e li ser snga min dane, agirek nava dil min dadane, Dunya min rebye, jiyan li min bye wrane l day. Ax de bje day Gotin Mzk: Aydn KORKMAZ 2.HAYD SYLE Syle anam, syle Zavall salm/ yok artk? Bir bahar gn, gurbette ulat bana kara haber Ate dt yreklere Yl 94, 30 Mays, Krdistann 18 devrimci, cesur yolda Erzincann yank ovasnda, Sansar deresinde; evim barkm ykla Kan ien dman askerleri, azgn kurtlar gibi embere almlar arkadalarn etrafn lerinden biri kk drt kz karde, iki erkek karde Rezzan arkada, kara gzl gen, kan ienlerin elleri arasnda kalmt Gencecik bir can ylp kald bombalarn nnde Syle anne, zavall .(Kalmam-yok artk ?) Nasl unuturum bu acy, derdi, kederi Nasl yaarm bu dnyada Nakarat 1992 yl Mart ay idi izin istiyordum gurbete gitmek iin Konu komudan, kyden ah anam Kara gzl Rezzan arkadatan alaca kara gz . Fakat ben ne bilirdim/grmem orada burada? Gzm nuru delikanly/ Ne yapaym kara haber gn misafir oldu bizi Keskin, ac bir haner gibi vurdu barma, bir ate yakt yreimin iini Karard dnyam, oldu veran. Syle anam syle Sz ve mzik: Aydn KORKMAZ 3.RZGAR Silav li Te r Baykan Ji Almanya u...bu komtan..,Bu komtan u Kurdstan azad bike u Kurdstan azad bike

146

Ji bin dest van neyaran.. Van ked xwaran Rizgar bi hevaln xwere Ahmed bi hevaln xwere ubune nava Gundyan.. Nav karkeran Wesyet Welat li wan kirin Wesyet Welat li wan kirin Bo yekty bi hevre bikin....Bi hevre bikin Ahmed Metn herdo bira bun Boy Welat xwe D Bav berdabun ehd ketin r Kurda...r Kurda ek n bun bi xwna wan ek n bun bi xwna wan We ji br nakin bi hezar salan...bi hezar salan Muzik: Bedl

3.RIZGAR ( Kod isim=Kurtulu anlamnda) Selam sana Baykann aslan Almanyadan gitti komutan oldu Gitti Krdistan kurtarmaya Alaklarn elinden, smrclerden Rzgar arkadalaryla Ahmet arkadalaryla Gitmilerdi kyllerin arasna, emekilerin arasna Velatn vasiyetini yerine getirdiler Birlii salamak iin Ahmet ve Metin kardetiler lkeleri iin anay babay terk etmilerdi ehit dtler Krt aslanlar iekler yeerdi kanlaryla Siz de unutmayn onlar, bin yllarca Mzik: Bedil 4.EM KURDN Em Kurdin Kurdin Kurdin em Kurd Zerdet ne Bi Zeman Bedlan zilm zor y dne Pere kirin Welat me em b werin b cne Axa xwe ji bra nekin ez ji we bi hvme Em Kurdin Kurdin Kurdin em Kurd Ezday ne Em b Dost Hevalin Hevalt qet ne dne nsanet li Diny nema ketye bin Dest Pyan Talan kirin Welat me kes na bje ev ye

147

Em Kurdin Kurdin Kurdin em Kurdin weke rin Gere em tev bibine yek Heyfa xwe li erd nehlin Lxin birano (Hevalno) un lxin pita dijmin biknin K b un Anarstin (Terorstin) ew xwn xwerin xwn mijin Muzik: Bedl

4.BZ KRDZ Biz Krdz, Krt! Zerdtn Krtleriyiz . .. Paraladlar vatanmz, biz yersiz yurtsuzuz Topranz unutmayn, umutluyum sizden Biz Krdz, Yezidi Krtleriyiz Dostu, arkada olmayan u dnyada Kalmam insanlk dnyada, dm ele ayaa Kimse sormuyor talan edilen yurdumun hesabn Biz Krdz, Krdz biz aslanlar gibi Eer hep bir olursak cmz brakmayz yerde Vurun arkadalar! Vurun! Krn dmann belini Size terrist diyenler kendileridir kan ienler, kan emenler Mzik: Bedil

5.BERVAN Bervan, Bervan, Tu kea rind ciwan Tu ehda gulstan Tu sembola serhildan Tu eka Gulstan n by Cizra Botan Mesken Mem Alan Cy r ehidan (Dsgotin) Bervan mey b vala ek sleh, bejn pa Daket ala Cizra Botan Kea Kurda b ye rzan (Dsgotin)

148

Ala reng bi ser ra kir Silav ra hevalan kir Dil me da tu her bij ra Kurda Brvan (Dsgotin) Muzik: Beser ahin 5.BERVAN Berivan, Berivan Sen gen ve gzel kz Sen gl bahesinin ehidi Sen direniin sembol Sen gl bahesinin iei Yeerdin rnak, Cizrede Mem Alann meskeninde Aslanlarn ve ehitlerin meskeninde Berivan . Silah tesisat zerinde kt Cizre Botana Krt kz .. .. .. Arkadalarnn izini(?) selamlad Sen hep yreimizde yaayacaksn Krt aslan Berivan Mzik: Beser ahin

6.BESE DNALE WELAT Bese dinale welat, ji van kul derdan Refe ke tev rabn, ji ya detan Axa Kurdistan welat, n irn e Ji bo Kurdistan em xwn birjnin Ser xwe rakir welat, karker cotkar Ew derinin dijmin, ji axa Kurdistan Em ji gel xwe welat, em bi hev ne Em maf xwe bi lez, bi zor bistnin Bese dinale welat, ji van kul derdan Ref xort tev rabun, ji yan detan Gotin Musk: Ciwan Haco

149

6.YETER NLED LKEMN Yeter inledii lkemin yaralardan, dertlerden Blk blk gen kzlar kalkt dalardan, ovalardan Vatanm Krdistann topra tatldr Krdistan iin kan aktacaz Kaldrd ban lke, ii ve ifi karacaklar dman Krdistan toprandan Umutluyuz lkemizin halkndan Zorla alacaz haklarmz Yeter alad lkemin bu yaradan, dertten Blk blk delikanllar kalkt dalardan, ovalardan Sz ve Mzik: Civan Haco 7.KURD N SERBLND N Kurd in serbilind in naxwazin bindest Em azadxwaz in, divn tim serbest d em hestan, nne rawestan Xencer bi destan bigrin Kurdistan Kurdistana me ye li bin dest dijmin Bi riz rzan div ku em derxin ri ri ey gel Kurdan Div em bigrin bi zor Kurdistan Gelek xwe rind e pak serbilind e Tev bajar gund e gelek dewlemend e Dijmin p da ser divn derxin der Bigrin em tola Kurd Kurdistan Kurd r e li dijmin zencr li mil pan Gernas mrxas e l teng bye meydan Zencra bikn derkevin meydan Bigrin em tola Kurd Kurdistan Helbest: Cegerxwn Muzk: Ciwan Haco 7.KRDZ BAIMIZ DK! Krdz gururluyuz, istemiyoruz esaret zgrlk istiyoruz ebediyen Artk biz durmak yok! Ellerde haner aln Krdistan (?) Krdistanmz dman altnda karmalyz Hcum, hcum ey krt halk Zorla almalyz Krdistan Temiz, gzel, marurdur

150

Zengindir btn ehir ve kyleri Dman .. karmalyz Alalm Krtlerin ve Krdistann cn Krt aslandr .. ve yiittir, dar gelir ona meydanlar Krn zincirleri, kn meydana Alalm Krt ve Krdistann cn iir: Ceger xwin Mzik: Ciwan Haco 8.CAR CARAN Car caran ji bo Xweda ketin Kerbela Car cara ji bo insan ketin armixa sa Yek caran hember Dehaq bn hesinkar Kawa ro li ser Zagrosan bn mhraca insan Roja ahmerdanim ar aly Kurdistan Destpk welat xwe jn bikin hem chan Bn efeqa insan ber erd ezman da Em r Elrin Swas Drsim da Neqa ewlyanan ser erd Kurdan da Em soz peymanin qrara merdan da Car caran Zerdetim yekem min dt Xweda Pir caran em darxistin barbar romiyan Em bn x Bedreddn Halac Mansr ro li ser Cud da bn murd insan ehd in serwer in ar aliy Kurdistan Tr in em trj in ronkin hem chan Em bn Spartakus ne yek bi hezaran Ref ref belav bn ar par Kurdistan Em tevgerin tevger tev Qaz Muhemmed Em bne perspektf orea insan da Ezim Kurdistanim Drsim Botanim Serhed Behdnan Amed Berzanim Munzor Dicleme Xabr Firatim ro li ser Ararat Galley insanim Ji mirinan derxistim yek jiyan da min Her bij bi hezaran serok gel min Bn Che Guevara sedan bi hezaran r teyrn bazin ervann Kurdistan bne bi agiran jn bn bi ehdan Rakirin ala sor dann li text chan Gotin Muzk: Comerd

151

8.BZEN Bazen Allah iin (girdik-dtk) Kerbelaya Bazen insan iin (dtk) sann armhna Bazen Dehak karsnda demirci Kava olduk Bu gn Zagroslarda insann miraci olduk Hazreti Alinin gnym Krdistann drt tarafnda Canlandrn nce lkenizi ve btn dnyay nsann afa olduk yer ve gkyznde Arslan Alieriz Sivas ve Dersimde Evliya naklaryz Krdistan topraklarnda Sz ve yeminiz Mertler ikrarnda Bazen Zerdt im ilk ben grdm Allah ok defa astlar bizi Trk barbarlar eyh Bedrettin olduk, Hallac Mansur olduk Bu gn Cudi zerinde, insana Murid olduk ehidiz, stnz drt bir tarafnda Krdistann Yldrmz, z aydnlz tm dnyaya Spartakus olduk bir deil, binimiz Dalga dalga yayldk Krdistann drt bir yanna Eylemiz (hareketiz) Gazi Muhammet ile beraber nsan devriminde perspektif olduk Ben Dersimim (Tunceliyim) Botanm, Krdistanm Serhadm(Karsm)ym, Amediim (Diyarbakrm) Munzur, Dicle, Habur ve Fratm Bu gn Ar da zerinde insanlarn sesiyim (lym)(?) llerden kardm bir hayat verdi bana Binlerce defa yaa halkmn bakan (Bakan=Abdullah CALAN) Che Guevara olduk yzmz, binimiz Aslandr, ahindir Krdistan savalar (? Atelerle olmular / yaam oldular / ehitlerle) Kaldrdk al bayra koyduk dnya tahtna Sz ve Mzik: Cmert

9.RZGAR B Kiandin Ala rengn Chan kirin mizgn Pirozbe serfraz Bij hakne jhn Rizgarb ha rizgarb Welat me rizgarb Xewnam(in)da bindest nb Welat me rizgarb Hev civyan welat parz Mijrbn demek dirj Hann br ehdn me

152

Wan rijand xwna gevez Rizgarb ha rizgarb Welat me rizgarb Xewnam(in)da bindest nb Welat me rizgarb Zaza Kurmanc Soran (Lor Gor Hewreman) Mil dan hev girtin dlan Nema bakr bar B yek pere KURDSTAN Rizgarb ha rizgarb Welat me rizgarb Xewnam(in)da bindest nb Welat me rizgarb Helbest Muzk: Derw Serhed

9.KURTULDU ektiler renkli bayra Mjdelediler dnyaya Kutlu olsun baar Yaasn yaam haklar(?) Kurtuldu ha kurtuldu Vatanmz kurtuldu Ryamda esir idi (?) Vatanmz kurtuldu Topland hep vatanseverler abaladlar uzun sre Hatrlatt onlar Kzl kanlarn aktan ehitlerimizi Nakarat Zaza, Kurmanc ve Sorani Omuz verip, halay tuttular hep beraber Kalmad kuzey, gney Tek para oldu Krdistan iir ve Mzik: Dervi Serhatl 10.DOZA ME NAMR Hey dijmin me y har Tu i dik barebar Em v doz bernadin Eger ezman j b xwar

153

Tu iqas bik hov li me xurt dibe hev Ger bixwaz nexwaz Em azad bin li daw Doza me namir Jn dibe li her der Dernay tu car Hey dijmin me y salan Tim wiha nae dewran Ev car dora te ye ferman Tu bi rind naye iman Bila din xira be Ger welat te nebe Bila mirin bi xr b Eger jn azad nebe Gotin Muzk: Diyar 10.DAVAMIZ LMEZ Hey kudurmu dmanmz Sen . ne yapyorsun . Vazgemeyiz davadan; Gk stmze inse Ne kadar vahilesen / Sen vahiletike Umudumuz glenir / Artar inancmz stesen de istemesen de Sonunda zgr olacaz Davamz lmez Yaar her yerde maz asla Hey yllardr dmanmz Devran hep byle gitmez Bu sefer sras senin Sen iyilikle imana gelmezsin Yklsn dnya Eer vatanm olmayacaksa Hayrl olsun lm Eer yaam zgr olmayacaksa Sz ve mzik: Diyar

154

11.DTRSM DAY i b day i b i b ima jiyan ji vir rab Me gundek i en heb ima ro tev xira b Ev dijmin me y hovane Em derxistin ji gund me Agir berdaye mal me Disan nuh kirin kuln me Ditirsim day ez ditirsim Li vir kesek nenas im Agir tkeve mala Rom Ez ji gund kirin kuln me Li un maye prek bi gopal Pita w xz l bihurne sal Gund wran e kesk nne li mal Ew j ten maye b hal Ditirsim day ez detirim Ditirsim li xeribiy Ditirsim car din te nebnim Herdu destn te ramusim Gotin Musk: Diyar 11.KORKUYORUM ANNE Ne oldu anne ne oldu Neden hayat yok burda Ne en bir kymz vard Niin bugn hepsi harap oldu Bu vahi dmanmz kard bizi kymzden Ate koydu evimize Yine deeledi yaralarmz Korkuyorum anne korkuyorum Burada kimliksiz, tannmayan biriyim Ate dsn Trkn evine kalm bastonlu bir nine Srt Ky vran evler bombo O da yalnz kalm Korkuyorum anne, m Korkuyorum yabanclktan Korkuyorum seni bir daha grememekten Ellerini pememekten

155

Sz ve mzik: Diyar

12.BRA HUSEYN Di evek lal de re tar Ta xatir ji me xwest li d xwe hit der Sal wekt buhurn dem zivir erxa felek li ser ser me ger Ax bira Huseyn cigera min Tu berx dayka min r gel min Dibjin rojek meha havn Dsa destxwnen arta rom Te hitine di nav gola xwn Te kirine mhvan v din Rn te li dora em Munzur Bhna te ji iyayn Dersim av min li te digerin her der B te jiyan ne xwe wek mina ber Gotin muzk: Diyar

12.HSEYN KARDE Sessiz, kapkara bir akamda zin istedin bizden, ektin kapy gittin Zaman geti, devran dnd Felek bamza emberi rd(?) Ah! Hseyin karde, cierim benim Sen anamn kuzusu milletimin aslansn Diyorlar yaz aylarndan bir gn Yine eli kanl Trk ordusu Seni kan gl nde brakm Bu dnyada misafir(?) etmiler seni Munzur Nehri etrafnda izlerin Dersim Dalarnda kolun Gzm aryor her yerde seni Sensiz yaam ho deil nceki gibi Sz mzik: Diyar

156

13.BKA YA Heyl xezal xezal Tu ah rind zeriyan Hey delal tu end rind Wek guln ber kevyan Ez te bibim boy welat Bka iya bka iya Him ji bo te him boy welat Dil cerg min heliyan Birsk da ser iya Qrn kete nav gundiyan av belek ketne xew d ranabin ser piya Em dinyay bihejnin Bka iya bka iya Bila boy gel Mediya Yek carek rabin ser piya Derd xwe ji k re bjim Hem b war im hem b ziman Li ar dor me neyar in Rom, Ereb Ecema Kesek hewara me nay Ma bindest para me ye Bka iya bka iya Heta end salan, end zeman Gotn Muzik: Fate 13.DA GELN Hey le! Ceylanm Gzeller gzeli Gzel, sen gzellerin ahsn .nn nndeki gller gibi Gtreyim seni lkem iin Da gelini Hem senin hem lkem iin Eridi cierim, kalbim Yldrm dt daa Kyde feryat figan Alaca gz uykuya dald Artk ayaa kalkmyor Sallayacaz dnyay Da gelini Med ulusu iin Bir Kere olsun kalkn ayaklarnzn stne

157

Kime syleyeyim derdimi Ne yurdum var ne dilim Drt tarafm dman (alak) Trk, Arap ve ranla Kimse gelmez yardmma Esirlik dt paymza Da gelini Daha ka yl, ka zaman Sz ve Mzik: Fate 14.HEVAL HARUN Li Zaxrozan wek gulek b Bi dest sib re veb Deng gel bindest b iya zozan p xwe dib Harun wek rek b Serlekern gerlla b Tirs xofn Heval Harun Di nav dil dijmin da b Gul iya zozana b Kurdistan bi w a b Bnn gul Heval Harun Nav hevalan beladib Gotin: Welat Muzk: Smar 14.HARUN ARKADA Bir gl gibiydi Zaroslarda Esir halkn sesiydi Da, ta onunla gzeldi Harun bir arslan gibiydi Komutanyd gerillann Korkuyordu dman Harun arkadatan Dan, yaylann glyd Krdistan onunla en idi Harun glnn kokusu Yaylrd arkadalarnn iinde Sz: Velat Mzik: Simar

158

15.WARMEYE War me ye war me ye na bav kal me ye Ji me girtin bi zordest Kesek tune b li pita me Pez me, pez me Diriya li iyay me Talan kirin, girtin birin Agir berdan kon me Li me girtin bi zordest Kesek tune b li pita me Zarokn me zarokn me Ji bir nakin ew rewa me Periqandin jiyna wan Xwestin vemirin ocaxn me Li me girtin bi zordest Kesek tune b li pita me Mrg me na mrg me na L gul dinin ke me na Jdikirin guly wana Ez jbrnakim zarna wan War me ye War me ye war me ye na bav kal me ye Ji me girtin bi zordest Kesek tune b li pita me Muzik: ivan perver

15.YAYLAMIZ ( YERMZ, YURDUMUZ) Yerimiz, yurdumuz Ata, babalarmzdan hatra Zorla aldlar elimizden Kimse yoktu arkamzda Koyunumuz kuzumuz; Otluyordu dalarmzda Talan ettiler, alp gittiler Ate koydular adrlarmza Zorla aldlar elimizden Kimse yoktu arkamzda ocuklarmz ocuklarmz Unutmazlar bu halimizi Ezdiler yaamlarn Sndrmek istediler ocamz

159

Zorla aldlar elimizden Kimse yoktu arkamzda ayrlarmz (meralarmz) Gl bien kzlarmzn(?) Kestiler sa rglerini(?) Unutamam onlarn feryatlarn Yerimiz, yurdumuz Ata, babalarmzdan hatra Mzik: ivan Perver 16.SERHLDAN JYANE Serhildan li ser iyan hy Berxwedan di nava zndan Deng xorta xwe t min hele Deng kean dilovan Serhildan, berxwedan.. Serhildan jiyan e hy hy Berxwedan jiyan e Rawestan ne kar me ye Pven armanca me ye Kurdistan li hviya me ye avn w li ra me ye Serhildan, berxwedan.. Serhildan jiyan e hy hy Berxwedan jiyan e Deng karker ji karistan xwendevan ji dibistan Deng pmerg ji qad t Deng ehd ji goristan Serhildan, berxwedan.. Serhildan jiyan e hy hy Berxwedan jiyan e Muzik: ivan perver 16.SYAN (BAKALDIRI) YAAMAKTIR syan; dalarda bakaldr Zindanlarda direni Gen delikanllarn sesi geliyor bana Gzel kzlarn sesi Ba kaldr, direni Ba kaldr yaamaktr Direni yaamaktr imiz dinlenmek deil

160

Amacmz ilerlemek Krdistan bizi bekliyor Gzleri yolda Ba kaldr, direni Ba kaldr yaamaktr Direni yaamaktr ilerin sesi fabrikadan, rencilerinki okuldan Pemergenin sesi sava meydandan gelir ehitlerin sesi mezarlktan.. Ba kaldr, direni Ba kaldr yaamaktr Direni yaamaktr Mzik: ivan Perver

17.GULA CHANE Hezar ardeh sale em v chan Azady daxwez dikin ji boy Kurdistan 2{ Dil min ji te r feda gula cihan Ey Mazlum ey Kemal mizgn li we be erefa li dinya y ser ser we be 2{ Radike kolety hat partya me Nakarat Welat min darek b ma li ser iyayn te Daxwezya min xwel b ma li ser erd te 2{ Hv roj tar bye ji ber nra te Gotin muzk: Zinar Sozdar 17.DNYANIN GL 1400 yldr bu dnyada zgrlk istiyoruz Krdistan iin Gnlm kurban sana dnyann gl Ey Mazlum ey Kemal mjdeler olsun size Dnyann erefi olsun zerine Klelii kaldran partimiz geldi lkem bir aa oldu kald dalarnda Arzum kl oldu, kald topranda Aydnln karsnda kararm ay ve gne. Sz ve mzik: Zinar sozdar

161

18.RONAH-BERVAN Yek caran agir dibe mirov Yek caran mirov dibe agir Yek caran agirdibe ronah Yek caran Ronah dibe agir Yek caran diewite peln daran Yek caran hesreta azadiya welat Mezin dibe, dibe derdek giran Diewite, diqre, dibe Brvan Ar Newroz, ar Newroz Bye agir serhildana Kurdistan e Silav ji wan re, silav ji wan re Silav ji agir serhildana Kurdistan re Muzik: Koma Amed 18.AYDINLIK-BERVAN Bazen ate, insan olur Bazen insan ate olur Bazen ate aydnlk olur Bazen aydnlk ate olur Bazen yanar aa yapraklar Bazen zgr vatann hasreti Byr, kocaman bir dertolur Yanar, haykrr, Berivan olur Nevroz atei, Krdistan bakaldrsnn atei olmu Selam onlara selam onlara Selam Krdistan isyannn ateine Mzik: Amed (Diyarbakr ) Grubu 19.DELAL Heywax delalo heywax Derbas dibe dem ax Binr ketim tengay Gaz dikim tu nay Ez awa xew bikim B welat xewkam nay Dsgotin Ez bindest im ez hsr Dest lingn bi zncr

162

Hvya te me delalo av min li ar hawr Dsgotin Ka dest xwe dirj ke Min ji v erx xelas ke Tu j her wek Kawa Nav Kurd serfiraz ke Dsgotin Gotin Muzk: Nenas 19.GZEL Eyvah gzel eyvah Geiyor dem devran Bak! Dtm dara aryorum gelmiyorsun Nasl uyuyaym Vatansz gelmiyor uykum Ben mahkmum ben esir Eli aya zincirli Seni bekliyorum gzel! Drt gzle! Hadi uzat elini Kurtar beni bu dzenden Sende hep Kava gibi Ycelt Krdn adn Sz ve Mzik: Bilinmiyor 20.AX KURDISTAN Derd dil min gellek in Sed hezar in ne yek in Pir salan man em bindest Dujmin xwnxwar zordest Ax Kurdistan Kurdistan Nav te i rn e Dinya alem dizane Em er dikin ji bo te De z bibe l day Dest xwe z bigire Bi rextan bi ekan Bi lez min bixemlne Dsgotin Ji bo serxwebna te Mezin bye er me

163

Em dujmin derxnin Ji ser iya erd te Dsgotin Musik: Koma Berxwedan 21.AH KRDSTAN Derdim pek ok Bir deil yz bin Yllarca esir kaldk Kan ien zorba dman elinde Ah Krdistan Adn ne gzel Dnya lem biliyor ki Senin iin savayoruz Hadi abuk ol anne abuk tut elini Silah ve tehizatmla Bir an evvel ssle beni Bamszln iin Byttk kavgamz karacaz dman Dandan toprandan Mzik: Direni Grubu

22.HALM Di sala nodaran de Fastan deng da xwe Bi quruna xwnxwaran ehd kirin law kurdan Heval Halm, heval Halm, ehd me, heval Halm Ciwan me heval Halm, ehd me , heval Halm Heval Halm ehd me ye Tu her tim nav dilan da ye Em te qet ji br nakin Tu roniya av xorta ye Gotin: Zagros Heval Gund Muzk: nder

164

22.HALiM Doksan drt ylnda Seslendi faistler Kan ien kurunuyla ehit ettiler Krt ocuunu Halim arkada, ehidimiz Gencecik arkadamz ehidimiz Halim arkada ehidimizsin Her zaman gnllerdesin Hi unutmayacaz seni Sen genlerin gznn nurusun Sz: Zagros ve Kyl Arkada Mzik: nder

165

ZET AHN Erkan, Mziin Propaganda Amal Kullanm: Krte arklar, Yksek Lisans Tezi, Ankara, 2008. Hedef kitle zerinde dnsel ve davransal anlamda istenilen ynde deiiklik yapmay hedefleyen propaganda; siyasal ve ideolojik amalar tamas, etik deerlere bal kalmay, acmasz oluu gibi zellikleriyle reklm, halkla ilikiler ve tantm gibi dier ikna edici iletiim trlerinden farkllk gsterir. Propagandada yalan, korku, iddet, dedikodu, rvet gibi enstrmanlar kullanlarak her ne pahasna olursa olsun hedef kitle iknaya allr. Gemiten gnmze farkl trlerine ahit olduumuz propaganda bu maksatla mzikten de yeterince faydalanmtr. almada; propaganda kavram irdelenerek sanatsal bir etkinlik olan ve akldan ok duygulara hitap eden mziin dnyada propaganda maksatl kullanmna deinilmi, PKK terr rgtnn Krte arklar araclyla hedef kitlelerini nasl etkiledii incelenmitir. Aratrma, silahl eylemlere nazaran ikinci planda kald iin nemi pek hissedilemeyen ancak mevcut terrist kadrolarn muhafaza edilmesiyle yeni kadrolarn katlmnn salanmasnda byk nemi olduunu dndmz propaganda maksatl Krte mziin olumsuz etkilerinin ortaya konulmas maksadyla yaplmtr. Aratrmada; literatr tarama teknii kullanlarak propaganda ve mziin propaganda maksatl kullanmna deinilmi, belirlenen kriterler erevesinde belirli sayda Krte ark Trkeye evrilerek analizi yaplmtr. Yaplan analizde; militan, sempatizan, tarafsz ve dman olarak gruplandrabileceimiz hedef kitlelerin terr rgtnn istedii ynde etkilenmek istendii, korku, intikam, tahrik, milliyetilik gibi duygulara

166

seslenilerek terr rgtnn kendisine meruiyet kazandrmaya alt grlmtr. Yaplan bu tezin terrle mcadelede farkl noktalara dikkat ekmesi asndan nemli olduu deerlendirilmektedir. Anahtar Szckler 1.Propaganda 2.Krte Mzik 3.PKK 4.kna 5.Hedef Kitle

167

ABSTRACT AHN Erkan, The Usage Of Music With The Aim of Propaganda: Kurdish Songs, Master Thesis, Ankara 2008 Propaganda that aims making changes in behaviorial and cognitive way on target group differs from the other persuading comminication types such as advertisement, public relations. The most important thing in propaganda is to persuade the target group by using the instruments such as lying, fear, violance, gossip and bribe ant whatever it costs isnt important. Propagand which we know different types so far, has used music with the same aim. In research the propagand concept and the usage of music with the aim of propaganda that address senses more than intelligence was examined. Moreover t was investigated how PKK has been influencing the groups by the means of Kurdish songs. The research was made with the aim of revealing the negative impacts of Kurdish music used weth propaganda aim on which we know the importance of protecting current terrorist staff and providing new joiners altough it is thought less than actions with weapon. In research propaganda and the usage of music with propaganda aim was told by using the litarature scanning technique and some Kurdish songs were translated into Turkish in the frame of certain criterias. In the song analyzis it is seemed that the target groups which we can categorize into militan, fan, objective and enemy were wanted to be affected and PKK tries to gain lawfulness by addressing the senses such as nationalism, revenge, fear and provacation.

168

It is evalvated that the thesis is important because of drawing attention to different ways in struggling terror. Key Words 1. Propaganda 2. Kurdish Music 3. PKK 4. Convince 5. Target Group