BR GELENEN CADI Gelenek nasl icat edilir? Enteresan bir soru.

Eric Hobsbawm, Gelenei cat Etmek isimli makalesinde bunun yantn aram, nnde alan ve bizleri folklora yani halkbilime kartan dehlizlerde yeni sorularla karlam. Fazla teoriye bulanmadan, gncel hayatta karmza kan rneklere bakarak da bu soruya ufak yantlar bulabiliriz. Halkn gnlk yaayna etki eden, ynetenlerin yahut ynlendirenlerin ortaya attklar birok kavramda, kklemi olarak bildiimiz oka rituelin, gelenein, adetin aslnda icat edilmi birer propaganda arac olduunu tehis etmek pek zor deil. 18. yzylda ina edilen Britanya Parlemento Binasn rnekliyor Hobsbawm, gotik tarzda yaplan o muhteem yapy. Gotik, Anglosakson geleneinin simgelerinden. Bina 2. Dnya Sava srasnda Almanlarn ar bombardman sonucu yerle yeksan oluyor ancak sava biter bitmez, ayn mimari zelliklere gre tekrar ina ediliyor. Kafamz evirip muhafazakar bir parti tarafndan ynetilen belediyelerin ina ettii mdrlk, sanat merkezi, konferans salonu gibi yaplara bakalm yleyse. Sokaa kp ay imek iin bir yere oturduumuzda gzmze arpan binalar diyorum. Genellikle eski Osmanl konaklarna benzetilmek istenen ancak kapsndaki X-Ray cihaz, duvarlarna montelenen kablosuz internet a aparatlar ile gemiten geleni bilinaltmza naketmek isteyen enteresan yaplar. Demek ki meslele hakknda kalem oynatan byk tarihinin varmak istedii yarg halen gncel: Muhafazakar dnce, muhafaza edemedii sonradan karsna ktnda onu gnn artlarna uyarlayarak bir gelenek icat ediyor. * Hobsbawma gre Sanayi Devriminden sonra icat edilen gelenekler gruba ayrlr: -Toplumsal birlik-beraberlii ya da gerek veya yapay cemaatlere grup aidiyetini oluturan veya sembolize eden gelenekler, - Kurumlar, stat ya da otorite ilikilerini oluturan veya merulatran gelenekler, - Ana amac toplumsallama, inanlarn, deer yarglarnn ve davran teamllerinin aktarlmas olan gelenekler. Yazmzn ana konusunu oluturan mantk, birinci gruba yakn. Trkiye gibi yakn zamana dek, hatta bugn bile toplumsal birlik beraberliini ancak sloganlar stnde koruyabilen bir lkede, tutkal grevi yapacak geleneklerin icat edilmesi neredeyse devlet politikas haline getirilmitir. 20lerden 60lara kadar, cemaat balar gerekten kkl olan gruplara kar yapay bir burjuvazi, yapay bir yurttalk messesesi oluturulmak istendi, ksmen baarld da. Kk yzlerce yl ncesine giden X tarikatnn karsnda, cumhuriyetin devrimci ilkelerini benimseyen, aydnlanmacla ve ilericilie iman tam, hatta sadece bu iki kavrama iman eden, devlet eliyle beslenip palazlanan bir Y topluluu. Mustafa Kemalin kendi cmleleriyle, en hakiki tarikat olan medeniyet tarikat. Bir baka rnek: Yine ayn tarih aralndan. Halkn zihninde kkleen, l-i Alosman mitosuna kar, Orta Asya bozkrlarndan kp, dnyann drt yanna dalm, Hititler dahil tm kadim medeniyetlerin atas olmu Trk kavmi. Bu formln halk kltrne etkileri asndan bakarsak ksmen baarl olduunu syleyebiliriz. Fakat kklemi gelenekleri yle ha deyince skp atmak mmkn olmad

iin 60lardan gnmze kadar iktidara gelen merkez sa partiler, Osmanl Torunu sfatyla zdeleen propaganda malzemeleri ile Anadolu halknn oylarn byk oranda parsellemeyi baardlar. Gnmzde ise bu durum, Muhafazakar kimliini cmlenin bana koyarak siyaset yapan Ak Parti rneinde daha baskn bir ekilde karmza kyor. Yukarda bahsettiim konak tarz devlet binalarnn yannda hayat pratiinin her alannda icat edilmi bir gelenein izlerini grmek mmkn. Mesela parlak renklerle bezenmi, Osmanl turas ili akll telefon klflar. Mesela, siyasetilerin her konumalarnda selam gnderdikleri Balkan ve Arap ehirleri metaforu. Ki am, Halep, skp, Selanik gibi kentler, siyasi ve askeri tarihimizin en ar yenilgileri sonucunda kan alayarak terk edilen, psikolojik eik saylan yerlerdir. 1920lerden 2002 ylna kadar siyasilerin konumalarna ve kullandklar propaganda diline bakalm. Balkanlar ve sembolik Arap ehirlerini kaybetmeye neden olan 1. Balkan, Yemen, Kanal, 1. ve 2. Gazze gibi savalarn esamesi bile okunmaz. nk bu isimler halkn zihnine kaznan ok ac hatralarn, ezilmiliin, yenilginin dier adlardr. Bugn ise durum farkl. Ortadounun ve Balkanlarn hamiliine tekrar aday olan bir Trkiye, bu corafyalarda yaayan insanlarn grup aidiyetini sembolletiren yepyeni bir Osmanl gelenei icat ediyor. Ancak bu yaplrken yaanmlklarn hatrlanmas bir tarafa, sanki Osmanl Devleti, am, skp bar ierisinde teslim etmi gibi bir grmezden gelme durumu yaratlyor. Unutmayalm ki 100 yl, ortalama insan mr iin uzun bir sre olabilir lakin tarih cetvelinde kck, sigara iimi sresi kadar ksa bir zaman dilimidir. Balkanlarda, Ortadouda, ne ate kzlenmeye durdu ne de aclar unutuldu. Sercan ZORBOZAN Eric Hobsbawm, Gelenein cad (Agora Kitapl, 2005)