Alegoria (El-Mexhaz ) Definicioni i alegoris.

s. sht fjal e huazuar nga dika pr t ciln nuk sht thn, por q i prshtatet rastit apo pr shkak t ndrlidhjes s veant.136 Pr t qen alegoria e vrtet, patjetr duhet pasur arsyetim, i cili nuk jep mundsi q fjala t jet e drejt. Shembull: Petritt i prishn busolat n aeroplant e armikut dhe shkatrruan disa prej tyre. Egrsirat tona okupuan kshtjelln n ort e vona t nats. Q n t dy rastet fjalt petritt dhe egrsirat sht e pamundur q t jen fjal n kuptim t drejt. Ndrlidhshmria e alegoris. Prdorimi i fjals, por jo n kuptimin rrnjsor, detyron q t paraqitet ndrlidhshmria n mes t kuptimit rrnjsor, pr t cilin sht prdorur fjala, dhe n mes t kuptimit tjetr, pr t ciln sht prdorur fjala, dhe quhet alegori q ka ndrlidhje me fjaln e ngjashme t huazuar; ndrsa ajo ka nuk ka lidhje me ngjashmrin e huazuar, quhet alegori korrespondente. Ndrlidhshmrit e fjals, t cilat barten prej kuptimit t drejt n at alegorik, jan t shumta e ato jan:136 -Ngjashmri. Shembull: Halidi sht luan, nga shkaku se nuk ka ngjashmri n mes tyre n trimri. -T qenit paraprak. Shembull: Filani shtrydh alkool, q do t thot: shtrydh rrush i cili shndrrohet n alkool. -Prgatitse. Si emrimi i vers alkool nga shkaku se deh. -Zvendsuese. Shembull: Thnia e Zotit t Lartmadhruar: Pyete fshatin, q do t thot pyeti banort e fshatit. Shembull tjetr: Dora e Allahut, q do t thot fuqia e Allahut. N shembullin e par ndajfolja e vendit ka pasur pr qllim ndajfoljen e mnyrs, ndrsa n shembullin e dyt ndajfolja e mnyrs ka pasur pr qllim ndajfoljen e vendit. -Pjeszuese. Shembull: Gishtat e tyre i futnin n vesht e tyre nga frika e vdekjes ,q do t thot majat e gishtave t tyre. -Shkakore. Shembull: kemi par ndihmn. Qllimi sht pr pemt dhe perimet, t cilat jan rritur nga shkaku i shiut (ndihms). Ndonjher prdoret e shkaktuara si zvendsim i shkaktarit. Shembulli: ju zbret juve prej qiellit furnizimi, do t thot ju zbret shiu, i cili sjell furnizimin. sht prdorur emri i t shkaktuars si zvendsim i shkaktarit. Shembull tjetr: Kam pir mkatin, q do t thot: Kam pir alkool, i cili m bn t jem me mkat.

Fakti i alegoris Pr t qen alegoria e plot (e drejt) kushtzohet q t ket fakt, i cili nuk lejon t konsiderohet q ajo fjal t jet fjal e drejt137, e kjo do t thot: sht ajo fjal t ciln e prmend folsi (ligjruesi) pr ta prcaktuar kuptimin, pr t cilin kuptim ai ka qllim prdorimin e asaj fjale, prdorimin e fjals s drejt. E para quhet: fakt i paprcaktuar dhe lejohet q ajo fjal t konsiderohet edhe fjal e drejt, edhe alegorike . E dyta quhet: fakt pengues dhe sht posarisht pr alegori. Nse fakti sht fakt i fjalorit, pra prej fjalve q quhet fjalor; por nse sht fakt i mnyrs, quhet mnyror. -Ndonjher fakti sht konkret (i prekshm), si f.v.: Ai q betohet se nuk do t haj nga ky lis (pem), ka pr qllim frytet e lisit, e jo vet lisin. -Ndonjher fakti sht logjik. Shembull: Dhe prvetso cilin t mundesh prej tyre. Nuk ka pr qllim urdhrimin pr prvetsim, por ka qllimin: nse ke mundsi, prpiqu ta prvetsosh. -Ndonjher fakti sht fakt i tradits. Shembull: Autorizimi pr shitblerje: ai blen monedha me vler t njjt, pra me t ciln veprojn dhe e prdorin tradicionalisht. -Ndonjher fakti sht fakt i sheriatit, si p.sh.: Autorizimi pr pajtim (armiqsi), e cila fjal prdoret pr konflikt dhe negociata. Kjo fjal nuk lejohet t kuptohet n aspekt t sheriatit n kt kuptim. Por, kur t prdoret, prdoret me qllim t prgjigjes n gjykat si i pandehur. Pra, sht fjal e paprcaktuar ose prdorimi i fjalis trsore me qllim t pjess s saj. Llojet e faktorve Fjala e drejt kuptohet nga njra prej pes llojeve, e ato jan:138 E para: Tregueshmria pr ka prdoret ose si prdoret tradicionalisht. Shembull: Fjala namaz. Kuptimi i saj gjuhsor sht lutje, pastaj n mnyr alegorike pr namazin e caktuar, i cili sht ibadet, Shembull tjetr: FjalaHaxh gjuhsisht do t thot qllim. Pastaj, n mnyr alegorike prdoret pr kryerjen e haxhit. Kjo nga shkaku se fjala sht e vendosur q ta

prdorin njerzit pr nevojat e tyre; pastaj ka kaluar n alegori dhe njerzit e prdorin si fjal n kuptim t drejt. Bazuar n kt: Kush prbetohet pr namaz apo haxh, nuk i pranohet asgj tjetr prpos namazit t caktuar (jo lutjes s rndomt) dhe haxhit n shtpin e shenjt. Kush prbetohet se do t shkoj n shtpin e Allahut apo se do t heq dor nga rrobat e tij, e do ta shkel oborrin e Qabs, ather shndrrohet si alegori, e ajo sht haxhi. Sepse sht detyrim i shkeljes s oborrit t Qabs dhe dhurimi i deles n Qabe. Kush prbetohet se nuk do ta haj kokn, kjo ka t bj me kokn, e jo me dika tjetr. Kush autorizon dik q t blej dru pr ngrohje, ather ka t bj me sezonn dimrore; nse i autorizuari i blen drut pas prfundimit t dimrit, konsiderohet se i autorizuari nuk e ka kryer urdhrin e autorizuesit. Kjo sht kshtu pasi q veprohet njjt n praktik. E dyta: Tregueshmria e fjals pr veten e tij. Shembull: Kush prbetohet se nuk do t haj mish, nuk ka t bj me peshkun, edhe pse n t vrtet sht mish, nga shkaku se mishi kompletohet me gjakun, e ka nuk ka gjak sht shtje q prkufizohet n vetvete. Kshtu q nuk bn pjes n t paprcaktuarn e fjals mish, t ciln e tregon vet fjala pr veten e saj. E treta: Tregueshmria e kontestit t fjals. Shembull: Thnia e Zotit t Lartmadhruar: E, kush dshiron le t besoj, dhe kush dshiron le t mohoj, por Ne kemi prgatitur pr zullumqart (kriminelt) zjarr. Kuptimi i drejt i urdhrorit l t kuptoj se sht e drejt e zgjedhjes s besimit dhe t mohimit, por pasi q ka vazhduar ajeti, por Ne kemi prgatitur pr kriminelt zjarr, ather bartet n alegori, pra vihet n thonjza kush do, le t mohoj. E katrta: Shikohet n at se n far mnyre e thot folsi. Shembull: Dikush e thrret dik n drek pr ushqim duke i thn: Eja t drekojm sbashku. I ftuari prbetohet duke thn: Pasha Allahun nuk do t drekoj. Fjala e drejt tregon prgjithshmrin. Ai e then premtimin pr do drekim t mvonshm. Mirpo, kjo fjal me kuptim t drejt sht n at se si e tregon folsi. Kshtu q fjala prvesohet vetm n drekimin e thirrsit, e jo n drekimin e dikujt tjetr. Shembull tjetr: Gruaja ngritet pr t dal, ndrsa burri i thot: Nse del, je e lshuar. Kjo do t thot se menjher shkaktohet shkurorzimi . E pesta: Tregueshmria e mnyrs s fjals, apo ka prmban fjala n vete. Shembull: Hadithi: Nuk ka dyshim se veprat (shprblehen) sipas qllimit. Po ashtu, edhe hadithi: sht ngritur (mkatimi) i umetit tim pr shkak t lshimit dhe harress. Kuptimi i drejt n t dy hadithet i lihet mnyrs s kuptimit, sepse: kuptimi i hadithit t par sht i drejt, ngaq nuk ka vepr pa qllim, megjithse kjo sht e vrtet. Kuptimi i hadithit t dyt: nuk ka lshim dhe harres, pasi q t dyjat jan faktike pr njerzit, kshtu q kalohet prej kuptimit t drejt n at alegorik, por me anulim retorik duke e prcaktuar: dispozita e veprave dhe dispozita e lshimit dhe harresave.

Alegoria n Kuranin fisnik dhe n hadith Shumica absolute e dijetarve mendojn se ka ndodhur, sipas t gjitha gjasave, prdorimi i fjalve alegorike n Kuran dhe hadith. Nj pjes e dijetarve nuk e pranojn mendimin se n Kuran dhe hadith ka alegori139, e prej tyre prof. Ebi Is-hak el-Isfrajini, Ebu Bekri bin Davud el-Esfehani dhe edh-Dhahiriju. -Argumenti i shumics absolute ilustrohet me shembuj sa vijon: Thnia e Zotit t Lartmadhruar: Dhe pan (gjetn) n t (at fshat) nj mur, i cili dshironte t rrzohej. Formn ishte lakuar pr tu rrzuar e ka shprehur posarisht me ato q kan dshir dhe ndjenja. Po ashtu, thniet e Zotit t Lartmadhruar: Allahu u tall me ta, M sht flakosur koka ime bardh prej thinjave, Shtrij mbi ta krahrort e prulshmris me mshir, e shum ajete t ngjashme me kto, si p.sh.: Mos e bn dorn tnde t shtrnguar n fytin tnd dhe as mos e shtrij t trsishmen. Pasi q alegoria ka ndodhur n Kuran, ndodh edhe n hadith, sepse Kurani ka prparsi nga hadithi, edhe pse burimi sht i njjt. -Ibn Davudi dhe ata q e pasojn mendimin e tij argumentohen me dy shtje: E para: Ngase prdorimi i alegoris, edhe nse sht me argument, do t ishte zgjatimi i pa vler dhe i panevojshm, po nse sht pa t, ky do t ishte ngatrrimi i qllimit me dika tjetr. Kundrprgjigjja pr kt: Sa i prket alegoris, ky argument nuk ka ngatrrim, por sht i nevojshm dhe me vler, sepse mundet q fjala me kuptim t drejt t jet e rnd gjuhsisht, si p.sh.: prdorimi i fjals HANFEKIK pr DAHIJEN (pr mendimin e mir), ose nse sht kuptimi i saj i keq apo nnmues, si p.sh.: prdorimi i fjals Gait (nevoj natyrore) pr Harraetin, ose me prdorimin alegorik t arrihet nj shprehje tjetr, si p.sh.: pr puthje e t ngjashme, si kontakt seksual etj. Kjo nuk do t ishte arritur me fjaln me kuptim t drejt. Ose: kur alegoria prdoret pr hiperbolizim. Shembull: Selami dhe prshndetja pr nj kuvendim t lart, ose sqarim m t fort, kur folsi dshiron t shpreh dika madhshtore, si p.sh.: Pash luanin duke gjuajtur; ktu sht hiperbolizim, i cili nuk do t arrihej po qe se thuhet: Pash nj njeri i cili i gjasonte luanit me trimri. E dyta: -Nse Allahu i Lartmadhruar prdor alegori, do t thuhej se sht prdorur alegori. Ndrsa t gjith jan t pajtimit se nuk thuhet kshtu. Kundrprgjigjja e ksaj sht se emrat e bukur t Allahut, si sht i njohur jan TEVFKIJE (Kuptimpajtsuese) dhe nuk thuhet pa pasur leje, e aty nuk ka leje.

Prgjithsimi i alegoris

Hanefijt mendojn se: Alegoria nse sht fjal e prgjithshme. Te fjala alegorike pgjithsimi sht i njjt, sikurse te fjala me kuptim t drejt, pasi q nuk ka penges, dhe natyrshmria e fjals e krkon ashtu. Shafijt mendojn se; alegoria nuk ka prgjithsim, ashtu q fjala alegorike sht m shum e prkufizuar se sa fjala e drejt.141 Burimi i mospajtimit sht lloji i tregueshmris s alegoris, nga shkaku se Shafijt mendojn se tregueshmria e fjals n kuptim alegorik ka kuptimin e domosdoshmris, e cila prkufizohet sa e lejon prkufizimi i saj. Prderisa Hanefijt nuk mendojn se ka kuptim domosdoshmrie, por sht mnyr, e cila tregon kuptimin e fjals s drejt, e ndonjher sht m e fuqishme se fjala e drejt. Thnia e Pejgamberit s.a.v.s.: Mos shitbleni nj SAA (mas) me dy SAA (dy masa) sht mnyr e shprehjes s fjals alegorike, nga shkaku se kuptimi i saj sht: Mos shitbleni masn e nj SAA me masn e dy SAA-ve.142 Tek Hanefijt ky hadith sht i prgjithshm, q do t thot se prfshin do mas tjetr, pa marr parasysh a sht shitblerja e llojit ushqimor apo jo, si f.v.: Gipsi.(material ndrtimor), Shafijt mendojn se nuk sht me kuptim t prgjithshm, por sht posarisht me gjrat ushqimore, pr shkak t hadithit t prgjithshm t thnies s Pejgamberit s.a.v.s.: Mos shitbleni ushqim me ushqim, prpos nse jan t masave t njjta. Dispozita e alegoris Ekzistojn dy gjurm t fjals alegorike. E para: -T ekzistuarit e shtjes pr ka sht alegorizuar, ashtu si sht te dispozita e fjals s drejt, pa marr parasysh se a sht alegoria specifike apo e prgjithshme, dhe e merr kuptimin pr at q sht dshiruar, pra edhe e merr kuptimin e ri. E dyta: -T lejuarit e zhvleftsimit t kuptimit t drejt pasi t quhet (titullohet) fjal alegorike. Shembull: Nse ndonjrit i thuhet: Gomar, lejohet q t zhvleftsohet dhe t thuhet: N t vrtet ai nuk sht gomar (por vetm titullohet ashtu). Ose: nse thuhet: Halidi sht luan, lejohet q t thuhet: N t vrtet ai nuk sht luan (por vetm titullohet ashtu). Kshtu q prej shenjave t alegoris sht mohimi i vrtet i fjals. Ndrsa, te fjala e drejt sht e kundrta. Nuk lejohet t thuhet pr t pangopurin Nuk sht njeri. Prderisa te fjala e drejt nuk mund t mohohet n asnj ast e emruara apo e titulluara. Nuk lejohet kur t thuhet se Ky sht luani, e pastaj t thuhet se: Ky nuk sht luani. Usulijint jan unanim n at se alegoria ka prparsi ndaj dykuptimshit dhe sht m e dobishme se fjala e bartur.143 Te Hanefijt, alegoria ka prparsi edhe ndaj premrit dhe anulimit retorik. Nse fjalia n t njjtn koh mund t ket edhe kuptim t dykuptimshit edhe t alegoris, i jepet prparsi alegoris ndaj dykuptimshit; sepse sht m i prhapur se dykuptimshi dhe m i qndrueshm dhe nga shkaku se po t mos kishte argument dykuptimshi, mbetet i pakuptuar dhe se nuk e tregon shtjen e dshiruar, gj q e kundrta sht te alegoria. Edhe nga shkaku se argumenti te dykuptimshi sht m i fsheht dhe sht vshtir q t arrihet te kuptimi i

dshiruar, nse ve ekziston argumenti; e nse nuk ekziston argumenti kthehet n fjali me kuptim t drejt. Te alegoria gjithmon mund t veprohet me fjaln. Shembull: fjala: NIKAH sht e mundur q t ket kuptimin e kontaktit seksual n kuptim t drejt dhe n kuptim t aktit t kurorzimit n kuptim alegorik, ose q t ket q t dy kuptimet; ather i jepet prparsi alegoris, sepse sht m e prafrt. Shkaku pse alegoria ka prparsi nga kuptimi i bartur (dytsor) sht se te fjala e bartur mund ti shfuqizohet kuptimi, ndrsa te alegoria jo. Shembull: Fjala Salat- namaz. Mutezilt thon se sht fjal e bartur, e cila ka kuptimin e lutjes me veprime t posame. Shumica absolute e dijetarve thon se prdoret pr veprime t posame vetm me kuptim alegorik. Kshtu q, n kt rast, alegoria ka prparsi. Shkaku pse alegoria ka prparsi ndaj anulimit retorik sht se alegoria sht m shum e prhapur. Shafijt thon se jan t nj rangu (pra t barabarta). Anulimi retorik sht i nj rangu me alegorin, nga shkaku se secili prej tyre ka nevoj pr argument, i cili e pengon t ligjruarin ta kuptoj fjaln qart. Shembull: Nse zotriu i thot robit t tij, i cili sht me vite m i vogl: Ky sht biri im, sht e mundur q t ket kuptimin retorik, q do t thot rob i liruar prej tij, pr shkak se ka lindur nga robresha e tij. Por, mund t ket edhe kuptimin e anulimit retorik, si thuhet zakonisht pr m t voglin, e ather nuk lirohet. Alegoria zvendsues i fjals s drejt Alegoria sht sekondare, ndrsa fjala e drejt primare, nga shkaku se alegoria nuk e merr titullimin prderisa t bhet e pamundur q t veprohet me fjaln e drejt. Kjo sht arsyeja pse alegoria ka nevoj pr argument. Ndrsa fjala e drejt144 nuk ka nevoj pr argument. Mirpo, dijetart e medhhebit Hanefij, rreth mnyrs se si e zvendson alegoria fjaln e drejt, kan dy mendime: Ebu Hanife thot se: Alegoria zvendson fjaln e drejt, n drejtim t fjalimit e jo n drejtim t dispozits, nga shkaku se drejtimi i dispozits sht primare (baza). Kshtu q t shprehurit e fjals n mnyr alegorike bhet zvendsimi i fjals me shprehje t drejt, nga shkaku se fjala e drejt dhe alegoria jan atribute t shprehjes (fjals). N kt jan unanim t gjith dijetart gramatikan se nuk jan atribute t kuptimit. Pr kt arsye e kan br alegorin zvendsim i fjals s drejt n shprehje. Nse pr trimin thuhet: Ky sht luan, ky sht zvendsim i fjals me thnien Ky sht luan, pra pr Luanin, e tek pastaj titullohet dhe merret vendimi pr trimri, duke pasur pr baz vrtetsin e vet fjals e jo si zvendsim i dikaje, njsoj sikurse merret vendimi i fjals s drejt, duke u bazuar n vrtetsin e fjals. Dy studentt e Ebu Hanifs (Sahibani) mendojn se zvendsimi sht n drejtim t dispozits, nga shkaku se qllimi sht n vet dispozitn, e jo n vet shprehjen. T merret parasysh zvendsimi dhe lidhja pr ka sht qllimi, si sht n kt rast shprehja (fjala). N rastin konkret pr trimrin Ky sht luan qllimi sht q t zvendsohet me dika, i cili vrteton trimrin, nga shkaku se qllimi baz i fjals sht dispozita. Mendimi i Imamit Ebu Hanife sht se t marrit pr baz fjaln (shprehjen) si zvendsim ka prparsi, nga shkaku se atributi i fjals, kado q t jet alegorike apo fjal e drejt, ashtu edhe veprohet.

Nga ky mospajtim rezulton se nse nj njeri i thot robit t tij, i cili sht m i moshuar, Ky sht biri im Me kt fjals i jepet kuptimi pr lirimin e tij n mnyr alegorike: Sipas mendimit t Ebu Hanifes, ai rob lirohet, sepse ky formulim i fjalis n t vrtet e ka kt kuptim. Nse shikohet n prputhshmri t rregullave gjuhsore, nuk konsiderohet mahi dhe tallje, por sht alegori nga lloji i prmendjes s nj shtjeje, q ka qen, dhe ka pr qllim ndodhjen e tanishme. Ndrsa, Sipas mendimit t Shafijut dhe dy studentve t Ebu Hanifs, zhvleftsohet dhe konsiderohet tallje dhe se nuk rezulton kurrfar dispozite, sepse n t vrtet, realiteti nuk lejon q t merret ndonj vendim, nga shkaku se m i madhi n vite nuk mund t jet djali i atij, i cili sht m i vogl dhe ktu nuk lejohet t jet alegori, pra q t lirohet, prpos nse vrtetohet dispozitivisht; ndrsa, ktu, dispozitivisht nuk sht e vrtet dhe robi, vetm pr shkak t ksaj fjale, nuk lirohet. Me fjal t tjera, nuk lirohet vetm me kt formulim t fjalis. Nga zvendsimi i alegoris s fjals s drejt rezultojn dy shtje:125 E para: Kur ka mundsi q fjals, te kuptimi i fjals s drejt, nuk mund t'i jepet kuptimi alegorik, nga shkaku se dega nuk mund t jet para bazs, mirpo kur sht e pamundur ti jepet kuptimi i drejt, sepse zakonisht sht e panjohur legjislativisht apo tradicionalisht, ather i jepet kuptimi alegorik nga shkaku se praktikimi i fjals ka prparsi nga mospraktikimi i saj. Edhe m hert e kam prmendur shembullin ku sht e pamundur ti jepet fjals kuptimi. Kjo rregull sht e regjistruar n gazetn (v.61) ku thuhet: Kur sht e pamundur q fjals ti jepet kuptimi i drejt, i jepet kuptim alegorik. Prderisa kuptimi i drejt i fjals sht i mundshm, nuk i jepet kuptim alegorik. Alegoria sht e njohur. Te Ebu Hanifja, kuptimi i drejt ka prparsi, ndrsa te dy studentt e tij dhe te Karafiju i medhhebit Malikij, alegoria ka prparsi. Kush prbetohet se nuk do t haj nga kjo hinta (Lloj bime), sipas Ebu Hanifes, ai e ka thyer betimin nse ha nga ajo, ndrsa te dy studentt, nuk e ka thyer betimin. T gjith jan pajtuar se e thyen betimin nse ha nga qulli i saj (brumi) ose buka e saj. E dyta: -Nse sht e pamundur ti jepet kuptim fjals, ajo fjal konsiderohet e pakuptimt. Kjo do t thot se, nse sht e pamundur ti jepet kuptim i drejt ose alegorik, ajo nuk prdoret dhe konsiderohet tallje. Pakuptimshmria ose mund t jet konkrete, ose sheriative. Shembull i t pars: Nse deklaron dikush pr dik, i cili sht moshatar me t, se sht djali i tij. Shembull i t dyts: Nse nj njeri deklaron se motra e tij ka dy hise prej pasuris s ln nga prindrit e tij . E treta: Hanefijt dhe Mutekelimint thon: Nuk lejohet q t njjts fjal, n t njjtn koh, ti jepet kuptimi edhe i drejt, edhe alegorik, nga shkaku se fjalia e drejt sht baza, ndrsa alegoria huazimi. Kuptimi pr fjaln sht i njjt, sikurse rroba pr njeriun.

Fjala e drejt sht sikurse rroba e pronarit t vet, ndrsa alegoria sht sikurse rroba e huazuar. Pr kt arsye, sht e pamundur t jet (edhe e pronsuara, edhe e huazuara) n t njjtn koh. Sikurse q sht e pamundur q nj rrob, t ciln dikush e ka veshur, q n t njjtn koh t jet edhe e pronsuar, edhe e huazuar. Duke u bazuar n kt, kan thn se fjala e Zotit t Lartmadhruar n ajetin Ev Lamestumu-nisa ka pr qllim kontaktimin seksual, e jo prekjen me dor, sepse, jan pajtuar, qllimi sht kontaktimi seksual, sa q me kt tekst lejohet tejemumi pr xhunubin. Kshtu n kt fjal nuk mund t bashkohen edhe kuptimi i drejt, edhe alegorik, pasi q n kuptimin alegorik sht kontaktimi seksual (prekja e dy organeve seksuale), e nuk e ka qllimin e fjals s drejt: prekje me dor. Pasi q qllimi sht alegorik, ather kuptimi i drejt anashkalohet. Nse nj njeri l testament pr fmijt e filanit, ndrsa ai ka fmij dhe fmij t fmijve, ather fmijve t fmijve nuk u takon asgj nga testamenti, sepse ato jan vetm fmij n aspektin alegorik. Pr kt arsye, bhet ndarja e testamentit vetm pr fmijt, pr shkak se nuk mund t bashkohet alegoria me fjaln e drejt dhe nga shkaku se kur sht pr qllim fjala e drejt, ather anashkaloht alegoria. Kur i jepet besa armikut pr baballart, nuk bjn pjes gjyshrit, ashtu si nuk bjn pjes gjyshet kur i jepet besa pr nnat, nga se qllimi sht te fjala e drejt, e jo te alegoria. Shafijt dhe Muhadithint thon se: lejohet bashkimi i alegoris dhe fjals s drejt n t njjtn koh, pr shkak se nuk ka ndonj penges dhe pr shkak se lejohet prjashtimi i ndonjrit kuptim prej tyre, kur t praktikohet fjala. N thnien e Zotit t Lartmadhruar Ev Lamestumun-nisae nuk ka prekjen me dor dhe kontaktimin seksual. Argument pr kt sht: lejohet prjashtimi i njrs prej tyre, sikurse t thuhet Ev Lamestmun-nisae, t jet vetm prekja me dor(e jo kontaktimi seksual). E katrta: T gjith dijetart jan pajtuar se lejohet q t prdoret fjala me kuptim alegorik, ndrsa kuptimi i drejt t jet nj njsi prej njsive t saj. Ky sht parimi i prgjithsimit t alegoris. Kjo do t thot: qllimi sht i prgjithshm, q prfshin edhe alegorin, edhe kuptimin e drejt s bashku. Shembull: Thnia e Zotit t Lartmadhruar: Ju jan ndaluar juve nnat tuaja. N ndales marrin pjes edhe gjyshet, pasi q alegoria sht e prgjithshme. Ktu sht prdorur fjala: nn, e n esenc sht alegori q prfshin edhe nnn edhe gjyshen. Shembull tjetr: Prdorimi i fjals kmb pr hyrje, prfshin edhe ecjen, por edhe nse bhet hipur n ndonj kafsh, apo automjet. Synimet e alegoris apo dobit e saj Fjala e drejt sht bazike, ndrsa, si sqaruam, fjala alegorike sht zvendsimi i saj. Kalimi n alegori bhet pr ndonj arsye, ose pr shkak t dhnies kuptim fjals.146 Sa i prket prdorimit leksikor, ka shum arsye: Q alegoria t jet m e but dhe m e mbl, si p.sh. prdorimi i fjals bashqe pr varrin, ose pr t ngritur nj lloj, nj kategori nga lloji, apo kategoria tjetr, si sht e njohur n sintaks (Belaga).147

Sa i prket prdorimit kuptimor, po ashtu, ka shum arsye, e prej tyre: Q t jet alegori m prioritare se fjalia e drejt, kur kihet pr qllim madhrimin ose nnmimin, stimulimin ose dshprimin. Pr njeriun injorant thuhet: Ky sht kafsh, pra pr ta nnmuar. Pr pijet thuhet: Ky uj sht jet, pr ta lavdruar, Pr ushqimin thuhet: sht helm, nse sht qllimi pr t treguar se nuk sht i mir. Ndonjher alegoria bhet pr t shtuar sqarimin. Shembull: kur thua: E pash luanin duke gjuajtur. Kjo sht m sqaruese pr trimri se sa kur t thuash: E pash trimin. Ndonjher alegoria prdoret pr zbutjen e fjals. Qymyr, gacat prvluese. Ose t thuash: Deti prej miskut, valt prej ari. Llojllojshmria e alegoris Alegoria sht shumllojshe, e ato jan: E para: Prdorimi i nj teksti n vend t nj teksti tjetr, si f.v.: prdorimi i infinitivit n vend t veprorit (aktivit). Shembull: Drejtsi n vend t t drejtit. - prdorimi i ndajfoljes n vend t foljes, ose edhe e kundrta: prdorimi i veprorit (aktivit) ose pasivit n vend infinitivit. - prdorimi i aktivit n vend t pasivit. -Prdorimi i llojit t foljes aktive (feil) n vend t meful. prdorimi i lajmit n vend t krkess, prdorimi i shumsit n vend t pakics, prdorimi i gjinis femrore n vend t gjinis mashkullore dhe e kundrta. Prej llojeve t alegoris sht edhe dominimi. Shembull: O ju, t cilt keni besuar. N t, n mnyr alegorike, prfshihen edhe besimtaret pr shkak t dominimit t tyre n shoqri. E dyta: Prdorimi i pjeszs gjinore, pa pasur kuptimin e vrtet. Si f.v.: prdorimi i pjeszs Fi pr kuptim t pjeszs ALA pr ngritje, lartsi. Si shembull: thnia e Zotit t Lartmadhruar: Do tju lidhim e kryqzojm n trupa t hurmave, pra fjala nuk sht n brendi t hurmave por n pjesn e jashtme t hurmave. Anulimi retorik sht lloj alegorie, sipas mendimit m t mir t dijetarve. Ndrsa sa i prket prforcimit, dihet se ajo sht pr fjaln e drejt, sepse si prforcuesi, si e prforcuara e kan nj kuptim, ndrsa sipas mendimit prioritar: pseudonimi sht mesi i alegoris dhe fjals s drejt. Kur fjala prdoret pr kuptim t drejt dhe tregon se ajo sht domosdoshmri (e natyrshme), fjalia sht e drejt. Mirpo, kur fjala prdoret n kuptim jo t drejt, si f.v.: prmend dika t domosdoshme, por ka pr qllim dika tjetr, sht alegori. Prderisa prdorimi i shprehjes n fillim t fjalis, e cila e ka vendin n fund t fjalis n renditje t fjalve, e vrteta sht se nuk quhet alegori, sepse alegoria sht kalimi i fjals prej nj bregu n bregun tjetr, ndrsa prparsimi i fjals, e cila meriton mvonsimin, nuk sht alegori

Autor: Dr. Vehbetu Zuhejli Prktheu: Dr. Musli Vrbani Shkputur nga: Usuli fikhu islam.