Llojet e t kuptuars s kundrt

E kuptuara e kundrt ka shum lloje, ato jan dhjet, e prej tyre jan: E kuptuara e kushtit, E kuptuara e qllimit, E kuptuara e numrorit, E kuptuara mbiemrit dhe E kuptuara e prkufizimit. Kjo tregon se mutekelimint i marrin t gjitha mnyrat e tregueshmris s Hanefijve dhe e shtojn t kuptuarn e kundrt. Prderisa Hanefijt e quajn E posamja e prmendur dhe refuzojn ta pranojn kt lloj tregueshmrie dhe se kto t kuptuara i quajn argumentime t palejuara. 1. E kuptuara e cilsis. sht tregueshmri e fjals, e kushtzuar me cilsi pr t mohuar dispozitn nga e cilsuara nse mungon ajo cilsi.223 Si f.v. Thnia e Zotit t Lartmadhruar: Dhe kush nuk ka prej jush mundsi materiale q t martohet me femra t lira besimtare, le t martohet me ato besimtare q i keni nn pushtetin tuaj. Po ashtu, thnia e Pejgamberit s.a.v.s.: Pr bagtin n kullos jepet zekati. Tregon se nuk jepet zekati pr bagtin, e cila nuk ushqehet n fush. Rast tjetr thnia e Xhabirit se: Pejgamberi s.a.v.s. ka marr vendim q do njeri t ket pjes n pjesmarrje pr donjrin q nuk i ndahet. Kjo tregon se sht e paligjshme Shufa(shoqria aksionare)224 n rast t ndarjes. Kt e ka deklaruar hadithi tjetr Shumica absolute e Shafiijve dhe Hanbelijve e pranojn dhe e vrtetojn argumentimin e t kuptuars s cilsis, q do t thot se e vrtetojn dispozitn, q sht e ndrlidhur me cilsin, e cila tregon mohimin e dispozits nse mungon ajo cilsi. Kt nuk e pranojn: Ebu Hanife, Maliku dhe shumica e Mutezilve. Kta nuk thon q t kushtzohet me cilsi t veant, e cila tregon pr mohimin e dispozits nse mungon ajo cilsi. 2. E kuptuara e kushtit. sht t kuptuarit e fjals n t ciln sht e ndrlidhur dispozita n kusht, ashtu q nuk dispozitohet nse mungon ai kusht.225 Shembull: Thnia e Zotit t Lartmadhruar: Dhe nse ato jan shtatzna, furnizoni ato sa t vendosin barrn e tyre (t lindin). Kjo tregon n t kuptuarin e kundrt se furnizimi i gruas n idet, nse nuk sht shtatzn, nuk sht vaxhib. Po ashtu, thnia e Zotit t Lartmadhruar: Dhe kush nuk ka prej jush mundsi materiale q t martohet me femra t lira besimtare, le t martohet me ato besimtare tuaja q i keni nn pushtetin tuaj (robreshat). (En nisa 25). Kjo tregon se duhet kuptuar se sht e ndaluar martesa me robresha nse ekziston mundsia martesa me gra t lira. Shembull tjetr: Nse u jepet dika me mirsi pr veten tuaj, hajeni at, ju bft mir. Kjo tregon se, q t merret dika prej mehrit, nse grat nuk u japin dika prej mirsis s tyre, sht e ndaluar. Shembull tjetr thnia e Pejgamberi s.a.v.s.: Dhuruesi ka prparsi n dhuratn e tij, prderisa nuk kompensohet pr t.226 E kuptuara e kundrt tregon se sht e ndaluar q dhuruesi ta rikthej dhuratn e tij kur ti kompensohet. Dijetart n lidhje me kt nuk jan pajtuar.

Shumica e dijetarve, prej tyre Ibni Haxhibi, e q sht mendimi i drejt i Shafiijve, sht se: Kushtzimi me kusht tregon pr mosekzistimin e t kushtzuars kur mungon (nuk ekziston) kushti, nga shkaku se gramatikisht kan nnvizuar se mjetet (elementet) e kushtit jan pr t kushtzuarn dhe sht e patjetrsueshme se nse mungon kushti, mungon e kushtzuara. Ebu Bekri Bakilaniju, shumica e Mutezilve dhe Ebu Hanife mendojn se: Kushtzimi me kusht nuk tregon se mungesa e t kushtzuars sht prej mungess s kushtit; mirpo kjo mungon q nga vet parimi, e ai sht se nuk ka t kushtzuar kur nuk ka kusht. 3. E kuptuara e qllimit. sht tregueshmria e fjals q e kushtzon dispozitn me nj qllim, i cili dispoziton t kundrtn e asaj dispozite, t atij qllimi.227 Pr qllimin jan dy fjal: deri dhe prderisa. Shembull: Thnia e Zotit t Lartmadhruar: Hani dhe pini derisa tu sqarohet juve peri i bardh nga peri i zi n mngjes (agim), e pastaj plotsojeni agjrimin deri n mbrmje. Kjo tregon me t kuptuarn e kundrt pr ndalimin e ngrnies dhe t pijes pas prfundimit t qllimit, e ajo sht zbardhja n agim dhe lejimin e ushqimit pasi q t hyj nata, prej imsakut e deri n agim. Shembull: Thnia e Zotit t Lartmadhruar: Dhe mos kontaktoni deri sa t pastroheni. Kjo tregon lejimin e kontaktimit pas pastrimit nga menstruacioni. Shembull tjetr: Thnia e Zotit t Lartmadhruar Dhe nse e shkurorzon at, nuk i lejohet atij (kurorzimi) deri sa t martohet me nj burr tjetr. Tregon me t kuptuar t kundrt se i lejohet burrit t par, nse e shkurorzuara tri her martohet me nj burr tjetr. Kto shembuj tregojn se dispozita e pas qllimit sht e kundrt me dispozitn para saj. Pr kt dijetart kan dy mendime: Shumica absolute e dijetarve, e prej tyre shumica e fukahave dhe shumica e Mutezilve, mendojn se kur dispozita kushtzohet me nj qllim, tregon mohimin e asaj dispozite, nse kalohet prej atij qllimi. Prderisa Hanefijt dhe nj shumic e fukahave t mutekeliminve thon: Jo. 4. E kuptuara e numrit. sht tregueshmria e fjals, e cila kushtzon dispozitn me at numr t caktuar, duke mos lejuar ndryshe, pos atij numri.228 Shembull: Thnia e Zotit t Lartmadhruar: Prostitutn dhe prostitutin shkoponi, do njrin prej tyre, me nga njqind t rna. Me t kuptuarin e kundrt kjo tregon se nuk lejohet t shtohet numri njqind, e as t paksohet numri njqind. Shembull tjetr: Thnia e Pejgamberi s.a.v.s.: Kur uji arrin sasin kuletejn, nuk bhet i papastr.229 Me t kuptuarit e kundrt kjo tregon se uji, i cili sht m pak se kuletejn, bhet i papastr nse n t bie papastrtia. Shafiijt dhe shumica e Malikijve, e Hanbelijve dhe t tjert mendojn se dispozita sht e ndrlidhur me numrin, i cili tregon se fardo q t jet m pak ose m shum, sht dispozita e kundrt prej atij numri. Gazaliju thot: Shafiijt nuk mendojn se specifikimi me mbiemr sht e kuptuar e kundrt, por ai mendon pr t kuptuarin e kundrt se specifikon n cilsi, koh, vend dhe numr. Disa mendojn se: Numri nuk tregon pr mohimin e dispozits s kundrt nga ai numr. Shevkani thot: E vrteta sht ka mendojn t part, t vepruarit me t sht e njohur edhe prej gjuhs arabe, edhe sheriatit.

5. E kuptuara e mbiemrit. sht e kuptuara e emrit, i cili shpreh pr vetvete, pa marr parasysh se a sht emr prvem apo mbiemr, apo emr i llojit. Shembull: Emr i prvem Muahmedi i Drguar i Allahut Zejdi qndron n kmb. Shembull i mbiemrit: Hadithi: Pr t pasurin q nuk jep lejohet q ti mirret pasuria e tij dhe q t dnohet. Shembull i emrit t llojit: Hadithi i kamats: Ari pr ari, agjendi pr argjend. Shembull i emrit t llojit: Pr bagti jepet zekati Jan dakorduar Usulijint, prpos Dikakit, pr at se e kuptuara e mbiemrit nuk sht argument,230 q do t thot q t mohohet dispozita, e cila sht e ndrlidhur pr mbiemrin e tjetrit, e q pr tjetrin t vendoset dispozita e kundrt e t prmendurs. N shembujt e siprprmendur nuk jep t kuptohet se nuk ka pejgamber pos Muhamedit a.s., dhe q t tjert pos Zejdit, nuk jan n kmb, dhe se atij q jep, lejohet ti merret pasuria dhe t dnohet, apo zekati nuk jepet, prpos gjasht llojet e prmendura. Drejtimi i shumics absolute t dijetarve nuk e konsideron argument t kuptuarn e kundrt t mbiemrit, nga shkaku se t prmendurit e fjals nuk tregon kusht, as specifikim e as prjashtim . 6. E kuptuara e prkufizimit. sht t mohuarit e t paprkufizuars nga ajo ka sht prkufizuar dhe vendosjen e dispozits s kundrt prej saj, si f.v. Thnia e Pejgamberit s.a.v.s.: Vrtet, veprat shprblehen sipas qllimit. Shprehimisht tregohet pr prkufizimin e shprblimit t veprave vetm sipas qllimit, ndrsa nga t kuptuarit e kundrt nuk merren parasysh veprat pa qllim. Po ashtu thnia e Pejgamberit s.a.v.s.: Vrtet, bashkpjesmarrja n at q nuk sht ndar shprehimisht, tregohet pr bashkpjesmarrjen n pjesn ka nuk sht ndar. Ndrsa me t kuptuar t kundrt mohohet bashkpjesmarrja n ndarjen e inventarit, i cili sht ndar nga bashkpjesmarrja. Shembull: Hadithi: elsi i namazit- pastrtia, ndalimi (i veprimeve)- tekbiri, lirimi (prej namazit)- selami.231 Vlefshmria e namazit sht prkufizuar n pastrti, ndalimi (i veprimeve) sht prkufizuar n tekbir dhe lirimi (i namazit) sht prkufizuar n selam. Rreth argumentimit me t, Usulijint nuk jan pajtuar. Hanefijt, Kadiu Ebu Bekri dhe nj shumic e mutekeliminve mendojn se nuk tregon prkufizim. Gazaliu, Herasiju dhe nj shumic e fukahave mendojn se tregon pr prkufizim. 232 I jepet prparsi ktij mendimi se mjetet e prkufizimit n gramatik jan edhe pr t mohuar, edhe pr t vrtetuar s bashku. Kshtu q e para sht pr t vrtetuar at q prmendet me fjal dhe t mohohet ajo ka kuptohet prej t heshturs, e cila sht e kundrt e t prmendurs. Mendimet e dijetarve pr argumentimin e t kuptuarit t kundrt Nga ajo q u prmend kuptohet se n parim dijetart rreth t argumentuarit me t kuptuarin e kundrt jan t ndar n dysh: Mendimi i par sht mendimi i shumics absolute t dijetarve dhe Mendimi i dyt sht mendimi i Hanefijve.233 1. Mendimi i shumics absolute. E kuptuara e kundrt, prpos t kuptuarit e mbiemrit sht argument dhe sht obligative t punohet me t. Kjo do t thot se kur nj tekst i sheriatit tregon nj dispozit t kushtzuar me kusht, ai tregon vendimin e kundrt t asaj dispozite, nse mungon ai kusht. Kjo nnkupton se teksti tregon pr dy dispozita: E para: -Nprmjet t prmendurs, dhe

E dyta: Nprmjet t t kuptuars. Tani parashtrohet pyetja: Argumentimi i t kuptuars a sht prej gramatiks apo prej sheriatit?. Shafiijt kan dy mendime: Ibn Semiani thot: E vrteta sht se argumentimi nxirret prej gramatiks. Fahru Rraziju thot: Nuk tregon mohimin nprmjet gramatiks s prgjithshme. 2. Hanfeijt thon: E kuptuara e kundrt prej teksteve t sheriatit nuk sht argument dhe nuk veprohet me t. Prderisa, sa i prket t kuptuarit t kundrt n mes t njerzve dhe terminologjike t tyre dhe n shprehjet e shkrimtarve, sht argument dhe veprohet me te. Nse nj njeri flet, ose nj shkrimtar shkruan n librin e tij nj fjal t kushtzuar me cilsi, kusht, apo me dika tjetr, ajo fjal tregon me shprehjen e saj pr vendimin e asaj dispozite, nse realizohet ai kusht, dhe mohimin e asaj dispozite, nse mungon ai kusht, sepse kushti patjetr duhet t ket vler. Qllimet e njerzve dhe piksynimet e tyre mund t kuptohen dhe t ngrthehen. Pr kt arsye thuhet n opinionin e dijetarve: T kuptuarit e librave sht argument. Argumentet e Hanefijve Sa i prket t kuptuarit t kundrt se n tekstet e sheriatit, n librin e Allahut dhe sunetin e t Drguarit t Allahut s.a.v.s. nuk sht argument, Hanefijt jan mbshtetur me argumentet n vijim: 1.-Vlerat t cilat kushtzohen me ndonj kusht nprmjet fjals jan t shumta. Nse vjen nj kusht nga fjala e Ligjvnsit dhe nuk mund t paraqitet ndonj vler e caktuar, ne nuk mund t gjykojm se ajo vler e atij kushti sht specifikimi i dispozits s t prmendurs (theksuars) dhe mohimit t asaj ka nuk sht e kushtzuar, ngase piksynimet dhe qllimet e njerzve mund t ngrthehen. Pr kt arsye, e kuptuara e kundrt n fjalimin e njerzve mund t llogaritet: 2. Nuk veprohet me t kuptuarin e kundrt n shumicn e ajeteve t Kuranit dhe t haditheve t Pejgamberit s.a.v.s., sepse, po t veprohej me ato tekste, do t rezultonin kuptime t prishta apo, me fjal t tjera, do t rezultonin n dispozitat t cilat jan n kundrshtim me dispozitat e sheriatit. Shembull: Thnia e Zotit t Lartmadhruar: Muaj t numruar te Allahu jan dymbdhjet n librin e Allahut, q nga dita kur ka krijuar qiejt dhe tokn, e prej tyre katr muaj jan t shenjt. Nuk sht specifikimi vetm n katr muaj (Nuk jan t shenjt vetm katr muaj: Muaji: Rexheb, Shaban, Dhul Kade dhe Dhul Hixhe), q do t thot se mund t kuptohet lejimi i padrejtsis n muajt tjer pos tyre, nga shkaku se padrejtsia (krimi) sht i ndaluar n tr vitin. Shembull tjetr: Thnia e Zotit t Lartmadhruar: Dhe mos thuani pr dika se vrtet un do ta veproj kt nesr, pa thn Nse dshiron Allahu. Nuk ka n fjaln nesr t kuptuar t llogaritur (t kuptuar t kundrt), patjetr duhet thn nse dshiron Allahu n t gjitha kohrat, pa marr parasysh: pas nj ore, pas nj muaji, pas nj viti e t ngjashme. Shembull tjetr: Thnia e Pejgamberit s.a.v.s.: Mos t lahet ndokush n ujin e qet, deri sa sht xhunub.234 Fjala derisa sht xhunub nuk mund t llogaritet si e kuptuar e kundrt, nga shkaku se ndalesa n ujin e qet sht i prgjithshm, edhe gjat kohs kur njeriu sht xhunub, edhe kur nuk sht xhunub.

3. Nse e kuptuara e kundrt do t merrej n konsiderim, ather teksti (Kuranor) nuk do ta kishte sqaruar deklerativisht. Si sht rasti n ajetin: Dhe mos kontaktoni me to, ashtu si ju ka urdhruar Allahu. Po ashtu edhe ajeti tjetr: Dhe vajzat q jan nn kujdesin tuaj t lindura (prej tjetr babai) nga grat tuaja me t cilat patt kontakt, e nse nuk keni pasur kontakt me to (grat), ather ska penges (t martoheni me ato vajza). N t dy ajetet Zoti i Lartmadhruar ka tekstualizuar (nnvizuar) pr dispozitn e t kuptuarit t kundrt. Argumentet e shumics absolute t dijetarve Shumica absolute e dijetarve mbshteten n argumentimin e veprimit me t kuptuarin e kundrt edhe logjikisht, por edhe me transmetim t teksteve. 1. Argumentimi i transmetimit t teksteve sht vrtetuar se sehabet eminent, Tabiinit dhe dijetart e ixhtihadit dhe t gjuhs, kan vepruar me t kuptuarin e kundrt. Thnia e Zotit t Lartmadhruar: Nse nj njeri vdes, nuk ka ln fmij, por motr, asaj i takon gjysma e asaj q ka ln. Ibni Abasi e ka kuptuar se motra nuk trashgon me vajzn, ngase Zoti i Lartmadhruar, kur motrs ja ka lejuar gjysmn e pasuris, n raste kur i vdekuri nuk l pas vetes djal apo vajz, tregon se motra nuk trashgon kur i vdekuri ka djem dhe vajza. Jealij bin Umeje i ka thn Umerit: ka sht q ne e shkurtojm namazin, pasi q jemi n paqe t sigurt? E Zoti i Lartmadhruar ka thn Dhe nuk keni mkat t shkurtoni prej namazit, nse friksoheni se ju sulmojn pabesimtart. Umeri prgjigjet: Edhe un jam habitur, ashtu si jeni habitur ju. Pr kt arsye e kam pyetur Pejgamberin s.a.v.s. pr ktdhe m ka thn: sht sadaka, q Allahu e ka dhn sadaka pr ju, andaj pranojeni sadakan. Kshtu edhe Umeri, edhe Jealiu jan pajtuar q, n rast t patjetrsueshm, t pranojn t kuptuarn e kundrt t kushtzuar, me kusht dhe q t mos merret vendimi i kundrt i dispozits s t prmendurs. Mirpo, Pejgamberi s.a.v.s. u tregoi atyre q ta kuptojn dhe ta marrin t kuptuarin e kundrt. Ebu Abidi sht argumentuar me hadithin: Pr t pasurin, i cili nuk jep, m lejohet t marr prej pasuris s tij dhe ta dnoj, q do t thot prej atij q nuk ka, nuk lejohet t merret asgj prej tij. Dijetart jan pajtuar n at se lejohet martesa me robresha me kusht q, nse nuk ka mundsi, t martohet me t lir dhe nuk kan lejuar q t martohet me robresh, nse personi sht i martuar me t lir, duke u bazuar n dispozitn e par, e cila buron prej t shprehurs s thnies s Zotit t Lartmadhruar: Dhe kush nuk ka prej jush mundsi materiale q t martohet me femra t lira besimtare, le t martohet me ato besimtare tuaja q i keni nn pushtetin tuaj (robreshat) dhe duke u bazuar n dispozitn e dyt, e cila buron nga e kuptuara e kundrt nga i njjti ajet. Shumica absolute e dijetarve, pra edhe Hanefijt, prpos Imamit Lejth bin Seadit dhe Imam Malikut, kan vepruar me hadithin e Pejgamberit s.a.v.s.: N bagtin n kullos, n do katrdhjet dele jepet nj dele zekat duke thn se nuk sht vaxhib zekati pr bagtin q nuk kullosin n fush. Pra, ata kan pranuar t veprohet me t kuptuarin e kundrt nga e pmendura e ktij hadithi, i cili tregon dhnien e zekatit vetm pr bagtin q kullotet n fush. 2. Sa i prket argumentit logjik. Kushtet t cilat jan kushtzuar n tekstet e sheriatit si n cilsi, kusht apo qllim etj., nuk jan t kota, patjetr se kan vler dhe arsye. Nse hulumtojm pr arsyet, vlerat, nuk gjejm tjetr pos specifikimin e dispozits n t prmendurn

dhe mohimin e elementeve t tjera. Kshtu q sht obligim t veprohet ashtu, sepse ndryshe t prmendurit e kushtit do t ishte i kot, ndrsa n sheriatin e urt nuk ka kotsi. Shembull: Thnia e Zotit t Lartmadhruar: O ju, t cilt keni besuar, mos gjuani gjah deri sa jeni n Ihram. Kush prej juve gjuan me qllim (dhe mbyt gjah) dnimi i tij sht q t jap kompensim kafsh t njjt prej bagtive shprehimisht tregon se sht vaxhib t jepet kompensim pr at q ka vrar gjahun me qllim, ndrsa me t kuptuarin e kundrt tregohet se nuk jepet kompensim, nse vritet gjahu pa qllim deri sa personi sht n ihram. Po mos t tregonte ajeti pr dispozitn e dyt, ather t prmendurit e fjals me qllim do t kishte qen e kot dhe e panevojshme. Replika ndaj argumenteve t shumics absolute t dijetarve Hanefijt u jan kundrprgjigjur argumenteve t shumics absolute t dijetarve me sa vijon: 1. Sa i prket argumentimit t rastit t Ibni Abasit dhe Ebi Ubejdes dhe mosdhnia e zekatit pr bagti, q nuk kulloset n fush, nuk sht e dispozituar nga e kuptuara e kundrt, por del si rezultat se nuk ka baz, q do t thot se bazike sht q t mos jepet zekati, me fjal t tjera, t mbeturit e t paprmendurs n bazn e vet. Sa i prket trashgimis, lejimi i pasuris dhe dnimi nuk jan t paargumentuara, edhe pse nuk ka argumente q tregojn kt, por sht se shtjet jan t mbetura n baz. E baza sht moslejimi. Po ashtu, Omeri sht habitur, nga shkaku se ka dashur t kthehet n baz, e ajo sht e paprmendura, sepse baza sht falja e plot e namazit (jo e shkurtuar). 2. Po t kishte qen e kuptuara e kundrt argument, do t kishte qen obligim q t veprohej gjithmon kur t jet e mundur. Por, ka tekste Kuranore q kto kuptime i paralizojn. Si shembull thnia e Zotit t Lartmadhruar: Dhe vajzat q jan nn kujdesin tuaj. Po ashtu, thnia e Zotit t Lartmadhruar: Nuk sht mkat pr ju q t shkurtoni namazin, nse friksoheni se ju luftojn pabesimtart. 3. Nuk sht arsye dhe vler q t kushtzohet mohimi i dispozits nga e kaluara dhe vendosja e dispozits s kundrt t saj, si pretendojn shumica absolute e dijetarve, por vlera dhe arsyeja sht n t pakushtzuarn. ka sht bazike, e n kt nuk sht heqja e kushtit.

Prparsia
I japim prparsi mendimit t shumics absolute t dijetarve, nga shkaku se natyrshmria e gjuhs n t ciln ka zbritur Kurani e lejon nj gj t till, n ann tjetr mohimi i kotsis ndaj shprehjeve t Ligjvnsit i dobson shembujt dhe prgjigjet e Hanefijve dhe piksynimet e sheriatit, edhe pse nuk mund t ngrthehen n trsi, vetm se muxhtehidi kur hulumton arsyen dhe vlern, e cila rezulton prej teksteve, dhe nuk gjen vlern, e cila rezulton prej teksteve dhe nuk gjen vler tjetr prpos specifikimit t asaj shtjeje me at kusht dhe mohimin e shtjeve t tjera, pos atij kushti, ather a anon n mendjen e tij n peshojn e atij kushti t asaj vlere. Mjafton q t anoj mendja n at drejtim, pr t qen obligim pr t vepruar me at argument. Po ashtu, po qe se specifikimi nuk e prmbyll definitivisht esencn e dispozits, e cila sht e paprmendur, do t kishim ardhur te dhnia e prparsis asaj ka nuk ka prparsi, e kjo do t ishte absurde.

Po ashtu, shumica absolute e dijetarve kan kushtzuar kushte pr t vepruar me t kuptuarin e kundrt, kushte kto t cilat nuk lejojn hapsir q t dyshohet n ato q po pretendojn Hanefijt. Ata kan dashur prgjithsimin e t vepruarit me t kuptuarin e kundrt, nse ka argument.

Kushtet t cilat parashihen pr t vepruar me t kuptuarin e kundrt sipas shumics absolute t dijetarve
Shumica absolute e dijetarve, t cilt mendojn pr t kuptuarin e kundrt, kan parapa kushte q prej tyre jan: q kushti i kushtzuar t mos jet q prej atij kushti t ket ndonj dispozit, e ajo dispozit t ket vler tjetr, prpos mohimit (mosekzistimit) t dispozits, n rast mohimit t atij kushti. Kt kusht e sqarojm me sa vijon:235 1. Q e heshtura mos t tregoj qllimin q i jep dispozits t s prmendurs argument t veant, i cili tregon dispozit n vete dhe q t mos kundrshtoj at dispozit q sht m prioritare prej tij. Shembull: tregueshmria e thnies s Zotit t Lartmadhruar: O ju, t cilt keni besuar, u sht br obligim hakmarrja n vrasje. I liri pr t lirin, robi pr robin, femra pr femrn. Kjo do t thot q pr hakmarrje t mos vritet mashkulli pr femrn. Kt tregueshmri e ka shfuqizuar tregueshmria e tekstit t posam, i cili tregon obligueshmrin e hakmarrjes s mashkullit pr femrn. E, ai tekst i posam sht thnia e Zotit t Lartmadhruar: Ne u kemi br obligim atyre (n tevrat) shpirti (hakmerret) pr shpirt. Kjo dispozit sht e prgjithshme, kshtu q nuk ka alternativ q t veprohet me t kuptuarin e kundrt. Shembull tjetr: Thnia e Zotit t Lartmadhruar: Kur t udhtoni npr tok, nuk keni mkat q t shkurtoni namazin, nse friksoheni q t ju sulmojn pabesimtart, q do t thot se nuk duhet t kuptohet se nuk lejohet shkurtimi i namazit kur sht paqe, sepse kjo e kuptuar sht shfuqizuar me hadithin e siprpmendur, ku sht habitur Jealij bin Umejes dhe Umeri me hadithin e Pejgamberit s.a.v.s.: sht sadaka, t ciln ua ka dhn Allahu juve, pranone sadakan. Ky sht argumentim i posam q tregon pr dispozitn e t heshturs, e ajo dispozit sht shkurtimi i namazit n rast paqe. Nse e kundrshton t heshturn argumenti m i fuqishm si f.v teksti, tregueshmria vrejtuese dhe analogjia e qart, i jepet prparsi argumentit m t fort 2. Q kushti t cilin e kushtzon teksti t mos ket vler tjetr t kundrt me mohimin e dispozits s heshtur, e cila sht e kuptuara e kundrt. Shembull: Shpresdhnia, vrejtimi , krcnimi, hiporbolizimi apo vrtetsimi i shprehjes s knaqsis apo t ngjashme. Shembull i krcnimit: Thnia e Zotit t Lartmadhruar: O ju, t cilt keni besuar, mos hani kamatn e shumfisht t shumfishuar. Cilsimi i kamats s llojit me shumfish t shumfishuar sht se ka ardhur si TENFIR (krcnimit t madh), ashtu si ka qen praktika e t padrejtit n kohn e injorancs, nga shtesa prej mallit (shums) baz dhe shumfishimi i ksaj shtese vit pas viti, ka sjell vshtirsi te borxhliu. Ajo ka tregon kushtin e TENFIRIT sht thnia e Zotit t Lartmadhruar: Dhe nse pendoheni, ather pr ju sht shuma baz e pasuris suaj, ashtu q as nuk bni padrejtsi, as nuk u bhet padrejtsi. Shembull i nxitjes pr t zbatuar urdhrin: Thnia e Pejgamberit s.a.v.s.: Pr nj grua, e cila beson n Allahun dhe ditn e gjykimit, nuk lejohet q t mbaj zi m shum se tri dit, prpos pr burrin e saj, katr muaj e dhjet dit.236 Shprehja, e cila beson n Allahun dhe

ditn e gjykimit ka pr qllim q gruaja ta zbatoj urdhrin e Allahut, e nuk tregon se lejohet mbajtja zi dhe pikllimi pr t vdekurin m shum se tri dit pr jobesimtart. Shembull i IMINANIT: -Thnia e Zotit t Lartmadhruar: Q t han mish t freskt. Kjo tregon se nuk lejohet ngrnia e mishit jo t freskt. Shembull i hiperbolizimit: Thnia e Zotit t Lartmadhruar: Krkove falje pr ta, ose nuk krkove falje pr ta, po nse krkon falje pr ta shtatdhjet her, Allahu ua fal atyre. Shprehja shtatdhjet her tregon pr hiperbolizimin n krkim falje. Q do t thot nuk ka kurrfar vlere nse dikush krkon falje pr ta, e nuk tregon me t kuptuarin e kundrt, sepse nse krkohet falje m shum se shtatdhjet her, mund t arrihet vlera dhe tu pranohet gabimi atyre. 3. Q kushti t mos jet sqarim i t prgjithshms apo shumics s rasteve t asaj ndodhie, si f.v: Thnia e Zotit t Lartmadhruar rreth shtjes s ndalimit t vajzave t grave (vajza) dhe vajzat q jan nn kujdesin tuaj e t lindura (prej tjetr babai) nga grat tuaja me t cilat patt kontakt. N shumicn e rasteve vajzat nn kujdesje jan pran. Shembull tjetr thnia e Zotit t Lartmadhruar pr HULIN (shkurorzimi me kompensim nga ana e gruas) Dhe nse friksoheni pr mosmarrveshje t pakaprcyeshme n mes tyre, ather drgoni nj gjyqtar nga ana e tij dhe nj gjyqtare nga ana e saj . Dihet se n shumicn e rasteve HULI nuk ndodh prpos kur t ket kryeneqsi dhe mosmarrveshje t pakaprcyeshme. 1. Q t prmendet kushti i pavarur n fjal. Nse prmendet n at mnyr q pason dika menjher pas fjals, nuk ka t kuptuar t kundrt, si f.v. Thnia e Zotit t Lartmadhruar: Dhe mos kontaktoni me to dhe ju jeni n itikaf n xhami. Fjala n xhami nuk ka t kuptuar t kundrt, nga shkaku se ai i cili qndron n itikaf e ka t ndaluar n mnyr absolute t kontaktoj me bashkshorte (edhe gjat dits, edhe gjat nats, ndrsa ai i cili nuk sht n itikaf, i lejohet kontaktimi me bashkshorten).

Autor: Dr. Vehbetu Zuhejli Prktheu: Dr. Musli Vrbani Shkputur nga: Usuli fikhu islam.