T.C.

ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2222 AIKRETM FAKLTES YAYINI NO: 1222

MEMUR HUKUKU

Yazar Prof.Dr. Ouz SANCAKDAR

Editr Prof.Dr. Recai DNMEZ

ANADOLU NVERSTES

Bu kitabn basm, yaym ve sat haklar Anadolu niversitesine aittir. Uzaktan retim tekniine uygun olarak hazrlanan bu kitabn btn haklar sakldr. lgili kurulutan izin almadan kitabn tm ya da blmleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayt veya baka ekillerde oaltlamaz, baslamaz ve datlamaz. Copyright 2011 by Anadolu University All rights reserved No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without permission in writing from the University.

UZAKTAN RETM TASARIM BRM Genel Koordinatr Prof.Dr. Levend Kl Genel Koordinatr Yardmcs Do.Dr. Mjgan Bozkaya retim Tasarmcs Yrd.Do.Dr. rem Erdem Aydn Grafik Tasarm Ynetmenleri Prof. Tevfik Fikret Uar r.Gr. Cemalettin Yldz r.Gr. Nilgn Salur lme Deerlendirme Sorumlusu r.Gr. Taner iman Kitap Koordinasyon Birimi Do.Dr. Feyyaz Bodur Uzm. Nermin zgr Kapak Dzeni Prof. Tevfik Fikret Uar Dizgi Akretim Fakltesi Dizgi Ekibi Memur Hukuku ISBN 978-975-06-0896-4 5. Bask Bu kitap ANADOLU NVERSTES Web-Ofset Tesislerinde 29.000 adet baslmtr. ESKEHR, Temmuz 2013

indekiler

iii

indekiler
nsz ............................................................................................................ xi

Memur Kavram.......................................................................
KAVRAMIN DEKENL SORUNU ......................................................... POZTF NORMLARDAK GRNM ....................................................... Anayasal Dzenlemeler ................................................................................ Devlet Memurlar Kanunu ............................................................................ Ceza Kanunlar .............................................................................................. Yeni Trk Ceza Kanununda Kamu Grevlisi Kavram...................... Askeri Ceza Kanununa Gre Memur Kavram...................................... MEMUR TANIMLAMALARINDAK ORTAK YNLER .................................. Genel dare Esaslarna Tbi Kamu Hizmeti Kriteri ..................................... Kamu Hizmetinin Gerektirdii Asli ve Srekli Grevleri ........................... Yrtme Kriteri ............................................................................................ stihdam Edilen Yer Kriteri ........................................................................... Atama lemi Kriteri ...................................................................................... Kadro Kriteri ................................................................................................. Aylk Tahsisi Kriteri....................................................................................... Hiyerari Kriteri ............................................................................................. KAMU PERSONEL KATEGORLER VE MEMURLARIN............................... KONUMU....................................................................................................... zet ............................................................................................................... Kendimizi Snayalm ..................................................................................... Yaamn inden ........................................................................................... Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. Bavurabileceimiz Kaynaklar......................................................................

2
3 3 3 4 4 4 5 5 5 6 6 6 7 7 8 8 10 10 14 15 16 16 17 17

1. NTE

Memurluk Mesleinin Temel lkeleri ve Memuriyet Gvencesi.................................................................................. 18

MEMURLUK MESLENN TEMEL LKELER............................................... Memurlarn Snflandrlmas lkesi............................................................... Snflandrmann Trleri .......................................................................... DMKda ngrlen Snflar (DMK md.36) ............................................ Snflandrmann Yarar ve Sakncalar .................................................... Liyakat lkesi.................................................................................................. Liyakat Sisteminin Temel lkeleri ........................................................... Anayasa ve Personel Kanunlarndaki lke ve Uygulamalar.................. Kayrma Sistemi ve Liyakat Sistemi Arasndaki Farklar ....................... Kariyer lkesi.................................................................................................. Kariyer Kavram ve zellikleri ............................................................... DMKda Dzenlenen Kariyer lkesi ....................................................... Dier lkeler................................................................................................... MEMURYET GVENCES ............................................................................ Yasama Organna Kar Memuriyet Gvencesi ........................................... 19 19 20 21 22 23 23 23 24 24 24 25 25 25 25

2. NTE

iv

indekiler

Yarg Organna Kar Memuriyet Gvencesi ............................................... Yrtme Organna Kar Memuriyet Gvencesi ......................................... Medya Karsnda Memuriyet Gvencesi..................................................... Amire Kar Memuriyet Gvencesi: Hukuka Aykr Emir ........................... zet.......................................................................................................... Kendimizi Snayalm................................................................................ Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ...................................................... Sra Sizde Yant Anahtar ........................................................................ Bavurabileceimiz Kaynaklar................................................................

26 26 26 26 28 29 30 30 30

3. NTE

Memuriyete Giri ve Atama lemleri................................... 32

MEMURYETE GRTE UYGULANAN ANAYASAL LKELER.................... Serbestlik lkesi.............................................................................................. Eitlik lkesi.................................................................................................... Grevin Gerektirdii Niteliklerden Baka Nitelik Aranmamas lkesi........ MEMURYETE GR KOULLARI ................................................................ Genel Koullar............................................................................................... Vatandalk ............................................................................................. Mahkumiyet ............................................................................................. Askerlik ................................................................................................... renim Koulu ...................................................................................... Salk ...................................................................................................... Kamu Haklarndan Mahrum Bulunmamak............................................ zel Koullar........................................................................................... MEMURLUA ALINMA USULLER: SINAV YNTEM ................................ GVENLK SORUTURMASI VE ARV ARATIRMASI SORUNU ............. ADAY MEMURYET ...................................................................................... Adayla Kabul Edilme ve Adaylarn Yetitirilmesi..................................... Adayln Sona Ermesi .................................................................................. Adaylk Sresi inde ............................................................................. Adaylk Sresi Sonunda ......................................................................... Adayln Sona Ermesinin Hkmleri .................................................. MEMURLUA ATAMA .................................................................................. Memur Hukukundaki Balca Atama Trleri ............................................... Asli Memurlua Atama .......................................................................... Alt Derecelere Atama.............................................................................. dari Grevlere Atama ............................................................................ Vekaleten Atama ..................................................................................... Memurluktan ekilenlerin Yeniden Atanmalar .................................... Emeklilerin Yeniden Hizmete Alnmas in Yaplan Atama................ Yer Deitirme Suretiyle Atama ............................................................. Karlkl Olarak Yer Deitirme (Becayi)............................................ Kurumlar Aras Atama............................................................................. Kurum i Naklen Atama ........................................................................ stisnai Memuriyete Atama ..................................................................... Atamalarda Grev Yerine Hareket ve e Balama Sresi ................... e Balamama Halinde Yaplacak lem............................................... 33 33 33 33 34 34 34 35 37 37 38 39 39 39 41 41 41 43 43 43 44 44 44 44 45 45 46 46 47 47 47 47 47 48 49 49

indekiler

zet................................................................................................................ Kendimizi Snayalm...................................................................................... Yaamn inden............................................................................................ Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. Bavurabileceimiz Kaynaklar......................................................................

50 51 52 52 53 53

Devlet Memurlarnn Haklar ve Hizmet i Eitimi ........... 54

GR .............................................................................................................. ZN HAKKI .................................................................................................. Yllk zin ...................................................................................................... Mazeret zni .................................................................................................. Hastalk zni ................................................................................................. Aylksz zin .................................................................................................. HZMET HAKKI............................................................................................. KAYET VE DAVA HAKKI .......................................................................... GVENLK HAKKI ....................................................................................... AYLIK HAKKI VE VEKALET AYLII DURUMU.......................................... YOLLUK HAKKI ........................................................................................... SOSYAL HAKLAR VE YARDIMLAR ............................................................. Emeklilik Haklar ......................................................................................... Hastalk ve Analk Sigortas ................................................................... Ek Sosyal Sigorta ve Yardmlama ......................................................... UYGULAMAYI STEME HAKKI .................................................................... EKLME (STFA) HAKKI ............................................................................ KOVUTURMA VE YARGILAMADAN KAYNAKLANAN HAKLAR ............. SNAT VE FTRALARA KARI KORUNMA HAKKI..................................... MEMURLARIN HZMET ETM ........................................................... Tanm ............................................................................................................. Ama ve lkeler ............................................................................................. Hizmet i Eitim Gereksinimi ..................................................................... Memurlarn Hizmet i Eitimi ..................................................................... Kurumlarn Memurlarn Hizmet inde Yetitirme Esaslar ................. Eitimin Yrtlmesi .............................................................................. Hizmet i Eitim Faaliyetlerinin Snflandrlmas....................................... Mesleki Faaliyetlere Ynelik Eitim....................................................... Grevde Ykselme Eitimleri ................................................................ darecilerin Eitilmesi.............................................................................. Eitimcilerin Eitilmesi............................................................................ Hizmet i Eitimin Baars.......................................................................... Hizmet i Eitimin Hukuki Sonular ......................................................... zet ............................................................................................................... Kendimizi Snayalm ..................................................................................... Yaamn inden ........................................................................................... Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. Bavurabileceimiz Kaynaklar...................................................................... 55 55 55 55 56 57 58 59 59 60 62 62 62 62 63 66 66 66 66 67 67 67 68 68 68 68 70 70 70 70 70 71 71 72 73 74 76 76 77

4. NTE

vi

indekiler

5. NTE

Devlet Memurlarnn zgrlkleri ........................................ 78

DEVLET MEMURLARININ ZEL HAYATI VE SOSYAL YAAMI LE LGL DZENLEMELER ......................................................................... Devlet Memurunun kmetgah.................................................................... Memurun Seyahat zgrl....................................................................... Devlet Memurunun Eini Seme zgrl ............................................... Memurun Sosyal Yaam ............................................................................. Dnce ve fade zgrl ....................................................................... MEMURLARIN KOLLEKTF ZGRL OLARAK SENDKAL HAKLARI ....................................................................................................... Kamu Grevlilerinin Sendikal Haklarna likin Grler .......................... lkemizde Kamu Grevlileri Sendikalar .................................................... DEVLET MEMURLARI VE GREV SORUNU.................................................. retideki Grler ...................................................................................... Grev Hakkn Kabul Eden ve Bunu Sendika Hakkna Dayal Olarak Aklayan Gr ...................................................................................... Kanunla Dzenlemeyi Esas Alan Gr ................................................ Memurlar Grev Yasana Tabi Tutan Grler ve Gerekeleri........... Karlatrmal Hukukta Memurlarn Grev Hakk ........................................ MEMURLARIN SYAS HAK VE ZGRLKLER VE SINIRLARI............... Siyasi Hak ve zgrlklerin nemi ve Katlmclk ................................... Memurlarn Siyasi Hak ve zgrlkleri Karsnda Tarafszlk lkesi ....... Seme Hakk............................................................................................ Siyasi Parti yelii................................................................................... Seilme Hakk.......................................................................................... Haklarn Snrlandrlmas ltleri ve DMKdaki Durum (Siyasi Partilere Girme Yasa)................................................................................. zet ............................................................................................................... Kendimizi Snayalm ..................................................................................... Yaamn inden ........................................................................................... Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. Bavurulabileceimiz Kaynaklar................................................................... 79 79 79 79 80 80 81 81 83 86 86 86 87 88 91 93 93 94 95 96 96 97 98 99 100 100 101 101

6. NTE

Devlet Memurlarnn devleri, Ykmllkleri ve Yasaklar .................................................................................... 102

DEVLET MEMURLARININ DEV VE YKMLLKLER ......................... Anayasaya ve Devlete Ballk ..................................................................... Tarafszlk....................................................................................................... Emirlere Uyma ve Hukuka Aykr Emir ....................................................... banda Bulunma ve alma Saatlerine Riayet........................................ Mal Bildiriminde Bulunma............................................................................ Uyumlu Giyinme .......................................................................................... Grev Yerinde Oturma ................................................................................ Resmi Belge, Ara ve Gereleri ade ........................................................... Davran ve birlii ...................................................................................... Basna Bilgi veya Deme Verme Yasa...................................................... 103 103 103 104 104 105 106 106 106 106 107

indekiler

vii

MEMURLAR N KONAN YASAKLAR ........................................................ Baka Grev Alma Yasa ............................................................................ Birlikte ekilme ve Grev Yasa .................................................................. Siyasi Partilere Girme Yasa ...................................................................... Gizli Bilgileri Aklama Yasa .................................................................... Dernek Kurma ve Derneklere ye Olma Yasa........................................ Ayrld Kuruma Kar Grev Alma Yasa ............................................... Toplu Eylem ve Hareketlerde Bulunma Yasa .......................................... Ticaret ve Dier Kazan Getirici Faaliyetlerde Bulunma Yasa ............... Memura Konan Ticaret Yapma Yasa ................................................. Memurun Ticari irketlere Ortakl....................................................... Denetimindeki Teebbsten Menfaat Salama Yasa ............................... Memurun zel Hayatyla lgili Dier Mli Snrlamalar ve Hediyelerin Durumu .................................................................................... KAMU GREVLLER ETK KURULU VE DENETM.................................. zet................................................................................................................ Kendimizi Snayalm...................................................................................... Yaamn inden............................................................................................ Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. Bavurabileceimiz Kaynaklar......................................................................

107 107 107 107 108 108 108 109 109 109 111 112 112 113 115 116 117 117 118 118

Memurlarn Maa Rejimleri, Ykselmeleri, Yer Deitirmeleri ve Kadronun Kaldrlmas ............................. 120
MEMURLARIN MAA REJM ........................................................................ Tek cret ....................................................................................................... cretlerde Aklk lkesi................................................................................ cretlerde Denklik lkesi.............................................................................. Gsterge Tablosu .......................................................................................... Deien Katsay ............................................................................................. Ek Gsterge, Taban Ayl, Kdem Ayl .................................................... Yan demeler, Zam ve Tazminatlar............................................................ MEMURLARIN YKSELMELER .................................................................... Kademe lerlemesi......................................................................................... Derece Ykselmesi........................................................................................ MEMURLARIN YER DETRMES ............................................................. Yer Deitirme (Nakil) Kavram ve Benzer Messeseler............................ Yer Deitirme Suretiyle Atama ................................................................... Hizmet Blgelerinin Dikkate Alnmas .................................................. Aile Birliinin Korunmas Gerei ........................................................... Ayr Kurumlarda alan Elerin Durumu ................................................... Elerin Ayn Kurumda alyor Olmas ................................................ Ein Serbest Meslekte alyor Olmas ................................................. Nakilde ocuklarn renim Durumu ................................................. Atamada Salk Durumunun Gzetilmesi.............................................. Karlkl Olarak Yer Deitirme (Becayi).................................................. Memurlarn Bir Kurumdan Dier Bir Kuruma Nakilleri ............................. Memurlarn DMKna Bal Kurumlar Arasnda Yer Deitirmeleri ...... 121 121 121 121 122 122 123 123 124 124 125 126 126 127 128 128 129 130 130 131 131 131 132 132

7. NTE

viii

indekiler

Memurlarn DMKya Bal Olmayan Kurumlardan Bu Yasaya Bal Kurumlara Nakilleri................................................................................. Snf Deiiklii Suretiyle Naklen Atama ..................................................... Memurlarn Kurumlarnca Grevlerinin ve Yerlerinin Deitirilmesi ........ Memurlarn steine Baklmakszn darece Grev Yerlerinin Deitirilmesi ........................................................................................... Memurlarn stei zerine darece Grev Yerlerinin Deitirilmesi.... KAMU PERSONEL BLG SSTEM .............................................................. KADRONUN KALDIRILMASI ........................................................................ PERSONEL BAARI DEERLENDRMES .................................................... (Eski) Sicil Kavram ...................................................................................... Personel Baar Deerlemesinde Farkl Yaklamlar................................... Memur Bilgi Sistemi ve zlk Dosyas ................................................. Baar, stn Baar Deerlendirmesi ve dl..................................... zet ............................................................................................................... Kendimizi Snayalm ..................................................................................... Yaamn inden ........................................................................................... Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. Bavurulabileceimiz Kaynaklar...................................................................

135 135 136 136 137 138 138 139 139 140 140 141 142 143 144 145 145 145

8. NTE

Memur Disiplin Soruturmalar ve Ceza Kovuturmalar ile Grevden Uzaklatrma..................................................... 146

DSPLN VE DSPLN YAPTIRIMI KAVRAMI ............................................ Disiplin Kavram............................................................................................ Otokratik Disiplin.......................................................................................... Demokratik Disiplin................................................................................ Disiplin Yaptrm Kavram ........................................................................... Manevi Nitelikli Disiplin Yaptrmlar..................................................... Mli Nitelikli Disiplin Yaptrmlar.......................................................... Tasfiye Edici Disiplin Yaptrmlar.......................................................... DSPLN HUKUKUNA HAKM OLAN BALICA LKELER.......................... Savunma Hakkna Sayg lkesi ..................................................................... Oranllk lkesi ............................................................................................... ift Disiplin Yaptrm Uygulama Yasa ..................................................... SORUTURMAYA BALANMASI VE SORUTURMA EMR......................... Soruturmaya Balanmas ............................................................................. Soruturma Emri ............................................................................................ DSPLN YAPTIRIMINA KARAR VERMEDE YETKL MAKAM VE .......... YETK DEVR YASAI.................................................................................. DEVLET MEMURLARI KANUNUNDAK DSPLN YAPTIRIMLARININ TRLER ........................................................................................................ Uyarma........................................................................................................... Knama ........................................................................................................... Aylktan Kesme ............................................................................................. Kademe lerlemesinin Durdurulmas ........................................................... Devlet Memurluundan karma ................................................................. CEZA KOVUTURMA LE DSPLN SORUTURMASININ BR ARADA YRTLMES .............................................................................................. 147 147 148 148 148 148 149 149 149 149 152 152 153 153 154 154 155 155 155 155 156 156 157

indekiler

ix

DSPLN YAPTIRIMINA KARAR VERLMESNDE DKKAT EDLMES GEREKEN HUSUSLAR .................................................................................. Disiplin Yaptrmna Karar Verilmemesi Gereken Durumlar...................... Disipliner Yaptrm Hafifletebilecek Durumlar........................................... Zamanam.................................................................................................... Disiplin Yaptrmlarnn Aff.......................................................................... Dier Durumlar ............................................................................................. KARAR SRES VE KARARDA BULUNMASI GEREKEN HUSUSLAR ......... DSPLN YAPTIRIMLARININ UYGULANMASI............................................ DSPLN CEZALARINA TRAZ.................................................................... DSPLN CEZALARININ BR SRE SONRA ZLK DOSYASINDAN SLNMES ...................................................................................................... Devlet Memurlar Kanununda Kyasa mkan Veren Dzenleme ............... MEMURLAR HAKKINDA CEZA KOVUTURMASI ...................................... GREVDEN UZAKLATIRMA ...................................................................... Grevden Uzaklatrma Tedbirinin Mahiyeti............................................... Grevden Uzaklatrma Tedbirinin Uygulanaca Haller ........................... Disiplin Soruturmas Nedeniyle Uygulama .......................................... Memuriyet ve Grevle lgili Olmayan Bir Su Nedeniyle Uygulama .. Grevden Uzaklatrmada Yetkili Makam ................................................... DMKdaki Durum .................................................................................... zel Dzenlemelerdeki Durum ............................................................. Grevden Uzaklatrlan Memurun Hak ve Ykmllkleri ...................... Memurun Greve Balatlmasnn Zorunlu Olduu Hallerde Akta Geen Srelerin Deerlendirilmesi ............................................................. Grevden Uzaklatrma Tedbirinin Kaldrlmas ......................................... Greve Balatmann Zorunlu Olduu Haller .............................................. Haklarnda Memurluktan karmadan Baka Bir Disiplin Cezas Verilenler (Md.143/a).............................................................................. Yarglamann Menine veya Beraatna Karar Verilenler (Md.143/b).... Hkmden nce Haklarndaki Kovuturma Af ile Kaldrlanlar (Md.143/c) ............................................................................................... Grevden Uzaklatrmann Sresi ve tiraz ................................................. Grevden Uzaklatrma Tedbirinde Amirin Sorumluluu .......................... Sorumluluu Gerektiren Haller .............................................................. Sorumluluun Esaslar............................................................................. zet ............................................................................................................... Kendimizi Snayalm ..................................................................................... Yaamn inden............................................................................................ Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. Bavurulabilecek Kaynaklar .........................................................................

157 157 158 159 160 161 162 163 164 164 164 165 167 167 168 168 169 169 169 170 170 171 171 171 172 172 172 173 174 174 174 176 178 179 180 180 181

Memurlarn Mli Sorumluluu ............................................... 182

GR .............................................................................................................. 183 MEMURUN DAREYE KARI ML SORUMLULUU ................................. 183 MEMURUN HZMETTEN YARARLANANLARA KARI ML SORUMLULUU .................................................................................. 184

9. NTE

indekiler

MEMURUN KSEL KUSURU VE BUNUN HZMET KUSURUNDAN AYIRT EDLMES ........................................................................................... Kiisel Sorumluluun artlar........................................................................ Memurun Grevi ile lgili Bir Eylem ya da lemin Varl.................. Kiisel Kusurun Varl............................................................................ Kusurlu Eylem ya da lem Sonucu Meydana Gelen Zararn Varl .. Kusurlarn tima .......................................................................................... KAMU GREVLSNE RC ........................................................................ ZARARIN TAZMN LE LGL DZENLEMELER VE HZMET KUSURUNUN AIRLIININ ROL.............................................................. SORUMLULUU AZALTAN VEYA ORTADAN KALDIRAN HALLER ......... lliyet (Nedensellik) Bann Bulunmamas ................................................. Zarara Urayann Kusuru.............................................................................. nc Kiinin Kusuru................................................................................. Mcbir Sebep veya Umulmayan Haller ....................................................... zet ............................................................................................................... Kendimizi Snayalm ..................................................................................... Yaamn inden............................................................................................ Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. Bavurulabileceimiz Kaynaklar...................................................................

185 186 186 187 188 188 189 190 193 193 193 193 193 195 197 198 200 201 201

10. NTE

Memurluun Sona Ermesi ...................................................... 202

GR .............................................................................................................. DOAL SEBEPLER ........................................................................................ HUKUK SEBEPLER....................................................................................... ekilme .......................................................................................................... ekilen Memurun zlemesi Gereken Yol .............................................. Olaanst Durumlarda ekilme........................................................... ekilmeden Vazgeme ........................................................................... Hukuka Aykr ekilenlerin Sorumluluu ............................................. ekilmi Saylma (Mstafi Addedilme) ........................................................ Memurluktan karlma (hra) .................................................................... Koullarda Eksiklik........................................................................................ Badamazlk................................................................................................. EMEKLLK .................................................................................................... Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas Kanunu ile Getirilen Balca Yenilikler........................................................................................................ Kanunla Getirilen Balca Yenilikler ............................................................ zet ............................................................................................................... Kendimizi Snayalm ..................................................................................... Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. Bavurulabileceimiz Kaynaklar................................................................... 203 204 204 204 205 205 205 205 206 207 207 208 209 209 209 217 218 219 220 220

Szlk ................................................................................... 221 Dizin ...................................................................................... 225

nsz

xi

nsz
Dinamik bir yapya sahip Memur Hukukunun gncel gelimelerden etkilenmesi kanlmazdr. Memurlarn hukuki statsne ilikin yakn dnemde gerek anayasal, gerekse yasal dzeyde nemli deiiklikler yaplm olup, bunlar almamzn ilgili ksmlarna ilenmitir. Yasama organ ve idari mercilerce mevzuat deiiklikleri yaplrken memuriyetin gvenceli (teminatl) bir meslek olduu ve ana ilkelerinin ynetmelik, talimat, genelge gibi idari ilemlerle yaplmamas gerektii daima gz nnde bulundurulmaldr. Yine, memurlar tarafndan yrtlmesi gereken hizmetlerin, szlemeli personel tarafndan grdrlmesi anayasa (md.128/1) ve Devlet Memurlar Kanununa uygun gzkmemektedir. almann ak retim sistemine uygun olarak hazrlanmasnda emei geenlere teekkr ederim. te yandan sevgili eim ve biricik kzm Sineme zverileri iin sonsuz teekkrler

Prof.Dr. Ouz SANCAKDAR oguz.sancakdar@gmail.com. 02.03.2011

MEMUR HUKUKU

Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra; Anayasaya, Devlet Memurlar Kanununa ve ceza kanunlarna gre memur kavramn tanmlayabilecek, Memur tanmlamalarndaki ortak ynleri oluturan kriterleri aklayabileceksiniz.

Anahtar Kavramlar
Memur Kamu grevlisi Dier kamu grevlisi Genel idare esaslar Atama Kadro Aylk Hiyerari

indekiler
KAVRAMIN DEKENL SORUNU POZTF DZENLEMELERDEK GRNM MEMUR TANIMLAMALARINDAK ORTAK YNLER KAMU PERSONEL KATEGORLER VE MEMURLARIN KONUMU

Memur Hukuku

Memur Kavram

Memur Kavram
KAVRAMIN DEKENL SORUNU
Memur kavramnn, lkeden lkeye hatta ayn lkede zamana ve deien koullara gre farkl ierik ve ekiller ald grlmektedir. Demokratik olsun olmasn her lkede kanun koyucu kendi tarihi, kltrel, siyas ve ekonomik gereklerini dikkate alarak memurlar da ieren kamu personel rejimini belirlemekte, dolaysyla herkese kabul edilen genel ve ortak bir memur tanm bulunmamaktadr. Yaplan tanmlarn ierii ve kapsam zamanla ayn lkede bile deiebilmekte, hatta ayn lkede ayn zamanda farkl kanunlarda deiik memur tanmlar bulunabilmektedir.

POZTF NORMLARDAK GRNM Anayasal Dzenlemeler

Anayasal hkmlere bakldnda, memur stats ile ilgili esaslarn anayasa ile dzenlenmesinin ilk bakta yasama organna olan gvensizlii yanstmas nedeniyle demokratik inanla badamayaca dnlebilir. Ancak uygulamada bu gvensizlii hakl karacak rneklere de rastlanmtr. Bununla birlikte, ayet anayasal dzenleme teferruatl yaplacak olursa -lkemizdeki gibi- anayasalarn deitirilmesinin zor olduu sistemlerde, personel rejimi deiimi yakalamakta glk ekebilir. dare ve dolaysyla memur hukukunun yazl kaynaklarndan olan anayasal dzenlemelerde genellikle memur teminatnn belirli ynlerinin anayasal teminat altna alnd da dikkati ekmektedir. 1982 Anayasasnda memurlarla ilgili dzenleme getirilmi ve daha ziyade kamu hizmetlerinin gerektirdii asli ve srekli grevlerin kimler tarafndan yerine getirilecei hkm altna alnmtr (md.128). Bunun nedeni, Anayasalarn yaplar gerei genellikle ilkeleri belirten, ayrntya girmeyen ve bu ii kanunlara brakan bir yol izlemeleridir. Bu sebeple, memurlarn ve kamu grevlilerinin tanmlanmalar, altrlma biimleri ve buna bal olarak yaplan ayrmlar, Anayasa dnda kanun koyucunun iradesine braklmtr. Anayasann128. maddesinden anlalaca zere, kamu kesiminde idare hukuku kurallaSIRA SZDE rna tabi olarak istihdam olunan personel, memurlar ve dier kamu grevlileridir. Memurlar ve dier kamu grevlileri ile kamu kesiminde zel hukuk kurallarna gre istihNELM dam edilen teki personel, szgelimi iiler arasnda yaplacak olanD ayrmn acaba anayasa hukuku bakmndan bir nemi var mdr?
S O R U
Anayasa, m. 128/1Devletin, kamu iktisadi teebbsleri ve dier kamu tzel kiilerinin genel idare esaslarna gre yrtmekle ykml olduklar kamu hizmetlerinin gerektirdii asli ve srekli grevler, memurlar ve dier kamu grevlileri eliyle grlr

SIRA SZDE

DNELM S O R U

DKKAT

DKKAT

SIRA SZDE

SIRA SZDE

Memur Hukuku

Devlet Memurlar Kanunu

DMK, md. 4: Mevcut kurulu biimine baklmakszn, Devlet ve dier kamu tzel kiiliklerince genel idare esaslarna gre yrtlen asli ve srekli kamu hizmetlerini ifa ile grevlendirilenler, bu Kanunun uygulanmasnda memur saylr.

1961 Anayasasnn yrrlkte olduu 1965 ylnda yrrle giren 657 Sayl Devlet Memurlar Kanunu (DMK) md. 4/A Mevcut kurulu biimine baklmakszn, Devlet ve dier kamu tzel kiiliklerince genel idare esaslarna gre yrtlen asli ve srekli kamu hizmetlerini ifa ile grevlendirilenler, bu Kanunun uygulanmasnda memur saylr hkm ile kanun koyucu, daha nce devlet sektr ve kamu hizmetlerinde baremli, baremd, daimi hizmetli, geici hizmetli, btenin R, S cetvellerinden cretli, teknik personel, ok geni lde istisna mevkilerde istihdam gibi farkl istihdam ekilleri ve bunun sakncalarn gidermek iin tek istihdam ekline ynelme arzusunu tamtr. Tek istihdam ekli ile kastedilen kamu personeli, memurlardr. Nitekim szlemeli personel olduka kstl bir istihdam ekli olarak ngrlmtr. Ancak zamanla DMK md.4-A/2deki memur saylanlarn kapsam geniletilerek Yukardaki tanmlananlar dndaki kurumlarda genel politika tespiti, aratrma, planlama, programlama, ynetim ve denetim gibi ilerde grevli ve yetkili olanlar da memur saylr hkm getirilmi ve hatta memur kavram devaml ve yardmc hizmetleri grenleri de kapsamna almak suretiyle (DMK md.36/VIII) daha da geniletilmitir. Devlet Memurlar Kanununun kapsamna belediyelerde alan memurlar da girer mi? SIRA SZDE

SIRA SZDE

DNELM
Kamu grevlisi: S O R U Kamusal faaliyetin yrtlmesine atama veya seilme yoluyla ya da herhangi bir surette D K sreli K A T veya geici srekli, olarak katlan kiidir.

Ceza Kanunlar
DNELM

Yeni Trk Ceza Kanununda Kamu Grevlisi Kavram

Yeni TCK memur S O R Udeil, kamu grevlisi kavram zerinde durmutur (Bkz. md. 6/1 c, 247 vd.). Buna gre kamu grevlisi, kamusal faaliyetin yrtlmesine atama veya seilme yoluyla ya da herhangi bir surette srekli, sreli veya geici olarak DKKAT katlan kiidir. Yeni dzenleme ile, kamu hizmeti lt terk edilmi, kamusal faaliyetin yrSIRA SZDE tlmesine katlma lt getirilmitir. Bu bakmdan yeni TCK da zg su tipleri sadece memur asndan deil tm kamu grevlileri bakmndan dzenlenmitir. Ceza Kanunu anlamnda kamu grevlisi ve bu arada memurlarn belirlenmesinde AMALARIMIZ temel lt kamusal faaliyetin yrtlmesine katlmadr. Kamusal faaliyet, kural olarak zel faaliyet dnda kalan faaliyetlerdir. Ancak bazen istisnai olarak kamusal faaliyetin yarar nedeniyle zel faaliyete de sirayeti mmkn olabilir (rK kamu T A P nein kamu yarar nedeniyle szleme zgrlne mdahale, zel hayata mdahale gibi). u halde Ceza Kanunu anlamnda kamu grevlisi kavramnn eski TCK md.279 kapsamndan T E L E V Z Y O N daha geni bir anlayla ele alnd sylenebilir. Bu durum kii zgrlkleri asndan sakncaldr. nk arlatc sebep olan memurlara kar ilenen sularn kapsam kamu grevlileri ekseninde ve daha geni bir perspektifle ele alnarak dzenlenmitir. Bu yaklam kanmzca anayasada ele alnan kaNT ERNET mu grevlisi kavramnn kapsamndan da genitir. nk AY md.128de dier kamu grevlisi kavramnn belirlenmesinde genel idare esaslarna tabi olma, asli ve srekli kamu hizmeti grme kriterleri ortak parantezine alnmtr. Oysa, yeni TCKda kamu grevlisi kavram iin bu tr kriterlerden sz edilmemitir. Anayasa hkmlerinin balaycl ve normlar hiyerarisi karsnda yeni TCK hkmlerinde kullanlan ayn kavram olan kamu grevlisi kavramnn kapsam asndan anayasaya uygun olmad kanaatindeyiz.

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

NTERNET

1. nite - Memur Kavram

Askeri Ceza Kanununa Gre Memur Kavram

1632 sayl Askeri Ceza Kanununa gre memur, bir askeri vazifeyi yapmakla ykml olan kimsedir. Memur, amir ve stn tarifi anlan kanun md.13(De. md.15/06/1942 - 4257/1 md.) de ak bir ekilde yaplmtr. Buna gre; 1-Bu kanunun tatbikatnda "memur" tabirinden maksat 12. maddede yazl hizmeti ifa ile mkellef olandr. 2-Amir, makam ve memuriyet itibariyle emretmek salahiyetini haiz kimsedir. 3-st tabiri rtbe ve kdem bykln gsterir. 4-Herhangi bir suretle ciheti askeriyece gz altna alnan yabanc devlet ordular mensuplar arasnda astlk ve stlk mnasebetleri cari deildir. Bunlar arasnda astlk ve stlk mnasebetleri salahiyetli komutanlar tarafndan hususi surette verilen emirle teesss edebilir hkm yer almaktadr.
Askeri Ceza Kanununa gre memur, bir askeri vazifeyi yapmakla ykml olan kimsedir.

MEMUR TANIMLAMALARINDAK ORTAK YNLER Genel dare Esaslarna Tbi Kamu Hizmeti Kriteri
Kamu hizmeti ile memur arasndaki hukuk iliki ve ban belirlenmesi memur tanmnn unsurlarnn ortaya konmas bakmndan nemlidir. ngiltere ve ABD kamu idaresinde kamu hizmetleri dncesi esas alnmamtr. Kamu hizmetinin sreklilii ilkesi memuriyetin meslek olarak kabul edilmesi ve srekli olmasn da gerektirir. Yine anayasamza gre memurun bir kamu hizmeti grevlisi olduu, 128. maddenin kenar balnda ifade edilmitir. Yasama organnca belirlenen kamu hizmetlerinden ancak genel idare esaslarna tbi olanlarnn memurlarca bizzat ifas zorunludur. Kamu hizmeti nitelii tamayan bir faaliyeti yapan kii memur saylamaz. Genel idare esaslarna tbi kamu hizmetleri zel kiilerce ifa edilemez. Bu bakmdan rnein hizmet ihaleleri yoluyla altrlanlarn da memur saylmas mmkn deildir. Devletin gzetim ve denetiminde bir kamu hizmeti ifa eden rnein idar imtiyaz szlemesinin muhatab olan imtiyazl irketin personeli de kamu hizmeti grmekle beraber idare hukuku anlamnda memur saylmaz. Genel idare esaslarnn ne olduu 1961 Anayasas dneminde ii-memur ayrm sorununun zmlenmesinde gndeme gelmi ve anlan kavramn hukuk niteliine ilikin hakim gre gre, genel idare esaslar kavramnn ... kamu yetkisi (otoritesi) kullanlarak hizmet grmeyi ifade ettii... ...kamu kudretinin kullanlmas... anlamna geldiidir. Genel idare esaslar; bte kurallar, denetim kurallar, finansman, kamulatrma, ceza kesme, kamu alacaklarnn tahsili yntemine bavurma, idar ilem ve szlemeler yapma, genel muhasebe, arttrma, eksiltme ve ihale yntemine bavurma, ynetimin malnn kamu mal saylmas, amac, personelinin bal olduu farkl hukuki stat gibi kamusal yetkiler genel idare esaslar adn alan hukuksal rejimin kapsamna girmektedir. Anayasa Mahkemesi, genel idare esaslarnn tanm ve elerinin Anayasann 5, 123, 125, 126, 128. maddelerindeki esaslar szcnde aranmasn ve personelin niteliinin deil hizmetin esas alnmasnn zorunlu olduunu vurgulamaktadr. Kamu iktisadi teebbslerinde genel idare esaslarna gre yrtlmekle ykml kamu hizmetlerinin gerektirdii asli ve srekli grevler mutlaka vardr diyen Anayasa Mahkemesi, bir baka kararnda da nemi ve deeri nedeniyle devletin balca grevleri iindeki hizmetlerin genel idare esaslarna gre yrtlen hizmetler olduunu belirtmekte, yine dier bir kararnda da bu grn destekleyerek kolluk grevinin genel idare esaslarna tbi grevlerden olduunu vurgulamaktadr. Uyumazlk mahkemesi genel idare esaslarna gre yrtlmesinde zorunluluk olmayan bir ksm kamu hizmetlerinin i szlemesinin konusunu oluturacana karar vermitir.

Genel idare esaslar: Kamu yetkisi, kamu kudreti kullanarak hizmet grmek.

Anayasa Mahkemesi, genel idare esaslarn belirlerken personelin niteliinin deil, hizmetin esas alnmas gerektii grndedir.

Memur Hukuku

Memur kavramnn belirlenmesinde geniletici yorum yaplmas memur teminatnn kapsamndan faydalanacak kiilerin artmasna neden olacaktr. Bunun kapsamnn iyi belirlenmemesi ise gerek devlet ve gerekse nc kiilerin aleyhine bir durum dourabilir. Dier taraftan, 1982 Anayasas md.128den hareketle idarenin memur ve dier kamu grevlisi kategorisi dnda personel altramayaca sonucuna da kanmzca ulalamaz. nk memur ve dier kamu grevlisi olarak nitelendirilemeyecek personelin idarede altrlmasn anayasa yasaklam deildir. Olsa olsa bunlar bakmndan anayasal korunmadan szedilemez.

Kamu Hizmetinin Gerektirdii Asli ve Srekli Grevleri Yrtme Kriteri

Sreklilik kamu hizmetlerinin genel zelliklerinden biridir.

Kamu hizmetlerinin genel zelliklerinden birisi de srekli olmas yani devaml ve muntazam grlmesidir. Srekliliin bir yn kronolojik yani zaman bakmndan devamllk, dier yn ise ierik ve younluundaki istikrardr. Kamu hizmetinin srekli ifa edilmesi zorunluluu esas itibaryla sz konusu hizmeti yapann da srekli istihdamn gerektirir. Kamu personelinin klasik, temel kategorisini oluturan ve profesyonel olarak alan memurlar, idare tekilatnn olmazsa olmaz (sine qua non) nitelikteki unsuru olduu iin, Kanun-i Esasiden beri memur statsne ilikin kimi hkmlerin bata anayasalarda bulunmas, onlarn devlet ve dier kamu tzel kiileri iin asli unsur olduklarnn kabul edildii anlamna da gelir. Kamu hizmetinin srekli grlmesi zaten kural olduuna gre bu hususun anayasal dzeyde ayrca ve akca belirtilmesine gerek olmad eklinde bir dnce her zaman isabetli olmayabilir. Kurulu kanunu ile bir kamu hizmeti geici bir sre iin ngrlebilir. Szgelimi GAP daresi on be yllna(388 s.KHKmd.1) kurulmu bir idare olmakla birlikte gerek merkez gerekse tara tekilatnda memur istihdam ngrlmtr. Memuriyetin meslek olarak kabul edilmesi memurlar iin mesleki gvence ve istikrar da ifade eder. Sreklilik arzeden bir grevde geici personel altrlamaz. Srekli grlmesi gereken hizmet vekalet uygulamas yolu ile devaml grdrlmemelidir. Asli ve srekli bir grev nitelii tayan kamu hizmetlerinin belirlenmesinde Kurumlarn Hangilerinin Devlete Verilmi Asli ve Srekli Bir Kamu Hizmetini Genel dare Esaslarna Gre Yrtmekle Ykml Olduklarnn, Hangilerinin Bu Nitelikte Bulunmadklarnn Tespitine Dair Karar olan Bakanlar Kurulunun 7/10986 sayl karar bulunmaktadr. Sz konusu dzenlemeye gre hazrlanan raporda (RG., T.28.11.1976, S. 15777 mkerrer), teknik komisyonca ii ve memur saylacaklarn grev ile nvanlar gsterilmitir. Bu saptanrken yaplan hizmetin devlet ve dier kamu tzel kiilerinde gemesi, asli ve srekli olmas ile genel idare esaslarna gre yrtlmesinin esas alnmas gerektii sylenmi, bu zellikleri tamayan grevliler ii saylmtr. Bir kamu hizmetinin nvesini, zn oluturan grevler aslidir. rnein icra memurunun yapt grev asli bir grev olarak nitelendirilecek olursa adliyeyi temizleme iini yapan kiinin grevi asli nitelikli kabul edilemeyecektir. nk onun yapt grev asl grev dnda yan, tli bir grevdir.

stihdam Edilen Yer Kriteri

Memurlar ancak devlet, kamu iktisadi teebbsleri ya da dier kamu tzel kiilerinde istihdam edilebilir.

Memurlar, devletin temel erkini oluturan yasama, yrtme (ve onun teknik uzants olan idare ile) yarg erkinde gerek organik gerekse fonksiyonel anlamda idarede istihdam edilmektedirler. Devlet, il zel idaresi, belediye ve kylerden oluan kamu idareleri ve kamu kurumlar dnda hizmet gren kiiler rnein serbest meslek ifa eden bir avukat, hekim, mhendis vs., bu kritere gre memur sfatn

1. nite - Memur Kavram

kazanamazlar. Anayasa md. 128/1de istihdam edilecek yer olarak devlet, kamu iktisadi teebbs ve dier kamu tzel kiilerinden sz edilmitir. Devlet Memurlar Kanununda kamu iktisadi teebbslerinden sz edilmemekle birlikte bu konuda 399 s. KHK md. 3de kamu iktisadi teebbslerinde memur istihdam edilebileceine dair ak dzenleme bulunmaktadr. Grld zere devlet memuru olarak nitelendirilemeyecek memurlar da bulunmakla birlikte bunlarn mutlaka kamu tzel kiilerinde istihdam zorunludur. Sonuta, memurlar ancak devlet, kamu iktisadi teebbsleri ya da dier kamu tzel kiilerinde yani ksaca kamu tzel kiilerinde istihdam edilebilir.

Atama lemi Kriteri

Memur kavramn belirleyen kriterlerden birisi de atama ilemidir. Hiyerarik anlamda en st devlet memuru olan msteardan en alt derecedekine kadar btn memurlar atama ilemi ile ibana gelir. Atama idarenin tek yanl iradesi ile hukuk sonular douran, kurucu, yenilik dourucu, icra-idar ilemdir. dar ilemlerin madd tasnifi bakmndan birel-koul ilem olan atama ilemi ile devlet ve memur arasndaki hukuk iliki kamu hukuku ilikisi olarak ortaya kmakta, ne idare ne de memurca deitirilemeyen statter hukuk durum olarak belirlenmektedir. Atama ilemi ile oluan memuriyet stats geni anlam ile mesleki memuriyet faaliyetine uygulanan kurallarn tamam olup, szlemeye dayanmayan hukuk durumu; dar anlamda ise memuriyet statsnden, memurlarn mesleki durumunu belirleyen yazl kurallar ifade eder. Atama ilemi; idari grevlere atama, vekaleten atama, emeklilerin yeniden hizmete alnmas, memurluktan ekilenlerin yeniden atanmas, yer deitirme suretiyle atama, alt derecelerden atama, karlkl olarak yer deitirme (becayi), kurumlararas atama(memurlarn bir kurumdan dierine nakilleri), kurum ii naklen atama, istisnai memurluklara atama gibi ekillerde de karmza kabilir. Atama kriteri kural olarak memuru, szlemeli personelden ve iiden ayrt etmeye yarar niteliktedir.
Atama, idarenin tek yanl iradesi ile hukuki sonular douran, kurucu, yenilik dourucu, icrai-idari ilemdir.

Kadro Kriteri
Kadro, iin nitelii ile nemini, o kadroya denecek ayln derecesini ve bunun iin gerekli olan vasflar tespit eder. Memurlarn zlk haklar byk lde kadrolara bal olup, kadro memurun grev, nvan ve aylk derecesini gsterir. Kadrosuz devlet memuru altrlamaz. Kadrolar, memur gvenliini iki adan ilgilendirir: lki, kadrolarn kolayca kaldrlmas memurun alma gvenliini zedeler. kincisi, kadrosu kaldrlan memura salanacak haklarla ilgilidir. Bu ekilde akta kalan memuru zor duruma drecek bir sistem memur gvenliine aykr der. Memur kadrolarnn serbest braklmas veya braklmamas, deitirilmesi gibi konularn Bakanlar Kuruluna braklmasna dair dzenleme Anayasa md.7 ve 128e aykrdr. Sreklilii belirleyen hukuk gstergelerden birisi de kadrodur. Ancak kadro baka ilevlere de sahiptir. Ast-st arasndaki dikey iliki ve i idar denetimin bir trn ifade eden hiyerari yetkisinin aklanmasnda da yardmc kavram olan kadro; iin nitelii ile nemini, o kadroya denecek ayln derecesini ve bunun iin gerekli olan vasflar tesbit eder. lkemizde memurlarn kazanlm hak derecelerinin en ok derece altndaki kadrolara atanabilmeleri iin yazl rzalar gerekir. Bir de olaan d ykselme yntemi bulunmaktadr. Kadronun amac, kamu hizmetlerinin en az personelle grdrlerek istihdam fazlalnn nne gemektir. Kadrosuz devlet memurunun altrlamayacana ilikin hkm (DMK md.
Kadronun amac, kamu hizmetlerinin en az personelle grdrlerek istihdam fazlalnn nne gemektir.

Memur Hukuku

33/1) emredicidir. Bu dzenleme ile kadro memurun sadece cret durumunu belirleyen bir kavram olmaktan km ve grevin tanmlanmasnda bir ara haline gelmitir. Anayasa Mahkemesi de kadro tahsisinin genel idare hizmetlerinin karakteristiini ve srekliliini gsterdiini, bu nedenle genel idare esaslarna gre yrtlen kamu hizmetlerinin gerektirdii asli ve srekli grevlerde kadronun esas olduunu vurgulamaktadr. Bir kurulutaki mevcut kadro says ile memur says denk olmayabilir, ancak memur says kadro saysn aamaz. Dier taraftan DMK hkmlerine gre intibak yaplan bir memur iin kullanlan kadronun memurun emekliye ayrlmas, istifa etmesi, lm, baka bir greve tayini veya derece ykseltilmesi gibi sebeplerle boalmas halinde sz konusu kadro; ilk defa, yeniden, yer deitirme veya derece ykseltilmesi gibi sebeplerle yaplacak atamalarda kullanlabilir. Memurun bnyesinde bulunduu kadronun kaldrlmasn gerektiren durumlar da olabilir. Ancak memur iin askdaki bu durum memuriyeti sona erdirmez.

Aylk Tahsisi Kriteri

Kadro derecesine uygun olarak memura yaplan aylk tahsisi de memuriyet statsnn belirlenmesinde tek bana ayrt edici deil, tamamlayc kriter olarak nitelendirilebilir. Bir baka deyile, aylk alma eklinde bteden madd mebla tahsisi memur saylmann sebebi deil, kadroya tbi olmann bir sonucudur. Bununla birlikte aylk tahsisi, memuru, kamu kesiminde alan szlemeli personel ve iiden ayrt edebilir. Bu sonuncularn ald bedele aylk deil, cret denir. Devlet memurlarna denen ayln devlet btesinden tahsisi gerekir. nemle belirtelim ki, Anayasann 128. maddesinde Eyll 2010da yaplan deiiklik ile Memurlarn ve dier kamu grevlilerinin nitelikleri, atanmalar, grev ve yetkileri, haklar ve ykmllkleri, aylk ve denekleri ve dier zlk ileri kanunla dzenlenir.(Ek cmle: 5982-7.5.2010 / m.12) Ancak, mal ve sosyal haklara ilikin toplu szleme hkmleri sakldr denmek suretiyle mal ve sosyal haklara ilikin toplu szleme hkmleri sakl tutulmutur.

Hiyerari Kriteri
Hiyerari: Belirli bir rgt ierisinde bulunanlar arasndaki derecelenmeyi ifade eder.

Hiyerari, szck anlam ile st ste sralanm ve derece ya da basamaklar (silsile-i meratip ya da meratipler silsilesi yani mertebeler, rtbeler dizisi) anlamna gelmektedir. Hukuk dzeninde hiyerari belirli bir rgt ierisinde bulunanlar arasndaki derecelenmeyi ifade eder ve bu anlamyla da hukuksal bir kavram ve kurumdur. Merkezi sistemde hiyerari, devlet idare tekilatnda yer alan makam ve memurlarn aadan yukarya doru birbirlerine basamak basamak ve derece derece balanarak bataki yetkiliye idari bakmdan tabi olmas durumudur. Bu dzeni gerekletirme arac hiyerari gc ya da hiyerari yetkisidir. stn asta emir vermesi, ynlendirmesi, dllendirmesi, disiplin yaptrm uygulamas hiyerarik yetkilere rnek gsterilebilir. Merkezi idarenin hiyerarik ynden en st (yksek) makam bakanlklardr. AY md.112/2de; her bakann kendi yetkisi iindeki ilerden ve emri altndakilerin eylem ve ilemlerinden sorumlu olduu belirtilmitir. Babakan ve onun aracl ile bakanlar kurulunun ve nihayet cumhurbakannn belli bir bakanla ait grev ve yetkiler zerindeki etkisi dolayl ve kapal biimde olabilir, hukuk alannda grlmez. Bununla birlikte hiyerarik yetkiyi sadece bakanlar kullanmazlar. Hiyerari basamaklarn igal eden yksek memurlar da bu yetki ile donatlrlar. Hatta ayn dizi iinde yer alan st dereceli memurlar bir bakma astlarnn hiyerarik amiri saylrlar. Bu amirler astn ilem ve eylemlerini onay-

1. nite - Memur Kavram

lama, ikayet zerine veya resen deitirme, dzeltme, uygulanmasn durdurma, erteleme, kaldrma, iptal etme gibi yetkilere sahiptirler. Ancak kural olarak o ilemi yeniden ve astn yerine geerek karar almak suretiyle yapamazlar. Sadece istedii ekilde yaplmas ynnde emir verebilirler. Hiyerari merkezden ynetimin gerekleme arac ve yntemidir. AY md.126 da ngrlen yetki genilii ilkesi ile de dolayl bir biimde de olsa hiyerari ngrlmtr. Hiyerari gc, stn, emri altndakilerinin ilemleri, eylemleri ve memuriyet durumlar zerinde birtakm tasarruflar yapmasna imkan verir. Bu yetkiler hiyerari ilikisinden doduu iin olaan ve geneldir. Bunlarn ayrca yasalarla ve dzenleyici ilemlerle ngrlmesine ve verilmesine gerek yoktur. Hiyerarik ef ya da amir yetkilerini her zaman ve kendiliinden kullanabilecei gibi ilgililerin ihbar, ikayet veya talep gibi bavurular zerine de kullanabilir ve bazen da kullanmak zorundadr. Ancak hiyerari bir basamaklar dzeni olduundan, normal koullarda st bunlar amadan ve sra gzeterek yetkilerini kullanmak durumundadr. Hiyerari yetkisinin kullanlmasndaki tek koul, amir denilen kamu grevlisinin ayn tzel kiilik ierisinde ast- st ilikisi olan bir konumda yer almas ve yasal kurallarn st emir verdii konuda yetki ile genel olarak donatmasdr. rnein, niversite retim yelerinin ayn bilim dalnda grev alanlar arasnda ders verme ve snav yapma konusunda hiyerarik olarak nitelenebilecek hi bir iliki bulunmamaktadr. Anabilim dal bakanlar sadece ynetsel konularda yetkili olup, bunun dnda kalan bilimsel eitim ve aratrma, nvan ne olursa olsun her retim yesinin bamsz biimde yrtt bir etkinliktir. Hiyerari balca u yetkileri ierir: 1- dzene ilikin karar ve tedbirleri almak, 2-nceden emir ve direktif vermek, genelge, tebli, aklama vb. gndermek suretiyle kanunlarn ve dier mevzuatn ne yolda uygulanmas ve yerine getirilmesi gerektiini nesnel, soyut ve genel biimde ya da znel, somut ve belirli hallerde astlara bildirmek. Bylece memurlar grev ve devlerini kendi gr ve anlaylarna gre deil, amirlerinin istedii ekilde ve ynde yerine getirmek zorundadr. Buna kar astlarn itiraz ve dava hakk yoktur. Sadece su saylan ilem ve eylemlerden kanma hakk vardr. Memurlar gibi ilgililer de menfaatlerine dokunmayan i dzen tedbir ve kararlar ile astlara verilen emir ve direktifleri dava konusu yapamazlar. 3-Memurlarn yapt ilem ve eylemleri sonradan onaylamak, dzeltmek, deitirmek, yeniden yapmak, kaldrmak ya da iptal etmek, uygulamay erteletmek veya durdurmak. st bunlar hukuka aykrlk nedeni ile yapabilecei gibi sadece yerinde bulmadndan tr de gerekletirebilir. Ancak st, kanunla akca asta verilmi bir yetkiyi, onun yerine dorudan doruya kullanarak ilem ve eylem yapamaz, fakat ayn konuda harekete gemesi iin emir ve direktif verebilir. Bylece iradesini empoze ederek amacna ulaabilir. Bunlarn dnda istisnai bir durum vardr. O da ayet kanunla asta verilen mnhasr bir yetki varsa o zaman st bunu denetleyemez. Astlarn baz hukuka aykr davranlar ilemesi halinde disiplin yaptrm uygulama yetkisi ste tannmtr. Bu bir ayrcalktr. lerin grlmesi bakmndan nemlidir. 4- Astlara disiplin yetkisine dayanarak disiplin yaptrm uygulamak veya astlar dllendirmek. Sorumlu amir sfatyla personeli hakknda gerekli idari tedbir ve kararlar almak. Anayasann 112. maddesinin 2. fkrasnda her bakann Babakana SIRA karSZDE sorumlu olduu ifade edilmektedir. Bu hkme bakarak Babakann bakanlar zerinde hiyerari yetkisine sahip olduunu syleyebilir miyiz?
DNELM S O R U

Hiyerari yetkisinin kapsamna unlar girer: dzene ilikin karar ve tedbirleri almak; nceden emir ve direktif vermek, genelge, tebli, aklama vb. gndermek suretiyle kanunlarn ve dier mevzuatn ne yolda uygulanmas ve yerine getirilmesi gerektiini nesnel, soyut ve genel biimde ya da znel, somut ve belirli hallerde astlara bildirmek; Memurlarn yapt ilem ve eylemleri sonradan onaylamak, dzeltmek, deitirmek, yeniden yapmak, kaldrmak ya da iptal etmek, uygulamay erteletmek veya durdurmak; astlara disiplin yetkisine dayanarak disiplin yaptrm uygulamak veya astlar dllendirmek.

SIRA SZDE

DNELM S O R U

DKKAT

DKKAT

10

Memur Hukuku

KAMU PERSONEL KATEGORLER VE MEMURLARIN KONUMU

Anayasa koyucu memur dndaki dier kamu grevlisi adn verdii kiileri anayasal gvenceye almak istemi ve onlarla ayn genel esaslara tabi tutmutur.

Szlemeli personel idarenin ok yanl ilemlerinden olan idar hizmet szlemesi ile memurlar ise tek yanl bir idar tasarruf olan atama ilemi ile istihdam edilmektedirler.

Anayasa koyucu memur dndaki dier kamu grevlisi adn verdii kiileri anayasal gvenceye almak istemi ve onlarla ayn genel esaslara tabi tutmutur. Dolaysyla genel idare esaslar ile asli ve srekli olma kriterleri dikkate alndnda, memur kavramnn tipik unsurlarna ortak olan dier kamu grevlisinden anlalmas gerekenin ne olduu konusunda ona verilecek anlam ve kapsamn belirlenmesinde bizim de katldmz birinci gre gre, asli ve srekli grev ortak parantezine alnan ve ncelikle ifade edilen memuriyet esas alnmal ve buna gre dier kamu grevlisi kapsamnn belirlenmesinde dar yorum yaplmaldr. Gerekten, rnein hakimler bakmndan AY md.128den ayr olarak, teminata ilikin AY md.139 ve meslei dzenleyen AY md.140da hkmler bulunmakta olup dolaysyla anayasa koyucu tarafndan meslein niteliinden kaynaklanan farkl hkmler ngrlmtr. Yine genel idare esas ierisinde deerlendirilebilecek ve memuriyet mesleinde geerli olan hiyerari ilikisi hakimlik grevinin ifasnda uygulanamaz. Grevin ifas ynyle memuriyetten farkl olarak hakimler arasnda hiyerari bulunmamaktadr. Tersine hakimlere tavsiye, telkinde dahi bulunulamaz (AY md.138/2). Genel idare esaslarna tbi olmas gereken dier kamu grevlileri ierisine hakimlerin dahil edilmesi bu ynden tartlabilir. Yine niversite retim elemanlar iin de AY md.138/8, 9da meslee ilikin genel esaslar dzenlenmitir. 2547 s.Yksekretim Kanununa gz atldnda okutman, aratrma grevlisi, retim grevlisi kategorisinde yer alan kamu personelinin mesleki ynden memur ve hakimlerden farkl olarak belirli sreli olarak altrlmalarn ngren sistem nedeniyle, teminatsz bir konumda olduklar grlmektedir. Dolaysyla bunlarn srekli grev yaptn kanun koyucu peinen kabul etmemitir. Kald ki, niversite doent ve profesrlerinden ksm statde alanlarn zamansal ynden srekli grev yapmadklar ortadadr. Anayasada zikredilen dier kamu grevlisi olarak nitelendirilenler ise srekli grev yapmaktadrlar. O halde niversite retim elemanlarndan yukarda zikredilen kesimin AY md.128de ngrlen dier kamu grevlisi kategorisinde yer almamas gerektii sonucuna ulamaktayz. te yandan Anayasann sadece 128. maddesi hkmnden hareketle memur ve dier kamu grevlisi ayrmnn yaplamayaca, bunun iin kanuni bir dzenlemeye ihtiya bulunduu da ifade edilmitir. Bununla birlikte anayasal hkmde gerekli dzenleme yaplmad ve anayasal temel akla kavuturulmad srece oluturulabilecek yeni personel kategorilerinde tartmalar yine devam edebilecektir. Bu nedenle anlan anayasal hkmn yeniden dzenlenmesinde fayda bulunmaktadr. Szlemeli personel idarenin ok yanl ilemlerinden olan idar hizmet szlemesi ile memurlar ise tek yanl bir idar tasarruf olan atama ilemi ile istihdam edilmektedirler. lkemizde hukuk stats daha ziyade kanun hkmnde kararname ile dzenlenen szlemeli personel zellikle; srekli istihdam edilme, kadro karl szlemeli personel altrlmas, szlemeli personelin memuriyet kadrolarna intibaklar gibi uygulamalar karsnda memur kavramna yaklamakta ve aralarndaki ayrm sorunu daha da belirginlemekte ve nem kazanmaktadr. Fransada szlemeli personel zellikle haberleme mhendislii, tp, zel polis, ekonomi, evre, turizmin belirli alanlarnda istihdam edilmektedir. Orijinal meneinde DMKda dzenlenmi istisna ve zorunlu durumlarda mesleki bilgi ve uzmanlna ihtiya duyulan hallerde, idar szleme (kural olarak idari hizmet szlemesi) ile altrlan szlemeli personel zamanla ayn isimle ve fakat farkl hukuk esaslara dayal

1. nite - Memur Kavram

11

bir konuma getirilmi, zellikle Devlet Memurlar Kanunu ile kamu iktisadi teebbslerindeki szlemeli personel anlayndaki mesleki gvence ve istihdam sreklilii bakmndan ortaya kan farkllk kendisini akca gstermitir. Anayasa Mahkemesi, 1982 Anayasas dneminde verdii kararlarda KTlerdeki szlemeli personelin Anayasa md. 128in dnda kaldn ve AY md.128deki dier kamu grevlilerinin atamaya tbi personel olduunu, DMKdan farkl olarak KTlerdeki szlemeli personelin istisna deil asli, geici deil srekli ve bu nedenle KT lerde amalanan szlemeli personelin memur ve dier kamu grevlileri dnda kalan ii de olmayan yeni kendine zg bir istihdam tr olduunu vurgulamtr. Anayasa Mahkemesi 1961 Anayasas dneminde verdii bir kararda szlemeli personelin geici ilerde altrlabileceini devletin asli ve srekli hizmetlerini genel idare esaslarna gre yrten personelin atanmalar ile ilgili esaslarn Bakanlar Kurulu Kararnamesi ile belirlenmesini ngren kanun hkmn iptal etmitir. Devlet Memurlar Kanunu anlamndaki szlemeli personel srekli kamu hizmeti ifa etmediine gre dier kamu grevlisi kavramna dahil deildir. Oysa kamu iktisadi teebbslerindeki szlemeli personel szlemelerinin srekli ve kesintisiz yenilenmesinin yansra asli ve srekli grev yapar konuma getirildiinden bir istisna olarak anayasadaki dier kamu grevlisi kategorisi ierisinde nitelendirilebilir. Bunlar dndaki dier mevzuatta ngrlen szlemeli personel DMK anlamndaki szlemeli personel anlay ve esaslar benimsendii ve uyguland mddete anayasadaki dier kamu grevlisi olarak nitelendirilmemelidir. Kadro karl szlemeli personel uygulamas genel olarak iki nedenle aklanabilir; ilki, hizmetin uzman personel istihdamn gerektirmesi nedeni ile gelien teknoloji ve ynetim teknikleriyle uyumlu alabilecek yetenekli kiilerin kamu kesiminde istihdam edilerek bu tr personelin kalclnn salanmas, dieri ise kamu kurum ve kurulularnn daha avantajl bir cret rejimine sahip olmay istemeleridir. Kalclk szlemelerin yenilenmesi yoluyla salanabilir. Kamu kurulularnn daha avantajl bir cret rejimine sahip olmak istemesi ise kavramn dejenere edilmesine bilimsel bir gereke oluturmaz. Anayasa Mahkemesi kadro karlk gsterilmek suretiyle szlemeli personel istihdam konusunda yasama organnn ayn grevin szlemeli personel tarafndan da grlmesini uygun grrse bu grevde hem memur hem de szlemeli personel altrlabileceini, bu nedenle ikili altrmay nlemek iin kadro karlk gsterilmek suretiyle szlemeli personel altrma ynteminin uygulandn belirtmitir. Bylece, memur ve szlemeli personeli ayn kategoriye tabi tutmak suretiyle sz konusu ayrm belirleyip vurgulama imkann elde etmiken konuyu yasama organnn takdirine brakmas bizce isabetsiz olmutur. Memurlarca ifas gereken bir hizmetin szlemeli personel tarafndan grlmesinin kabulnn mevcut kamu personel sistemi anlay ve szlemeli personelin teknik bilgi ve uzmanl gerektiren durumlarda geici olarak altrlmas anlay ile kanmzca kolayca badatrlamaz. te yandan belirtelim ki, szlemeli personelin nceki baar durumu dikkate alnarak askerlik dn yeniden greve alnmas zorunlu deildir. Geici personel ve memur arasndaki ayrmn da ortaya konmas gerekmektedir. Bir yldan az sreli veya mevsimlik hizmetlerde rnein, hasat, antiye ileri, youn kar bulunan yerlerde yaplan kar kreme faaliyeti, kampanya dnemleri, saym ya da anket yaptrlmas, niversitelerde istihdam edilen canl modeller gibi ihtiya duyulan belirli dnemlerde younluk kazanan, fakat sreklilik gstermeyen ilerde geici personel altrlr. Ancak kamu kurumlar diledikleri gibi geici personel altramazlar. Bunlarn altrlmalar sk kaytlara tbi bulunmakta-

Uyumazlk Mahkemesi, szlemeli personelle yaplan idar szlemenin idare tarafndan feshinden doan anlamazln grm ve zmnn idar yargya ait olacana karar vermitir.

Geici personel: Bir yldan az sreli veya mevsimlik hizmetlerde rnein, hasat, antiye ileri, youn kar bulunan yerlerde yaplan kar kreme faaliyeti, kampanya dnemleri, saym ya da anket yaptrlmas, niversitelerde istihdam edilen canl modeller gibi, ihtiya duyulan belirli dnemlerde younluk kazanan, fakat sreklilik gstermeyen ilerde altrlan ve ii saylmayan kamu hizmeti grevlileridir.

12

Memur Hukuku

dr. Geici personel ii deildir. ilik teminat ve i hukuku esaslarna dayanan ilkelerin salad dier gvencelere sahip bulunmamakta, toplu i szlemelerine katlamamakta ve yargsal uyumazlklarna i mahkemelerinde baklmamakta ve haklarnda DMK hkmleri uygulanmaktadr. Dolaysyla bunlarn kurumlaryla olan ilikilerinden doan hukuki uyumazlklarn idar yargda grlmesi gerekir. Bunun pratik sonucu memur teminatna da sahip bulunmayan sz konusu personel iin nisb bir mesleki gvenceyi salam olmasdr. yle ki, ilgili geici personelin grevine hukuka aykr olarak son verildii takdirde, alacak davada ilem iptal edilmekle ilgili bu karara binaen grevine idarece iade edilecektir. Oysa adli yargya tbi olsayd i mahkemesi i ilikisinin sona erdirilmesini haksz bulsa bile tazminat dnda davacnn o iyerinde almaya devam etmesini salamas kural olarak mmkn deildir. Esasen geici personelin yaptklar grev itibaryla iilerden ou kez fark bulunmamakla birlikte, ii olarak kabul edilmemelerinin sebebi toplu i szlemesinde yer alan mali ve sosyal haklar salama gereklilii karsnda ou kez dnemsel alan bu tr personelin devlet btesine daha fazla yk olmasnn nne gemek istenmesidir. Ne ii ne de memur teminatna sahip bulunmayan bu personel kategorisinin ihdas edilmesinin sebebi idarenin gereksinim duyduu dnemler iin kullanlmasna dayanan pratik dncedir. Mevsimlik iilerin memuriyet kadrosuna geirilmeleri mmkn deildir. Hukuk durumlar Devlet Memurlar Kanununda memur kategorisinden farkl amalarla ve ayr bir fkra hkmyle dzenlenen bu tr personel memur da deildir. Bunlar sreklilik gstermeyen ya da baz durumlarda dnemsel sreklilik gsteren tali grev yapmakta, asli grev yapmamaktadrlar.
SIRA SZDE

Memurlar ile szlemeli SIRA SZDE ve geici personel arasndaki farkllklar nelerdir? Mkellefler (les requis) kanunun ak hkmne dayal olarak idarenin zorla, DNELM geici bir sre ve bir grevin yerine getirilmesi iin hizmete ald kiilerdir. Devlet kural olarak bunlara aylk vermez. Oysa memurlar zorla deil rza ile memuriS girmekte O R U yet statsne ve mkelleflerden farkl olarak geici deil srekli grev ifa edip aylk almaktadrlar. Mkellefiyet bir meslek deildir. Oysa memuriyet bir meslektir. Mkellefiyete rnek olarak seferberlik dnemi, Ky Kanunundan doDKKAT an kyl iin ngrlen mecburi baz ykmllkler vs. verilebilir. Mkellefiyete uymamann cebir unsuru ve ceza bir yaptrm olduu halde memuriyet statSIRA SZDE sne girmemenin yaptrm sz konusu deildir. Mkellefler geici ancak mecburi grev yapan kamu personeli olmalarna karn szgelimi yardmclar (les auxiliaires) kategorisi ierisinde de nitelendirilebilecek rnein szlemeli personel yine AMALARIMIZ geici, ancak rzai olarak grev yaparlar. Fahri ajanlar (les agents honorofiques) il, belediye meclisi yeleri gibi seimle ve belirliK bir Tsre A P kamu hizmetine katlan kimseler olup, bunlar genellikle rzai olarak ve ounlukla seimle ibana gelirler. Oysa memurlar atama ile ibana gelir ve geici deil, srekli grev yaparlar. Fahri ajanlar ise ferden idar bir hizmet grmeyip,T kurul E L E V Zolarak Y O N grev yaparlar. Bu esnada kamu hukukuna tbi olurlar ve bunun dnda ise i serbestliklerini korurlar. Halbuki, memurlar kural olarak ikinci bir i yapamad gibi kurul olarak deil, ferdi olarak hizmet grrler. dare ayn zamanda zel hukuka tabi personel de istihdam etmektedir. Memur N T E Rbaz N E T lkelerde az ya da ok i hukukuna yaklatrlmtr. rnein hukuku sistemi ABD, Kanada (Qubec hari), svire, Meksika, sosyalist lkeler gibi. Fransada ise i hukuku devlet memurlarna uygulanmamaktadr. Hukukun tekliinin kabul

DNELM Mkellef: Kanunun ak hkmne dayal olarak idarenin zorla, geici bir S ve O bir R U sre grevin yerine getirilmesi iin hizmete ald kiilerdir. DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ
Fahri ajan: l, belediye meclisi yeleri gibi seimle K belirli T bir A sre P iin kamu ve hizmetine katlan kimselerdir.

TELEVZYON

NTERNET

1. nite - Memur Kavram

13

edilmedii hukuk sistemimizde ii-memur ayrm, uygulanacak hukukun belirlenmesi bakmndan nemli ve gereklidir. DMKnun ilk eklinde sadece memur, ok istisna olarak da szlemelilerden ve yevmiyeli personelden sz edildii grlmektedir. Devlet Memurlar Kanunu md. 36/VIII ile Yardmc Hizmetler Snf nda yer alanlarn da memur olarak nitelendirilmesi yoluyla memur kavramnn geniletilmesi nemli hukuk tartmalara sebep olmutur. Esasen yardmclar kategorisinde olmas asli ve srekli kamu hizmetlerinde altrlmamas gereken bu tr personel, bylelikle bir ynden memur teminatna kavuturulmu, ancak i hukukundan uzaklatrlmakla iilerin sahip olduu rnein grev hakkndan mahrum kalmlardr.

14

Memur Hukuku

zet
A M A

Anayasaya, Devlet Memurlar Kanununa ve ceza kanunlarna gre memur kavramn tanm1 layabilmek. 1982 Anayasasna gre, Devletin, kamu iktisadi teebbsleri ve dier kamu tzel kiilerinin genel idare esaslarna gre yrtmekle ykml olduklar kamu hizmetlerinin gerektirdii asli ve srekli grevler, memurlar ve dier kamu grevlileri eliyle grlr. Devlet Memurlar Kanununa gre, mevcut kurulu biimine baklmakszn, Devlet ve dier kamu tzel kiiliklerince genel idare esaslarna gre yrtlen asli ve srekli kamu hizmetlerini ifa ile grevlendirilenler memur saylr. Yeni TCK memur deil, kamu grevlisi kavram zerinde durmutur. Kamu grevlisi ise, kamusal faaliyetin yrtlmesine atama veya seilme yoluyla ya da herhangi bir surette srekli, sreli veya geici olarak katlan kii olarak tanmlanmtr.

A M A

Memur tanmlamalarndaki ortak ynleri oluturan kriterleri aklayabilmek. Memur tanmlamalarndaki ortak ynleri oluturan kriterler unlardr: Genel idare esaslarna tabi kamu hizmeti: Genel idare esaslar; bte kurallar, denetim kurallar, finansman, kamulatrma, ceza kesme, kamu alacakllarnn tahsili yntemine bavurma, idar ilem ve szlemeler yapma, genel muhasebe, arttrma, eksiltme ve ihale yntemine bavurma, ynetimin malnn kamu mal saylmas, amac, personelinin bal olduu farkl hukuki stat gibi kamusal yetkiler genel idare esaslar adn alan hukuksal rejimin kapsamna girmektedir. Kamu hizmetlerinin genel zelliklerinden bir dieri de srekliliktir . Sreklilik, hizmetin hem zaman bakmndan devamlln, hem de ierik ve younluundaki istikrar ve dzenlilii ifade eder. Memurlar ancak devlet ve dier kamu tzel kiilerinde istihdam edilebilir. Buna istihdam edilen yer kriteri ad verilir. Memur kavramn belirleyen kriterlerden bir bakas da atama ilemidir. Hiyerarik anlamda en st devlet memuru olan msteardan en alt derecedekine kadar btn memurlar atama ilemi ile ibana gelir. Atama idarenin tek yanl iradesi ile hukuk sonular douran, kurucu, yenilik dourucu, icra-idar ilemdir. Memurlarn zlk haklar byk lde kadrolara baldr. Kadro memurun grev, unvan ve aylk derecesini gsterir. Kadrosuz devlet memuru altrlamaz. Kadro derecesine uygun olarak memura yaplan aylk tahsisi de memuriyet statsnn belirlenmesinde tamamlayc bir kriter olarak nitelendirilebilir. Hiyerari, belirli bir rgt ierisinde bulunanlar arasndaki derecelenmeyi ifade eder. Hiyerari merkezden ynetimin gerekleme arac ve yntemidir.

1. nite - Memur Kavram

15

Kendimizi Snayalm
1. Kamusal faaliyetin yrtlmesine atama veya seilme yoluyla ya da herhangi bir surette srekli, sreli veya geici olarak katlan kiiyi kamu grevlisi olarak tanmlayan yasa aadakilerden hangisidir? a. Anayasa b. Devlet Memurlar Kanunu c. Trk Ceza Kanunu d. dari Yarglama Usul Kanunu e. Kamu Personel Kanunu 2. Aadakilerden hangisi memur tanmlamalarndaki ortak ynleri oluturan kriterlerden biri deildir? a. Hiyerari kriteri b. Sreklilik kriteri c. Kadro kriteri d. Aylk tahsisi kriteri e. Szleme kriteri 3. Devlet idare tekilatnda yer alan makam ve memurlarn aadan yukarya doru birbirlerine basamak basamak ve derece derece balanarak, bataki yetkiliye idari bakmdan tabi olmas durumuna ne ad verilir? a. Hiyerari b. Silsile c. Emir - komuta d. Derece e. Kademe 4. Aadakilerden hangisi hiyerari yetkisinin kapsamna girmez? a. Emir ve direktif verme b. Disiplin cezas verme c. Yaplan ilemi dzeltme d. Mevzuatn ne ekilde uygulanacan gsterme e. Memurun evinde arama yapma 5. Aadakilerden hangisi atama ileminin hukuki nitelikleri arasnda yer almaz? a. Tek tarafl ilem b. Yenilik dourucu ilem c. crai ilem d. dari ilem e. Dzenleyici ilem 6. Uyumazlk Mahkemesine gre, szlemeli personelle yaplan idar szlemenin idare tarafndan feshinden doan anlamazlklarn hangi yarg kolu iinde zmlenmesi gerekir? a. Hukuk yargs b. Ceza yargs c. dari yarg d. Vergi yargs e. Anayasa yargs 7. Bir yldan az sreli veya mevsimlik hizmetlerde altrlan kamu hizmeti grevlilerine ne ad verilir? a. i b. Geici personel c. Dier grevli d. Kamu grevlisi e. Geici memur 8. l, belediye meclisi yeleri gibi seimle ve belirli bir sre kamu hizmetine katlan kimselere ne ad verilir? a. Fahri ajan b. Mkellef c. Kamu grevlisi d. zel memur e. Gnll memur 9. Aadaki lkelerden hangisinde devlet memurlarna, ilke olarak i hukuku kurallar uygulanmamaktadr? a. A.B.D b. Kanada c. svire d. Fransa e. Meksika 10. 657 sayl Devlet Memurlar Kanunu hangi ylda karlmtr? a. 1926 b. 1942 c. 1950 d. 1965 e. 1982

16

Memur Hukuku

Yaamn inden

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. c 09 Austos 2010 2. e Yanl yant verdiyseniz, Ceza Kanunlar balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Memur Tanmlamalarndaki Ortak Ynler balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Hiyerari Kriteri balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Hiyerari Kriteri balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Atama Kriteri balkl blm tekrar okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Kamu Personel Kategorileri ve Memurlarn Konumu balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Kamu Personel Kategorileri ve Memurlarn Konumu balkl blm tekrar okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Kamu Personel Kategorileri ve Memurlarn Konumu balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Kamu Personel Kategorileri ve Memurlarn Konumu balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Devlet Memurlar Kanunu balkl blm yeniden okuyunuz.

Memurlarn toplu szleme hakk ve Anayasa oylamas 12 EYLLDEK anayasa deiiklii oylamas kamu grevlilerine yeni bir toplu szleme hakk veriyor mu? Yoksa, zaten var olan toplu szleme hakk anayasaya yeniden bir daha yazlmak suretiyle yeni bir hak veriliyormu gibi mi sunuluyor? Aslnda bu sorularn yant anayasa oylamasnn anahtar bilgilerini de temel anlaynda ortaya koyuyor. nce u gerei saptamak gerekiyor. Anayasann 90. maddesi ve Uluslararas alma rgt (ILO) szlemeleri ok ak olarak memurlara toplu szleme hakk vermektedir. Anayasa deiiklii paketine konan ve oylanacak olan toplu szleme hakk yeni bir hak deil, mevcut bir hakkn yeniden yazlmasdr. Yani... Mevcut olan bir hak anayasaya yazlyor ve Buna ne diyorsunuz? diye soruluyor. Bu nedenle oylama sonucu Evet de ksa Hayr da ksa toplu szleme hakkyla ilgili hibir hukuki deiiklik olmayacak.

3. a 4. e 5. e 6. c

7. b

8. a

9. d

10. d

1. nite - Memur Kavram

17

Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1 Hi kukusuz vardr. rnein, Anayasann 68. maddesine gre, yksekrenim elemanlar hari, memurlar ve yapm olduklar hizmet bakmndan ii nitelii tamayan dier kamu grevlileri siyasi partilere ye olamazlar. Yine, 76. maddeye gre, memurlar ve dier kamu grevlileri grevlerinden ekilmedike aday olamazlar ve milletvekili seilemezler. Ayrca, Anayasann 129. maddesine de baknz ltfen. Kamu kesiminde alan iiler iinse bu tr yasaklar sz konusu olmad gibi, bunlar bata sendika kurmak, toplu i szlemesi ve grev yapmak gibi haklara sahiptirler. Sra Sizde 2 Girer. Devlet Memurlar Kanunu, Belediyelerin yan sra genel ve katma bteli kurulularda, il zel idarelerinde, il zel idareleri ile belediyelerin kurduklar birlikler ile bunlara bal dner sermayeli kurulularda, kanunla kurulan fonlarda, kefalet sandklarnda ve Beden Terbiyesi blge mdrlklerinde alan memurlar hakknda da uygulanr. Sra Sizde 3 Bakanlarn Babakana kar sorumlu olduklarn belirten sz konusu hkmde kastedilen siyasal sorumluluktur. Fakat, ayn maddenin 3. fkrasnda yer alan Babakan, bakanlarn grevlerinin Anayasa ve kanunlara uygun olarak yerine getirilmesini gzetmek ve dzeltici nlemleri almakla ykmldr hkm ile 104. maddede de Cumhurbakanna verilen Babakann teklifi zerine bakanlarn grevine son verme yetkisi birlikte dnldnde, Babakann bakanlar zerinde belli lde bir hiyerari gcne sahip olduu sylenebilir. Sra Sizde 4 Memurun yerine getirdii grev bir kadroya balanmtr ve memur bu kadro ile btnlemitir. Szlemeli ya da geici personelin ifa edecei grevler ise asli ve srekli nitelikte deildir. Ayrca, gerek szlemeli ve gerekse geici personelin idare ile olan ilikisinin kapsam ve boyutlar genel, nesnel ve kiilik d bir biimde yasa ile belirlenmemitir.

Bavurabileceimiz Kaynaklar
Gran, S. (1980). Yeni Bir Bulu: Askdaki Memur, dare Hukuku limler Dergisi, Yl 1, S.1. Tutum, C. (1972). Trkiyede Memur Gvenlii, Ankara.

2
Amalarmz
Snflandrma Kadro Liyakat

MEMUR HUKUKU

Bu niteyi tamamladktan sonra; Memurluk mesleinin temel ilkelerini aklayabilecek, Memurlarn grevlerini tam olarak yerine getirebilmeleri iin ngrlm gvenceleri sralayabileceksiniz.

Anahtar Kavramlar
Kayrma Kariyer Kanunsuz emir

indekiler

Memur Hukuku

Memurluk Mesleinin Temel lkeleri ve Memuriyet Gvencesi

MEMURLUK MESLENN TEMEL LKELER MEMURYET GVENCES

Memurluk Mesleinin Temel lkeleri ve Memuriyet Gvencesi

MEMURLUK MESLENN TEMEL LKELER
Memurluk mesleinin temel ilkeleri; snflandrma, kariyer ve liyakat ilkesidir (DMK md.3). imdi srasyla her bir ilkeyi ayrntl olarak inceleyelim.

Memurlarn Snflandrlmas lkesi

Snflandrma, Devlet memurlarn grevlerinin gerektirdii niteliklere ve mesleklere gre snflara ayrmaktr. Bu ayrm, memurlarn yrtmekle ykml olduklar hizmetler ve bu hizmetler karl denecek cretler bakmndan nem tamaktadr. Snflandrma genel anlam iinde, hiyerarik balantlar olan hizmet gruplarnda birbirinin ayn ve benzeri birimlerin bir araya getirilerek ayrma tabi tutulmasdr. Fertler toplu halde altklar zaman, birbirlerine benzer birimler ve bir grup meydana getirirler. Devlet hizmetlerinin kark durumu, kadro ve personelin okluu snflandrma zorunluluunu ortaya karmtr. Ancak, snflandrma sayesinde ussal ve yeterli bir i blm yaplmas olanakldr. Snflandrma, hiyerarik gruplar iinde nitelikleri birbirine uygun nitelerin bir araya getirilmesidir. Personelin ie alnmasndan nce, personelin altrlaca iin snflandrlmas ve derecelendirilmesi ile iin yaplmas iin gerekli yetenek ve niteliklerin neler olduunun belirtilmesi gerekir. Devlet Memurlar Kanunu snflandrmay devlet kamu hizmetleri grevlerini ve bu grevde alan Devlet memurlarn grevlerin gerektirdii niteliklere ve mesleklere gre snflara ayrmaktadr eklinde tarif etmektedir (md.3). Snflandrma Devlet Memurlar Kanununun getirdii temel kurumlardan biridir. Snflandrma sistemi yeni doan gereksinmeler ve deiikliklere gre gelien bir seyir izler. darenin sorumluluu ve grevleri arttka yeni snflara gereksinme duyulur. Snflandrma ya memur ya da grev esas alnarak yaplabilir. Memurun esas alnd snflandrma rtbe snflandrmas, grev esas alnarak yaplan snflandrma ise kadro snflandrmasdr. Devlet memuriyetinde 1965 ylnda getirilmek istenen sistemde rtbe snflandrmas esasnn arlk kazand sylenebilir. Bunun yannda DMK, kadro snflandrmasna da kapy ak brakan zel bir yol izlemitir. DMK md.36da ngrlen snflar unlardr; a) Genel dare hizmetleri snf. DMKnn uyguland kurumlarda ynetim, yrtme, bro ve benzeri hizmetleri gren ve dier snflara girmeyenler, b)Teknik hizmetler snf. Mhendis, mimar, kimyager ve benzeri teknik ve meslek unvanlarna sahip mesleki ve teknik eleSnflandrma: Devlet memurlarn grevlerinin gerektirdii niteliklere ve mesleklere gre snflara ayrmaktr.

Snflandrma sistemi yeni doan gereksinmeler ve deiikliklere gre gelien bir seyir izler. darenin sorumluluu ve grevleri arttka yeni snflara gereksinme duyulur.

DMKda rtbe snflandrmas esasna arlk verilmitir.

Snflar, yasa ile belirlenmitir ve tm hizmetler on snf iinde toplanmtr.

20

Memur Hukuku

manlar, c) Salk hizmetleri ve yardmc salk hizmetleri snf. Salk hizmetlerinde mesleki eitim grerek yetienlerle bunlara yardmc olanlar, d) Eitim ve retim snf. Bu hizmetlerde grevlendirilen retmenler, e) Avukatlk hizmetleri snf. Baroya kaytl ve kurumlarn yarg yerlerinde temsil yetkisi olan avukatlar, f) Din hizmetleri snf. Dini eitim grm ve dini hizmet yapanlar, g) Emniyet hizmetleri snf. Emniyet hizmetlerini yrten polis, komiser, emniyet amiri, emniyet mdr, polis mfettii gibi memurlar, h) Yardmc hizmetler snf. Her trl yaz ve dosya datmak, toplamak, i sahiplerini karlamak, yol gstermek, hizmet yerlerini temiz tutmak, stmak, aydnlatmak gibi grevleri yapanlar, ) Mlki idare amirlii hizmetleri snf. Vali, kaymakam ve maiyet memurlar, i) Milli istihbarat hizmetleri snf. Ulusal haber alma rgtnde alan grevliler. Yasa bu snflar saptamakla birlikte, her snf iin verilen kadrolarda altrlacaklarda aranacak, renim, yabanc dil gibi, zel niteliklerin saptanmasn, yasa veya kurulu yasalarna dayanlarak karlacak ynetmeliklere brakmtr. Bugn yrrlkte olan snflandrma sisteminin zellikleri yle sralanabilir: Tm hizmetler on snf iinde toplanmtr. Snflar yasa ile saptanmtr. Snf, derece ve tanmlamasndan vazgeilmi; grev ve sorumluluu belirleyen derece, eski barem rejimindeki aylkla ykselme arac olan derece kavramna dntrlmtr. Sistemde taban ve tavan gstergeleri kural olarak renim sresine gre saptanmtr. Ancak baz meslekler iin, daha yksek dereceden hizmete balama olana tannmtr. Memurlua girmeyi, snflar iinde ilerleme ve ykselmeyi ve grevin sona erdirilmesini yetenek esasna dayandran liyakat ve gerekli bilgilere ve yetime artlarna uygun bir ekilde snf iinde en st derecelere kadar ilerleme imkan salayan sistem kariyerdir.

Snflandrmann Trleri
Kadro Snflandrmas: Her kuruluun temelini tekil eden bir kadrosu ve bunu igal eden memurlar vardr. Kadro kavram memur kavramndan ayrdr. Bir kuruluun kadro says, memur says ile denk olmayabilir, fakat memur says kadro saysn aamaz. Kadro memur tarafndan tutulmadan nce de vardr. gal eden kimsenin lm, istifa ve benzeri nedenlerle aylmas halinde kadro ortadan kalkmaz. Kadro snflandrmas yntemi Amerika Birleik Devletlerinde, Kanada, Brezilya ve bir lye kadar Rusyada yrrlktedir. Sistemin esas, kadro snflandrmasnda esas, memurlar deil, kadrolarn haiz olduu yetki ve sorumluluktur. cretler bu kadrolara gre ve eit ie eit cret ilkesine gre belirtilir. Kadrolara ak yarma usul ile atama yaplr. Kadrolarn birbirine benzer olanlar birer snf olarak kurulur. Baka kadroya gemek isteyenler, kendilerine uygun yer bulur ve yarmaya girer. stisnai ve yksek kadrolara yeterlik ilkesi uygulanmaz. Rtbe Snflandrmas: Rtbe snflandrlmasnda, grevlinin hizmete alnmasnn dzenlenmesine ve kariyer sisteminin kurulmasna nem verilir. Rtbe sistemi, rgtten ok, grevliye dnktr. rgtn ynetimi yapsndan bamsz bir rtbe hiyerarisi oluturur. ngiliz personel rejimi rtbe snflandrmasna dayanr ve bu sistemin belirgin bir rneidir. Hindistan, Fransa ve Almanyada etkileri grlen bir sistemdir. Rtbe snflandrmasnda memur hangi ite alrsa alsn, sahip olduu rtbe, derece esastr. dev, yetki ve sorumluluunun azalmas veya oalmas cretini etkilemez. Oysa ki kadro snflandrmasnda memur alt greve gre, daha az yetki ve sorumluluk tayan bir greve atand zaman alaca crette de azalma olur. rnein, rtbe snflandrmas sisteminde genel mdrlk sfatn kazanm bir memurun bir ube mdrl grevini yapmas ile aylk de-

2. nite - Memurluk Mesleinin Temel lkeleri ve Memuriyet Gvencesi

21

recesinde azalma olmaz. Halbuki kadro snflandrma sisteminde ube mdr veya daha alt kademeden birinin genel mdrle veya daha yksek bir makama atanmas halinde kendisine bulunduu makamn kadrosuna gre cret verilir. Kadro snflandrmas ile rtbe snflandrmas arasndaki farkll SIRA bir cmleyle SZDE aklayabilir misiniz?
SIRA SZDE

DMKda ngrlen Snflar (DMK md.36)

DNELM

DNELM
Genel dare Hizmetleri Snf: Kurumlarda ynetim, S O R U icra, bro ve benzeri hizmetleri gren ve 657 sayl Kanunla tespit edilen dier snflara girmeyen DKKAT memurlar genel idare hizmetleri snfn oluturur. Teknik Hizmetler Snf: Mhendis, mimar, jeolog, kimyager, matematiki, istatistiki ve benzeri teknik AMALARIMIZ ve meslek unvanlarna sahip memurlar.

Genel dare Hizmetleri Snf: Kurumlarda ynetim, icra, bro ve benzeri hizmetleri gren ve bu Kanunla tespit edilen dier snflara girmeyen memurlar genel idaS O R U re hizmetleri snfn tekil eder. Dantaya gre genel idare hizmetleri snfnda grev yapmakta iken yardmc hizmetler snfna yaplan naklen atama hukuka ayDKKAT krdr. Dolaysyla, rnein genel idari hizmetler snfndaki ofr, meslek snf olmayan yardmc hizmetler snfna atanamaz. SIRA SZDE Teknik Hizmetler Snf: Meslekleriyle ilgili grevleri fiilen ifa eden ve yrrlkteki hkmlere gre yksek mhendis, mhendis, yksek mimar, mimar, mimarlk ve mhendislik fakltesi veya blmlerinden mezun ehir plancs, yksek eAMALARIMIZ hir plancs, yksek blge plancs, jeolog, hidrojeolog, hidrolog, jeofiziki, fiziki, kimyager, matematiki, istatistiki, yneylemci, matematiksel iktisat, iktisat ve benzeri ile teknik retmen okullarndan mezun olup da, retmenlik K T A P meslei dnda teknik hizmetlerde alanlar, 3437 ve 9.5.1969 tarih ve 1177 sayl Kanunlara gre ttn eksperi yetitirilenler ile mskirat ve ay eksperleri, fen memuru, yksek tekniker, tekniker, teknisyen ve emsali teknik unvanlara sahip olup, en az TELEVZYON orta derecede mesleki tahsil grm bulunanlar teknik Hizmetler snfn oluturur. Salk Hizmetleri ve Yardmc Salk Hizmetleri Snf: Bu snf, salk hizmetlerinde (hayvan sal dahil) mesleki eitim grerek yetimi olan tabip, di tabibi, Nalan T E R N E T yksek eczac, veteriner hekim gibi memurlar ile bu hizmet sahasnda renim grm fizikoterapist, tp teknolou, ebe, hemire, salk memuru, sosyal hizmetler mtehasss, biyolog, psikolog, diyetisyen, salk mhendisi, salk fizikisi, salk idarecisi ile ebe ve hemire, hemire yardmcs, (fizik tedavi, laboratuar, eczac, di anestezi, rntgen teknisyenleri ve yardmclar, evre sal ve toplum sal teknisyeni dahil) salk sava memuru, hayvan salk memuru ve benzeri salk personelini kapsar. Bu snfa dahil personel tarafndan yerine getirilmesi gereken hizmetler, lzumu halinde bedeli dner sermaye gelirlerinden denmek kaydyla, Bakanlka tespit edilecek esas ve usullere gre hizmet satn alnmas yoluyla grdrlebilir. Bir rnek vermek gerekirse, niversitelerin aile ekonomisi ve beslenme anabilim dal mezunlar diyetisyen unvann kullanamaz. Eitim ve retim Hizmetleri Snf: Eitim ve retim vazifesiyle grevlendirilen retmenleri, ilkretim mfettilerini ve yardmclarn kapsar. Bir rnek vermek gerekirse, eitim fakltelerinin psikolojik hizmetler program mezunlar psikolog unvann kullanamazlar, ancak rehber retmen unvann kullanabilir. Avukatlk Hizmetleri Snf: Avukatlk hizmetleri snf, zel kanunlarna gre avukatlk ruhsatna sahip, baroya kaytl ve kurumlarn yarg mercilerinde temsil yetkisini haiz olan memurlar kapsar. Din Hizmetleri Snf: Din hizmetleri snf, zel kanunlarna gre eitli derecelerde dini eitim grm olan ve dini grev yapan memurlar kapsar. Emniyet Hizmetleri Snf: Bu snf, zel kanunlarna gre polis, komiser muavini, komiser, bakomiser, emniyet mfettii, polis mfettii, emniyet amiri ve emniyet mdr ve emniyet mdr sfatn kazanm emniyet mensubu memurlar kapsar.

SIRA SZDE

K T A P

TELEVZYON

NTERNET

22
Yardmc Hizmetler Snf: Her trl yaz ve dosya datmak ve toplamak, i sahiplerini karlamak ve yol gstermek, temizleme, aydnlatma, stma gibi hizmetleri yapanlar.

Memur Hukuku

Yardmc Hizmetler Snf: Yardmc hizmetler snf, kurumlarda her trl yaz ve dosya datmak ve toplamak, mracaat sahiplerini karlamak ve yol gstermek; hizmet yerlerini temizleme, aydnlatma ve stma ilerinde almak veya basit iklim rasatlarn yapmak; ilalama yapmak veya yaptrmak veya tedavi kurumlarnda hastalarn ve hastanelerin temizlii ve basit bakm ile ilgili hizmetleri yapmak veya kurumlarda, ar ve mahallelerde koruma ve muhafaza hizmetleri gibi ana hizmetlere yardmc mahiyetteki grevlerde her kurumun zel bnyesine gre ve yine bu mahiyette olmak zere ihdasna lzum grd yardmc hizmetleri ifa ile grevli bulunanlardan 4 nc maddenin (D) bendinde tanmlananlarn dnda kalanlar kapsar. Bu snfa dahil personel tarafndan yerine getirilmesi gereken hizmetlerden hizmet yerlerinin ve tedavi kurumlarnn temizlenmesi, tesisatn bakm ve iletilmesi ve benzeri nitelikteki hizmetlerin nc ahslara ihale yoluyla grdrlmesi mmkndr. Memur snflar SIRAarasnda SZDE yardmc hizmetler snfna yer verilmesinin, hem Devlet Memurlar Kanununun kendisiyle hem de Anayasann 128. maddesinin 1. fkras hkmyle bir eliki oluturduu ileri srlmektedir. Siz bu dnceye katlyor musunuz?
DNELM

SIRA SZDE

DNELM S O R U

DKKAT

Mlki dare Amirlii Hizmetleri Snf: Bu snf, valiler ve kaymakamlar ile bu sfatlar kazanm olup ileri Bakanl merkez ve iller kuruluunda alanlar ve S O R U maiyet memurlarn kapsar. Milli stihbarat Hizmetleri Snf: Bu snf, Milli stihbarat Tekilat kadrolarnda DKKAT veya bu tekilat emrinde altrlanlardan zel kanunlarnda gsterilen veya Babakanlka tespit edilen grevleri ifa edenleri kapsar.
SIRA SZDE

SIRA SZDE

3 AMALARIMIZ
DNELM

SIRA SZDE

Memurlarn SIRA snfSZDE deitirmeleri, dier bir deyile bir snftan dierine gemeleri mmkn mdr?
AMALARIMIZ
D N E L M Yarar ve Sakncalar Snflandrmann

K T A P S O R U TEL YT ON DE V K KZA SIRA SZDE NTERNET AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

Sistemin yararlar; memurlar niteliklerine gre grevlendirme olana vardr. Eit K T A P ie eit cretS ilkesi, O R U snflandrma sayesinde gerekletirilebilir. Herkes almasna, iinin arlna gre crete hak kazanr. Bu suretle personel moral bakmndan da desteklenmi olur. Kariyer ve yeterlik ilkesi iyi bir snflandrma ile gerekleir. AsT ED LE V K KZAYTO N lnda bunlar snflandrmann bir sonucudur. zel sektrde alanlarla kamu sektrnde alanlarn snflandrma sayesinde karlatrlmas kolay olur. cret deSIRA SZDEveya eitlik salanabilir. Kadn ve erkeklere ayn cretlerin mesinde yaklama NT E R N E T olur. Personelin alnmasnda glk ekilmez. in ne oldudenmesine yardmc u ve bu ii yapacak kimselerin niteliklerinin ne olmas gerektii bilinir ve buna AMALARIMIZ gre personel alnr. Personel snflandrlm olduu iin giderlerin hesaplanmas ve bunlarn eitli bakanlklar arasnda karlatrlmas kolay olur. Memurlarn ykselmeleri daha salam esaslara balanr. Ayn ve benzeri i grenler arasnda K T A P unvan birlii salanr. Sistemin sakncalar unlardr; snflandrma ii uzun zaman alr ve masrafl bir itir. Snflandrmann yeni gereksinme ve deiikliklere uymas gerekir. Bu hemen yaplamayaca iin memurlar arasnda honutsuzluk yaratr. TELEVZYON Atama ve yer deitirmeler gleir. Esneklik azalr. Hizmetler ok iyi incelenmi olabilir, ancak insan unsuruna yeteri kadar nem verilmeyebilir.
NTERNET

NTERNET

2. nite - Memurluk Mesleinin Temel lkeleri ve Memuriyet Gvencesi

23

Liyakat lkesi
Liyakat kelimesi, bir ii veya grevi baaryla yapabilme kabiliyet ve ehliyetini ifade eder. Liyakat, bir ie yetenekli kimselerin getirilmesini zorunlu klar. Liyakat sistemi kamu hizmetlerinde ve kamu kurulularnda grev alacak personele, greve alnmada, ilerleme ve ykselmede, yer deitirmede ve karmalarda tm hizmet ve artlarda, ehliyetin esas tutulmas prensibidir.
Liyakat, memurlua girmeyi, snflar iinde ilerleme ve ykselmeyi ve grevin sona erdirilmesini yetenek esasna dayandrmaktr.

Liyakat Sisteminin Temel lkeleri

Eitlik prensibi gerei, kamu grevlerine girmek her vatandan bir vatandalk hakkdr. Bu adan herkes, siyasi dnce, dini inan, rk, renk ve cinsiyet gibi herhangi bir ayrma tabi olmakszn kamu hizmetine girme hakkna sahiptir. Sistemi kayrma prensibinden ayran en temel ilke budur. Ehliyet prensibi, kamu hizmetine alnmada aslolann ehliyet olmasn yani o i iin ehil bir kimsenin ie alnmasn ifade eder. Yarma prensibine gre, kamu hizmetinde serbest yarma esastr. Kamu grevine eleman alnmas gerektii zaman, isteyen herkesin kamu hizmetine girebilmesine frsat verilmesi maksadyla bu hususla ilgili olarak kamuoyuna duyuru yaplr. Bavuran adaylar arasndan yaplacak yeterlik yarmas sonucu, kamu hizmeti asndan en iyi adaylarn hizmete alnmas imkan salanm olur. Liyakat sistemi memurluu bir kamu grevi olarak kabul ettii iin, btn alma hayatn kamu hizmetine adayan kiilerin, bunun karlnda ihtiya duyduklar hizmet gvenliini de teminat altna almtr. Buna da gvenlik prensibi diyoruz. Bu adan yasalarla belirtilen ar bir kusuru bulunmadka devlet memuru memuriyet haklarndan mahrum klnamaz. Burada ama, kamu hizmetinin yrtlmesini teminat altna almaktr. Liyakat sistemi kamu hizmetlerini yrtmekle grevli kii ve kurululara her trl eylem ve ilemlerinde tarafsz olmalarn emreder. Bu ilkeye de tarafszlk prensibi ad verilmektedir.
Anayasa, m. 70: Her Trk, kamu hizmetlerine girme hakkna sahiptir. Hizmete alnmada, grevin gerektirdii niteliklerden baka hibir ayrm gzetilemez.

Anayasa ve Personel Kanunlarndaki lke ve Uygulamalar

1982 Anayasas, DMK ve 399 sayl KHKde liyakat sistemine ilikin ilkeler yer almaktadr. Her Trk kamu hizmetlerine girme hakkna sahiptir. Hizmete alnmada, grevin gerektirdii niteliklerden baka hi bir ayrm gzetilemez (AY md.70). Grld zere Anayasada grevin gerektirdii niteliklerden baka niteliklerin aranmamas ilkesi yer almaktadr. Bu ilke, eitlik ilkesinin pekitirilmesi ve kamu hizmetlerinin daha iyi yerine getirilmesini amalamaktadr. Bu ilke, ii esas almaktadr. Bir anlamda da ie alnacak kiilerin, grevin gerektirdii nitelikleri tamasn zorunlu hale getirmektedir. Grld zere anayasamz sonuta liyakat ilkesi ve anlayn kabul etmi bulunmaktadr. DMK.md.3e gre kanunun temel ilkelerinden birisi de liyakattr. Anlan yasal hkmde liyakat yle dzenlenmitir: Liyakat, devlet kamu hizmetleri grevlerine girmeyi, snflar iinde ilerleme ve ykselmeyi, grevin sona erdirilmesini liyakat sistemine dayandrmak ve bu sistemin eit imkanlarla uygulanmasnda Devlet memurlarn gvenlie sahip klmaktr. Memurluun bir meslek olarak kabul edilmesi, memurlarn tarafsz olmasn, siyasal partilere girmesinin yasaklanmas gibi, baz koullarn salanmasn gerektirir. Devlet Memurlar Kanunu bu alanda gereken hukuksal dzenlemeleri yapmtr. Hukuksal dzenleme ne kadar iyi olursa olsun, uygulamada sistem yozlatrlmaktadr. Siyasal ve toplumsal yaamdaki karklklar, devlet memurlar zerinde de
DMK, m. 3: Liyakat: Devlet kamu hizmetleri grevlerine girmeyi, snflar iinde ilerleme ve ykselmeyi, grevin sona erdirilmesini liyakat sistemine dayandrmak ve bu sistemin eit imkanlarla uygulanmasnda Devlet memurlarn gvenlie sahip klmaktr.

24

Memur Hukuku

etkisini gstermekte ve siyasal gler, devlet memurluunu liyakat sisteminden uzaklatrarak kayrcla itmektedir. Kamu iktisadi teebbslerinde personel rejimini dzenleyen 399 sayl KHK, kendisine tabi personelin hizmet artlarna, statlerine, hak, ykmllk ve sorumluluklarna ilikin esas ve usullerin belirlenmesinde baz temel ilkeler getirmitir. Bunlar; iin gerektirdii nitelikleri haiz elemanlarn ie alnmas, iin gereine uygun olarak yetitirilmesi, verimlilik ve krllk ilkelerine bal maliyet bilinci ierisinde altrlmas, alt kuruluta greve devamn zendirecek bir zlk haklar sisteminin gerekletirilmesi, yaratcl, giriimcilii, baar ve abasnn maddi ve manevi olarak deerlendirilmesinin tevikidir. Grld zere KHK, bir yandan liyakat ilkesine nem verirken, dier yandan da verimlilik ve krllk gibi piyasa artlarnda geerli olan rasyonel ilkeleri de gz nnde bulundurmaktadr. Bu ilkeler KTlerin ticari ve ekonomik esaslara gre piyasada dier iletmelerle rekabet iinde alma zorunluluunda olmasndan kaynaklanmaktadr.
SIRA SZDE

DNELM S O R U

Yabanc dil bilmeyi gerektirmeyen bir memurluk grevi iin, yabanc dil bilgisinin art koSIRA SZDE ulmas, Anayasann hizmete alnmada grevin gerektirdii niteliklerden baka hibir ayrm gzetilemez hkmne aykrlk oluturur mu?
DNELM

Kayrma Sistemi ve Liyakat Sistemi Arasndaki Farklar

Kayrma sistemi, yamaclk sistemi olarak da adlandrlmaktadr. Bu sistem, S O R siyasal U iktidarla birlikte, kamu grevlilerinin deitirilmesini ifade eder. ktidara gelen parti kamu grevlerine kendi taraftarlarn atar. Bunun gerekesi, iktidara birlikte geDKKAT linir, birlikte iktidar olunur ve yine birlikte iktidardan gidilir anlaydr. Uygulamada bu sistem, memurlua giri ve ilerleyite, hem siyasal kayrmann, hem memuSIRA SZDE riyetlerin bir sava ganimeti gibi yamalanmasnn, hem siyasal dllendirmenin, hem partizan kadrolar oluturmann yolu ve yntemi olmu, bunlarn teorik bazn tekil etmitir (Gran, 1980, s. 85). AMALARIMIZ Liyakat sistemi, siyasal kayrmaclk sisteminin uygulamada olumsuz sonular vermesi yznden ortaya kan bir sistemdir. Kayrma sisteminin ortaya kndan itibaren geen zaman iinde, devletin rol byk lde deimitir. Devletin geK T A P leneksel dzenleyici ilevleri, hem hacim ynnden katlanarak artm, hem de alan itibariyle son derece genilemi, bunun sonucunda devlet yeni ve byk sorumluluklar stlenmitir. Devletin devleri arttka ve karmaklatka, danma TELEVZYON ve koordinasyon ihtiyac da nemli hale gelmitir. Tm bu gelimeler, memurlar yeni ynetim, koordinasyon ve analiz teknikleri kullanmaya mecbur etmektedir. Bu ihtiyalarla ve sorunlarla kar karya kalm ve bunlar zmleme sorumlu N T E Ralm N E T devlet, liyakat sistemi zerine kurulmu devlet memurluu luunu zerine modelini gerekletirmek zorunda kalmtr.

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

NTERNET

Kariyer lkesi
Kariyer Kavram ve zellikleri
Kariyer: Bir insann alabilecei yllar boyunca, herhangi bir i alannda adm adm ve srekli olarak ilerlemesi, deneyim ve yetenek kazanmas.

Kariyer, bir insann alabilecei yllar boyunca, herhangi bir i alannda adm adm ve srekli olarak ilerlemesi, deneyim ve yetenek kazanmasdr. Dier bir deyile, kariyer, kamu personelinin haklarn, gvencelerini, ykmllklerini, gvenliklerini ve tm hizmet koullarn nesnel kurallarla belirten statlere gre alarak ve yetierek, idari hiyeraride ykselerek kamu grevlerini yrtmesidir. Bu sistemde personelin belli bir i kolunda uzmanlamas gz nnde tutulur. Bir i

2. nite - Memurluk Mesleinin Temel lkeleri ve Memuriyet Gvencesi

25

kolunda personelin ilerlemesi ve baar kazanmas temeldir. Birbirine bal i veya hizmetler topluluu esas alnmaktadr. Personelin durumu statlerle, yasalarla belirtilir. Uzmanlamay salamak iin hizmet ncesi ve hizmet ii eitime, kdeme ve alma sresine nem verilir. Yeterlik ilkesinin gz nnde tutulmas, sistemin gelimesi iin arttr. Devaml ilerleme ve ykselmeye paralel bir cret sistemi uygulanr. Alman Memur Hukukunda; kamu hizmetinin niteliine gre (basit hizmetler, orta dzeydeki hizmetler, yksek hizmetler gibi) kariyeri belirleyen koullar ngrlmtr.

DMKda Dzenlenen Kariyer lkesi

Devlet memurlarna, yaptklar hizmetler iin lzumlu bilgilere ve yetime artlarna uygun ekilde snflar iinde en yksek derecelere kadar ilerleme imkan salanr (DMK md.3/B). Kariyer sistemi, memurlarn idare karsnda her eyden nce bir stat ile dzenlenen objektif hukuk kurallarna bal kalmasn gerektirmitir. Memurlarn hak ve ykmllklerinin statlerle dzenlenmesi memura garanti salar. Kariyer sistemi, hizmet sresine ve liyakata yer verir. Kdeme yer verilmesi, ayn zamanda hiyerari iinde memura ilerleme imkann da salayaca iin psikolojik ynden g kazandrr. Kariyer sistemi ayn zamanda snflar ierisinde dereceler ve kademeler ve hiyerari ban zorunlu klar.
DMK, m. 3/B: Kariyer: Devlet memurlarna, yaptklar hizmetler iin lzumlu bilgilere ve yetime artlarna uygun ekilde snflar iinde en yksek derecelere kadar ilerleme imkan salamaktr

Dier lkeler
Tarafszlk (yanszlk) ilkesi, hizmet ii eitim ilkesi, adil ve yeterli cret ilkesi gibi ilkelerden de sz edilebilir. Bu ilkeler kitabnzn bundan sonraki nitelerinde ayrntl olarak akland iin, burada zerinde durmaya gerek grmedik.

MEMURYET GVENCES
Memura ynelebilecek tehditlerin gelebilecei evreleri dikkate alarak memur gvencelerini iki grupta toplamak mmkndr. Bunlardan biri, memuru devlete kar koruyan gvenceler, dieri memuru idare edilenlere kar koruyan gvencelerdir. Memurun, vatandalara kar korunmas nemli bir sorun yaratmaz. Bilindii gibi korunma daha ok g sahiplerine kar olur. Memuru devlete kar koruyan gvencelerin bir ksm yasama, bir ksm yrtme dier bir ksm da yarg ile ilgilidir. Bilindii gibi memur yrtmenin bir parasn tekil eder ve onun iinde yer alr. Memurun yasama ve yarg ile olan ilikisi de dolayl bir ilikidir. Memur gvenceleri dzenlenirken bu zellikler gz nnde tutulmu ve memuru yrtmeye kar koruyan gvenceler ayrntl bir biimde, yasama ve yarg ile ilgili olanlar ise konunun gerektirdii lde ve snrl bir ekilde dzenlenmitir.

Yasama Organna Kar Memuriyet Gvencesi

Yasama organnn gz nnde tutaca memur gvenliini ilgilendiren ilkeler Anayasann eitli maddelerinde yer almtr. rnein, hizmete alnmada devin gerektirdii niteliklerden baka hibir ayrm gzetilmemesi, devlet memurluunun srekli ve kanuni bir statye sahip olmas, devlet memurlar hakknda yaplacak disiplin kovuturmalarnda isnat olunan hususun ilgiliye aka ve yazl olarak bildirilmesi, ilgilinin yazl savunmasnn istenmesi ve savunma iin belli bir sre tannmas, disiplin kararlarnn yarg yerlerinin denetimi dnda braklamamas gibi hkmler yer almtr. Bunlar memur gvenliini yakndan ilgilendiren ve yasama organnn memur hukukunu dzenlerken gz nnde bulundurmas gereken, yasama organna bu konuda yn veren ilkelerdir.

26

Memur Hukuku

Yarg Organna Kar Memuriyet Gvencesi

Yarg, her eyden nce memur gvenliinin vazgeilmez bir unsuru ve yasalarla salanan memur gvencelerinin gerekletirilmesinin en etkin aracdr. Yrtme ile yarg arasndaki ilikinin dzenlenmesinde iki nokta dikkati ekmektedir. Birincisi, idarenin her trl eylem ve ilemlerine kar yarg yolunun ak olmas, dieri ise yarg yetkisinin kullanlmasnda hibir merciinin mahkemelere karamayaca, tavsiye ve telkinde bulunamayaca hususudur. Yrtme, yarg kararlarna uymak zorunda olup, mahkeme kararn hibir surette deitiremez ve yerine getirilmesini de geciktiremez. Kamu hizmetlerinin aksamadan yrtlebilmesi iin memurlarn yarglanmalar iki adan zel bir dzenlemeye tabi tutulmutur. Bunlardan biri, memurlarn grevleri ile ilgili veya grev srasnda iledikleri baz sulardan dolay idarece yrtlen zel bir kovuturma usulnn getirilmi olmas dieri ise, yine hizmet gereinin bir sonucu olarak baz memurlar iin mahkemelerin grev ve yetkileri ynnden zel hkmlerin konulmu olmasdr. Hizmetin daha iyi ilemesini salamak amac gden bu ilemler, memura grevinde zel bir gvenlik salar.

Yrtme Organna Kar Memuriyet Gvencesi

Hkmetle idare birlikte yrtme gcn oluturur; bylece yrtme gcnn bir parasn tekil eden memur iki ynl bir iliki iindedir. Memur bir yandan hiyerarik amirlerinin emir ve gzetimi altnda alr ve ou zaman kendi dnda alnan bir takm kararlar uygulamak durumundadr; te yandan, memur politika kararlarnn alnmasna eitli ekillerde ve derecelerde katkda bulunur. Bu zellii nedeniyle memur, hem en yakn hiyerarik amirinin hem de hkmetin etki alan iinde bulunur.

DMK, m. 15: Devlet memurlar, kamu grevleri hakknda basna, haber ajanslarna veya radyo ve televizyon kurumlarna bilgi veya deme veremezler. Bu konuda gerekli bilgi ancak bakann yetkili klaca grevli; illerde valiler veya yetkili klaca grevli tarafndan verilebilir. Askeri hizmet ile ilgili bilgiler zel kanunlarn yetkili kld personel dnda hi kimse tarafndan aklanamaz.

Medya Karsnda Memuriyet Gvencesi

Memurlar basn ve yayn organlarna kar da gvence altna alnmaldr. Memurlarn basn ve yayn organlarna deme vermeleri kural olarak yasaklanmtr. Devlet memurlar, kamu grevleri hakknda basna, haber ajanslarna veya radyo ve televizyon kurumlarna bilgi veya deme veremezler. Bu konuda gerekli bilgi ancak bakann yetkili klaca grevli; illerde valiler veya yetkili klaca grevli tarafndan verilebilir. Askeri hizmet ile ilgili bilgiler zel kanunlarn yetkili kld personel dnda hi bir kimse tarafndan aklanamaz (DMK md.15). DMKnun yukarda aklanan 15. maddesinin, memurlar medyadan gelebilecek basklara SIRA SZDE kar bir taraftan gvence altna alrken, dier taraftan da memurlara bir yasak ve kstlama getirdiini syleyebilir miyiz?
DNELM

SIRA SZDE

DNELM S O R U

Amire Kar Memuriyet Gvencesi: Hukuka Aykr Emir

Memur hiyerariye S O R U tabi olduu, bu itibarla hizmet tekilat ve mertebeler silsilesi iinde kaynam bulunduu iin, grevini kiisel arzularna, dncelerine gre deil, kanunlara, tzklere, ynetmeliklere ve stnn emir ve talimatna gre yeDKKAT rine getirecektir. Merkez memurlar iin bu grev merkezden ynetim sisteminin hukuki esasn ve mekanizmasn salayan hiyerarinin doal bir sonucu olduu SZDE gibi, btnSIRA kamu hizmetleri tekilat iinde mevcut geni anlamdaki hiyerarinin de bir sonucudur. Devlet memuru, amirinden ald emri, Anayasa, kanun, tzk ve ynetmelik hkmlerine aykr grrse, yerine getirmez ve aykrl o emri veAMALARIMIZ

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

K T A P

TELEVZYON

TELEVZYON

2. nite - Memurluk Mesleinin Temel lkeleri ve Memuriyet Gvencesi

27
DMK, m. 11: Devlet memurlar kanun, tzk ve ynetmeliklerde belirtilen esaslara uymakla ve amirler tarafndan verilen grevleri yerine getirmekle ykml ve grevlerinin iyi ve doru yrtlmesinden amirlerine kar sorumludurlar. Devlet memuru amirinden ald emri, Anayasa, kanun, tzk ve ynetmelik hkmlerine aykr grrse, yerine getirmez ve bu aykrl o emri verene bildirir. Amir emrinde srar eder ve bu emrini yaz ile yenilerse, memur bu emri yapmaa mecburdur. Ancak emrin yerine getirilmesinden doacak sorumluluk emri verene aittir. Konusu su tekil eden emir, hibir suretle yerine getirilmez; yerine getiren kimse sorumluluktan kurtulamaz. Acele hallerde kamu dzeninin ve kamu gvenliinin korunmas iin kanunla gsterilen istisnalar sakldr.

rene bildirir. Amir emrinde srar eder ve bu emrini yaz ile yenilerse, memur bu emri yapmaya mecburdur. Ancak, emrin yerine getirilmesinden doacak sorumluluk emri verene aittir. Konusu su oluturan emir, hibir suretle yerine getirilmez; yerine getiren kimse sorumluluktan kurtulamaz. Hiyerari yetkisinin snrlanmas ile ilgili olarak kanunsuz emirden sz edilmesi gerekir. AY md 137 ve DMK md.11de bu konuda hkmler bulunmaktadr. (PVSK, TSKda mutlak itaate yer verilmitir). AY md.137de sz konusu olan herhangi bir grevliye st tarafndan verilmi olan emirdir. Genel emir, ynerge vb. ilemler ise zaten yazl olacandan onlara kar herhangi bir itirazdan sonra stn srar, yeniden ve yazl olarak yaplmas gereken bir ilem eklinde ortaya kmaz. stn emri deitirmemi olmas ya da ynergeye uygun davranlmasn ihtar etmesi emrin yaz ile yenilenmesi anlamn tar. Konusu su tekil eden emrin yerine getirilmemesi ise ceza hukuku ve anayasann temel ilkelerinden olan cezalarn ahsiliinden kaynaklanan bir kuraldr (AY md.38). Aksi bir durumda, yalnzca, konusu su oluturan emri yerine getiren deil, o emri veren de ayr ayr ve kiisel olarak sorumlu tutulacaktr. rnein, yarg kararn yerine getirmeme o kamu grevlisinin cezai (grevi ihmal) ve hukuki sorumluluunu (kiisel kusur) gerektirir. Byle bir durumda, idarenin de sorumluluu yoluna gidilebilir (AY md.129/5). ster stlerinin i dzene ilikin ilem ve nlemleri, ister genel ya da znel nitelikli emirleri, isterse bu alandaki yasal dzenlemelerin Anayasaya ve genel olarak hukuka aykrlklar sz konusu olsun, astn bunlara kar iptalleri iin yarg yoluna bavurmas mmkn deildir. nk ileride grlecei zere iptal davas aabilmek iin menfaat ilikisi denilen bir kriter bulunmaktadr ve menfaatin mutlaka kiisel olmas gerektiinden ast-st ilikisi iinde bulunanlarn kendi zlk ileri (yani maa, grev unvan, ve baz hallerde grev yeri ile ilgili durumlara ilikin ve kazanlm hak olarak kabul edilen konular) dnda hizmete ilikin karar ve ilemlerle emirlerin iptali iin yarg yoluna bavurma haklar yoktur. stn, bir iin yaplma biimi ve yntemi konusundaki davran hizmetin gerekleri ve bal olduu kurallara uygun olmasa bile, son sz hizmetten birinci derecede sorumlu olan ste ait olduundan, astn grevi sadece st usulne uygun olarak uyarabilmek, grlerini stne bildirebilmektir. Hiyerarinin zellikle grevlinin davran zgrln ortadan kaldrarak onu bir otomat durumuna soktuu, kanun ile grevlinin arasna girdii ve yararlananlarn grevliden yasalara uygun davranmasn isteme olasln snrladn, grevlinin de alm olduu emri bir mazeret olarak kullanarak, ou kez konuyu saptrd konular en ok eletiri alan noktalardandr. Uygulamada hiyerari, ileri yavalatan ve krtasiyecilik arac olarak kullanlan, bu ynyle hizmeti aksatan bir yntem olarak grlebilmektedir. Ayrca, sorumlularn saysnn artmas, sorumluluu anonimletirmekte ve ne st ne de ast kademe ilkesine uymayp istedii grevli ile dorudan iliki kurduundan disiplin bozucu bir uygulamaya dnebilmektedir.

28

Memur Hukuku

zet
A M A

Memurluk mesleinin temel ilkelerini aklamak

A M A

Memurluk mesleinin temel ilkeleri; snflandrma, liyakat ve kariyer ilkesidir. Snflandrma, Devlet memurlarn grevlerinin gerektirdii niteliklere ve mesleklere gre snflara ayrmak anlamna gelir. Devlet Memurlar Kanununda rtbe snflandrmas esas benimsenmi ve btn devlet memurlar (genel idare hizmetleri, teknik hizmetler, salk hizmetleri gibi) on snf iinde toplanmtr. Liyakat, memurlua girmeyi, snflar iinde ilerleme ve ykselmeyi ve grevin sona erdirilmesini yetenek esasna dayandrmaktr. Liyakat sisteminin temel ilkeleri arasnda eitlik, ehliyet, yarma, tarafszlk ve gvenlik prensipleri bulunur. Kariyer, bir insann alabilecei yllar boyunca, herhangi bir i alannda adm adm ve srekli olarak ilerlemesi, deneyim ve yetenek kazanmasdr. Kariyer sisteminde ama, kamu personelinin belli bir i kolunda uzmanlamasn salamaktr. Uzmanlamay salamak iin hizmet ncesi ve hizmet ii eitime, kdeme ve alma sresine nem verilir.

Memurlarn grevlerini tam olarak yerine getirebilmeleri iin ngrlm gvenceleri sralayabilmek. Memurun kamu grevini hakkyla yerine getirmesine engel olabilecek olas tehditlere kar baz gvenceler ngrlmtr. Bu gvencelerin bir ksm memuru devlete kar korurken, bir ksm da idare edilenlere kar korumaktadr. Memuru devlete kar koruyan gvencelerin bir ksm yasama, bir ksm yrtme dier bir ksm da yarg ile ilgilidir. Yasama organnn gz nnde tutaca memur gvenliini ilgilendiren ilkeler Anayasann eitli maddelerinde yer almtr. Kamu hizmetlerinin aksamadan yrtlebilmesi iin memurlarn yarglanmalar zel bir dzenlemeye tabi tutulmutur. Baz memurlar iin de mahkemelerin grev ve yetkileri ynnden zel hkmler getirilmitir. Memur, hiyerarik amirlerinin emir ve gzetimi altnda alrken ou zaman kendi dnda alnan bir takm kararlar uygulamak durumunda kalr. Buna karlk, memur, politika kararlarnn alnmasna eitli ekillerde ve derecelerde katkda bulunur. Memurlarn basn ve yayn organlarna deme vermeleri kural olarak yasaklanmtr. Devlet memuru, amirinden ald emri, Anayasa, kanun, tzk ve ynetmelik hkmlerine aykr grrse, yerine getirmez ve aykrl o emri verene bildirir. Amir emrinde srar eder ve bu emrini yaz ile yenilerse, memur bu emri yapmaya mecburdur. Ancak, emrin yerine getirilmesinden doacak sorumluluk emri verene aittir. Konusu su oluturan emir, hibir suretle yerine getirilmez.

2. nite - Memurluk Mesleinin Temel lkeleri ve Memuriyet Gvencesi

29

Kendimizi Snayalm
1. Memurun esas alnd snflandrma biimine ne ad verilir? a. Rtbe snflandrmas b. Kadro snflandrmas c. Hiyerarik snflandrma d. Teknik snflandrma e. Karma snflandrma 2. Aadakilerden hangisi Devlet Memurlar Kanununda ngrlen memur snflar iinde yer almaz? a. Avukatlk hizmetleri snf b. Din hizmetleri snf c. Emniyet hizmetleri snf d. Yardmc hizmetler snf e. Ziraat ileri snf 3. Devlet Memurlar Kanununda ngrlm memur snflarndan hibirine sokulmas mmkn olmayan memurlarn aadaki snflardan hangisine girdii kabul edilir? a. Teknik hizmetler snf b. Yardmc hizmetler snf c. Genel idare hizmetleri snf d. Eitim ve retim hizmetleri snf e. Mlki idare amirlii hizmetleri snf 4. Valiler ve kaymakamlar aadaki memur snflarndan hangisinin kapsamna girer? a. Teknik hizmetler snf b. Yardmc hizmetler snf c. Genel idare hizmetleri snf d. Eitim ve retim hizmetleri snf e. Mlki idare amirlii hizmetleri snf 5. Kamu hizmetlerinde ve kamu kurulularnda grev alacak personele, greve alnmada, ilerleme ve ykselmede, yer deitirmede ve karmalarda tm hizmet ve artlarda, ehliyetin esas tutulmasn ngren ilke aadakilerden hangisidir? a. Snflandrma ilkesi b. Liyakat ilkesi c. Kariyer ilkesi d. Eitlik ilkesi e. Kadro ilkesi 6. Devlet memurlarna, yaptklar hizmetler iin lzumlu bilgilere ve yetime artlarna uygun ekilde snflar iinde en yksek derecelere kadar ilerleme imkan salanr. Devlet Memurlar Kanununda yer alan bu hkm ile aadaki ilkelerden hangisine gnderme yaplmtr? a. Snflandrma ilkesi b. Liyakat ilkesi c. Kadro ilkesi d. Kariyer ilkesi e. Eitlik ilkesi 7. Yasama organna kar memuriyet gvencesini korumaya ynelik hkmler esas olarak aadaki dzenlemelerden hangisinde yer almaktadr? a. Anayasa b. Devlet Memurlar Kanunu c. Trk Ceza Kanunu d. dari Yarglama Usul Kanunu e. Medeni Kanun 8. Memurlarn grevleri ile ilgili veya grev srasnda iledikleri baz sulardan dolay idarece yrtlen zel bir kovuturma usulnn getirilmi olmas aadaki organlardan hangisine kar memuriyet gvencesinin korunmasyla ilgili olabilir? a. Yasama b. Yrtme c. dare d. Yarg e. Sivil toplum rgtleri 9. llerde, devlete ait kamu grevleri hakknda basna, haber ajanslarna veya radyo ve televizyon kurumlarna bilgi veya deme verme yetkisi aadaki organlardan hangisine aittir? a. Emniyet mdr b. Vali c. Belediye bakan d. ube mdrleri e. Defterdar 10. Bir memur, stnden konusu su olan bir emir aldnda ne ekilde hareket etmelidir? a. Emrin yazl olarak tekrarlanmasn istemeli ve emrin gereini yapmaldr b. Emre kaytsz artsz itaat etmelidir c. Emri bir st makama duyurmal, onun onay halinde emri yerine getirmelidir d. Grevinden istifa etmelidir e. Konusu su olan emirler hibir ekilde yerine getirilmemelidir

30

Memur Hukuku

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. a Yanl yant verdiyseniz, Memurlarn Snflandrlmas lkesi balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Memurlarn Snflandrlmas lkesi balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, DMKda ngrlen Snflar balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Mlki dare Amirlii Hizmetleri Snf balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Liyakat lkesi balkl blm tekrar okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, DMKda Dzenlenen Kariyer lkesi balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Yasama Organna Kar Memuriyet Gvencesi balkl blm tekrar okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Yarg Organna Kar Memuriyet Gvencesi balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Medya Karsnda Memuriyet Gvencesi balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Amire Kar Memuriyet Gvencesi: Hukuka Aykr Emir balkl blm yeniden okuyunuz.

Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1 Rtbe snflandrmasnda memurun kendisi esas alnmakta, kadro snflandrmasnda ise grev esas alnmaktadr. Sra Sizde 2 Prof. Gndaya gre, 657 sayl Kanunun yardmc hizmetler snfn tanmlayan hkmne bakldnda, bu snfa dahil edilenlerin grevleri, gerek 657 sayl Kanunda ve gerekse Anayasada belirlenen memurlarn grevlerinden tamamen farkldr. yle ki; memurlar tarafndan grlecek grevler, kamu gc kullanlmak suretiyle yerine getirilecek grevler olduu halde, yardmc hizmetler snfnda bulunanlarn grevleri, yerine getirilmeleri iin kamu gcnn kullanlmasn gerektirmeyen grev ve etkinliklerdir. Sra Sizde 3 lke olarak her memurun kendi snfnda altrlmas gerekir. Ancak geilecek snfn niteliklerine sahip olmak kouluyla, eit dereceler arasndan veya derece ykselmesi yoluyla bir snftan dierine gemek mmkndr. Sra Sizde 4 Memurluk grevlerinin byk bir ksm yabanc dil bilmeyi gerektirmez. Yabanc dil bilgisine ihtiya olmad halde, hizmete alnmada belli dzeyde yabanc dil bilgisinin aranmas, kanaatimizce, Anayasann sz edilen hkmne aykrdr. Sra Sizde 5 Elbette. Sz konusu hkm, ayn zamanda memurlarn basna bilgi ve deme vermelerini yasaklamaktadr.

2. e

3. c 4. e

5. b 6. d

7. a

8. d

9. b

10. e

Bavurabileceimiz Kaynaklar
Gran, S. (1980). Memur Hukukunda Kayrma ve Liyakat Sistemleri, stanbul.

3
Amalarmz

MEMUR HUKUKU

Bu niteyi tamamladktan sonra; Memuriyete giri iin ngrlm anayasal ilkeleri ve memuriyete giri koullarn sralayabilecek, Memurlua alnma ve yetitirilme usullerini aklayabilecek, Memur hukukunda balca atama trlerini tanmlayabileceksiniz.

Anahtar Kavramlar
Memuriyete giri Gvenlik soruturmas Aday memur Asli memur stisnai memur Atama Temel eitim Hazrlayc eitim Staj

indekiler

Memur Hukuku

Memuriyete Giri ve Atama lemleri

MEMURYETE GRTE UYGULANAN ANAYASAL LKELER MEMURYETE GR KOULLARI MEMURLUA ALINMA USULLER: SINAV YNTEM GVENLK SORUTURMASI VE ARV ARATIRMASI SORUNU ADAY MEMURYET MEMURLUA ATAMA

Memuriyete Giri ve Atama lemleri

MEMURYETE GRTE UYGULANAN ANAYASAL LKELER
Memurlua girite temel ilke uygulanr. Bunlar serbestlik ilkesi, eitlik ilkesi ve grevin gerektirdii niteliklerden baka niteliklerin aranmamas ilkesidir. Bu ilkeler Anayasann 70. maddesinde aka belirtilmitir: Her Trk, kamu hizmetlerine girme hakkna sahiptir. Hizmete alnmada, devin gerektirdii niteliklerden baka hibir ayrm gzetilemez. Demokratik toplumun zelliklerinden birisi de, devlet memurluunun geni bir vatanda kitlesine ak bulundurulmasdr.

Serbestlik lkesi
Memur olma, kiinin isteine baldr. Serbestlik ilkesi gerei hi kimse, istei dnda memur yaplamaz; memur olmaya zorlanamaz.

Eitlik lkesi
Hukukun genel ilkelerinden olan ve anayasal gvence altnda bulunan bu ilke gereince, ayn hukuki durumda olanlara ayn hukuki muamele yaplr. Kanunda saylm bulunan genel ve zel koullar eitlik ilkesinin ihlali anlamna gelmemektedir. Bunlar hizmetin iyi bir biimde yrtlmesi iin konulmu bulunan yetenek koullardr. Ancak, zel artlar konulurken, bu artlarn gerekten hizmetin ve iin icab olmasna dikkat edilmelidir. Aksi halde kamu hizmetine giriin temel esaslarndan olan eitlik ve genellik ilkeleri ihlal edilmi olur.

Serbestlik ilkesi: Hi kimsenin istei dnda memur olmaya zorlanamamas; memur olmann kiinin isteine bal olmas Eitlik ilkesi: Memurlua girite, bireyler arasnda grevin gerektirdii niteliklerin dnda bir ayrm yaplmayarak ayn hukuki durumda olanlara ayn hukuki muamelenin yaplmas

Grevin Gerektirdii Niteliklerden Baka Nitelik Aranmamas lkesi

Memuriyete girite ancak ve sadece grevin gerektirdii nitelikler aranmaldr. Grevin gerektirdii niteliklerin neler olaca kadro ile belirlenir. Burada unu belirtelim ki, bu kadrolarn serbest braklmas, braklmamas ya da deitirilmesi gibi yetkilerin Bakanlar Kuruluna braklmasna dair dzenleme Anayasa md.7 ve 128e aykrdr.

34

Memur Hukuku

MEMURYETE GR KOULLARI
Bat Hukukunda memuriyete giri siyasal kamu haklarndan olup, katlma haklar ierisinde yer alr. slam Hukukunda ise, kamu hizmetlerine girme hususu, ferdin devlete kar ileri srebilecei bir hak deil, daha ok bir hizmete hazr olma hususundaki arz ifade etmektedir. Memuriyete giri, Anayasa md.70/2de yer alan kamu hizmetlerine girme hakknn bir alt trn oluturur. Yalnzca aday ve asli memurlar deil, istisnai memurlua da memur olabilmenin genel artlarn tayanlar atanabilirler. Bu koullarn kayb halinde aksi belirtilmedii srece, koullarda eksiklik nedeni ile yetki ve usulde paralellik ilkesine gre atamay yapan makamca memuriyete son verilir.

Genel Koullar
Vatandalk
Bir ferdi belirli bir devlete balayan ba olan vatandalk siyasi bir kamu hakk olup (AY md.66), kamu hizmetine girme hakknn sadece Trklere ait olduu (AY md.70/1) vurgulanmtr. Vatandalk hakk, siyasal kamu haklarndan birisi olduu iin snrlanmas ancak kanunla olur. Bu konuda Avrupa Birliinde kamu grevine giri koullar bakmndan vatandalk konusunda uluslararas kurululara giriteki genel artlar aranr. Avrupa Birlii memurlar Avrupa Birlii yesi vatandalar arasndan seilir. Avrupa Adalet Divan itihatlarna gre eitli adaylar arasnda genel dzeyleri itibaryla denklik bulunmas halinde idare, ulusal vatandala gre bir tercih yapmaktadr. Bu tercihte de corafi dengeyi koruyabilir. Bir baka deyile eitlii bozan iki istisna vardr. Birincisi, corafi dengeyi korumak olup bu ancak ayn durumda ve niteliklere sahip olanlar bakmndan geerli olabilir. kinci istisna ise st dzey grevlere atanmada (A1, A2, A3 gibi) da ulusal vatandalk byk nem tar. Avrupa vatandal gerek vatandalk deildir; ancak kimi haklardan yararlanmay salamaktadr. Serbest dolam, i kurma imkanlarndan yararlanma gibi. Divan (yeni adyla Mahkeme) kamu gc ve kamu hizmeti ayrmna gre belli meslekleri sadece ilgili lkenin vatandalarnn yapabileceini kabul etmitir. lke menfaatleri asndan karar almay gerektirecek davranlar kamu gcnn kullanlmas ile ilgilidir. rnein, okul mdrl gibi. Bu tr greve ilikin gerekli hassasiyeti gsterebilme balamnda, daha ziyade o lkenin vatandalarna bylesi vazifelerin hasredilmesi ve ayrma gidilmesi Avrupa nsan Haklar Szlemesine aykr deildir. Her somut olayn zelliine gre bir deerlendirme yaplmaldr. Bu yaplrken ilgili lkelere tannan takdir yetkisi ktye kullanlmamaldr. Bu nedenle sadece bedeni hizmet yapanlar veya yapmayanlar ayrm yetersizdir. DMK md.48de de, memur olabilmek iin Trk vatanda olmadan sz edilmitir. Dolaysyla vatanszlar ya da yabanclar devlet memuru olamazlar. Kamu hizmetlerinin vatandalara grdrlmesi yaygn bir uygulama olup, bu yaklam vatandan hizmete ve lkeye daha fazla bal olaca varsaym veya vatandalar yabanclarn rekabetinden koruma gibi gerekelere dayandrlabilir. Trk vatandalnn kazanlma biimi nemli deildir. Kazanlm olan vatandalk, herhangi bir ekilde kaybedildii takdirde genel koul yitirileceinden memuriyete idarece son verilecektir. Bu ilemi yapma konusunda ilgili idare bakmndan bal yetki sz konusudur. Trk vatandaln kaybettirme ve karma kararlar ahsidir. lgilinin e ve ocuklarna sirayet etmez (Vatandalk Kanunu md.34/1). Oysa vatandaln iptali karar ilgili kiiye bal olarak Trk vatanda olmu e ve ocuklar hakknda da hkm ifade eder (Vatandalk Kanunu md.33/1).

Anayasa, memur olma hakkn sadece T.C vatandalarna tanmtr. Bal Yetki: Kanunun belli bir durumda belli bir karar almay idareye emretmesi; idarenin yetkiyi kullanp kullanmamak konusunda takdir hakknn olmamas Bakanlar Kurulu kararyla vatandala son verme ilemine kar Dantayda dava alabilir (Vatandalk Kanunu md.40; Dantay Kanunu md.24/1-a). Trk vatandalndan karlanlar yeniden Trk vatandaln kazanamayacaklar iin (Vatandalk Kanunu md.35/4) daha sonra Devlet memuriyetine girmeleri de mmkn deildir. ifte vatandalk memuriyete engel deildir.

3. nite - Memuriyete Giri ve Atama lemleri

35

Yabanc devlet vatandalna gemek iin bavurma devlete sadakat ykmllnn ihlali deildir. ifte vatandalk da memuriyete engel deildir.

Mahkumiyet
Devlet Memurlar Kanunu md.48 A/-5de cezann tr, miktar ve suun trne gre l l esas alnmtr.

Taksirli Sulardan Mahkumiyet

Taksir, dikkat ve zen ykmllne aykrlk dolaysyla, bir davrann suun kanun tanmnda belirtilen neticesi ngrlmeyerek gerekletirilmesidir (YTCK m. 22/2). Bu anlamda taksirle ilenen sular 2670 s. Kanundan sonra memuriyete engel saylmamtr. Sresi ne olursa olsun ilenen taksirli bir sutan dolay sz konusu olan mahkumiyet memuriyete engel olmayacaktr; yani st bir snr sz konusu deildir. Ancak, burada suun memur olmadan nce ya da sonra ilenmi olmas pratik bakmndan farkl hukuki sonulara sebebiyet verebilir. Memur olmadan nce byle bir su ilenmi ise bu memuriyete engel olmamakla birlikte, eer memur olunduktan sonra ilenecek olur ve hapis cezas alnrsa koullarda eksiklik nedeni ile deil de, devamszlk nedeni ile memuriyete son verilmesi durumu gndeme gelebilir. Bu ise hakkaniyet ynyle adil olmayan sonular dourabilir. Memuriyete girmeden nce ilenen taksirli sutan dolay mahkumiyetin memuriyete girie engel olmadn ifade ettik. Ancak ayn sonuca memurun grev esnasnda byle bir sutan mahkum olmas halinde ulalabilir mi? Bir baka deyile, zrsz olarak bir ylda toplam 20 gn greve devam etmeme halinde ekilmi saylmaya ilikin hkmler burada uygulanabilir mi? Yoksa taksirli sutan mahkumiyet, zr kavram ierisinde deerlendirilebilir mi? Belirtelim ki, Devlet Memurlar Kanunu md.141de tutuklananlar bakmndan ak hkm bulunmakta ve bu nedenle ortaya kan devamszlk, zr ya da mazeret kavram ierisinde deerlendirilebilmektedir. Her ne kadar memur koullar varsa aylksz izin, rapor gibi yntemleri kullanma yoluna ya da tecil veya artla salverilme ya da paraya evirme gibi uygulamalardan yararlanma imkanlarndan faydalanma yollarn aratrabilirse de bu sonuncular mahkemenin takdirine baldr. Dier taraftan, idari yarg bakmndan da idarenin bu nedenle ekilmi saylma ilemine kar alan iptal davasnda yrtmeyi durdurma talebinde bulunulmas da pratik bakmdan baz sorunlara sebebiyet verecektir. nk, yrtmeyi durdurma karar verilse bile kii fiilen memuriyete devam edemeyecektir. Bu nedenle greve iade konusunda ak bir dzenleme yaplmasnda fayda bulunmaktadr. Mesela, tutuklananlar hakknda ya da askere gidenlerin greve iadesi konusunda zel bir dzenleme bulunmaktadr.
Taksir: Dikkat ve zen ykmllne aykrlk dolaysyla, bir davrann suun kanun tanmnda belirtilen neticesi ngrlmeyerek gerekletirilmesidir. Taksirli bir sutan dolay mahkum olmak, memuriyete girie engel deildir.

DMK, m. 141/1: Grevden uzaklatrlan ve grevi ile ilgili olsun veya olmasn herhangi bir sutan tutuklanan veya gzaltna alnan memurlara bu sre iinde aylklarnn te ikisi denir. Bu gibiler bu Kanunun ngrd sosyal hak ve yardmlardan faydalanmaya devam ederler.

Hapis
657 s. DMK md.48/A-5de mahkumiyet konusu ylece dzenlenmitir. 5. (Deiik: 5728-23.1.2008/m.317) Trk Ceza Kanununun 53 nc maddesinde belirtilen sreler gemi olsa bile; kasten ilenen bir sutan dolay bir yl veya daha fazla sreyle hapis cezasna ya da affa uram olsa bile devletin gvenliine kar sular, Anayasal dzene ve bu dzenin ileyiine kar sular, (...)1 zimmet, irtikap, rvet, hrszlk, dolandrclk, sahtecilik, gveni ktye kullanma, hileli iflas, ihaleye fesat kartrma, edimin ifasna fesat kartrma, sutan kaynaklanan malvarl deerlerini aklama veya kaaklk sularndan mahkum olmamak. Bu cezalarn kesinlemesi gerekir.
Devlet Memurlar Kanununa gre, kasten ilenen sulardan bir yldan fazla hapis cezasna mahkum olanlarn memuriyetine son verilir.

36

Memur Hukuku

Alman Memur Hukukunda da mahkumiyetin alt snr 1 yldr. Ancak, belirli baz sular iin (d gvenlik, demokratik hukuk devletine kar ilenen sular gibi) bu sre 6 aydr (48 BBG). Cezalarn itima konusunda Dantay, itima konusunu oluturan cezalara gre niteleme yaplmas gerektiini vurgulamaktadr. Buna gre, Devlet Memurlar Kanunu ile ngrlen cezalarn infaz srelerinin deil, suun ve eylemin arlnn n planda tutulmas gerektiine karar vermitir. Mahkumiyet koulu sebebi ile memuriyete son verilmesinde memurun fail ya da erik olmasnn ya da ilenen suun sadece memurlarca ilenebilen sulardan (mahsus sular) olmasnn bir nemi yoktur. Bir sutan mahkum olan memurun idarece memuriyetine son verilmesi ayn zamanda onun hakknda disiplin soruturmas yaplmasn engellemez. Memnu haklarn iadesi kurumu yeni TCK ile kaldrlmtr. Yeni kanunla hak yoksunluu cezann infaz edildii sre ile snrldr. nfaz sona erdikten sonra yitirilen haklar (bunlar arasnda kamu grevine girme de var) tekrar elde edilebilir (TCK md. 53). Hkmn aklanmasnn geri braklmasnn memuriyeti sona erdirmeyecei kansndayz. Yeri gelmiken belirtelim ki, idare kamu kurumlarnda belli bir sayda mahkum altrma ykmllndedir (Bkz. Sakatlarn ve Eski Hkmllerin altrlmalar Hakknda Ynetmelik, RG.,T.21.1.1972, S.14079, md.27).
SIRA SZDE

Hapis cezasnn sona erdirmesi prosedrn balatabilmesi iin verilme an SIRA memuriyeti SZDE m, yoksa bu cezalarn kesinleme an m esas alnmaldr ?

DNELM S O R U
DMK, m. 40: Genel olarak K Ktamamlayanlar AT 18 D yan Devlet memuru olabilirler.

Ya

DNELM

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

NTERNET

Devlet Memurlar Kanununda genel kural onsekiz yan tamamlamadr (DMK O R U veya sanat okulunu bitirenler, en az onbe yan doldurmu md.40). Bir S meslek olmak ve Medeni Kanun hkmlerine gre, kazai rt karar alnmak art ile devlet memuru Dolabilirler (DMK md.40/2). Sz konusu onbe ya bitirme istisnas KKAT daha ok ebe, bahvanlk okulu gibi meslek veya sanat eitimi veren retim kurumlarnn mezunlar arasnda rastlanmakta olup, bunlar orta retim derecesinSIRA SZDE de eitim yapan kurumlar olduklarndan mezunlarnn okulu bitirdikleri ya ile devlet memuriyetine girebilmeleri iin gerekli ya arsnda uzunca bir zaman fark kaldndan, kanun koyucu bu yolla insan gc israf ve muvazaal usullere baAMALARIMIZ vurulmasnn nne gemek istemitir. Kanunda aka belirtilmediinden evlenme yolu ile kazanlan rtn memuriyete girme hakkn veremeyecei sonucuna ulalabilir. Kte ya tashihi durumlarnda tashih edilen ve mahkemece be T yandan A P lirlenen ya durumu esas alnmal ve koullarda eksikliin olup olmad buna gre belirlenmelidir. EsasenTya istihdam ELEV Z Y O N politikasyla yakndan ilgilidir. Memuriyete giri yann belirlenmesinde ikili ayrm zerinde durulabilir. lki hizmetin gerektirdii uzmanlk nitelikleri olmayan kimseler iin aranacak ya seviyesi olup bu halde ya seviyesi dk olabilir. nk, bunlarn hizmetin gerektirdii vasflarn ounu hizmet N T E R N E T varsaylr. Dieri ise, hizmetin gerektirdii niteliklerin nceiinde kazanacaklar den kazanlmas olup, zellikle bir sre zel sektrde altktan sonra Devlet memuriyetine girmek isteyenlerin ya engeli ile karlamalarna sebep olabilmektedir. Memuriyete giri konusunda Devlet Memurlar Kanununda asgari ya dzeyi belirlenmi olmasna karn yan st snr konusunda bir dzenlemeye gidilme-

3. nite - Memuriyete Giri ve Atama lemleri

37

mitir. Genellikle otuz yandan gn almam olmak eklinde belirtilen bu husus ancak zel koul olarak dnlebilir. Yan st snr her halkarda emeklilik yan gememelidir. Memuriyete girite yan tespiti bakmndan, zellikle bavuru anSIRA , atama SZDE , snav tarihindeki yan farkl olmas halinde sizce bunlardan hangisi esas alnmaldr?
SIRA SZDE

Askerlik

DNELM

DNELM
Bir kimsenin memur olabilmesi iin, askerlikle S O R U iliiinin bulunmamas gerekir.

lkemizde olduu gibi askerliin zorunlu bir vatandalk devi olduu lkelerde aranan bir kouldur. Bu balamda memuriyete giri bakmndan askerlikle ilgisi S O R U bulunmama koulu getirilmitir. Dier bir deile, ya askerliini yapm ya da askerlie elverili olmadna dair salk kurulu raporu alm olmak gerekir. u halDKKAT de askerlii mutlaka yapm olmak deil, onunla ilgisinin bulunmamas nemlidir. Askerlik mkellefiyetinin ifa ekli ve sresi de bu bakmdan nemli deildir. 1111 SIRA SZDE sayl Askerlik Kanununa gre askere giri ya kural olarak yirmidir. Bu nedenle henz askerlik ana gelmemi olmasna ramen dier koullara sahip olanlar memur olabilirler.Bunlarn dnda askerlik ana gelenler ise, ya askerliini erteAMALARIMIZ letmi olmal ya da yedek snfa geirilmi olmaldr. Bu durumlarn ilgili askerlik ubesinden alacaklar belge ile kantlamalar gerekir. Anayasa md.72ye gre askerlik grevinin sadece erkeklerce yerine getirilmesi gerektiine bir dzenleK dair T A P meye gidilmemi, vatan hizmetinin her Trkn hakk ve devi olduu ve bu devin nasl yerine getirilecei ya da getirilmi saylacann kanunla dzenlenmesi ngrlmtr. Ancak ilgili 1111 s. Kanunda bu ykmllk erkek T E L E V nfusu Z Y O N fazla lkelerin izledii ynteme paralel olarak sadece erkekler iin ngrlmtr. Zorunlu askerlik yapmas dini inancyla badamayanlar bakmndan memuriyete girite SIRA SZDE NTERNET askerlik koulu uygulanmayabilir mi ?

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

SIRA SZDE NTERNET

DNELM S O R U

renim Koulu

DNELM

Devlet memuriyetine giriteki renim standard genel renim standard ile yaS O dnemde R U kndan ilgilidir. Devlet Memurlar Kanununun yrrle girdii genel olarak ortaokul mezunu olmak ancak istekli bulunmad takdirde ilkokul mezunu olmak koulu getirilmitir (DMK md.36, 41, 48/B). Bu koul artk zorunlu eiDKKAT tim nedeniyle ilkretim mezunu olmak eklinde anlalmaldr. Fransada memuriyete giri bakmndan en az lise mezunu olmak gerekir. lkemiz uygulamasnda SZDE acaba mesleki eitim mi yoksa genel eitim mi daha nemli SIRA olmal sorunu zerinde durulmas gereken temel sorun olmaldr. Baz memuriyetlere giri bakmndan niversite mezunu olma veya elit (sekin) eitim, rnein lisansst retim AMALARIMIZ olan yksek lisans veya doktora yapm olma koulu getirilebilir. Bu sonuncu durum daha ziyade zel koullar ierisinde mtalaa edilmelidir. Nfusun yan sra eitim ve retimin nitelik ve nicelik ynnden artmasna kout K olarak T A P memuriyete giriteki eitim standartlarnn ykseltilmesinde fayda bulunmaktadr. Lise mezunlarnn talep etmemesi durumunda ortaokul mezunlar kabul edilebilmelidir. Bu hem vatandalar, hem de idare ve de kamu hizmetinin daha iyi grlebilmesi TELEV ZY ON iin gereklidir. phesiz ki, yksek renim standartlarnn ngrlmesi, renim imkanlarnn snrl olduu lkelerde toplumun varlkl snflarna ncelik tanmak sonucunu dourur. NTER N E T memuriyet renim konusunda zerinde durulabilecek dier bir husus; baz snavlarnda lise mezunu olmak gerekmekle birlikte, yksekokul mezunlarnn

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

NTERNET

38

Memur Hukuku

bavuru taleplerinin kabul edilmemesidir. rnein, Fransada ihtiya duyulan grev iin memuriyetin gerekleri zerindeki kalifiye eleman alnmamaktadr. niversite mezununun liseyi bitirmesi zaten gerektiine gre bunlarn mracaatlarnn kabul edilmesi gerekecei hakl bir dnce olmakla birlikte bazen nitelikli olan bu kiiler dk dereceli memuriyetleri bir basamak veya balang olarak dnp verimli almayabilir. Bu durumdakiler hiyerarik anlayn yan sra memuriyete giri tabann da daraltabilirler.

Salk
Srekli olarak grevini yapmasna engel vcut ya da akl hastalnn veya sakatln bulunmas, bir kiinin memur olmasna engeldir.

zrl olma: Be duyu organlarndan birinde yer alan bir yetersizlik anlamna gelir. Sakat: Beden veya zihin gcnden belirli bir oranda yoksun olduu salk kurulu raporu ile belirlenen ve bir i bulmakta genellikle zorluk eken, fakat sz konusu yetersizliine ramen, baz ileri derhal veya ksa bir altrma sonunda yapabilecek durumda olan kimseye denir.

Salk kavram ierisine hem vcut ve hem de ruh sal girer. Bu koulun gerekleip gereklemedii grevli ve yetkili salk kurulularndan alnacak rapor ile tespit edilir. Sz konusu raporlar olduka nemli bir deere sahiptir. zellikle retmen, ofr, hakim gibi kitlelere hitap eden mesleklerde alanlar bakmndan ruh salnn nemi daha da artmaktadr. Dier taraftan kamu yarar bakmndan belirli dnemlerde salk kontrollerinin tekrarlanmas, bunun usul ve esaslarnn belirlenmesinde fayda bulunmaktadr. Belli meslek guruplarnda (rnein pilotlar) byle bir denetim yaplmakla birlikte, bu uygulamann kapsamnn geniletilmesinde yarar bulunmaktadr. Salk koulunun belirlenmesinde grevin ve kadronun nitelii ve gerekleri dikkate alnmaldr. Bu nedenle her bedensel yetersizlik memuriyete girite mutlak bir engel tekil etmez. Ama, rnein genel idari hizmetler snfnda yer alan daktilograf kadrosuna eli kesik birisi atanmamaldr ya da eitim hizmetleri snfnda yer alan ilkokul retmeninin kekeme olmamas veya niversitede aratrma grevlisi olacak kiinin kr olmamas gerekir. Bu durumlar sz konusu mesleki grevlerin yerine getirilmesine grevin nitelii asndan engeldir. Salk koullarnn sonradan yitirilmesi durumunda memur tedavi izni alr. Bu memur iin sosyal bir haktr. Kanunda ngrlen sreler ierisinde iyileemedii takdirde dier koullar da varsa, ya malulen emekliye sevk edilebilir ya da emeklilik hakk yoksa grevine koullarda eksiklik nedeniyle son verilerek kendisine toptan deme yaplr. Eer vcutta belli bir hasar brakmakla birlikte grevi ifaya engel bir durum yoksa memuriyete devam edilmelidir. rnein parma kopmu mteakiben protez taklmsa ve bu husus grevi ifaya engel deilse memuriyet devam etmelidir. Belirtelim ki, aday memurun salk sebebi ile grevine son verilmesinde yllk bekleme sresine uyulmas gerekmez. Engellilerin durumuna gelince; memuriyete girite salk koulunun belirlenmesinde sakatlk, hastalk ve zr kavramlarnn farkl anlamlar tad belirtilmelidir. zrl olma genellikle be duyu organlarndan birinde yer alan bir yetersizlii ifade eder. Grme zrl, duyma zrl gibi. Halk arasnda genellikle ortopedik bozukluu olanlar anlalmakla birlikte teknik anlamda sakat denilince; beden veya zihin gcnden belirli bir oranda yoksun olduu salk kurulu raporu ile belirlenen ve bir i bulmakta genellikle zorluk eken, fakat sz konusu yetersizliine ramen, baz ileri derhal veya ksa bir altrma sonunda yapabilecek durumda olan kimseye denir (Bu konuda bkz. DMK md.53, Sakatlarn Devlet Memurluuna Alnma artlar le Hangi lerde altrlacaklar Hakknda Ynetmelik, RG., T.17.07.1983, S.18117). Sakatlarn ve Eski Hkmllerin altrlmalar Hakkndaki Ynetmelie gre srekli alma gcnn en az %40 en ok ise %70inden yoksun olanlar ve %70in stnde yoksun olmakla beraber bir ite yararl bir ekilde alacaklar umulanlardan sz edilmitir. alma gcnn tespitine ilikin idari itirazlar Salk Bakanlnca karara balanr. Hastalk ise sakatlk ve zrden farkl bir kavram ifade eder. Memuriyete girecek kimsenin tiksinti verici ya da bula-

3. nite - Memuriyete Giri ve Atama lemleri

39

c bir hastal olmamaldr. zrl olan kiilerin idarece durumlarna uygun bir ite altrlmalar gerekir (D.5D., E.1986/1673, K.1988/1868, DD., S.72-73, sh.293). zrl personel altrma ykmll konusunda DMK md.53de nemli hkmler getirilmitir (RG., T. 25.02.2011 (mkerrer), 6111 s. K./99 md.). Buna gre kurum ve kurulular bu Kanuna gre altrdklar personele ait kadrolarda % 3 orannda zrl altrmak zorundadr. % 3n hesaplanmasnda ilgili kurum veya kuruluun (yurtd tekilat hari) toplam dolu kadro says dikkate alnr.

Kamu Haklarndan Mahrum Bulunmamak

Memuriyete giriteki olumsuz koullarndan birisi de kamu haklarndan yasakl olmamaktr (DMK md.48/A-1/4). Kamu haklar kanunla kstlanm kimsenin Devlet memuru olmas mmkn deildir.

zel Koullar
zel koullar ancak grevin gerektirdii niteliklere uygun olarak belirlenebilir (AY md.70/2) ve genel koullara aykr olamaz. Kurumlarn zel kanunlaryla veya genel, objektif nitelikteki dzenleyici ilemlerle zel koullar getirilebilir. Bu nedenle, idarece Resmi Gazete ile yaplan ilan zel dzenleme niteliinde deildir. zel koul olarak belirli bilgi dzeyi, fiziksel performans veya yeterlilik, ya snrlamas, i tecrbesi, cinsiyet gibi zellikler aranabilir. rnein, avukatlk hizmetleri snfnda istihdam iin avukatlk stajn yapp avukatlk snavn kazandktan sonra baroya kaytl olmak; zabt katibi olabilmek iin daktilo, bilgisayar kullanabilmek; Dileri Bakanlnn yurt d tekilatnda alabilmek iin yabanc dil bilmek; genel idari hizmetler snfnda yer alan ofr kadrosuna atabilmek iin src belgesine sahip olmak gibi. zel koullar kii hak ve hrriyetlerinin zne dokunur nitelikte olamaz. Memur almna ilikin olarak yabanc ile evli olmama eklinde konulan zel koul sizSIRAbir SZDE ce hukuka uygun mudur?
DNELM MEMURLUA ALINMA USULLER: SINAV YNTEM

SIRA SZDE

DNELM S O R U

Snav bir lme-deerlendirme yntemidir. Liyakatin belirlenmesinde nemli bir S O R U Yksek okul gstergedir. Balca; yarma veya yeterlilik snav olarak ikiye ayrlr. mezunu olduu halde alan snava ilikin formda kendisini lise mezunu olarak gsteren ve snav kazanan davacnn bu davran, 657 sayl yasann 98.maddesiDKKAT ne gre grevine son verilmesini gerektirmez. Memurluk iin alan snava girenler arasnda ortaokul mezununun bulunmas halinde, bu greve ilkokul mezunu SIRA Memurlua SZDE olan bir kiinin snavda baarl olduu ileri srlerek atanamaz. alnmada asli artlardan saylmayan ve idarenin kendi kusurundan doan snavdaki usulszlkler atama ileminin iptalini gerektirmez. Snavdan sonra atamas yaplan AMALARIMIZ ve memur olabilmek iin yasa ve ynetmelikte saylan dier artlar tayan kiinin grevine son verilememelidir. lk Defa Kamu Hizmeti ve Grevlerine Devlet Memuru Olarak Atanacaklar in Mecburi Yeterlik ve Yarma Snavlar YnetK T A Genel P melii 30.01.1986 tarih ve 19004 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle girmitir. Kamu kurum ve kurulularna alnacak memurlar ile 399 sayl Kanun Hkmnde Kararnameye tabi kamu iktisadi teebbsleri ve bal alnaT Eortaklklarna LEVZYON cak szlemeli personelin snavlarnn merkezi olarak yaplmas ve bu snav sonucuna gre baarl olanlarn bo kadro ve pozisyonlara yerletirilmesini salamak amacyla, sz konusu Ynetmelike 02.02.1999 tarih ve 99/12377 sayl Bakanlar
NTERNET

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

NTERNET

40

Memur Hukuku

(A) grubu kadrolar: zel yarma snavna tabi tutulmak suretiyle ve belli bir yetime program sonras, yeterlik snavna tabi tutularak meslee alnan personel iin ihdas edilmi kadrolar

(B) grubu kadrolar: Kariyer meslek olarak anlan meslekler dnda kalan dier kadrolar

Kurulu Karar ile EK-1 inci madde eklenmi ve mteakiben bu madde, 11.10.1999 tarih ve 99/13781 sayl Bakanlar Kurulu Karar ile deitirilerek yrrle girmitir. Bu Ynetmelik hkm gereince, ilk merkezi memurluk snav 17.10.1999 tarihinde (deprem nedeniyle bu snava giremeyenler iin 12.12.1999 tarihinde) Devlet Personel Bakanlnca, renci Seme ve Yerletirme Bakanlna yaptrlmtr. Kamu kurum ve kurulular aktan atama izni aldklar bo kadro ve pozisyonlar ile bu kadro ve pozisyonlar iin aranlan nitelikleri Devlet Personel Bakanlna bildirmi, bu Bakanlk bunlar inceledikten sonra ilan etmitir. Memurluk snavndan 70 ve daha yukar puan alan adaylar ilan edilen bo kadro ve pozisyonlardan durumlarna uyanlar tercih ederek bavuru formlarn Devlet Personel Bakanlna intikal ettirmilerdir. Devlet Personel Bakanl ilk ilan hari dier ilanlar Valilikler aracl ile yaptrm, adaylardan gelen bavuru formlarn optik okuyucularla okutarak bilgisayar ortamna aktarmtr. Adaylarn baar puanlar ve tercihleri dikkate alnarak bilgisayar ortamnda bo kadro ve pozisyonlara yerletirilmeleri gerekletirilmitir. lk Defa Devlet Kamu Hizmeti ve Grevlerine Devlet Memuru Olarak Atanacaklar in Mecburi Yeterlik ve Yarma Snavlar Genel Ynetmelii ile 17.01.2002 tarihli ve 2001/2031 sayl Bakanlar Kurulu Karar ile yrrle konulan zel Yarma Snavna Tabi Tutulmak Suretiyle Girilen Meslekler in Yaplacak Eleme Snav Hakknda Ynetmelik, 18.03.2002 tarih ve 2002/3975 sayl Bakanlar Kurulu Karar ile yrrlkten kaldrlm olup, ayn Bakanlar Kurulu Karar ile Kamu Grevlerine lk Defa Atanacaklar in Yaplacak Snavlar Hakknda Genel Ynetmelik yrrle konulmutur. Bu ynetmelikle Devlet Memuru Olarak Atanacaklar in Seme Snav (DMS) ile Kurumlar in Merkezi Eleme Snav (KMS) kaldrlm ve yerine Kamu Personel Seme Snav (KPSS) adyla tek bir snav uygulamas balatlmtr. 18.03.2002 tarih ve 2002/3975 sayl Bakanlar Kurulu Karar ile yrrle konulan Kamu Grevlerine lk Defa Atanacaklar in Yaplacak Snavlar Hakknda Genel Ynetmelikin Geici 2. maddesiyle; 17.10.1999 ve 12.12.1999 tarihlerinde Devlet memurlar iin yaplm olan merkezi snavlarda 70 veya daha yukar puan alarak baarl olanlarn haklarnn, kariyer meslekler dnda (B) grubu kadrolara yaplacak yerletirmeler iin ad geen Ynetmeliin yaym tarihi olan 03.05.2002 tarihinden itibaren iki yl sreyle geerli olaca hkme balanarak, sz konusu tarihlerdeki snavlardan baarl olanlarn iki yllk srede kamu kurum ve kurulularna yaplacak yerletirmelere mracaat etmelerine imkan salanmtr. Bu Ynetmelikle; kamu kurum ve kurulularndaki kadrolar (A) ve (B) grubu kadrolar olarak iki grupta deerlendirilmitir. (A) grubu kadrolar; zel yarma snavna tabi tutulmak suretiyle ve belli bir yetime program sonras, yeterlik snavna tabi tutularak meslee alnan personel iin ihdas edilmi kadrolar olarak tanmlanmtr (rnein, mfetti ve uzman yardmcs, stajyer kontrolr, kaymakam aday). (B) grubu kadrolar ise; kariyer meslek olarak anlan meslekler dnda kalan dier kadrolar olarak tanmlanmtr (rnein, mhendis, hemire, salk memuru, teknisyen, veznedar, koruma ve gvenlik grevlisi v.b). Bu kadrolara ilk defa atanacak personelin SYM tarafndan yaplacak KPSSde baarl olmalar ve SYM tarafndan ilan edilecek KPSS Klavuzundaki esas ve ilkeler dikkate alnarak kamu kurum ve kurulularna ait bo kadrolardan durumlarna uygun olanlar tercih etmeleri gerekmektedir. Ad geen Kurumca bilgisayar ortamnda yerletirme ilemi yaplmaktadr. Sz konusu Ynetmelikte snav ve yerletirme ilemleri renci Seme ve Yerletirme Merkezi Bakanlna devredilmi, bu nedenle de DMS sonularna gre Devlet Personel Bakanlnca yaplan yerletirmeye ilikin bilgiler

3. nite - Memuriyete Giri ve Atama lemleri

41

19.06.2002 tarihinde yaplan bir protokolle SYM Bakanlna verilmitir. Bu erevede ilk KPSS 06-07 Temmuz 2002 tarihinde SYM tarafndan gerekletirilmitir. Belirtelim ki, memuriyete giri snavnn dzenlenmesinde ilgilinin hilesi veya yalan beyanndan kaynaklanmayan, idarenin hatal ve uslsz ilemleri, ilemin tesis edildii tarihten itibaren dava ama sresi ierisinde geri alnabilir; bu sre getikten sonra geri alnma idari istikrar ve gven ilkelerine aykrlk oluturur. dare bo kadrolara atama yapmak iin her zaman snav aabilir. Dantaya gre, nceki snav kazananlarn aktan atamalarnn durdurulmas nedeniyle atamalar yaplmayarak yeniden snav almasnda mevzuata aykrlk yoktur.

GVENLK SORUTURMASI VE ARV ARATIRMASI SORUNU

Devlet memurluuna alnmada gvenlik soruturmasyla ilgili raporlarda yer alan bilgilerin istihbari nitelik tamalar nedeniyle, bu bilgiler hukuken geerli baka bilgi ve belgelerle dorulanmadka bu raporlarn tek balarna hukuki delil gcnde kabul edilmeleri ve ilgililer aleyhine kullanlmalar hukuk devleti ilkesine aykrdr. darenin kiilerin hak ve menfaatlerini etkileyen konularda pheye dayanarak ilem tesis etmesi hukuka uygun grlemez. Salt gvenlik soruturmas raporlarna dayanlarak ilgililer hakknda greve son verme ilemi tesis edilemez. Yaplan gvenlik soruturmas gz nne alnarak henz asaleti onaylanmam olan aday memurun grevine son verilmesi, hatal yaplan atama ileminin geri alnmas mahiyetindedir. Dantay bir kararnda, 1980-1983 yllar arasnda retmen olarak grev yapan ve mstafi saylarak grevinden ayrlan kiinin yeniden greve atanmas iin yapt bavurunun, rencilik yllarndaki baz renci olaylarna kartna ilikin gvenlik soruturmas raporuna dayanlarak reddine ilikin ilemin iptali iin at dava, gvenlik soruturmas raporunda sz edilen olaylarn rencilik yllarna ait olduu ve davacnn yarglanarak beraat ettii, davacnn daha sonra yl retmenlik de yapt gz nnde tutulmad gerekesiyle reddetmitir. Belirtelim ki, 2010 yl anayasa deiiklii ile kiisel verilerin korunmas dzenlenmitir. Anayasa md.20/3 kiisel verilerin korunmasyla ilgilidir. Hkm yledir; (Ek fkra: 5982-7.5.2010 / m.2) Herkes, kendisiyle ilgili kiisel verilerin korunmasn isteme hakkna sahiptir. Bu hak; kiinin kendisiyle ilgili kiisel veriler hakknda bilgilendirilme, bu verilere erime, bunlarn dzeltilmesini veya silinmesini talep etme ve amalar dorultusunda kullanlp kullanlmadn renmeyi de kapsar. Kiisel veriler, ancak kanunda ngrlen hallerde veya kiinin ak rzasyla ilenebilir. Kiisel verilerin korunmasna ilikin esas ve usuller kanunla dzenlenir. Konu disiplin soruturmalarnda nem tayabilir.
Devlet memurluuna alnmada gvenlik soruturmasyla ilgili raporlarda yer alan bilgilerin istihbari nitelik tamalar nedeniyle, bu bilgiler hukuken geerli baka bilgi ve belgelerle dorulanmadka, bu raporlarn tek balarna hukuki delil gcnde kabul edilmeleri ve ilgililer aleyhine kullanlmalar hukuk devleti ilkesine aykrdr.

ADAY MEMURYET
Devlet Memurluuna girmek isteyenlerden yarma snavn kazanm bulunanlarla, snavsz olarak kabul edilenlerden ihtiyaca gre alnacaklar, kurumlarnca memur aday olarak atanrlar. Adaylk dneminde kii, disiplin amirleri tarafndan snanmaktadr (DMK md.54-58). Dolaysyla, adaylk esasen ereti ve asli memuriyete gre daha az gvenceli bir hukuki durumu ifade eder.

Adayla Kabul Edilme ve Adaylarn Yetitirilmesi

Snavlarda baarl olanlardan Devlet memurluuna girmek isteyenler baar listesindeki sraya ve DMK md.47ye gre ilan edilen kadro says kadar kurumlarnca

42

Memur Hukuku

memur aday olarak atanrlar. Aday olarak atanm devlet memurunun adaylk sresi bir yldan az iki yldan ok olamaz ve bu sre iersinde aday memurun baka kurumlara nakli yaplamaz (DMK md.54). Alman Memur Hukukunda, bu sre azami 5 yla kadar kabilmektedir. Kurumlarca memur aday olarak yaplan atama tek tarafl idari bir tasarruftur. dare, yarma snav sonunda ilgili kiiyi memur aday olarak atayp atamamakta bir takdir yetkisine sahiptir. Ancak, bu yetki tamamen serbest kullanlamaz. Dantay kararlarndan anlalaca zere bu yetki kamu yarar ilkesinin gzetilmesiyle snrldr. Devlet memurluuna ilk defa girecekler snav ve adaylk artlarn yerine getirmekle ykml tutulmulardr (DMK md.54). Halen memur olarak alan ve daha nce adaylk hkmlerinden geen memurlarn baka bir greve atanmalarnda ikinci kez adaylk hkmlerine tabi olmamalar doaldr. Devlet memurluuna girmek zere yarma snavna girip baar gsterenler ya da yarma snavn gerektirmeyen grevlere alnanlar, nce memur aday olarak atanacaklar ve kurumlarnca belirtilen esaslara gre bir yldan az iki yldan ok olmamak zere adaylk devresi geireceklerdir. Bu devre ilgili iin nemli bir devredir. almas, davran, bilgisi, terbiyesi ve dier halleri bu dnem iinde devaml olarak gzaltnda tutulacak ve meslekte kalp kalamayaca bu dnem iinde veya sonunda belirecektir.
SIRA SZDE

i veya szlemeli personel gibi deiik bir statdeyken memurlua gemek isteyenler SIRA SZDE de adaylk hkmlerine tabi olurlar m?
D yetitirilmesine NELM Adaylarn gelince; aday olarak atanan memurlarn nce btn memurlarn ortak vasflar ile ilgili hazrlayc eitime, bilahare snflar ile ilgili hazrlayc eitime S O R ve U staja tabi tutulmalar ve Devlet memuru olarak atanabilmeleri iin baarl olmalar arttr.Temel eitim ile hazrlayc eitim ayn kurumda yaplr. Eitim sreleri, programlar, deerlendirme esaslar ve hangi kurumlarn soDKKAT rumluluunda yaplaca ve dier hususlar babakanlka hazrlanan ynetmelikte dzenlenir. Aday memur; ilk defa Devlet memurluuna atanacaklar iin uygulaSIRA SZDE nan merkezi snav kazanarak temel, hazrlayc eitim ve staja tabi tutulmak zere herhangi bir kurum veya kurulua atananlar ifade eder. Aday memurlar, temel eitim ve hazrlayc eitime tbi tutulur. Temel eitim; btn aday memurlarn, AMALARIMIZ asli memur olabilmeleri iin tabi tutulduklar, Devlet memurlarnn ortak vasflar ile ilgili hususlar kapsayan eitimdir. Hazrlayc Eitim; aday memurlarn atand kurum veya kuruluu, snf ve grevi ile ilgili olarak yaplan eitimdir. Staj ise K T A P aday memurlara kurum veya kurulularndaki grevleri ile ilgili olarak yaplan uygulamal eitimdir. Temel eitim en az 10 gn, en ok 2 ay olabilir. Hazrlayc eitim, bir aydan az 3 aydan ok olamaz. Staj, 2 aydan az olmamak zere adaylk sTELEVZYON resi iinde tamamlattrlr. Aday memur, asli memurdan farkldr. Adaylk sresi iinde temel, hazrlayc eitim ve staj devrelerinin her birinde baarl olan ve bu sre iinde adayl kalNTER NET drlan kiilere ise asli memur denir. Aday memur snav ve deerlendirmeye tbi tutulur. Snav; temel ve hazrlayc eitim dnemleri sonunda yaplacak deerlendirmeler iin bilgi seviyesini lme ilemidir. Deerlendirme; temel ve hazrlayc eitim dnemleri sonunda yaplacak snavlar ile staj dnemi sonundaki bilgi seviyesini lme ilemini ifade eder. Memur adaylarnn eitim devresinin her birinde baarl olmas zorunludur. Eitim devrelerinin herhangi birinde 60 puann altnda not alanlara usulne uygun olarak duyuru yaplmal ve itirazlarn mteakip baa-

D memur: NELM Aday lk defa Devlet memurluuna atanacaklar iin uygulanan merkezi snav temel, S Okazanarak R U hazrlayc eitim ve staja tabi tutulmak zere herhangi bir kurum veya D K Katananlar AT kurulua ifade eder.
Temel SIRA eitim: SZDEBtn aday memurlarn, asli memur olabilmeleri iin tabi tutulduklar, Devlet memurlarnn ortak vasflar AMALARIMIZ ile ilgili hususlar kapsayan eitim. Hazrlayc Aday K T A eitim: P memurlarn atand kurum veya kuruluu, snf ve grevi ile ilgili olarak yaplan eitim. Staj: Aday memurlara kurum veya kurulularndaki grevleri ile ilgili olarak yaplan uygulamal eitim. Asli memur: Adaylk sresi iinde temel, hazrlayc eitim ve staj devrelerinin her birinde baarl olan ve adayl kaldrlan memur.

TELEVZYON

NTERNET

3. nite - Memuriyete Giri ve Atama lemleri

43

rszln kesinlemesi halinde iki yllk sre dolmadan DMKnn 56. maddesi gereince iliikleri kesilmelidir. Adaylk sresi, devlet kamu hizmet ve grevlerine ilk defa atananlarn atandklar tarihten balamak zere bir yldan az, iki yldan ok olamaz ve memurun adayl bir yl dolmadan kaldrlamaz. Aday memurun adayl en fazla iki yl srebilir. Azami bu sre ierisinde aday memur, ya asli memur olarak atanmal ya da mevzuat erevesinde grevine son verilmelidir. Aday devlet memuru bir yl tamamladktan sonra asli memurlua atanmak iin gerekli artlar tamas, eitim alm olmas halinde idarenin takdir yetkisi erevesinde her zaman asli memurlua atanabilir. Aday memurun, 1.ylndan sonra ve henz 2.yln doldurmadan asli memurlua atanabilmesi iin; a) Temel eitim, hazrlayc eitim ve staj devrelerinin her birinde baarl olmas, b) Disiplin amirlerinin teklifinin bulunmas gereklidir. Adaylkta 2. yln doldurmu olanlar, bu artlar tayp tamadklarna baklmakszn, 2. yln tamamland tarih itibariyle asli memurlua atanrlar. Adaylk devresi iinde herhangi bir sebeple eitime alnmayan veya alnamayanlar, ikinci yllarn doldurmadan asli memurlua atanamazlar. Aday memurlarn askerlik hizmeti ile ilgili hususlar, 1111 sayl Askerlik Kanununun 35. maddesi (E) ve (F) fkralar gz nnde bulundurularak kurumlarnca belirlenir. Aday memurlarn adaylk sresi iinde silah altna alnmalar durumunda tamamlanamayan eitimleri terhislerinden sonra mracaatlarn takip eden durumlarna uygun ilk eitim grubuna dahil edilerek tamamlattrlr. Aday memurlar, henz Devlet memurluuna atamalar yaplmam kiiler olduklarna gSIRA SZDE re, bunlar hakknda grevden uzaklatrma tedbiri uygulanabilir mi?
SIRA SZDE

Adayln Sona Ermesi

Adaylk Sresi inde

DNELM S O R U

DNELM S O R U

Adaylk sresi iinde temel ve hazrlayc eitim ve staj devrelerinin her birinde baarsz olanlarla adaylk sresi iinde hal ve hareketlerinde memuriyetle badamaDKKAT yacak durumlar, greve devamszlklar tespit edilenlerin disiplin amirlerinin ve atamaya yetkili amirin onay ile ilikileri kesilir. likileri kesilenler ilgili kurumlarSIRA SZDE ca derhal Devlet Personel Bakanlna bildirilir (DMK md.56). Aday memurlarn adaylk sresi dolduunda, sre bitim tarihinden itibaren en ksa srede yeterliliklerinin incelenerek asaletlerinin onaylanmas gerekir. Aksine, adaylk sresinin AMALARIMIZ dolmasndan itibaren uzun bir sre getikten sonra yetersizlik yolunda bir karar alnmas ve asaletin onaylanmad gerekesiyle memurun grevine son verilmesi mmkndr. Adaylk sresinin sonunda yeterlilii sabit olanlarn onayK Tasaletinin A P lanaca ngrldne gre, grevi yapamayaca anlalanlarn da yine ayn srenin sonunda grevlerine son verilmesi gerekir. Snava girmeksizin memuriyete atand anlalan kiinin adaylk dnemi iinde grevine son verilmelidir. TE LEVZYON

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

Adaylk Sresi Sonunda

Aday devlet memurunun adaylnn kaldrlabilmesi iin belirtilen eitimlere katlN T E hangi R N E T birisinden mas ve baarl olmas gerekmektedir. Adaylk eitimlerinden her baarsz olan devlet memuru asil memur olarak atanamaz; 657 sayl Kanunun 56 maddesi gereince grevine son verilir. Buna gre asli devlet memurluuna atanma artlar u ekildedir: 1-Aday devlet memurluunda en az bir yl alm olmak, 2-Adaylk eitimlerinden (temel, hazrlayc eitim ve staj) baarl olmak, 3- DisipNTERNET

44

Memur Hukuku

lin cezas almamak. Asli memur olma artlarn tayan aday devlet memurlar adaylk devresi iinde eitimde baarl olan adaylar disiplin amirlerinin teklifi ve atamaya yetkili amirin onay ile onay tarihinden geerli olmak zere asli memurlua atanrlar (DMK md.58). Asli memurlua geme tarihi, adaylk sresinin sonunu geemez. Atamaya yetkili amirin onay ile asli memurlua atanlr. Aday devlet memuru asli memurlua atanmak iin aranlan artlar yerine getirmeyen devlet memurunu sehven asli memurlua atasa bile, idarenin hatal eylem ve ilemlerinden her zaman sarf nazar etmesi mmkn olduundan ilemi geri alabilir. Asil devlet memuru olarak atanm olan memurun 657 sayl Kanunun 74 nc maddesi hkm uyarnca kurumlar aras nakil yoluyla Milli Eitim Bakanlna atanmas halinde aday memurluk hkmlerine tabi olmaz. Ancak ilgilinin hizmet ii eitim kapsamnda, retmenlikle ilgili eitime ve staja tabi tutulmasnda yasal bir engel bulunmamaktadr. Aday memur iken salk sebebi hari, 657 sayl Kanunun 56 ve 57 madde hkmleri uyarnca grevlerine son verilenler 3 yl boyunca Devlet memurluuna atanamazlar. Bu sre zarfnda sehven atanmalar yaplm olmas halinde idare bu durumu renirse ilgilinin grevine 657 sayl Kanunun 98 maddesi hkm uyarnca son verebilir. yllk srenin tespitinde Babakanlk Devlet Personel Bakanlnda tutulan kaytlar esas alnr. Adaylardan en ge iki yl iinde Devlet memuru olabilmeleri iin disiplin amirlerinin teklifi ve atamaya yetkili amirin onay ile ilikileri kesilir. likileri kesilenler ilgili kurumlarca derhal Devlet Personel Bakanlna bildirilir.

Adayln Sona Ermesinin Hkmleri

Adaylk devresi iinde veya sonunda, 56. madde ve bu madde hkmlerine gre ilikileri kesilenler (salk nedenleri hari) 3 yl sre ile devlet memurluuna alnmazlar (DMK md.57). Uygulamada adaylk devresinin sona ermesi konusu pek ok uyumazln domasna neden olmaktadr. nitenin sonunda Yaamn inden blmnde bu konuda verilmi Dantay kararlarndan rnekler bulacaksnz.

MEMURLUA ATAMA
Memuriyete atama idari ilemin maddi tasnifi asndan birel nitelikte ve onun alt tr olarak koul ilem niteliindedir. lgilinin hukuki durumunda deiiklik olmakta ve memuriyete atama ilemi ile memur olma sfatnn gerektirdii haklar ve ykmllkler domaktadr.

Memur Hukukundaki Balca Atama Trleri

Asli Memurlua Atama
Adaylk devresi iinde eitimde baarl olan adaylar disiplin amirlerinin teklifi ve atamaya yetkili amirin onay ile onay tarihinden geerli olmak zere asli memurlua atanrlar. Asli memuriyete balama tarihi adaylk sresinin sonunu geemez (DMK md.58). Asli memurlua atanabilmek iin aday memurun; 1-Adaylk sresini doldurmu olmas, 2-Adaylk devresinde eitimde baarl olmas, 3-Disiplin amirince atanmasnn onaylanmas gereklidir. Atama ilemi yaplp henz tebli edilmeyen kadroya atama yaplmasnn hukuksal durumuna deinilmesinde de fayda vardr. Atama ilemi usulne uygun olarak yapld ve Resmi Gazetede yaynland halde, henz ilgilisine tebli edilmemi iken ayn kadroya baka birinin atanmas halinde, bu ilem hukuken geerli olabilir mi? 657 sayl Devlet Memurlar Kanunu hkmlerine gre nasl ki kadrosuz devlet memuru altrmak mm-

DMK, m. 58: Adaylk devresi iinde eitimde baarl olan adaylar disiplin amirlerinin teklifi ve atamaya yetkili amirin onay ile onay tarihinden geerli olmak zere asli memurlua atanrlar.

3. nite - Memuriyete Giri ve Atama lemleri

45

kn deilse, dolu olan bir kadroya da ikinci defa bir atama yaplmas mmkn deildir. Yasal prosedre uyularak, yani atamaya yetki asndan gerekli artlara uyularak yaplan atama ilemi, henz ilgilisine tebli edilmese dahi hukuken geersiz saylamaz. Kanunda ngrlen btn artlar tad halde bir kimsenin memur olarak atama ilemi yaplmamasnda idarenin takdir yetkisi vardr. Kadro ilan mstakil bir ilem, atama ise ayr bir idari ilemdir. Ancak ou kez her iki idari ilem arasnda sebep-sonu ilikisi bulunmaktadr. Aktan atama konusunda idarelerin takdir yetkileri varsa da, bu yetki mutlak olmayp kamu yarar ve hizmet gerekleri ile snrldr. Atamaya yetkili makamn kim olduu, ounlukla memurun atand kurumun kurulu kanununda belirtilir. Atamaya yetkili makam bazen belirli bir makamdaki yetkili olabilecei gibi kimi zaman da belirli bir kurul olabilir. Bu konuda 2451 sayl Bakanlklar ve Bal Kurulularda Atama Usulne likin Kanun ve yine 2477 sayl 23.04.1981 Tarih ve 2451 s. Kanunun Kapsam Dnda Kalan Kamu Kurum ve Kurulularnda Atama Usulne likin Kanunda atama usulleri dzenlenmitir. Bunun dnda yksekretim kurumlar, Trk Silahl Kuvvetleri, hakim ve savclar gibi kamu personeli iin ilgili yasalarnda atama konusunda zel dzenlemeler bulunmaktadr. Asli devlet memurluuna atandktan sonra memurlarn bir ay iinde yemin belgesini imzalayarak greve balamalar gerekir (DMK md.6). te yandan belirtelim ki, mahkumiyetle sonulanmayan adli kovuturmalar memuriyete atanmaya engel tekil etmez.

Alt Derecelere Atama

Eitim ve retim hizmetleri snf hari, snflarn 1, 2, 3 ve 4nc derecelerindeki kadrolarna, derece ykselmesindeki sre kayd aranmakszn, atanmasndaki usule gre daha aadaki derecelerden atama yaplabilir. Ancak, bu ekilde bir atamann yaplabilmesi iin ilgilinin; a) 1inci dereceli grevlerden ek gstergesi 650 ve daha yukarda olanlar iin en az 12 yl, b) 1 ve 2nci derece grevlerden ek gstergesi 650den az olanlar iin en az 10 yl, c) 3 ve 4nc dereceli grevler iin en az 8 yl almas gerekir. 8.6.1984 tarih ve 217 sayl Kanun Hkmnde Kararnamenin 2. maddesi kapsamna dahil kurumlarda fiilen alm olmas ve yksek renim grm bulunmas arttr. Ancak drt yldan daha az sreli yksek renim grenler iin yukardaki srelere ikier yl ilave edilir. Yasama organ yeliinde, kanunlarla kurulan fonlarda, muvazzaf askerlikte ve okul devresi dahil yedek subaylkta ve uluslararas kurulularda geen srelerin tamam ile yksek renim grdkten sonra zel kurumlarda veya serbest olarak altklar srenin 6 yl gememek zere 3/4 yukardaki srelerin hesabnda dikkate alnr. Bu bent hkmlerine gre atananlar atandklar kadronun aylk (ek gsterge dahil) ve dier haklarndan yararlanrlar. Bu suretle st dereceye atananlarn bu kadrolarda geirdikleri her yl kademe ilerlemesi ve her yl da derece ykselmesi saylmak suretiyle kazanlm hak ve emeklilik keseneine esas aylk derecelerinin ykselmesinde gz nne alnr. Ancak atandklar kadro aylklar, baka grevlere atanma halinde kazanlm hak saylmaz (DMK md.68).

dari Grevlere Atama

Kurumlar, eitim ve retim, salk ve yardmc salk ve teknik hizmetler snflarna dahil memurlardan, kariyerlerinden yararlanmak istediklerini 2-4 nc dereceler arasndaki idari grevlere ait olup kazanlm hak derecelerinin iki altndaki derecelerden tespit ve ihdas edilmi kadrolara atayabilirler. Bu suretle atanan me-

46
DMK, m. 69: Kurumlar, eitim ve retim, salk ve yardmc salk ve teknik hizmetler snflarna dahil memurlardan, kariyerlerinden yararlanmak istediklerini 2 - 4 nc dereceler arasndaki idari grevlere ait olup kazanlm hak derecelerinin iki altndaki derecelerden tesbit ve ihdas edilmi kadrolara atayabilirler.

Memur Hukuku

murlarn aylklar kazanlm hak dereceleri zerinden denir. Ancak kazanlm aylk dereceleri ve kariyer hizmet snflar iin tespit edilen ek gsterge, zam ve tazminatlar ile atandklar grevlerin ek gsterge, zam ve tazminatlarnn farkl olmas halinde fazla olan denir (DMK md.69). Bu suretle atanan memurlarn aylklar kazanlm hak dereceleri zerinden denir. Ancak kazanlm aylk dereceleri ve kariyer hizmet snflar iin tespit edilen ek gsterge, zam ve tazminatlar ile atandklar grevlerin ek gsterge, zam ve tazminatlarnn farkl olmas halinde fazla olan denir.

Vekaleten Atama
Memurlarn kanuni izin, geici grev, disiplin cezas uygulamas veya grevden uzaklatrma nedenleriyle ilerinden geici olarak ayrlmalar halinde yerlerine kurum iinden veya dier kurumlardan veya aktan vekil atanabilir. Bir grevin memurlar eliyle vekaleten yrtlmesi halinde aylksz vekalet asldr. Ancak, ilkokul retmenlii (yaz tatili hari), tabiplik, di tabiplii, eczaclk, ky ve beldelerdeki ebelik ve hemirelik, mhendis ve mimarlk, veterinerlik, ky ve kasaba imamlna ait bo kadrolara aktan vekil atanabilir. Ayn kurumdan bu ekilde ayrlmalar dolaysyla atanan vekil memurlara vekalet grevinin aydan fazla devam eden sresi iin, kurum dndan veya aktan atananlarla kurum iinden ilkokul retmenliine atanan retmenler ile veznedarlk grevine atananlara greve baladklar tarihten itibaren vekalet ayl denir. DMKya tabi kurumlarda alan veteriner hekim veya hayvan salk memurlar, veteriner hekim veya hayvan salk memuru bulunmayan belediyelerin veterinerlik veya hayvan salk memurluu hizmetlerini ifa etmek zere bu hizmetlerle ilgili kadrolara vekalet ayl verilmek suretiyle atanabilirler. Saylan haller dnda, bo kadrolara ait grevler lzum grld takdirde memurlara cretsiz olarak vekaleten grdrlebilir. DMKya tabi kurumlarda, mali, nakdi ve ayni sorumluluu bulunan saymanlk kadrolarnn boalmas halinde bu kadrolara ie baladklar tarihten itibaren vekalet ayl verilmek suretiyle memurlar arasndan atama yaplabilir (DMK md.86).

Memurluktan ekilenlerin Yeniden Atanmalar

DMK, m. 92: ki defadan fazla olmamak zere memurluktan kendi istekleriyle ekilenlerden veya bu Kanun hkmlerine gre ekilmi saylanlardan tekrar memurlua dnmek isteyenler, ayrldklar snfta bo kadro bulunmak ve bu snfn niteliklerini tamak artyla ayrldklar tarihte almakta olduklar aylk derecesine eit bir derecenin ayn kademesine veya 71 inci madde hkmlerine uyulmak suretiyle dier bir snfta eit derecedeki kadrolara atanabilirler.

ki defadan fazla olmamak zere memurluktan kendi istekleriyle ekilenlerden veya Devlet Memurlar Kanunu hkmlerine gre ekilmi saylanlardan tekrar memurlua dnmek isteyenler, ayrldklar snfta bo kadro bulunmak ve bu snfn niteliklerini tamak artyla ayrldklar tarihte almakta olduklar aylk derecesine eit bir derecenin ayn kademesine veya 71. madde hkmlerine uyulmak suretiyle dier bir snfta eit derecedeki kadrolara atanabilirler. 657 sayl Kanuna tabi olmayan personelden kendi istekleri ile grevinden ekilmi olanlar, bo kadro bulunmak ve girecei snfn niteliklerini tamak kayd ile, bu Kanuna tabi kurumlardaki memuriyetlere atanabilirler. Yasama grevinde veya bakan olarak geirilen her yl bir kademe ilerlemesi ve her iki ylda bir derece ykselmesine esas olacak ekilde deerlendirilir (DMK md.92). 657 sayl Kanuna tabi olmayan personelden kendi istekleri ile grevinden ekilmi olanlar, bo kadro bulunmak ve girecei snfn niteliklerini tamak kayd ile bu Kanuna tabi kurumlardaki memuriyetlere atanabilirler. Yasama grevinde veya bakan olarak geirilen her yl bir kademe ilerlemesi ve her iki yl bir derece ykselmesine esas olacak ekilde deerlendirilir.

3. nite - Memuriyete Giri ve Atama lemleri

47

Emeklilerin Yeniden Hizmete Alnmas in Yaplan Atama

5434 sayl Emekli Sand Kanunu hkmlerine gre emekli olanlardan (5434 sayl Kanunun 104 nc maddesine gre emeklilikle ilgili grevlere yeniden atanamayacaklar hari) snfnda yazl nitelikleri tamakta bulunanlar Kanunun 92. maddesi hkmlerine gre, kurumlarda bo kadro bulunmak artyla yeniden memurlua alnabilirler (DMK md.93).

Yer Deitirme Suretiyle Atama

DMK md.72 ve Devlet Memurlarnn Yer Deitirme Suretiyle Atanmalar Hakkndaki Ynetmelik hkmlerine gre yer deitirme suretiyle atamalar gerekletirilir. ller gelimilik dzeyine gre be hizmet blgesine ayrlmtr. Bu ekilde yaplan atamalar kural olarak her yln Haziran ve Eyll aynda yaplr. Aile birliinin korunmasna mmkn mertebe dikkat edilmelidir. Naklen atamalar hakknda ayrntl bilgi naklen atamalar bahsinde verilecektir.

Karlkl Olarak Yer Deitirme (Becayi)

Ayn Kurumun baka baka yerlerde bulunan ayn snftaki memurlar, karlkl olarak yer deitirme suretiyle atanmalarn isteyebilirler. Bu istein yerine getirilmesi atamaya yetkili amirlerince uygun bulunmasna baldr (DMK md.73).
DMK, m. 73: Ayn Kurumun baka baka yerlerde bulunan ayn snftaki memurlar, karlkl olarak yer deitirme suretiyle atanmalarn isteyebilirler. Bu istein yerine getirilmesi atamaya yetkili amirlerince uygun bulunmasna baldr.

Kurumlar Aras Atama

Memurlarn Devlet Memurlar Kanununa tabi kurumlar arasnda, kurumlarn muvafakati ile kazanlm hak dereceleri zerinden veya DMK md.68deki esaslar erevesinde derece ykselmesi suretiyle, bulunduklar snftan veya renim durumlar itibariyle girebilecekleri snftan bir kadroya nakilleri mmkndr. Kazanlm hak derecelerinin altndaki derecelere atanabilmeleri iin ise atanacaklar kadro derecesi ile kazanlm hak dereceleri arasndaki farkn 3 dereceden ok olmamas ve memurlarn istei de arttr. Aa dereceye atananlarn 68 inci maddede yazl sre kayd aranmakszn eski derecelerine tekrar atanmalar caizdir. Kazanlm hak derecelerinden aa derecelere atananlarn aylk derece ve kademeleri genel hkmlere gre tespit edilmekle beraber, atandklar bu derecelerde geirdikleri sreler (kesenek ve karlk farklarnn kendileri tarafndan her ay T.C. Emekli Sandna gnderilmesini kabul etmeleri artyla) emeklilik ynnden eski derecelerinde deerlendirilir (DMK md.74).

Kurum i Naklen Atama

Bu konuda idareye tannan takdir yetkisi, kamu yarar ve hizmet gereklerine uygun olarak kullanlmaldr. Kurum ii naklen atama ya memurun ya da idarenin istei ile gerekleir. Memurun isteine baklmadan yaplan yer deitirmelerde grev ve unvan eitliinin gzetilmesi zorunlu olmamakla birlikte, alma barnn korunmas asndan gerekeli olarak ilem tesis edilmesi nemli gzkmektedir. dare, st ynetim grevindeki memuru daha basit bir greve kamu yarar ve hizmet gereklerine gre atayabilir. Bu uygulama grev eitlii ile ifade edilmektedir. Unvan eitlii ise, memurun kadro unvannn yeni grevindeki unvana ya eit veya ona denk nitelikte olmasdr. Bu tr yer deitirmelerde memur, ancak kazanlm hak dereceleriyle yer deitirebilir. Memurlar, talebi olmakszn kazanlm hak aylklarnn altndaki derecelere atanamazlar. Memurlara, kadro derecesi zerinden aylk denir. 1897 sayl Kanunla kadro derecesi ile aylk derecesinin eit ol-

48

Memur Hukuku

mas ilkesinden uzaklalmtr. te yandan memurlar, istemeleri halinde kazanlm hak derecelerinin en ok derece altnda ayn veya baka bir greve atanmalar mmkndr. Bu durumda atandklar alt derece ile kazanlm hak aylklar arasndaki emekli kesenek ve karl arasndaki farklarn kendileri tarafndan Emekli Sandna yatrlmas gerekir. Memur tarafndan bu ykmllk yazl ve ak bir ekilde kabul edilmelidir. Belirtelim ki, bu tr bir atamadan sonra aa derecede geirilen sreye baklmadan memurun tekrar eski derecesine atanmas mmkndr.

stisnai Memuriyete Atama

stisnai memurluk: Devlet Memurlar Kanununun atanma, snavlar, kademe ilerlemesi ve derece ykselmesine ilikin dzenlemeleri dnda, derece ayl ile atama yaplabilen memurluklardr.

stisnai memurluk, Devlet Memurlar Kanununun atanma, snavlar, kademe ilerlemesi ve derece ykselmesine ilikin dzenlemeleri dnda, derece ayl ile atama yaplabilen memurluklardr. Bunlar DMK md.59da tek tek saylmtr. stisnai memuriyet kadrolarna atanmak iin memur olmak gerekli deildir. Dolaysyla rnein herhangi bir zel irkette alan bir kii dahi bu kadrolara herhangi bir snav art aranmakszn atanabilir (DMK md.59). Grld zere istisnai memuriyetin ne olduu konusunda kanunun anlan hkmnde bir tanm ve kriterler bulunmad gibi, istisnai memur kapsamna girenlerin ok farkl grev ve kapsamda olduklar da grlmektedir. Esasen istisnai memurlarn bir ksmnn asli memur olarak pekala istihdam mmkndr. Sanat memurlar iin de mstakil bir sanat memurlar snf oluturulabilir. stisnai memurluklara DMK md.48deki genel artlar tayan kimselerden atama yaplabilir. Kurulu kanunlarndaki zel hkmler sakldr. Ancak, Devlet sanatlarnda aranacak nitelikler bir ynetmelikle belirtilir. Dileri Bakanl Hukuk Mavirliine atanabilmek iin ise, bir yabanc dili ok iyi bilmek ve zel ynetmeliinde belirtilecek dier nitelikleri tamak arttr (DMK md.60). Devlet sanatlar iin Devlet Sanats Olacak ve Bu Haktan Yararlanacaklar le Bunlarn Nitelikleri ve Seilmeleri Hakknda Ynetmelik yaymlanmtr (RG., T. 22.08.1991, S. 20968). Fransadaki istisnai memuriyetler hakknda ksa bilgi vermek gerekirse; Fransada yksek dzeyde yer alan yediyz civarnda memuriyet hkmetin takdirinde memuriyet (emplois la discrtion du gouvernement) tir. Bunlar yksek grevler (emplois suprieurs)i igal eden yksek memur ( hauts fonctionnaires) niteliindedir. Bu yksek grevleri igal edecek kiilerin siyasal eilimleri vb. unsurlar dikkate alnarak atanabilecei kabul edilmektedir. 11 Ocak 1984 tarihli Kanunun 25inci maddesine gre, Bakanlar Kurulu kararyla belirlenecek yksek grevleri igal edecek kiilerin atanmas ve azilleri hkmetin takdirine braklmtr. zellikle, Hkmet genel sekreteri, milli gvenlik genel sekreteri, idare genel tefti servis efi (chef du service de l inspection gnrale de ladministration), bakanlk genel sekreteri, merkezi idare yneticileri (directeurs dadministration centrale), eliler, il milli eitim mdrleri (recteurs), valiler, hkmetin takdirine bal grevliler arasnda yer alr. Bunlar snrl sayda deildir. Geniletilmeye msaittir. Yarg denetimi altnda hkmetin kendi takdirine bal grevleri belirleme yetkisine sahip olduu kabul edilmektedir. rnein Fransz Dantay snai ve ticari kamu kurumlarna (EPIC) mdrlerin atanmasnn hkmet takdirine bal olduklarn kabul etmitir. Fransada hkmetin takdirine bal grevlere, hkmetin, daha nce memur olan birisini veya olmayan birisini serbeste atayabilecei kabul edilmektedir. Ancak bu grevlere atanan kii, hibir zaman grevin asli memuru (titularisation) haline gelmez. Dolaysyla hkmet bu kiiyi istedii zaman istedii gerekeyle grevden alabilir (Gzler, C.2, 2003, s. 630).

3. nite - Memuriyete Giri ve Atama lemleri

49

Atamalarda Grev Yerine Hareket ve e Balama Sresi

lk defa veya yeniden ya da yer deitirme suretiyle; a) Ayn yerdeki grevlere atananlar atama emirlerinin kendilerine tebli gnn, b) Baka yerdeki grevlere atananlar, atama emirlerinin kendilerine tebli tarihinden itibaren 15 gn ierisinde o yere hareket ederek belli yol sresini izleyen i gn iinde ie balamak zorundadrlar. Sava ve olaanst hallerde bu sre Bakanlar Kurulu Karar ile ksaltlabilir. Bu sreler; 1-Kanuni izinlerin kullanlmas veya geici bir grevin yaplmas srasnda baka bir greve atanan memurlar iin iznin veya geici grevin bitimi, 2-Hesaplarn, yerlerine gelenlere devir zorunda bulunan sayman ve sayman mutemetleri iin devrin sona ermesi, 3-Eski grevlerine devamlar kurumlarnca yazl olarak tebli edilenler iin yerlerine atanan memurlarn gelmesi veya yeni grev yerlerine hareketlerinin kurumlarnca teblii, tarihinde balar. Yer deitirme suretiyle yaplan atamalarda memurlara atama emirleri tebli edilince yolluklar, deme emri aranmakszn, saymanlklarca derhal denir. Memurun izinli ve raporlu olmas tebligata engel olmamakla beraber (a) ve (b) durumlarnda sreler izin ve rapor mddetinin bitmesinde balar. Burada geen yer deyiminin kapsam ileri ve Maliye Bakanlklarnca birlikte belirtilir (DMK md.62).

e Balamama Halinde Yaplacak lem

Bir greve ilk defa veya yeniden atananlardan belge ile ispat mmkn zorlayc sebepler olmakszn 62. maddedeki sre iinde ie balamayanlarn atamalar iptal edilir ve bunlar bir yl sreyle Devlet memuru olarak istihdam edilemezler. Bunlarn belge ile ispat mmkn zorlayc sebepler nedeniyle greve balamama hali iki ay at takdirde atama ilemi atamaya yetkili makamlarca iptal edilir. Baka yerdeki bir greve atananlardan 62nci maddedeki sre iinde hareket ederek belli yol sresi sonunda yeni grevlerine balamayanlara, eski grevlerinden ayrl ve yeni grevlerine balay tarihleri arasnda aylk verilmemek art ile 10 gnlk bir sre daha verilebilir. Belge ile ispat mmkn zorlayc sebepler olmakszn bu sre sonunda da yeni grevlerinde ie balamayanlar memuriyetten ekilmi saylrlar (DMK md.63).
DMK, m. 63: Bir greve ilk defa veya yeniden atananlardan belge ile ispat mmkn zorlayc sebepler olmakszn 62nci maddedeki sre iinde ie balamayanlarn atanmalar iptal edilir ve bunlar 1 yl sreyle Devlet memuru olarak istihdam edilemezler. Bunlarn belge ile ispat mmkn zorlayc sebepler nedeniyle greve balamama hali iki ay at takdirde atama ilemi atamaya yetkili makamlarca iptal edilir.

50

Memur Hukuku

zet
A M A

Memuriyete giri iin ngrlm anayasal ilkeleri ve memuriyete giri koullarn sralamak. Memurlua girite Anayasann 70. maddesinde dzenlenmi temel ilke uygulanr: Bunlar serbestlik ilkesi, eitlik ilkesi ve grevin gerektirdii niteliklerden baka niteliklerin aranmamas ilkesidir. Memurlua girite, hizmetin iyi bir ekilde yrtlmesi iin genel ve zel nitelikli koullar ngrlmtr. Genel koullar; T.C vatanda olmak, 18 yan bitirmi olmak, en az ilkretim mezunu olmak, kamu haklarndan mahrum bulunmamak ve taksirli sular hari olmak zere belirli su ve cezalar ile mahkum olmam bulunmak, askerlikle iliii bulunmamak, grev yapmaya engel vcut veya akl hastalnn ya da sakatlnn bulunmamasdr. zel koullar, belli bir grevin gerei olarak yasalarla veya ynetmeliklerle konulmu bulunan koullardr. Memurlua alnma ve yetitirilme usullerini aklamak. Devlet memuru olarak atanacaklarn, ilke olarak, Devlet Personel Bakanlnca dzenlenen snava girmeleri ve baarl olmalar zorunludur. Devlet Memurluuna girmek isteyenlerden yarma snavn kazanm bulunanlarla, snavsz olarak kabul edilenlerden ihtiyaca gre alnacaklar, kurumlarnca memur aday olarak atanrlar. Adaylk sresi, devlet kamu hizmet ve grevlerine ilk defa atananlarn atandklar tarihten balamak zere bir yldan az iki yldan ok olamaz. Adaylk sresi iinde temel ve hazrlayc eitim ve staj devrelerinin her birinde baarsz olanlarla adaylk sresi iinde hal ve hareketlerinde memuriyetle badamayacak durumlar, greve devamszlklar tespit edilenlerin disiplin amirlerinin ve atamaya yetkili amirin onay ile ilikileri kesilir.

A M A

A M A

Memur hukukunda balca atama trlerini tanmlamak. Adaylk devresi iinde eitimde baarl olan adaylar disiplin amirlerinin teklifi ve atamaya yetkili amirin onay ile onay tarihinden geerli olmak zere asli memurlua atanrlar. Eitim ve retim hizmetleri snf hari, snflarn 1,2,3 ve 4 nc derecelerindeki kadrolarna, derece ykselmesindeki sre kayd aranmakszn, atanmasndaki usule gre daha aadaki derecelerden atama yaplabilir. Kurumlar, eitim ve retim, salk ve yardmc salk ve teknik hizmetler snflarna dahil memurlardan, kariyerlerinden yararlanmak istediklerini 2-4 nc dereceler arasndaki idari grevlere ait olup kazanlm hak derecelerinin iki altndaki derecelerden tespit ve ihdas edilmi kadrolara atayabilirler. Memurlarn kanuni izin, geici grev, disiplin cezas uygulamas veya grevden uzaklatrma nedenleriyle ilerinden geici olarak ayrlmalar halinde yerlerine kurum iinden veya dier kurumlardan veya aktan vekil atanabilir. ki defadan fazla olmamak zere memurluktan kendi istekleriyle ekilenlerden veya Devlet Memurlar Kanunu hkmlerine gre ekilmi saylanlardan tekrar memurlua dnmek isteyenler, ayrldklar snfta bo kadro bulunmak ve bu snfn niteliklerini tamak artyla ayrldklar tarihte almakta olduklar aylk derecesine eit bir derecenin ayn kademesine veya 71. madde hkmlerine uyulmak suretiyle dier bir snfta eit derecedeki kadrolara atanabilirler. stisnai memurluk, Devlet Memurlar Kanununun atanma, snavlar, kademe ilerlemesi ve derece ykselmesine ilikin dzenlemeleri dnda, derece ayl ile atama yaplabilen memurluklardr. Atama ileminin ilgiliye bildirilmesi zorunludur. lgili ayn yerdeki bir greve atanmsa yazl bildirimi izleyen gn, baka yerdeki bir greve atanmsa, yazl bildirimden itibaren 15 gn iinde o yere hareket ederek belli yol sresini izleyen gn ie balamak zorundadr. Bu sre iinde ie balamayanlarn atamalar iptal edilir ve bunlar 1 yl sre ile devlet memuru olarak istihdam edilemezler.

3. nite - Memuriyete Giri ve Atama lemleri

51

Kendimizi Snayalm
1. Hi kimsenin istei dnda memur olmaya zorlanamamasn ve memur olmann kiinin isteine bal olmasn ifade eden ilke aadakilerden hangisidir? a. Serbestlik ilkesi b. Eitlik ilkesi c. Ayrmclk yapmama ilkesi d. Grevin gerektirdii niteliklerden baka nitelik aranmamas ilkesi e. Adalet ilkesi 2. Aadakilerden hangisi memuriyete girite aranan genel koullardan deildir? a. Vatandalk b. Askerlikle iliii olmamak c. 18 yan bitirmi olmak d. Salkl olmak e. Yabanc dil bilmek 3. Aadaki sulardan hangisi devlet memuru olmaya engel deildir? a. Devletin ahsiyetine kar ilenen sular b. Trafik sular c. Kaaklk d. Hrszlk e. Dolandrclk 4. Aadaki mesleklerden hangisi A grubu kadrolarn kapsamna girer? a. Mhendis b. Hemire c. Salk memuru d. Mfetti e. Teknisyen 5. Devlet memurlarnn adaylk sresi en fazla ka yl olabilir? a. 1 b. 2 c. 3 d. 4 e. 5 6. Aday memurlara kurum veya kurulularndaki grevleri ile ilgili olarak yaplan uygulamal eitime ne ad verilir? a. Temel eitim b. Hazrlayc eitim c. Staj d. n eitim e. Deneme eitimi 7. Adaylk devresi iinde veya sonunda, salk nedenleri dnda ilikileri kesilenler ka yl sre ile devlet memurluuna alnmazlar? a. 1 b. 2 c. 3 d. 4 e. 5 8. Ayn snftaki memurlarn karlkl olarak yer deitirme suretiyle atanmalarna ne ad verilir? a. Becayi b. Takas c. Trampa d. Dei toku e. Nmayi 9. Aadakilerden hangisi istisnai memurluklardan saylmaz? a. Cumhurbakanl Genel Sekreterlii b. TBMM memurluklar c. Valilik d. TOK Bakanl e. Milli Eitim Mdrl 10. Bir kiinin bulunduu yerden baka bir yere atanmas halinde atama emrinin tebliinden itibaren ka gn iinde atand yere hareket etmesi gerekir? a. 3 b. 5 c. 7 d. 10 e. 15

52

Memur Hukuku

Yaamn inden
Kanuni stajyerlik sresi sonunda stajyerlii kaldrlmayan ve grevine son verilmeyen bir memurun asaletinin kendiliinden onanm saylmas gerekir. (Dantay, 5. Daire, E.1976/7702, K.1978/2582, Dantay Dergisi, S. 32-33, s. 401) Memuriyete girmeden nce rencilii srasnda kart olaylar memuriyetle badamayan bir davran olarak kabul edilerek ilgilinin grevine son verilemez. (Dantay, 5. Daire, E.1981/2901, K. 1983/6515, Dantay Dergisi, S. 54-55, s. 205) Adaylk sresi iinde herhangi bir kursa tabi tutulmad gibi, saptanlan adaylk sresinin bitiminden ok sonra asaleti onaylanmayarak grevine son verilen davac hakkndaki ilem mevzuata aykr olup, bu durum memur gvencesi ile badamaz. (Dantay, 5. Daire, 10.10.1977, E.1974/7794, K.1977/4413) Kanuni stajyerlik sresi sonunda stajyerlii kaldrlmayan ve grevine son verilmeyen bir memurun asaletinin kendiliinden onanm olmas gerekir. (Dantay, 5. Daire, 29.6.1978, E. 1976/7702, K. 1978/2582) Yaplan gvenlik soruturmas gz nne alnarak henz asaleti tasdik edilmemi bulunan aday memurlarn grevine son verilmesi, hatal yaplan atama ileminin geri alnmas mahiyetindedir. (Dantay, 5. Daire, T.20.11.1985-E.1981/1966, K. 1985/2488) Namzetlerin memuriyetle badamayan hal ve hareketlerinden dolay vazifelerine son verilmesinde, idareyi balayan bir hkm bulunmamasna ve davacnn ehliyetinin amirlerince kabul ve teslim edilmediinin anlalmasna binaen vazifeye balad tarihten itibaren 8 ay sonra vazifesine son verilmesinde kanunsuzluk grlmemitir. (Dantay, 5. Daire, E.1982, K.1337). Yetersizlii tespit olunmadan daha nce bir siyasi partinin mensubu olmak yznden stajyer retmenin grevine son verilemez. (Dantay, 5. Daire,1966, E 1965/67, K.1966/4023) Davacnn memuriyete girdii tarihten itibaren 5 yl gibi adaylk sresini ok aan bir sre sonunda adaylnn tasdik edilmediinden ve adaylk sresi iinde baarl olamadndan bahisle grevine son verilemez. (Dantay, 5. Daire, T.25.12.1973, E.1972/4318, K.1973/13314) Kanuni stajyerlik sonunda stajyerlii kaldrlmayan ve grevine son verilmeyen bir memurun asaletinin kendiliinden onanm olmas gerekir. (Dantay, 5. Daire, T.29.6.1978, E.1976/7702, K.1978/258)

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. a 2. e 3. b 4. d Yanl yant verdiyseniz, Serbestlik lkesi balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Genel Koullar balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Mahkumiyet balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Memurlua Alnma Usulleri. Snav Yntemi balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Aday Memuriyet balkl blm tekrar okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Aday Memuriyet balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Adayln Sona Ermesinin Hkmleri balkl blm tekrar okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Memur Hukukunda Balca Atama Trleri balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, stisnai Memurluklara Atama balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Atamalarda Grev Yerine Hareket ve e Balama Sresi balkl blm yeniden okuyunuz.

5. b 6. c 7. c 8. a

9. e 10. e

3. nite - Memuriyete Giri ve Atama lemleri

53

Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1 Hkmn kesinleme an esas alnmaldr. Hkmn kesinleme tarihi ya sresi ierisinde kanun yollarna bavurulmamas veya bavurulmasna ramen mahkumiyet kararnn onanmas ile olur. darenin bu nedene dayal olarak yapaca memuriyete son verme ilemi, bu durumun tespitine ilikin bir ilemdir. Memuriyetteki mahkumiyet koulu, gerekte olumsuz koul olan mahkumiyetin kesinletii tarihte yitirilmitir. Sra Sizde 2 Kanmzca bavuru anndaki ya esas alnmaldr. Dantay memur lehine yorum yaparak ve genel ilkeleri zorlayarak verdii bir kararda, memuriyete atand srada on sekiz yan doldurmam olduu sonradan anlalan ancak bu hususun saptand tarihte on sekiz yan dolduran memur hakknda koullarda eksiklik nedeni ile grevine son verilemeyecei sonucuna varmtr (D.1D., T.10.1.1983, E.1982/2684, K.1983/7). Sra Sizde 3 Bu konuda Avrupa nsan Haklar Komisyonu, Avrupa nsan Haklar Szlemesinin dnce, vicdan ve din zgrln dzenleyen 9. maddesini yorumlarken, askeri nitelikteki herhangi bir hizmet, ya da inanlar askerlik yapmalarna engel kiilere bu hakk tanyan lkelerde, zorunlu askerlik yerine grdrlecek baka hizmetlerin zorla veya angarya olarak altrma yasann dnda kalmakta olduunu vurgulamtr. Bir baka deyile, dini inanlar askerlik yapmalarna engel kiiler iin baka bir kamu hizmeti ngrmeyi, szlemeci devletlerin takdirine brakm ve komisyon bavuruyu temelden yoksun grerek reddetmitir (Avrupa nsan Haklar Komisyonunun Avusturya ile ilgili olarak verdii 02.04.1973 ve 5591/72 nolu karar iin bkz.ASBF nsan Haklar Merkezi Dergisi, Ocak 1995, C.III, S.1, sh.37). Askerlik hizmeti yapma zorunluluu, AHS m. 4te zorla altrma kapsam dnda tutulmutur. Yakn tarihte, askerlik yapmak istemeyen ve kendisini vicdani reti olarak isimlendiren Osman Murat lkenin yapt bavuru ile ilgili olarak AHM 2. Dairesinin 24.01.2006 tarih ve 39437/98 sayl lke-Trkiye karar yaynlanmtr. Mahkemeye gre, srekli ayn sutan mahkumiyet ve ardndan klaya sevk gibi zmsz bir durumun olmas kabul edilemez. Bu nedenle, bu tr kiiler iin ya sivil hizmetler ngrlmeli ya da bu tr bir davran su saylyorsa tek bir ceza verip, cezann infazn mteakip bu tr kiiler askerlikten azledilmelidir. Sra Sizde 4 Bu konu, hakim savclarla ilgili olarak 1961 Anayasas dneminde Anayasa Mahkemesine getirilmi ve Anayasa Mahkemesi grevin gerektirdii niteliklerden baka hi bir ayrm gzetilemeyecei hkmne dayanarak, 788 sayl Memurin Kanununda bu ynde yer alan hkm iptal etmi, ancak Dileri ve Milli Savunma memurlar hakknda byle bir yasak konulabileceini belirtmitir. Sra Sizde 5 Mevzuatmzda bu konuya ilikin ve sreklilik arz eden nitelikte bir hkm yoktur.Yalnz bu konuda 657 sayl yasaya 241 sayl KHKnin 15. maddesiyle eklenen ek geici madde hkmyle, srekli ii ve szlemeli statl personelden 1984 yl sonuna kadar memurlua gemek isteyenlerin adaylk hkmlerine tabi olmayacaklar hkme balanmtr. dare hukukunda idari istikrar ilkesi ve kamu hizmetlerinin srekli ve dzenli grlmesi ilkeleri ve hizmetin verimlilii asndan benimsenmesi gereken bir ilke olduundan bu tr nakillerde adaylk hkmlerinin 1984 yl sonundan itibaren de aranp aranmayacana aklk getirilmelidir. Sra Sizde 6 Aday memur, bir devlet memuru olmann hak ve ykmllkleriyle kar karya bulunduundan, dier devlet memurlarna yaplan uygulamann bunlara yaplmamas iin hibir neden yoktur.Aday memurlara yasann 137.maddesi hkmndeki grevden uzaklatrma tedbirinin uygulanmas mmkndr. 1 Madde 48in birinci fkrasnn (A) bendinin (5) numaral alt bendinin ... milli savunmaya kar sular, devlet srlarna kar sular ve casusluk, ... blm, Anayasa Mahkemesinin 1.12.2010 tarih ve 27772 sayl R.G.de yaymlanan, 25.2.2010 gn ve E: 2008/17 - K: 2010/44 sayl karar ile yaymndan 1 yl sonra yrrle girmek zere iptal edilmitir.

Bavurabileceimiz Kaynaklar
Gran, S. (1980). Yeni Bir Bulu: Askdaki Memur, dare Hukuku limler Dergisi, Yl 1, S.1. Tutum, C. (1972). Trkiyede Memur Gvenlii, Ankara.

4
Amalarmz
zin ikayet Gvenlik Aylk Yolluk

MEMUR HUKUKU

Bu niteyi tamamladktan sonra; Devlet memurlarnn sahip olduklar haklar aklayabilecek, Hizmet ii eitim kavramn tanmlayabilecek, hizmet ii eitim faaliyetlerini snflandrabilecek, dourduu hukuki sonular belirleyebileceksiniz.

Anahtar Kavramlar
stifa Sosyal haklar Emeklilik Hizmet ii eitim

indekiler
Devlet Memurlarnn Haklar ve Hizmet i Eitimi GR ZN HAKKI HZMET HAKKI KAYET VE DAVA HAKKI GVENLK HAKKI AYLIK HAKKI VE VEKALET AYLII DURUMU YOLLUK HAKKI SOSYAL HAKLAR VE YARDIMLAR UYGULAMAYI STEME HAKKI EKLME (STFA) HAKKI KOVUTURMA VE YARGILAMADAN KAYNAKLANAN HAKLAR SNAT VE FTRALARA KARI KORUNMA HAKKI MEMURLARIN HZMET ETM

Memur Hukuku

Devlet Memurlarnn Haklar ve Hizmet i Eitimi

GR
Devlet memurlarnn hukuksal durumu yasalarla dzenlenmitir. Bu dzenleme ile memurlara baz haklar tannmtr. Bu haklar, memurlarn grevlerini gerei gibi yerine getirmelerini salama amac gder. Memurlara salanan haklar arasnda, memur hukukunun kendisine aynen uygulanmasn isteme, grev gvenliinin salanmas, izin hakk, aylk hakk gibi haklar yer alr.

ZN HAKKI
alma saatleri iinde iinin banda bulunma durumunda olan memura, izin hakk tannmtr. Memurlara tannan izinler, yllk izin, salk izni, hastalk izni, aylksz izin olmak zere drt trdr. Bir de bunlara renim izni eklenebilir.

Yllk zin
Her memurun yllk izin hakk vardr, Devlet Memurlar Kanunu, yllk izin sresini memurlarn hizmet srelerine gre dzenlemitir. Hizmet sreleri on yla kadar olanlara (on yl dahil) yirmi gn, on yldan ok olanlara otuz gn yllk izin verilir (md.102). Yllk izinler, stn uygun bulaca zamanlarda, toptan ya da para para kullanlr. Birbirini izleyen iki yln izni bir arada verilebilir. retmenler yaz tatili ile dinlenme tatillerinde izinli saylrlar, bunlara ayrca yllk izin verilmez. Radyoaktif nlara maruz kalan Devlet memurlarna, yllk izinlerine ek olarak bir aylk salk izni verilir. Bu izin Devlet Memurlar Kanunu tarafndan getirilmi yeni bir izin trdr (md.103). Hakimler adli tatilde (1 Austos-5 Eyll) izinli saylrlar. dari izinler, ylk izin sresine dahil deildir. Belirtelim ki, gelecek yllarda kullanlmas gereken olas izinler iin nceden izin istenmesi mmkn deildir. Bir nceki yldan devreden izin sresi ancak devredilen yl iinde kullanlmaldr.
DMK, m. 102: Devlet memurlarnn yllk izin sresi, hizmeti bir yldan on yla kadar (on yl dahil) olanlar iin yirmi gn, hizmeti on yldan fazla olanlar iin 30 gndr. Zorunlu hallerde bu srelere gidi ve dn iin en ok ikier gn eklenebilir. Salk zni: Radyoaktif nlara maruz kalan Devlet memurlarna, yllk izinlerine ek olarak verilen bir aylk izin.

Mazeret zni
Mazeret izinleri iki kmede toplanr. Birinci kmedeki; mazeret izinlerinin neler olduu ve sreleri yasa ile belirlenmi olup, kapsam idarenin takdirine braklmamtr. dare iin bal yetki sz konusudur.

56

Memur Hukuku

Konuyu dzenleyen DMK md.104de nemli deiiklikler olmutur (Yeniden dzenlenen madde: 25/02/2011 tarihli Mkerrer Resmi Gazete - 6111/106 md.). Buna gre, doum izni; A. Kadn memura; doumdan nce sekiz, doumdan sonra sekiz hafta olmak zere toplam onalt hafta sreyle analk izni verilir. oul gebelik durumunda, doum ncesi sekiz haftalk analk izni sresine iki hafta eklenir. Ancak beklenen doum tarihinden sekiz hafta ncesine kadar salk durumunun almaya uygun olduunu tabip raporuyla belgeleyen kadn memur, istei hlinde doumdan nceki haftaya kadar kurumunda alabilir. Bu durumda, doum ncesinde bu rapora dayanarak fiilen alt sreler doum sonras analk izni sresine eklenir. Doumun erken gereklemesi sebebiyle, doum ncesi analk izninin kullanlamayan blm de doum sonras analk izni sresine ilave edilir. Doumda veya doum sonrasnda analk izni kullanlrken annenin lm hlinde, istei zerine memur olan babaya anne iin ngrlen sre kadar izin verilir. B. Memura, einin doum yapmas hlinde, istei zerine on gn babalk izni; kendisinin veya ocuunun evlenmesi ya da einin, ocuunun, kendisinin veya einin ana, baba ve kardeinin lm hllerinde istei zerine yedi gn izin verilir. Kadn memura, ocuunu emzirmesi iin doum sonras analk izni sresinin bitim tarihinden itibaren ilk alt ayda gnde saat, ikinci alt ayda gnde birbuuk saat st izni verilir. St izninin hangi saatler arasnda ve gnde ka kez kullanlaca hususunda, kadn memurun tercihi esastr. kinci kmede yer alan mazeret izninin hangi durumlarda verilecei ve sresinin takdiri idareye braklmtr. Merkezde atamaya yetkili amir, ilde vali, ilede kaymakam ve yurt dnda diplomatik misyon efi tarafndan, birim amirinin muvafakati ile bir yl iinde toptan veya blmler hlinde, mazeretleri sebebiyle memurlara on gn izin verilebilir. Zaruret hlinde retmenler hari olmak zere, ayn uslle on gn daha mazeret izni verilebilir. Bu takdirde, ikinci kez verilen bu izin, yllk izinden dlr (md.104). Yllk izin ve mazeret izinleri srasnda mal haklar ile sosyal yardmlara dokunulmaz.

Hastalk zni
Konuyu dzenleyen DMK md.105de nemli deiiklikler olmutur (Yeniden dzenlenen madde: 25/02/2011 tarihli Mkerrer Resmi Gazete - 6111/106 md.). Buna gre; Memura, aylk ve zlk haklar korunarak, verilecek raporda gsterilecek lzum zerine, kanser, verem ve akl hastal gibi uzun sreli bir tedaviye ihtiya gsteren hastal hlinde onsekiz aya kadar, dier hastalk hllerinde ise oniki aya kadar izin verilir. Memurun, hastal sebebiyle yatakl tedavi kurumunda yatarak grd tedavi sreleri, hastalk iznine ait srenin hesabnda dikkate alnr. Bu maddede yazl azam sreler kadar izin verilen memurun, bu iznin sonunda ie balayabilmesi iin, iyiletiine dair raporu (yurt dndaki memurlar iin mahall usle gre verilecek raporu) ibraz etmesi zorunludur. zin sresinin sonunda, hastalnn devam ettii resm salk kurulu raporu ile tespit edilen memurun izni, birinci fkrada belirtilen sreler kadar uzatlr, bu srenin sonunda da iyileemeyen memur hakknda emeklilik hkmleri uygulanr.

4. nite - Devlet Memurlarnn Haklar ve Hizmet i Eitimi

57

Bunlardan gerekli salk artlarn yeniden kazandklar resm salk kurullarnca tespit edilen ve emeklilik hakkn elde etmemi olanlar, yeniden memuriyete dnmek istemeleri hlinde, niteliklerine uygun kadrolara ncelikle atanrlar. Grevi srasnda veya grevinden dolay bir kazaya veya saldrya urayan veya bir meslek hastalna tutulan memur, iyileinceye kadar izinli saylr. Hastalk raporlarnn hangi hallerde, hangi hekimler veya salk kurullar tarafndan verilecei ve sreleri ile bu konuya ilikin dier hususlar, Salk, Maliye ve Dileri Bakanlklar ile Sosyal Gvenlik Kurumunun grleri alnarak Devlet Personel Bakanlnca hazrlanacak bir ynetmelikle belirlenir. Ayrca, memurun bakmakla ykml olduu veya memur refakat etmedii takdirde hayat tehlikeye girecek ana, baba, e ve ocuklar ile kardelerinden birinin ar bir kaza geirmesi veya tedavisi uzun sren bir hastalnn bulunmas hllerinde, bu hllerin salk kurulu raporuyla belgelendirilmesi artyla, aylk ve zlk haklar korunarak, aya kadar izin verilir. Gerektiinde bu sre bir katna kadar uzatlr.

Aylksz zin
Memurlara yasann belirttii zorunluluk hallerinde aylksz izin verilebilir (md.108). Buna gre; A. Memura, 105inci maddenin son fkras uyarnca verilen iznin bitiminden itibaren, salk kurulu raporuyla belgelendirilmesi artyla, istekleri zerine onsekiz aya kadar aylksz izin verilebilir. B. Doum yapan memura, 104nc madde uyarnca verilen doum sonras analk izni sresinin bitiminden; ei doum yapan memura ise, doum tarihinden itibaren istekleri zerine yirmidrt aya kadar aylksz izin verilir. C. yan doldurmam bir ocuu eiyle birlikte veya mnferit olarak evlat edinen memurlar ile memur olmayan ein mnferit olarak evlat edinmesi hlinde memur olan elerine, ocuun ana ve babasnn rzasnn kesinletii tarihten veya vesayet dairelerinin izin verme tarihinden itibaren, istekleri zerine yirmidrt aya kadar aylksz izin verilir. Evlat edinen her iki ein memur olmas durumunda bu sre, elerin talebi zerine yirmidrt aylk sreyi gemeyecek ekilde, birbirini izleyen iki blm hlinde elere kullandrlabilir. D. zel burs salayan ve bu burstan istifade etmesi iin kendilerine aylksz izin verilenler de dhil olmak zere burslu olarak ya da bte imknlaryla yetitirilmek zere yurtdna gnderilen veya srekli grevle yurtiine ya da yurtdna atanan veya en az alt ay sreyle yurtdnda geici olarak grevlendirilen memurlar veya dier personel kanunlarna tbi olanlar ile yurtdna kamu kurumlarnca gnderilmi olan rencilerin memur olan eleri ile 77nci maddeye gre izin verilenlerin memur olan elerine grev veya renim sresi iinde aylksz izin verilebilir. E. Memura, yllk izinde esas alnan sreler itibaryla be hizmet yln tamamlam olmas ve istei hlinde memuriyeti boyunca ve en fazla iki defada kullanlmak zere, toplam bir yla kadar aylksz izin verilebilir. Ancak, skynetim, olaanst hl veya genel hayata messir afet hli ilan edilen blgelere 72 nci madde gereince belli bir sre grev yapmak zere zorunlu olarak srekli grevle atananlar hakknda bu blgelerdeki grev sreleri iinde bu fkra hkm uygulanmaz.

58

Memur Hukuku

F. Aylksz izin sresinin bitiminden nce mazereti gerektiren sebebin ortadan kalkmas hlinde, on gn iinde greve dnlmesi zorunludur. Aylksz izin sresinin bitiminde veya mazeret sebebinin kalkmasn izleyen on gn iinde grevine dnmeyenler, memuriyetten ekilmi saylr. G. Muvazzaf askerlie ayrlan memurlar askerlik sresince grev yeri sakl kalarak aylksz izinli saylr. Yabanc memleketlerin resm kurumlar veya uluslararas kurulularda kurumlarnn muvafakati ile grev alacak memurlara, ilgili Bakann onay ile (her ylda bir Bakan onay yenilenmek kaydyla) memuriyeti sresince yabanc memleketlerin resm kurumlarnda on yla, uluslararas kurulularda yirmibir yla kadar aylksz izin verilebilir. renim izni de aylksz izne konu olabilir (DMK md.78). D lkelerden burs alan veya seme veya yarma snavn kazanan ve bilgilerini artrmak isteyen memurlara iki yla kadar ve mevzuatla ngrlen ama ve ilkeler erevesinde renim izni verilebilir. Gerekirse bu sre bir katna kadar uzatlabilir (Bkz. Yetitirilmek Amacyla Yurt Dna Gnderilecek Devlet Memurlar Hakknda Ynetmelik (RG., T. 01.02.1974, S. 14786)). Bu memurlarn, yurtiindeki kamu kurumlarndan burs almalar veya aylkl izine kmalar halinde, yurt dnda kaldklar srenin iki kat kadar mecburi hizmet ykmll vardr (DMK md.224, Ek md.34). Sresinde greve balamazlarsa yaplan demeleri iki kat fazlasyla demeleri gerekir. te yandan yurt iinde devlet hesabna okutulan renciler de renim sreleri kadar zorunlu hizmet yaparlar (DMK md.224, Ek md.35). ahsen zel burs salayanlar, yurtdna aylksz izinli olarak ancak grecei eitimin meslei ile ilgili olmas kaydyla gnderilebilir. te yandan farkl kanunlarda aylksz izin konusunda dzenlemeler yapld da grlmektedir. rnein 4688 Sayl Kamu Grevlileri Sendikalar Kanunu md.18/4e gre, sendika ve konfederasyon ynetim kurulu yeleri ile sendika ube ynetim kurulu yeleri, seildikleri tarihten balayarak otuz gn iinde yazl talepte bulunmalar halinde bu grevleri sresince aylksz izinli saylrlar. Talepte bulunmayanlar ise haftada bir gn kurumlarndan izinli saylrlar (Dier bir rnek iin bkz. 5393 s. Belediye Kanunu md.49/6).

HZMET HAKKI
Memurlar iin devlet iinde almak hem dev, hem haktr. Bu hak kkenini Anayasamzda bulur (AY md.49, 70). Memurlarn alma hakk, kendi snf iinde, kazanlm hak derecesiyle herhangi bir grevde alabilmesidir. Memurun grecei hizmeti, hizmet yerini, hizmetin gereklerine gre ynetim belirler (md.76). Devlet Memurlar Kanunu, hibir memurun snfnn dnda ve snfnn iindeki derecesinin altnda bir derecenin grevinde altrlamayaca ilke ve kuraln benimsemitir. Byle olmakla birlikte, yasa, ynetime, memurlar meslekleri ile ilgili snftan, genel ynetim snfna, ya da genel ynetim snfndan meslekleri ile ilgili snfa geirebilme yetkisini de tanmtr (md.71). Bundan baka idare, grev ve unvan eitlii gzetmeden, kazanlm hak aylk derecesi ile memurlar en az bulunduklar kadro derecesine eit, kurumun merkez ya da taradaki kadrolarna naklen atayabilir. Buna karlk baz kamu grevlilerinin belli bir grevde bulunma hakk vardr. Bunlar daha ok Devlet Memurlar Kanununun dnda kalan, Dantay yelii, Saytay yelii, niversite retim yelii gibi grevlerdir. Olaand ykselme yntemine gre ise, memurlar kazanlm hak derecesinin zerindeki kadrolara, derece ykselmesindeki koullar aranmakszn yasada ngrlen koullar erevesinde atanabilirler (DMK md.68/B).

4. nite - Devlet Memurlarnn Haklar ve Hizmet i Eitimi

59

KAYET VE DAVA HAKKI

Devlet Memurlar Kanunu konuya aklk getirme ynnden memurlar iin de dava ve ikayet hakknn bulunduunu belirtmitir. Bu yasaya gre, memurlar, stleri ve kurumlar tarafndan kendilerine uygulanan ynetsel eylem ve ilerden dolay ikayet etme ve dava ama hakkna sahiptir (md.21). Memur ikayetini, szl veya yazl olarak, hiyerarik dzen ierisindeki sra, silsile izlenerek ve hakknda ikayet edilen st atlanarak onun stne yaplr. Bavuruyu, mevzuata gre yetkili merci deerlendirir. Genellikle, ikayet edilen kiinin ilk disiplin st ikayeti karara balar. ikayeti kabul eden, ancak karar verme yetkisi bulunmayan stler ikayeti silsileyi izleyerek ve kendi grlerini de belirterek gn iinde disiplin stne yollarlar. Disiplin st de ikayeti ald tarihten itibaren 30 gn ierisinde kararn verir. ikayet hakkn kullanan memura bu nedenle disiplin cezas verilemez. te yandan ikayetin konusu da snrlandrlmtr. Buna gre memurlar ancak kendilerini ilgilendiren bir konuda veya idarenin ileyiine ilikin bir konuda ikayet hakkn kullanabilirler. Memurlarn dava hakkna gelince, anayasada ynetimin her trl eylem ve ilemlerine kar yarg yolunun ak olduunu belirtmitir (AY md.125/1). Bu kural yerli, yabanc tm gerek kiileri ve tzel kiileri iine ald gibi memurlar da ierir. Devlet memurlar da kendi kurumlarna kar, kiisel hak ve karlarnn etkilenmesinden dolay dava aabilirler; stlerine gerek kiisel, gerek ynetimin ileyii ile ilgili konularda ikayette bulunabilirler. ikayetler sz veya yaz ile en yakn stten balayarak sraya uygun olarak yaknlan st atlanarak yaplr (md.21). Memurlarn topluca ikayette bulunmalar yasaktr (md.26). te yandan dari Yarglama Usul Kanunu md.33e gre kamu grevlileri ile ilgili alan davalarda zel yetki kural ngrlmtr. Buna gre; 1. Kamu grevlilerinin atanmas ve nakilleri ile ilgili davalarda yetkili mahkeme, kamu grevlilerinin yeni veya eski grev yeri idare mahkemesidir. 2. Kamu grevlilerinin grevlerine son verilmesi, emekli edilmeleri veya grevden uzaklatrlmalar ile ilgili davalarda yetkili mahkeme, kamu grevlisinin son grev yapt yer idare mahkemesidir. 3. Kamu grevlilerinin grevle ilikisinin kesilmesi sonucunu dourmayan disiplin cezalar ile ilerleme, ykselme, sicil, intibak ve dier zlk ve parasal haklar ve mahalli idarelerin organlar ile bu organlarn yelerinin geici bir tedbir olarak grevden uzaklatrlmalaryla ilgili davalarda yetkili mahkeme ilgilinin grevli bulunduu yer idare mahkemesidir. Bunun dnda idari yarglama usulnde genel yetki kural olan anlan Kanunun 32. maddesine gre, greve ilikin hkmler sakl kalmak artyla bu Kanunda veya zel kanunlarda yetkili idare mahkemesinin gsterilmemi olmas halinde, yetkili idare mahkemesi, dava konusu olan idari ilemi veya idari szlemeyi yapan idari merciin bulunduu yerdeki idare mahkemesidir.

DMK, m. 21/1: Devlet memurlar kurumlaryla ilgili resmi ve ahsi ilerinden dolay mracaat; amirleri veya kurumlar tarafndan kendilerine uygulanan idari eylem ve ilemlerden dolay ikayet ve dava ama hakkna sahiptirler.

DMK, m. 26: Bu Kanunun 21 nci maddesi ile hkme balanan hakkn kullanlmasnda birden fazla Devlet memurunun toplu olarak sz ve yaz ile mracaatlar ve ikayetleri yasaktr. Devlet memurlarnn kamu hizmetlerini aksatacak ekilde memurluktan kastl olarak birlikte ekilmeleri veya grevlerine gelmemeleri veya grevlerine gelip de Devlet hizmetlerinin ve ilerinin yavalatlmas veya aksatlmas sonucunu douracak eylem ve hareketlerde bulunmalar yasaktr.

GVENLK HAKKI
Yasalarda belirtilen durumlar dnda, devlet memurunun memurluuna son verilemez, aylk ve baka haklar elinden alnamaz (md.18). Memuriyet ancak DMKda belirtilen durumlardan birisinin gereklemesi ile sona erdirilebilir. Yine devlet memurlarna, memurlukla ilgili tm kurallarn kendilerine uygulanmasn isteme hakk da tanmtr. Bu da memur gvenliinin bir parasdr. Gvenlik hakknn
m. 18: Kanunlarda yazl haller dnda Devlet memurunun memurluuna son verilemez, aylk ve baka haklar elinden alnamaz.

60

Memur Hukuku

dier bir boyutu da Devlet memurlarnn grevlerini belli bir gvenlik ortamnda yerine getirmeleri olup, bu hem memurlar asndan hem kamu hizmeti ynnden gereklidir. Memurluk bir meslek olarak tanndna gre, bu meslee girenlere, belli koullar altnda meslek gvenliinin salanmas doaldr.

AYLIK HAKKI VE VEKALET AYLII DURUMU

Anayasa, m. 55/2: Devlet, alanlarn yaptklar ie uygun adaletli bir cret elde etmeleri ve dier sosyal yardmlardan yararlanmalar iin gerekli tedbirleri alr.

Kazanlm Hak Aylk Derecesi: DMK md.36da belirtilen snflara, renim durumlarna gre giri derecesi ve kademesi, kazanlm hak aylk derecesidir. Emekli Kazanlm Hak Aylk Derecesi: Memurun emekli keseneine esas alnan aylk derecesidir. Grev Ayl: Memurun fiilen almakta olduu aylk.

Memurlara tannan en nemli mali hak, memur ayldr. Memur ayl hem adaletli hem de yeterli olmaldr. Anayasann 55. maddesinde, genel olarak alanlarn, yaptklar ie uygun adaletli bir cret elde etmeleri ve dier sosyal yardmlardan yararlanmalar iin gerekli nlemlerin Devlet tarafndan alnaca kural getirilmitir. Anayasann bu genel kural Devlet memurlarna denen ayln niteliini gstermesi ynnden ilgi ekicidir. Esasen Devlet Memurlar Kanunu da ayl yle tanmlamtr: aylk : bu kanuna tabi kurumlarda grevlendirilen Devlet memurlarna, hizmetlerinin karlnda, kadroya dayanlarak ay itibariyle denen paray ifade eder (md.147). Memurlarn aylklar, her ayn banda pein denir. 3472 s. Devlet Memurlar le Dier Kamu Grevlilerinin Aylklarnn deme Zamannn Deitirilmesine Dair 09.09.1987 Tarih ve 289 Sayl Kanun Hkmnde Kararnamenin Kabulne Dair Kanuna gre ayba, her ayn 15. gndr. Kamu kesiminde denen aylklarn, zel kesimdekine yakn olmas gerekir. zel kesime gre, ok dk bir deme, kamu kesimindeki yetenekli grevlilerin zel kesime kaymasna neden olur. Bu durum kamu hizmetlerinin hem maliyetini artrr hem de niteliini drr. Ayla hak kazanabilmek iin, memurun ie balamas gerekir. Devlet Memurlar Kanunundan nce yrrlkte olan kurallara gre, ie balamay izleyen ay bandan itibaren memur ayl hak kazanrd. Hakszla yol aan bu durumu, Devlet Memurlar Kanunu deitirmitir. Buna gre, bir greve aktan aday veya asli memur olarak atananlar, greve baladklar gnden itibaren ayla hak kazanrlar (md.165). Devlet memurlarna aylklar her ay ortasnda pein olarak denir. Belirtelim ki, grev ayl, kazanlm hak ayl ve emekli ayl farkl kavramlardr. Grev ayl kazanlm hak aylna esas tekil etmez ve grev ayl, ilgilinin aylk demelerine esas tutulur. Kazanlm hak aylk derecesi denildiinde; DMK md.36da belirtilen snflara, renim durumlarna gre giri derecesi ve kademesi, kazanlm hak aylk derecesi olarak kabul edilir. Emekli kazanlm hak aylk derecesi, memurun emekli keseneine esas alnan aylk derecesidir. Emeklilik keseneinin hesaplanmasnda esas alnan aylktr. Grev ayl, memurun fiilen almakta olduu aylktr. Dier taraftan kademe ilerlemesinin durdurulmas cezasnda yasada sz edilen brt aylk ise, bir memurun aylk gsterge ve ek gsterge rakamlarnn memur aylklarna uygulanan katsay ile arpm sonucu bulunacak rakam ifade eder. Vekalet aylna gelince; bu ayln denebilmesi iin grevin fiilen yaplmas arttr (DMK md.74). Yine vekalet ayl konusunda 2005/8501 sayl Yan deme Kararnamesi, Maliye Bakanlnca karlm 157 s.DMK Genel Teblii ve Vekalet Grevi ve Vekalet Ayl Hakknda zet Tablo ve Devlet Memurlar Kanunu Genel Teblii (Seri No:99) temel dzenlemelerdendir. Vekalet halinde denecek zam ve tazminatlar 2005/8501 sayl kararname md.9a gre; DMK md.86 uyarnca vekalet edenlerden u artlar tayanlar vekalet creti alabilirler ...1- Kurumlarnca bir greve kurum iinden veya dier kurumlardan vekalet ettirilenlere;

4. nite - Devlet Memurlarnn Haklar ve Hizmet i Eitimi

61

a. Vekaletin, DMK md.86ya binaen yaplmas ve bu hususun onayda belirtilmi olmas, b. Vekaletin, Bakanlar Kurulu karar veya mterek karar ile atama yaplmas gereken kadro veya grevler iin ilgili Bakan, dier kadro veya grevler iin asili atamaya yetkili amir tarafndan verilmesi, c. Vekillerin, genel ve ilgili zel mevzuat uyarnca asaleten atanmada aranan tm artlar (asaleten atanmada snav art aranlan kadro veya grevler iin bu snavlara girebilme hakknn elde edilmi olmas dahil) bir arada tamalar kaydyla; vekalet ettikleri kadro veya grevler iin bu Karar uyarnca ngrlen zam ve tazminatlarn toplam net tutarnn, asli kadro veya grevleri karlnda fiilen aldklar zam ve tazminatlarn toplam net tutarndan fazla olmas halinde, aradaki fark; 657 sayl Kanunun 175inci maddesindeki oranlar dikkate alnmakszn, vekalet grevine balanld tarihten itibaren ve vekalet grevinin fiilen yapld srece denir. te yandan zam ve tazminat fark denmeyecekler unlardr; a. Esas ve usule ilikin olarak yukarda belirtilen artlar bir arada tamayanlara, b. Mehil mddeti, yllk izin, mazeret izni, hastalk izni, geici grev, grevden uzaklatrma, tutuklanma, gzaltna alnma, hizmet ii eitim, kurs veya seminer nedeniyle grevlerinden ayrlanlara vekalet edenlere, c. Vekaletleri esnasnda yllk izin, mazeret izni, hastalk izni, vekalet grevine ilikin olmayan geici grev, grevden uzaklatrma, tutuklanma, gzaltna alnma, hizmet ii eitim, kurs veya seminer ve benzeri nedenlerle vekalet grevine ara verenlere (ara verdikleri gnler iin), d. Dier personel kanunlarna tabi olanlardan bu Kararname uyarnca zam ve tazminat denmesi ngrlen kadro veya grevlere vekalet edenlere, e. Kurumlarn 190 sayl Kanun Hkmnde Kararnameye ekli cetvellerinde kadrosu bulunmayan okul mdrl, okul mdr bayardmcl ve okul mdr yardmcl grevlerini yrtenlere, f. Bu Kararname uyarnca zam ve tazminat denmesi ngrlen kadro veya grevlere vekalet eden her statden szlemeli personele (6/2/1997 tarihli ve 97/9021 sayl Bakanlar Kurulu karar kapsamndaki kadro karl szlemeli personel hari), vekalet nedeniyle ngrlen zam ve tazminatlar denmez. rnek; bir Bakanlkta bo bulunan ve mterek kararname ile atama yaplmas gereken l inci derece kadrolu dari ve Mali ler Dairesi Bakanl grevini vekaleten yrten ayn yerdeki bir ube Mdrne, zam ve tazminat fark denebilmesi iin, (dier artlar da tamas kaydyla) vekaleten atama onaynn ilgili Bakan tarafndan verilmesi gerekmektedir. Dier bir rnek, (X) Genel Mdrl atama ve grevde ykselme ynetmelii uyarnca asaleten atanmada belli bir hizmet blgesinde belli bir sreyle grev yapm olma art ngrlm ube mdrl kadro grevini vekaleten yrten bir memura zam ve tazminat fark denebilmesi iin, (dier artlar da tamas kaydyla) bu memurun sz konusu hizmet blgesinde ayn sreyle grev yapm olmas art aranacaktr. te yandan aday memurlar, girecekleri derecenin hak edecekleri kademe ayln grev ayl olarak alrlar (Aylk konusunda ayrca bkz. Giritli-Bilgen-Akgner, 2006, ss. 314-318). 1-4 dereceli kadrolara vekalet eden ancak DMK md.68 gerei yksekrenim grme artna uymayan personele vekalet edilen greve ilikin yan deme ve taz-

62

Memur Hukuku

minatlarn denmesi mmkn deildir. Yine belirtelim ki, geici grev yolluu denirken ayn zamanda vekalet ayl da denemez. Aktan vekalet edenlere bu grevlere ait zam ve tazminatlar DMK md.175deki oranlar dikkate alnmakszn denir. Vekilin kendi kadrosu ile vekalet ettii kadro arasndaki zam ve tazminatlar toplamnn net tutarlar mukayese edilerek fazla olan vekalet grevine balanld tarihten itibaren ve bu grev fiilen yapld srece denir.Ancak bu demenin yaplabilmesi iin vekilin, asilde aranan artlara sahip olmas gerekir.
SIRA SZDE

Aylk hakk, SIRA doal olarak memurlarn en nemli haklarndandr. Acaba, Devlet Memurlar SZDE Kanununun memur aylklarna ilikin olarak benimsedii temel ilkeler nelerdir?
D HAKKI NELM YOLLUK

DNELM S O R U Yolluk: Yurt iinde veya yurt dnda geici olarak grevlendirilen D K K A T veya grev yerleri deitirilen memurlara yol ve tanma giderlerini karlamak zere SIRA para. SZDE denen

AMALARIMIZ

Memurlarn gerek yurt iinde gerekse yurt dnda geici olarak grevlendirilmeleri veya grev yerlerinin deitirilmesi durumunda, aylklarndan baka Harcrah S O R U Kanunu ve Bte Kanunu uyarnca yolluk denir (md.177). Yolluk, gndelik ve gerek yol giderlerini kapsar. zellikle yurt ii grevlendirmelere ait yolluklar yeDKKAT terli olmaktan, memurun gerek gereksinimlerini karlamaktan ok uzaktr. Yolluk creti piyasa koullarna uygun ve zamannda denmelidir. Yakn olsa bile SIRA SZDE mstakil belediyesi bulunan ve servis arac da tahsisi edilmeyen mahaller memuriyet mahalli saylmaz. Bu durumdakilere geici veya srekli grev yolluu verilmesi gerekir (D.5D., E. 1987/248, K. 1998/1759, Kahramanolu-nver-Kardoan, AMALARIMIZ 2002, s. 153).

K T A P

SOSYAL HAKLAR VE YARDIMLAR

K T A P

Emeklilik Haklar
TELEVZYON

Devlet memurlarnn emeklilik ve malullk hallerinde kendilerinin, lmleri halinTELEVZYON de dul ve yetimlerinin sahip bulunduklar haklar emeklilik kanunlaryla dzenlenir (DMK md.187). Bu konu ileride Memurluun Sona Ermesi balkl nitede ayrntl olarak ele alnacaktr.

NTERNET

Hastalk ve Analk Sigortas

Konu DMK md.188de dzenlenmitir. Buna gre; a. Devlet memurlarnn hastalk, analk ve grevden doan kaza ile mesleki hastalk, b. Devlet memurlarnn eleri ve bakmakla ykml olduklar ana, baba ve ocuklarnn hastalk ve analk, c. Bir kanuna dayanlarak emekli veya malullk ayl alanlarn (Sosyal Sigortalar Kurumunca uygulanan i kazalar ile meslek hastalklar, malullk ve yallk sigortalarndan gelir veya aylk balananlar hari) hastalk ve analk, d. (c) bendinde belirtilen emekli veya malullk ayl alanlarn aile fertlerinin hastalk ve analk, e. Bir kanuna dayanlarak dul veya yetim ayl alanlarn (Sosyal Sigortalar Kurumundan gelir veya aylk alanlar hari) hastalk ve analk, hallerinde gerekli sosyal sigorta yardmlar salanr. Bu sigorta yardmlar zel kanunlarla dzenlenir ve sigortalardan tannan hak ve salanan yardmlar, genel sosyal sigorta rejimleri ile kabul edilen hak ve yardmlardan az olamaz.

NTERNET

4. nite - Devlet Memurlarnn Haklar ve Hizmet i Eitimi

63

Ek Sosyal Sigorta ve Yardmlama Memurlarn Sosyal Tesis htiyalar

Devlet Memurlar iin lzum ve ihtiya grlen yerlerde ocuk bakmevi ve sosyal tesisler kurulabilir. Bunlarn kurulu ve iletme esas ve usulleri Devlet Personel Bakanl ile Maliye Bakanlnca birlikte hazrlanacak genel ynetmelikle belirlenir (DMK md.191, Kamu Kurum ve Kurulularnca Alacak ocuk Bakmevleri Hakknda Ynetmelik). Ancak bu hkme ramen, baz sosyal tesisler zelletirme uygulamalarna konu yaplmaktadr.

Devlet Memurlar in Konut Kredisi

Devlet Memurlarndan T.C.Emekli Sandna tabi hizmeti 10 yl ve daha fazla olanlara, istekleri zerine Toplu Konut Fonundan zel artlarla ve ncelikle konut kredisi verilebilir. Bu krediden faydalanma artlar ile kredi borcunun memurlardan tahsili ve her yl denecek toplam kredi tutar gibi dier hususlar Toplu Konut ve Kamu Ortakl daresi Bakanlnca hazrlanacak ynetmelikle dzenlenir (DMK md.192; Devlet Memurlarna ve Dier Kamu Grevlilerine Alacak Faizsiz Konut Kredisi Ynetmelii).

Devlet Memurlar in Konut

Devlet memurlarnn lzum ve zaruret grlen yerlerle kiralk konut ihtiyalar, mar ve skan Bakanlnca tespit edilerek Bakanlar Kurulunca onanacak programlar gereince, genel ve katma btelere her yl konulacak deneklerle tesis edilecek fondan karlanr. Bu madde hkm zel kanunlarla dzenlenir (DMK md.193). Bu erevede, 1983 ylnda 2946 sayl Kamu Konutlar Kanunu karlmtr. Buna gre, zel tahsisli konutlar, grev tahsisli konutlar, sra tahsisli konutlar ve hizmete tahsisli konutlar olmak zere drt tr konut vardr. Sra tahsisli konutlarda oturma sresi be yl ile snrldr. Aylk kira bedelinin tespitinde bir metrekare alan iin belirlenen kira birim bedelleri esas alnr. Baz devlet memurlar iin konut tahsisi, mahrumiyet yeri denei konusundaki hkmler ilga edilmitir.

renim Burslar ve Yurtlar

Mahrumiyet yerlerinde alan Devlet memurlar grev yerlerinde ocuunun girmesi gereken orta dereceli okul bulunmad takdirde, bu dereceli okullarda okuma hakkn kazanm bulunan ocuklarn yatl okullarda okutmak isterlerse, pansiyon cret indiriminden faydalanrlar. Bu indirim her yl bte kanunu ile tespit olunan pansiyon cretlerinden en aznn ocuklarn her biri iin % 50si oranndadr. ndirim sonucunda meydana kan fark devlet btesinden denir. Ancak, memurlar ocuklarn daha yksek cretli okul pansiyonlarndan veya Milli Eitim Bakanlnn denetimi altnda faaliyette bulunan zel pansiyonlardan faydalandrmak isterlerse aradaki cret fark kendileri tarafndan denir (DMK md.199). Pansiyonlarda cret indiriminden faydalanan memurlarn ocuklar snfta kalrlarsa ayn snf iin ikinci sene bu haktan faydalanamazlar (DMK md.200). Mahrumiyet yerinden baka yere atanan, len, emekliye ayrlanlarn burs haklarnn devamna gelince; renim yl iinde mahrumiyet yeri deneine tabi olmayan yerlerdeki bir greve atanan veya len veyahut emekliye ayrlan memurlarn ocuklar iin yaplan indirim, bulunduklar ders yl sonuna kadar kendi isteiyle atananlar iin de, atandklar tarihteki taksit dnemi sonuna kadar devam eder (DMK md.201). Yine
Mahrumiyet yerlerinde alan Devlet memurlar grev yerlerinde ocuunun girmesi gereken orta dereceli okul bulunmad takdirde, bu dereceli okullarda okuma hakkn kazanm bulunan ocuklarn yatl okullarda okutmak isterlerse, pansiyon cret indiriminden faydalanrlar.

64

Memur Hukuku

retmenler iin fiilen grev yapma ve retmen kadrosunda olmak kouluyla renim ylna hazrlk denei de kabul edilmitir (DMK Ek md.32).

Aile Yardm denei

Evli bulunan Devlet memurlarna aile yardm denei verilir (DMK md.202-206). Bu yardm, memurun her ne ekilde olursa olsun menfaat karl almayan veya herhangi bir sosyal gvenlik kuruluundan aylk almayan ei iin 300, ocuklarndan her biri iin de 50 gsterge rakamnn aylk katsays ile arplmas sonucu elde edilecek miktar zerinden denir. Ancak ikiden fazla ocuk iin aile yardm denei verilmez. Elerden birine i akdi veya toplu szleme gerei ocuklar iin yaplan aile yardm denei daha dk ise, yalnz aradaki fark denir. Bu fkrada yer alan gsterge rakamlarn be katna kadar artrmaya Bakanlar Kurulu yetkilidir. Dul memurlarn ocuklar iin yukardaki fkra hkm uygulanr. Boanma veya ayrlk halinde mahkeme bu yardmn hangi tarafa ve ne oranda verileceini de kararnda belirtir. Devlet memurunun, geimini salad vey ocuklar iin de bu denek verilir (DMK md.202). ocuun boanma olaynda memur olmayan annenin velayetine braklmas halinde, memur olan babann ocuun salk giderlerinin karlanmas asndan ykmll ortadan kalkmamaktadr. Bu nedenle ocuun aile yardmna mstahak olma artn tamas halinde baba tarafndan verilecek beyannamede gsterilmek suretiyle salk yardmndan yararlandrlmas mmkndr. Aile yardm denei, Devlet memurlarna her ay aylklaryla birlikte denir. Kar ve kocann her ikisi de memur iseler bu denek yalnz kocaya verilir. Aile yardm denekleri hi bir vergi ve kesintiye tabi tutulmakszn denir ve bor iin haczedilemez. Memur, e iin denen aile yardm deneine evlendii; ocuk iin denen yardma da ocuunun doduu tarihi takip eden ay bandan itibaren hak kazanr. Aile yardm denei hakkn kaybetme de sz konusu olabilir. Memur, e iin denen aile yardm denei hakkn einden boanma veya einin lm, ocuk iin denen yardm denei hakkn da ocuun lm veya 206. maddedeki hallerin vukuunu takip eden ay bandan itibaren kaybeder (DMK md.205). ocuk iin aile yardm denei verilmeyecek haller unlardr: 1) Evlenen ocuklar, 2) 19 yan dolduran ocuklar, (19 yan bitirdii halde evlenmemi kz ocuklarna 25 yan dolduruncaya ve yksek renim yapmakta bulunan erkek ocuklar iin 25 yan gememek zere renimlerini bitirinceye kadar ve alamayacak derecede malullkleri resmi salk kurulu raporu ile tespit edilenler iin sresiz olarak denein verilmesine devam olunur), 3) Kendileri hesabna ticaret yapan veya gerek veya tzel kiiler yannda her ne ekilde olursa olsun menfaat karl alan ocuklar (renim yapmakta iken tatil devresinde alanlar hari), 4) Burs alan veya Devlete okutulan ocuklar.

Doum Yardm denei

Devlet memurlarndan ocuu dnyaya gelenlere 75 gsterge rakamnn aylk katsays ile arplmas sonucu elde edilecek miktarda doum yardm denei verilir.

Devlet memurlarndan ocuu dnyaya gelenlere 75 gsterge rakamnn aylk katsays ile arplmas sonucu elde edilecek miktarda doum yardm denei verilir. Ana ve babann her ikisi de Devlet memuru iseler denek yalnz babaya verilir. Elerden birine i akdi veya toplu szleme gerei yaplan doum yardm denei daha yksek ise, memur olan ee ayrca doum yardm denei denmez, daha dk ise yalnz aradaki fark denir. Mahkemelerce verilen ayrlk sresi iinde doan ocuklar iin bu yardm anaya verilir. Doum yardm denei hi bir ver-

4. nite - Devlet Memurlarnn Haklar ve Hizmet i Eitimi

65

gi ve kesintiye tabi tutulmakszn ve deme emri aranmakszn saymanlarca derhal denir. Bu yardm bor iin haczedilemez (DMK md.207).

lm Yardm denei
Devlet memurlarndan, memur olmayan ei ile aile yardm deneine mstahak ocuu lenlere en yksek Devlet memuru ayl (ek gsterge dahil) tutarnda, memurun lm halinde salnda bildiri ile gsterdii kimseye,eer bildiri vermemi ise eine ve ocuklarna, bunlar yoksa ana ve babasna, bunlar da yoksa kardelerine en yksek Devlet memuru aylnn (ek gsterge dahil) tutarnda, lm yardm denei verilir. lm yardm denei, hibir vergi ve kesintiye tabi tutulmakszn ve deme emri aranmakszn saymanlarca derhal denir. Bu yardm bor iin haczedilemez (DMK md.208). Devlet memurlarna ayn ay iinde doan ve len ocuklar iin hem doum ve hem de lm yardm denei verilir.
Devlet memurlarndan, memur olmayan ei ile aile yardm deneine mstahak ocuu lenlere en yksek Devlet memuru ayl (ek gsterge dahil) tutarnda lm yardm denei verilir.

Tedavi Yardm
Devlet Memurlar ile elerinin veya bakmakla ykml olduklar ana baba ve ocuklarnn hastalanmalar halinde, evlerinde veya resmi veya zel salk kurumlarnda ayakta veya yatarak tedavileri kurumlarnca salanr. Ancak tedavi giderleri ve yol masraflarnn denebilmesi iin, tedaviye resmi tabip raporu ile lzum gsterilmesi arttr. Salk ve Sosyal Yardm Bakanl (Milli Savunma Bakanlnda grevli personel iin bu Bakanlk) tarafndan yetkili klnan tam teekkll hastanelerin salk kurullarnca dzenlenen ve Salk ve Sosyal Yardm Bakanlnca onaylanan raporlara gre yurt iinde tedavilerinin mmkn olmad anlalan Devlet Memurlar tedavi iin yurt dna gnderilirler. Bu memurlarn yol ve tedavi giderleri kurumlarnca denir (DMK md.209). Memurlardan vekil olarak atananlar, kadrosu kaldrlanlar, aylksz izinli olanlardan sadece DMK md.72ye gre izinli olanlar, grevden uzaklatrlanlar da tedavi yardmndan yararlanrlar. Tedavi yardmna ilikin bu dzenlemeler Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas Kanunu ve Devlet Memurlarnn Tedavi Yardm ve Cenaze Giderleri Ynetmeliinde Deiiklik Yaplmasna Dair Ynetmelik hkmleri dikkate alnmaldr.

Cenaze Giderleri
Devlet memurlarnn lm halinde cenaze giderleri (cenazenin baka yere nakil dahil) kurumlarnca denir. Srekli veya geici grevle veyahut 78. maddeye gre yurt dnda bulunan Devlet memurlarndan lenlerin ve yurt dnda srekli grevlerde bulunanlarn eleri, bakmakla ykml olduklar ana, baba ve ocuklarnn cenazelerini yurda getirmek iin yaplmas zorunlu olan giderler kurumlarnca karlanr. 209uncu madde ile bu madde hkmleri Maliye ve Salk ve Sosyal Yardm Bakanlklarnn grleri alnmak suretiyle Devlet Personel Bakanlnca hazrlanacak ynetmelie gre uygulanr (DMK md.210, Devlet Memurlarnn Tedavi Yardm ve Cenaze Giderleri Hakknda Ynetmelik).

Giyecek Yardm
Devlet memurlarndan hangilerinin ne ekilde giyecek yardmndan faydalanacaklar Maliye Bakanl ile Babakanlk Devlet Personel Bakanlnn birlikte hazrlayacaklar bir ynetmelik ile tespit olunur (DMK md.211, Memurlara Yaplacak Giyecek Yardm Ynetmelii). Hudut ve Sahiller Genel Mdrlnde ve teknik hizmetler snfnda ve arazide alan memurlara belli koullarda giyecek yardm yaplr.

66

Memur Hukuku

Yiyecek Yardm
Devlet memurlarnn hangi hallerde yiyecek yardmndan ne ekilde faydalanacaklar ve bu yardmn uygulanmas ile ilgili esaslar Maliye Bakanl ile Babakanlk Devlet Personel Bakanlnn birlikte hazrlayacaklar bir ynetmelik ile tespit olunur (DMK md.212, Devlet Memurlar Yiyecek Yardm Ynetmelii). Haftada 40 saati amayan grevlerdeki memura para deil, dorudan le yemei verilmektedir. Gnn 24 saati devamllk gsteren hizmetlerde alan memura ne kadar yemek verilebilir. Bu konuda zel baz dzenlemelere de rastlanmaktadr. rnein cezaevleri ve slah evlerinde alanlar Adalet Bakannn izniyle bu yerlerde cretsiz yemek hakkna sahiptir (Giritli-Bilgen-Akgner, 2006, s. 294).

UYGULAMAYI STEME HAKKI

DMK, m. 17: Devlet memurlar, bu kanun ve bu kanuna dayanlarak yaynlanan tzk ve ynetmeliklere gre tayin ve tespit olunup yrrlkte bulunan hkmlerin kendileri hakknda aynen uygulanmasn istemek hakkna sahiptirler.

Devlet memurlar, bu kanun ve bu kanuna dayanlarak yaynlanan tzk ve ynetmeliklere gre tayin ve tespit olunup yrrlkte bulunan hkmlerin kendileri hakknda aynen uygulanmasn istemek hakkna sahiptirler (DMK md.17).

EKLME (STFA) HAKKI

Devlet memurlar, bu kanunda belirtilen esaslara gre memurluktan ekilebilirler (DMK md.20). Bu hak yazl kullanlmaldr ve idarenin kabulne bal deildir. Bu konu zerinde Memurluun Sona Ermesi balkl nitede ayrntl olarak duracaz. Burada sadece u kadarn belirtmekle yetinelim; aday memurken istifa edenler sadece ayrldklar kuruma dnebilirler. Ayrca bulunduklar kadro ve snfn artlarn da tamalar gerekir. Mecburi hizmet olan memurlarn da istifa etme haklar var mdr? SIRAykmll SZDE

SIRA SZDE

DNELM S O R U

KOVUTURMA VE YARGILAMADAN KAYNAKLANAN DNELM HAKLAR

Devlet memurlarnn grevleri ile ilgili veya grevleri srasnda iledikleri sularS O R U dan dolay soruturma ve kovuturma yaplmas ve haklarnda dava almas zel hkmlere tabidir (DMK md.24). Bu hkmn memurlarca ilenen sularn rt-bas edilme tehlikesi ileri srlmtr. Avrupa Birlii Uyum Paketleri ereveD K Kyaratt AT sinde Memurin Muhakemat Hakknda Kanunu Muvakkat kaldrlm, 4483 sayl Memurlar ve Dier Kamu Grevlilerinin Yarglanmas Hakknda Kanun hkmleSIRA SZDE ri kabul edilmitir. Yine, ikence halinde memurun ahsi sorumluluu hkm altna alnm ve DMKna bu konuda hkmler getirilmitir (md.13).

DKKAT

SIRA SZDE

DMK, m. 25: Devlet AMALARIMIZ

memurlar hakkndaki ihbar ve ikayetler, garaz veya mcerret hakaret iin, uydurma K T bir A su P isnad suretiyle yapld ve soruturma veya yarglamann tabi olduu kanuni ilem sonucunda bu T E L Esabit VZY ON isnat olmad takdirde, merkezde bu memurun en byk amiri, illerde valiler, isnatta bulunanlar hakknda kamu N T E almasn RNET davas Cumhuriyet Savclndan isterler.

SNAT VE FTRALARA KARI KORUNMA HAKKI

Devlet memurlar hakkndaki ihbar ve ikayetler, garaz veya mcerret hakaret iin, uydurma bir suretiyle yapld ve soruturma veya yarglamann tabi olK su T isnad A P duu kanuni ilem sonucunda bu isnat sabit olmad takdirde, merkezde bu memurun en byk amiri, illerde valiler, isnatta bulunanlar hakknda kamu davas almasn TCumhuriyet E L E V Z Y O N Savclndan isterler (DMK md.25). Memurun grevi dolaysyla karlaabilecei her trl isnat ve iftiralara kar korunmas, grevin doru bir ekilde yerine getirilmesinin n koulu olarak kabul edilmektedir. Kamu hizmetlerinin grlmesinde tarafszlk ve eitlik asldr. Bu ise her trl haksz isnat ve NTERNET iftiralara kar korunmu, kendine gveni ve cesareti olan memurlar eliyle gerekletirilebilir.

AMALARIMIZ

4. nite - Devlet Memurlarnn Haklar ve Hizmet i Eitimi

67

Hukukumuzda eskiden beri mevcut olan bu messese, DMK md.25 ile yeniden dzenlenmitir. Buna gre, memurlarla ilgili olarak yaplan ihbar ve ikayetlerin garaz veya mcerret hakaret iin, uydurma bir su isnad suretiyle yapld soruturma ve yarglamann tabi olduu kanuni ilem sonunda anlalrsa, isnatta bulunanlar hakknda merkezde memurun en byk amiri, illerde valiler, kamu davasnn almasn Cumhuriyet Savclndan isterler. Bu gibi durumlarda memurun ayrca bavurmasna ihtiya kalmakszn belirtilen mercilerin resen harekete geerek mfteri hakknda kamu davas almasn salamalar gerekir. Hakkndaki sulamalarn doru olmad soruturma sonucunda saptanan memurun isnat ve iftiralara kar korunmas gerekirken, grev yerinin deitirilmesinde kamu yarar ve hizmet gereklerine uygunluk yoktur. Memurlar korumak amacyla getirilen isnat ve iftiralara kar korunma uySIRA messesesinin SZDE gulamada etkili olduunu syleyebilir misiniz?
SIRA SZDE

MEMURLARIN HZMET ETM Tanm

DNELM S O R U

DNELM S O R U
Hizmet i Eitim: zel ve tzel kiilere ait i yerlerinde maa veya cret DKKAT karlnda hizmete alnm ve almakta olan bireylere, grevleriyle ilgili gerekli SIRA SZDE bilgi ve becerileri kazandrarak, mesleki geliimlerini salamak zere uygulanan yaygn bir eitim AMALARIMIZ trdr.

Hizmet ii eitim, zel ve tzel kiilere ait i yerlerinde maa veya cret karlnda hizmete alnm ve almakta olan bireylere, grevleriyle D ilgili K K A T gerekli bilgi ve becerileri kazandrarak, mesleki geliimlerini salamak zere uygulanan yaygn bir eitim trdr. Hizmet ii eitim; retim ve hizmette etkililiin, verimin, kaliteSIRA SZDE nin ykseltilmesi, rnn retimi ve tketimi srecinde meydana gelebilecek hatalarn ve kazalarn azaltlmas, maliyetlerin drlmesi, sat ve hizmet sunumunda nitel ve nicel ynden gelimenin salanmas, krn artrlmas, vergi gelirlerinin AMALARIMIZ ve tasarruflarnn artrlmas amacyla i gcne verilen temel meslek eitimi yannda verim dzeyini ykseltici planl eitim etkinlikleridir.
K T A P

K T A P

Ama ve lkeler
Hizmet ii eitim verilirken ncelikle temel baz ilkelerin gz nnde bulundurulT E ile L E Vdoru Z Y O N eitimin mas gerekir. Bu ilkeler, hizmet ii eitimin sreklilii ilkesi doru personele verilmesi ilkesidir. Bu eitimin i ve mesleki performansla ilgisinin, cret, ykselme, disiplin ve yer deitirme gibi dier ynetim ilevleriyle ilgisinin kurulmas gerekir. Bunun yannda kurum iinde ayn statdeki N T E R N E T personelin hizmet ii eitimden eit olarak yararlandrlmas ilkesi de nemlidir. Hizmet ii eitimin temel amac adaya iin nasl yaplacan retmektir. Adaylara, daha ie balamadan nce i hakknda bilgi verilmelidir ki, dier insan kaynann yapt iler hakknda bilgi sahibi olsun, hizmetler aksamasn. Adaya, hangi birimde alacaklarsa, o birime ilikin i, kural ve hizmetleri anlatmak, ie baladktan sonra insan kaynann verimli olmasna almak, ortaya kan sorunlarn zmnde insan kayna katksn artrmak, insan kaynann, ykselmesiyle ortaya kan grev ve sorumluluk artsnda varsa eksiklikleri gidermek, kurulu ii ve dndaki teknik ve sosyal deime ve gelimelerden insan kaynan haberdar etmek ve bilgilendirmek, farkl bir ortamda verilecek olan hizmet ii eitim ile insan kaynann moralini ykseltmek ama edinilmelidir.
TELEVZYON

NTERNET

68

Memur Hukuku

Hizmet i Eitim Gereksinimi

Genel bir ereve ierisinde, kamu ynetiminin kendine zg baz kural ve uygulamalar hizmet ii eitim verilmesini zorunlu klmtr. Bu zorunluluun nedenleri arasnda hizmete alnmadan nceki bilgilerin ok genel ve eksik olmas, sosyal hayata ilikin olan bu bilgilerin verilecek hizmet ile ilgili olmay ya da yetersiz olmasndan sz edilebilir. Bylelikle rgn eitimin eksik ynlerinin giderilmesi de mmkn hale gelmektedir. Ayrca deien ve gelien alma koullarna personelin uyumlulatrlmas da salanm olur.

Memurlarn Hizmet i Eitimi

Hizmet ii eitimin dzenli, srekli ve verimli olmas esastr.

Hizmet ii eitim, hizmet ierisinde kamu personeline hizmetle ilgili bilgi verip, yeni gelimeler hakknda eitilmesi ve beceri kazanmasn salayan sistemli eitim etkinliidir. Bu etkinliin dzenli, srekli ve verimli olmas esastr. Bu eitimin amac memurun yetitirilmesi, etkinlik ve verimliliinin artrlmasdr. Kurumlar bu etkinlii kendi ierisinde veya ihtiya varsa baka bir kurumda da gerekletirebilirler. Kurumlar gerekirse eitim merkezleri de aabilirler. Bakanlar Kurulu kararyla kurumlar aras eitim merkezleri de alabilir.

Kurumlarn Memurlarn Hizmet inde Yetitirme Esaslar

DMK, m. 214: Devlet memurlarnn yetimelerini salamak, verimliliini artrmak ve daha ileriki grevlere hazrlamak amacyla uygulanacak hizmet ii eitim, Devlet Personel Bakanl tarafndan ilgili kurumlarla birlikte hazrlanacak ynetmelikler dahilinde yrtlr.

Devlet memurlarnn yetimelerini salamak, verimliliini artrmak ve daha ileriki grevlere hazrlamak amacyla uygulanacak hizmet ii eitim, Devlet Personel Bakanl tarafndan ilgili kurumlarla birlikte hazrlanacak ynetmelikler dahilinde yrtlr (DMK md.214).

Eitim Birimleri
Her kurumda, yetitirme faaliyetlerini dzenlemek, yrtmek ve deerlendirmekle grevli bir eitim birimi kurulur. Birden ok birim kurulan kurumlarda bunlardan biri Merkez Eitim Birimi adn alr (DMK md.215).

Eitim Merkezleri
Kurumlar kendi eitim ihtiyalarn karlamak zere eitim merkezleri aabilirler. Kurumlar aras eitim ihtiyalarn karlamak zere, Babakanlk Devlet Personel Bakanlnn teklifi ve Bakanlar Kurulu kararnamesiyle, kurumlar aras eitim merkezleri de alabilir. Eitim birim ve merkezlerinin kurulu ve ileyileri Babakanlk Devlet Personel Bakanlnn gr alnmak suretiyle kurumlarnca hazrlanacak ynetmeliklerle dzenlenir (DMK md.216).

Eitimin Yrtlmesi Ynetime Bal Meslek Okullar

dare, personel planlamas ihtiyalarn karlamak amacyla kendisine bal meslek yksek okullar am olup, Yksekretim Kanunu ile Trk Silahl Kuvvetleri ve emniyet tekilatna bal yksek retim dnda kalan mesleki yksek okullar niversiteler bnyesinde yer almaktadr.

Kurumsal Dzeyde Eitim

Kurumsal dzeyde eitim, kurumlarn eitim birimleri tarafndan ya da eitim merkezlerince yaplmaktadr. Baz kurumlar Trkiye ve Orta Dou Amme daresi Enstitsnden de yararlanmakla birlikte henz etkin, yeterli ve sistemli bir uygulamann yapld sylenemez.

4. nite - Devlet Memurlarnn Haklar ve Hizmet i Eitimi

69

Kurumlar Aras Eitim

Trkiye ve Orta Dou Amme daresi Enstits bu konuya rnek bir kamu kurumu niteliinde olup, gerek hizmet ii eitim seminerleri, gerekse orta ve st kademe yneticileri iin seminer almalar yapmaktadr.

Yurtdnda Eitim
Mevzuat erevesinde ve zorunlu hizmet karlnda kamu grevlileri eitim amacyla yurt dna gnderilebilirler.

Hizmet i Eitim Yntemleri

Hizmetin daha iyi yaplmasn amalayan hizmet ii eitimde bavurulacak yntemler olduka nemlidir. Amaca uygun yntem kullanlmaldr. Hizmet ii eitim yntemlerini balca grup altnda toplayabiliriz: Bilgilendirme ve rgn eitim yntemleri; seminerler, kurs ve konferanslar, resim gsterme, okuma listesi verme, interaktif multimedia (CD-ROM, video) gsterimi, kapal devre televizyonla eitim, sistemli gzlemleme, duyarllk eitimi, laboratuar, grup eitimi, rgt gelitirme (rgtsel verilerin analizi) eitimidir. Benzetim yntemleri; rnek olaylara gre eitim, eksik bilgilerle tahmine dayal sorun zme eitimi, rol alma eitimi, programl grup altrmalar, grevlendirme modelleri eitimi, ynetim stratejisi ve taktik (oyunlar) eitimi, deerlendirme merkezi eitimi, davran modelleme eitimidir. banda eitim yntemleri; raklk eitimi, eik eitimi, i banda uygulama eitimi, oryantasyon eitimi, dnerli i deitirerek alma, staj grme, kilit grevlere hazrlama, mesleki yol gstermeyetitirmedir. Eer, hizmet ii eitimde ama, insan kaynann moralini artrarak verimli klmak ise, hizmet ii eitim yntemi i ya da grev yeri deiiklii anlamnda rotasyon yntemi olmaldr. Hizmet ii eitim ihtiyac eer sadece baz kurallarn deimesine ve baz kt alkanlklarn terk edilmesine ilikin ise, insan kaynana seminer verilme yntemi uygun olur. e yeni balayanlara eik eitimi verilmelidir. Ayrca, amirin gzetimi altnda bir eitim ynetimi olan yetitirme yntemi ikinci bir aama olarak aday memurlara uygulanmaldr. Gerek aday memurlar iin nc bir aama olarak, gerekse grev deiikliinde bulunan kuruluun eski insan kayna iin bavurulacak yntem ise, staj yntemidir. Bylece, insan kaynann, yaplmakta olan ii dorudan grmesi ve hatta bir sre sonra da yapmas salanr. Uzaktan eitim, retenlerin hizmet ii eitiminde kullanlabilir. Hedef grubun bykl ve geni alana dalmas, eitime duyulan ihtiyacn nemi, hizmet ii eitimde eit davranlmas gerei dikkate alndnda retmenlerin eitim ihtiyalarnn karlanmasnda en etkili sistemin uzaktan eitim olduu ortaya kmaktadr. Teknolojinin hizmet ii eitimdeki yerine gelince; bilgi teknolojileri ve zellikle bu teknolojilerin salad imkanlarla sunulan hizmetlerdeki gelimeler ve bilgi alt yapsnn olumasndan sonraki aama bunun tabana yaylmasdr. Teknolojik gelimeler eitim tekniklerini de etkiler. rnein, bilgi ilem merkezlerinin faal almas sayesinde denetim ok daha kolay olabilecek veya geri bilgilendirmenin salayaca faydalardan etkin bir ekilde yararlanlabilecektir.
Hizmet ii eitim yntemleri grupta toplanabilir: Bilgilendirme ve rgn eitim yntemleri Benzetim yntemleri banda eitim yntemleri

70

Memur Hukuku

SIRA SZDE

DNELM S O R U

DKKAT

Devlet memurlarnn eitilmesi hi kukusuz her bakmdan nemli bir konudur. Buraya SIRA SZDE kadar yaplan aklamalardan da anlald zere mevzuatmzda bu konuda olduka ayrntl dzenlemeler mevcuttur. Ancak, burada yle bir soru akla gelebilir: Trk kamu DNELM daresinin koordinasyondan yoksun kurumlarn veya kiilerin deer yarglarna gre eitime verdikleri neme dayanan bir eitim politikas yerine, kurumlarn her kademede hizmet gren personelinin, hizmet ncesi ve hizmet iinde bir btn olarak koordineli bir eS O R U kilde yetitirilmelerini salayc, yol ve yntemlerini belirleyici genel bir eitim planna ihtiya yok mudur?
DKKAT

SIRA SZDE

Hizmet i Eitim Faaliyetlerinin Snflandrlmas

SIRA SZDE

Mesleki Faaliyetlere Ynelik Eitim

AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

Bu tr hizmet ii eitimlerde ama mesleki bilgiyi n plana karmak ve personeAMALARIMIZ lin, teknolojinin btn alanlara yansmas ve dier sosyolojik, siyasi etkenlere, deien mesleki bilgilere uyumu olup, personelin kiisel geliimi n plandadr. rnein, Emniyet Genel Mdrl bnyesinde yer alan Kkleri Koruma ubeleK T A P rinde, alan elemanlarn ocuklarn haklar, zellikleri ve ihtiyalar konularnda bilgilendirilmesi hizmet ii eitim kapsamna alnmtr. Yine idareci, retmen, memur ve teknisyenlere bilgisayar kursu; rehber retmenlere rehberlik semineri; TELEVZYON okullarn proje ekiplerineyse Avrupa Birlii proje hazrlk ve yaygnlatrma faaliyet seminerleri bu tr eitime rnek gsterilebilir.

NTERNET

Grevde Ykselme Eitimleri NTERNET

Kurumlar, memurlarn bir st greve hazrlamak ve bunlar ynetmeliklerinde belirleyecekleri usul ve esaslar erevesinde semek suretiyle ykselme eitimine alrlar. Bu hem idarenin ykmll ve hem de personelin haklarndandr. Eitim sonunda snav yaplr ve liyakat ilkesine gre st grev iin personel seilir. Bylelikle st dzeydeki grevler iin de kalifiye eleman yetitirilmi olur.

darecilerin Eitilmesi
Amir veya idareci, banda bulunduu birimin arzu edilir ekilde almasndan, ilerin istenilen nitelik ve deerde neticelendirilmesinden sorumludur. Bu neticelerin alnmasnda aksayan hususlar bulacak ve onlar gidermeye alacaktr. Bu ancak eitimle mmkndr ve amir veya idarecinin tabii grevlerindendir. Eiticinin seilmi veya atanm olmas nemli deildir. mar ve evre, ynetimle ilgili konular (bilgisayar, yabanc dil renmeleri gibi), halkla ilikiler ve saymanlk ileri, ekonomi ve maliye gibi konularn nem tad anlalmaktadr.

Eitimcilerin Eitilmesi
Eitimciler iin, yalnz konunun bilinmesi yeterli saylamaz, bilgileri en iyi biimde retebilme yeteneklerinin de bulunmas gereklidir. Hizmet ii eitimde grev alacak eitimcilerin saptanmas ve gerekiyorsa yetitirilmesi ynetmeliklerce kurumun kendi sorumluluuna verilmitir. Genellikle verilecek eitimin konusu zerinde alan niversite retim elemanlar bu konuda grevlendirilir. lkemizde uzmanlk alanlarna ynelik hizmet ii eitim verecek eitimcilerin sayca eksiklii, olanlarn yetersizlii problem tekil eder. Baz kurumlar bu problemi, eitimcilerini de kendileri yetitirme yoluna giderek zme yoluna gitmitir. Eitimci yetitirme eitimleri iin kurum bnyesinde alan personele ncelik verilmektedir.

4. nite - Devlet Memurlarnn Haklar ve Hizmet i Eitimi

71

Hizmet i Eitimin Baars

Hizmet ii eitimin performansa olumlu etki edebilmesi iin balca u hususlara dikkat etmek gerekir; hizmet ii eitim faaliyetleri sonunda verilen belgeler atama, yer deitirme ve ykselmede etkili olmaldr. Aksi takdirde bu faaliyetlere katlm dmektedir. Hizmet ii eitim; verimlilik art, meslekte ilerleme ilikisi bata retmenlik olmak zere tm meslek dallarnda meslek basamaklarnn olumasnda lt olarak kullanlmaldr. Hizmet ii eitim faaliyetleri sonunda katlan personelin zlk haklarnda olumlu ynde bir deiiklik yaplmad iin yetitirilen eleman kurum deitirerek, daha iyi alma koullarn tercih etmektedir. Hizmet ii eitim faaliyetlerinde grevli reticilere denen ek ders cretlerinin ve kursiyerlere denen yolluklarn dkl bu faaliyetlere olan ilgi ve katlm drmektedir. Meslekte ilerleme ve st basamaklardaki grevlere gelme, hizmet ii eitim faaliyetleri sonunda baarl olma artna balanmaldr.
Hizmet ii eitim faaliyetlerine katlm arttrmak iin, eitim sonunda verilen belgelerin atama, yer deitirme ve ykselmede etkili olmas gerekir.

Hizmet i Eitimin Hukuki Sonular

Bu sonularn balcalar; ilerleme, baar deerlendirmesi ve disiplin asndandr. Hizmet ii eitimle ilgili prosedr bilhassa ykselme eitimlerinde bir deerlendirme ve bazen de yaptrm unsuru eklinde ortaya kmaktadr. nk grevde ykselme eitimi verildikten sonra personel bir snava tabi tutulur ve ykselmesi bu snavda baar gstermesine baldr. Snav sonucu baarl olanlar arasndan, snavda baar sralamasna gre bo kadro says kadar atama yaplmaktadr. Snav sonular ayn grev iin yaplacak mteakip snava kadar geerlidir. Grevde ykselme snav yazl yaplr. Bu snav kurumlar, renci Seme ve Yerletirme Merkezi Bakanl veya Milli Eitim Bakanl lme ve Deerlendirme Merkezine yaptrrlar. Snavda 100 zerinden 70 puan alanlar baarl saylrlar. Ykselme iin deinilmesi gereken bir nokta da olumlu disiplin artdr. Hizmete yeni balayanlar iin verilen eitimler kurs niteliinde deil, daha ok konferans seminer gibi bilgilendirme ve hizmete hazrlama faaliyetleri olduu iin bu eitimlerdeki baar snanabilir deildir. Bunlar almakta olan personele ynelik eitimlere temel oluturur. rnein, Elektrik retim Anonim irketi Genel Mdrl, Hizmet i Eitim Ynetmeliinde ykselme eitimlerine katlabilmek iin ncelikle almakta olan personele ynelik eitimin alnm olmasn art komutur. lk eitimin alnmam olmas durumunda eitimin konusunu oluturan alanda belli bir sre deneyim aranabilir. Memurun hizmet ii eitimde yetersiz olmas tek bana memuriyetin sona erdirilmesini gerektirmemelidir. nk memurun yeterlilii balangta memuriyete girerken olumlu ynde tespit edilmitir. Deien ve gelien koullara uyum salayamamann memuriyet grevini tahamml edilemez derecede olumsuz etkilediinin tartmasz ortaya konmas gerekir. Bunu ispat yk idareye aittir.

72

Memur Hukuku

zet
A M A

Devlet memurlarnn sahip olduklar haklar aklamak. Memurlarn grevlerini gerei gibi yerine getirmelerini salamak amacyla kendilerine yasalarla baz haklar tannmtr. Bunlar yle zetleyebiliriz: zin hakk: Memurlara tannan izinler, yllk izin, salk izni, hastalk izni, aylksz izin olmak zere drt trdr. Hizmet sreleri on yla kadar olanlara (on yl dahil) yirmi gn, on yldan ok olanlara otuz gn yllk izin verilir. Radyoaktif nlara maruz kalan memurlara yllk izinlerine ek olarak bir aya kadar salk izni verilir. Doum, evlenme gibi yasada ngrlm belli durumlarda veya idarenin takdirine bal olarak mazeret izni de verilebilir. Memurlara hastaln niteliine gre onsekiz aya kadar hastalk izni verilir. Memurlara yasann belirttii zorunluluk hallerinde aylksz izin verilebilir. Hizmet hakk: Memurlar iin devlet iinde almak hem dev, hem haktr. Bu hakkn dayana Anayasada yer alr. Memurlarn alma hakk, kendi snf iinde, kazanlm hak derecesiyle herhangi bir grevde alabilmesidir. ikayet ve dava hakk: Memurlar, stleri ve kurumlar tarafndan kendilerine uygulanan ynetsel eylem ve ilerden dolay ikayet etme ve dava ama hakkna sahiptir. Gvenlik hakk: Yasalarda belirtilen durumlar dnda, devlet memurunun memurluuna son verilememesini, aylk ve baka haklarnn elinden alnamamasn ifade eder. Aylk hakk: Memurlara tannan en nemli mali hak, memur ayldr. Memur ayl hem adaletli hem de yeterli olmaldr. Yolluk hakk: Memurlarn gerek yurt iinde gerekse yurt dnda geici olarak grevlendirilmeleri veya grev yerlerinin deitirilmesi durumunda memurlara, aylklarndan baka Harcrah Kanunu ve Bte Kanunu uyarnca yolluk denir. Sosyal haklar ve yardmlar: Devlet Memurlar Kanununda dzenlenmi bulunan sosyal yardmlarn en nemlileri, mahrumiyet yeri denei, aile yardm denei, doum yardm denei, lm yardm denei, tedavi yardm, giyecek ve yiyecek yardmdr. Devlet memurlar, bu kanun ve bu kanuna dayanlarak yaynlanan tzk ve ynetmeliklere gre tayin ve tespit olunup yrrlkte bulunan h-

kmlerin kendileri hakknda aynen uygulanmasn istemek hakkna sahiptirler. stifa hakk: Devlet memurlar, bu kanunda belirtilen esaslara gre memurluktan ekilebilirler. Bu hak yazl kullanlmaldr ve idarenin kabulne bal deildir. Devlet memurlarnn grevleri ile ilgili veya grevleri srasnda iledikleri sulardan dolay soruturma ve kovuturma yaplmas ve haklarnda dava almas zel hkmlere tabidir. snat ve iftiralara kar korunma hakk: Devlet memurlar hakkndaki ihbar ve ikayetler, garaz veya mcerret hakaret iin, uydurma bir su isnad suretiyle yapld ve soruturma veya yarglamann tabi olduu kanuni ilem sonucunda bu isnat sabit olmad takdirde, merkezde bu memurun en byk amiri, illerde valiler, isnatta bulunanlar hakknda kamu davas almasn Cumhuriyet Savclndan isterler. Hizmet ii eitim kavramn tanmlamak, hizmet ii eitim faaliyetlerini snflandrmak ve dourduu hukuki sonular belirlemek. Hizmet ii eitim, zel ve tzel kiilere ait i yerlerinde maa veya cret karlnda hizmete alnm ve almakta olan bireylere, grevleriyle ilgili gerekli bilgi ve becerileri kazandrarak, mesleki geliimlerini salamak zere uygulanan yaygn bir eitim trdr. Hizmet ii eitim verilirken iki temel ilkenin gz nnde tutulmas gerekir. Bunlar; hizmet ii eitimin sreklilii ilkesi ile doru eitimin doru personele verilmesi ilkesidir. Devlet memurlarnn yetimelerini salamak, verimliliini artrmak ve daha ileriki grevlere hazrlamak amacyla uygulanacak hizmet ii eitim, Devlet Personel Bakanl tarafndan ilgili kurumlarla birlikte hazrlanacak ynetmelikler dahilinde yrtlr. Hizmet ii eitimle ilgili prosedr bilhassa ykselme eitimlerinde bir deerlendirme ve bazen de yaptrm unsuru eklinde ortaya kmaktadr. nk grevde ykselme eitimi verildikten sonra personel bir snava tabi tutulur ve ykselmesi bu snavda baar gstermesine baldr. Snav sonucu baarl olanlar arasndan, snavda baar sralamasna gre bo kadro says kadar atama yaplmaktadr. Grevde ykselme snav yazl yaplr. Snavda 100 zerinden 70 puan alanlar baarl saylrlar. Memurun hizmet ii eitimde yetersiz olmas tek bana memuriyetin sona erdirilmesini gerektirmez.

A M A

4. nite - Devlet Memurlarnn Haklar ve Hizmet i Eitimi

73

Kendimizi Snayalm
1. Aadaki devlet memurlarndan hangilerinin yllk izinlerine ek olarak ayrca salk izni kullanma haklar vardr? a. lk ve orta retim kurumlarnda alan retmenler b. Devlete ait maden iletmelerinde alan memurlar c. Belediyelerin temizlik ilerinde alanlar d. Radyoaktif nlara maruz kalanlar e. Devlet Demir Yollarnda alanlar 2. Hastalk iznini tmyle kullanmasna karn iyileemeyen memur hakknda aadaki ilemlerden hangisi yaplr? a. Emeklilik ilemi b. Yurt dna tedavi iin gnderme c. stifa etmi saylma d. Grev yerini deitirme e. Srekli izinli saylma 3. Vergi dairesi memurlarnn grevlerine son verilmesi, emekli edilmeleri veya grevden uzaklatrlmalar ile ilgili davalarda yetkili ve grevli mahkeme aadakilerden hangisidir? a. Son grev yapt yerdeki idare mahkemesi b. Son grev yapt yerdeki vergi mahkemesi c. Son grev yapt yerin yarg evresi iine girdii blge idare mahkemesi d. Herhangi bir idare mahkemesi e. Dantay 4. Memurlarn gerek yurt iinde gerekse yurt dnda geici olarak grevlendirilmeleri veya grev yerlerinin deitirilmesi durumunda, aylklarndan ayr olarak denen paralara ne ad verilir? a. Ek deme b. Yan deme c. Yolluk d. Tahsisat e. Yol paras 5. Sra tahsisli konutlarda oturma sresi ka ylla snrlandrlmtr? a. 1 b. 3 c. 5 d. 10 e. 20 6. Devlet memurlarna en fazla ka ocuk iin aile yardm denei verilir? a. 1 b. 2 c. 3 d. 4 e. 5 7. Anne ve babann her ikisinin de Devlet memuru olduu durumlarda doum yardm denei kime verilir? a. Yalnzca anneye b. Yalnzca babaya c. Hem anneye hem babaya ayr ayr d. Yars anneye yars babaya e. te ikisi anneye te biri babaya 8. Kurumlar aras eitim merkezi alabilmesi iin aadakilerden hangisinin kararna ihtiya vardr? a. Bakanlar Kurulu b. TBMM c. Babakan d. Maliye Bakan e. Milli Eitim Bakan 9. Devlet memurlarnn yetimelerini salamak, verimliliini artrmak ve daha ileriki grevlere hazrlamak amacyla uygulanacak hizmet ii eitime ilikin ynetmelikler aadaki kurumlardan hangisi tarafndan hazrlanr? a. Devlet Personel Bakanl b. Devlet Planlama Tekilat c. Maliye Bakanl d. ileri Bakanl e. Hazine Mstearl 10. Aadaki hizmet ii eitim yntemlerinden hangisi benzetim yntemi kapsamna girer? a. Kurs ve konferanslar b. Kapal devre televizyonla eitim c. Duyarllk eitimi d. rnek olaylara gre eitim e. Oryantasyon eitimi

74

Memur Hukuku

Yaamn inden
10.02.2011 HABERTRK-Torba Kanun hayatmzda neleri deitirecek-4, Ali Tezel Memurlarn da hak ve borlar deiiyor Torba Yasa ile devlet memurlarnn hak ve borlarnda da olumlu ve olumsuz deiiklikler yaplmaktadr. Biz de sizlere bunlar OLUMLU ve OLUMSUZ olarak balklandrdk. OLUMSUZLAR -Kurumlar aras srgn 657 sayl Devlet Memurlar Kanununun ek 8 inci maddesi deitirilmi ve memurlara kurumlar arasnda gei yaptrlabilecek ve memurun muvafakati de aranacak ama amir kamu yarar ve hizmet gerekleri sebebiyle diyerek memurun izni olmasa da geici grevlendirilecek. Yeni dzenleme gereince; Memurlar, geici grevlendirme yapmak isteyen kurumun talebi ve altklar kurumun izni ile dier kamu kurum ve kurulularnda aada belirtilen artlarla geici sreli olarak grevlendirilebilir: a. Yurtdnda grevlendirilen gvenlik grevlileri hari olmak zere, memurun grevlendirilecei kurumda greve ilikin 4nc ve daha yukar bir dereceden bo bir kadronun bulunmas arttr. b. Geici sreli grevlendirilen memurlar, geici sreli olarak grevlendirildikleri kurumlarn mevzuatna uymakla ykmldr. c. Geici sreli olarak grevlendirilen memurlar, yurtdnda grevlendirilen gvenlik grevlileri hari olmak zere, aylklar ile dier mal ve sosyal haklarn kurumlarndan alr. Bu memurlarn kadrolar ile ilikileri, kendi snf ve derecelerindeki terfi ve emeklilik haklar devam eder. d. Geici sreli grevlendirme sresi bir ylda alt ay geemez. Yurtdnda grevlendirilen gvenlik grevlileri iin geici grevlendirme sresi en ok iki yldr; gerekli grlmesi hlinde bu sre bir katna kadar uzatlabilir. e. Geici sreli grevlendirmenin, memurlarn greviyle ilgili olmas arttr. f. Geici sreli grevlendirmede memurun muvafakati aranr. Birinci fkrada belirtilen hller dnda memurlar, kamu yarar ve hizmet gerekleri sebebiyle ihtiya duyulmas hlinde kurumlarnca, Devlet Personel Bakanlnn uygun gr alnarak dier kamu kurum ve kurulularnda alt aya kadar geici sreli olarak grevlendirilebilir. -zel sektrden ve belediyelerden amir transferi balyor Kamuda st dzey memuriyetlere atanabilmek iin daha nce zel sektrde geen srelerin sadece alt yl gememek zere drtte dikkate alnrken aadaki metinden de grlecei zere baz makamlar iin tamam dikkate alnacak ve 6 yllk st snrda kaldrlm durumdadr. Ayrca, belediye bakanl ve belediye ve il genel meclisinde geen srelerde artk amir olmak iin gereken sreden saylacaktr. 657 sayl Kanunun 68 inci maddesinin deitirilen yeni hali aadaki gibidir. Ancak, bu ekilde bir atamann yaplabilmesi iin ilgilinin; a. 1inci dereceli kadrolardan ek gstergesi 5300 ve daha yukarda olanlar iin en az 12 yl, b. 1inci ve 2nci dereceli kadrolardan ek gstergesi 5300den az olanlar iin en az 10 yl, c. 3nc ve 4nc dereceli kadrolar iin en az 8 yl, hizmetinin bulunmas ve yksekrenim grm olmas arttr. Drt yldan az sreli yksekrenim grenler iin bu srelere iki yl ilave edilir. Bu srelerin hesabnda; 8/6/1984 tarihli ve 217 sayl Kanun Hkmnde Kararnamenin 2nci maddesi kapsamna dhil kurumlarda fiilen allan sreler ile Yasama Organ yeliinde, belediye bakanlnda, belediye ve il genel meclisi yeliinde, kanunlarla kurulan fonlarda, muvazzaf askerlikte, okul devresi dhil yedek subaylkta ve uluslararas kurulularda geen srelerin tamam ile yksekrenim grdkten sonra zel kurumlarda veya serbest olarak altklar srenin; Babakanlk ve bakanlklarn bal ve ilgili kurulularnn mstear ve mstear yardmclar ile en st ynetici konumundaki genel mdr ve bakan kadrolarna atanacaklar iin tamam, dier kadrolara atanacaklar iin alt yl gememek zere drtte dikkate alnr. -Onay art da kaldrlyor Yine Torba Kanun ile 657/68e aadaki (C) bendi ilave edilmitir. Bu deiiklik ile artk dardan atanan amirler iin alnacak aylklar da onay da gerekmeyecek. (C) Derece ykselmesi ile ilgili onay mercii atamaya yetkili amirdir. Mterek kararla atanm olanlarn derece ykselmeleri, ilgili bakann veya yetkili kld makamn onay ile yaplr. st derece kadroya atanm olup da kazanlm hak ve emeklilik keseneine esas aylk dereceleri daha aada bulunanlarn (45inci maddenin

4. nite - Devlet Memurlarnn Haklar ve Hizmet i Eitimi

75

ikinci fkrasna gre yaplan atamalar hari), kazanlm hak ve emeklilik keseneine esas aylk derecelerinin ykseltilmeleri iin, bu hlin devam sresince yukarda belirtilen onay aranmaz. -Beenilmeyen memurlarn kadrosu kaldrlabilecek zellikle mfetti ve uzman gibi kadrolarda alanlarn korkmas gereken bir madde de 657 sayl Kanunun 91 inci maddesinde yaplmtr. Gereke gsterilmeden baz memurlarn kadrosu kaldrlacak. Bundan da en ok mfettiler etkilenecek. Yaplan deiiklik ile, Kadrosu kaldrlan memurlar, en ge alt ay iinde kendi kurumlarnda niteliklerine uygun bir kadroya atanrlar. Bu memurlar, kurumlarnda atama imkn bulunmamas hlinde ayn sre iinde baka bir kurumdaki kadrolara atanmak zere Devlet Personel Bakanlna bildirilir. Bunlar, atama ilemi yaplncaya kadar kurumlarnda niteliklerine uygun ilerde altrlr ve yeni bir kadroya atanncaya kadar eski kadrolarna ait mal haklardan ve sosyal yardmlardan yararlanmaya devam ederler... denilmitir. OLUMLULAR -8 yl uslu duran memura bir kademe Yaplan deiiklik ile ,Son sekiz yl iinde herhangi bir disiplin cezas almayan memurlara, aylk derecelerinin ykseltilmesinde dikkate alnmak zere bir kademe ilerlemesi uygulanr. -Eitim amal aylksz izin sresi arttrlyor Yaplan deiiklik ile memurlardan; Yabanc memleketlerin resm kurumlar veya uluslararas kurulularda kurumlarnn muvafakati ile grev alacak olanlarna, ilgili Bakann onay ile (her ylda bir Bakan onay yenilenmek kaydyla) memuriyeti sresince yabanc memleketlerin resm kurumlarnda on yla, uluslararas kurulularda yirmibir yla kadar aylksz izin verilebilecek. -zrller iin deiik mesai Torba Kanun ile zrl kadrosundaki memurlar iin olumlu bir deiiklik de yaplmtr. Buna gre; zrller iin; zr durumu, hizmet gerekleri, iklim ve ulam artlar gz nnde bulundurulmak suretiyle gnlk almann balama ve biti saatleri ile le dinlenme sreleri merkezde st ynetici, tarada mlki amirlerce farkl belirlenebilecektir. -Hamile memurlara gece yasa Torba Kanun ile hamile memurlara da bir takm alma kolaylklar getirilmitir. Buna gre; kadn memurlara; tabip raporunda belirtilmesi hlinde hamileliin yirmidrdnc haftasndan nce ve her hlde hamileliin yirmidrdnc haftasndan itibaren ve doumdan son-

raki bir yl sreyle gece nbeti ve gece vardiyas grevi verilemez. zrl memurlara da istei dnda gece nbeti ve gece vardiyas grevi verilemeyecek. -Doum sonras aylksz izin artyor Torba Kanun ile normal artlarda hamile kalan memurlara doum ncesi 8 ve sonrasnda 8 hafta aylkl izin verilmektedir. Yeni bir uygulama olarak erken doum yapan kadnlarn kullanamad doum ncesi izinleri doum sonrasna ilave edilecektir. Ayrca, doumda veya doum sonrasnda analk izni kullanlrken annenin lm hlinde, istei zerine memur olan babaya anne iin ngrlen sre kadar izin verilecektir. Bu da olumlu bir dzenlemedir. Ayrca, memura, einin doum yapmas hlinde, istei zerine on gn babalk izni; kendisinin veya ocuunun evlenmesi ya da einin, ocuunun, kendisinin veya einin ana, baba ve kardeinin lm hllerinde istei zerine yedi gn izin verilecektir. -St izni de arttrlmtr. Kadn memura, ocuunu emzirmesi iin doum sonras analk izni sresinin bitim tarihinden itibaren ilk alt ayda gnde saat, ikinci alt ayda gnde birbuuk saat st izni verilir. St izninin hangi saatler arasnda ve gnde ka kez kullanlaca hususunda kadn memurun tercihi esas alnacaktr. -Doum sonras aylksz izin 24 aya kyor Doum yapan memura, verilen 8er haftalk doum izinleri sonrasnda analk izni sresinin bitiminden; ei doum yapan memura ise, doum tarihinden itibaren istekleri zerine yirmidrt aya kadar aylksz izin verilebilecek. -Evlatlk iin de izin geldi yan doldurmam bir ocuu eiyle birlikte veya mnferit olarak evlat edinen memurlar ile memur olmayan ein mnferit olarak evlat edinmesi hlinde memur olan elerine, ocuun ana ve babasnn rzasnn kesinletii tarihten veya vesayet dairelerinin izin verme tarihinden itibaren, istekleri zerine yirmidrt aya kadar aylksz izin verilir. Evlat edinen her iki ein memur olmas durumunda bu sre, elerin talebi zerine yirmidrt aylk sreyi gemeyecek ekilde, birbirini izleyen iki blm hlinde elere kullandrlabilecekler. -steyene aylksz izin de deiti Daha nce 10 yl tamamlam memurlara verilen 6 aylk cretsiz izin de deiiklie urad. Yeni uygulama gereince; Memura, yllk izinde esas alnan sreler itibaryla be hizmet yln tamamlam olmas ve istei hlinde memuriyeti boyunca ve en fazla iki defada kullanlmak zere, toplam bir yla kadar aylksz izin verilebilecek.

76

Memur Hukuku

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. d 2. a 3. a 4. c 5. c 6. b Yanl yant verdiyseniz, Yllk zin balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Hastalk zni balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Dava ve ikayet Hakk balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Yolluk Hakk balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Ek Sosyal Sigorta ve Yardmlama balkl blm tekrar okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Ek Sosyal Sigorta ve Yardmlama balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Doum Yardm denei balkl blm tekrar okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Eitim Merkezleri balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Memurlarn Hizmet i Eitimi balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Hizmet i Eitim Yntemleri balkl blm yeniden okuyunuz.

Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1 Bu konuda temel ilkeden sz edebiliriz: i. Tek aylk ilkesi: Devlet Memurlar Kanununun 146. maddesine gre, memurlara kanun, tzk ve ynetmeliklerin ve amirlerin tayin ettii grevler karlnda bu Kanunla salanan haklar dnda cret denemez; hibir yarar salanamaz. ii. Aleniyet ilkesi: DMKna gre memurlara denen aylk ve dier yan demeler tam bir aklkla saptanmtr. iii. Denklik ilkesi: DMK, kamu kurum ve kurulularnda alan btn memurlarn cretleri arasnda bir denklik salamay amalamtr (Gzler, c. II, 2003, s. 672). Sra Sizde 2 Vardr. Ancak, mecburi hizmet ykmlln tamamlamadan istifa eden memurlarn tazminat demesi gerekir. Sra Sizde 3 Hayr. Bunun nedenleri arasnda unlar gsterilebilir: - snat ve iftira suunun hukuken olumas, ihbarlarn ne kadar ustalkl yapldn gz nne aldmzda, bir hayli zordur. Yaplan ihbarlarda, garaz veya mcerret hakaret kastnn mevcut olduunu ispatlamak hemen hemen imkanszdr. - Dier bir neden de idarenin, isnat ve iftira iddiasyla vatandalar yarg organlarna gtrmekte isteksiz davranmasdr. Vatandan ikayeti zerine harekete geen idare, memurla ilgili iddiay soruturma konusu yapar. - Bir baka neden ise, Anayasada yer alan dileke hakknn vatanda ikayetlerini tevik edici nitelikte olmasdr. Btn bu nedenlerle memurlarn isnat ve iftiralara kar korunmas yolu uygulamada ilememektedir. Sra Sizde 4 Gerekten byle genel bir planlamaya ihtiya vardr. Aslnda, Devlet memurlar Kanunu da bu ihtiyac ngrm ve 217. maddede Devlet memurlar eitimi genel plan, Maliye ve Milli Eitim Bakanlklaryla Trkiye ve Orta - Dou Amme daresi Enstits, Devlet Planlama Tekilat ve ilgili kurumlarn grleri alndktan sonra Babakanlk Devlet Personel Bakanl tarafndan hazrlanarak Bakanlar Kurulu kararnamesiyle yrrle konulur hkmne yer vermitir.

7. b 8. a 9. a 10. d

4. nite - Devlet Memurlarnn Haklar ve Hizmet i Eitimi

77

Bavurabileceimiz Kaynaklar
Azrak, . (2004). Hukuk Devleti Asndan Memurlarn Mesleki Gvenceleri, Kamu Personeli Sorunlar, dare Hukuku Sempozyumu, Eskiehir: 4-5 Nisan 2003, Eskiehir. Balolu, H. (1973). Aklamal Devlet Memurlar Kanunu, Ankara. Balta, T. B. (1970). dare Hukukuna Giri, Ankara.. Bilgen, P. (1996). dare Hukuku Dersleri: dare Hukukuna Giri, stanbul. Chapus, R. (1988). Droit Administratif Gnral, (3. bas), Paris. Giritli, . ve Bilgen, P. Akgner, T. (2006). dare Hukuku Dersleri, stanbul: Der Yaynlar. Gzbyk, . ve Tan, T. (1998). dare Hukuku: Genel Esaslar, c. I, Ankara. Gzler, K. (2003). dare Hukuku, c. II, Bursa: Ekin Kitapevi Yaynlar. Gnday, M. (2005). dare Hukuku, Ankara. Kahramanolu, S. ve nver, M. Kardoan, N. (2002). Aklamal Devlet Memurlar Kanunu, Ankara. Zabunolu, Y. (1992). Kamu Hizmetlerine Girme, Hizmette Kalma ve Ykselme Hakk, nsan Haklar ve Kamu Grevlileri Sempozyumu ve Ak Oturum Bildiriler-Tartmalar, Ankara: TODAE No: 243.

5
Amalarmz

MEMUR HUKUKU

Bu niteyi tamamladktan sonra; Devlet memurunun zel ve sosyal hayatna ilikin zgrlnn kapsamn ve snrlarn aklayabilecek, Memurlarn kolektif bir zgrl olarak sendikal haklarna ve grev sorununa ilikin farkl grleri sralayabilecek ve pozitif hukukumuzdaki durumu belirleyebilecek, Memurlarn siyasi hak ve zgrlklerini ve bunlarn snrlarn aklayabileceksiniz.

Anahtar Kavramlar
kametgah Seyahat zgrl Sendika Memur sendikalar Grev Siyasi katlm Siyasi parti

indekiler
DEVLET MEMURLARININ ZEL HAYATI VE SOSYAL YAAMI LE LGL DZENLEMELER MEMURLARIN KOLLEKTF ZGRL OLARAK SENDKAL HAKLARI DEVLET MEMURLARI VE GREV SORUNU MEMURLARIN SYAS HAK VE ZGRLKLER VE SINIRLARI

Memur Hukuku

Devlet Memurlarnn zgrlkleri

Devlet Memurlarnn zgrlkleri

DEVLET MEMURLARININ ZEL HAYATI VE SOSYAL YAAMI LE LGL DZENLEMELER Devlet Memurunun kmetgah
Devlet memurlarnn grev yaptklar kurum ve hizmet birimlerinin bulunduu yerleme merkezlerinde mcavir alanlar dahil belediye ve ky hudutlar ierisinde ikamet etmeleri esastr (DMK Ek md.20). Devlet memurlar grevini aksatmamak koulu ve yetkili stn izni ile bu kurallara uymayabilirler. Ancak sava ve olaanst hallerde veya genel hayata messir afetlere urayan yerlerde, yerine atananlar gelip ie balamadan grev yerinden ayrlmamalar kendilerine tebli edildii halde bu emre uymayarak grev yerini terk eden memura devlet memurluundan karma cezas verilir. Fransz Hukukunda, devlet memurlarnn grev yeri mahallinde ikamet etme zorunluluu bizdeki gibi tm memurlar iin deil, sadece bykeli, vali, asker ve yarglar iin ngrlmtr.
DMK, Ek Madde 20 Devlet memurlarnn grev yaptklar kurum ve hizmet birimlerinin bulunduu yerleme merkezlerinde (mcavir alanlar dahil belediye ve ky hudutlar ierisinde) ikamet etmeleri esastr. Devlet memurlarnn grevini aksatmamak kayt ve artyla birinci fkrada belirlenen hudutlar dnda ikamet etmelerine mensup olduklar kurumun yetkili amirince izin verilebilir. Devlet memurlar, ikamet ettikleri il hudutlarn tatillerde ancak yetkili amirin izniyle terkedebilirler.

Memurun Seyahat zgrl

kametgah mecburiyetinin sonucu olarak memurlarn grevleri srasnda grev yerinden ayrlmalar yasaktr. Memurlar izinli olduklar srece yurt iinde serbeste seyahat edebilirler. Pasaport Kanunu md.17/dye gre, kendi hesabna yabanc memleketlere gitmek isteyen memurlara pasaport verilebilmesi iin bunlarn mensup olduklar makamdan resmi msaade vesikasn ibraz etmeleri gerekiyordu. Bu husus kii seyahat zgrln ciddi lde engelledii iin retide eletirilmi (zyrk, 1956, s.177) ve daha sonra bu zorunluluk kaldrlmtr. Deinilmesi gereken dier bir husus, memurun il snrlar dna karken kurum amirinden izin alma zorunluluudur. Ancak, deien ve olaanst gelien ulam ve iletiim ve ulam aralar nedeniyle sz konusu mecburiyetin pratik neminin artk kalmad sylenebilir. Yazlk mekanlara yakn ve fakat farkl il mlki snr iinde olan tatil yrelerine gitmeyi arzu eden memurun, rnein hafta sonlar iin, her seferinde amirinden izin istemesi gereksiz gzkmektedir.

Devlet Memurunun Eini Seme zgrl

788 sayl nceki Memurin Kanununa gre, memurlar yabanclarla evlenemezlerdi. Yabanc ile evli olmak memur statsne girmeye engel olduu gibi, memur iken yabanclarla evlenenler de mstafi saylyordu. Anayasa Mahkemesi, hizmete

80

Memur Hukuku

Dileri Bakanl memurlar, evlenmeden nce bakanln iznini almakla ykmldrler. zin almadan evlenen memurlar istifa etmi saylrlar.

alnmada devin gerektirdii niteliklerden baka hibir ayrm gzetilmeyecei gerekesiyle anlan dzenlemeyi 1961 Anayasasnn 58. maddesine aykr bularak oybirlii ile iptal etmitir. Buna karn, ayn kararda Memurin Kanununun 4. maddesinin z fkrasndaki bu kanunun nerinden evvel teehhl etmi memurin, hariciye, mdafaa, milliye ve bahriye vekaletlerinde istihdam edilemezler hkmnn Anayasa Mahkemesinin baz yelerinin ayrk oyuna ramen Anayasaya aykr olmad sonucuna varmtr. Yani, dileri ve askerlik hizmetinde alanlar iin yasan devamna karar verilmitir. DMK bu hususta hibir hkm ihtiva etmemekte ve konuyu snf tzklerine brakm grnmektedir. Memurun eini seme hrriyeti, her meslein zellik ve nemine gre snf tzk ve kanunlarnda belirtilmitir. rnein asker kiiler asndan 926 sayl TSK Personel Kanunu md.112/3e gre; yabanc kiilerle evlenen kiiler istifa etmi saylyordu. 1996 tarihli bir deiiklikten sonra ayn kanunun ayn maddesine, yabanc uyruklu kiilerle evlenenlerden bu evlilikleri ynetmelikte belirtilen esaslar dahilinde Genelkurmay Bakanlnca uygun grlmeyenler istifa etmi saylrlar dzenlemesi getirilmitir. Askeri Yksek dare Mahkemesine gre, yurtdnda grevli olduu srada, o lkenin yasalarna uygun ekilde yabanc kadnla evlenen davac subayn bu evliliinin Trk Nfus Kaytlarna ilenmemi olmas yaplan evliliin shhatini ortadan kaldrmaz; keza sonradan bu kadnla boansa dahi hakknda istifa ilemi yaplmas gerekir. Sivil kesimde emniyet ve hariciye mensuplarnn yabanc ile evlenemeyecekleri belirtilmektedir. 4009 Sayl Dileri Bakanlnn Kurulu ve Grevleri Hakknda Kanunun 48. maddesine gre Dileri Bakanlnda yrtlen hizmetlerin zellii nedeniyle, Dileri Bakanl memurlar, evlenmeden nce bakanln iznini almakla ykmldrler. zin almadan evlenen memurlar istifa etmi saylrlar dzenlemesiyle dileri memurlar daha geni snrlamalara tabi tutulmulardr. Ayrca ayn kanuna gre memur alm artlarnda, memurluk grevine alnacak kiinin einin, bilgi ve grgsnn yabanc lkelerde Trkiyeyi temsil etmeye uygun olma art aranmaktadr. Ayrca hakim ve savclar da 2802 s. Kanun md.8/e gre, adayla atanma artlarnda yabanc ile evli olmamak artyla snrlandrlmlardr.

Memurun Sosyal Yaam

Memur vakar denilen anlay ve kurallar btn, memuriyet statsnde olanlar giyiniinden davranlarna kadar bir takm sosyal snrlamalara tbi tutar. Memuriyet vakar ve prestijini koruma her memurun temel devlerindendir. Memurlar yurt iinde davranlaryla, itibar ve gvenlii salamaya ve ibirlii iinde almaya, yurt dnda ise, devletin itibar ve haysiyetini zedelememekle devlidirler. Memurun zel hayatnda belirli bir davran biimi gerekmektedir. Bunun sonucu olarak memurlar zel hayatlarnda vakur olmaldrlar ve kamu grevinde alanlarn, vatandalar zerinde sahip olduu iyi izlenime zarar vermemelidirler. Fransada memurun iyi ahlak ve memur vakarna uygun davranlar konusunda, idari hiyerarideki konumuna gre deiik dzenlemeler getirilmi ve zellikle polis ve yarglarla ilgili sk kurallar ngrlmtr.

Dnce ve fade zgrl

Bir ok lkede memurun, dnce ve ifade zgrl tarafszlk ve sadakat deviyle snrlandrlmtr. Devlet memurunun almalarnda esas olmas gereken temel ilkelerden birisi, tarafszlk ilkesidir. Bu ilkenin z memurun siyasi tarafszlnda belirmektedir. Devlet memurunun dnce ve ifade zgrlyle iktida-

5. nite - Devlet Memurlarnn zgrlkleri

81

rn menfaatlerinin dengelenmesi asndan iki sistem mevcuttur. Birincisinde, memurlar siyasi ynden tam bir tarafszlk iindedirler. kincisinde ise memurlar siyasi haklardan btn ile yararlanrlar, ancak bu haklarn kullanlmas grevlerinin nitelii ile orantl olarak snrlandrlmtr. Birinci sistemde siyasi tarafszlk tam ve kesindir. Siyasi partiye ye olmama, siyasi konularda makale yazamama, hatta baz hallerde oy verememe gibi yasaklar bu sistemde normal saylr. kinci sistemde ise, memur teorik olarak vatandaa tannan tm politik haklara sahiptir. Sadece bu haklar kullanrken basiretli davranmak zorundadr. DMK md.7de devlet memurlarnn tarafszlklar dzenlenmektedir. Memurlar, bir siyasi partiye ye olamayacaklar gibi herhangi bir siyasi parti, kii veya zmrenin yararn veya zararn hedef tutan bir davranta da bulunamazlar. Grevlerini yerine getirirken dil, rk, cinsiyet, siyasi dnce, felsefi inan din ve mezhep gibi ayrm yapamayp, hibir ekilde siyasi ve ideolojik amal beyan veya eylemde bulunamazlar ve bu eylemlere katlamazlar. lkemizde devlet memurlarnn tam bir tarafszlk iinde bulunmalar zorunludur. Ancak hangi hareketlerin herhangi bir siyasi parti veya kiinin yararn veya zararn hedef tutan davran olaca belli deildir. Bugnk sistem iinde memurlarn siyasi partilerin kongrelerini izlemeleri, siyasi parti veya kiileri hedef tutmayan yazlar yazp yaynlamalar mmkn gzkmektedir. Yksekretim elemanlar asndan ise siyasi zgrlk, 2547 sayl Yksek retim Kanunun 59. maddesinde 2.7.1997 tarihinde yaplan deiiklikle dzenlenmitir. Kamu grevlilerinin yaptklar iin doas gerei, bildiklerini kendilerine zg dncelerinden ayr tutmalar, iki kesimi birbirine kartrmamalar, zellikle dncelerini aklarken bu ayrma dikkat etmeleri gerekmektedir. Dantay, bu konuda nesnellik ltne nem vermektedir. Kamu grevlisi aklad dncelerde nesnel olabiliyorsa dnce aklama zgrlnn korunmasndan yararlanabilecektir. Fransada 13 Temmuz 1983 tarihli bir kanunun 6. maddesinde memurlarn dnce zgrl teminat altna alnmtr. Ayrca, 1958 tarihli Fransz Anayasasnda kimsenin kkleri, fikirleri veya inanlar yznden i veya grevi srasnda menfaatlerine aykr davranlamaz denilmektedir. Bu dzenlemelerin sonucu olarak Fransada bir devlet memuru siyasi konularda makale yazabilir, toplantlarda sz alabilir, siyasi partiye ye olabilir ve seimlere katlabilir. Ancak devlet memurlar iin Fransada da grev esnasnda mutlak bir tarafszlk sz konusudur. Grev dnda ise ihtiyat ykmll denilen zen gsterme devleri vardr. Buna gre, ifade zgrlklerini kullanrken arya kaan, amir ve i arkadalarn incitici ifadeler kullanan devlet memurlar disiplin yaptrmlarna maruz kalabileceklerdir.

DMK, m. 7/1: Devlet memurlar siyasi partiye ye olamazlar, herhangi bir siyasi parti, kii veya zmrenin yararn veya zararn hedef tutan bir davranta bulunamazlar; grevlerini yerine getirirlerken dil, rk, cinsiyet, siyasi dnce, felsefi inan, din ve mezhep gibi ayrm yapamazlar; hibir ekilde siyasi ve ideolojik amal beyanda ve eylemde bulunamazlar ve bu eylemlere katlamazlar.

MEMURLARIN KOLLEKTF ZGRL OLARAK SENDKAL HAKLARI Kamu Grevlilerinin Sendikal Haklarna likin Grler
Kollektif siyasal haklarn en nemlileri olan sendika, toplu szleme ve grev haklar, alma koullarnn dzeltilmesi, adil cret, sosyal gvenlik vb. somut kazanmlarn elde edilmesindeki temel aralar olmulardr. Bunlar ayn zamanda kamuoyu ve iktidar etkileyici ynleriyle siyasal bir ilev de grrler ve siyasal demokrasinin daha katlmc hale gelmesine yardmc olurlar. Batda demokrasinin dou ve geliim srecine bakacak olursak, bata sendikal ii kitlesi olmak ze-

82

Memur Hukuku

re alan kitlelerin mcadelelerinin demokratikleme srecinin tm aamalarnda oynadklar rol belirgin grlr. Ancak, gnmz sendikacl sadece iradenin rol oynad szleme hukukuna dayanan alanlar yani iileri deil, stat hukukuna uygun bir biimde tek yanl ve objektif kurallar erevesinde alan kamu hizmetlilerini de kapsamaktadr. Memurlarn ortak mesleki, sosyal hak ve karlarn korumalar amacyla rgtl davranlar sergilemeleri ve en byk iveren olan devletin karsnda, taleplerde bulunan alanlar konumuna gelmeleri ou zaman tereddtle karlanmtr. Memurlarn sendika kurma ve toplu i szlemeleri yapmalar giderek kabul edilen bir gr olsa da, bu haklar uzun sre ok ciddi itirazlarla karlamtr. Uzun yllar hi kimsenin veya hibir rgtn kamu hizmeti gren ve bu hizmetin srekliliinden sorumlu olan devlete, memurlarn nasl altrlaca ve aylklarnn nasl deneceine ilikin koul ileri sremeyecei gr kabul edilmitir. rgtlenme hakkna kar kanlar genelde benzeri grleri ileri srmlerdir. Bunlar ksaca belirtecek olursak; a- Memur, devlet tzel kiiliini kendisinde temsil eder. Hem ii yapan hem de iverendir. Memurlarn rgtlenme hakkna dayanarak kamu otoritesi karsna dikilmeleri, bir bakma devletin kendi kendisinin karsna dikilmesi gibi bir sonu dourur. b- Memuriyet mesleinin temelinde hiyerari ilikisi vardr. rgtlenme hakknn kabul edildii bir dzende memur, bir kamu grevlisi olarak yapmaktan ekindii bir ok hareketleri, memur rgtnn bir yesi olarak yapmak olana bulur. c- Devlet memurlar, genel yarar temsil eder. Memur sendikalar ise, zel yararn peinde olup, her iki yarar ou kez birbiriyle eliebilir. d- Bir dier gereke de, memurlarn zaten iilere oranla ayrcalkl bir konumda olduklar iddiasdr. Devlet hizmetini ayrcalk sayan grn bir uzants olan bu gerekeye gre memurlar, yeterlik temeline dayal ykselme, keyfi grevden uzaklatrma ilemlerine kar zel hukuksal gvenceler, i gvenlii, elverili emeklilik ve sosyal yardm rejimleri gibi olanak ve yararlarn saland grece ayrcalkl bir statden yararlanmalarnn karl, alma koullarnn danma ya da zellikle toplu pazarlk yoluyla belirlenmesine katlma hakkndan yoksun braklmlardr. Grld zere, sorun temelde egemenlik kavram ile ilgilidir. Devlet memurlarnn sendika kurma hakk ve bunun kanlmaz sonucu olan toplu i szlemesi yapma hakk, hkmetlere ve yerel ynetimlere baz koullar kabul ettirmeyi ngreceinden, bu husus devletin egemenlik hakkna ak bir mdahale olarak kabul edilmitir. Ayrca, bu durum sadakat borcunu ihlal edecektir. Sanayi devrimi ile ba gsteren ii sendikaclnn verdii uzun mcadeleler sonucu gelinen sosyal devlet aamasnda, nce iiler ve tm vatandalar iin getirilen haklar zamanla, memurlara salanan hak ve gvencelerle bir etkileim ve geliim srecine girmilerdir. Bu etkileim ve geliim sonucu memurlara tannan i gvencesi, emeklilik gibi avantajlar, sendikal mcadeleler sonucu iilerin kazanm olduklar toplu pazarlk sistemi iindeki toplu i szlemesi yapma, uyumazlklar bar yollardan zme ve son olarak mcadeleci yollar (grev-lokavt) deneme vastalar, karlkl olarak birbirine aktarlmaya baland. Dier bir deyile, bu etkileim iilerin, i gvencesi ve emeklilik gibi memur statsnden domu bulunan haklara, memurlarn ise sendikal haklar elde ederek, ii statsnden doan haklara kavumas eklinde meydana gelmitir. Balangta sadece fiili kurulular olarak ortaya kan memur sendikalar, zamanla hukuki varlklarn da kabul ettirmilerdir.

5. nite - Devlet Memurlarnn zgrlkleri

83

lkemizde Kamu Grevlileri Sendikalar

Kamu grevlileri sendikas, yelerinin ortak ekonomik, sosyal ve mesleki hak ve menfaatlerini korumak ve gelitirmek iin oluturduklar tzel kiilie sahip kurululara denir (4688 s.Kamu Grevlileri Sendikalar Kanunu, md.2/f). lkemizde kamu grevlilerinin kurabilecekleri Sendikalar halen 11 hizmet kolunda toplanmtr. Hizmet kollar: 1. Bro, bankaclk ve sigortaclk hizmetleri, 2. Eitim, retim ve bilim hizmetleri, 3. Salk ve sosyal hizmetler, 4. Yerel ynetim hizmetleri, 5. Basn, yayn ve iletiim hizmetleri, 6. Kltr ve sanat hizmetleri, 7. Bayndrlk, inaat ve ky hizmetleri, 8. Ulatrma hizmetleri, 9. Tarm ve ormanclk hizmetleri, 10. Enerji, sanayi ve madencilik hizmetleri, 11. Diyanet ve vakf hizmetleridir. Konfederasyonlar, deiik hizmet kollarnda, bu kanuna tabi olarak kurulmu en az be sendikann serbeste bir araya gelmesiyle kurulabilmektedir. 4688 sayl kanuna gre kurulan konfederasyonlar: 1- Bamsz Kamu Grevlileri Konfederasyonu (BASK), 2- Demokrat Kamu alanlar Sendikalar Konfederasyonu (DEMOKRAT KAMU-SEN), 3- Kamu Emekileri Sendikalar Konfederasyonu (KESK), 4- Memur Sendikalar Konfederasyonu (MEMUR-SEN), 5- Trkiye Kamu alanlar Sendikalar Konfederasyonu(TRKYE KAMUSEN), 6- Ulusal Demokrat Sendikalar Konfederasyonu(USEK). 4688 sayl Kanuna gre bir hizmet kolunda birden fazla sendika da kurulabilmektedir. Bu balamda 58 sendika kurulmu olup, bunlarn 54 tanesi faaliyette bulunmaktadr. Hizmet kollar ve kurulan sendika says yledir; Bro, Bankaclk ve Sigortaclk Hizmetleri 5, Eitim, retim ve Bilim Hizmetleri 6, Salk ve Sosyal Hizmetler 8, Yerel Ynetim Hizmetleri 4, Basn, Yayn ve letiim Hizmetleri 6, Kltr ve Sanat Hizmetleri 2, Bayndrlk, naat ve Ky Hizmetleri 4, Ulatrma Hizmetleri 4, Tarm ve Ormanclk Hizmetleri 7, Enerji, Sanayi ve Madencilik Hizmetleri 5, Diyanet ve Vakf Hizmetleri 3 olmak zere 54tr. Sendika yeliinin kazanlmas bakmndan ncelikle belirtelim ki, sendikalara ye olmak serbesttir. Kamu grevlileri altklar iyerinin girdii hizmet kolunda kurulu bir sendikaya ye olabilirler. Sendikaya yelik, kamu grevlisinin nsha olarak doldurup imzalad ye formu ile sendikaya bavurmas ve bavurunun sendika yetkili organnca kabul ile kazanlr. yelik bavurusu, sendika tarafndan en ok otuz gn iinde reddedilmedii takdirde yelik istemi kabul edilmi saylr. Hakl bir sebep gsterilmeden yelii kabul edilmeyen kamu grevlisinin, bu kararn kendisine tebliinden itibaren otuz gn iinde i davalarna bakmakla grevli yerel mahkemede dava ama hakk vardr. Sendika, yelii kesinleen kamu grevlisinin bavuru belgesinin bir rneini yenin kendisine verir, bir rnei sendikada kalr, bir rneini yelik dentisine esas olmak ve dosyasnda saklanmak zere onbe gn iinde iverene gnderir. Birden ok sendikaya ye olunamaz. BirKamu grevlileri sendikas: yelerinin ortak ekonomik, sosyal ve mesleki hak ve menfaatlerini korumak ve gelitirmek iin oluturduklar tzel kiilie sahip kurulular.

Hakl bir sebep gsterilmeden yelii kabul edilmeyen kamu grevlisinin, bu kararn kendisine tebliinden itibaren otuz gn iinde i davalarna bakmakla grevli yerel mahkemede dava ama hakk vardr

84

Memur Hukuku

den ok sendikaya yelik halinde sonraki yelik geersizdir. Ayn tarihli birden fazla yelie ilikin bildirimler dikkate alnmaz ve bu husus kamu ivereni tarafndan ilgiliye ve sendikalara yazl olarak bildirilir. Sendika yesi olamayacaklar ise, a) Trkiye Byk Millet Meclisi Genel Sekreterlii, Cumhurbakanl Genel Sekreterlii ile Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterliinde alan kamu grevlileri, b) Yksek yarg organlarnn bakan ve yeleri, hakimler, savclar ve bu meslekten saylanlar, c) Bu Kanun kapsamnda bulunan kurum ve kurulularn mstearlar, bakanlar, genel mdrleri, daire bakanlar ve bunlarn yardmclar, ynetim kurulu yeleri, merkez tekilatlarnn denetim birimleri yneticileri ve kurul bakanlar, hukuk mavirleri, blge, il ve ile tekilatlarnn en st amirleri ile bunlara eit veya daha st dzeyde olan kamu grevlileri, 100 ve daha fazla kamu grevlisinin alt iyerlerinin en st amirleri ile yardmclar, belediye bakanlar ve yardmclar, d) Yksekretim Kurulu Bakan ve yeleri ile Yksekretim Denetleme Kurulu Bakan ve yeleri, niversite ve yksek teknoloji enstits rektrleri, faklte dekanlar, enstit ve yksek okullarn mdrleri ile bunlarn yardmclar, e) Mlki idare amirleri, f) Silahl Kuvvetler mensuplar, g) Milli Savunma Bakanl ile Trk Silahl Kuvvetleri kadrolarnda (Jandarma Genel Komutanl ve Sahil Gvenlik Komutanl dahil) alan sivil memurlar ve kamu grevlileri, h) Milli stihbarat Tekilat mensuplar, ) Bu Kanun kapsamnda bulunan kurum ve kurulularn merkezi denetim elemanlar, j) Emniyet hizmetleri snf ve emniyet tekilatnda alan dier hizmet snflarna dahil personel ile kamu kurum ve kurulularnn zel gvenlik personeli, k) Ceza infaz kurumlarnda alan kamu grevlileri ye olamazlar ve sendika kuramazlar. yeliin sona ermesinde ise, her ye yelikten serbeste ekilebilir. yelikten ekilme, ekilme isteinin sendikaya bildirilmesi ile gerekleir. ekilme bildirimini alan sendika grevlisi, kayt defterine ilemek ve alndna ilikin bir belgeyi derhal yeye vermek zorundadr. Sendika, ekilme bildirimlerinin birer rneklerini her yln ubat, Mays, Austos ve Kasm aylarnda bir liste ekinde alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlna gndermek zorundadr. yelikten ekilen, bildirimin bir rneini dosyasnda saklanmas iin iverene gnderir. ekilme, sendikaya bavurma tarihinden balayarak bir ay sonra geerli olur. ekilenin bu sre iinde baka bir sendikaya ye olmas halinde yeni sendikaya yelii, bu srenin bitim tarihinde kazanlr. yenin, sendikadan karlma karar genel kurulca alnr. karma karar, karlana ve iverene yaz ile bildirilir. karma kararna kar ye, bildirim tarihinden itibaren onbe gn iinde grevli mahkemeye itiraz edebilir. Mahkeme iki ay iinde kesin karar verir. yelik, karlma karar kesinleinceye kadar srer. ekilme, greve son verilmesi veya sair nedenlerle kamu grevinden ayrlanlar ile farkl bir hizmet koluna giren kuruma atananlardan sendika yesi olanlarn yelikleri, varsa sendika ubesi, sendika veya konfederasyon organlarndaki grevleri sona erer. Emekliye ayrlanlarn sendika ubesi, sendika veya konfederasyon organlarndaki grevleri seildikleri dnemin sonuna kadar devam eder. verenler her yln Mays ve Kasm ay sonu itibariyle kurumlarndaki sendika yesi kamu grevlilerinin sendikalara gre dalmlar ile sendika yelii sona eren veya askya alnanlara ilikin bilgileri bilgisayar ortamnda alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlna gndermek zorundadrlar. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl sendika ve yelik kaytlarna ilikin olarak derledii btn bilgileri bir ay iinde Devlet Personel Bakanlna gnderir.

5. nite - Devlet Memurlarnn zgrlkleri

85
Toplu grme, kamu grevlileri iin uygulanacak katsay ve gstergeler, aylk ve cretler, her trl zam ve tazminatlar, fazla alma cretleri, harcrah, ikramiye, lojman tazminat, doum, lm ve aile yardm denekleri, tedavi yardm ve cenaze giderleri, yiyecek ve giyecek yardmlar ile bu mahiyette etkinlik ve verimlilik artrc dier yardmlar kapsar. Kamu veren Kurulu; Babakan tarafndan grevlendirilen bir Devlet Bakannn bakanlnda u kamu grevlilerinden oluur; Babakanlk Mstear, Maliye Bakanl Mstear, Hazine Mstear, Devlet Planlama Tekilat Mstear, Trkiye statistik Kurumu Bakan, Devlet Personel Bakan, Maliye Bakanl Bte ve Mali Kontrol Genel Mdr, Kamu iveren sendikas.

Kamu Grevlileri Sendikas Kanununun temel felsefesi toplu grmeyi esas almasdr. Toplu grme, kamu grevlileri iin uygulanacak katsay ve gstergeler, aylk ve cretler, her trl zam ve tazminatlar, fazla alma cretleri, harcrah, ikramiye, lojman tazminat, doum, lm ve aile yardm denekleri, tedavi yardm ve cenaze giderleri, yiyecek ve giyecek yardmlar ile bu mahiyette etkinlik ve verimlilik artrc dier yardmlar kapsar. Toplu grmenin taraflar, kamu iverenleri adna Kamu veren Kurulu, kamu grevlileri adna her hizmet kolunda kurulu yetkili kamu grevlileri sendikalar ile bunlarn bal bulunduklar konfederasyonlardr. Kamu veren Kurulu; Babakan tarafndan grevlendirilen bir Devlet Bakannn bakanlnda aadaki kamu grevlilerinden oluur; a) Babakanlk Mstear, b) Maliye Bakanl Mstear, c) Hazine Mstear, d) Devlet Planlama Tekilat Mstear, e) Trkiye statistik Kurumu Bakan, f) Devlet Personel Bakan, g) Maliye Bakanl Bte ve Mali Kontrol Genel Mdr, h) Kamu iveren sendikas. Yetkili kamu grevlileri sendikalar ile bunlarn bal bulunduklar konfederasyonlar grmelere Kamu veren Kurulu yelerinin says kadar temsilci ile katlr. Toplu grme en ge onbe gn iinde sonulandrlr. Bu sre iinde anlamaya varlrsa, dzenlenen mutabakat metni taraflarca imzalanr. Mutabakat metni, uygun idari, icrai ve yasal dzenlemelerin yaplabilmesi iin Bakanlar Kuruluna sunulur. Bakanlar Kurulu ay iinde mutabakat metni ile ilgili uygun idari ve icrai dzenlemeleri gerekletirir ve kanun tasarlarn Trkiye Byk Millet Meclisine sunar. Toplu grmenin tamamlanmas iin ngrlen sre iinde taraflar anlaamazlarsa, taraflardan biri gn iinde Uzlatrma Kurulunu toplantya arabilir. Uzlatrma Kurulu, Yksek Hakem Kurulu Bakannn bakanlnda; niversiteleraras Kurul tarafndan, fakltelerin alma ekonomisi, i hukuku, idare hukuku ve kamu maliyesi bilim dallarndan seilecek birer ye olmak zere drt retim yesinden oluur. Bu yeler, siyasi partilerin merkez karar ve yrtme kurullarnda grev alamazlar. yeler iki yl iin seilirler. Sresi biten yeler yeniden seilebilir. Kurulun sekretarya ileri Devlet Personel Bakanlnca yrtlr. Toplu grme almalar ile Uzlatrma Kurulu almalarna katlacak olanlarn arlama, yolluk ve gndelikleri ile toplant cretleri Devlet Personel Bakanl btesine konacak denekten karlanr. Uzlatrma Kurulu, uyumazlk konularn inceler, gerektiinde toplu grme taraflarnn temsilcilerini dinler ve be gn iinde kararn verir. Kararlar salt ounlukla alnr. Uzlatrma Kurulunun kararna taraflarn katlmas durumunda, bu karar mutabakat metni olarak Bakanlar Kuruluna sunulur. Taraflarn, Uzlatrma Kurulu kararna katlmamas durumunda anlama ve anlamazlk konularnn tm taraflarca imzalanan bir tutanakla belirtilerek Bakanlar Kuruluna sunulur. nemle belirtelim ki, 2010 Eyll aynda yaplan yeni dzenleme ile memur sendikalarna ilikin nemli dzenlemeler getirilmitir (AY md.53). Buna gre, memurlar ve dier kamu grevlileri, toplu szleme yapma hakkna sahiptirler. Toplu szleme yaplmas srasnda uyumazlk kmas halinde taraflar Kamu Grevlileri Hakem Kuruluna bavurabilir. Kamu Grevlileri Hakem Kurulu kararlar kesindir ve toplu szleme hkmndedir. Toplu szleme hakknn kapsam, istisnalar, toplu

Uzlatrma Kurulu, Yksek Hakem Kurulu Bakannn bakanlnda; niversiteleraras Kurul tarafndan, fakltelerin alma ekonomisi, i hukuku, idare hukuku ve kamu maliyesi bilim dallarndan seilecek birer ye olmak zere drt retim yesinden oluur.

86

Memur Hukuku

szlemeden yararlanacaklar, toplu szlemenin yaplma ekli, usul ve yrrl, toplu szleme hkmlerinin emeklilere yanstlmas, Kamu Grevlileri Hakem Kurulunun tekili, alma usul ve esaslar ile dier hususlar kanunla dzenlenir.
SIRA SZDE

1982 Anayasasnda devlet memurlarnn sendika kurma hakk nasl dzenlenmitir? SIRA SZDE
D szlemesinin NELM Grev, toplu i yaplmas srasnda uyumazlk ktnda iilerin topluca almayarak iyerinde faaliyeti durdurmak veya iin niteliine gre nemli lde aksatmakSamac O R U ile aralarnda anlaarak ya da bir kuruluun ayn amala almalar iin verdii karara uyarak ii brakmalardr. Devlet memurlarnn greve karar vermeleri, grev tertiplemeleri, ilan etmeleri, bu yolda propaganda yapmalar yasak olup, DKKAT memurlar herhangi bir greve katlamaz, grevi destekleyemez ve tevik edemezler (DMK md.27). Ancak bu konuda retide farkl hukuki grler bulunmaktadr.

D Toplu NEL M Grev: i szlemesinin yaplmas srasnda uyumazlk ktnda S O R U iilerin topluca almayarak iyerinde faaliyeti durdurmak veya iin niteliine gre nemli DKKAT lde aksatmak amac ile aralarnda anlaarak ya da bir kuruluun ayn amala SIRA SZDE almalar iin verdii karara uyarak ii brakmalardr.

DEVLET MEMURLARI VE GREV SORUNU

SIRA SZDE

retideki Grler
Grev Hakkn Kabul Eden ve Bunu Sendika Hakkna Dayal Olarak Aklayan Gr
Memurlarn sendika hakkna dayal olarak aklayan gre gre, K grev T A hakkn P sendika kurma hakk, toplu pazarlk ve grev hakkn kapsar ve bu nden biri olmad takdirde dierinin etkisi ile ilevi byk lde azalr. Ancak, bu hakkn olmazsa olmaz sendika kurma hakkdr. Bir insan hakk olan sendika hakk, dier TELEVZYON sosyal haklardan farkl olarak dorudan doruya uygulanabilir nitelik tayan haklar olmas nedeniyle, devletin olumlu edimini gerektirmez.
N T E R N E geen T Yukardaki metinde sendika hakk, dier sosyal haklardan farkl olarak doruSIRA SZDE dan doruya uygulanabilir nitelik tayan haklar olmas nedeniyle, devletin olumlu edimini gerektirmez ifadesi tam olarak ne anlama geliyor? Aklayabilir misiniz?
DNELM

AMALARIMIZ DMK, m. 27: Devlet

AMALARIMIZ

memurlarnn greve karar vermeleri, grev tertiplemeleri, ilan etmeleri, K yolda T propaganda A P bu yapmalar yasaktr.

bir greve veya T EL EVZ Y O grev N

Devlet memurlar, herhangi teebbsne katlamaz, grevi destekleyemez veya tevik edemezler.

NTERNET SIRA SZDE

DNELM S O R U

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

DMK, m. 22: Devlet K T A anayasada P memurlar, ve zel kanununda belirtilen hkmler uyarnca sendikalar ve st kurulular kurabilir T E L E V ve Z Ybunlara O N ye olabilirler.

NTERNET

Devletin grevi bunlarn kullanlmasna engel olmamak, zarar vermemek olup, karar alma srecine demokratik katlm yollarndan birisi de budur. Dolaysyla S O R U grev, sendika zgrl ierisinde mndemi bir hak olup, sendika hakk akca grev hakkn da kapsar. Sendika hakk ve zgrlnn ilevini gerektii ekilde DKKAT yerine getirebilmesi, etkili bir i mcadelesi arac olan grev hakk sayesinde mmkn olabilmektedir. Genel olarak alanlarn sosyal rakibini (ivereni) zorlama SIRA vastalarnn en SZDE nde geleni olan grev hakkndan yoksun sendika zgrlnn pratik bir yarar yoktur. Kamu hizmetlerini yerine getirenlerin tamamna deil, yalnzca aksamas halkn tmnn ya da bir blmnn yaamn, gvenliini ya AMALARIMIZ da saln tehdit edecek kamu hizmetlerini yerine getiren grevliler iin grev kstlamas getirilmelidir. 1995 yl Temmuz aynda yaplan anayasa deiiklii ile kamu grevlilerine senK T A P dika kurma hakk akca tannarak, anayasal gvenceye balanmtr. Anayasa md. 53/3 hkm yledir: 128nci maddenin ilk fkras kapsamna giren kamu grevlilerinin kanunla kendi aralarnda kurmalarna cevaz verilecek olan ve bu maddenin TELEVZYON birinci ve ikinci fkralar ile 54nc madde hkmlerine tbi olmayan sendikalar ve st kurulular, yeleri adna yarg mercilerine bavurabilir ve idareyle amalar dorultusunda toplu grme yapabilirler. Toplu grme sonunda anlamaya va N T E R N E T mutabakat metni taraflarca imzalanr. Bu mutabakat metni, uyrlrsa dzenlenecek

5. nite - Devlet Memurlarnn zgrlkleri

87

gun idar veya kanuni dzenlemenin yaplabilmesi iin Bakanlar Kurulunun takdirine sunulur. Toplu grme sonunda mutabakat metni imzalanmamsa anlama ve anlamazlk noktalar da taraflarca imzalanacak bir tutanakla Bakanlar Kurulunun takdirine sunulur. Bu fkrann uygulanmasna ilikin usller kanunla dzenlenir. Bu hkmle memurlarn sendika kurma hakkna kanunla izin verilecei belirtilmitir. Dolaysyla, Anayasa ile getirilen sistemde toplu szleme deil, toplu grme esas alnmaktadr. Toplu grme sonunda anlamaya varlmas veya varlmamasna ilikin noktalar bir tutanakla tesbit edilecektir. Bundan sonras iin Bakanlar Kurulunun tam bir takdir yetkisi bulunmaktadr. Taraflarn tm konularda anlamaya varmas durumunda da imzalanacak mutabakat metni balayclk tamaz. Bakanlar Kurulu kendisine sunulan metin zerinde diledii deiiklii yapabilir. Esasen byle bir ihtimalde metnin artk hukuken balayc deer tamas gerekir. Mutabakat metninde kararlatrlan kurallar ancak niteliklerine uygun idar ya da kanuni dzenlemeler yapldktan sonra balayclk kazanmaktadr. Memur hukukunda sendikal faaliyet uygulamas idarenin demokratikletirilmesine de yardmc olur. Dier lkelerde, kamu iverenlerinin hkmeti ykmllk altna sokma yetenei zel kesim iverenlerine oranla daha snrldr. ncelikle toplu szleme rejimi uygulansa dahi pek ok konu iki tarafl birlikte saptama ynteminin dna karlabilmektedir. Yine toplu grmelerle varlan anlamalarn hkm dourabilmesi iin Bakanlar Kurulu ya da parlamentonun onay gerekebilmektedir. Tm bu durumlarda, imzalanan szleme ya da anlama protokollar onay makamn hukuki adan deil, ancak siyasal adan balar. rnein, svete kamu kesimi szlemeleri, hkmet onay sakl kalmak zere sendikalar ile kamu kesimi iverenleri ulusal ofisince yaplr ve uygulanmas iin harcama gerektiren szlemelerin parlamento adna hareket eden parlamento cretler delegasyonunca onaylanmas gerekir. Kanadada anlamalarn hukuksal etki dourmas iin parlamentonun onay gerekir. talyada imzalanan toplu szlemelerin mali etki ve sonularnn saytayca onaylanmas gerekir. ngiltere ve Fransada szleme ya da anlamalar siyasal iktidarca onaylanmal ve yaymlanmaldr. Avrupa Birliine zg memur sendikalar, uluslararas memur sendikalarna ve ulusal konfederasyonlara ye de olabilmektedir.

Kanunla Dzenlemeyi Esas Alan Gr

Kamu grevlilerinin hak ve ykmllklerinin kanunla dzenlenmesi anayasal zorunluluk olduundan, sendika kurma hakknn kullanlabilmesi ve giderek memurlarn greve gidebilmesi iin kanun dzenleme yaplmas gerekir. Memur sendikalarnn varlnn toplu szleme, giderek grev hakk ve uygulamasna etkisi ya da katks kanunla dzenleme ilkesi de dahil olmak zere idare hukuku balamnda nasl deerlendirilmelidir? Her husus kanunla m dzenlenmeli, yoksa toplu i szlemesi bu konuda belirleyeci ilke ve esaslar koyabilir mi? Anayasa md.128/2de yer alan kanunla dzenleme ilkesi dikkate alndnda ereve nitelikli kanuni hkmle dzenleme getirilip, konunun toplu i szlemesi ile belirlenmesinin szkonusu ilkeyi ihlal edip etmedii konusunda farkl grler bulunmaktadr. Bu konudaki bir gre gre, lkemizin taraf olduu 98 sayl ILO Szlemesinin kanun hkmnde olmasndan dolay, bu hakkn uygulanmas gerektii sylenmise de 98 sayl ILO Szlemesinde bu hakkn nasl kullanlaca yeterli aklkta gsterilmedii iin, dorudan uygulama gcne sahip deildir. Bu konudaki dier gr, mevcut pozitif hukuki dzenlemelerden doan durum (de lege lata) ve anlan anayasal hkmn konulu amacn dikkate almaktadr. Me-

Anayasa, m. 128/2: Memurlarn ve dier kamu grevlilerinin nitelikleri, atanmalar, grev ve yetkileri, haklar ve ykmllkleri, aylk ve denekleri, dier zlk ileri kanunla dzenlenir.

88

Memur Hukuku

murla idare arasndaki ilikinin kanun durum kuramna dayand dikkate alnrsa, szlemeyi amalayan bir yorumun yaplmas bizce isabetli deildir. Aksine uygulama iin ncelikle anlan Anayasa hkmnn deitirilmesi gerekir. Yine DMK md.2de de bu kanunun emrettii hususlar belirtmek zere tzk ve ynetmelik karma yetkisinin Bakanlar Kuruluna verilmesi ile Bakanlar Kurulunun ayrntlar tek tarafl olarak dzenleyebilecei gr, u an iin ancak memur sendikalarna ilikin olabilir. Ancak, bu durum toplu szleme ve grev iin szkonusu olamaz. Anayasa md.53deki dzenlemede ise, toplu i szlemesi iiler iin ngrlmtr. Anayasann toplu szleme deil, toplu grme yntemini benimsemi olmasnn yansra, toplu szlemeleri en geni boyutlarda benimseyen lkelerde bile bir ksm kamu grevlilerinin kapsam d brakld grlmektedir. Dier taraftan, kurumla yetkili memur sendikas arasnda srdrlen toplu grmelerle varlan andlamalarn tmnn veya belli ksmlarnn hkm dourabilmesi iin genellikle tek yanl ilemler yaplmas gerekir. Bu ilemler Bakanlar Kurulunun, Devlet Bakannn, Dantayn veya parlamentonun onayn gerektirebilmektedir.

Memurlar Grev Yasana Tabi Tutan Grler ve Gerekeleri

Memuriyet mesleinin kurumsal esas ve garantilerini ileri sren gre gre, memuriyet gvenceli bir meslek olup, memur olma kiiye belirli mali ve sosyal haklar asndan gvence salar. Dolaysyla, hem sz konusu gvenceden yararlanp, hem de bu gvenceye aykr tutum sergileme elikili bir yaklam oluturur. Memur hukuku balamnda sadakat ykmll ile badamamas grne gre; memurun grev yapmas onun idareye kar olan sadakat ykmll ile badamaz. nk, sadakat ykmll denilince, memurun idarenin menfaatine zarar verecek her trl davranlardan kanmas anlalr. Bu aktif bir davran olabilecei gibi pasif bir davran da olabilir. Bu balamda sz gelimi gizli bilgileri aklama da sadakat ykmlln ihlal eden ve disipliner ihrac gerektiren bir fiildir. Sadakat ykmll, kamu hizmetinin grlmesine ilikin her trl aksama ve bozukluklarn memur tarafndan idareye bildirilmesini ve gerekli tedbirlerin alnmasn gerektirir. Bu noktada farkl kavramlar olan zen ykmll ile sadakat ykmll birbirine yaklar. zen ykmllnde memurun ii zenle yapmas anlalr.Yani memur grevini yaparken btn dikkatini gsterecek, mesleki bilgisini, fikri ve bedeni yeteneklerini gerektii ekilde kullanacaktr. zenin derecesi objektif olmayp, memurun durumuna, tecrbesine ve grevin niteliine gre belirlenecek olmakla birlikte, memur her halkarda kendisinden beklenen normal zeni gsterecektir. Memurun bilinen ya da bilinmesi gereken durumlar bu kapsama dahil olacaktr. Alman dare Hukukunda kamu hizmetine ait olma, onunla kaynam olma sadakat ykmll ile ilgili temel bir unsur olarak grlmektedir. Memurun sadakat ykmll, memuru kamu hizmetinde alan szlemeli personelden de ayrr. Memur greve atanrken idarenin ileyiine ve kurallarna sadakat iin yemin etmitir. Dolaysyla bunun gereklerine uygun hareket etmelidir. lkemizde grev memurlara bir hak olarak tannmad iin ii yavalatma, ar titizlik gsterme, ie gelmeme gibi durumlar adli su olarak da kabul edilmekte ayn fiil hem ceza ve hem de disiplin soruturmasna konu olmaktadr. Memur sadakat ykmllnn gereklerine uygun hareket etmelidir. Memurlara grev hakk tannmasnn devletin egemenlik gc ile badamayaca grne gre, memurlarn ayrcalk ieren bir statden yararlanmas, onlarn devlete titizlikle bal olmasn da gerektirir. Bu nedenle, kamu grevlileri iilerin yararland kimi haklardan vazgemelidirler. Devletin egemenlii grne getiri-

zen ykmll: Memurun grevini yaparken btn dikkatini gstererek, mesleki bilgisini, fikri ve bedeni yeteneklerini gerektii ekilde kullanmasdr.

Sadakat ykmll: Memurun greve atanrken, idarenin ileyiine ve kurallarna sadakat gstereceine dair ettii yeminin gereklerine uygun hareket etmesi.

5. nite - Devlet Memurlarnn zgrlkleri

89

len eletiri ise; devletin izledii personel politikas erevesinde altrd kiilere grev hakk tanmasna bir engel olmad yolundadr. Kamu hizmeti yapmak beraberinde mutlak grev yasa getirmez. Grev hakknn kanunla snrland zamanlarda toplu szlemeye mecburi hakem, kanuni hakem yoluyla ulalabilmektedir. O halde yrmeyen toplu szleme deil, toplu szleme usldr. Memur grevinin, kamu hizmetinin dzenli grlmesi ilkesiyle badamayaca grne gre; kamu hizmetinin en azndan sreklilii bir ekilde salansa bile, grevden nceki dzenin yeniden salanmas mmkn deildir. Zaten, salanmamas ve ortaya kan bu durumun idareyi anlamaya zorlamas hedeflenir. Grev uygulamas kamu hizmetinin ierik ve younluundaki sreklilie zarar vermedii lde kronolojik ynden sreklilik kesintiye urayabilir. Grev messesesinin nitelii gerei, memur grevi uygulamas ile kamu hizmetinin sreklilii olmasa bile kamu hizmetinin dzenli grlmesi ilkesinin zarar grecei sylenebilir. ...Grev gvenlikten, sala, kritik maddelerin retiminden datmna, ulamdan retime kadar bir ok alanda kesin toplu i szlemesiz ve aksamasz srdrlmesi gereken kamu hizmetlerinin durdurulmasna sebebiyet verecektir. Memurlarca yrtlen kamu hizmetleri bir iki istisna dnda baka kurulularca karlanamaz...(Gran, 1978, s.18). Memur grevinin nc kiiler zerinde dorudan olumsuz etkileri olabilecei grne gre; ii grevlerinde muhatap iveren olup, onu toplu i szlemesi yapmaya zorlamak asl amatr. Dolaysyla, iin grlmemesinden iverenin olumsuz etkilenmesi ve ii sendikas ile anlamas amalanr. Oysa memur grevlerinde grevden dorudan ve ncelikle etkilenen vatandalardr. Bir hakimin grev gerekesiyle davaya bakmaktan ekinmesi (ki yrrlkteki hukuk ynnden buna imkan yoktur) ya da memur sendikasnn ald karara dayal olarak bir icra memurunun greve gittiklerinde takip yapmamas kamu dzenini ciddi ekilde bozar. Kamu kesimi grevlerinin zel kesim grevlerinde grlmeyen kimi zellikleri vardr. zel kesim grevlerinde muhatap iveren iken, kamu kesimi grevlerinde dorudan ve ncelikle vatandalardr. Memur grevinin memur hukukuna hakim olan hiyerarik anlay bozabilme tehlikesi grne gre; memur grevi, memur hukukuna hakim olan hiyerarik anlay ile de badamaz. Grev yapan memurun, amirinin emrini grev gerekesi ile yerine getirmemesi, stn ast hiyerari yoluyla ynlendirmesi anlayyla badamaz. Amirin otoritesini de sarsabilir. Atama ilemi grne gre, iiler bir iverene tabi olarak hizmet akti ile almakta ve iveren ile arasnda szleme hukuku bulunmaktadr. Szlemenin devamll iin taraflarn karlkl ve birbirine uygun iradeleri gerekir. Oysa memur ile idare arasndaki hukuki iliki kamusal statye dayanr. Memur atama ile ibana gelir ve bu durum statter bir ilikiyi ortaya koyar. Oysa toplu i szlemesi ile memurlarn haklarnn belirlenmesi stat hukuku ve onun gereklerini bozar. Memur gvencesi anlay ile memur grevinin badamayaca grne gre; bir taraftan bata memuriyetten atlmama olmak zere, zel bir stat ve bu balamda memur gvencesinden yararlanp, dier taraftan memur grevine gitme ve bunun gerektirdii mesleki rizikolardan uzak durma, risk almama birada bulunamaz. Memur gvencesini tercih ve kabul eden kii bunun gerektirdii ilke ve esaslara uymak zorundadr. Memur sendikalarna grev hakk verilirse idareye de lokavt olanann verilmesi gerektii grne gre; memur sendikas ile idare arasnda i mcadelesinden doan bir anlamazlk bulunduunu ve bunun zlememesi nedeniyle, memur sendi-

90

Memur Hukuku

kasnn greve gittii dnlrse, bu noktada i mcadelesinde dengenin salanabilmesi iin ilgili idareye de lokavt imkann tanmak gerekir. Byle bir uygulama ise mevcut memur gvencesi anlayyla badamaz ve onu ortadan kaldrr. Bteye ilikin argman ileri sren gre gre, memurlarn maa ve dier zlk haklarndan doan giderlerin tahmini olarak btede yer almas ve daha sonra buradan datlmas gerekir. ayet, personel giderleri nceden bilinemezse, btenin gerek oluumu gerekse daha sonra bteden harcama yaplmas imkan bulunamaz. Bu ise idari faaliyetlerin devamn nemli lde engeller. Memur sendikalarnn kamu yararn deil kendi yararn dnecei grne gre; memur sendikalar zel hukuk tzel kiisi olmalar nedeniyle kamu yararn deil, kendi zel yararn dnr. Sendika yesi memur hizmeti yrtrken kamu yarar ile sendikann yarar arasnda kalabilir. Memurlarn temel haklarnn bir ksmnn kullanlmasndan vazgetii tezine gre, memuriyet statsne girilmekle memur, kendi istei ile sahip olduu baz temel haklarn kullanlmasndan (rnein siyasi dnce hrriyetini dier vatandalar gibi kullanamama) vazgemi olmaktadr. ayet grev, memurlar da dahil olmak zere btn alanlar, emekiler iin temel bir hak kabul edilirse, bu hakk mevzuat nedeniyle kullanmamay kabul etmenin temel haklardan ksmen dahi olsa vazgeilememesi (AY md.12/1) nedeniyle Anayasaya uygun biimde yorumlanmas sorunu ve zorunluluu doar. Bu erevede memurun iradesiyle anayasaya uygun biimde olmas kaydyla baz temel haklarnn ortadan kalkmas deil, kullanlmasnda snrlama ve daralmann olduu sylenebilir. Alman Anayasasndaki meslek seme zgrl (md.12) temel bir hak olduu iin bu durumu kabul edip memuriyet meslei ve statsne girmek isteyenlerin bu hakk engellenemez. Devlet ile memurun zdelemesi ve temsil teorisine gre, memur, kamusal tasarruf olan atanma anndan itibaren devletin temsilcisi olarak, onun adna irade aklamakta, hatta devletin ileyiiyle ilgili organlarn da oluturmaktadr. Memur devletin asli bir unsuru, ona canllk veren temel organizma ve nihayet devlet ileyiinin olmazsa olmaz (sine qua non) unsurudur. Bu yzden memura kar ilenen sular arlatrc neden olarak ngrlmtr. Memuriyete disiplin yoluyla son verme ise temsil ilikisini sona erdiren nedenlerden sadece birisidir. Memurun devlet ile zdelemesi anlayna gre memur grevi, sosyal devlet ilkesiyle badamaz. nk, devletin yapt hizmetlerin, zel sektrdekinden farkl olarak ne yeri doldurulabilir ne de kolaylkla deitirilebilir. Yine, memur grevi belirli bir sosyal tabakay daha da zayflatr. Genel idare esaslarna tabi, asli ve srekli grlmesi gereken kamu hizmetlerinin, srekli ve dzenli olarak yerine getirilmesinin memur grevi yoluyla ksmen ve kabul edilebilir dzeyde bozulmasna insan haklar anlayndaki deiim karsnda tahamml edilmesi gerekir mi? Fransada olduu gibi bir ksm kamu personeli iin grev yasa getirmek, grev yasana tabi olmayanlara ise nceden yasa ile belirlenen usl ve esaslara gre en fazla on gnlk grev hakk tanmak anlay ortalama zm olarak kabul edilebilir. Ancak bu kadar ksa srede grevin amacna ulamas ou kez mmkn de olmayabilir. Dolaysyla, srenin sembolik kalmas muhtemeldir. Sendika hakkn dzenleyen AHS md.11 ile ilgili olarak AHM, ye lkelerin toplu i szlemesi yapmaya yetkili sendika saysn azaltmaya ynelik bir politika izlemesini 11. maddeye aykr bulmamtr (Syndicat sudois des conducteurs de locomotive, s.16 42). Ancak, sendikalamada tekel tesisi 11.maddeye aykrdr (Komd.R.Young James et Webster/ngiltere 14.12.1979, 159). AHM, grev hakk-

5. nite - Devlet Memurlarnn zgrlkleri

91

nn AHS md.11de yer alan sendika hakkna ilikin bir hak olmadn belirtmektedir. Komisyon ve Divana gre AHS md. 11/2de Bu haklarn kullanlmas, demokratik bir toplulukta, zaruri tedbirler mahiyetinde olarak milli gvenliin amme emniyetinin, nizam muhafazann, suun nlenmesinin, saln veya ahlakn veya bakalarnn hak ve hrriyetlerinin korunmas iin ancak kanunla tahdide tabi tutulabilir. Bu madde, bu haklarn kullanlmasnda silahl kuvvetler, zabta mensuplar ve devlet idare mekanizmasnda grevli olanlar hakknda muhik tahditler konmasna mani deildir hkmnde yer alan ...devlet idare mekanizmalarnda... kavram, ilgili memurun devlet idaresinde igal ettii mevki gznnde tutularak dar yorumlanmaldr (Div.K.Vogt/Almanya, 25.09.1995, A. 323, 67-68). 1966 ylndan beri birlik memurlarnn grev hakknn verilmesi gereklilii ynnden tartmalar bulunmakta Komisyonun bu konuda lml bir tutumu olmakla birlikte, Divan 18 Mart 1975 ylndaki Acton davasnda bu konuda olumsuz bir tutum sergilemitir. Avrupa Sosyal artnn bir maddesi dnda memurlara grev hakkn tanyan herhangi bir hkm bulunmamaktadr. u halde, memurlara grev hakk tanmak uluslararas bir ykmllk de deildir. Grev hakk sendika ve toplu pazarlk hakkn veren lkelerin hepsinde uygulanmamaktadr.

Memurlara grev hakk tanmak uluslararas bir ykmllk deildir.

Karlatrmal Hukukta Memurlarn Grev Hakk

Baz lkelerin mevzuatnda memurlarn grev yapmas akca yasaklanmtr. rnein, A.B.D. (federal hizmetler), Banglade, Bahreyn, Bolivya, Brundi, ad, Ekvator, Fas, Filipinler, Hindistan, Honduras, Japonya, Kolombiya, Kuveyt, Liberya, Lbnan, Madagaskar, Nikaragua, Paraguay, Suriye, ili, Uruguay. svirede de federal dzeyde alan memurlara grev hakk tannmamtr. Alman hukukunda da memurun grev yapmas yasaklanmakta; grev, memuriyet mesleinin temel ilkelerine, zellikle grevin ifas ve sadakat ykmllne aykrlk olarak nitelendirilmektedir. Paragraf 7 BBGye gre sadakat ykmll; idareye sadakat hissi ile bal olmay ifade eder. Kapsam ise, anayasaya sadakat, idarenin menfaatlerini korumaya dikkat etme, idareye zarar vermekten kanma ve grev yasandan oluur. i yavalatma, ardan alma eklindeki pasif grev de sadakat ykmll ile badamaz. Memurlarn grev hakknn olmamas iyerinde, memur hukukundaki tarafszlk ilkesinin korunmasna da yardmc olur. Alman Anayasa Mahkemesi de memurlarn grev hakk bulunmadn vurgulamaktadr. Fransa, sve ve Finlandiyada ise memurlara grev hakk snrl olarak tannmtr. Memurlara grev hakkn anayasal hkmle tanyan lke talya olup, ngilterede bu hak teamlen kabul edilmitir. Fransada grev hakk 1946 ylnda tannm olmakla birlikte, memurlar bakmndan bu husus Fransz Dantaynn itihatlar ile oluturulmutur. Fransz memur hukukunda grev uygulamas yaplmasn kabul edenlerin ileri srdkleri balca gerekeler unlardr; grev, memurlarn saydam bir idarede hizmetin yrtlmesi ve alma koullarnn belirlenmesi bakmndan ynetime katlmay salar. ktisadi kamu hizmeti gren kamu kurumlarndaki zel hukuka tbi kiilere bu hakk verip, ayn kurumda alan dier kiilere vermemek hem verimlilii azaltr ve hem de tutarl bir yaklam deildir. Memurlara verilen sendika hakk ancak grev hakk ile etkili bir hale dnebilir. Ayrca, kimi kamu kesiminde (rnein mze bekileri gibi) uygulanan grev, zel sektrde uygulanan kimi greve gre (rnein ekmek retimi) kamu yararn daha az ihlal edebilir. Aksi grte olanlara gre, grev uygulamas kamu hizmetinin sreklilii ilkesini ihlal ettii gibi hiyerari ilkesi ve uygulamasn da zedeler. dar

92

Memur Hukuku

Grev sorununun temelinde memurlarn grev hakkna sahip olup olmamalar deil, kimlerin memur olmas gerektii yatmaktadr.

DMK, m. 27: Devlet memurlarnn greve karar vermeleri, grev tertiplemeleri, ilan etmeleri, bu yolda propaganda yapmalar yasaktr. Devlet memurlar, herhangi bir greve veya grev teebbsne katlamaz, grevi destekleyemez veya tevik edemezler.

alma koullarn, devlet, takdiri ve tek tarafl olarak belirler. Szlemeye dayanan bir durum sz konusu deildir. Memurlar hukuki ve madd avantajlarn snrlayan grev uygulamasna taviz vermemelidirler. Yine, devletin otoriter dzen yetkisi bulunduu iin yar-devrimci karakteri olan ve bakaldrmay hedefleyen grev uygulamas kabul edilmemelidir. Fransada kural olarak memurlarn on gnlk grev hakk bulunmakla birlikte, baz meslekler bakmndan grev yasa bulunmaktadr. Grev yasana tbi olmayan memurlar bakmndan grevsel ykmllklerin ihlalinden szedilemez. Nitekim, Fransz Devlet Memurlar Kanunu II. Blm md.10da kanunda ngrlen erevede memurlarn grev hakkna sahip olduu belirtilmektedir. Fransada rnein, hakim, asker, diplomatik hizmetlerde alanlar, havaalanlarndaki kule memurlar, gvenlik hizmetlerinde alanlar, polis, d hizmetlerde alanlar, meteoroloji, ileri Bakanl ve ulatrma personeli iin grev yasaktr. Tamamen grev yasa alannda olanlara polisleri, geleneksel olarak yasak olanlara ise; itfaiyecileri, doktorlar rnek olarak verebiliriz. Bunlarn dnda kural olarak memurlarn grev hakk bulunmaktadr. Grev hakkn kullanabilmek iin on gn nceden ihbar mkellefiyeti bulunmaktadr. Fransada grevler ok uzun srmez; grev sand da yoktur; hak edi esastr ve grevler devletin yksek menfaatleri ile kamu hizmetlerini nemli lde sekteye uratmas halinde kstlanabilir. Kamu dzenini bozan veya politik amal grev yasaktr. Kanun d bir grevin yaplmas durumunda disiplin soruturmasnda ngrlen garantiler uygulanmakszn grevcilere disiplin yaptrmlar uygulanr. Kanuni grev yapan memurlarn bu faaliyeti disiplin kusuru oluturmaz ve ak ya da rtl disiplin yaptrm uygulanamaz. dare greve katlmayan memurun katlma zorlanamamas iin koruyucu tedbirleri almak zorundadr. Dier bir ok lkede temel kamu hizmetlerini -ki bunlar genellikle silahl kuvvetler, gvenlik hizmetleri, polis, itfaiye, kamu sal, su, gaz, elektrik, ulam, iletiim gibi- yerine getiren memurlara grev hakk yasaklanm ya da nemli kstlamalar getirilmitir. Temel hizmetleri sayma yolu ile belirleyen lkelere rnek olarak Filipinler, Hindistan, Jamaika, Kamerun, Kenya, Kolombiya, Malezya, Nijerya, Pakistan, Leone, Venezella, Yeni Zelenda, Zambiya, Zimbabwenin yansra Belika da verilebilir. Temel sorun esasen memurlarn grev hakkna sahip olup olmamalarndan ziyade, kimlerin memur olmas gerektiindedir. nk, ayn ii yapan iki kamu grevlisinden birisinin ii olup, sendika ve grev hakkna sahip ve dolgun cretle almas dierinin ise, yine ayn ii yapmakla birlikte memur olarak nitelendirilip ne grev hakk ne tatminkar ayla sahip olmas kendi iinde elikili ve anlalamaz bir durumdur. Srf ii saylmasn diye iilerin yapt hizmetten hibir fark olmayan hizmetlerin memur snf ierisine yama yaplmas kavram ve kurumlar kartrm, dejenere etmi ve sosyal bar da bozmutur. De lege lata yani mevcut durum bakmndan memur sendikalarna grev hakk tannmas uluslararas szlemeler balamnda zorunlu gzkmemektedir. hukukumuzda ise grev yapmak disiplin yaptrm yoluyla devlet memuriyetinden karmaya ve ayrca cezai sorumlulua neden olmaktadr. De lege feranda yani olmas gereken hukuk bakmndan ancak mevcut personel sistemimizin yeni bir yap ve anlaya tabi tutulmas ile memurlara grev hakk verilebilir. Byle bir durumda yaplacak uygulamada grev ve lokavtn trnn nasl ve hangi kriterlere gre belirlenecei zerinde ayrca nemle durulmas gerekir. lkemizin tarihi, sosyal tecrbeleri dikkate alndnda grev uygulamasnn olumsuz etkilerinin zellikle balangta grlebilmesi muhtemel olmakla birlikte,

5. nite - Devlet Memurlarnn zgrlkleri

93

memurlarn sorunlarna duyarszlk devam ettii srece usul, esas ve kapsam yasayla dzenlenmi olarak lkemizde idare hukukunun esinlenildii Fransadaki sisteme benzer ortalama bir zme gidilmesi zamana, ihtiyaca ve akladmz temel ilke ve esaslara uygun yeni bir kamu personel rejimi yaps ve anlay ile mmkn olabilir. Bunun dnda belirtelim ki, byle bir olaslkta memur grevinin hukuki sonularnn neler olabilecei ile ilgili olarak balca unlar sylenmelidir: ncelikle, grevin tr ve niteliine aykr hareket etme durumu, yine disiplin yaptrmn gerektirecek olup idarenin disiplin hukukunun memurlar iin ngrd temel garantilere de uygun hareket etmesi gerekir. Yetkili makamn kamu hizmeti yaplmad iin aylk deme ykmll olmayacaktr. Kamu hizmetinin minimum olarak yerine getirilmesi iin gerekli rgtlenme kanunla belirlenmelidir. Acil durumlarda devletin greve mdahale hakk olmaldr. Grevin amac, memurlarn mesleki haklarn koruma olmaldr.

MEMURLARIN SYAS HAK VE ZGRLKLER VE SINIRLARI Siyasi Hak ve zgrlklerin nemi ve Katlmclk
Siyasal iktidarn kullanlmasna ve ynetsel ilevlerin yerine getirilmesine katlmay salayan haklar siyasal haklar olarak adlandrlmaktadr. Kkeni Eski Yunan ve Roma uygarlklarna kadar uzanan siyasal haklar, demokratik rejimlerde kural olarak tm vatandalara tannr. Siyasi haklar ve devlerde birey, politik iktidarn kullanlmasna katlmak iin bir takm haklar ve zgrlkler edinmektedir. Buna katlma haklar ya da aktif stat haklardenir. Siyasi haklar, nsan ve Vatanda Haklar baln tayan 1789 nsan Haklar Bildirgesinin hakkn zneleri ynnden yapt ayrma gre vatandaa ait olan haklardr ve gnmzde birinci kuak iinde, kii zgrlkleri dnda kalan haklar ifade eder. Birinci kuak haklar, ayn zamanda medeni ve siyasal haklar ya da klasik haklar olarak adlandrlmaktadr. Bunlar, esas olarak 17. ve 18.yy. burjuva devrimleri sonrasnda normlam olup, liberal retiye dayanr. Siyasi haklarn 1789 Bildirgesi uyarnca iki temeli bulunmaktadr. Bunlardan birincisi, toplumsal szleme kuram, ikincisi, siyasi haklarn ancak siyasal toplumun olumas yani devletin kurulmas ile kullanlabilecei olgusudur. Siyasi erkin olumas ise iki temel gereksinimden kaynaklanmakta olup bunlar, vatandalarn doal haklarnn gvenceye alnmas ve toplumun srekliliinin salanmas iin vatandalarn kendi aralarnda g kullanmasnn engellenmesidir. Montesquieu ve Locke tarafndan tarif edilen kuvvetler ayrl ilkesinin gerei olarak, demokrasi iin zorunlu siyasi zgrl salamann yolu, devlet iktidarnn bireysel zgrlklerle snrlanmas ve siyasal zgrlklerle denetim altna alnmasdr. Sivil zgrlkler kiilere siyasal iktidar karsnda dokunulmaz bir alan salarken, siyasal zgrlkler vatandalarn devlet ynetimine katlmalarna ve siyasal kararlar etkilemelerine imkan verir. Bireysel alanlar siyasal iktidar karsnda koruyan sivil zgrlklere karlk, siyasi zgrlkler kiileri devlet karsnda aktif konuma sokar. Bunlar, vatandalarn siyasi srelere katlmalarna olanak verirler ve siyasete gnll katlmann temelidirler. Bu zgrlklerin balcalar seme ve seilme hakk ile siyasi parti kurma ve partilere ye olma hakkdr. Ancak sivil zgrlkler siyasi zgrlklerin de temelidir; nk zgr ifade ve rgtlenme hakknn gvence altna alnmad bir yerde, ne anlaml siyasal katlmaya temel oluturabilecek doru bilgilenmenin salanmas imkan, ne de vatandalarn siyasal alanda aktif olmalar mmkndr.
Siyasal haklar: Siyasal iktidarn kullanlmasna ve ynetsel ilevlerin yerine getirilmesine katlmay salayan haklar.

94

Memur Hukuku

SIRA SZDE

DNELM S O R U

Hak ve zgrlkler alan bir terminoloji zenginliine sahiptir. Sk sk karmza SIRA SZDE kan birinci kuak haklar, ikinci kuak haklar, nc kuak haklar gibi terimler sizce ne anlama gelmektedir?
DNELM

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

NTERNET

zgrlkle demokrasi arasnda da kavramsal balantlar vardr. Dolaysyla ifade zgrl, ve toplanma vb. zgrlkler demokrasinin varlnn teS Orgtlenme R U mel artlarndandr. Katlmclk ve oulculuk, iktidarn halka dayandrlmas fikrinin yaygnlatrlDKKAT mas ile birlikte, geni halk kitlelerinin politika alannda n plana ktklar grlr. Siyasal katlma, deiik dzeylerde ve eitli biimlerde kendini gsterebilir. SIRA SZDE Bunlar arasnda younluk bakmndan bir kademelenme ve hiyerariden sz edilebilir. En alt kademede gazete, dergi, radyo ve televizyon yolu ile siyasal olaylar izleme, dinleyici olarak mitinglere katlma, zel toplantlarda siyasal olaylar tartAMALARIMIZ ma gibi faaliyetler yer alr. Bunlar, seyirci faaliyeti olarak nitelendirilebilir. Bu kategoriye gre insanlar, bir nevi siyasal haber tketicisi, siyasal sahnenin seyircisidirler. Bunun orta kademede, siyasal olaylar ve sorunlar karsnda K da T Atesinde, P aka vaziyet alarak eyleme geme sz konusu olur. Gazetelere yaz yazmak, radyoda ve mitinglerde konumak, siyasal liderlerle grerek onlar etkilemeye almak, birT E partiye veya adaylara para yardmnda bulunmak gibi. Siyasal katlmaLEVZYO N nn en ileri kademesi, dorudan doruya olaylarn iine kararak ve aktif rol alarak giriilen faaliyetleri kapsar. Bir siyasal partide aktif ye olmak veya ynetici grevi yapmak, seimli kamu grevinde bulunmak veya buralara adayln koymak, NTERNET seim kampanyalarnda fiilen almak gibi faaliyetler bu kategori iinde saylabilir. ada oulcu demokrasilerde seim, siyasal katlmann tek yolu deildir. Bunun yan sra vatandalar, bir parti rgt veya baka sosyal kurulular ve gruplar iinde eitli siyasal faaliyetlerde bulunurlar. Parlamento yeleri ve liderleriyle grmekten, mitinglere ve protesto gsterilerine katlmaya kadar deiik kademelerde ve younlukta kendini gsteren bu faaliyetler genellikle belirli konularda iktidarn tutumu ve kararlarn etkileme amacn gder. Siyasal katlmann rgtlenmi gruplar kanalyla (partiler, menfaat ve bask gruplar) yaplmas halinde, kiisel dzeydeki katlmaya oranla daha byk arlk tayacan da belirtmek yerinde olur. Demokratik siyasal yaamn oulcu zellii balamnda, siyasal kuvvetlere serbest ileyi ve alma olanaklar veren bir dzen iinde ak iktidardan ve iktidarn snrlanmasndan sz edilebilir. Genlik kurulular, siyasi partiler, eitli bask gruplar, basn bu bakmdan etkin koruma olanaklar salar ve oulcu siyasi yaamn varl bal bana bir gvenceler sistemi oluturur. Kamuoyunun tepkileri, ak rejimlerde etkin bir yaptrmdr.

Memurlarn Siyasi Hak ve zgrlkleri Karsnda Tarafszlk lkesi

darede tarafszlk ilkesi, memurun herhangi bir kiisel ya da kiisel olmayan kanaatin etkisinde kalmakszn, deien amirlere sadakatle hizmetini gerektirir. Memurun, grev saatleri dnda siyasetle vakit geirmesinden daha zararl olan ey, onun siyasi alanda yenemedii rakipleriyle ve zellikle siyasi amirleriyle grev snrlar iinde ve sahip olduu resmi sfat ve yasal yetkilerini kullanarak mcadelesidir. Bununla beraber, memurlar siyasi mcadeleden ayrmak ve siyasi kanaatlerinin esiri olmasn nlemek her zaman kolay deildir. Gerekten, hkmet ile idare ayr kurumlardr. Fakat bir ynyle siyasi bir menei olan hkmetle, siyasi hi bir kimlii

5. nite - Devlet Memurlarnn zgrlkleri

95
Katlmc demokrasi kuram: Vatandalk kavramn ne kararak her vatandan siyasal srece tm aralarla, srekli ve dzenli biimde katlmasn ngren demokrasi kuram. Sekinci demokrasi kuram: Vatandalarn siyasal yaamla ilikisini seimlerle snrlandran demokrasi kuram. DMK, m. 7 /1: Devlet memurlar siyasi partiye ye olamazlar, herhangi bir siyasi parti, kii veya zmrenin yararn veya zararn hedef tutan bir davranta bulunamazlar; grevlerini yerine getirirlerken dil, rk, cinsiyet, siyasi dnce, felsefi inan, din ve mezhep gibi ayrm yapamazlar; hibir ekilde siyasi ve ideolojik amal beyanda ve eylemde bulunamazlar ve bu eylemlere katlamazlar.

bulunmamas gereken idarenin, birbirlerinden hangi noktalarda ve nasl ayrldklarn saptamak kimi zaman ok zordur. Kamu grevlilerinin siyasal haklarnn dzenlenmesinde katlmc demokrasi kuram vatandalk kavramn ne kararak her vatandan siyasal srece tm aralarla, srekli ve dzenli biimde katlmasn ngrrken; sekinci demokrasi kuramnn yaklam farkl olup, bu kurama gre, vatandalarn siyasal yaamla ilikisi seimlerle snrlandrlmaktadr. Kamu grevlilerinin siyasal haklar dzenlenirken iki seenek olumaktadr. lki, vatanda kimliinin ne karlmas, dieri ise kamu grevlisi sfatnn dzenlemede temel alnmasdr. Bu iki seenekten hangisinin esas alndna gre de siyasal haklarla kamu grevlisi ilikisi esasl deiiklie uramaktadr. Kamu grevlilerinin siyasal haklarnn dzenlenmesinde kamu grevlilerinin vatanda kimliklerine ncelik verilir ise, kamu grevlilerinin de dier tm vatandalar gibi siyasal haklardan eit biimde yararlanmalar gerekir. Ancak, kamu grevlisi sfatlarna ncelik verilirse, ynetim-siyaset ayrm nedeniyle ynetimde yanszln ve nesnelliin gerekletirilmesi adna kamu grevlilerinin siyasal haklarnn snrlandrlmas gerekir. Mevzuata bakldnda, memurlar ve dier kamu grevlileri, Anayasa ve kanunlara sadk kalarak faaliyette bulunmakla ykmldrler (AY md.129/1). Memurlarn siyasi parti yelii, herhangi bir siyasi parti, kii ya da zmrenin yararn veya zararn hedef tutan bir davranta bulunmas; grevlerini yerine getirirken ayrmclk yasana aykr davranmas; siyasi ve ideolojik amala beyanda ve eylemde bulunmas ve bunlara katlmas tarafszlk ve devlete ballk kuralnn ihlali yasaklanmtr (DMK md.7). Devlet memurlarnn grevin yerine getirilmesinde dil, rk, cinsiyet, siyasi dnce, SIRA SZDE felsefi inan, din ve mezhep ayrm yapmalarnn, kiilerin yarar veya zararn hedef tutan davranlarda bulunmalarnn yaptrm nedir?
DNELM

SIRA SZDE

DNELM S O R U

Anayasa ile getirilen kamu hizmetinde tarafszlk ilkesi gerei, devlet meS O R 6.maddesinde U murlar greve balamadan nce, Devlet Memurlar Kanununun belirtilen yemini etmek zorundadrlar. Yemin messesesini yarglama hukukunun ad bir kantlama arac olarak nitelendiren Akllolu, baka trl kantlanamaDKKAT yan bir konuda, ilgili zerinde ruhsal bir zorlama olan yemine bavurulacan belirterek, yeminin dnce/vicdan zerinde yaplan bir baskdan/mdahaleden SZDE baka bir ey olmad grndedir (Akllolu, 1992, s.31).SIRA Alman Memur Hukukunda hizmet yemini balamnda yemin ykmll ngrlmtr. Ancak memurun isterse yemin metninde geen Tanrya ilikin ksm kullanmayaAMALARIMIZ bilecei belirtilmitir (58 BBG). Parti bamllnn kamu grevini etkilememesi konusunda oulcu, demokratik bir rejimin varln srdren hemen tm lkelerde, yasal dzenlemeler ve yK T A P netsel etik bir yandan birey kamu grevlisinin siyasal iktidara sadakatini, te yandan da kamu hizmetinin yrtlmesinde vatandalar arasnda siyasal adan ayrm yaplmamasn ierir. TELEVZYON

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

Seme Hakk
Siyasal haklarn kullanm amacna ynelik rgtlenmenin aksine, seme hakk ko N T sfat E R N E Tne karlnusunda, kamu grevlilerinin mesleki sfatlar deil vatanda makta ve kstllk halinin yan sra silah altnda bulunan er ve erbalar ile askeri renciler, ceza infaz kurumlarnda bulunan hkmller hari olmak zere dier vatandalar gibi oy kullanabilmektedirler. Anayasann 67/1. maddesine gre vaNTERNET

96

Memur Hukuku

tandalar, kanunda gsterilen artlara uygun olarak seme, seilme ve bamsz olarak veya bir siyasi parti iinde siyasi faaliyette bulunma ve halkoylamasna katlma hakkna sahiptir. Anlan maddenin 3.fkras, 18 yana giren her Trk vatandann seme ve halk oylamasna katlma hakk olduunu dzenlemekte ve 4.fkra ile de bu haklarn kullanmnn kanunla dzenlenecei belirtilmektedir.

Siyasi Parti yelii

Siyasi Partiler Kanunu md.11/2a uyarnca; Hakimler ve savclar, Saytay dahil yksek yarg organlar mensuplar, kamu kurum ve kurulularnn memur statsndeki grevlileri, yaptklar hizmet bakmndan ii niteliini tamayan dier kamu grevlileri, Silahl Kuvvetler mensuplar ile yksekretim ncesi rencileri siyasi partilere ye olamaz. Yksekretim elemanlar, yasaklamann dndadr. Bunlar hakknda Yksekretim Kanunu uygulanr denmektedir. Yksek renim Kanununa bakldnda, siyasi partilere yelik ve grev almay dzenleyen 59.maddeye gre; yksekretim kurumlarnn retim elemanlar, siyasi partilere ye olabilirler; yksekretim kurumlarndaki grevlerini aksatmamak ve bir ay iinde kurumlarna bildirmek kaydyla, siyasi partilerin merkez organlar ile onlara bal aratrma ve danma birimlerinde grev alabilirler. u kadar ki, bu durumdaki retim elemanlar, Yksekretim Kurulu ve Yksekretim Denetleme Kurulu yesi, rektr, dekan, enstit ve yksekokul mdr ve blm bakan olamazlar, onlarn yardmclklarna seilemezler. Yksekretim kurumlarnn rencileri, siyasi partilere ye olabilirler. Siyasi partilere ye olan retim elemanlar ve renciler, yksekretim kurumlar iinde parti faaliyetinde bulunamaz ve parti propagandas yapamazlar, hkm yer almaktadr.

Siyasi Partiler Kanunu md.11/2a: Hakimler ve savclar, Saytay dahil yksek yarg organlar mensuplar, kamu kurum ve kurulularnn memur statsndeki grevlileri, yaptklar hizmet bakmndan ii niteliini tamayan dier kamu grevlileri, Silahl Kuvvetler mensuplar ile yksekretim ncesi rencileri siyasi partilere ye olamaz. Yksekretim elemanlar, yasaklamann dndadr. Bunlar hakknda Yksekretim Kanunu uygulanr.

Seilme Hakk
Milletvekili Seim Kanununun 18. maddesinde, Hakimler ve Savclar, yksek yarg organlar mensuplar, yksek retim kurumlarndaki retim elemanlar, Yksekretim Kurulu, Radyo Televizyon st Kurulu yeleri, kamu kurumu ve kurulularnn memur statsndeki grevlileri ile yaptklar hizmet bakmndan ii nitelii tamayan dier kamu grevlileri, aday olmak isteyen belediye bakanlar ve subaylar ile astsubaylar, aday olmak isteyen siyasi partilerin il ve ile ynetim kurulu bakan ve yeleri ile belediye meclisi yeleri, il genel meclisi yeleri, genel ve ara seimlerin balangcndan bir ay nce, seimin yenilenmesine karar verilmesi halinde yenileme kararnn ilanndan balayarak yedi gn iinde grevlerinden ayrlma isteinde bulunmadka adaylklarn koyamazlar ve aday gsterilemezler, hkm yer almaktadr. Ayn kanunun grevden ayrlmaya ilikin hkmleri dzenleyen 19.maddesi hkmleri yledir; 18nci madde kapsamna girenlerin ayrlma istekleri en yakn amire verilecek bir dilekeyle yaplr. Dilekedeki imzann sahibine ait olduu, amir tarafndan onanr ve doruca bal bulunduu bakanla veya kuruma derhal gnderilir. Dileke sahibine, dilekenin alndna dair bir belge ve mertebeler silsilesiyle amirlere de bilgi verilir. Ayn esaslar dairesinde telgrafla da mracaat yaplabilir. Dilekenin bakanla veya kuruma geldii tarihten itibaren, en ge on gn iinde ayrlma isteinin kabul edildii dileke sahibine ve amirlerine tebli olunur. Subay ve astsubaylarn sava ve seferberlik hallerindeki ayrlma istekleri hari olmak zere, ayrlma hakkn kazanm olanlarn, ayrlma istekleri reddedilemez. 1402 sayl Skynetim Kanunun 2.maddesinin yedinci fkras hkm sakldr. Ayrlma istekleri kabul edilen subay ve astsubaylardan milletvekili seilmemi olanlar, sonradan bu isteklerinden vazgeemezler ve silah-

5. nite - Devlet Memurlarnn zgrlkleri

97

l kuvvetlere dnemezler. Ayrlma hakkn kazanmam olduklarndan dolay, ayrlma istekleri reddedilenler, aday listesine giremezler ve adaylklarn koyamazlar. Ayrlma istekleri kabul edilenler, grev banda bulunduklar srece propaganda mahiyetinde hi bir harekette bulunamazlar. Subaylar ile astsubaylar ve grevleri gerei resmi elbise giyenler, resmi elbiseyle propaganda yapamaz ve bu mahiyette herhangi bir harekette bulunamazlar. Kamu grevlilerinin siyasi zgrlkleri, tarafszlk ilkesi erevesinde snrlandrlm olmasna ramen, hkmet ile idare ilikisinin kesin snrlarla ayrlamamas sonucunda kadrolama ve partizanlk olgusu grlmektedir. Kadrolama ve partizanlk eitli biimlerde gereklemektedir: Hizmete girite ve nakillerde partililerin tavassutu yaygn bir uygulamadr. st ynetim mevkilerinde yaplan atamalarda siyasal lt belirleyici olmaktadr. Kadrolama o boyutlara varmtr ki bakan deimelerinde dahi st yneticilerin deitirilmesi yoluna gidilmektedir. Hizmetsiz memuriyetler (arpalklar) kurumlatrlmtr. Grevden almalar kolaylatrmak iin bol miktarda danmanlk ve uzmanlk kadrolar ihdas edilmektedir (Tutum, 1972, s. 575).

Haklarn Snrlandrlmas ltleri ve DMKdaki Durum (Siyasi Partilere Girme Yasa)

Haklara ynelik kuramsal almalar srasnda ortaya kan temel ilke zgrlk kural, snrlama istisnadr ilkesidir. stisnalara gelince, snrlandrlabilecek haklar snrlandrma ltlerine dayal olarak ve snrlandrma iin ngrlen koullar ve tekniklerle snrlamaya tabi tutulabilir. Snrlandrma ancak snrlandrlabilecek haklar zerinde etki douracak ekilde dzenlenmelidir. Temel hak ve hrriyetler, zlerine dokunulmakszn yalnzca Anayasann ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bal olarak ve ancak kanunla snrlanabilir. Bu snrlamalar, Anayasann szne ve ruhuna, demokratik toplum dzeninin ve lik Cumhuriyetin gereklerine ve lllk ilkesine aykr olamaz (AY md.13). Ksacas bu ltler, bireysel yarar ile toplumsal yarar ve dzen arasnda bir denge araynn rndr. Haklarn snrlandrlmasnn snr Avrupa nsan Haklar Szlemesinde md.17 ve 18de belirtilmektedir. Bunlara gre; a)Mdahale, meru bir amaca ynelik olmaldr. Meru bir ama da ulusal gvenlik, kamu gvenlii, salk veya ahlakn ya da bakalarnn hak ve zgrlklerinin korunmas, dzeni koruma ve sularn nlenmesi amalarndan birine ynelik olmaldr. b) Mdahalenin, keyfilii nler biimde ulusal mevzuata ngrlm olmas gereklidir. c) zgrle mdahale niteliindeki kstlama demokratik toplumda gerekli olmaldr. Bu anlay iinde, zgrlklerin sadece hangi lde kstlandklar deil, kstlamann koullar, nedeni, yntemi, kstlamaya kar ngrlen kanun yollar demokratik toplum dzeni kavram iinde deerlendirilmelidir. DMKda ise, memurlarn siyasal partilere girmeleri, herhangi bir siyasal parti veya kiinin yararn veya zararn hedef tutan davranta bulunmalar yasaklanmtr (md.7).

Anayasa, m. 13: Temel hak ve hrriyetler, zlerine dokunulmakszn yalnzca Anayasann ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bal olarak ve ancak kanunla snrlanabilir. Bu snrlamalar, Anayasann szne ve ruhuna, demokratik toplum dzeninin ve lik Cumhuriyetin gereklerine ve lllk ilkesine aykr olamaz.

98

Memur Hukuku

zet
A M A

Devlet memurunun zel ve sosyal hayatna ilikin zgrlnn kapsamn ve snrlarn aklamak. Devlet memurlarnn grev yaptklar kurum ve hizmet birimlerinin bulunduu yerleme merkezlerinde ikamet etmeleri esastr. Bu zorunluluun bir sonucu olarak memurlarn grevleri srasnda grev yerinden ayrlmalar yasaktr. Memurlar izinli olduklar srece yurt iinde serbeste seyahat edebilirler. Memurun eini seme hrriyeti, her meslein zellik ve nemine gre snf tzk ve kanunlarnda belirtilmitir. Memuriyet statsnde olanlar, giyiniinden davranlarna kadar bir takm sosyal snrlamalara tbidirler. Memurlar, bir siyasi partiye ye olamayacaklar gibi herhangi bir siyasi parti, kii veya zmrenin yararn veya zararn hedef tutan bir davranta da bulunamazlar.

A M A

A M A

Memurlarn kolektif bir zgrl olarak sendikal haklarna ve grev sorununa ilikin farkl g2 rleri sralamak ve pozitif hukukumuzdaki durumu belirlemek. Kamu grevlileri sendikas, yelerinin ortak ekonomik, sosyal ve mesleki hak ve menfaatlerini korumak ve gelitirmek iin oluturduklar tzel kiilie sahip kurululardr. lkemizde kamu grevlilerinin kurabilecekleri sendikalar halen onbir hizmet kolunda toplanmtr. Devlet Memurlar Kanununa gre, memurlarn greve karar vermeleri, grev tertiplemeleri, ilan etmeleri, bu yolda propaganda yapmalar yasaktr. Devlet memurlar, herhangi bir greve veya grev teebbsne katlamaz, grevi destekleyemez veya tevik edemezler.

Memurlarn siyasi hak ve zgrlklerini ve bunlarn snrlarn aklamak. Siyasal iktidarn kullanlmasna ve ynetsel ilevlerin yerine getirilmesine katlmay salayan haklar siyasal haklar olarak adlandrlmaktadr. Seme hakk konusunda, kamu grevlilerinin mesleki sfatlar deil vatanda sfat ne karlmakta ve baz istisnai durumlar dnda, dier vatandalar gibi oy kullanabilmektedirler. Siyasi Partiler Kanununa gre, hakimler ve savclar, Saytay dahil yksek yarg organlar mensuplar, kamu kurum ve kurulularnn memur statsndeki grevlileri, yaptklar hizmet bakmndan ii niteliini tamayan dier kamu grevlileri, Silahl Kuvvetler mensuplar ile yksekretim ncesi rencileri siyasi partilere ye olamaz. Yksekretim elemanlar, yasaklamann dndadr. Milletvekili Seim Kanununa gre, hakimler ve savclar, yksek yarg organlar mensuplar, yksek retim kurumlarndaki retim elemanlar, Yksekretim Kurulu, Radyo Televizyon st Kurulu yeleri, kamu kurumu ve kurulularnn memur statsndeki grevlileri ile yaptklar hizmet bakmndan ii nitelii tamayan dier kamu grevlileri, aday olmak isteyen belediye bakanlar ve subaylar ile astsubaylar, aday olmak isteyen siyasi partilerin il ve ile ynetim kurulu bakan ve yeleri ile belediye meclisi yeleri, il genel meclisi yeleri, genel ve ara seimlerin balangcndan bir ay nce, seimin yenilenmesine karar verilmesi halinde yenileme kararnn ilanndan balayarak yedi gn iinde grevlerinden ayrlma isteinde bulunmadka adaylklarn koyamazlar ve aday gsterilemezler.

5. nite - Devlet Memurlarnn zgrlkleri

99

Kendimizi Snayalm
1. Aadaki bakanlk mensuplarndan hangileri evlenmeden nce bal olduklar bakanln iznini almak zorundadrlar? a. Dileri Bakanl b. ileri Bakanl c. Milli Savunma Bakanl d. Adalet Bakanl e. Maliye Bakanl 2. lkemizde kamu grevlilerinin kurabilecekleri sendikalar halen ka hizmet kolunda toplanmtr? a. 5 b. 7 c. 11 d. 15 e. 20 3. Birden fazla sendikaya ye olan kamu grevlisi hakknda aadaki yaptrmlardan hangisi uygulanr? a. Uyarma cezas verilir b. Btn sendika yelikleri geersiz saylr c. Sonraki yelik geersiz saylr d. lk yelik geersiz saylr e. Yaptrm yoktur 4. Aadakilerden hangisi Kamu veren Kurulu yeleri arasnda yer almaz? a. Maliye Bakanl Mstear b. Hazine Mstear c. Devlet Planlama Tekilat Mstear, d. Trkiye statistik Kurumu Bakan e. Adalet Bakanl Mstear 5. Uzlatrma Kuruluna kim bakanlk eder? a. Yksek Hakem Kurulu bakan b. YK Bakan c. Maliye Bakan d. Devlet Bakan e. Saytay Bakan 6. Trk hukukunda kamu grevlilerinin sendika kurma hakk aka hangi yl tannarak anayasal gvenceye kavuturulmutur? a. 1950 b. 1961 c. 1982 d. 1995 e. 2003 7. Aadaki uluslararas metinlerden hangisinde memurlara grev hakk tannmtr? a. Avrupa nsan Haklar Szlemesi b. Avrupa Sosyal art c. BM nsan Haklar Evrensel Beyannamesi d. LO Szlemesi e. Roma Anlamas 8. Aadaki lkelerden hangisinde snrl da olsa memurlara grev hakk tannmtr? a. Almanya b. Fransa c. Bolivya d. Japonya e. A.B.D 9. Siyasi haklar hukuki nitelii asndan ne tr haklardr? a. Pozitif stat haklar b. Negatif stat haklar c. Aktif stat haklar d. Koruyucu haklar e. Sosyal ve kltrel haklar 10. Aadaki kamu grevlilerinden hangileri siyasi partilere ye olabilirler? a. Hakim ve savclar b. Silahl kuvvetler mensuplar c. Maliye memurlar d. Yksekretim elemanlar e. retmenler

100

Memur Hukuku

Yaamn inden
Avrupa nsan Haklar Mahkemesi Kararlarndan rnek Kosiek v. Almanya Karar Olay Almanyada gemekte olup, Kosiek, bir fizik retmenidir ve yedek memur olarak greve balad dnemde Almanya Ulusal Demokratik Partisine katlm; partinin deiik birimlerinde yneticilik grevlerinde bulunmu; seimlere katlm; kendi grlerini yanstan iki kitap yaynlamtr (Kosiek v. Almanya; www.echr.coe.int/hudoc). Bu faaliyetler iindeyken asli memur olmak iin bavuru yapm ancak, politik faaliyetleri gereke gsterilerek talebi kabul edilmemitir. Yapt hukuksal bavurulardan da sonu alamamtr. Avrupa nsan Haklar Mahkemesine, Szlemenin 10.maddesinin ihlaline dayanan bavurusu sonucunda yaplan yarglamada ise Mahkeme, sorunun bavuru sahibinin, asil memurlua atanma iin gerekli koullara sahip olmadna yani yedek-asil memur atanmasna ilikin olduuna ve Szlemenin de memur olarak grev yapmay koruma altna almadna karar vermitir.

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. a Yantnz yanl ise, Devlet Memurunun Eini Seme zgrl balkl blm yeniden okuyunuz. Yantnz yanl ise, lkemizde Kamu Grevlileri Sendikalar balkl blm yeniden okuyunuz. Yantnz yanl ise, lkemizde Kamu Grevlileri Sendikalar balkl blm yeniden okuyunuz. Yantnz yanl ise, lkemizde Kamu Grevlileri Sendikalar balkl blm yeniden okuyunuz. Yantnz yanl ise, lkemizde Kamu Grevlileri Sendikalar balkl blm tekrar okuyunuz. Yantnz yanl ise, Devlet Memurlar ve Grev Sorunu balkl blm yeniden okuyunuz. Yantnz yanl ise, Memurlar Grev Yasana Tabi Tutan Grler ve Gerekeleri balkl blm tekrar okuyunuz. Yantnz yanl ise, Karlatrmal Hukukta Memurlarn Grev Hakk balkl blm yeniden okuyunuz. Yantnz yanl ise, Siyasi Hak ve zgrlklerin nemi ve Katlmclk balkl blm yeniden okuyunuz. Yantnz yanl ise, Siyasi Parti yelii balkl blm yeniden okuyunuz.

2. c

3. c

4. e

5. a

6. d 7. b

8. b

9. c

10. d

5. nite - Devlet Memurlarnn zgrlkleri

101

Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1 Anayasann ilk eklinde sendika kurma hakk ii ve iverenlere tannmt. Devlet memurlar ii saylmad iin, bunlar sendika kurma hakknn kapsam dnda kalyorlard. Ancak, Anayasada memurlarn sendika kurmalarn aka yasaklayan bir hkm de bulunmuyordu. 23/7/1995 tarih ve 4124 sayl Kanunla 1982 Anayasasnn toplu i szlemesi hakkn dzenleyen 53. maddesine bir hkm eklenerek kamu grevlilerinin sendika kurmalarna izin verilmitir. Nihayet, Anayasann sendika kurma hakkn dzenleyen 51. maddesi 3/10/2001 tarih ve 4709 sayl Kanunla deitirilerek sendika kurma hakk sadece ii ve iverenlere deil, alanlar ve iverenlere tannm oldu. Hi kukusuz buradaki alanlar teriminin kapsamna memurlar da girmektedir. Ayrca, maddenin 5. fkrasnda ii nitelii tamayan kamu grevlilerinin sendika kurma haklarnn kanunla dzenlenecei aka ifade edilmitir. Sra Sizde 2 Baz haklarn hayata geirilmesi iin Devletin aktif bir ekilde hareket ederek, olumlu baz edimlerde bulunmas gerekir. rnein, eitim ve renim hakknn kullanlabilmesi iin devletin okul amas ve bu alana yatrm yapmas gerekir. Baz haklar karsnda devlete den dev ise sadece hareketsiz kalma, karmama ya da kanma gibi olumsuz bir tutum iinde bulunma devidir. Sendika hakk da bu niteliktedir. Bu hak karsnda devletin bir harcama, yatrm yapmas gerekmez. Bu hakkn kullanlmasna karmamas, engel olmamas, hareketsiz kalmas, yani olumsuz (pasif) bir tutum iinde olmas yeterlidir. Sra Sizde 3 Gerekten hak ve zgrlkler kronolojik olarak belli bir gelime izgisi gstermitir. Birinci kuak haklar denilince sivil ve siyasi haklar kastedilmektedir. Daha sonra ortaya kan ikinci kuak haklarn kapsamna sosyal ve ekonomik haklar girmektedir. Nihayet, nc kuak haklar denildiinde de evre hakk, bar hakk, gelime hakk, insanln ortak mirasndan yararlanma hakk gibi dayanma haklar anlalmaktadr. Sra Sizde 4 Bu tr fiiller disiplin suu oluturur. Yaptrm da kademe ilerlemesinin durdurulmasdr.

Bavurabileceimiz Kaynaklar
Akllolu, T. (1992). Dnce ve Anlatm zgrl ve Kamu Grevlileri, nsan Haklar ve Kamu Grevlileri, Ankara. Balta, T. B. (1970). dare Hukukuna Giri, Ankara. Baltes, J. (1973). Die Neutralitt des Berufsbeamten, Exemplarische Bestimmung eines hergebrachten Grundsatzes des Berufsbeamtentums, Wrzburg. Bilgen, P. (1996). dare Hukuku Dersleri, dare Hukukuna Giri, stanbul. Dnmezer, S. (1963). Dnce ve Kanaat Hrriyetinin Snr, stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi Mecmuas, c. XXIX, S. 3. Gilmer, J. H. (1968). Memur ve Siyaset; Ynetime Ballk (ev. Pekiner, V.), Amme daresi Dergisi, C.1, S.1. Gzler, K. (2003). dare Hukuku, c. II, Bursa: Ekin Kitapevi Yaynlar. Gran, S. (1978). Avrupada ve Trkiyede Memurlarn Sendikalamas ve dareye Katlmas, Amme daresi Dergisi, c. 11, S. 4, s.18). Gran, S. (1980). Memur Hukukunda Kayrma ve Liyakat Sistemleri, stanbul. Karan, N. (2004). nsan Haklar Avrupa Mahkemesi Kararlarnda Devlet Memurlarnn Siyasal fade zgrl, Kamu Personeli Sorunlar, dare Hukuku Sempozyumu, Eskiehir 4-5 Nisan 2003, Eskiehir, s. 111. zyrk, M. (1956). Devlet Memurlarnn Hrriyetleri, Mukayeseli Ett, Ankara. Talas, C. (1990). Sendika Hakk, Demokrasi, Devlet ve Memurlar I, darecinin Sesi Dergisi, c. 4, S.3. Tezi, E. (1990). Trkiyede Siyasal Dnce ve rgtlenme zgrl, Anayasa Yargs, Anayasa Mahkemesinin 28. Kurulu Yldnm Nedeniyle Dzenlenen Sempozyumda Sunulan Bildiriler, Ankara. Tutum, C. (1972). Trkiyede Memur Gvenlii, Ankara. nal, . (1998). Avrupa nsan Haklar Komisyonu ve Mahkemesinin fade zgrlne likin Kararlar ve Bunlarn Trk hukukuna Muhtemel Etkileri, nsan Haklar ve Yarg (Sorunlar ve zmler), Ankara: T. C. Adalet Bakanl Eitim Dairesi Bakanl.

6
Amalarmz

MEMUR HUKUKU

Bu niteyi tamamladktan sonra; Devlet memurlarnn dev ve ykmllklerini sralayabilecek, Memurlar iin konan yasaklar aklayabilecek, Kamu Grevlileri Etik Kurulunun kurulu ilevini ve oluum biimini belirleyebileceksiniz.

Anahtar Kavramlar
Ballk Tarafszlk Hukuka aykr emir Mal bildirimi Bilgi ve deme verme yasa Grev yasa Ticaret yasa Kazan getirici faaliyet Toplu eylem Kamu Grevlileri Etik Kurulu

indekiler
DEVLET MEMURLARININ DEV VE YKMLLKLER MEMURLAR N KONAN YASAKLAR KAMU GREVLLER ETK KURULU VE DENETM

Memur Hukuku

Devlet Memurlarnn devleri, Ykmllkleri ve Yasaklar

Devlet Memurlarnn devleri, Ykmllkleri ve Yasaklar

DEVLET MEMURLARININ DEV VE YKMLLKLER Anayasaya ve Devlete Ballk
Devlet memurlar grevlerini yerine getirirken Anayasaya bal kalmak zorundadr. Anayasa, memurlarn ve dier kamu grevlilerinin Anayasa ve kanunlara sadk kalarak faaliyette bulunmakla ykml olduklarn belirtmitir (m.129/1). Devlet Memurlar Kanunu, memurlarn sadakat yemini edeceklerini ve yemin belgesi imzalayacaklarn ngrmektedir. Asli devlet memurluuna atananlar, dzenlenen trende aadaki yemini ederler ve yemin belgesini imzalayarak greve balarlar: Trkiye Cumhuriyeti Anayasasna, Atatrk nklap ve lkelerine, Anayasada ifadesi bulunan Trk Milliyetiliine sadakatle bal kalacama; Trkiye Cumhuriyeti Kanunlarn milletin hizmetinde olarak tarafsz ve eitlik ilkelerine bal kalarak uygulayacama; Trk Milletinin milli, ahlaki, insani, manevi ve kltrel deerlerini benimseyip, koruyup bunlar gelitirmek iin alacama; insan haklarna ve Anayasann temel ilkelerine dayanan milli demokratik, laik bir hukuk devleti olan Trkiye Cumhuriyetine kar grev ve sorumluluklarm bilerek, bunlar davran halinde gstereceime namusum ve erefim zerine yemin ederim (m.6).
Anayasa, m. 129/1: Memurlar ve dier kamu grevlileri Anayasa ve kanunlara sadk kalarak faaliyette bulunmakla ykmldrler.

Tarafszlk
Memurlar, grevlerini dil, rk, cinsiyet, siyasal dnce, felsefi inan, din ve mezhep ayrm yapmadan yerine getirmekle ykmldrler. Memurlar, herhangi bir siyasi parti veya kiinin yararn veya zararn hedef tutan bir davranta bulunamazlar. Grevlerini tarafsz olarak yerine getirmek zorundadrlar (md.7). Devlet memuru, devletin menfaatini korumak zorundadr. Tarafszlk konusunda Alman Memur Hukukunda memurun btn halka hizmet etmesi gerektii, belli bir partiye hizmet edemeyecei ve Anayasadaki demokratik temel ilkelere uymas gerekecei, vurgulanmtr (52 BBG). Bu balamda memur, idareye sayg duymal ve politik faaliyetlerden uzak durmaldr (53 BBG). Memurlar kamu hizmetini yrtrken btn siyasi parti veya ideolojik grlere eit uzaklkta olmak zorundadr. Dolayl da olsa tarafszlk ilkesinin ihlali alma barn bozar ve kaosa zemin hazrlar.
DMK, m. 7/1: Devlet memurlar siyasi partiye ye olamazlar, herhangi bir siyasi parti, kii veya zmrenin yararn veya zararn hedef tutan bir davranta bulunamazlar; grevlerini yerine getirirlerken dil, rk, cinsiyet, siyasi dnce, felsefi inan, din ve mezhep gibi ayrm yapamazlar; hibir ekilde siyasi ve ideolojik amal beyanda ve eylemde bulunamazlar ve bu eylemlere katlamazlar.

104

Memur Hukuku

SIRA SZDE

DNELM S O R U

Grld gibi tarafszlk ilkesi, kamu grevlilerine dev ykleyen, kamu hizmetinden yaSIRA SZDE rarlananlar arasnda ayrmclk yaplmasn yasaklayan bir ilkedir. Acaba, ayn ilkenin bir baka ynyle kamu grevlilerini koruyucu bir etkiye de sahip olduunu sylemek mmkn mdr?D N E L M

EmirlereS Uyma ve Hukuka Aykr Emir O R U

Memurlar, grevlerinin iyi ve doru yrtlmesinden stlerine kar sorumludurlar. Gerekten her ynetsel kurulu iindeki grevliler arasnda geni anlamda bir DKKAT hiyerari vardr. Memur stnn emirlerine, hukuka aykr emre ilikin kurallar sakl kalmak zere, uymak zorundadr. Memur stnden ald emri, hukuka aykSIRA yerine SZDE getirmez ve aykrl emri verene bildirir. stn emrinde dir grrse, emri renmesi, emrini yazl olarak tekrarlamas durumunda, memur emri yerine getirir; emri veren sorumlu olur (DMK md.11). Burada sz konusu olan sorumluluk, ceza AMALARIMIZ sorumluluu deildir. nk, konusu su olan emir, hibir biimde yerine getirilmez; yerine getiren kimse sorumluluktan kurtulmaz (AY md.137, 38, DMK md.13). AnayasannKve ceza hukukunun temel ilkelerinden olan cezalarn ahsilii temel T A P kuraldr. Yalnz konusu su olan bir emri yerine getiren deil, emri veren de itirak hkmlerine gre sorumludur. Acele durumlarda kamu dzeni ve kamu gvenliinin korunmas iin kanunla ngrlen istisnalar varsa emirlere uyma ve kaTELEVZYON nunsuz emir kurallar uygulanmaz (askeri hizmetler gibi). Bu konu, daha nce 2. nitede ele alnmt. Sz edilen nitenin Amir Karsnda Memur Gvencesi: Hukuka Aykr Emir ksmna tekrar gz atabilirsiniz.
NTERNET

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

NTERNET

banda Bulunma ve alma Saatlerine Riayet

Memurlar, gnlk alma saatlerinde ibanda bulunmak ve hizmeti kiisel olarak yrtmekle grevlidir. Kurumlarn gnlk alma saatleri blge ve hizmetin niteliine gre saptanr. Merkezde bu dzenleme Bakanlar Kurulu kararyla, illerde valiler tarafndan yaplr. Devlet Memurlar Kanunu, gnlk alma saati saptama yerine, haftalk alma saati saptama yoluna gitmitir. Buna gre, memurlarn haftalk alma sresi, Cumartesi ve Pazar gnleri almamak zere 40 saattir. Ancak, zel kanunlarla yahut bu Kanuna veya zel kanunlara dayanlarak karlacak tzk ve ynetmeliklerle, kurumlarn ve hizmetlerin zellikleri dikkate alnmak suretiyle farkl alma sreleri tespit olunabilir. Bakanlar Kurulu, yurt d kurulularda hizmetin gerektirdii hallerde, hafta tatilini Cumartesi ve Pazardan baka gnler olarak tespit edebilir. Gnlk almann balama ve bitme saatleri ile le dinlenme sresi, blgelerin ve hizmetin zelliklerine gre merkezde Babakanlk Devlet Personel Bakanlnn teklifi zerine Bakanlar Kurulunca, illerde valiler tarafndan tespit olunur (DMK md.99). Gnlk almann balama ve bitme saatleri ile le dinlenme sresi, blgelerin ve hizmetin zelliklerine gre merkezde Babakanlk Devlet Personel Bakanlnn teklifi zerine Bakanlar Kurulunca, illerde valiler tarafndan tesbit olunur. (Ek fkra: 25/02/2011 tarihli Mkerrer Resmi Gazete-6111/104 md.) Ancak zrller iin; zr durumu, hizmet gerekleri, iklim ve ulam artlar gz nnde bulundurulmak suretiyle gnlk almann balama ve biti saatleri ile le dinlenme sreleri merkezde st ynetici, tarada mlki amirlerce farkl belirlenebilir. (Ek fkra: 25/02/2011 tarihli Mkerrer Resmi Gazete - 6111/104 md.) Memurlarn yrttkleri hizmetin zelliklerine gre, bu madde uyarnca tespit edilen alma saat ve sreleri ile grev yerlerine bal olmakszn alabilmeleri mmkndr. Bu husu-

6. nite - Devlet Memurlarnn devleri, Ykmllkleri ve Yasaklar

105

sa ilikin usl ve esaslar, Devlet Personel Bakanlnn teklifi zerine Bakanlar Kurulunca belirlenir (DMK md.100). Gnn 24 saatinde devamllk gsteren hizmetlerde alma saat ve usulnn tesbitine gelince, DMK md. 10deki son dzenleme yledir: (Yeniden dzenlenen madde: 25/02/2011 tarihli Mkerrer Resmi Gazete-6111/105 md.) Gnn yirmidrt saatinde devamllk gsteren hizmetlerde alan Devlet memurlarnn alma saat ve ekilleri kurumlarnca dzenlenir. Ancak, kadn memurlara; tabip raporunda belirtilmesi hlinde hamileliin yirmidrdnc haftasndan nce ve her hlde hamileliin yirmidrdnc haftasndan itibaren ve doumdan sonraki bir yl sreyle gece nbeti ve gece vardiyas grevi verilemez. zrl memurlara da istei dnda gece nbeti ve gece vardiyas grevi verilemez. Alman Memur Hukukunda haftalk alma sresi ortalama 44 saatten fazla olmaz. ayet hizmet zorunlu klyorsa, gnlk alma sresinden daha fazla sre alabilir. Bu sre ayda 5 saatten fazla olamaz ve sz konusu fazla alma sresi takip eden ay ierisindeki alma saatlerinden mahsup edilir. te yandan zel memur gruplar iin (sz gelimi hastanedeki asistanlar gibi) bunun toplam ylda 480 saatten fazla olamaz (72Bundes-beamtengesetz (BBG). Fazla alma halinde fazla alma creti denir. alma saatlerinin insan takatini zorlayacak lde olmamas ve insan onurunu zedeler lde olmamas anayasal zorunluluktur. lllk ilkesinin ihlal edilmemesi gerekir. alma saatlerinin azaltlmas da idarenin iznine ve yasada ngrlen koullara bal olarak mmkndr. rnein ocuuna bizatihi bakmak zorunda kalan memurlar gibi (72a BBG).

Mal Bildiriminde Bulunma

Anayasann 71.maddesi, kamu hizmetine girenlerin mal bildiriminde bulunmalarn ngrmektedir. Devlet Memurlar Kanunu da bu konuda, devlet memurlarnn, kendileriyle elerine ve velayetleri altndaki ocuklarna ait tanr ve tanmaz mallar, alacaklar ve borlar hakknda, zel yasada yazl hkmler uyarnca mal bildiriminde bulunacaklardr (DMK md.14). te yandan 19.4.1990 tarih ve 3628 sayl Mal Bildiriminde Bulunulmas ve Rvet ve Yolsuzlukla Mcadele Kanunuyla da kamu grevlilerinin mal bildiriminde bulunmas dzenlenmitir. Buna gre, merkezi idare ile yerinden ynetim esasna gre alan idarelerde alan memurlar yannda, muhtarlar ve ihtiyar heyeti hari olmak zere seimle ibana gelen kamu grevlileri (milletvekilleri, milletvekili olan Bakanlar Kurulu yeleri, belediye bakanlar belediye meclis yeleri, il genel meclisi yeleri gibi), parlamento dndan atanan bakanlar ve siyasi parti bakanlar mal bildiriminde bulunma ykmllne tabi tutulmutur. Bu ykmllk kapsamna, noterler, Trk Hava Kurumu, Kzlay, kamu kurumu niteliinde meslek kurulular, vakf yneticileri, yeminli mali mavirler, kamu yararna dernek ynetici ve denetileri, gazete sahibi gerek kiilerle tzel kiilerin ynetim ve denetim kurulu yeleri, sorumlu mdrleri bayazarlar ve fkra yazarlar da dahil edilmitir. Mal varl bildirimi, hazrlanan izelgeye gre ilgilinin tanmaz ve tanr mal ve parasyla alacak ve borlarn da ierir. Mal bildirimi verilmesi gereken grevlere devam edenler sonu (0) ve (5) ile biten yllarn en ge ubat sonuna kadar mal bildirimlerini yenilemek zorundadrlar. Mal bildirimleri gizli tutulur. Mal bildiriminin ierii hakknda ancak soruturmaya yetkili mercilerin yazl istei zerine aklama yaplabilir. Mal bildiriminde bulunmayan kiinin atamas yaplmaz.
DMK, m. 14: Madde 14 Devlet memurlar, kendileriyle, elerine ve velayetleri altndaki ocuklarna ait tanr ve tanmaz mallar, alacak ve borlar hakknda, zel kanunda yazl hkmler uyarnca, mal bildirimi verirler.

106

Memur Hukuku

Uyumlu Giyinme
DMK, Ek m. 19: Devlet memurlar, kanun, tzk ve ynetmeliklerin ngrd klk ve kyafet kurallarna uymak mecburiyetindedirler.

Devlet memurlarnn giyim ve kuamlar, yasa, tzk ve ynetmeliklerle dzenlenmitir. Memurlar bu dzenlemelere uygun olarak giyinmek zorundadrlar (Ek md.19). Atatrk ilkelerine uygun, uygar, temiz, arla kamayan kyafet giyilmelidir. Yaz dnemine uygun kyafet 15 Mays-15 Eyll arasdr. Yaz kyafetleri merkez rgtnde bakanlklarca, kamu hizmetinin nitelii ve allan yerin iklim zellikleri dikkate alnarak o ilin valiliince belirlenir. Kamu grevlileri grev yapt yerin ve mezun olduu okulun ya da hkmet tarafndan karlan rozetler dnda siyasi parti rozeti, amblem, iaret, nian takamazlar. Ayrca resmi belgelere yaptrlacak fotoraflarn ynetmelik hkmlerine uygun klk kyafetle ekilmesi gerekir (Giritli-Bilgen-Akgner, 2006, ss. 265-266). AHMye bu ynde yaplan bavurularda da inan, ifade gibi zgrlklerin snrsz olmad vurgulanmaktadr.

DMK, Ek m. 20: Devlet memurlarnn grev yaptklar kurum ve hizmet birimlerinin bulunduu yerleme merkezlerinde (mcavir alanlar dahil belediye ve ky hudutlar ierisinde) ikamet etmeleri esastr. Devlet memurlarnn grevini aksatmamak kayt ve artyla birinci fkrada belirlenen hudutlar dnda ikamet etmelerine mensup olduklar kurumun yetkili amirince izin verilebilir. Devlet memurlar, ikamet ettikleri il hudutlarn tatillerde ancak yetkili amirin izniyle terk edebilirler. Memuriyet mahalli: Memur ve hizmetlinin asl grevli olduu ya da ikametgahnn bulunduu ehir ve kasabalarn belediye snrlar iinde bulunan mahaller ile bu mahallerin dnda kalmakla birlikte yerleim zellikleri bakmndan bu ehir ve kasabalarn devam niteliinde bulunup, belediye hizmetlerinin gtrld ya da kurumlarnca salanan tat aralar ile gidilip gelinebilen yerler.

Grev Yerinde Oturma

Devlet memurlarnn, grev yaptklar kurum ve hizmet birimlerinin bulunduu yerleme merkezinde (mcavir alan dahil) oturmalar zorunludur. Memurlar, grevlerini aksatmamak kouluyla ve yetkili stn izni ile bu kurala uymayabilirler. llerde bu izni valiler verir. Tatile gitmek iin ya da grev yeri snrlar dna kmak iin de yetkili stn izni gerekecei eklindeki dzenleme 13.02.2011 tarih ve 6111 sayl Kanun madde 117 ile kaldrlmtr. 6245 s. Harcrah Kanunu md.3/gde memuriyet mahallini yle tanmlamaktadr: Memur ve hizmetlinin asl grevli olduu ya da ikametgahnn bulunduu ehir ve kasabalarn belediye snrlar iinde bulunan mahaller ile bu mahallerin dnda kalmakla birlikte yerleim zellikleri bakmndan bu ehir ve kasabalarn devam niteliinde bulunup, belediye hizmetlerinin gtrld ya da kurumlarnca salanan tat aralar ile gidilip gelinebilen yerlere memuriyet mahalli ad verilir. DMKnn yrrle girdii 1965den gnmze ulam aralarndaki hz ve teknolojik gelimeler (cep telefonlar, Internet vs.) dikkate alndnda memurun acil durumlarda bulunamamas endiesi artk kalkmtr. Dolaysyla sz konusu hkmn amacnn artk ortadan kalkt, yine memurlarn ounun halen yoksulluk snr iinde olduu da dikkate alndnda grev yerinde oturmann yasal bir hkme balanmasnn artk ok da gerekli ve zorunlu olmad sylenebilir.

Resmi Belge, Ara ve Gereleri ade

Devlet memurlar, grevleri sona erdiinde, grevle ilgili belge, ara ve gereleri geri vermekle ykmldrler. Bu ykmllk, memurlarn miraslarna da gemektedir. Memurlar, grevleri ile ilgili belge, ara ve gereleri belli yerlerin dna karamayacaklar gibi zel ilerinde de kullanamazlar (md.16). Memurlar, resmi ara, gereleri zel ilerinde kullanmazlar. rnein, makam aracnn kamu hizmet dnda kullanlmas sutur.

Davran ve birlii
DMK, m. 8: Devlet memurlar, resmi sfatlarnn gerektirdii itibar ve gvene layk olduklarn hizmet iindeki ve dndaki davranlaryla gstermek zorundadrlar. Devlet memurlarnn ibirlii iinde almalar esastr.

Devlet memurlar, resmi sfatlarnn gerektirdii itibar ve gvene layk olduklarn hizmet iindeki ve dndaki davranlaryla gstermek zorundadrlar. Devlet memurlarnn ibirlii iinde almalar esastr (md.8). Yurt dnda davrana gelince, Devlet memurlarndan srekli veya geici grevle veya yetime, inceleme ve aratrma iin yabanc memleketlerde bulunanlar, Devlet itibarn veya grev haysiyetini zedeleyici fiil ve davranlarda bulunamazlar.

6. nite - Devlet Memurlarnn devleri, Ykmllkleri ve Yasaklar

107

Basna Bilgi veya Deme Verme Yasa

Devlet memurlar, kamu grevleri hakknda basna, haber ajanslarna veya radyo ve televizyon kurumlarna bilgi veya deme veremezler. Bu konuda gerekli bilgi ancak bakann yetkili klaca grevli, illerde valiler veya yetkili klaca grevli tarafndan verilebilir. Askeri hizmet ile ilgili bilgiler zel kanunlarn yetkili kld personel dnda hi bir kimse tarafndan aklanamaz (md.15). Alman Memur Hukukunda da idarenin yetkili temsilcisi veya idarece belirlenen belirli bir memurun basn bilgilendirebileceinden sz edilmitir ( 63 BBG). Belirtelim ki, basna bilgi veya deme verme olarak yorumlanamayacak bir yazdan dolay disiplin cezas verilemez.
DMK, m. 15: Devlet Memurlar, kamu grevleri hakknda basna, haber ajanslarna veya radyo ve televizyon kurumlarna bilgi veya deme veremezler. Bu konuda gerekli bilgi ancak bakann yetkili klaca grevli illerde valiler veya yetkili klaca grevli tarafndan verilebilir. Askeri hizmet ile ilgili bilgiler zel kanunlarn yetkili, kld personel dnda hi bir kimse tarafndan aklanamaz.

MEMURLAR N KONAN YASAKLAR

Kamu hizmetini yrten devlet memurlarnn, gerek hizmet iinde, gerekse hizmet dnda baz faaliyetlerde bulunmalar yasaklanmtr. Sz konusu yasaklamalar hizmetin gereklerinden kaynaklanmaktadr. Memurlara konan yasaklar arasnda, baka grev alma, birlikte ekilme, ticaret ve kazan getirici faaliyetlerde bulunma, hediye ve kar salama, siyasal partilere girme yasaklar yer alr.

Baka Grev Alma Yasa

Memur, normal olarak bir kadro igal edebilir. nceki Memurin Kanunu da asaleten iki memuriyetin bir kimse zerinde birleemeyecei esasn koymutur. Buna ramen, uygulamada ek grev devaml bir duruma getirilmi, hatta baz kurulularda bir memur iin iki kadro kullanma normal saylmtr. Bu duruma son vermek iin, Devlet Memurlar Kanunu kural olarak memurlara ikinci bir grev verilmesini yasaklamtr. DMKya gre, memurlar ok snrl biimde, yasalarda ngrld lde ikinci grev stlenebilir (DMK md.87-89). rnein retmenler, ynetsel bir grev alabilirler.

Birlikte ekilme ve Grev Yasa

1961 Anayasasnn sendikalardan sz eden 46. maddesinde ii nitelii tamayan kamu hizmeti grevlilerinin bu alandaki haklar kanunla dzenlenir hkm, 1971 ylnda yaplan deiiklik ile, bu maddeden karlm ve 119. maddesine aadaki fkra eklenmitir: ii niteliini tamayan kamu hizmetlilerinin mesleki menfaatlerini korumak ve gelitirmek amacn gden kurulularnn bal olacaklar hkmler kanunla dzenlenir. Bylece ii niteliini tamayan kamu grevlilerinin, sendika kurma ve sendikalara ye olma haklar kaldrlm, fakat yasaklanmamtr. 1982 Anayasas, sendika kurma hakkn iilere ve iverenlere tanm ve 128. maddesi ile de memurlarn ve dier kamu grevlerinin haklarnn yasa ile dzenlenecei kuraln getirmitir. Bylece Anayasa, memur sendikalarnn dzenlenmesini yasamann takdirine brakmtr. Devlet Memurlar Kanunu, devlet memurlarnn kamu hizmetlerini aksatacak ekilde memurluktan birlikte ekilmelerini, ii yavalatmalarn, grev karar vermelerini, grev dzenlemelerini, ilan etmelerini, bu yolda propaganda yapmalarn yasaklamtr (md.26, 27). Ayrca Ceza Kanunu da deinilen konular kapsam iine alm ve su saymtr.

DMK, m. 87/1: Memurlara; a. Bu Kanuna tabi kurumlarda, b. Sermayesinin tamam Devlet tarafndan verilmek suretiyle kurulan iktisadi kurumlar ile sermayesinin yarsndan fazlas Devlete ait bankalarda, c. zel kanunlarla veya zel kanunlarn verdii yetkiye dayanlarak kurulan banka ve kurulularda, . Yukardaki bentlerde yazl idare, kurulu ve bankalar tarafndan sermayelerinin yarsndan fazlasna katlmak suretiyle kurulan kurulularla bunlarn ayn oranda katlmalar ile vcut bulan kurumlarda, kinci grev verilemez; bu kurumlardan her ne ad ile olursa olsun para denemez ve yarar salanamaz. DMK, m. 26: Bu Kanunun 21 nci maddesi ile hkme balanan hakkn kullanlmasnda birden fazla Devlet memurunun toplu olarak sz ve yaz ile mracaatlar ve ikayetleri yasaktr. Devlet memurlarnn kamu hizmetlerini aksatacak ekilde memurluktan kastl olarak birlikte ekilmeleri veya grevlerine gelmemeleri veya grevlerine gelip de Devlet hizmetlerinin ve ilerinin yavalatlmas veya aksatlmas sonucunu douracak eylem ve hareketlerde bulunmalar yasaktr.

Siyasi Partilere Girme Yasa

Devlet Memurlar Kanununda, memurlarn siyasal partilere girmeleri, herhangi bir siyasal parti veya kiinin yararn veya zararn hedef tutan davranta bulunmalar yasaklanmtr (AY md.68, DMK md.7). Bu konu 5. nitede etraflca akland iin ayrntya girmiyoruz.

108

Memur Hukuku

Gizli Bilgileri Aklama Yasa

Memurlar, grevlerinden ayrlm bile olsalar, kamu hizmetleriyle ilgili gizli bilgileri, yetkili bakann yazl izni olmadka aklayamazlar (DMK md.31). Memurlar, kamu grevleriyle ilgili olarak kitle haberleme aralarna bilgi ya da deme veremezler. Bu konuda gerekli bilgiler bakann yetkili kld grevliler, illerde valiler ya da yetkili klacaklar grevliler tarafndan verilir (md.15). te yandan Memur Hukukunda halen gizlilik derecesi tayan belgeler ok gizli, gizli, zel ve hizmete zeldir (Giritli-Bilgen-Akgner, 2006, s. 274). Devlet srrna ilikin bilgi ve belgeler 4982 sayl Bilgi Edinme Hakk Kanunu kapsam dndadr. Kiinin alma yaam ve mesleki yaam ve onuru ile ilgili bilgi ve belgeler anlan yasa erevesinde istenebilir. Bunun dnda gizli bilgilerin hukuka aykr olarak aklanmas halinde ilgililer hakknda DMK md.125deki disiplin yaptrmlar, cezai ve mli sorumluluk gndeme gelir.

Dernek Kurma ve Derneklere ye Olma Yasa

Anayasann 33. maddesinde, herkesin nceden izin almakszn dernek kurma hakkna sahip olduu belirtildikten sonra, bu hakkn kullanlmasnn kamu grevlileri iin kstlanabilecei ngrlmtr. 5253 sayl Dernekler Kanunu, baz kamu grevlilerin dernek kuramayacan veya bunlar iin kstlamalar getirilebileceini hkme balamtr (md.3). rnein, mlki idare amirlii hizmetleri kadrolarnda alanlar, genel ve zel kolluk kuvvetleri mensuplar, zel ve resmi ilkokul, ortaokul, lise veya dengi okullarn retmen ve yneticileri dernek kuramazlar. Dernek kurma hakk bulunmayan kamu grevlilerinden bazlar, ilgili olduklar kurumun veya bakanln izni ile baz derneklere ye olabilirler. rnein, hakim ve savclarn bir dernee ye olabilmeleri iin, Hakimler ve Savclar Yksek Kurulunun gr zerine Adalet Bakanlnn iznine gerek vardr. Dernek kurmalar yasaklanan baz kamu grevlileri de ancak, ilgili olduklar bakanln saptad ve ilan ettii derneklere ye olabilirle. rnein, ileri Bakanl, bunlarn hangi tr dernekler olduunu Resmi Gazetede yaynlamtr.

Ayrld Kuruma Kar Grev Alma Yasa

Memurlarn grevden ayrldktan sonra, memurluk yetki ve imkanlarnn kiisel kar iin kullanlmasn nlemek amac ile baz nlemler alnmtr. Grevden ayrlan memurun belli bir sre, eski kurumlarna kar grev ve i alma yasa konmutur. Grevlerinden ayrlanlar, ayrldklar tarihten nceki iki yl iinde hizmetinde bulunduklar kuruma kar, ayrldklar tarihten balayarak, yl sre ile, kurumdaki grevleriyle ilgili grev veya i alamazlar ve taahhde giremezler, komisyonculuk ve temsilcilik yapamazlar. Memurlar, grevden ayrldktan sonra, grevde iken edindikleri itibar ve gveni sonradan kiisel karlar iin kullanmamalar bakmndan baz yasaklara tabidirler. Grevden ayrlan memur belli bir sre eski kurumuna kar i alamaz ve grev yapamaz. 2531 sayl Kamu Grevlerinden Ayrlanlarn Yapamayacaklar ler Hakknda Kanuna gre, Bu Kanun, genel bteye dahil daire, kurum ve kurulular ile katma bteli idarelerde, bunlara bal dner sermayeli kurulularda, kanunla veya kanunlarn verdii yetkiye dayanlarak kurulan belediyelerde, zel idarelerde 12 Mart 1964 gn ve 440 sayl ve 12 Mays 1964 gn ve 468 sayl Kanunlar kapsamna giren kurulularda, sermayesinin yarsndan fazlas ayr ayr veya birlikte Hazinece veya yukardaki daire, idare, kurum ve kurulularca karlanan yerlerde aylk, cret veya denek almak suretiyle grev

6. nite - Devlet Memurlarnn devleri, Ykmllkleri ve Yasaklar

109

yapm olanlar hakknda uygulanr (md.1). Bu kapsama giren yerlerdeki grevlerinden hangi sebeple olursa olsun ayrlanlar, ayrldklar tarihten nceki iki yl iinde hizmetinde bulunduklar daire, idare, kurum ve kurululara kar ayrldklar tarihten balayarak yl sreyle, o daire, idare, kurum ve kurulutaki grev ve faaliyet alanlaryla ilgili konularda dorudan doruya veya dolayl olarak grev ve i alamazlar, taahhde giremezler, komisyonculuk ve temsilcilik yapamazlar. zel kanunlardaki yasaklayc hkmler sakldr (md.2). Bu Kanuna aykr harekette bulunanlar alt aydan iki yla kadar hapis ve yasada ngrlen miktarda ar para cezasna aptrlr (md.4). Kamu grevlileri, eski kamu grevlilerini kamu hizmetlerinden ayrcalkl bir ekilde faydalandramaz, onlara imtiyazl muamelede bulunamaz. Kamu grevlerinden ayrlan kiilere, ilgili kanunlardaki hkmler ve sreler sakl kalmak kaydyla , daha nce grev yaptklar kurum veya kurulutan, dorudan veya dolayl olarak herhangi bir yklenicilik, komisyonculuk, temsilcilik, bilirkiilik, araclk veya benzeri grev ve i verilemez.

Toplu Eylem ve Hareketlerde Bulunma Yasa

Devlet memurlarnn kamu hizmetlerini aksatacak ekilde memurluktan kastl olarak (bilerek ve isteyerek) birlikte ekilmeleri veya grevlerine gelmemeleri veya grevlerine gelip de Devlet hizmetlerinin ve ilerinin yavalatlmas veya aksatlmas sonucunu douracak eylem ve hareketlerde (rnein, grev yapmalar) bulunmalar yasaktr (DMK md.26-27, Devlet Memurlarnn Mracaat ve ikayetleri Hakknda Ynetmelik, YTCK md.260). u halde, yasada sz geen kast yoksa memurlar hakknda bu madde nedeniyle soruturma alamaz. Sonuta, memurlarn ikayet hakkn ayr ayr ve tek bana kullanmalar gerekir. Olayn birden ok memuru ilgilendirmesi nemsizdir.

Ticaret ve Dier Kazan Getirici Faaliyetlerde Bulunma Yasa

Memura Konan Ticaret Yapma Yasa
Memurlar DMKya gre, tacir veya esnaf saylmalarn gerektirecek bir faaliyette bulunamaz, ticaret ve sanayi messeselerinde grev alamaz, ticari mmessil veya ticari vekil veya kollektif irketlerde ortak veya komandit irkette komandite ortak olamazlar (grevli olduklar kurumlarn itiraklerinde kurumlarn temsilen alacaklar grevler hari). Memurlarn yesi olduklar yap kalknma ve tketim kooperatifleriyle kanunla kurulmu yardm sandklarnn ynetim ve denetim kurullar yelikleri ve zel kanunlarda belirtilen grevler bu yasaklamann dndadr. Eleri reit olmayan veya mahcur olan ocuklar yasaklanan faaliyetlerde bulunan memurlar, bu durumu gn iinde bal olduklar kuruma bildirmekle ykmldrler (DMK md.28). Memurlar hakknda uygulanan ticaret yasann zorunluluu zerinde tam bir anlama olduu halde kapsam ve snrlar tartmaldr. Grdkleri kamu hizmetlerinin srekli hizmetler olmas, kamu menfaatlerini dorudan ilgilendirmesi ve btn almalarn devlete adama durumunda olmalar dolaysyla, memurlarn ticaretle veya kazan getiren herhangi bir ile megul olmas kural olarak kabul edilmemektedir. Dier taraftan ticaret ve kazan getirici faaliyetlerde bulun-

110
DMK, m. 28: Memurlar Trk Ticaret Kanununa gre (Tacir) veya (Esnaf) saylmalarn gerektirecek bir faaliyette bulunamaz, ticaret ve sanayi messeselerinde grev alamaz, ticari mmessil veya ticari vekil veya kollektif irketlerde ortak veya komandit irkette komandite ortak olamazlar. (Grevli olduklar kurumlarn itiraklerinde kurumlarn temsilen alacaklar grevler hari). Memurlarn yesi olduklar yap, kalknma ve tketim kooperatifleri ile kanunla kurulmu yardm sandklarnn ynetim ve denetim kurullar yelikleri grevleri ve zel kanunlarda belirtilen grevler bu yasaklamann dndadr. Eleri, reit olmayan veya mahcur olan ocuklar, yasaklanan faaliyetlerde bulunan memurlar bu durumu 15 gn iinde bal olduklar kuruma bildirmekle ykmldrler.
Ticaret Kanunu, m. 12: (1) Bir ticari iletmeyi, ksmen de olsa kendi adna ileten kiiye tacir denir. (2) Bir ticari iletmeyi kurup atn, sirkler, gazete, radyo, televizyon ve dier ilan aralaryla halka bildirmi veya iletmesini ticaret siciline tescil ettirerek durumu ilan etmi olan kimse, fiilen iletmeye balamam olsa bile tacir saylr. (3) Bir ticari iletme am gibi ister kendi adna ister adi bir irket veya her ne suretle olursa olsun hukuken var saylmyan dier bir irket adna ortak sfatyla ilemlerde bulunan kimse, iyi niyetli nc kiilere kar tacir gibi mesul olur.

Memur Hukuku

ma yasa, bir ok lkede memurun eini de kapsamakta olup, Trkiyede de eleri, reit olmayan veya mahcur olan ocuklar, yasaklanan faaliyetlerde bulunan memurlar bu durumu bal olduklar kuruma on be gn iinde bildirmekle ykmldrler (DMK md. 28/3). Bu bildirimin amac sz konusu memurun sorumluluk derecesine gre einin yapt faaliyetin idareye takdir hakk tanyarak hizmet bakmndan baz aksaklklarn domasn engellemektir. Fransz hukukunda memurun einin yapm olduu kazan getirici faaliyetleri bildirme zorunluluu dzenlenmekteydi, ancak 1983-84 tarihli bir dzenlemeyle bu zorunluluk kaldrlmtr. Bir ticari iletmeyi kurup atn, sirkler, gazete, radyo vesaire ilan vastalar ile halka bildirmi veya iletilmesini ticaret siciline kaydettirerek keyfiyeti ilan etmi olan kimse fiilen iletmeye balam olursa tacir saylr. Bir ticari iletme am gibi, ister kendi adna, ister adi bir irket veya her ne surette olursa olsun hukuken var saylmayan dier bir irket adna (ortak sfat) ile muamelelerde bulunan kimse, iyi niyet sahibi nc ahslara kar tacir gibi mesul olur. Grld zere tacir sfatnn tanmlanmas bakmndan dorudan ticari iletme kavramndan hareket edilmitir. Madde uyarnca tacir sfatnn kazanlmas u unsurun bulunmasna baldr. Bir ticari iletmenin varl; bundan anlalmas gereken TTK md. 11 esnaf iletmesi iin ngrlen snr aan dzeyde gelir salamay hedef tutan faaliyetlerin devaml ve bamsz ekilde yrtld iletmedir. Yine, ticari iletmenin iletilmesi gerekir. Ticari iletmenin varl tacir sfatnn kazanlmas iin yeterli deildir. Dinamik bir unsur olan ticari iletme ayrca iletilmelidir. Ancak iletme unsurunun varl mutlak deildir. TTK md. 14/II ile de iletilme unsuru geniletilmi olup, buna gre; a) Ticari iletmeyi kurup atn sirkler, gazete, radyo ve dier iln vastalaryla halka bildirmi olanlar, bu iletmeyi fiilen iletmeseler de tacir saylrlar. Burada nemli olan ticari iletmenin iletilmesi deil, iletmenin aldnn duyurulmasdr. b)Yine, ticari iletmesini ticaret siciline kaydettirerek durumu ilan etmi olan kimse de fiilen balamam olsa bile tacir saylr. Her iki durumda da iletme fiilen almam, iletilmemi olsa dahi, nc kiilerin haklarn korumak amac ile ald duyurulan ya da ticaret sicilinde ilan edilen iletme sahibini kanun koyucu, tacir kabul etmitir. Ticari iletmenin ksmen dahi olsa tacir adna iletilmesi de tacir sfatnn kazanlmasn mmkn klmaktadr. Burada iki hususu ayrmak gerekir. Ksmen dahi olsa ifadesinden anlalmas gereken, birden fazla kiinin bir ticari iletmeyi ortaklaa iletmeleridir. Bu durumda birlikte iletenlerden her biri ticari iletmeyi ksmen iletiyor kabul edilmi ve birlikte iletenler ayr ayr TTK md. 14 anlamnda tacir kabul edilmitir. Anlan hkm birden ok gerek kiinin bir ticari iletmeyi ortaklaa iletmeleri halini dzenlemekte ve bunlarn her birinin tacir olarak kabul edilmesi sonucunu dourmaktadr. Ticaretten yasaklananlarn tacir sfat TTK md. 16da dzenlenmi olup, buna gre ahsi halleri veya yapt ilerin mahiyeti yahut meslek ve vazifeleri itibari ile kanuni veya kazai bir yasaa aykr olarak veya baka bir ahsn iznini veya resmi bir makamn ruhsatna lzum olup da izin veya ruhsat almadan bir ticari ileten kimse de tacir saylr. Bu hareketin dourduu hukuki cezai inzibat mesuliyet sakldr. Esnaf ise, gezici veya bir dkkanda veya bir sokan belirli bir yerinde bulunan iktisadi faaliyeti nakdi sermayesinden ok bedeni almasna dayanan ve kazanc geimini salamaya yetecek derecede az olan kiilere denir. Sonuta, memurlar adi irkete ortak olamazlar.

6. nite - Devlet Memurlarnn devleri, Ykmllkleri ve Yasaklar

111

Ticaret yasana ramen devlet memuru ksmen de olsa ticari iletmeyi kendi adna iletiyorsa nc kiilerin iyi niyetlerini korumak iin onlara kar tacir saylr, memurun DMKdan doan sorumluluu sakldr. Buraya kadar memurlarn ahsi tm malvarlyla nc kiilere kar sorumluluunu gerektirecek her trl faaliyetten yasakland anlalmaktadr. Devlet memurlar, hizmetin devamll ve hizmette tarafszlk ilke ve zorunluluklar gereince ticari mmessil veya ticari vekil olamazlar.

Memurun Ticari irketlere Ortakl

DMK md.28 ile memurlarn, ortaklarnn snrsz sorumlu olduu kollektif irketlere ortakl ve komandit irketlerin snrsz sorumlu orta komandite ortakl yasaklanmaktadr. Trk Ticaret Kanununa (TTK) gre, ortan snrsz sorumlu olmas sadece koyduu sermaye ile deil, nc kiilere kar tm malvarlyla sorumlu olmasdr. Bunun sonucunda Devlet memurlar anonim irketlere ortak olabilirler. Komandit irketlerin komanditer orta olabilirler. nk bunlar sermaye irketidir ve ortaklarnn nc kiilere kar sorumluluu sadece taahht edip de demedikleri sermaye ile snrldr. Her ne kadar DMK md.28 de belirtilmese de, limitet irketler sermaye irketi olduundan ve ortaklar koyduklar sermaye ile sorumlu olduklarndan Devlet memurlar ynetim ve denetiminde grev almamak kouluyla kurucu ortak ya da kurulu irkete ortak olabilirler. Memurlarn anonim irketlerde ynetim ya da denetim kurulu yesi ya da limited irketlerde mdr olmalar mmkn deildir (Giritli-Bilgen-Akgner, 2006, s. 270). Memurlarn anonim irketlere ortak olmalar ve kardklar tahvilleri satn almalar, memurlarn iftilikle uramalar, grevli olduklar kurumlarn itiraklerinde kurumlarn temsilen alacaklar grevler, yesi olduklar yap, kalknma ve tketim kooperatifleri ile kanunla kurulmu yardm sandklarnn ynetim ve denetim kurulu yelikleri engellenmemitir. Yrrlkteki kanuna gre devlet memurlarnn ziraat odalar yrtme kademelerinde grev yapabilmeleri mmkndr. Ancak, memurlar anonim irketlere ortak hatta kurucu ortak olabildikleri halde anonim irketlerin, ynetim ve denetim kurullarnda grev alamazlar. Ayrca Tababet ve uabatn Tarz crasna Dair Kanuna gre doktorlar muayenehane aabilir, ancak zel hastane kuramazlar. Kazan getirici faaliyetlerde bulunan devlet memurlar iin ngrlen disiplin yaptrm kademe ilerlemesinin durdurulmasdr. Fransz Hukukunda da benzer yasak sz konusudur. Bu yasaa getirilen istisnalarn bir ksm unlardr; 1-Bilimsel, sanatsal edebi eserlerin retimi 2-Devlete kar olmamak artyla bilirkiilik veya danmanlk veya yetkili olduklar konuyla ilgili retmenlik. 3-Grevin doas gerei sayl olarak izin verilen mesleklerin icras gibi. rnein Devlete kar taraf olmamak artyla hukuk fakltesi retim yelerinin avukatlk yapmas ve gzel sanatlarla ilgili faaliyetler. Trkiyede ise, hukuk fakltesi retim yelerinden doent ve profesrlerin alanlaryla ilgili serbest meslek yapmalar 1136 sayl Avukatlk Kanunu bakmndan daha serbest koullara tbi iken, 2547 sayl Kanunun 36. maddesi ve Disiplin Ynetmelii ile -kanmzca gereksiz- ok sk koullara balanm olup, temel ayrm devaml veya ksmi statdr. Memura konan ticaret veya dier serbest mesleklerin icras yasann iki yn vardr. Biri devlet memurunun tarafszl gerei memurun grevi ile yaplacak ticaret veya herhangi bir kazan getirici faaliyet arasnda doacak olas bir menfaat atmasn engellemek; dieri ise, memurun grevini lyk ile yapmasn salamak iin dikkat ve enerjisinin tamamn grevine vermesini salamaktr. Bu sonuncu yaklam asndan bakldnda Fransz Hukukunda, grevin doasndan geMemurlar ahs irketlerine ortak olamazlar. Buna karlk, anonim veya limitet irket gibi sermaye irketlerine ortak olabilirler, fakat bu irketlerde ynetim kurulu, denetim kurulu yesi veya mdr olamazlar.

112

Memur Hukuku

len serbest meslek terimi kullanlm olup, buna gre yksek retim eleman yapt meslekte sanatsal ve bilimsel birikimini kullanyorsa ve o meslein icras da salt beyin gcne dayanan bilimsel nitelik tayorsa retim eleman meslei icra edebilecektir. Belirtelim ki, memurlarn eleri, reit olmayan ya da kstl olan ocuklar, memur iin yasaklanan etkinliklerde bulunursa, bu durumu 15 gn iinde bal olduu kuruma bildirmekle ykmldr (DMK md.28). Aksi halde soruturma sonucu kademe ilerlemesinin durdurulmas cezas verilir (DMK md.125/c).
DMK, m. 30: Devlet memurunun, denetimi altnda bulunan veya kendi grevi veya mensup olduu kurum ile ilgisi olan bir teebbsten, dorudan doruya veya arac eliyle her ne ad altnda olursa olsun bir menfaat salamas yasaktr. DMK, m 29: Devlet memurlarnn dorudan doruya veya arac eliyle hediye istemeleri ve grevleri srasnda olmasa dahi menfaat salama amac ile hediye kabul etmeleri veya i sahiplerinden bor para istemeleri ve almalar yasaktr.

Denetimindeki Teebbsten Menfaat Salama Yasa

Devlet memurunun, denetimi altnda bulunan veya kendi grevi veya mensup olduu kurum ile ilgisi olan bir teebbsten, dorudan doruya veya arac eliyle her ne ad altnda olursa olsun bir menfaat salamas yasaktr (DMK md.30).

Memurun zel Hayatyla lgili Dier Mli Snrlamalar ve Hediyelerin Durumu

Devlet memurunun hediye alma, kar salama ve bor alma yasa bulunmaktadr. Memurlarn dorudan doruya veya arac eliyle hediye istemeleri ve grevleri srasnda olmasa dahi menfaat salama amac ile hediye kabul etmeleri veya i sahiplerinden bor para istemeleri ve almalar yasaktr. Devlet memurlarnn dorudan doruya veya arac eliyle hediye istemeleri ve grevleri srasnda olmasa dahi menfaat salama amac ile hediye kabul etmeleri veya i sahiplerinden bor para istemeleri ve almalar yasaktr. Devlet memurunun denetimi altnda bulunan veya kendi grevi veya mensup olduu kurum ile ilgisi olan bir teebbsten dorudan doruya veya arac eliyle her ne ad altnda olursa olsun bir menfaat salamas yasaktr (DMK md.29, 30). Hediye alma ve menfaat salama yasana uymayanlara kademe ilerlemesinin durdurulmas yaptrm ngrlmtr. Ancak vurgulayalm ki, ne gibi hususlarn hediye ve menfaat salama yasa kapsamna girdii konusu bir hayli tartmaldr. Baz lkelerde bu yasaklar tanmlamaya almlardr. rnein svirede d meslek mensuplar ile ilgili olarak kartlan 9 Aralk 1964 tarihli bir ynetmelikte yasak olan ve olmayan hediyeler u ekilde tanmlanmtr: Dorudan doruya veya dolayl olarak mali kazan tekil eden btn hediyeler, zellikle borcun balanmas ve fiyat imtiyaz tannmas gibi menfaatler yasak hediyeler hkmndedir. Aadaki hediyeler ise yasan dndadr; a) Esas itibariyle bir hatra veya bir nezaket vesilesi olarak verilen dk deerdeki hediyeler, b) Diplomatik ve konsolosluk imtiyazlarndan saylan menfaatler, c) Genellikle diplomatik ve konsolosluk memurlarna salanan sat tenzilatlar, d) Adet icab yerli memurlara verilen bahiler ise ancak hizmetin mahiyeti ve memurun bamszl gerektiriyorsa ilgili daire bu kabil hediyelerin kabuln men edebilir. Baz merasimlerde resmen takdim edilen hediyeler gibi, daha ok temsil ettii devlete tevcih edilen hediyeler de devlete aittir (Tutum, 1969). lkemizde benzer dzenleme, 3628 sayl Mal Bildiriminde Bulunulmas ve Rvet ve Yolsuzlukla Mcadele Kanununun hediye baln tayan 3. maddesiyle getirilmitir. Buna gre, sz konusu kanunda belirtilen kamu grevlileri milletler aras protokol veya nezaket kurallar uyarnca veya dier herhangi bir sebeple, yabanc devletlerden, milletler aras kurululardan sair milletler aras hukuk tzel kiilerinden, Trk uyruunda olmayan her hangi bir zel veya tzel kii bir kurulutan aldklar tarihten itibaren on yllk net asgari cret toplamn aan hediye ve-

6. nite - Devlet Memurlarnn devleri, Ykmllkleri ve Yasaklar

113

ya hibe niteliindeki eyay aldklar tarihten itibaren bir ay iinde kendi kurumlarna teslim etmek zorundadrlar. Ancak yabanc devlet adamlar ve milletler aras kurulu temsilcileri tarafndan verilen imzal fotoraflarn ereveleri ayrk tutulmaktadr. Hediyelerin bedellerinin tespiti karlacak ynetmelie gre Maliye ve Gmrk Bakanlnca yaplr. Hediye alma yasann amac hem devlet memurunun haysiyetini korumak hem de kamu hizmetinin tarafszl asndan hediye ad altnda verilen ve suiistimal amal olan uygulamalar nlemektir. te yandan dier bir konu ise memurun borlanmas ve borlarn deyememesidir. Devlet memurlar borlarn kasten demeyerek hakknda yasal yollara bavurulmasna neden olursa knama cezas alr (DMK md.125/B-k). Yine, rnein 2802 sayl Hakimler ve Savclar Kanununda deme gcnn stnde borlanmak suretiyle borlarn deyemez duruma den veya kesinlemi borcunu deyemedii iin hakknda yasal yollara bavurulan hakim ve savclara da kademe ilerlemesinin durdurulmas cezas ngrlerek hakim ve savclara bu konuda daha geni bir sorumluluk yklenmitir.

KAMU GREVLLER ETK KURULU VE DENETM

5176 sayl Kamu Grevlileri Etik Kurulu Kurulmas ve Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun (RG, T. 25.5.2004) uyarnca Kamu Grevlileri Etik Kurulunun grevi, kamu grevlilerinin uymalar gereken saydamlk, tarafszlk, drstlk, hesap verebilirlik, kamu yararn gzetme gibi etik davran ilkeleri belirlemek ve uygulamay gzetmektir. Bu Kanun, genel bteye dahil daireler, katma bteli idareler, kamu iktisadi teebbsleri, dner sermayeli kurulular, mahalli idareler ve bunlarn birlikleri, kamu tzel kiiliini haiz olarak kurul, st kurul, kurum, enstit, teebbs, teekkl, fon ve sair adlarla kurulmu olan btn kamu kurum ve kurulularnda alan; ynetim ve denetim kurulu ile kurul, st kurul bakan ve yeleri dahil tm personeli kapsar. Cumhurbakan, Trkiye Byk Millet Meclisi yeleri, Bakanlar Kurulu yeleri, Trk Silahl Kuvvetleri ve yarg mensuplar ve niversiteler hakknda bu Kanun hkmleri uygulanmaz. Bu yasal istisnann nedeni ve gerekesinin anlalmas g gzkmektedir. Bakanlar Kurulu, bu Kanun kapsamndaki konularda her trl kararlar almak ve uygulamak zere; Bakanlk grevi yapm olanlar arasndan bir ye, il belediye bakanl yapm olanlar arasndan bir ye, Yargtay, Dantay, Saytay yelii grevlerinden emekliye ayrlanlar arasndan ye, mstearlk, bykelilik, valilik, bamsz ve dzenleyici kurul bakanl grevlerinde bulunmu veya bu grevlerden emekliye ayrlanlar arasndan ye, niversitelerde rektrlk veya dekanlk grevlerinde bulunmu retim yeleri veya bunlarn emeklileri arasndan iki ye, kamu kurumu niteliindeki meslek kurulularnda en st kademe yneticilii yapm olanlar arasndan bir ye olmak zere toplam on bir yeyi biri bakan olmak zere seer ve atar. yelerin grev sresi drt yldr. Sresi dolan yeler Bakanlar Kurulunca yeniden seilebilirler. Kurul yelerinin grev sresi dolmadan grevlerine son verilemez. Ancak yeler, ciddi bir hastalk veya sakatlk nedeniyle i grememeleri veya atamaya ilikin artlar kaybetmeleri halinde, atandklar usule gre sresi dolmadan grevden alnr. yeler, grevi ktye kullanmaktan veya yz kzartc bir sutan mahkm olmalar halinde ise Babakan onayyla grevden alnr. Grevden alma nedeniyle veya sresi dolmadan herhangi bir sebeple boalan Kurul yeliklerine bir ay ierisinde Bakanlar Kurulunca yeniden atama yaplr. Bu ekilde atanan ye, yerine atand yenin grev sresini tamamlar. Kurul, Bakann daveti zerine en az alt yeyle toplanr ve ye tam saKamu Grevlileri Etik Kurulunun grevi, kamu grevlilerinin uymalar gereken saydamlk, tarafszlk, drstlk, hesap verebilirlik, kamu yararn gzetme gibi etik davran ilkeleri belirlemek ve uygulamay gzetmektir.

114

Memur Hukuku

ysnn salt ounluunun ayn yndeki oyu ile karar verir. Toplant kararlar ilgililere duyurulur. Kurul ayda drt defa toplanr. Kurul Bakan ve yelerinin toplantlara katlmalar esastr. Arka arkaya toplantya veya bir yl iinde toplam on toplantya katlmayan yeler istifa etmi saylrlar. Kurulun sekretarya hizmetleri Babakanlk Personel ve Prensipler Genel Mdrl tarafndan yerine getirilir. Kurulun grevlerine gelince, Kurul, kamu grevlilerinin grevlerini yrtrken uymalar gereken etik davran ilkelerini hazrlayaca ynetmeliklerle belirlemek, etik davran ilkelerinin ihll edildii iddiasyla resen veya yaplacak bavurular zerine gerekli inceleme ve aratrmay yaparak sonucu ilgili makamlara bildirmek, kamuda etik kltrn yerletirmek zere almalar yapmak veya yaptrmak ve bu konuda yaplacak almalara destek olmakla grevli ve yetkilidir. Kanun kapsamndaki kamu kurum ve kurulularnda etik davran ilkelerine aykr uygulamalar bulunduu iddiasyla, en az genel mdr veya eit seviyedeki kamu grevlileri hakknda Kurula bavurulabilir. Hangi unvanlarn genel mdr eiti saylaca kurum ve kurulularn tekilt yaps ve yrttkleri hizmetlerin nitelii dikkate alnarak Kurul tarafndan belirlenir. Yarg organlarnda grlmekte olan veya yarg organlarnca karara balanm bulunan uyumazlklar hakknda Kurula veya yetkili disiplin kurullarna bavuru yaplamaz. nceleme srasnda yarg yoluna gidildii anlalan bavurularn ilemi durdurulur. Kurul, bavurular hakkndaki inceleme ve aratrmasn etik davran ilkelerinin ihll edilip edilmedii erevesinde yrtr. Kurul, kendisine ikyet veya ihbar yoluyla ulaan bavurular zerine yapaca inceleme ve aratrmay en ge ay iinde sonulandrmak zorundadr. Kurul, inceleme ve aratrma sonucunu ilgililere ve Babakanlk makamna yazl olarak bildirir. Kurul, bavuruya konu ilem veya eylemi gerekletiren kamu grevlisinin, etik davran ilkelerine aykr ilem veya eylemi olduunu tespit etmesi ve bu kararn kesinlemesi halinde, bu durumu Babakanlk, Kurul karar olarak Resmi Gazete araclyla kamuoyuna duyurur. Ancak, Kurul kararlarnn yarg tarafndan iptali halinde Kurul, yarg kararn yerine getirir ve Resmi Gazetede yaymlatr. Bu Kanuna gre yaplan inceleme ve aratrmalar, genel hkmlere gre ceza kovuturmasna veya tbi olduklar personel kanunlar hkmlerine gre, disiplin kovuturmasna engel tekil etmez.Bakanlklar ve dier kamu kurum ve kurulular, Kurulun bavuru konusu ile ilgili olarak istedii bilgi ve belgeleri vermek zorundadrlar. Etik Kurul, kendiliinden ya da bavuru zerine inceleme yapar. Yarg yoluna gidildii anlalan bavurularn Kuruldaki ilemleri durdurulur. Kurulca incelenmi hususlar yeni kantlar getirilmedike tekrar incelenemez. Etik Kurula bavurular yazl dileke, e-posta, tutanaa geirilen szl bavuru biimlerinde yaplabilir. te yandan 3071 sayl Dileke Hakknn Kullanlmasna Dair Kanun kapsamndaki kiiler (yabanclar dahil) de Etik Kurula dorudan bavurabilirler. Menfaatin etkilenip etkilenmemesi koulu aranmaz.

6. nite - Devlet Memurlarnn devleri, Ykmllkleri ve Yasaklar

115

zet
A M A

Devlet memurlarnn dev ve ykmllklerini sralayabilmek. Hukuk devleti ilkesinin bir gerei olarak, memurlar ve dier kamu grevlileri grevlerini yerine getirirken Anayasaya bal kalmak zorundadr. Memurlar, grevlerini dil, rk, cinsiyet, siyasal dnce, felsefi inan, din ve mezhep ayrm yapmadan yerine getirmekle ykmldrler. Buna, tarafszlk diyoruz. Memur stnn emirlerine, hukuka aykr emre ilikin kurallar sakl kalmak zere, uymak zorundadr. Memur stnden ald emri, hukuka aykr grrse, emri yerine getirmez ve aykrl emri verene bildirir. stn emrinde direnmesi, emrini yazl olarak tekrarlamas durumunda, memur emri yerine getirir; emri veren sorumlu olur. Konusu su olan emirler hibir ekilde yerine getirilemez. Memurlar, gnlk alma saatlerinde ibanda bulunmak ve hizmeti kiisel olarak yrtmekle devlidir. Kurumlarn gnlk alma saatleri blge ve hizmetin niteliine gre saptanr. Devlet Memurlar Kanununa gre, devlet memurlar, kendileriyle elerine ve velayetleri altndaki ocuklarna ait tanr ve tanmaz mallar, alacaklarn ve borlarn bildirmek zorundadrlar. Mal bildirimi ayn zamanda Anayasal bir devdir. Devlet memurlarnn giyim ve kuamlar, yasa, tzk ve ynetmeliklerle dzenlenmitir. Memurlar bu dzenlemelere uygun olarak giyinmek zorundadrlar. Devlet memurlarnn, grev yaptklar kurum ve hizmet birimlerinin bulunduu yerleme merkezinde oturmalar zorunludur. Devlet memurlar, grevleri sona erdiinde, grevle ilgili belge, ara ve gereleri geri vermekle ykmldrler. Devlet memurlar, resmi sfatlarnn gerektirdii itibar ve gvene layk olduklarn hizmet iindeki ve dndaki davranlaryla gstermek zorundadrlar. Devlet Memurlar, kamu grevleri hakknda basna, haber ajanslarna veya radyo ve televizyon kurumlarna bilgi veya deme veremezler. Memurlar iin konan yasaklar aklayabilmek.

Devlet memurlar kendilerine uygulanan ilem ve cezalara kar yazl ya da szl olarak toplu ikayet ve bavuruda bulunamazlar. Ayrca, grev yapmalar da yasaktr. Devlet Memurlar Kanununda, memurlarn siyasal partilere girmeleri, herhangi bir siyasal parti veya kiinin yararn veya zararn hedef tutan davranta bulunmalar yasaklanmtr. Dernek kurulmasna ynelik kstlamalar da vardr. Memurlar, grevlerinden ayrlm bile olsalar, kamu hizmetleriyle ilgili gizli bilgileri, yetkili bakann yazl izni olmadka aklayamazlar. Grevlerinden ayrlanlar, ayrldklar tarihten nceki iki yl iinde hizmetinde bulunduklar kuruma kar, ayrldklar tarihten balayarak, yl sre ile, kurumdaki grevleriyle ilgili grev veya i alamazlar ve taahhde giremezler, komisyonculuk ve temsilcilik yapamazlar. Memurlar, tacir veya esnaf saylmalarn gerektirecek bir faaliyette bulunamaz, ticaret ve sanayi messeselerinde grev alamaz, ticari mmessil veya ticari vekil veya kollektif irketlerde ortak veya komandit irkette komandite ortak olamazlar. Memurlarn dorudan doruya veya arac eliyle hediye istemeleri ve grevleri srasnda olmasa dahi menfaat salama amac ile hediye kabul etmeleri veya i sahiplerinden bor para istemeleri ve almalar yasaktr. Kamu Grevlileri Etik Kurulunun kurulu ilevini ve oluum biimini belirleyebilmek. 3 Kamu Grevlileri Etik Kurulunun grevi, kamu grevlilerinin uymalar gereken saydamlk, tarafszlk, drstlk, hesap verebilirlik, kamu yararn gzetme gibi etik davran ilkeleri belirlemek ve uygulamay gzetmektir. Kurul yeleri drt yl iin Bakanlar Kurulunca seilir. Kurul, kamu grevlilerinin grevlerini yrtrken uymalar gereken etik davran ilkelerini hazrlayaca ynetmeliklerle belirlemek, etik davran ilkelerinin ihll edildii iddiasyla resen veya yaplacak bavurular zerine gerekli inceleme ve aratrmay yaparak sonucu ilgili makamlara bildirmek, kamuda etik kltrn yerletirmek zere almalar yapmak veya yaptrmak ve bu konuda yaplacak almalara destek olmakla grevli ve yetkilidir.

A M A

A M A

Memurlar prensip olarak ikinci bir grev alamazlar. Ancak, bu kuraln istisnalar vardr.

116

Memur Hukuku

Kendimizi Snayalm
1. Bir devlet memurunun grevini ifa ederken dil ve rk ayrm yapmas aadaki devlerden hangisine aykrlk oluturur? a. Anayasa ve Devlete ballk b. Tarafszlk c. Emirlere uyma d. Davran ve ibirlii e. Uyumlu olma 2. Memur stnden ald emri, hukuka aykr grrse ne ekilde hareket etmelidir? a. Emri hemen yerine getirmelidir b. Emri yerine getirmemeli ve hukuka aykrl emri verene bildirmelidir c. Bu konuda tamamen serbesttir; nasl hareket edeceini kendisi takdir eder d. Emri yerine getirmeli, fakat durumu hemen bir st amire bildirmelidir e. Emri yerine getirmenin bir yolunu bulmak iin sre istemelidir 3. llerde blge ve hizmetin niteliine gre kurumlarn gnlk alma saatleri saptama yetkisi kime aittir? a. Valiye b. Belediye Bakanna c. ileri Bakanna d. l Genel Meclisine e. Personel Dairesi Bakanna 4. Memurlarn haftalk alma sresi genel olarak ka saattir? a. 25 b. 30 c. 35 d. 40 e. 55 5. Devlet memurlarnn ve dier kamu grevlilerinin aadaki yllardan hangisinde mal bildiriminde bulunmalar gerekecektir? a. 2007 b. 2008 c. 2009 d. 2010 e. 2011 6. Aadaki dernek yneticilerinden hangileri mal bildiriminde bulunma ykmllndedir? I. Kzlay II. Trk Hava Kurumu III. Atatrk Dnce Dernei IV. ada Yaam Destekleme Dernei a. b. c. d. e. I, II, III, IV II, III, IV III, IV I, IV I, II

7. Kamu grevleri hakknda illerde basna bilgi veya deme verme yetkisi kime aittir? a. lgili bakana b. Valiye c. Emniyet mdrne d. Basavcya e. lgili memura 8. ki yl bir kamu kurumunda altktan sonra istifa ederek ayrlan bir devlet memuru, istifa tarihinden itibaren ka yl boyunca ayrld kuruma kar bir i veya grev alamaz? a. 1 b. 2 c. 3 d. 4 e. 5 9. Bir devlet memuru aadaki irketlerden hangisinin orta olabilir? a. Adi irket b. Kolektif irket c. Adi komandit irkette komandite ortak d. Hisseli komandit irkette komandite ortak e. Anonim irket 10. Kamu Grevlileri Etik Kurulu yeleri aadaki organlardan hangisi tarafndan belirlenir? a. TBMM b. Babakan c. Bakanlar Kurulu d. Maliye Bakan e. ileri Bakan

6. nite - Devlet Memurlarnn devleri, Ykmllkleri ve Yasaklar

117

Yaamn inden

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. b 25/12/2006 2. b Yanl yant verdiyseniz, Tarafszlk balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Emirlere Uyma ve Hukuka Aykr Emir balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, banda Bulunma ve alma Saatlerine Riayet balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, banda Bulunma ve alma Saatlerine Riayet balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Mal Bildiriminde Bulunma balkl blm tekrar okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Mal Bildiriminde Bulunma balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Basna Bilgi veya Deme Verme Yasa balkl blm tekrar okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Ayrld Kuruma Kar Grev Alma Yasa balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Ticaret ve Dier Kazan Getirici Faaliyetlerde Bulunma Yasa balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Kamu Grevlileri Etik Kurulu balkl blm yeniden okuyunuz.

Defter, kalem d hediye yasak Kamu Etik Kurulu Bakan ylba ve kurban bayram iin uyard: Defter, kalem dnda hediye kabul etmeyin. Etik Kurulu: Defter-kalem dnda hediye almayn Kurban Bayram ile ylbann ayn zamana denk dmesi hediye trafiini arttrd. Ancak Kamu Grevlileri Etik Kurulu Bakan Mehmet Salam brokratlara, Hediye kabul etmeyin uyars yapt. SABAHn sorularn yantlayan Salam, brokratlarn grev alanlaryla ilgili faaliyet gsteren kii ve firmalardan kesinlikle hediye kabul etmemeleri gerektiini vurgulad. Salam, Kurumun envanterine geirilecek bu aralar yneticinin kendi makam arac olarak kulanlmamal. Kurumun hizmetinde kullanlmal dedi. Salam, brokratlarn, kalem, defter, kitap, CD gibi maddi deeri dk hediyeleri kabul etmesinde ise bir saknca bulunmadn syledi. Salam Etik Kurul Bakan olarak size de hediye gnderiliyor mu? sorusuna, Hayr, sadece bir iki defter kalem gnderildi yant verdi. Kaynak: Zbeyde YALIN/ ANKARA

3. a

4. d

5. d 6. e 7. b

8. c

9. e

10. c

118

Memur Hukuku

Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1 Tarafszlk ilkesi kamu grevlilerini koruyucu bir etkiye de sahiptir. Her eyden nce, kamu grevine girmek isteyen adaylar arasnda, bunlarn dinsel inanlar, siyasal ve sosyal grleri, etnik kkenleri nedeniyle ayrm yaplamaz. rnein, adaylara dinsel ve siyasal inan ve dnceleri sorulamaz veya bu konuda bilgi edinmeye ynelik yntemlere bavurulamaz. te yandan, tarafszlk ilkesi grevdeki memurlarn, sicil amirleri tarafndan deerlendirilmesinde, memurlarn dinsel, siyasal, sosyal dnce ve inanlarnn, etnik kkeninin dikkate alnmasna engel oluturur (Gzler, 2003, ss. 285-286).

Bavurabileceimiz Kaynaklar
Balolu, H. (1973). Aklamal Devlet Memurlar Kanunu, Ankara. Chapus, R. (1988). Droit Administratif Gnral, 3. b., Paris. Gilmer, J. H. (1968). Memur ve Siyaset: Ynetime Ballk (ev. Pekiner, V.), Amme daresi Dergisi, c.1, S.1. Giritli, .-Bilgen, P.-Akgner, T. (2006). dare Hukuku Dersleri, stanbul: Der Yaynlar. Gzler, K. (2003). dare Hukuku, c. II, Bursa: Ekin Kitapevi Yaynlar. Gnal, Y. (1967). Yetkili Merciin Emrini fa, Ankara. Kaya, C. (1998). Devletin Aile Birliini Korumas devi erevesinde Devlet Memurlar Kanunu m.72, Seluk niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi, Prof. Dr. Sleyman Arslana Armaan, c.6, S.1-2, ss. 635-666. zay, . (2005). kinci Bine Kavuurken Gnnda Ynetim, stanbul. Tutum, C. (1969). Memurlarn Hak ve devleri, Ankara: TODAE.

7
Amalarmz
Maa Gsterge Katsay Yan deme Tazminat

MEMUR HUKUKU

Bu niteyi tamamladktan sonra; Memurlarn maa rejimine ilikin temel ilkeleri ve aylk cretin hesaplanmasnda dikkate alnan unsurlar sralayabilecek, Memurlarn ykselmelerine ilikin kurallar tanmlayabilecek, Yer deitirme kavramn ve usullerini aklayabilecek, Memurun kadrosunun kaldrlmasnn haklarna ve ykmllklerine etkisini belirleyebilecek, Memurlarn baar deerlendirmesini ve uygulamasn aklayabileceksiniz.

Anahtar Kavramlar
Yer deitirme Becayi Nakil Naklen atama

indekiler
MEMURLARIN MAA REJM MEMURLARIN YKSELMELER MEMURLARIN YER DETRMELER KAMU PERSONEL BLG SSTEM KADRONUN KALDIRILMASI PERSONEL BAARI DEERLENDRMES

Memur Hukuku

Memurlarn Maa Rejimleri, Ykselmeleri, Yer Deitirmeleri ve Kadronun Kaldrlmas

Memurlarn Maa Rejimleri, Ykselmeleri, Yer Deitirmeleri ve Kadronun Kaldrlmas

MEMURLARIN MAA REJM
Maaa hak kazanabilmek iin memurun ie balamas gerekir. Devlet Memurlar Kanununun 165. maddesi gereince memur olarak atananlar greve baladklar gnden itibaren maaa hak kazanrlar. Maa kadroya girmenin ve memurluk sfat kazanmann bir sonucudur. Memurluk sfat gibi maa da esas itibariyle sreklidir. Yasada aylk terimi de kullanlmaktadr (DMK md.147). cret, iiye verilen paraya denir. Uygulamada ve retide geni anlam verilerek bu staty ifade etmek zere cret teriminin kullanld da grlmektedir.

Tek cret
Devlet Memurlar Kanununa gre, aylk denilince, bu kanuna tabi kurumlarda grevlendirilen memurlara hizmetlerinin karlnda, kadroya dayanlarak ay itibariyle denen para anlalmaktadr (md.147). Memurun mesai saatlerinin tamam dikkate alnarak tek bir cret denmesi ngrlmektedir. Bunun amac nceki Barem Kanunu zamannda memura asl aylklar dnda yaplan vekalet creti, ek grev, fazla alma creti gibi yan demelerin kaldrlmasdr. Ayln dndaki demelerin pek ounun grevin fiilen yaplmas artna ve greve bal olarak dendii ve kazanlm hak niteliinde olmad dnlrse, bu demelerin esasta istikrar arz etmedii ve gvence unsuru olmad grlr. Maa ve cret szckleri eanlaml szckler midir? Hukuki nitelikleri asndan aralaSIRA SZDE rnda bir fark var mdr? Devlet memurlarna denen maalarn hukuki kayna nedir?
Aylk: Devlet Memurlar Kanununa tabi kurumlarda grevlendirilen memurlara hizmetlerinin karlnda, kadroya dayanlarak ay itibariyle denen para.

SIRA SZDE

cretlerde Aklk lkesi

DNELM

DNELM
cret akl: cretin aleniliini salamak iin, S O R U memura denen para ve yan demelerin tam bir aklkla belirlenmesi. DKKAT

cret akl, cretin aleniliini salamak olup, memura denen para ve yan deS O R yollarndan U melerin tam bir aklkla belirlenmesidir. alma barnn korunmas birisi de cretlerin ak bir ekilde tespit edilmesidir. Memurlara 657 Sayl Kanunda tannm parasal haklar dnda cret denmemesi ya da kar salanmamas ilkesi beDKKAT nimsenmi ve bu yolla cret akl (alenilii) ilkesi gerekletirilmek istenmitir.

cretlerde Denklik lkesi

SIRA SZDE

SIRA SZDE
cretlerde denklik: Mali haklar ynyle kamu personeline benzer bir rejim AMALARIMIZ uygulanmas.

cretlerde denklik ilkesi, mali haklar ynyle kamu personeline benzer bir rejim uygulanmas anlamna gelir. alma barnn korunmas ve personel motivasAMALARIMIZ yonu asndan ayn statye tabi kamu personeli iin kurumlar farkl olsa bile
K T A P

K T A P

TELEVZYON

TELEVZYON

122

Memur Hukuku

denk uygulama yaplmas asldr. Kamu kurulularnda almakta olan btn grevlilere mali haklar asndan benzer bir rejimin uygulanmasna allmtr. cret dengesizlii, deiik memur snflar arasnda tartmalara ve snf deitirme savana neden olmaktadr. ada cret rejiminin olumasnda ve memurlara verilen aylk tutarnn ortaya kmasnda gz nnde tutulan ltler, memurun yeterlilii ve eitim durumu ile memurun yapt grevin nemi ve sorumluluudur. Trkiyede uygulanan cret rejiminin temelinde renim derecesi esas yatmaktadr. 657 Sayl Devlet Memurlar Kanununda da esas alnan kriterlere gre cretin (kamu personeline yaplan demelerin) tespitinde; a) Emein nitelii (yetenek, eitilmilik, liyakat), b) Emein sarf edildii i ve hizmetin arl, nemi, sorumluluu, tehlikesi, c) Ortaya konan olaan grev, olaanst baar, d) inde bulunulan tabii, sosyal ve corafi artlar gibi faktrler dikkate alnr. cretlerin dikey (hiyerarik yapya uygun olarak) tespitinde ise hizmet sresi, kariyer, grev gibi etkenlerin esas alnd sylenebilir. Ayrca, dorudan hizmetin bir karl olmamakla beraber kamu personelinin sosyal ve tabii artlarn bir gerei olarak ortaya kan sosyal ihtiyalarnn karlnda da bir takm demeler yaplmaktadr. yi bir aylk dzeni yle olmaldr; en az asgari geim dzeyi, aylklarn fiyat dalgalanmalarn izleyebilmesi, kamu personelinin aylklar arasnda denge olmas (i denge), memur aylklar ile zel kesime denen cretler arasnda d denge olmas, kamu personeli arasndaki aylk yelpazesinin fazla ak olmamas, memur aylnn memurun grev yerine gre deiebilmesi (rnein pahallk, iklim, yoksunluk), memurun aile durumu ve bu kapsamdaki yan demelerin (aile zamm, ocuk zamm, doum-lm yardm gibi) gereki belirlenmesi gerekir.

Gsterge Tablosu
Devlet memurlar 15 derecelik bir gsterge ierisinde istihdam edilirler (DMK md.43). Bu tabloda her derecenin balang ve bitiini gsteren saylar ve ara kademeler yer alr. Buna gre, bir memurun en az ve en ok aylk dereceleri kural olarak reniminin tr ve sresine gre belirlenir. rnein, lise renimi yapm olanlar 13. dereceden balayp en fazla 3. dereceye kadar ykselebilirler. Yksekrenim yapm olanlar ise ayrk dzenleme olmayan hallerde 10. dereceden balayp 1. dereceye kadar ykselebilirler. Kanunda ngrlen btn snflara bu tablo uygulanmaktadr. Gsterge tablosunda her derecenin balang ve bitimini gsteren saylar ve kademeler yer almaktadr. Devlet memurlarnn en az ve en ok aylk dereceleri, kural olarak renim trne ve renim srecine gre saptanmaktadr. Gerekten renim durumlarna gre, rnein ilkokulu bitirmi olanlar 15. dereceden balayp 7. dereceye kadar, ortaokulu bitirmi olanlar 14. dereceden balayp 5. dereceye kadar, lise renimi grm olanlar 13. dereceden balayp 3. dereceye kadar, yksek renim yapm olanlar ise 10. dereceden balayp 1. dereceye kadar ykselebilirler (DMK. Md. 36).

Deien Katsay
Kat say: Memur aylklarnn hesaplanmasnda esas alnan ve Bte Kanunuyla belirlenen say.

Katsay, memurlarn aylk tutarlarnn hesaplanmasnda, gsterge rakamyla arplmak zere saptanan bir saydr. Aylk gsterge tablolarnda yer alan saylar ile ek gsterge ve kdem ayl gsterge saylarnn aylk tutarlarna evrilmesinde uygulanacak aylk katsays ile memurluk taban ayl gstergesine uygulanacak taban aylk katsays er ve altar aylk dnemler itibariyle uygulamak iin Genel Bte Kanunu ile saptanr. Ancak, mali yln 2. yarsnda, lkenin ekonomik geli-

7. nite - Memurlarn Maa Rejimleri, Ykselmeleri, Yer Deitirmeleri ve Kadronun Kaldrlmas

123

mesi, genel olarak geim koullar ve Devletin parasal olanaklar gz nnde tutularak, Bakanlar Kurulu anlan katsaylar yln 2. yarsnn tmnde ya da er aylk dnemlerde uygulanmak zere deitirmee yetkilidir (DMK md.154). nceki dnemde (Barem Rejimi) esnekliin mevcut olmamas aylklara sk sk zam yaplmas sonucunu dourmu ve zamlar enflasyonu yakalayamad iin cret sistemi bozulmutur. Memurlarn aylklar, gsterge rakam ile bte yasasnda saptanan katsaynn arplmas ile belirlenir. Yurt dnda denen aylklarn katsaylar da, her yabanc lkenin ekonomik durumu, parasal ve geim koullar ile memurun temsil grevi ve aile ykmll gz nnde tutulmak yoluyla saptanr. Snflara ilikin gsterge tablosunda yer alan gsterge saylarnn, aylk brt tutarlara evrilmesi asndan tek bir katsay uygulanmaktadr.

Ek Gsterge, Taban Ayl, Kdem Ayl

Ek gstergeler, memurun snf ve derecesi dikkate alnarak saptanr. Ayla bal ve kiisel olarak yaplan bir demedir. Baz memurlar iin ek gsterge sistemi kabul edilmitir (DMK md.43). Bunlardan aylk gsterge sistemi esasen renim ve kdeme dayand iin, hizmetle ilikisi zayf kalm ve ek gsterge yoluyla bu eksiklik giderilmeye allmtr. Ek gstergeler balangta genel idare hizmetleri snf iin ngrlm, ancak zamanla dier snflara da yaylmtr. Ek gstergeler ile Devlet Memurlar Kanununda zaman zaman yaplan deiiklikler sonucu tek cret ve ak cret ilkesi bozulmutur. DMK ile gerek anlamda bir snflandrmaya gidilmedii iin bir yandan bu boluu doldurma, bir yandan da kamu grevlerinin cretlerini iyiletirme gereksinimi, eitli adlar altnda ek deme ve tazminat verme yolunu amtr. Ama kamu grevlilerinin cretlerini her iyiletirme abas, iyiletirmek iin yeni yollar aranmas, hem sistemi yozlatrm hem de daha karmak bir duruma getirmitir. Ek gstergeler, memurun bulunduu snf, grev ve derece dikkate alnarak saptanmaktadr. Ek gstergeler, balangta yalnz genel idare hizmetleri iin ngrlm iken zamanla mlki idari amirlii snf, milli istihbarat snf ve daha sonra dier snflara az da olsa yaylmtr. Ek gstergeler, aylk gstergenin eklentisi durumuna getirilmitir. Memurlara 1000 gsterge rakamnn katsay ile arplmas sonucu bulunacak miktara taban ayl, hizmet yllarna gre deien gstergelerin katsay ile arplmas sonucu bulunacak miktara da kdem ayl denir. Bunlar aylk gsterge eki niteliindedir.

Taban ayl: Memur aylklarnn hesaplanmasnda 1000 gsterge rakamnn katsay ile arplmas sonucu bulunan miktar. Kdem ayl: Hizmet yllarna gre deien gstergelerin katsay ile arplmas sonucu bulunan miktar.

Yan demeler, Zam ve Tazminatlar

Bunlar cret sisteminin bir paras haline gelmi olan eitli zam ve tazminatlardr. rnein, i gl zamm, i riski zamm, eleman temininde glk zamm, mali sorumluluk zamm, zel hizmet tazminat, eitim ve retim tazminat, emniyet hizmetleri tazminat, yabanc dil tazminat, lojman tazminat gibi. gl zamm, nitelii ve alma koullar asndan g ilerde alan memurlara denen paradr. riski zamm, yaam ve salk iin tehlike arz eden ilerde alan memurlara denen paradr. Eleman teminindeki glk zamm, salanmasnda, grevde tutulmasnda ya da belli yerlerde altrlmasnda glk bulunan grevliler iin verilen paradr. Mali sorumluluk tazminat, Saytaya hesap vermekle ykml olan saymanlara, vezne asndan malen sorumlu veznedarlara ve dier grevlilere denen paradr.

124

Memur Hukuku

zel hizmet tazminat, kurumlarn st ynetim grevlerinde bulunan Devlet memurlarna, yaptklar grevin nemi, sorumluluk ve nitelii, grev yerinin zellii, hizmet sresi, eitim dzeyi gibi hususlar esas alnarak DMKdaki en yksek Devlet Memuru aylnn brt tutarnn belli orannda yaplan demedir. Bu oranlar saptamak Bakanlar Kurulunun yetkisindedir. Temsil tazminat, 4505 sayl Sosyal Gvenlikle lgili Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmas ve Temsil Tazminat denmesi Hakknda Kanunun 5. maddesi uyarnca, aylklarn 657 sayl Devlet Memurlar Kanunu, 926 sayl Trk Silahl Kuvvetleri Personel Kanunu, 2802 sayl Hakimler ve Savclar Kanunu ile 2914 sayl Yksekretim Personel Kanununa gre makam veya yksek hakimlik tazminat ngrlen kadrolarda bulunanlardan Bakanlar Kurulu karar ile belirlenecek olanlara, 30.000 gsterge rakamnn memur aylklarna uygulanan katsay ile arpm sonucu bulunacak miktar gememek zere temsil tazminat denmektedir. Ancak, 12.6.2002 tarihli ve 4761 sayl Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanunun 20. maddesi ile temsil tazminat tavan gsterge rakamn katna kadar artrmaya Bakanlar Kurulu yetkili klnmtr. Temsil tazminatndan sadece damga vergisi kesilmektedir. eitli zam ve tazminatlar, retmenlere, din grevlilerine, emniyet mensuplarna, mlki amirlere, mfettilere ve adalet alanlarna ve dier memurlara denen paralardr. Yine maktu (belirli) olan yabanc dil tazminat da vardr. te yandan DMKca kabul edilen ek demelerden birisi de dldr. Hangi memurlara dl verilecei maddede ana hatlar ile gsterilmitir. Baarl memurlara dl verilecektir. Ek gstergeler ayln bir unsuru bulunmas nedeniyle dikkate alnmas gereklidir. Bunun dnda, bir mali yl iinde dllendirileceklerin says snrlandrlmtr. Buna gre emniyet mensuplar ile gmrk mensuplar ve eitim retim hizmetleri mensuplarndan dllendirilecek personel says, kurumun ylbandaki serbest kadro mevcudunun binde yirmisinden dier memurlar iin de binde onundan fazla olamayacaktr. Dier taraftan ikramiye ve varsa nakdi tazminatlarn denmesine de devam edilmelidir.

MEMURLARIN YKSELMELER Kademe lerlemesi

Kademe ilerlemesi: Grev ve unvannda deiiklik olmakszn memurun belirli bir hizmet sresi ve yeteneini gstermesi halinde aylka ilerlemesi.

Grev ve unvannda deiiklik olmakszn memurun belirli bir hizmet sresi ve yeteneini gstermesi halinde aylka ilerlemesine yatay ilerleme ya da kademe ilerlemesi denir. Koullar yerine getiren her memurun kademe ilerlemesi yasal hakk olup, bu konuda idarenin takdir yetkisi olmayp, bal yetki sz konusudur. Kademe ve kademe ilerlemesi konusunda DMK md.64de yaplan dzenleme ile (RG., T. 25.02.2011 (mkerrer), 6111 s. K. /99 md.) nemli hkmler getirilmitir. Buna gre, kademe; derece iinde, grevin nemi veya sorumluluu artmadan, memurun aylndaki ilerlemedir. Memurun kademe ilerlemesinin yaplabilmesi iin bulunduu kademede en az bir yl alm olmas ve bulunduu derecede ilerleyebilecei bir kademenin bulunmas artlar aranr. Belirli bir sre grev yapmak zere, mecbur olarak srekli grevle atanan memurlardan kalknmada birinci derecede ncelikli yrelerde bulunanlara, bu yrelerde fiilen almak suretiyle geirilen her iki yl iin bir kademe ilerlemesi daha verilir. Yllk izinde geirilen sreler fiilen allm saylr. ki yldan az sreler dikkate alnmaz.

7. nite - Memurlarn Maa Rejimleri, Ykselmeleri, Yer Deitirmeleri ve Kadronun Kaldrlmas

125

Son sekiz yl iinde herhangi bir disiplin cezas almayan memurlara, aylk derecelerinin ykseltilmesinde dikkate alnmak zere bir kademe ilerlemesi uygulanr. Bu maddede belirtilen artlar haiz her snf ve derecedeki memurlar, hak kazandklar tarihten geerli olmak zere ve bakaca bir ileme gerek kalmakszn bir ileri kademeye ilerlemi saylrlar. Kademe ilerlemesi ile ilgili onay mercii atamaya yetkili amirdir. Onay mercileri kademe ilerlemeleri ile ilgili yetkilerini devredebilirler. Kademe ilerlemesinin artlarna gelince; Devlet memurunun kademede ilerlemesi iin aadaki artlarn bulunmas lazmdr: Bunlar; a) Bulunduu kademede en az bir yl alm olmas, b) Bulunduu derecede ilerleyebilecei bir kademenin bulunmasdr. Son sekiz yl iinde herhangi bir disiplin cezas almayan mumurlara, aylk derecelerinin ykseltilmesinde dikkate alnmak zere bir kademe ilerlemesi uygulanr. Yine, belirli bir sre grev yapmak zere mecburi olarak srekli grevle atanan Devlet memurlarndan kalknmada birinci derecede ncelikli yrelerde bulunanlara (Erzurum ve Artvin illeri dahil) bu yrelerde fiilen almak suretiyle geirilen her iki yl iin bir kademe ilerlemesi daha verilir. Yllk izinde geirilen sreler fiilen allm saylr. ki yldan az sreler dikkate alnmaz (DMK md.64).

Derece Ykselmesi
Devlet memurlarna snflar ierisinde en yksek derecelere kadar ykselme imkan saland kariyer ilkesi ierisinde ifade edilmektedir (DMK md.3/B). Bununla birlikte 190 sayl KHK eki cetvellerde yer alan baz unvanlar iin sadece belirli derecelere kadar ykselme imkan tannmtr. Bu balamda, rnein ef unvan ile 3. dereceden yukar kadro derecelerine ykselinemez. Ancak memurlarn kazanlm hak aylk derece ve kademeleri renim durumu itibaryla ykselinebilecek derece ve kademelere kadar ykselmek mmkndr (Kahramanolu-nver-Kardoan, 2002, s.2). Derece ykselmesi ile memurun mli haklar, grev ve sorumluluu artar. Derece ykselmesi yaplabilmesi iin koullar unlardr; Derece ykselmesi yaplabilmesi iin: a) st dereceden bo bir kadronun bulunmas, b) Derecesi iinde en az 3 yl ve bu derecenin 3 nc kademesinde 1 yl bulunmu, c) Kadronun tahsis edildii grev iin ngrlen nitelikleri elde etmi, Eitim ve retim hizmetleri snf hari, snflarn 1, 2, 3 ve 4 nc derecelerindeki kadrolarna, derece ykselmesindeki sre kayd aranmakszn, atanmasndaki usule gre daha aadaki derecelerden atama yaplabilir. Ancak, bu ekilde bir atamann yaplabilmesi iin ilgilinin; a) 1inci dereceli kadrolardan ek gstergesi 5300 ve daha yukarda olanlar iin en az 12 yl, b) 1inci ve 2nci dereceli kadrolardan ek gstergesi 5300den az olanlar iin en az 10 yl, c) 3nc ve 4nc dereceli kadrolar iin en az 8 yl, hizmetinin bulunmas ve yksekrenim grm olmas arttr. Drt yldan az sreli yksekrenim grenler iin bu srelere iki yl ilave edilir. Bu srelerin hesabnda; 8/6/1984 tarihli ve 217 sayl Kanun Hkmnde Kararnamenin 2 nci mad-

126

Memur Hukuku

desi kapsamna dhil kurumlarda fiilen allan sreler ile Yasama Organ yeliinde, belediye bakanlnda, belediye ve il genel meclisi yeliinde, kanunlarla kurulan fonlarda, muvazzaf askerlikte, okul devresi dhil yedek subaylkta ve uluslararas kurulularda geen srelerin tamam ile yksekrenim grdkten sonra zel kurumlarda veya serbest olarak altklar srenin; Babakanlk ve bakanlklarn bal ve ilgili kurulularnn mstear ve mstear yardmclar ile en st ynetici konumundaki genel mdr ve bakan kadrolarna atanacaklar iin tamam, dier kadrolara atanacaklar iin alt yl gememek zere drtte dikkate alnr. Bu bent hkmlerine gre atananlar atandklar kadronun aylk (Ek gsterge dahil) ve dier haklarndan yararlanrlar. Bu suretle st dereceye atananlarn bu kadrolarda geirdikleri her yl kademe ilerlemesi ve her 3 yl derece ykselmesi saylmak suretiyle kazanlm hak ve emeklilik keseneine esas aylk derecelerinin ykselmesinde gz nne alnr. Ancak atandklar kadro aylklar, baka grevlere atanma halinde kazanlm hak saylmaz. Derece ykselmesi ile ilgili onay mercii atamaya yetkili amirdir. Mterek kararla atanm olanlarn derece ykselmeleri, ilgili bakann veya yetkili kld makamn onay ile yaplr. st derece kadroya atanm olup da kazanlm hak ve emeklilik keseneine esas aylk dereceleri daha aada bulunanlarn (45 inci maddenin ikinci fkrasna gre yaplan atamalar hari), kazanlm hak ve emeklilik keseneine esas aylk derecelerinin ykseltilmeleri iin, bu hlin devam sresince yukarda belirtilen onay aranmaz. Belirtelim ki, meslekleriyle ilgisi olmayan renim dalnda doktora yapanlar derece ykselmesinden faydalanamazlar. rnein, ktisadi ve dari Bilimler Fakltesinden mezun olduktan sonra felsefe doktoras yapanlara derece ykselmesi mmkn deildir.

MEMURLARIN YER DETRMES Yer Deitirme (Nakil) Kavram ve Benzer Messeseler

Nakil: Kamu grevlisinin bir yerden baka bir yere atanmas ya da baka yere atanmamakla birlikte grev unvannda deiiklik yaplmasdr.

Nakil, kamu grevlisinin bir yerden baka bir yere atanmasn ya da baka yere atanmamakla birlikte grev unvannda deiiklik yaplmasn ifade eder. Bu kavramla ilgili olarak yer deitirme suretiyle atanma, memurlarn bir kurumdan dierlerine nakilleri, naklen atanmalar gibi terimlerin kullanld da grlmektedir. Hiyerari yetkisinin kullanlmas niteliindeki naklen atama ilemi ile idare, memuru halen bulunduu statden yeni atand yer veya grevdeki stat iine dahil eder (DMK md.72 vd.). Kamu hizmetlerinin gerektii ekilde yrtlebilmesi iin darenin, kamu personeli zerinde naklen atama konusunda mevzuattan kaynaklanan bir takdir yetkisi bulunmaktadr. Naklen atama ile idari ilemlerin maddi tasnifi ynnden art-tasarruf ya da koul (durum) ilem tesis edilmi olur. Yani, nakledilen memur nakil ilemiyle atand yeni grevin nceden mevzuat hkmleriyle tespit edilmi hak ve ykmllklerine dahil edilir. Nakil ileminin amac, ilke olarak kamu hizmetinin iyi ilemesi, idarenin fonksiyonlarn rasyonel ve verimli olarak yerine getirilmesi olup, bu ynyle kamu yararna ynelik olmaldr. u halde, kamu grevlisinin ayn hizmet rgt iindeki baka yere veya greve naklen tayin edilmesinde gz nne alnacak temel ama kamu hizmetinin gereinden doan kamu yarardr. Dantaya gre soyut iddialar nakil iin yeterli neden olamazlar.

7. nite - Memurlarn Maa Rejimleri, Ykselmeleri, Yer Deitirmeleri ve Kadronun Kaldrlmas

127

art-tasarruf ya da art-ilem ne demektir?

SIRA SZDE

Memurun grevinin ya da grev yerinin deitirilmesi, kural olarak, kadro deDNELM iiklii yoluyla olur. Ancak, gerek bir ksm mevzuatta, gerekse mevzuatta yer almamakla birlikte yargsal itihatlarla kabul edilen geici grevlendirme, grevlenS O R asl U kadrosundirme, vekaleten atama, ikinci grev gibi baz ilemlerle memurun da deiiklik yaplmamakla birlikte, fiilen yapt grevinde deiiklik yaplabilmekte ya da kadro grevinin yannda ek baz grevler de verilebilmektedir. Bir DKKAT memurun kadrosu sakl kalmak artyla geici grevlendirilmesi ise yargsal itihatlarla kabul edilmitir. SIRA SZDE Kurumlar aras geici sreli grevlendirme konusunda DMK Ek Madde 8de Memurlar, geici grevlendirme yapmak isteyen kurumun talebi ve altklar kurumun izni ile dier kamu kurum ve kurulularnda aada belirtilen artlarla geAMALARIMIZ ici sreli olarak grevlendirilebilir: a) Yurtdnda grevlendirilen gvenlik grevlileri hari olmak zere, memurun grevlendirilecei kurumda greve ilikin 4nc ve bir deK daha T A yukar P receden bo bir kadronun bulunmas arttr. b) Geici sreli grevlendirilen memurlar, geici sreli olarak grevlendirildikleri kurumlarn mevzuatna uymakla ykmldr. TELEVZYON c) Geici sreli olarak grevlendirilen memurlar, yurtdnda grevlendirilen gvenlik grevlileri hari olmak zere, aylklar ile dier mal ve sosyal haklarn kurumlarndan alr. Bu memurlarn kadrolar ile ilikileri, kendi snf NTERNET ve derecelerindeki terfi ve emeklilik haklar devam eder. d) Geici sreli grevlendirme sresi bir ylda alt ay geemez. Yurtdnda grevlendirilen gvenlik grevlileri iin geici grevlendirme sresi en ok iki yldr; gerekli grlmesi hlinde bu sre bir katna kadar uzatlabilir. e) Geici sreli grevlendirmenin, memurlarn greviyle ilgili olmas arttr. f) Geici sreli grevlendirmede memurun muvafakati aranr. Birinci fkrada belirtilen hller dnda memurlar, kamu yarar ve hizmet gerekleri sebebiyle ihtiya duyulmas hlinde kurumlarnca, Devlet Personel Bakanlnn uygun gr alnarak dier kamu kurum ve kurulularnda alt aya kadar geici sreli olarak grevlendirilebilir. Ancak, bu son hkm 1/1/2012 tarihinden itibaren yrrle girecektir. Vekalet grevinde, bir memurun izin, geici grev, disiplin cezas uygulanmas, grevden uzaklatrlmas gibi sebeplerle iinden geici olarak ayrlmas halinde yerine bir baka memurun veya aktan birisinin vekaleten atanmas durumu sz konusudur (DMK md.86). Vekalet grevi bir baka memura verildii takdirde bu memurun asl kadrosunda herhangi bir deiiklik olmadan bir baka grevi yrtmesi sz konusudur. kinci grevde ise, bir memurun kendi asl kadrosunda herhangi bir deiiklik yaplmadan, batabiplik, okul mdrl gibi bir ksm grevlerin doktor, retmen gibi kadrolarda grev yapanlarca kendi grevlerine ilaveten yrtlmesi mmkndr (DMK md.88).

SIRA SZDE

DNELM S O R U

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

NTERNET

DMK, m. 86/1: Memurlarn kanuni izin, geici grev, disiplin cezas uygulamas veya grevden uzaklatrma nedenleriyle ilerinden geici olarak ayrlmalar halinde yerlerine kurum iinden veya dier kurumlardan veya aktan vekil atanabilir.

Yer Deitirme Suretiyle Atama

Kurumlarda yer deitirme suretiyle atamalar; hizmetlerin gereklerine, zelliklerine, lkemizin ekonomik, sosyal, kltrel ve ulam artlar ynnden benzerlik ve yaknlk gsteren iller gruplandrlarak tespit edilen blgeler arasnda adil ve den-

128

Memur Hukuku

geli bir sistem iinde yaplr (DMK md.72). Yeniden veya yer deitirme suretiyle yaplacak atamalarda aile birimini muhafaza etmek bakmndan kurumlar arasnda gerekli koordinasyon salanarak memur olan dier ein de istei halinde atamas, atamaya tbi tutulan memurun atand yere DMK md.74 veya 76. maddelerde belirtilen esaslar erevesinde yaplr. Yer deitirme suretiyle atanmaya tbi memurun atand yerde einin atanaca tekiltn bulunmamas ya da tekilt olmakla birlikte niteliine uygun mnhal bir grev bulunmamas ve ilgilinin de talebi halinde, bu personele einin grev sresi ile snrl olmak zere izin verilebilir. Eleri dier yrelerde grevli olanlar ise aylksz izinli saylr. Saylanlarn kadrolar elerinin grevlendirme sresiyle snrl olarak sakl tutulur. Ancak, bu sre memuriyet boyunca 4 yl hibir ekilde geemez. Bunlarn kademe ilerlemesi; emeklilik ve dier btn haklar ve ykmllkleri devam eder. Ancak cretsiz izin verilenlerin bu srelerinin emeklilikten saylabilmesi iin kesenek ve kurum karlklarnn her ay Emekli Sandna yatrlmas gerekir. Belirtelim ki, kiinin yarg karar zerine grevine balatldktan ok ksa bir sre sonra tekrar grevinden alnmas yarg kararn zayflatma sonucunu dourur ve hukuka aykrdr. Naklen atanan memurun yolluklarnn atama emriyle birlikte denmesi zorunlu olup, bu zorunlulua uyulmadan yaplan atama tebligat usulne uygun kabul edilemez.

Hizmet Blgelerinin Dikkate Alnmas

DMK, m. 72/1: Kurumlarda yer deitirme suretiyle atanmalar; hizmetlerin gereklerine, zelliklerine, Trkiyenin ekonomik, sosyal, kltrel ve ulam artlar ynnden benzerlik ve yaknlk gsteren iller gruplandrlarak tespit edilen blgeler arasnda adil ve dengeli bir sistem iinde yaplr.

DMK, m. 72/2: Yeniden veya yer deitirme suretiyle yaplacak atamalarda; aile birimini muhafaza etmek bakmndan kurumlar arasnda gerekli koordinasyon salanarak memur olan dier ein de istei halinde atamas, atamaya tabi tutulan memurun atand yere 74 ve 76 nc maddelerde belirtilen esaslar erevesinde yaplr. Yer deitirme suretiyle atanmaya tabi memurun atand yerde einin atanaca tekilatn bulunmamas ya da tekilat olmakla birlikte niteliine uygun mnhal bir grev bulunmamas ve ilgilinin de talebi halinde, bu personele einin grev sresi ile snrl olmak zere... izin verilebilir.

Kurumlarda yer deitirme suretiyle yaplacak atamalar hizmetlerin gereklerine, Trkiyenin ekonomik, sosyal, kltrel ve ulam koullar ynnden benzerlik ve yaknlk gsteren iller gruplandrlarak saptanan blgeler arasnda adil ve dengeli bir sistem iinde yaplacaktr. Hizmet blgeleri, gelimilik srasna gre be blgeye ayrlmtr (Halen, her blgedeki zorunlu alma sresi 5. blgede 3 yl, 4. blgede 4 yl, 3. blgede 5 yl, 2. blgede 6 yl ve 1. blgede 7 yl olarak belirlenmitir). Ynetmelikte, yer deitirme suretiyle atanmaya tbi memurlar da gsterilmitir. Bunlar, emniyet, mlki idare amirlii, avukatlk ve din hizmetleri snflarna dahil memurlardr. Kurumlarn zel mevzuatndaki hkmler sakl tutulmutur. Bu nedenle dier hizmet snflarnn yer deitirmek suretiyle atanmaya tbi olup olmadklar zel mevzuatna gre belirlenecektir. Yer deitirme suretiyle atamalar, Devlet memurlarnn dengeli bir ekilde dalmn salamak iin renimi, uzmanl, i tecrbesi, mesleki bilgisi gibi zellikleri ile bo kadro durumu gz nnde bulundurularak kurumlarnca hazrlanacak bir plan dahilinde yaplr.

Aile Birliinin Korunmas Gerei

Anayasann 4l nci maddesinde Aile, Trk toplumunun temelidir. Devlet ailenin huzur refah ile zellikle anann ve ocuklarn korunmas ve aile planlamasnn retimi ile uygulanmasn salamak iin gerekli tedbirleri alr, tekilt kurar hkm yer alm olup, bu maddeyle Anayasa koyucu aileyi paralanmaktan kurtarmak, bireylerini bir arada tutmak suretiyle ailenin huzur ve mutluluunu devam ettirmek, bu yolla kamu grevlilerinin ailevi kayglardan uzak biimde kamu hizmetlerini verimli, etkin ve salkl biimde yrtmeleri iin gerekli ortam salamay amalamtr. Memurlarn yer deitirme suretiyle atanmalarn dzenleyen 72. maddenin ikinci fkras da Anayasann anlan maddesine uygun biimde dzenlenmi, yine ayn maddede yer deitirme suretiyle atanmaya tbi memurun atand yerde einin atanaca tekiltn bulunmamas ya da tekilt olmakla birlikte nite-

7. nite - Memurlarn Maa Rejimleri, Ykselmeleri, Yer Deitirmeleri ve Kadronun Kaldrlmas

129

liine uygun bo bir grevin bulunmamas ve ilgilinin de istei halinde, memura einin grev sresiyle snrl olmak zere belirli koullarda izin isteme hakk tannmtr (Kaya, 1998, ss. 635-666).

Ayr Kurumlarda alan Elerin Durumu

DMK md.72/2 esasen elerin farkl kurumlarda olmalar durumunu dzenlemitir. Maddeye gre bir nakil ileminde e durumunun gzetilerek ilem tesis edilebilmesi iin aranan artlar yle sralayabiliriz. Yeniden veya yer deitirme suretiyle yaplan bir atama olmas, kurumlar arasnda gerekli koordinasyonun salanmas ve memur olan dier ein de isteinin bulunmas gerekir. Ksaca aklayacak olursak; a) Atanacak e memurun da DMKnn 74 ve 76. maddelerindeki esaslara gre atanmasndaki nakil ilemlerinde e durumunun gzetilmesi konusundaki sz konusu yasal ykmlle idarelerin pek fazla uyduu sylenememektedir. nk alan bir ok nakil davasnda e durumunun gzetilmedii iddiasna yer verilmektedir. Bu nedenle nakilde e durumu konusundaki Dantay itihatlar nem kazanmaktadr. Dantay 5. Dairesi 1992 ylnda verdii bir kararda Maliye Bakanlnda grev yapan ve bir baka yere atanan davacnn retmen olan einin durumu gzetilmeden ilem tesis edilmesini iptal sebebi saym ve kararnda koordinasyon zorunluluunun ne ekilde yerine getirileceine ilikin ilkeyi de belirtmi bulunmaktadr. Kararda yle denilmitir; ...Bu hkmlere gre, yer deitirme suretiyle yaplacak atama ve nakillerde aile birliinin korunmas amacyla koordinasyon salanmas iin nakil ileminin tesisinden nce maddede ngrlen usule gre idarece gerekli dier ilemlerin tamamlanmas zorunluluu aktr. Baka bir anlatmla, 657 sayl Yasann dayanan Anayasann 4l. Maddesinden alan 72. maddesinin 2. fkras uyarnca, ayr kurumlarda alan eler ynnden nakil ileminin tesisinden nce kurumlar arasnda koordinasyon salanmak suretiyle; ayn kuruma bal olarak alan eler ynnden de elerin birlikte alabilecekleri yerlerin ilgili kurumca nceden belirlenmesi, dier ein istei halinde bu yere nakledileceinin kendisine teblii eklinde ilem yaplmas gerekmektedir. Davac, Devlet Memurlarnn Yer Deitirme Suretiyle Atanmasna likin Ynetmeliin 6. maddesine gre, 1. Hizmet blgesinde bulunan stanbul ilindeki zorunlu alma sresini tamamlam ise de, ei stanbul... lkokulunda retmen olarak almakta bulunduundan, bu durum gz nnde tutulmakszn ve kurumuyla gerekli koordinasyon salanmakszn davacnn stanbul Vergi Dairesi...(ndan) Bolu Vergi Dairesi...(na) naklen atanmasnda bu ynden mevzuata uyarlk bulunmad aktr... (D.5.D., 4.3.1992 gnl, E.1991/3332, K.1992/563 sayl karar). darenin nakil srasnda e durumunu gzetme ykmllnn varl iin ein isteinin de bulunmas gerekir. Dantay bir kararnda bu durumu yle ifade etmitir;...Davacnn...einin davacnn yeni grev yerine naklen atanmas iin bir isteinin bulunmad dosya ierii ile daval idarenin temyiz dilekesinden anlaldndan; olayda e durumunu gzetme ykmll bulunmayan daval idarenin e durumunu dikkate almadan davacy naklen atadndan bahisle mahkemece dava konusu ilemin iptaline karar verilmesinde hukuki isabet grlmemitir (D.5.D., T.14.12.1995, E.1993/4033, K.1995/4125). Yukarda yer alan kurallar ve yaplan aklamalar birlikte deerlendirildiinde, DMKya tbi bir kamu grevlisinin belli bir blgedeki hizmet sresini doldurmas ve ihtiya nedeniyle naklen atanmasnn zorunlu olduu durumlarda, aile birliinin korunmas ilkesi ile kamu hizmetinin dzenli ve srekli biimde yrtlmesi

130

Memur Hukuku

ilkesi arasnda makul bir denge kurulmas ve sadece e durumu deil, hizmet gerekleri de gzetilmek suretiyle deerlendirme yaplmas gerekir. Atanan memurun atand yerde ein atanaca tekilatn bulunmamas ya da tekilat olmakla birlikte durumuna uygun bo kadro bulunmamas durumunda, e belli artlarla izinli saylabilmektedir. Gerekten Milli Eitim Bakanl, Adalet Bakanl gibi bir ksm kamu kurumlarnn tm lkeye yaygn ekilde tekilat bulunduu halde, belediyeler gibi baz kurumlarn ise sadece belli bir il, ile, bucak ya da beldede tekilat bulunmaktadr. Bu durumu ngren kanun koyucu da atanan memurun atand yerde einin kurumunun tekilat yoksa ya da tekilat olmakla birlikte durumuna uygun bo kadro yoksa ee memuriyeti boyunca en fazla 4 yl sreyle izin verilmesini benimsemi ve ayet atanan memur olaanst hal blgesine dahil iller ile bu illere mcavir illerde ve kalknmada 1. ve 2. derecede ncelikli yrelerde grevli ise bu kiilere belli oranlarda aylk demesini de hkme balamtr. Eleri saylan yerler dnda grevli olanlarn ise aylksz izinli saylaca belirtilmitir. Ancak, burada dikkat edilecek husus izin messesesinin yer deitirme (rotasyon) suretiyle atanmaya tabi memurlar iin ngrlmesidir. Bu nedenle izin sresi de azami 4 ylla snrlandrlmtr. Anlan hkmn ikinci fkrasnn ikinci cmlesinde, yer deitirme suretiyle atanmaya tbi memurun atand yerde eini atanaca tekiltn bulunmamas ya da tekilt olmakla birlikte niteliine uygun mnhal bir grev bulunmamas ve ilgilinin de istei halinde bu personele einin grev sresi ile snrl olmak zere belirli koullarda izin verilecei hkme balanmtr.

Elerin Ayn Kurumda alyor Olmas

DMK md.72de sadece elerin farkl kurumlarda olmalar hali dzenlenerek kurumlar arasnda koordinasyon zorunluluundan sz edilmi, buna karlk elerin her ikisi de ayn kurumda ise bu konuda bir dzenleme getirilmemitir. Belki bunun temelinde memuru atayacak kurumun e hakknda da bilgi sahibi olduu ve atamada bu durumu doal olarak gz nne alaca anlay yatmaktadr. Yeniden veya yer deitirme suretiyle yaplacak atamalarda ayn kurumda alan elerin durumunun da mmkn mertebe gzetilmesi gerekir. Ancak, ayn kurumda alan ein de e durumu nedeniyle naklen atanmas iin herhangi bir talebinin bulunmad durumlarda, darenin e durumunu gzetme ykmll bulunmamaktadr.

Ein Serbest Meslekte alyor Olmas

DMK md.72de, memurun einin serbest alyor olmas konusunda bir hkm ngrlmemitir. Dantay, ei ayn kurumda grevli olanlar ynnden de kurumun nakil srasnda aile birliini gzetme zorunluluunu kabul ettii halde, ei serbest meslek icra edenler ynnden byle bir zorunluluu kabul etmemitir. Bu konuda Dantay, ...Kamu grevlisinin einin serbest meslek sahibi olmas halinde ise durumunun farkl boyut kazanacana iaret etmek gerekir. Bir kamu grevlisinin, kamu hizmetinin gerekli klmasna karn, einin mesleini serbest olarak yrtmekte olduu ne srlerek, istei olmadka, baka bir yere nakledilemeyecei gibi bir anlay; idarenin btn ilem ve eylemlerinin ortak hedefi olan kamu yararn salamak amacnn gerekletirilmesini kiilerin sbjektif karar ve tutumlarna bal klmak sonucunu dourur ki; hukuken benimsenemez. te yandan, bata da denildii gibi, ei ayn veya baka bir kamu kurumunda almakta olan bir kamu grevlisinin, kamu hizmetinin gerektirmesi halinde, einin de dorudan veya kurumlar arasnda gerekli koordinasyon salanmak suretiyle naklinin yapla-

7. nite - Memurlarn Maa Rejimleri, Ykselmeleri, Yer Deitirmeleri ve Kadronun Kaldrlmas

131

bilmesine karlk, ei serbest meslek icra eden bir kamu grevlisinin naklinin serbest alan ein istek ve iradesine bal tutulmas yolundaki bir anlay, ikinci durumda olanlar ncekilere gre ayrcalkl duruma getirmesinin yan sra kamu hizmetlerinin yrtlmesi asndan da byk sakncalar yaratr ki; hukuken kabul edilemez. Belirtilen durumlar sebebiyle, mahkemenin dava konusu ilemin sebep ve maksat ynlerinden hukuka uygunluunu denetleyerek sonucuna gre karar vermesi gerekirken, davacnn einin serbest olarak almakta bulunduu, iyerini nakletmesinin glkler yarataca gibi hukuksal temelden yoksun gerekelerle anlan ilemi iptal etmesinde hukuki isabet grlmemitir ynnde hkm vermitir (D.5.D., E.1989/1126, K.1992/1606). Dantay, DMKna tbi olmayan kurumlar ynnden bu kanunun 72. maddesinin uygulanamayacan belirtmekte, ancak kendi mevzuatnda bu konuda hkm bulunmayan kurumlar ynnden de Anayasann yukarda belirtilen 41.maddesinden hareketle kurumlarca aile birliinin gzetilmesini zorunlu grmektedir (D.5 D., E.1995/1563 K.1997/2511). E durumuna dayal yer deitirme talebinin reddi ilemlerinin hukuken hakl ve geerli nedenlere dayanmas gerekir.

Nakilde ocuklarn renim Durumu

DMK md.72de nakil srasnda kamu kurumlarnda grev yapan dier ein de durumunun gzetilmesi ynnden zorunluluk getirildii halde memurun renim gren ocuklar ynnden herhangi bir dzenlemeye yer verilmemitir. DMKda ve genel nitelik tayan Devlet Memurlarnn Yer Deitirme Suretiyle Atanmalarna Dair Ynetmelikte bu husus dzenlememekle birlikte ileri Bakanl, ve i Bulma Kurumu Genel Mdrl gibi bir ksm kurumlarn zel ynetmeliklerinde bu durum da nakil srasnda gz nne alnacak hususlar arasnda saylmtr. Dantayn bu konudaki genel eilimi zel ynetmeliklerde aksi dzenlemeye yer vermedike ocuklarn renim durumunun nakil ilemi ynnden gz nne alnmas zorunluluu bulunmayan bir husus olduu ynndedir (D.5.D., E.11993/8888, K.1994/783; D.5.D., E.1995/766, K.1997/1765).

Atamada Salk Durumunun Gzetilmesi

zellikle yer deiiklii suretiyle yaplan atamalarda, memurun ya da bakmakla ykml olduu kiilerin salk durumlar yeni atanlan yere gitmeye elverili deilse veya mevcut hastalnn yeni gittii yerde tedavi imkan yoksa bu durum atamada gz nnde bulundurulmaldr. lkemizde ok farkl iklim koullar ve corafi artlarn bulunmas nedeniyle atamalarda salk durumu da nem arz etmektedir. rnein, bronit hastasnn souk iklimlerde grev yapmas sal iin tehlikeli olabilir veya memurun hastalnn yeni atand yerdeki hastane imkanlaryla tedavisi mmkn olmayabilir. te, bu tr durumlarn Devlet Memurlar Tedavi Yardm ve Cenaze Giderleri Ynetmeliinin 17. maddesinde belirtilen esaslara uygun ekilde dzenlenen salk raporuyla belgelenmesi artyla nakil ileminde gz nne alnmas gerekli ve zorunludur. Dantay da, memurun salk durumunun gz nne alnmamasn iptal sebepleri arasnda kabul etmektedir (D.5.D., E.1989/2823, K.1991/1243).

Karlkl Olarak Yer Deitirme (Becayi)

DMKda, memurlarn isteine bal olan bir yer deitirme ekli ngrlmtr. Ayn kurumun baka baka yerlerde bulunan ayn snftaki memurlar karlkl olarak yer deitirme suretiyle atanmalarn isteyebilirler. Ancak, bu istein yeri-

132

Memur Hukuku

Becayi: Ayn kurumun farkl yerlerde bulunan ayn snftaki memurlarnn kendi istekleri ve amirlerinin onayyla karlkl olarak yer deitirmeleri.

ne getirilmesi, taleplerin her iki kurumun atamaya yetkili amirlerince uygun bulunmasna baldr (md.73). Getirilen bu dzenlemeyle nakil talebinin memurlardan gelmesi ngrlm, ancak sonuca balanmas amirin takdirine balanmtr. Bu hkme gre yer deitirme ileminin gerekletirilebilmesinin artlar unlardr; 1) Karlkl yer deitirme ancak ayn kurum iinde mmkndr. Bu nedenle rnein ileri Bakanlndaki bir memurla, Adalet Bakanlndaki bir memur bu hkme gre yer deitirme talebinde bulunamazlar. 2) Yer deitirecek her iki memur da ayn snf iinde yer almaldr. Bu nedenle teknik hizmetler snfnda alan bir memur, ayn kurumda da olsa rnein salk hizmetleri snfndan alan bir memurla yer deitirme talebinde bulunamayacaktr. 3) Becayi, istee bal olacaktr. 4) Karlkl olarak yer deitirme talebinin kabul edilmesi her iki memurun atamaya yetkili amirlerince uygun bulunmaldr. Karlkl olarak yer deitirmenin en nemli koullarndan biri istekli memurlarn ayn kurumun baka baka yerlerinde bulunmalardr. Baka yer memuriyet mahalli dnda kalan yer olarak tanmlanmtr (Harcrah Kanunu md.3/h). Memuriyet mahalli ise, memurun asl grevli olduu veya ikametgahnn bulunduu ehir ve kasabann belediye snrlar iinde bulunan mahaller ile bu mahallerin dnda kalmakla birlikte yerleim zellikleri bakmndan bu ehir ve kasabalarn devam niteliinde olup, belediye hizmetlerinin gtrld veya kurumlarnca salanan tat aralar ile gidilip gelinebilen yerlerdir. Bu tanmlamaya gre, belediye snrlar iinde kalan yerler tartmasz memuriyet mahalli saylr. te yandan a) Yerleim zellikleri bakmndan ehir ve kasabalarn devam niteliinde bulunan ve ayn zamanda bu ehir ve kasaba belediyelerince hizmet gtrlen yerler ile, b) Yerleim zellikleri itibariyle bir ehir veya kasabann devam niteliinde bulunmasa bile, kurumlarnca salanan servis otobs veya bu mahiyetteki tat aralar ile ulam salanan yerler de memuriyet mahalli kabul edilmitir. O halde, 73nc maddede yer alan baka baka yer veya baka yer deyiminin, memuriyet mahalli dnda kalan yer olarak anlalmas gerekir. Bu durumda, becayiin gerekleebilmesi iin ayn kurumun ayn snfndaki memurlarnn memuriyet mahalli dnda grevli olmalar gerekmektedir. Dier bir anlatmla, ayn memuriyet mahalli iinde becayi mmkn deildir. Becayiin dier nemli koullarndan birisi de, istekli memurlarn ayn snf personeli olmalardr. Salk hizmetleri snfna mensup bir kimse yine ayn snfa mensup bir dier kimse ile karlkl yer deitirebilir. Bir doktorun, bir mhendisle, bir mhendisin bir retmenle veya genel idare hizmetleri snfna mensup bir kimse ile yer deitirmesi mmkn deildir. Atamaya yetkili amirler uygun bulmazsa karlkl yer deitirme olana yoktur. Yasa koyucu bu konuda atamaya yetkili amirlere takdir yetkisi tanmtr. Takdir yetkisi, kamu yarar ve hizmet gereklerine uygun kullanlmaldr.

Memurlarn Bir Kurumdan Dier Bir Kuruma Nakilleri

Memurlarn DMKna Bal Kurumlar Arasnda Yer Deitirmeleri
Bir kurumdan baka bir kuruma gemek isteyen memur nce bulunduu kurumun rzasn almaldr.

Memurlarn DMKna bal kurumlar arasnda, kurumlarn uygun bulmalar ile kazanlm hak dereceleri zerinden veya DMK md.68deki esaslar erevesinde derece ykselmesi suretiyle, bulunduklar snftan veya renim durumlar itibariyle girebilecekleri snftan, bir kadroya nakilleri mmkndr. Kazanlm hak derecelerinin altndaki derecelere atanabilmek iin atanacaklar kadro derecesi ile kaza-

7. nite - Memurlarn Maa Rejimleri, Ykselmeleri, Yer Deitirmeleri ve Kadronun Kaldrlmas

133

nlm hak derecesi arasndaki farkn dereceden ok olmamas ve memurun istei gerekir. Bu hkme gre 657 sayl Kanuna bal kurumlar aras nakiller iin ngrlen koullar unlardr: a) Bir kurumdan baka bir kuruma gemek isteyen memur nce bulunduu kurumun muvafakatini almaldr. Atanma suretiyle dier bir kuruma gemek isteyen memur ncelikle kendi kurumundan muvafakat almaldr. Kurumlarn amirlerinin bu konuda genel ilkeler erevesinde takdir yetkisi bulunmaktadr. Eer muvafakat verirse memur atanmak istedii kuruma nakledilir, aksi halde naklen atama yaplamaz. b) Memurlar, kurumlar arasnda kazanlm hak dereceleri zerinden veya DMK md.68 esaslar zerinden derece ykselmesi suretiyle nakledilebilirler. Memur kazanlm hak dereceleri, aylk demesine esas olan aylk dereceleridir. Memurlar kazanlm hak olarak aldklar bu aylk derece ve kademelerine eit bir derece ve kademeyle bir kurumdan dier bir kuruma atanabilirler. Derece ykselmesi suretiyle de memurlarn bir kurumdan dier kuruma atanmalar mmkndr. Bu ekilde atanacaklarn 68. maddede ngrlen koullara sahip olmalar ve kurumlarnca muvafakat edilmesi arttr. rnein, 4. derecenin 2. kademe ayln kazanlm hak olarak almakta iken dier bir kuruma atanmak isteyen memur, bu derece ve kademesi ile atanmak istedii kuruma nakledilebilir. Bunun dnda atanmak isteyen memur, 68nci madde esaslarna gre derece ykselmesi suretiyle dier bir kuruma da atanabilirler. Ancak, bu halde rneimizdeki memurun 4. derecenin 3. kademesini bir yl fiilen alm olmas, atanaca grevin niteliini tamas, olumlu sicil almas ve eer yeterlik veya yarma snav ngrlmse bu snav veya yeterlilii kazanm olmas gerekir. Bu koullar tayan rneimizdeki memur 3. derecede bo bir kadronun bulunmas halinde bu dereceye atanma suretiyle dier bir kuruma nakledilebilir. Ayn ekilde, bulunduu kurumdan baka bir kuruma naklen atanmak isteyen memur 68. maddenin (B) iaretli bendinde yer alan esaslar dahilinde 1-4 derecelik kadrolara da naklen atanabilir. Bu ekilde atanacak olanlarn 68/Bye gre 3 ve 4. derece iin 8 yl, 1 ve 2. dereceler iin de 10 veya 12 yl, 87. maddede saylan kurumlarda alm olmalar gerekir. c) Memurlar bulunduklar snftan atanacaklar kurumun ayn snfna veya renim durumuna gre girebilecekleri snfa nakledilebilirler. Hibir memurun, snfnn dnda bir snfta altrlamayaca kural DMK md.45 ile kabul edilmitir. Bu hkme gre, Devlet memurlarnn belirli kamu hizmetlerindeki belirli kadrolarda, snfna ve snf iindeki derecesine uygun grevlerde altrlmalar zorunlu grlmtr. Ancak baz hallerde memurlar snflarnn dnda baka snflarda da altrlabilirler (DMK md.71). Memurlar, istedikleri takdirde bir baka kurumun ayn snfna naklen atanabilecekleri gibi, renim durumuna gre girebilecekleri snfa da naklen atanabileceklerdir (DMK md.74). Gerek ayn snfa, gerekse renim durumuna gre girebilecei baka bir snfa naklen atanacak memurlarn kurum deitirirken istekleri aranmaz. Bu ekilde atamalar memurun kazanlm hak ayl veya derece ykselmesi suretiyle yaplr. dare takdir hakk kullanarak atamay yapacaktr. Yeter ki memurun ilk kurumu bu atamaya rza gstersin. d) Memurlar istekleri ile kazanlm hak derecelerinin altndaki derecelere atanma suretiyle nakledilebilirler. Burada memurlarn kazanlm hak aylklarnn altnda altrlamayaca kuralnn (DMK md.74) istisnas sz

134

Memur Hukuku

konusudur. Kazanlm hak derecelerinin altndaki bir greve atanacak olan memur en ok derecesinin alt derecesine atanabilir. Bu ekilde alt dereceye atanan memura, ayl DMK md.161 esaslar dahilinde aylk denir. Bir kurumdan dier bir kuruma kazanlm hak derecesinin altndaki bir derece ile atanan memurlarn, 68nci maddede yazl sre kayd aranmakszn eski derecelerine tekrar atanmalar da mmkndr. DMK md.68de ngrlen ykselme sresi 3 yldr. Ancak, kazanlm hak derecesinin altnda bir dereceye atanan memurlar kendi derecesine eit bir kadro derecesinin almas halinde, yllk sre beklenmeden bu dereceye ve kademelere atanabilirler. Burada derece ykselmesi iin ngrlen dier koullar dikkate alnmayp, sadece ak bir kadronun bulunmas yeterlidir. Bu ekilde kazanlm hak derecelerine eit bir kadronun almas halinde yaplacak atamalar memurlar iin bir hak deildir. Atamaya yetkili amirler dilerlerse memuru eski derecesine eit bir kadroya atayabilir. Kazanlm hak derecelerinden aa derecelere atanan memurlarn aylk derece ve kademeleri genel hkmlere gre saptanr. Buna gre, kazanlm hak derecelerinden aa derecelere atanan memurlar, atandklar derece ve kademelerin DMK md.161 esasna gre aylklarn alrlar. Ayrca, atandklar alt derece geirdikleri sreler emeklilik ynnden eski derecelerinde deerlendirilecektir. Ancak, bu ekilde hizmetlerinin eski derecelerinde de deerlendirilmesi iin emekli kesenek ve karlk farklarn kendileri tarafndan her ay Emekli Sandna gnderilmesini kabul etmeleri gerekir. Aksi halde emekli kesenekleri yeni derecelerinden hesap edilir. rnein l inci derecenin 2. kademesini kazanlm hak ayl olarak almakta iken 74 nc maddeye dayanak kurum deitiren ve 4nc dereceleri bir greve naklen atanan memur, l6lnci madde esaslarna gre ayln 4nc derecenin 9uncu kademesinden alacaktr. Bu memurun emekli kesenek ve karlklar 4nc derecenin 9uncu kademesi zerinden kesilecektir. Fakat memur isterse 4nc derecenin 9uncu kademesi ile lnci derecenin 2 nci kademesi arasndaki emekli kesenekleri ve karlklar farklarn demeyi kabul ederse emekli kesenekleri eski derecesi zerinden Emekli Sandna gnderilecektir. Bu halde memurun alt derecede geirdii sre kazanlm hak derecesinde de deerlendirilerek emekli keseneine esas aylnda ilerleme salanacaktr. rneimizde bu memur alt derecede iki yl almsa emekli keseneine esas aylk derecesi lnci derecenin 4nc kademesi olacak ve kesenek ve karlklar bu derece ve kademeden gnderilecektir. Nakil ileminin gerekleebilmesinin en nemli art kurumlarn muvafakatnn salanmasdr. Kurum deitirme talepleri bir memurun yeni bir st renim bitirmesi, dier bir kurumun at rnein kariyer nitelikli bir grevin snavn kazanmas, mali imkanlarn daha iyi olmas gibi ok eitli sebeplere dayanabilmektedir. Kurum amirlerinin muvafakat verip vermemek konusunda takdir yetkileri vardr. Ancak Dantay idarenin takdir yetkisinin bulunduu dier ilemler gibi muvafakat verilip verilmemesi ynndeki takdir yetkisini de ilemin gerekeleri dahilinde eitli kstaslara gre denetlemekte ve gerektiinde muvafakat verilmemesi ilemini iptal edebilmektedir. Kurumlararas nakil konusuna ilikin bir hkm de DMKnn aday memurlua ilikin 54. maddesinde getirilmi, maddede aday memurun baka kurumlara naklinin yaplamayaca ngrlmtr. Aday memurlar kendileri iin getirilen zel

7. nite - Memurlarn Maa Rejimleri, Ykselmeleri, Yer Deitirmeleri ve Kadronun Kaldrlmas

135

hkmler dnda DMKnn dier hkmlerine tabidir. Dolaysyla bu durumda ayrk dier yasal dzenlemeler yoksa- aday memurun asli memurlar gibi kurum ii nakli mmkn gzkmektedir.

Memurlarn DMKya Bal Olmayan Kurumlardan Bu Yasaya Bal Kurumlara Nakilleri

DMKya bal kurumlar; genel ve katma bteli kurumlar, il zel idareleri, belediyeler, il zel idareleri ve belediyelerin kurduklar birlikler ile bunlara bal dner sermayeli kurulular, yasalarla kurulan fonlar, kefalet sandklar ve beden terbiyesi blge mdrlkleri olarak saylmtr (DMK md.1/1). DMKya bal olmayan kurumlar ise ayn maddenin 3nc fkrasnda saylmtr. Bunun dnda DMKya bal olmadklar halde, kendi personel yasalar kmadndan ek geici maddelerle bu yasaya geici olarak balanan kurumlar da sz edilen ek geici maddelerde saylmtr. DMKya bal olmayan kurumlarda grevli memurlarn bu yasaya bal kurumlardan herhangi birisine atanma suretiyle nakilleri 74nc maddenin son fkras ile salanmtr. Bu fkraya gre, 217 sayl KHKnin 2. maddesi kapsamna giren kurumlarla 657 sayl Yasaya bal kurumlar arasndaki nakiller de 74 nc maddenin dier fkralarndaki hkmlere gre yaplacaktr. 217 sayl KHKnin 2. maddesi kapsamna giren kurumlar 657 sayl Yasann 87nci maddesinde saylan kurumlar olup, bunlardan bir ksm 657 sayl Yasaya bal kurumlardr. Bu kurumlar arasnda yer deitirmek suretiyle atamalar 74nc maddenin lnci fkrasnda yer almtr. O halde 2. fkrada yer alan hkmle, 657 sayl Yasaya bal olan kurumlar dnda kalan ve 217 sayl KHK nin 2.maddesinde saylan kurumlar anlalmaldr.

Snf Deiiklii Suretiyle Naklen Atama

Memurlar grdkleri eitimin niteliine ve yaptklar ie gre on hizmet snfna ayrlmtr. Kanunun 36. maddesinde bu snflar; genel idare hizmetleri, teknik hizmetler, salk ve yardmc salk hizmetleri, eitim ve retim hizmetleri, avukatlk hizmetleri, din hizmetleri, emniyet hizmetleri, yardmc hizmetler, mlki idare amirlii hizmetleri ve milli istihbarat hizmetleridir. Bu Kanunun kapsamna dahil kurumlarda ynetim, icra, bro ve benzeri hizmetleri gren ve Kanunla tespit edilen dier snflara girmeyen memurlarn genel idare hizmetleri snfn tekil edecei belirtilerek, genel idare hizmetleri snf torba snf olarak dzenlenmi bulunmaktadr. Memurlarn snflar DMKnn 36. maddesinde dzenlenmesine ramen snf deitirme usul ve esaslar Kanununun IV. Ksmnda yer alan ilerleme ve ykselmeye ilikin 2. Blmnde dzenlenmitir. Memurlarn eit dereceler arasnda veya derece ykselmesi suretiyle snf deitirmeleri mmkndr. Bu ekilde snf deitireceklerin geecekleri snf ve grev iin bu Kanunda veya kurulu kanunlarnda belirtilen niteliklere sahip olmalar arttr. Kurumlar, memurlarn meslekleri ile ilgili snftan, genel idare hizmetleri snfna veya genel idare hizmetleri snfndan meslekleri ile ilgili snfa grev ve unvan eitlii gzetmeden kazanlm hak aylk dereceleriyle atayabilirler (DMK md.71). Maddenin snf deiiklii konusunda idareye takdir hakk tanyan 2. fkrasnda, idarenin memurlar sadece genel idare hizmetleri snfndan meslekleri ile ilgili snfa ya da meslekleri ile ilgili snftan genel idare hizmetleri snfna atayabilecei belirtilerek nemli bir kstlama getirilmitir. 7l.maddeye gre, memurlarn snf deiiklii konusundaki taleplerinin deerlendirilmesi konusunda idarenin takdir yetkisi bulunmaktadr. dare bu yoldaki

DMK, m. 71/1: Memurlarn eit dereceler arasnda veya derece ykselmesi suretiyle snf deitirmeleri caizdir. Bu ekilde snf deitireceklerin geecekleri snf ve grev iin bu Kanunda veya kurulu kanunlarnda belirtilen niteliklere sahip olmalar arttr. Bu durumda snflar deienlerin eski snflarnn derecesinde elde ettikleri kademelerde geirdikleri sreler yeni snflardaki derecelerinde dikkate alnr.

136

Memur Hukuku

bavurular olumlu sonulandrmas konusunda yarg yoluyla zorlanamaz. Ancak idarenin bu konudaki takdir yetkisi de eitlik ilkesi, ayrmclk yasa gibi eitli ilkelere gre denetlenebilir. Memurlarn snf deiikliini dolayl olarak ilgilendiren bir hkm de st renim intibakn dzenleyen DMK md.36/A-12(d) maddesinde yer almtr. ...bitirilen st renimin ilgililerin bulunduklar grevle ilgili bir st renim olmamas halinde son renim durumuna uygun bir hizmet snfna ait bir kadroda grev almadka bunlarn intibak yaplmaz... hkmne yer verilmitir. Bu hkm nedeniyle, belli bir snfta memuriyet yapmakta iken yeni bir st renim bitiren kiinin yeni bitirdii st renim halen grev yapt snfla ilgili deilse, kiinin snf deitirilmedike intibak yaplamayacaktr. Bu madde uyarnca yaplacak ilem, memurun yeni bitirdii st renimi, tahsile ara vermeden bitiren ve memuriyete giren kiinin emsal alnmas suretiyle memuriyette geirdii srelerin derece ykselmesi ve kademe ilerlemesi eklinde deerlendirilmesidir. Yeni bitirilen st renim ilgilinin 36. madde ile dzenlenen ve giri nitelikleri aklanan snflardan hangisine girmesine olanak salyorsa, bu snf iinde hizmet deerlendirmesinin yaplmas gerekir. Yeni bitirilen st renimin, nakledilmesi istenen ilgili hizmet snfna uygun olmaldr. Aksi takdirde anlan yasal hkmden yararlanmak mmkn deildir. Dier taraftan snf deiikliinin eit dereceler arasnda veya derece ykselmesi suretiyle yaplabilir. Kamu grevlilerinin hizmet snflarnn deitirilmesi srasnda snav ve semeye tabi tutulmalar gerekir. dare, hem kadro durumunu, hem de ilgililerin kanunlarda belirtilen niteliklere sahip olup olmadn incelemelidir.

Memurlarn Kurumlarnca Grevlerinin ve Yerlerinin Deitirilmesi

DMK, m. 76/1: Kurumlar, grev ve unvan eitlii gzetmeden kazanlm hak aylk dereceleriyle memurlar bulunduklar kadro derecelerine eit veya 68 inci maddedeki esaslar erevesinde daha st, kurum iinde ayn veya baka yerlerdeki dier kadrolara naklen atayabilirler.

Kurumlar, grev ve unvan eitlii gzetmeksizin kazanlm hak dereceleriyle, memurlar, bulunduklar kadro derecelerine eit veya daha st dereceden kurum iinde ayn veya baka yerdeki dier kadrolara atayabilirler (DMK md.76). Yer deitirme suretiyle veya ayn yerdeki bir baka greve atanma, idareye tannm olan en geni takdir yetkilerinden birisidir. Buna karn memur gvencesini tamamen nemli lde idari ilem olmas nedeniyle de geni lde saptrlabilen bir yetkidir. Kurumlar memurlarn isteklerine baklmakszn dorudan doruya grev yerlerini deitirebilirler. Ayrca memurlarn muvafakati alnmak koulu ile kazanlm hak derecelerinin altndaki grevlere de atanmalar mmkndr.

Memurlarn steine Baklmakszn darece Grev Yerlerinin Deitirilmesi

Kurumlar grev ve unvan eitlii gzetmeden kazanlm hak aylk derecesi ile memurlar bulunduklar kadro derecesine eit veya 68. maddedeki esaslar erevesinde daha st, kurum iinde ayn veya baka yerlerdeki dier kadrolara naklen atayabilirler. Bu balamda; a) Bu tr atamalarda memurlar iin grev ve unvan eitlii gzetilemez. dare atamay resen yaptndan, bu hkme dayanarak st ynetim kadrosunda bulunan bir memuru basit bir greve getirebilir. Grev eitlii, memurun eski grevindeki yetki, sorumluluk ve devlet iin tad nemin yeni grevinde de aynen bulunmasdr. Unvan eitlii ise, memurun igal ettii kadro unvan, yeni grevindeki unvana eit veya bu unvana benzer bir unvan ifade eder. b) Memurlarn kazanlm hak dereceleriyle de yerleri deitirilebilir. Memur-

7. nite - Memurlarn Maa Rejimleri, Ykselmeleri, Yer Deitirmeleri ve Kadronun Kaldrlmas

137

larn resen kurumlarnca yerlerinin deitirilmesinde en nemli konu kazanlm hak aylklarnn altndaki derecelere istekleri olmadan atanamamalardr. Kazanlm hak ayl, kazanlm hak derecesi ve kadro dereceleri kavramlarnn karklklara meydan vermesi nedeniyle aklanmas gerekmektedir. Bilindii gibi 1327 sayl Yasa ve bunu izleyerek kartlm bulunan yasa gcndeki kararnameler ve bu kararnameleri tek metin haline getiren 1897 sayl Yasa ile 37 ve 67 nci maddelerde yer alan hkmler ile memurlarn kazanlm hak aylklarn bir st dereceye ykselten 2182 sayl Yasa ile 458 sayl KHK, memurlarn intibaklarnn yaplmasnda kadro aranmayacan bir yenilik olarak getirmi bulunmaktadr. Bu nedenle ou memurlarn kadro dereceleri ile aylk denmesine esas olan dereceleri ayr ayrdr. Kadro, bir iin devlet iin nemini belirten bir gstergedir. Her grevin bir kadro derecesi vardr. Memurlara ancak bu kadro derecelerinden aylk demesi yaplabilir. Oysa az nce sz edilen hkmler ile memurlar iin kadro dereceleri ile aylk derecelerinin eitlii ilkesi terk edilmitir. Ancak kazanlm hak aylklar da yani memurlarn yasa gereince yaplan intibaklar sonunda belirlenen derece ve kademelerinin intibak formlarnda gsterilmesi kaydyla bir nevi kadro niteliini kazanaca yargsal olarak kabul edilmitir. Memurlar yukarda aklanan esaslar dahilinde ancak kazanlm hak aylklar zerinden nakledilebilirler. c) Memurlar bulunduklar kadro derecelerine eit veya 68. maddedeki esaslar erevesinde daha st bir kadroya naklen atanabilirler. Kurum iinde baka bir greve atanacak olan memurlar igal ettikleri kadro derecesine eit bir greve naklen atandklar takdirde aylklarn intibak ettirildikleri derece ve kademeleri zerinden alacaklardr. rnein, kadrosu 8. derecede olan bir memur intibaklar sonunda 5. dereceyi kazanlm hak olarak almakta iken kurumunca yerinin deitirildiini dnelim. Bu memurun 76. maddenin birinci fkras hkmne dayanarak kurumunca 8. derecelik bir kadroya 5. derece ayl almas koulu ile atanmas olanakldr. Bu durumda memur, kazanlm hak derecesi olan 5. dereceden ayln almaya devam edecektir. Ayrca, memurlar derece ykselmesi yolu ile de kurum iinde baka bir greve de atanabilirler. Burada iki durum ortaya kmaktadr. Bunlar; ilki, kazanlm hak aylnn zerindeki bir greve derece ykselmesi suretiyle atananlar. rnein, 68. madde esaslarna gre l-4 derecelere atanan memur, atand kadro derecesi kazanlm hak derecesinden yksekse ayln bu dereceden alacaktr. kincisi, kazanlm hak aylnn altnda fakat kadro derecesi zerinde bir kadroya atanan memurlar ise, atand kadronun derecesi, kazanlm hak aylndan dk olduundan ayln kazanlm hak derecesine gre alacaktr. Ancak memurun igal ettii kadro derecesinin zerindeki bir kadroya atanmas nedeniyle 68 nci maddede saylan koullara sahip olmaldr.

Memurlarn stei zerine darece Grev Yerlerinin Deitirilmesi

Memurlarn istekleri esas olmak kaydyla kurumlarnca kazanlm hak derecelerinin en ok derece altnda ayn veya baka yerdeki bir greve atanmalar mmkndr (DMK md.76). Memurlarn kazanlm hak derecesinin altndaki greve atanabilmeleri iin memurun istei gereklidir. Bu istem yazl olarak bildirilmelidir. Yine atanacaklar dereceler, memurlarn kazanlm hak derecelerinden en ok derece alt bir kadro olmaldr. Bu ekilde kazanlm hak derecelerinin altndaki derecelere naklen atanan memurlara yasal olarak baz haklar salanmtr. Bu haklar unlardr; a) Aa dereceye atanan memurlarn DMK md.68de yazl sre kayd aranmakszn eski derecelerine tekrar atanmalar mmkndr. Anlan 68. maddede ngrlen sre 3 yldr. Memurun eski derecesinde herhangi bir nedenle
DMK, m. 76/2: Memurlar istekleri ile, kurumlarnda kazanlm hak derecelerinin en ok derece altnda ayn veya baka yerlerdeki kadrolara atanabilirler.

138

Memur Hukuku

kadro almas olduu takdirde, 3 yl beklemeden eski derecesine atanmas yaplabilecektir. Ancak bu ekilde atamalara herhangi bir ncelik tannmam olup, idare takdir hakkn kullanarak atamay yapabilecektir. b) Kazanlm hak derecelerinden aa derecelere atanan memurlarn aylk derece ve kademeleri genel hkmlere gre belirlenecektir. Kazanlm hak derecelerinden aa derecelere atanan memurlar, atandklar derece ve kademelerin l6l. madde esaslarna gre aylklarn alacaklardr. Ayrca, atandklar alt derecelerde geirdikleri sreler emeklilik ynnden eski derecelerinde deerlendirilecektir. Ancak bu ekilde hizmetlerinin eski derecelerinde deerlendirilmesi iin emekli kesenek ve karlk farklarnn kendileri tarafndan her ay Emekli Sandna gnderilmesini kabul etmeleri gerekir. Kazanlm hak derecelerinin altndaki bir dereceye atanan memurlarn, atandklar derece ile kazanlm hak dereceleri arasndaki emekli kesenek ve farklarn kendilerinin her ay Emekli Sandna yatrmalar gerekir. Bundan sonra alt derecede geirdikleri srelerin, kazanlm hak derecelerinde emeklilik ynnden deerlendirilmesi mmkn olmaktadr.

KAMU PERSONEL BLG SSTEM

DMK md. 231de konu dzenlenmitir. Buna gre Devlet Personel Bakanl, kurulu kanunlarna ve bte trlerine bal kalnmakszn, tm kamu kurum ve kurulularnn tekilat yaplarna ve personeline ilikin konularda, gerekli grd bilgi ve belgeleri kamu kurum ve kurulularndan talep eder. Kamu kurum ve kurulular bu bilgi ve belgeleri vermekle ykmldr. Kamu kurum ve kurulular; atama, yer deitirme, grevde ykselme, unvan deiiklii ve Devlet Personel Bakanlnca belirlenecek dier personel hareketlerini bildirmek zorundadr. Bu maddenin uygulanmasna ilikin usl ve esaslar ile istisna tutulacak kamu kurum ve kurulular Bakanlar Kurulunca belirlenir.

KADRONUN KALDIRILMASI
Kadrosu kaldrlm olsa da memurun hak ve ykmllkleri devam eder. Kadrosu kaldrlm memurlarn, kendi kurumlarnda veya baka kurumlarda eski snflarndaki derecelerine eit bir greve atanmalar mecburi olup, atandklar greve balamayanlar memurluktan ekilmi saylrlar. Kadro kaldrlmas sebebiyle akta kalan memurlar varken, bunlarn snf ve derecelerinde boalacak kadrolara bakalar atanamaz. Kadrosu kaldrlan memurlar, en ge alt ay iinde kendi kurumlarnda niteliklerine uygun bir kadroya atanrlar. Bu memurlar, kurumlarnda atama imkn bulunmamas hlinde ayn sre iinde baka bir kurumdaki kadrolara atanmak zere Devlet Personel Bakanlna bildirilir. Bunlar, atama ilemi yaplncaya kadar kurumlarnda niteliklerine uygun ilerde altrlr ve yeni bir kadroya atanncaya kadar eski kadrolarna ait mal haklardan ve sosyal yardmlardan yararlanmaya devam ederler. Sz konusu memurlarn eski kadrolarna ait en son ayda ald mal haklar kapsamnda fiilen yaplmakta olan her trl demeler toplamnn net tutarnn, atandklar yeni kadrolarna ait mal haklar kapsamnda fiilen yaplmakta olan her trl demeler toplamnn net tutarndan fazla olmas hlinde, aradaki fark, farkllk giderilinceye kadar, atandklar kadrolarda veya bu kadrolardan istekleri dnda atandklar baka kadrolarda kaldklar srece, herhangi bir vergi ve kesintiye tabi tutulmakszn tazminat olarak denir. Aylk mutad olarak yaplmayp belirli bir dnemi kapsayan demelerin dendii tarih itibaryla net tutarlar toplamnn yl

7. nite - Memurlarn Maa Rejimleri, Ykselmeleri, Yer Deitirmeleri ve Kadronun Kaldrlmas

139

iinde allan aylara blnmesi suretiyle bulunacak tutar, en son ayda ald aylk tutarna ilave edilir. Fazla alma creti, fiilen yaplan ders karl denen ek ders creti ve nbet creti gibi ilave bir almann karlnda elde edilen demeler aylk tutarna ilave edilmez. Dier kamu kurum ve kurulularna atanmak zere Devlet Personel Bakanlna bildirilen memurlarn 190 sayl Kanun Hkmnde Kararname kapsamnda bulunan kamu kurum ve kurulularnn bo kadrolarndan Devlet Personel Bakanlnca tespit edilen kadroya, anlan Bakanlk tarafndan krkbe gn iinde atamas teklif edilir. Devlet Personel Bakanl tarafndan gnderilen atama teklif yazsnn atamay yapacak kamu kurum ve kuruluuna intikalinden itibaren otuz gn iinde bu kurum ve kurulu tarafndan atama ilemlerinin yaplmas zorunludur. Bunlardan unvanlar mdr ve daha st olanlar ile danma ilevlerine ilikin kadrolarda alanlar Aratrmac kadrolarna, dierleri ise durumlarna uygun kadrolara atanrlar. Kadro kaldrlmas sebebiyle akta kalan memurlar varken, bunlarn snf ve derecelerinde boalacak kadrolara bakalarnn atanmas mmkn deildir. Bu kimseler bir snftan baka bir snfa geme ile ilgili esaslara uyulmak kaydyla dier bir snftaki kadrolara da atanabileceklerdir. Sonuta konunun iki yn zerinde durmak mmkndr. Birincisi kadro alnmas ve kaldrlmas ilemlerinin yasama konusu olmalar nedeniyle, aleyhine bavurma olanann mevcut olmamasdr. Bu durumda, memur iin tek gvence, kadrosunun kaldrlmas halinde kendisini zorda brakmayacak bir rejimin uygulanmasdr. Kanuna gre, memurun sadece eski snfndaki derecesine eit bir greve atanma hakk vardr. Kadrolarn kaldrlmas usulnn kolaylatrlmas lsnde memurun alma gvenlii de tehlikeye girer. Bu takdirde memur aleyhine bozulan denge, akta kald srece kendisine salanacak imknlarla dzeltilebilir. Nitekim mevzuatmz, bu dengeyi salamaya almtr. Yrrlkteki mevzuat, kadro alnmas ve kaldrlmasnda memur aleyhine idari takdirlere arlk veren esnek bir yntem benimsemi, ancak akta braklan memura mali ve sosyal ynden her trl imkanlar tanmak suretiyle uygun bir denge salamtr. Herhangi bir kadroya tayini yaplan memurun bu kadro kaldrlmad srece baka bir kadroya nakli yaplmakszn, sz konusu kadronun kendisinden alnmas suretiyle akta braklmas mmkn deildir. Kadro bo olmad halde atama yaplmas hizmet kusurudur. Bu kusurlu ilemin sonucundan memuru sorumlu tutarak kendisine denen aylklarn geri alnmasnda mevzuata uygunluk bulunmamaktadr. te yandan, bo bulunan kadrolarn, grevlendirme suretiyle doldurulmas kural olarak mmkn deildir.

PERSONEL BAARI DEERLENDRMES (Eski) Sicil Kavram

Szlk anlamyla sicil iki anlama gelir. lki, memurlarn durumu iin tutulan dosya, ikincisi resmi vesikalarn kaydedildii ktktr. Son yasal dzenlemelerle sicil uygulamas kaldrlmtr. Ancak yine de bu kavram hakknda ksa bilgi verilmesi yararl olacaktr. Sicil, personelin iindeki baar derecesinin llmesidir. Sicil tutulmasnda ama, personelin yeteneklerini kullanabilecei ve gelitirebilecei bir istihdam ortam yaratmak, personelin kurumuna katksn ve rgt ii iletiimini artrmaktr. Yneticiler, banda bulunduklar rgt en verimli ekilde altrmak isterler. darenin verimli almas nitelikli eleman salanmas, elemanlarn iyi yetitirilmesi ve iyi alanlarn nemli mevkilere getirilmeSicil: Memurlarn baar derecelerinin llmesi amacyla, her trl durumlarnn ilendii dosya.

140

Memur Hukuku

leri ile mmkndr. yi eleman salanmas, iyi alanlarn ibana getirilmesi herkesin yeterliliine gre hakknn verilmesi iin memurlarn ne durumda olduklarn, baar ve baarszlklarn gsteren kayt ve belgeler gerekir; ite bunun iin sicile ihtiya vardr. Sicil hem personel, hem de personeli altran tekilat ynnden nem tar. Personelin ilerlemesi, ykselmesi ald sicillere gre yaplmaktadr. Sicil, ynetim asndan da byk nem tamaktadr. Ynetimin verimli almas, iyi eleman salamasna baldr. Bu nedenle siciller, hem alanlarn hem de altranlarn yararna hizmet etmektedir. Siciller, memurlarn ehliyetlerinin tespitinde, kademe ilerlemesinde, derece ykselmelerinde, emekliye karma veya hizmetle ilikilerinin kesilmesinde de balca dayanaktr. Personel hakknda doldurulacak sicillerin gerei yanstmas gerekmektedir. Objektif olmayan sicillerin gvenirlilii yoktur. Sicilin, sicil amirinin hissi dncelerinden arnm olmas ve kiisel sempati ve antipatilerin etkisinde kalmamas gerekir. Sicili dolduracak amirin, memuru ile birlikte almas, memuru hakknda yeterli bilgiye sahip olmas gerekir. Bu ise, ancak amirin memuru izlemesi ve denetlemesiyle mmkndr. Sicil, memura en yakn sicil amiri tarafndan doldurulmaldr.

Personel Baar Deerlemesinde Farkl Yaklamlar

Personel baar deerlemesine ilikin ada sistemler yalnzca personelin sicil dnemindeki performansnn i gereklerine, grev tanmlarna ve performans standartlarna uygunluk derecesini belirlemeye hizmet etmekle kalmayp, ayn zamanda personelin gelecekte gsterecei gelime dzeyi hakknda da bir yargya varmay amalar. Gereki yaklam, kiilik faktr bsbtn ihmal edilmeksizin meslein veya yaplan iin niteliine gre ilgilinin baar derecesinin saptanmasna arlk vermek olabilir. Baar deerlemesinin meslektalar, astlar ya da komiteler tarafndan yaplmas nerilmektedir. Geleneksel baar deerleme yntemleri, sbjektif ltlere dayal, bask, korku, cezalandrma ve denetim amac bulunan, daha ok kiilie nem veren ve gizlilii esas alan yntemlerdir. ada personel baar deerlemesi yntemleri ise, rgtn amalaryla alanlarn kiisel amalar arasnda varolduu iddia edilen doal elikiyi gidermek ve kiiyle rgt btnletirmek amacyla gelitirilmitir.

Memur Bilgi Sistemi ve zlk Dosyas

2011 ylnda yeniden dzenlenen DMK md.109; Memurlar, Trkiye Cumhuriyeti kimlik numaras esas alnarak kurumlarnca tutulacak personel bilgi sistemine kaydolunurlar. Her memur iin bir zlk dosyas tutulur. zlk dosyasna, memurun mesleki bilgileri, mal bildirimleri; varsa inceleme, soruturma, denetim raporlar, disiplin cezalar ile dl ve baar belgesi verilmesine ilikin bilgi ve belgeler konulur. Memurlarn baar, yeterlik ve ehliyetlerinin tespitinde, kademe ilerlemelerinde, derece ykselmelerinde, emekliye ayrlmalarnda veya hizmetle ilikilerinin kesilmesinde, hizmet gerekleri yannda zlk dosyalar gz nnde bulundurulur. zlk dosyalarnn tutulma esaslar ile zlk dosyalarnda yer alacak belgelere ilikin usl ve esaslar Devlet Personel Bakanlnca belirlenir hkmn getirmitir. zlk ve sicil dosyasnn nemi, sicil amirleri, sicil raporlarnda belirtilecek hususlar, sicil raporlarnn doldurulmas gibi hkmler anlan yasal dzenleme ile iptal edilmitir.

7. nite - Memurlarn Maa Rejimleri, Ykselmeleri, Yer Deitirmeleri ve Kadronun Kaldrlmas

141

Baar, stn Baar Deerlendirmesi ve dl

Grevli olduklar kurumlarda olaanst gayret ve almalar ile emsallerine gre baarl grev yapmak suretiyle; kamu kaynanda nemli lde tasarruf salanmasnda, kamu zararnn olumasnn nlenmesinde ve nlenemez kamu zararlarnn nemli lde azaltlmasnda, kamusal fayda ve gelirlerin beklenenin zerinde artrlmasnda veya sunulan hizmetlerin etkinlik ve kalitesinin ykseltilmesinde somut olaylara ve verilere dayal olarak katk saladklar tespit edilen memurlara, merkezde bal veya ilgili bakan, illerde valiler, ilelerde kaymakamlar tarafndan baar belgesi verilebilir. defa baar belgesi alanlara stn baar belgesi verilir. stn baar belgesi verilenlere, merkezde bal veya ilgili bakan ve illerde valiler tarafndan uygun grlmesi hlinde en yksek Devlet memuru aylnn (ek gsterge dhil) % 200ne kadar dl verilebilir. Bu maddeye gre bir mal yl iinde dllendirileceklerin says, kurumun ylbandaki dolu kadro mevcudunun binde onundan, Gmrk Mstearl, Mill Eitim Bakanl ve Emniyet Genel Mdrl kadrolar iin binde yirmisinden fazla olamaz. Yl iinde dllendirilen personel says kurumlarnca izleyen yln Ocak ay sonuna kadar Devlet Personel Bakanlna bildirilir. Kamu kurum ve kurulular yrtmekte olduklar hizmetlerin zelliklerini gz nnde bulundurarak memurlarnn baar, verimlilik ve gayretlerini lmek zere, Devlet Personel Bakanlnn uygun gr alnmak kaydyla, deerlendirme ltleri belirleyebilirler.

142

Memur Hukuku

zet
A M A

Memurlarn maa rejimine ilikin temel ilkeleri ve aylk cretin hesaplanmasnda dikkate alnan unsurlar aklamak. Memur olarak atananlar greve baladklar gnden itibaren maaa hak kazanrlar. Maa kadroya girmenin ve memurluk sfat kazanmann bir sonucudur. Devlet Memurlar Kanunu ve memurlara parasal olanaklar salamaya ynelik teki hukuksal dzenlemeler gnmzde tek cret ilkesinden uzaklalmasna yol amtr. Katsay, memurlarn aylk tutarlarnn hesaplanmasnda, gsterge rakamyla arplmak zere saptanan bir saydr ve Bte Kanunuyla belirlenir. Yan demeler, zam ve tazminatlar, cret sisteminin bir paras haline gelmitir.

A M A

Memurlarn ykselmelerine ilikin kurallar aklamak. Grev ve unvannda deiiklik olmakszn memurun belirli bir hizmet sresi ve yeteneini gstermesi halinde aylka ilerlemesine yatay ilerleme ya da kademe ilerlemesi denir. Kademe ilerlemesi her memurun yasal hakkdr. Bu konuda idarenin takdir yetkisi yoktur. Memurun bulunduu snf iinde bir alt dereceden bir st dereceye gemesine derece ykselmesi denir. Bunun iin, st derecede ak bir kadronun bulunmas, alt derece iinde en az yllk ve bu derecenin nc kademesinde bir yllk bekleme sresinin dolmu olmas gerekir. Yer deitirme kavramn ve usullerini aklamak. Nakil, kamu grevlisinin bir yerden baka bir yere atanmasn ya da baka yere atanmamakla birlikte grev unvannda deiiklik yaplmasn ifade eder. Kurumlarda yer deitirme suretiyle atanmalar; hizmetlerin gereklerine, zelliklerine, Trkiyenin ekonomik, sosyal, kltrel ve ulam artlar ynnden benzerlik ve yaknlk gsteren iller gruplandrlarak tespit edilen blgeler arasnda adil ve dengeli bir sistem iinde yaplr. Yeniden veya yer deitirme suretiyle yaplacak atamalarda aile birliinin korunmas ilkesinin ve

memurun salk durumunun gz nnde tutulmas gerekir. DMKda, memurlarn isteine bal olan bir yer deitirme ekli ngrlmtr. Ayn kurumun baka baka yerlerde bulunan ayn snftaki memurlar karlkl olarak yer deitirme suretiyle atanmalarn isteyebilirler. Bir kurumdan baka bir kuruma gemek isteyen memur nce bulunduu kurumun muvafakatini almaldr. Memurlarn eit dereceler arasnda veya derece ykselmesi suretiyle snf deitirmeleri caizdir. Bu ekilde snf deitireceklerin geecekleri snf ve grev iin bu Kanunda veya kurulu kanunlarnda belirtilen niteliklere sahip olmalar arttr. Bu durumda snflar deienlerin eski snflarnn derecesinde elde ettikleri kademelerde geirdikleri sreler yeni snflardaki derecelerinde dikkate alnr. Kurumlar, grev ve unvan eitlii gzetmeksizin kazanlm hak dereceleriyle, memurlar, bulunduklar kadro derecelerine eit veya daha st dereceden kurum iinde ayn veya baka yerdeki dier kadrolara atayabilirler.

A M A

A M A

Memurun kadrosunun kaldrlmasnn haklarna ve ykmllklerine etkisini belirlemek. 4 Kadrosu kaldrlm olsa da memurun hak ve ykmllkleri devam eder. Kadrosu kaldrlm memurlarn, kendi kurumlarnda veya baka kurumlarda eski snflarndaki derecelerine eit bir greve atanmalar mecburi olup, atandklar greve balamayanlar memurluktan ekilmi saylrlar. Kadro kaldrlmas sebebiyle akta kalan memurlar varken, bunlarn snf ve derecelerinde boalacak kadrolara bakalar atanamaz. Memurlarn baar deerlendirmesi ve uygulamasn aklayabilmek. 5 Personel baar deerlemesine ilikin ada sistemler yalnzca personelin sicil dnemindeki performansnn i gereklerine, grev tanmlarna ve performans standartlarna uygunluk derecesini belirlemeye hizmet etmekle kalmayp, ayn zamanda personelin gelecekte gsterecei gelime dzeyi hakknda da bir yargya varmay amalar.

A M A

7. nite - Memurlarn Maa Rejimleri, Ykselmeleri, Yer Deitirmeleri ve Kadronun Kaldrlmas

143

Kendimizi Snayalm
1. Lise mezunu bir devlet memuru en fazla kanc dereceye kadar ykselebilir? a. 1 b. 2 c. 3 d. 4 e. 5 2. Memur aylklarnn hesaplanmasnda esas alnan kat say ilke olarak ne tr bir dzenlemeyle belirlenmektedir? a. Vergi Kanunlar b. Bte Kanunu c. Devlet Memurlar Kanunu d. Maliye Bakanl teblii e. TBMM Karar 3. Saytaya hesap vermekle ykml olan saymanlara, vezne asndan malen sorumlu veznedarlara ve dier grevlilere denen paraya ne ad verilir? a. Mali sorumluluk tazminat b. gl zamm c. riski zamm d. Eleman temininde glk zamm e. zel hizmet zamm 4. Devlet memurunun kademede ilerlemesi iin aadaki artlardan hangilerinin gereklemesi gerekir? I. Bulunduu kademede en az bir yl alm olmak II. O yl iinde olumlu sicil alm bulunmak III. Bulunduu derecede ilerleyebilecei bir kademenin bulunmas a. I ve II b. II ve III c. Yalnzca I d. Yalnzca II e. I, II ve III 5. Aadakilerden hangisi memurlarn karlkl olarak yer deitirmeleri (becayi) iin aranan koullar arasnda yer almaz? a. Karlkl yer deitirme ancak ayn kurum iinde olmal b. Yer deitirecek her iki memur da ayn snf iinde yer almal c. Becayi, istee bal olmal d. Her iki memurun atamaya yetkili amirlerince uygun bulunmal e. Yer deitirecek memurlarn kdemi ayn olmal 6. Aday memurlarn bulunduklar kurumdan bir baka kuruma nakline ilikin aadaki ifadelerden hangisi dorudur? a. Baka bir kuruma nakilleri yasaktr b. Gidecekleri kurumun muvafakatini almalar gerekir c. Hem bulunduklar kurumun hem de gidecekleri kurumun muvafakatini almalar gerekir d. Muvafakat gerekmeksizin serbeste kurum deitirebilirler e. lk alt ay nakilleri yasaktr, ikinci alt ayda muvafakat artyla baka kuruma nakilleri yaplabilir 7. Memurlarn yazl olarak istemde bulunmalar halinde kurumlarnca kazanlm hak derecelerinin en ok ka derece altnda ayn veya baka yerdeki bir greve atanmalar mmkndr? a. 1 b. 2 c. 3 d. 4 e. 5 8. Devlet Memurlar Kanununa gre, aadaki hizmet snflarndan hangisi torba snf niteliindedir? a. Genel idare hizmetleri b. Teknik hizmetler c. Salk ve yardmc salk hizmetleri d. Emniyet hizmetleri e. Yardmc hizmetler 9. Bir konuda karar alma, eylemde bulunma veya emir vermeyi en yakn makama devrederek, bunun sonularndan yetki devredileni sorumlu tutmaya idare hukuku teorisinde ne ad verilir? a. mza devri b. Yetki devri c. Yetkiden feragat d. Yetki nakli e. Sorumluluk devri 10. Kadrosunun kaldrlm olmas dolaysyla kendi kurumunda veya baka bir kurumda eski snfndaki derecesine eit bir greve atanan bir memur, atand greve balamad takdirde aadaki sonulardan hangisi doar? a. Memurluktan ekilmi saylr b. Uyar cezas verilir c. Knama cezas verilir d. Hakknda ceza davas alr e. Bir daha memur olamaz

144

Memur Hukuku

Yaamn inden
Memur maa katsaylar, 0,21lik enflasyon fark ve yzde 4lk ocak zammna gre yeniden belirlendi. Katsaylara gre yzde 4,22 olarak belirlenen memur maa zamm, denge tazminat ve aile yardmndaki art da dahil edildiinde, yzde 5,1 ile 12,3 dzeyine ykselecek. Maliye Bakanlndan edinilen bilgiye gre, 1 Ocaktan geerli olmak zere katsaylar enflasyon farkna gre dzenleyen bir Kararname Tasla hazrland. Taslakta, 2010 ylnn temmuz-aralk dneminde 0,059445 olarak uygulanan maa katsays 0,061954e, 0,79310 olan taban aylk katsays 0,82656ya, 0,018843 olan yan deme katsays da 0,019638e karld. Katsay dzenlemelerinde genel oransal zam da yzde 4,22 olarak tespit edildi. MAALARDAK DER YLETRMELER Bu arada memur sendikalaryla yaplan toplu grmeler srasnda uzlama salanan konular da, maa dzenlemelerine yanstld. Bu erevede, kamuda kurumsal ek demesi olmayan personele deiik adlar altnda denmekte olan denge tazminat (ek deme) orannda 14 puanlk arta gidiliyor. Bunun maalara katks da 81,85 lira olarak hesapland. Ayn ekilde eler iin denmekte olan aile yardm denei de 20 lira artrld. Katsaylarn getirdii ek artla birlikte 2010 ylnn 2. yarsnda 89,17 lira olan aile yardm denei, bu yln ilk 6 aylk dneminde 112,94 lira oarak uygulanacak. Geen yln temmuz-aralk dneminde 44,58 lira olarak denen ocuk yardm da (2 ocuk iin), yeni katsaylarla ocak-haziran dnemi iin 46,47 liraya kt. Asgari cretin 1 Ocaktan geerli olmak zere 796,5 liraya ykseltilmesiyle birlikte deien asgari geim indirimi rakamlar da kamu alanlarnn maalarnda ek iyileme salad. ZAMLI MAALAR Yeni katsaylar, memur maalarna yzde 4,22 orannda art salarken, toplam zam oran, denge tazminat, aile-ocuk yardm ve asgari geim indirimindeki art da dahil edildiinde yzde 5,1 ile yzde 12,3 arasna ykseliyor. Sz konusu dzenlemelerin ardndan aile ve ocuk yardm (2 ocuk iin) almak kaydyla mstear maa, 4.834 liradan 5.144 liraya, genel mdr maa ise 4.416 liradan 4.708 liraya kyor. Bylece mstear ve genel mdr maanda yzde 6,41 orannda art meydana geliyor. 12nin 1inden maa almakta olan bir hizmetlinin Aralk aynda 1.300 lira olan maa Ocakta 1.460 liraya, 13n 1inden maa almakta olan bir devlet memurunun Aralkta 1.333 lira olan aylk maa ise 1.496 liraya kyor. Buna gre, hizmetli maalarndaki art yzde 12,3, dier memurun maandaki art da yzde 12,2 olarak belirleniyor. SZLEMEL CRETLER Maliye Bakanl, enflasyonfark nedeniyle szlemeli cret tavanlarn da yeniden dzenledi. Buna gre, KTlerde szlemeli olarak alan personelin Aralk aynda 3.120 lira olan cret tavan, Ocakta 3.252 liraya karld. 657 Sayl Devlet Memurlar Kanunu 4-B kapsamnda alanlarn cret tavan ise 2.767 liradan 2.884 liraya ykseltildi. En yksek devlet memurunun Aralkta 3.219 lira olan szleme creti de, bu yln ocak-haziran dneminde 3.355 lira olarak belirlendi. 2010 ylnn temmuz-aralk dneminde 2.517,01 lira dzeyinde bulunan kdem tazminat tavan ise bu yln ilk yarsnda 2.623,23 lira olarak uygulanacak. te yandan devlet memurlar ve szlemeliler, 15 Ocakta zaml maalarn alacak. Kamu alanlarna 14 gnlk de zam fark verilecek. Memur emeklilerinin zam farklar ise Sosyal Gvenlik Kurumunun belirleyecei tarihte denecek. MEMUR MAALARI Maliye Bakanlna gre, memurlarn Aralk maalar ile yzde 4,22lik katsay zamm, denge tazminatnda 81,85 liralk art, 112,94 liralk aile yardm, 46,47 liralk ocuk yardm (2 ocuk iin) ve buna gre hesaplanan asgari geim indirimi tutarlar dikkate alnarak hesaplanan ocak ay maalar yle: Aralk maalarnn iinde 89,17 liralk aile yardm, 44,58 liralk ocuk yardm ve buna gre hesaplanan asgari geim indirimi yer alyor. Ocak ay maalarnn iinde 112,94 liralk aile yardm, 46,47 liralk ocuk yardm ve asgari geim indiriminin yan sra denge tazminatndaki art da bulunuyor. Salk personeli maann iinde ilgili mevzuat uyarnca denen dner sermaye paylar bulunmamakta, ancak 375 Sayl KHKnn ek 3. maddesi uyarnca kadro nvanna bal yaplan demeler de yer almaktadr. Maliye Bakanl, maa tablosunda dner sermaye ya da ek ders creti ad altnda yaplan demelerin de toplama dahil edilerek kyaslama yaplmas gerektiini belirtiyor.

7. nite - Memurlarn Maa Rejimleri, Ykselmeleri, Yer Deitirmeleri ve Kadronun Kaldrlmas

145

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. c 2. b 3. a Yanl yant verdiyseniz, Gsterge Tablosu balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Deien Katsay balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Yan demeler, Zam ve Tazminatlar balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Kademe lerlemesi balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Karlkl Yer Deitirme balkl blm tekrar okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Memurlarn Bir Kurumdan Dier Bir Kuruma Nakilleri balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Memurlarn stei zerine darece Grev Yerlerinin Deitirilmesi balkl blm tekrar okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Snf Deiiklii Suretiyle Naklen Atama balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Yetki devrine Dayal Nakil lemleri balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Kadronun Kaldrlmas balkl blm yeniden okuyunuz. Burada zellikle vurgulamak gerekir ki, maa statter niteliktedir. Yani kanun ve dzenleyici ilemlerle dzenlenir. Maan miktar idare tarafndan tek yanl olarak belirlenir. Maa akdi nitelikte deildir. O nedenle idare ile memur arasnda maa konusunda pazarlk yaplamaz (Gzler, c. II, 2003, s.671). Sra Sizde 2 Belli bir kiiyi, hukuk kurallarnca nceden dzenlenmi objektif ve kiilik d bir hukuki duruma sokan veya byle bir hukuki durumdan karan ilemlerdir. Nesnel ve kiilik d hukuki statnn kapsam nceden hukuk kurallarnca dzenlenmi olduu iin, art ilemlerin bu hukuki durumun kapsamn dzenlemesi sz konusu olmaz. Tipik rnei, memur atama ilemidir.

4. e 5. e 6. a

7. c

8. a

9. b

Bavurabileceimiz Kaynaklar
Adal, H. . (1939). Modern Devlette Memur, Ankara. Atay, C. (1997). Devlet Ynetim ve Denetim, Bursa. Balta, T. B. (1970). dare Hukukuna Giri, Ankara. Bilgen, P. (1996). dare Hukuku Dersleri, dare Hukukuna Giri, stanbul. Gzler, K. (2003). dare Hukuku, c. II, Bursa: Ekin Kitapevi Yaynlar. Gnday, M. (2005). dare Hukuku, Ankara. Kazanc, M. (1974). Personel Deerlendirmesi, Amme daresi Dergisi, c. 7, S. 1. Sancakdar, O. (2001). Disiplin Yaptrm Olarak Devlet Memuriyetinden karma ve Yargsal Denetimi, Ankara.

10. a

Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1 Devlet memurlarna denen maa ya da aylklarn hukuki nitelii konusunda deerli hukuku Kemal Gzlere kulak verelim: Maa (aylk), cret demek deildir. Zira cret, bir kiinin yapt iin karldr; oysa maa, memurun yapt greve denk decek bir sosyal dzeyde yaama imkann salamaya ynelik bir parasal aratr. Bu u anlama gelmektedir ki, maa, yaplan iin deil, igal edilen memuriyetin karldr. Dolaysyla maa miktar, memurun, verimine ve baarsna gre deil, igal ettii memuriyetin idari hiyerari iindeki nemine gre deiir. Bu nedenle bir memur, memuriyetini igal ettike, almasa bile maa alr; memurun almamasn meyyidelendirmek iin maasz braklamaz; aylndan kesinti yaplamaz.

8
Amalarmz

MEMUR HUKUKU

Bu niteyi tamamladktan sonra; Disiplin yaptrm kavramn tanmlayabilecek ve hukuki niteliini belirleyebilecek, Disiplin hukukunun temel ilkelerini sralayabilecek, Disiplin soruturmasnn usule ilikin kurallarn ve disiplin yaptrmlarnn trlerini saptayabilecek, Memurlar hakknda ceza kovuturmas yaplabilmesi iin izlenmesi gereken usul kurallarn aklayabilecek. Memurlar hakknda uygulanan grevden uzaklatrma tedbirinin hukuki niteliini, uygulanma usuln ve sonularn aklayabileceksiniz.

Anahtar Kavramlar
Disiplin Disiplin Yaptrm Savunma Hakk Oranllk Soruturma Soruturma Emri Uyarma Knama Aylktan Kesme Kademe lerlemesinin Durdurulmas Devlet Memurluundan karma Ceza Kovuturmas Soruturma zni n nceleme Grevden Uzaklatrma

indekiler
DSPLN VE DSPLN YAPTIRIMI KAVRAMI DSPLN HUKUKUNA HAKM OLAN BALICA LKELER SORUTURMAYA BALANMASI VE SORUTURMA EMR DSPLN YAPTIRIMINA KARAR VERMEDE YETKL MAKAM VE YETK DEVR YASAI DEVLET MEMURLARI KANUNUNDAK DSPLN YAPTIRIMLARININ TRLER CEZA KOVUTURMA LE DSPLN SORUTURMASININ BR ARADA YRTLMES DSPLN YAPTIRIMINA KARAR VERLMESNDE DKKAT EDLMES GEREKEN HUSUSLAR KARAR SRES VE KARARDA BULUNMASI GEREKEN HUSUSLAR DSPLN YAPTIRIMLARININ UYGULANMASI DSPLN CEZALARINA TRAZ DSPLN CEZALARININ BR SRE SONRA ZLK DOSYASINDAN SLNMES MEMURLAR HAKKINDA CEZA KOVUTURMASI GREVDEN UZAKLATIRMA

Memur Hukuku

Memur Disiplin Soruturmalar ve Ceza Kovuturmalar ile Grevden Uzaklatrma

Memur Disiplin Soruturmalar ve Ceza Kovuturmalar ile Grevden Uzaklatrma

DSPLN VE DSPLN YAPTIRIMI KAVRAMI Disiplin Kavram
Disciple kknden gelen disiplin terimi gnlk dilde bir ok anlama gelmekle birlikte, hukuksal olarak istenilmeyen bir fiilin sonucu olarak uygulanan yaptrm ifade eder. Disipline ilikin kurallar sadece memurlara zg uygulama alan bulmaz. Bunlar kamu otoriteleri kadar, yar kamusal ya da tamamen zel nitelikli teekkllerde de etkili ve geerlidir. zel iletmelerde disiplinin balca gerekesi ekonomi ve verimliliin salanmasnda bir ara olmasdr. zellikle yzyln son eyreinde disiplin hukukunun ehresinin deitii, rnein cezaevlerinin ya da klalarn kapal ortamndan syrlp gnna kt sylenebilir. Gerekten derneklerde, okullarda, cezaevlerinde, noterler iin ya da TBMMde ve hatta zel iletmelerde dahi uygulanma alan bulmaktadr. Hukuksal anlamda disiplin kavramnn ne olduunu belirleyen ve btn unsurlarn ihtiva eden genel bir tanm bulunmamakla birlikte, Anayasada, zellikle kamu personeli disiplin hukukunu ilgilendiren bir ok hkme rastlamak mmkndr. Disiplin hukuku ve onun branlar zerinde, kamu grevlileri hukuku olduka etkili olmutur. Disiplin hukukuna giren bir fiil aslnda sadece kamu grevlilerinin iledii bir fiil deildir. Btn bunlardan lkemiz bakmndan disiplin uygulamasnn birden ok yarg dzenini, rnein idar, adli yargy ilgilendirebilen bir zellik tad sylenebilir. rnein, kamu kurum ve kurulularnda kamu grevlilerinin disiplin ilemlerinden doan uyumazlklar idar yargda, derneklerin disiplin ileri adli yargda grlmektedir. Hatta kimi kamu personeline verilen disiplin yaptrmlar yarg denetimi dnda tutulmutur. Modern devletlerde bu hukuk dal kodlatrlm, kurumlatrlm ve ayr bir yarg sistemi meydana getirilmitir. Kanunlatrma hukuk geliiminde ileri bir aamay oluturur, ancak Trk disiplin hukukunun henz bu aamaya ulamadn, disiplin hukukunun sadece askerlerle ilgili blmnn kanunlatrlm olduunu belirtmeliyiz. rnein, Almanyada memur ve emeklilere ilikin Federal Disiplin Tz mevcuttur. Sz konusu tzk 28.11.1951 tarihli bir kanunla yenilenmi ve ayn sene Disiplin Mahkemeleri Tz de yrrle girmitir.

148

Memur Hukuku

Otokratik Disiplin
Disiplinin amacnn ne olmas gerektiinin tesbiti nemlidir. Disiplin yaptrm m yoksa bir eitim arac olarak m grlmelidir? Disipline yapc (consructive) ve bastrc (repressive) olmak zere iki farkl ilev yklenebilir. Bu balamda bastrcl esas alan otokratik disiplin alma hayatnda en geni lde hakim olan disiplin anlay olup bu tr disiplinde yaptrmlar sert, iddetli olmakta ve empoze edilmektedir. Dolaysyla korku disiplinin temelidir. Michel Foucaultya gre, disiplin yetkisinin kullanlmasnn izledii yollar sonuta birbirine kar. Bunlar gzlem altnda tutma ve cezalandrmadr. Bazen bu yollarn kesitikleri de sylenebilir.

Otokratik disiplin: Disipline bastrc bir ilev ykleyen, sert ve iddetli yaptrmlar ngren disiplin anlay.

Demokratik disiplin: Disipline yapc bir ilev ykleyen disiplin anlay.

Demokratik Disiplin
Demokratik disiplinde bastrclk yerine yapc bir anlay esas alnmakta emirlerin kaynan oluturan iin icaplar astlarca bilinirse emirlere kendiliinden uyulmaya balanm olaca anlay esas alnmaktadr. Devlet Memurlar Kanununun hangi ilevi esas ald sorununun belirlenmesi bakmndan md.124n dikkate alnmas gerekir. Amir, uyulma zorunluluu, yasaklamak gibi terimler karsnda asl amacn klasik gr olan bastrclk olduu dnlse de baz disiplin yaptrmlarnn bir sre sonra sicilden silinebilmesine olanak verilmesi ve bunun da memurun davranlarna balanmas nedeniyle yapc ileve ynelik olduu, dolaysyla sonuta karma sistemin kabul edildii sylenebilir. Bununla birlikte, kanmzca bu yarg ilk drt disiplin yaptrm bakmndan geerli olabilir; dolaysyla, mutlak deildir. nk, disiplin yaptrm olarak devlet memuriyetinden karma ileminin zlk dosyasndan silinmesi mmkn deildir (DMK md. 133/1). Bu yolla kolektif disiplin de salanm olur.

Disiplin yaptrm: Kurum dzenini ve idareye duyulan gven ve saygy salamak amacyla, disipline aykr davranlarn bastrlmas iin uygulanan bireysel yaptrmlardr.

Disiplin Yaptrm Kavram

Disiplin yaptrm, disipliner ihlalin bastrlmasn temin iin uygulanan bireysel yaptrmlardr. Disiplin cezalar, memurun meslei hayat ve vazifelerinde grlen yolsuzluklara kar kendisine tatbik edilen bir ksm zecr meyyidelerdir (Onar, c. II, 1966, s. 1188). Bir kamu kurumunda alan mensuplarn kurum dzenine aykr davranlarndan dolay uygulanan yaptrmlardr. Bu anlamda disiplin yanl bir davrann cezalandrlmasndan ibarettir (Balta, 1970, s. 441).

Manevi Nitelikli Disiplin Yaptrmlar

Devlet Memurlar Kanununa gre; manev nitelikli disiplin yaptrmlar uyarma ve knamadr. Bu tr yaptrm gerektiren fiillere gzatlacak olursa, bunlarn bizzat kendimiz ve etrafmzdakilerce ska yaplabildiini grrz. Eer szkonusu hkmler sk skya uygulanrsa bu tr yaptrmlara tbi olmayacak memurun neredeyse kalmayaca sylenebilir. Dier taraftan, kurum dzenini salayan disiplin soruturmasn gerektirecek dzeye ulamam fiiller, yani kurum dzenini salayan idar tedbirler ile basit disiplin yaptrmna konu olan fiiller arasndaki snrn kesin izgilerle belirlenmesi de mmkn deildir. Ayrca belirtelim ki, uyarmann resmi olmas durumunda disiplin yaptrmndan sz edilir ve ancak resmi uyarma memurun siciline geer. Yaptrm tehdidi ierdii takdirde uyarc ilemler iptal davasna konu oluturabilirler. Szgelimi, Fransz Dantaynn (Conseil dEtat) Rouleau kararnda davacnn barodan istifa etmedii takdirde Disiplin Kuruluna sevkedilecei yolundaki Baro Bakanl ileminin yaptrm tehdidi tayp, zorlayc bir etki yaratr nitelikte olduu tespit edilmitir (Erkut, 1990, s. 146).

8. nite - Memur Disiplin Soruturmalar ve Ceza Kovuturmalar ile Grevden Uzaklatrma

149

Mli Nitelikli Disiplin Yaptrmlar

Mli nitelikteki disiplin yaptrmlar devlet memurlar bakmndan aylktan kesme ve kademe ilerlemesinin durdurulmasdr. Aylktan kesme biimindeki bir yaptrmn, memurun ailesini de dorudan etkilemesi nedeniyle sosyal devlet ilkesine aykr olduu dnlebilir. Nitekim, Devlet Memurlar Kanununun ilk eklinde bu tr disiplin yaptrmndan sz edilmemitir. Belirtelim ki, Avukatlk Kanunu ve meslek kurulularna ilikin dier kanunlarda da disiplin para yaptrmlarna rastlanmaktadr.

Tasfiye Edici Disiplin Yaptrmlar

Tasfiye edici ve memurun memuriyet sfatn sona erdirici yaptrm ise devlet memurluundan karmadr. Devlet Memurlar Kanunu disiplin yaptrmlar ve bunlar gerektiren disiplin fiilleri konusunda zel kanun hkmlerinin sakl olduunu belirtmi olup, bu zel dzenlemeler ierisinde devlet memurluundan karma yaptrm da yer alabilir. Mevzuata genel olarak bakldnda bu tr dzenlemelerin hi de az olmad grlr. Dantay disiplin konusunda zel kanunda hkm bulunmayan durumlarda genel kanun olan Devlet Memurlar Kanununa gre hkm verilmesi gerektiini, zel kanunlarda hkm olan hallerde genel kanun olan Devlet Memurlar Kanununun uygulanmayacan vurgulamaktadr. Disiplin hukuku ile ceza hukuku arasndaki benzerlikler dikkat ekicidir. Sonuta her ikiSIRA SZDE si de kiilerin kusurlu davranlarn cezalandrmaya yneliktir. Ancak, iki hukuk alan arasnda baz nemli farkllklar da mevcuttur. Sizce bu farkllklar neler olabilir?
DNELM

SIRA SZDE

DNELM S O R U

DSPLN HUKUKUNA HAKM OLAN BALICA S O R U LKELER Savunma Hakkna Sayg lkesi
Devlet memuru hakknda savunmas alnmadan disiplin cezas verilemez. Soruturmay yapann veya yetkili disiplin kurulunun yedi gnden az olmamak zere SIRA SZDE verdii sre iinde veya belirtilen bir tarihte savunmasn yapmayan memur, savunma hakkndan vazgemi saylr (DMK md.130). nsan haklarna saygl olma kaygsnn zel olarak ortaya kt alanlardan birisi de disiplin alandr. Disiplin AMALARIMIZ usulnde de memurun korunmas gerekir. Disiplin soruturmalarnda dar ve kat anlamda savunma hakk, iddia karsnda yaplan savunmadr. Geni anlamda savunma hakk ise sz konusu disiplin yaptrmnn verilmesi anna kadar K T A P geen sre ve uslde ilgilinin bilgi sahibi olma hakk, talebi reddetme hakk ile kararn deitirilmesi iin hukuk bavuru imkannn mevcudiyetini kapsamaktadr. Esasen savunma haklar deyimi balca iki anlamda kullanlmaktadr.T lki, E L E V genel Z Y O N ilke niteliinde savunma haklarna sayg ilkesi (Principe du respect des droits de la dfense) dieri ise savunma haklar kapsamna giren haklardr (Droits de la dfense). Fransz disiplin hukukunda da memur lehine salanm temel usli garantilerden NTE RNET birisi savunma hakk olup, savunma hakknn yansra disiplin soruturmasnda ngrlen zorunlu usul ve itihatlardan disiplin uslnn genel ilkeleri memurlar iin ngrlm temel ve olaan garantilerdir. Alman disiplin hukukunda da savunma hakkna saygnn hukuk devleti ilkesinin bir gerei olduu vurgulanmaktadr (Claussen-Czapski, 1997, s. 37).
DKKAT

DKKAT

SIRA SZDE
DMK, m. 130: Devlet memuru hakknda AMALARIMIZ savunmas alnmadan disiplin cezas verilemez. Soruturmay yapann veya T A 7P yetkili disiplin K kurulunun gnden az olmamak zere verdii sre iinde veya belirtilen bir tarihte savunmasn T yapmyan ELEVZYON memur, savunma hakkndan vazgemi saylr.

NTERNET

150

Memur Hukuku

Anayasa, m. 129/2: Memurlar ve dier kamu grevlileri ile kamu kurumu niteliindeki meslek kurulular ve bunlarn st kurulular mensuplarna savunma hakk tannmadka disiplin cezas verilemez.

Savunma hakk demokratik dzenin en st temel ilkelerinden biridir. Bu hak sadece yarg organlar nnde deil, disiplin soruturmalarnda da vazgeilemeyecek haklardandr. Anayasa md. 36da dzenlenen hak arama hrriyetinin ierisinde mndemi olan ve disiplin soruturmasnda memur lehine konulmu olan savunma hakk (Le droit de la dfense) anayasamzda ayrca ve akca vurgulanmak suretiyle anayasal teminat altna alnm mutlak bir haktr (AY md.129/2). Anlan hkmde savunma hakknn kullanlmasndan deil, tannmasndan szedilmektedir. Kanun koyucu da disiplin soruturmas bakmndan daha nce ayn konuda dzenleme getirmi bulunmaktadr (DMK md.130). Savunma hakknn teknik anlamda sadece yarg erki ile balantl olduu tartlabilir bir husustur. Nitekim, anayasa sistematii dikkate alndnda disiplin soruturmasnda savunma hakknn varl yargya ilikin blmde deil, yrtme ve idareye ilikin ksmnda yer almaktadr. Dier taraftan, savunma hakknn varln yasama ve yrtme erkinde kabul etmeme, hkmetin denetlenmesi ya da idarenin yarg d hukuki denetiminde maduriyetlere ve hak kayplarna sebep olabilir. Bu ihtimal ise hukuk devleti, insan haysiyetinin korunmas, idarede saydamlk gibi ilkelerle kolayca izah edilemez. Ayrca, idar yoldan halledilebilecek kimi uyumazlklarn mutlaka yarg yoluna gtrlmesini gerektiren anlay, zaten ar ileyen mahkemelerin i ykn daha da arttrabilir. Dolaysyla savunma hakknn kullanlmasn daraltan bu gre katlamamaktayz. Savunma iddiaya ilikin her noktaya ynelik yaplmaldr. Fransada da memurun dosyay inceleme hakk bulunmakla birlikte, memur, dosyann kendisine emanet verilmesini ya da yerinin deitirilmesini isteyemez. Savunma hakk ve bunun ierisinde yer alan mutlak, kamusal ve herkese kar ileri srlebilen savunma dokunulmazl devlet memuriyetinden karmaya ilikin disiplin soruturmas srecinde tartmasz byk bir neme sahip bulunmaktadr. snat olunan hususun ilgiliye aka ve yazl olarak bildirilmesi arttr. Memur ne iin hangi konuda savunma yapacan ancak sz konusu bildirimden sonra renebilir. snat edilen disiplin fiilinin yeri, zaman ve olu eklinin anlalr biimde zetlenip yazlmas gerekir. Devlet Memurlar Kanununa gre savunmann uslne uygun olabilmesi iin sana tebligatn yapld tarihten itibaren yedi gnden az olmamak zere sre verilmesi gerekir (DMK md. 130/2). Bu asgari sre olup, daha uzun bir sre ya da belirli bir tarih ngrlebilir. te yandan, memurun disiplin kurulunca soruturma dosyasndaki savunmas yeterli grlmezse ayrca disiplin kurulunca savunmasnn alnmas gerekir. Fransz yarg kararlarnda da memurun savunmasn yapabilmesi iin makul sreye sayg gsterilmesi hususuna riayet edilip edilmediine nem verilmektedir. Devlet memuriyetinden karma yaptrmn gerektiren bir disiplin soruturmasnda soruturulan memur, savunmasn vermek istemeyeceini bildirse bile kanmzca yine de kanun yedi gnlk srenin beklenilmesi gerekir. Kanuni asgari yedi gnlk sre, idareyi olduu kadar soruturulan memuru da balamaktadr. Savunma hakknn varlndan sz edilmesine ramen, savunmann ne zaman yaplmas gerektii konusunda bir tarih veya belli ya da belli edilebilir sre belirtilmemise Devlet Memurlar Kanununda asgari olarak belirtilmi yedi gnlk srenin dolduu gerekesiyle savunmann kabul edilmemesi memurun maduriyetine sebep olabilir. Dier bir deyile, sz konusu kanuni sreden (yedi gn) sonra memurun savunmasnn dinlenmemesi devlet memuriyetinden karma gibi nemli bir konuda memuru madur edebilir. Dolaysyla, soruturmacnn hatasndan kaynaklanan bu ihtimalde memur daha sonra da savunma hakkn kullanabilmelidir.

8. nite - Memur Disiplin Soruturmalar ve Ceza Kovuturmalar ile Grevden Uzaklatrma

151

zerinde dikkatle durulmas gereken bir dier husus ek sre verilip verilemeyeceidir. Kanunla dzenlenmemi olan bu konuda kanmzca soruturulan memurca ngrlen sre ierisinde savunma yaplamamas hakl bir sebebe dayanyorsa savunma hakknn kullanmasn salamak amacyla ek sre verilmesi gerekir. Devlet Memurlar Kanunu md.130daki soruturmay yapan ibaresinden Devlet Memurlar Kanunu md.126 gereince resen disiplin yaptrm vermeye yetkili makam olarak anlalmas gerekir. Ancak mfetti veya soruturmacnn disiplin yaptrm uygulama yetkisi bulunmadna gre bunlar tarafndan yaplan inceleme srasnda sorulan sorulara ilgili memur tarafndan cevap verilebilmesi iin sre verilmesi zorunlu deildir. Zira delilller toplandktan fakat karar verilmeden nce ilgili memura oluan dosyaya gre savunma hakk vermek sz konusu olacaktr. Memur savunmasn yazl yapabilecei gibi szl olarak da yapabilir. Szl yaplan savunmann zapta geirildikten sonra ilgililerce imzalanmas gerekir. Dantay, disiplin soruturmasna konu olan fiilin ne olduu ve savunma sresine dair tebligat yaplmamakla birlikte daha sonra savunma alnmasnn sonucu etkilemeyen sakatlk olduuna karar vermitir Hukuki yardm konusunda, soruturulan memur aa damgasn vuran bir byk hareketten idarede demokrasi den yararlanmaktadr. Her eyden nemlisi memurlar gnmzde idar belgelere ulama hakkna kavumulardr. Dolaysyla kendileriyle ilgili dosyalar savunmalarn yapabilmek iin grebilmektedirler. fadelerinin alnmas hakkna ve kendilerine zarar verecek bir kararn alnmasndan nce kendilerini savunma hakkna sahip olmak adaln salad bir aamadr. Disiplin yaptrm konusunda gerek karar alnmadan gerekse karar uygulanrken ilgili memura azami hukuk gvence salanmaldr. Disiplin yoluyla memuriyete son vermeyi gerektiren soruturmada ilgili memur, avukatn hukuk yardmndan faydalanabilir, ancak olaya ilikin konularda bizzat sann dinlenilmesi gerekir. Avrupa Birlii memurlar hakknda yrtlen disiplin soruturmasnda yaptrmn arl sz konusu olmakszn, avukatn hukuk yardmndan faydalanma yolu aktr. Yine, Avrupa Adalet Divannca savunma hakkna saygnn ihlal edilmesi yargsal bavuruya gereke kabul edilmektedir. Hakknda soruturma yaplan memurun davetiyede belirtilen sre sonunda savunmasn yapmak iin gelmedii takdirde savunma hakkndan feragat etmi saylaca hususu da ayrca ve akca belirtilmelidir. Belirtilmezse usle uygun bir bildirimden szedilemez. Ancak, buna ramen ilgili savunmasn yapmsa sonucu etkilemeyen usl sakatlndan sz edilebilir, fakat bildirimde durum belirtilmemi ilgili memur da savunmasn yapmamsa bu husus daha sonra alacak iptal davasnda usle etkili bir sakatlk olarak kabul edilmelidir. Eer sz konusu sakatlk soruturma tamamlanmadan tesbit edilmise usle uygun savunma istenmelidir. Yedi gnlk savunma sresi dolmadan memur savunma hakkndan feragat ederse, buna hukuken deer vermek gerekir. nk ama kurum dzenini bozan disiplin fiilinin ortaya karlmasdr ve bu balamda soruturulan memurun yapaca aklamalar onun iin olduu kadar idare iin de nem tayacaktr. Vurgulamamz gereken dier bir husus ise, soruturmac tayin edilmek suretiyle soruturma raporu dzenlenmeden, disiplin amiri tarafndan ilgilinin ifadesi ve savunmas alnarak disiplin cezas verilmesinin hukuka aykr olduudur.

152

Memur Hukuku

Oranllk lkesi
Disiplin hukuku alannda devlet memuruna uygulanan yaptrm ile bunu gerektiren disiplin fiili arasnda adil bir oran olmal, oranszlk halinde yaptrm uygulanamamaldr. Dantay ... disiplin suu olarak hakaret eyleminin cezas bir yl sre ile okuldan uzaklatrma olduu halde, srf hkm giydii gerekesiyle bu sreyi aan bir ceza uygulanarak rencinin iliiinin kesilmesi sula ceza ve ynetmelikteki iki kural arasnda adil bir denge bulunmadn aka gstermektedir. Bu durum gzetilmeden davay reddeden idare mahkemesi kararnda hukuka aykrlk bulunmaktadr... (D. 8.D., E. 1988/20, K. 1990/145). Bir baka deyile, fiil ile disiplin yaptrm arasnda oranlln korunmas gerekir. Bu, disiplin hukukunun temel ilkelerinden birisidir. Avrupa nsan Haklar Mahkemesi de yaptrmn demokratik toplumun gereklerine gre makl olup olmadn somut olaya gre belirlemektedir. Bir disiplin fiilinin Szlemenin 8. ve onu izleyen maddelerinde teminat altna alnm haklardan birinin ihlalini oluturmas iin demokratik bir toplumda alnmas gerekli tedbirler art ltne gre deerlendirilmi olmas zorunludur. Ar bir disiplin fiili iin hafif bir disiplin yaptrm uygulanmsa Komisyon bu yaptrm yeterli grmeyebilir. rnein, Divann 8 Temmuz 1965 tarihli Fonzi Karar, yine yetkinin ktye kullanlmas konusunda 5 Mays 1966 tarihli Gutman Davasndan szedilebilir. Buna karlk Divan fiil ile yaptrmn oranll ilkesine saygy gznne almtr. Disiplin yaptrm nedeniyle baka bir yerde grevlendirme ilemi bu nedenle iptal edilmitir.

Oranllk ilkesi: Disiplin suunun arlyla disiplin cezasnn sertlii arasnda makul bir oran olmas.

ift Disiplin Yaptrm Uygulama Yasa

Fransada, iyiniyet ve hakkaniyet ilkeleri, itihatlar ve idareye uygulanan yazl olmayan kurallara dayanlarak, bir disiplin fiiline ancak bir defa disiplin yaptrm uygulanabilecei ilkesi kabul edilmitir. Hukuki nitelendirmede, yanlg olmamak koulu ile, ayn disiplin fiilinden dolay iki defa disiplin soruturmas alamaz. Divan, ayn fiilden dolay iki defa ceza olmaz -non bis in idem- kuralna saygy disiplin uygulamalarnda da gznne almaktadr. Alman disiplin hukukunda da ayn kuraln uygulama alan bulduu belirtilmelidir. Bunun dnda, szgelimi memurun alkoll ara kullanp kaza yapmas ya da yksek sesle radyo vs. dinlemesi nedeniyle ceza mahkemesinde aleyhine karar verilmi olmas, koullarna bal olarak, disiplin yaptrm uygulanmasna engel deildir. Hakknda disiplin yaptrm uygulanan memura, ceza mahkemesince verilen karara dayal olarak yeni bir disiplin soruturmas almak suretiyle disiplin yaptrm uygulanamaz. Ayn disiplin fiilinden dolay farkl kurumlarca disiplin soruturmas alabilir mi? rnein, Hukuk Fakltesinde ksmi statde alan bir retim yesi ayn zamanda baroya da kaytl yazhane sahibi bir avukat ise iledii ayn fiilin kurum dzenlerini de ihlal ettiinden bahisle iki farkl kurumca iki farkl disiplin soruturmas alabilir mi? Kanmzca ayn fiil sebebi ile her bir kurumun dierinden farkl ve bamsz olan dzeni ihlal edilmise, her biri kendi asndan ayr bir soruturma yapabilmelidir. Aslnda, burada her bir kurumun ayn fiilden dolay kendisi ynnden yapt tek bir soruturmann sz konusu olduu dnlebilir. Bundan farkl olan husus ayn fiilden dolay ayn kurumca birden fazla disiplin soruturmasnn yaplamayacadr. Sonuta, ayn disipliner fiilden dolay ayn kii hakknda ayn kurumca birden fazla disiplin soruturmas alamaz. rnein, disiplin yaptrm uygulanmasna gerek olmadna dair karar alnp ilgiliye tebli edildikten sonra, sz konusu fiil ceza kouturmasn da gerektirmi ve ondan do-

8. nite - Memur Disiplin Soruturmalar ve Ceza Kovuturmalar ile Grevden Uzaklatrma

153

lay mahkm olmusa bu mahkmiyeti esas alp tekrar o kii hakknda disiplin soruturmas alamaz. Bir disiplin fiili birden fazla disiplin yaptrmnn konusunu oluturabilecek nitelikte bir grnm arzediyorsa ve dier deliller ile de farkl bir sonuca ulalamyorsa, daha ar nitelikli disiplin yaptrmna gre karar vermek kanmzca hakkaniyetle badamayaca iin sadece hafif olan disiplin yaptrmna gre karar verilmelidir. Dantay, ayn disiplin fiili nedeniyle birden fazla disiplin yaptrmn kabul etmemekle birlikte ar nitelikli disiplin yaptrmna gre karar vermektedir. dare bazen, hibir kusur olmad halde cezalandrmak istedii bir SIRA memuru, SZDEgerek niyetini belli etmeden, rnein bulunduu ehirden alp istemedii bir ehre naklen atayabilmektedir. Dier bir deyile, hizmet gerektirmedii halde, srf memuru cezalandrmak DNELM amacyla naklen atama yaplabilmektedir. Disiplin hukuku asndan bu tr ilemler sizce hukuka uygun mudur?
S O R U

SIRA SZDE

DNELM S O R U

SORUTURMAYA BALANMASI VE SORUTURMA EMR DKKAT

SIRA SZDE Yetkili makam, mesleki dzeni korumak ve kamu hizmetinin srekli ve dzenli ilemesini salamak amacyla serbeste disiplin soruturmasna balayabilir. Disiplin soruturmasna soruturma emri ile balanr fakat bunun iin ncelikle, disiplin AMALARIMIZ yaptrmn gerektiren fiilin herhangi bir ekilde renilmesi gerekir. Bunu renmenin balca yollar; tefti ve inceleme srasnda, basn yolu ile renme, baka idar mercilerce yaplan bildirim, fiilin ilendiinin bizzat yetkili K amirce T A P tesbit edilmesi, ikayet veya ihbar yoludur. Eer tutuklanma durumu varsa suun ilendii ynnde ciddi bir balang phesi bulunduundan disiplin soruturmasna balama da sz konusu olabilir. TELEVZYON Fiilin teebbs derecesinde kalm olmas soruturma yaplmasn engellemez. Memurun fiilinin, disipliner fiili ileme ynndeki davrann ortaya koymas yeterlidir.Kurum dnda ilenen sular bakmndan da ihbar, bilgi ve belge yoluyla N T E R N E Tbu konuyla idarenin fiilden haberdar olmas (DMK md.131/3) gerekir. Genellikle ilgili bilgi ve belgelerin idareye gnderilmesinden sonra soruturma alr. Disiplin fiilini ileyen memurun belirlenmesi gerekliyse bunun aratrlmas yaplr. ayet durum byle bir aratrmay gerektirmeyecek kadar aksa dorudan disiplin soruturmas alr. Disiplin soruturmas alrken fail belli olmayabilir. Bu durumda disiplin soruturmas ncelikle ilenen disipliner ihlalin muhtemel fail ya da faillerinin belirlenmesine dnk olmaldr. Fail belirlendikten sonra gerekli tebligat yaplmak sureti ile disiplin soruturmasna devam edilir. Geici grevlendirme durumunda grevlendirilen yerde disipliner bir ihlal sz konusu ve disiplin soruturmas almsa, her ne kadar memurun asl kadrosu kendi kurumunda olsa da kanmzca, delillere daha kolay ulama imkan ve disipliner ihlalin yapld yerdeki kurum dzenini salama zorunluluu nedeniyle, memurun asl kadrosunun bulunduu kurumun deil, geici olarak grevlendirildii kurumun disiplin soruturmasn yapmas gerektii grndeyiz.

DKKAT

Soruturmaya Balanmas

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

NTERNET

154

Memur Hukuku

Soruturma Emri
Soruturma emri: Yetkili disiplin amiri tarafndan verilen ve disiplin soruturmasn balatan karar.

Disiplin yaptrmn gerektiren fiilin ilenmesi halinde, bu fiil ne ekilde renilirse renilsin soruturmaya soruturma emri ile balanr. Daha sonra soruturma izni istenmek zere olay hakknda n aratrma yaplabilir. Soruturma emri yetkili makamca verilmeli, hangi konu veya konularda kim veya kimler hakknda soruturma yaplmasnn istendii belirtilmeli ve konuyla ilgili belgeler soruturma emrine eklenmelidir. Soruturma emrinde fiil, disiplin faili ve soruturulmas istenen hususun, iddiann belirtilmesi gerekmekle birlikte, eer disiplin faili belli deilse belirlenmesi de istenir. Soruturma emri dorudan yetkili disiplin amirinden gelebilecei gibi, yetkili disiplin amirinden soruturma emrini vermesi talep de edilebilir. rnein, mfettilerce yaplan denetim srasnda ihbar veya ikayet dilekesi verilmi ve iddialarn duruma gre nemli nitelik tad grlmse, mfettilerin yetkili disiplin amirinden soruturma emri istemeleri gerekir. Eer iddialar aslszsa ikayetiye cevap verilebilmesi iin yaplan incelemenin sonucu ve dncelerin ilgili makama iletilmek zere Tefti Kurulu veya Denetim Birimi Bakanlklarna gnderilmesi, ihbar ve ikayetin denetim yaplan kurumla ilgili olmad hallerde ise yaplacak soruturma mfettilerin normal denetim proramn aksatabileceinden dilekeyi dnceleri ile birlikte bal olduklar birime gndermeleri ve alacaklar talimata gre hareket etmeleri gerekir. Soruturma emri verilirken, soruturmac sfatyla soruturma yapma yetkisi verilen grevlinin, hakknda soruturma yaplacak kiiye gre daha st ya da ona eit dzeyde grev ve nvana sahip bir grevli olmasna dikkat edilmelidir. Soruturma emri verilmesine ilikin i ilemin itiraz yoluyla incelenmesi, yarg yoluna gidilmesi mmkn deildir. Soruturmaya yetkili amir, disiplin suu oluturan fiilin sabit olduunu tespit ettiinde soSIRA SZDE ruturma emri vermek zorunda mdr? Yoksa, rnein, memurun olumlu gemii, salk durumu, yaknda emekli olacak olmas, kurum iinde gerilimi arttrmamak gibi gerekeD soruturmasnn NELM lerle disiplin almamasna karar verebilir mi?

SIRA SZDE

DNELM
DMK, m. 126: Uyarma, knama aylktan kesme S O ve R U cezalar disiplin amirleri tarafndan; kademe ilerlemesinin durdurulmas cezas, D Kmemurun K A T bal olduu kurumdaki disiplin kurulunun karar alndktan sonra,atamaya yetkili SIRA SZDE amirler il disiplin kurullarnn kararlarna dayanan hallerde Valiler tarafndan verilir. Devlet memurluundan AMALARIMIZ karma cezas amirlerin bu yoldaki istei zerine, memurun bal bulunduu kurumun yksek disiplin K T A Pile verilir. kurulu karar Disiplin kurulu ve yksek disiplin kurulunun ayr bir ceza tayinine yetkisi yoktur, cezay kabul veya reddeder. T E Lhalinde E V Z Yatamaya ON Ret yetkili amirler 15 gn iinde baka bir disiplin cezas vermekte serbesttirler. zel kanunlarn disiplin cezas N T Evermeye R N E T yetkili amir ve kurullarla ilgili hkmleri sakldr.

DSPLN KARAR VERMEDE YETKL S OYAPTIRIMINA R U MAKAM VE YETK DEVR YASAI

Uyarma, knama ve aylktan kesme cezalar disiplin amirleri tarafndan; kademe DKKAT ilerlemesinin durdurulmas cezas, memurun bal olduu kurumdaki disiplin kurulunun karar alndktan sonra, atamaya yetkili amirler, il disiplin kurullarnn kaSIRA SZDE rarlarna dayanan hallerde valiler tarafndan verilir. Devlet memurluundan karma cezas, amirlerin bu yoldaki istei zerine, memurun bal bulunduu kurumun yksek disiplin kurulu karar ile verilir. Disiplin kurulu ve yksek disiplin kuAMALARIMIZ rulunun ayr bir ceza tayinine yetkisi yoktur; cezay kabul veya reddeder. Ret halinde atamaya yetkili amirler on be gn iinde baka bir disiplin cezas vermekte serbesttirler. disiplin cezas vermeye yetkili amir ve kurullarla ilgiK zel T A kanunlarn P li hkmleri sakldr (DMK md.126). Disiplin cezas verme yetkisinin devri yasaktr. Nitelii itibaryla yetki devrine konu olmayan sz konusudur. T E L E Vbir Z Y durum ON

NTERNET

8. nite - Memur Disiplin Soruturmalar ve Ceza Kovuturmalar ile Grevden Uzaklatrma

155

DEVLET MEMURLARI KANUNUNDAK DSPLN YAPTIRIMLARININ TRLER Uyarma

Memura, grevinde ve davranlarnda daha dikkatli olmas gerektiinin yaz ile bildirilmesidir. Uyarma cezasn gerektiren fiil ve haller unlardr; a) Verilen emir ve grevlerin tam ve zamannda yaplmasnda, grev mahallinde kurumlarca belirlenen usul ve esaslarn yerine getirilmesinde, grevle ilgili resmi belge, ara ve gerelerin korunmas, kullanlmas ve bakmnda kaytszlk gstermek veya dzensiz davranmak, b) zrsz veya izinsiz olarak greve ge gelmek, erken ayrlmak, grev mahallini terk etmek, c) Kurumca belirlenen tasarruf tedbirlerine riayet etmemek, d) Usulsz mracaat veya ikayette bulunmak, e) Devlet memuru vakarna yakmayan tutum ve davranta bulunmak, f) Grevine veya i sahiplerine kar kaytszlk gstermek veya ilgisiz kalmak, g) Belirlenen klk ve kyafet hkmlerine aykr davranmak, h) Grevin ibirlii iinde yaplmas ilkesine aykr davranlarda bulunmak.
Uyarma: Memura, grevinde ve davranlarnda daha dikkatli olmas gerektiinin yaz ile bildirilmesidir.

Knama
Memura, grevinde ve davranlarnda kusurlu olduunun yaz ile bildirilmesidir. Knama cezasn gerektiren fiil ve haller unlardr; a) Verilen emir ve grevlerin tam ve zamannda yaplmasnda, grev mahallinde kurumlarca belirlenen usul ve esaslarn yerine getirilmesinde, grevle ilgili resmi belge, ara ve gerelerin korunmas, kullanlmas ve bakmndan kusurlu davranmak, b) Elerinin, reit olmayan veya mahcur olan ocuklarnn kazan getiren srekli faaliyetlerini belirlenen srede kurumuna bildirmemek, c) Grev srasnda amire hal ve hareketi ile saygsz davranmak, d) Hizmet dnda Devlet memurunun itibar ve gven duygusunu sarsacak nitelikte davranlarda bulunmak, e) Devlete ait resmi ara, gere ve benzeri eyay zel ilerinde kullanmak, f) Devlete ait resmi belge, ara, gere ve benzeri eyay kaybetmek, g) arkadalarna, maiyetindeki personele ve i sahiplerine kt muamelede bulunmak, h) arkadalarna ve i sahiplerine sz veya hareketle satamak, ) Grev mahallinde genel ahlak ve edep d davranlarda bulunmak ve bu tr yaz yazmak, iaret, resim ve benzeri ekiller izmek ve yapmak, j) Verilen emirlere itiraz etmek, k) Borlarn kasten demeyerek hakknda yasal yollara bavurulmasna neden olmak, l) Kurumlarn huzur, skun ve alma dzenini bozmak, m) Yetkili olmad halde basna, haber ajanslarna veya radyo ve televizyon kurumlarna bilgi veya deme vermek.
Knama: Memura, grevinde ve davranlarnda kusurlu olduunun yaz ile bildirilmesidir.

Aylktan Kesme
Memurun, brt aylndan 1/30-1/8 arasnda kesinti yaplmasdr. Aylktan kesme cezasn gerektiren fiil ve haller unlardr; a) Kastl olarak; verilen emir ve grevleri tam ve zamannda yapmamak, grev mahallinde kurumlarca belirlenen usul ve esaslar yerine getirmemek, grevle ilgili resmi belge, ara ve gereleri korumamak, bakmn yapmamak, hor kullanmak, b) zrsz olarak bir veya iki gn greve gelmemek, c) Devlete ait resmi belge, ara, gere ve benzerlerini zel menfaat salamak iin kullanmak, d) Grevle ilgili konularda ykml olduu kiilere yalan ve yanl beyanda bulunmak,
Aylktan kesme: Memurun, brt aylndan 1/30-1/8 arasnda kesinti yaplmasdr.

156

Memur Hukuku

e) Grev srasnda amirine szle saygszlk etmek, f) Grev yeri snrlar ierisinde her hangi bir yerin toplant, tren ve benzeri amalarla izinsiz olarak kullanlmasna yardmc olmak, g) Hizmet iinde Devlet memurunun itibar ve gven duygusunu sarsacak nitelikte davranlarda bulunmak.

Kademe lerlemesinin Durdurulmas

Kademe ilerlemesinin durdurulmas: Fiilin arlk derecesine gre memurun, bulunduu kademede ilerlemesinin 1-3 yl durdurulmasdr.

Fiilin arlk derecesine gre memurun, bulunduu kademede ilerlemesinin 1-3 yl durdurulmasdr. Kademe ilerlemesinin durdurulmas cezasn gerektiren fiil ve haller unlardr; a) Greve sarho gelmek, grev yerinde alkoll iki imek, b) zrsz ve kesintisiz 3-9 gn greve gelmemek, c) Grevi ile ilgili olarak her ne ekilde olursa olsun kar salamak, d) Amirine veya maiyetindekilere kar kk drc veya aalayc fiil ve hareketler yapmak, e) Grev yeri snrlar iinde herhangi bir yeri toplant, tren ve benzeri amalarla izinsiz kullanmak veya kullandrmak, f) Geree aykr rapor ve belge dzenlemek, g) Ticaret yapmak veya Devlet memurlarna yasaklanan dier kazan getirici faaliyetlerde bulunmak, h) Grevin yerine getirilmesinde dil, rk, cinsiyet, siyasi dnce, felsefi inan, din ve mezhep ayrm yapmak, kiilerin yarar veya zararn hedef tutan davranlarda bulunmak, ) Belirlenen durum ve srelerde mal bildiriminde bulunmamak, i) Aklanmas yasaklanan bilgileri aklamak, j) Amirine, maiyetindekilere, i arkadalar veya i sahiplerine hakarette bulunmak veya bunlar tehdit etmek, k) Diplomatik statsnden yararlanmak suretiyle yurt dnda, hakl bir sebep gstermeksizin deme kabiliyetinin stnde borlanmak ve borlarn demedeki tutum ve davranlaryla Devlet itibarn zedelemek veya zorunlu bir sebebe dayanmakszn borcunu demeden yurda dnmek, l) Verilen grev ve emirleri kasten yapmamak, m) Herhangi bir siyasi parti yararna veya zararna fiilen faaliyette bulunmak.

Devlet Memurluundan karma

Devlet memurluundan karma: Bir daha Devlet memurluuna atanmamak zere memurluktan karmaktr.

Bir daha Devlet memurluuna atanmamak zere memurluktan karmaktr. Devlet memurluundan karma cezasn gerektiren fiil ve haller unlardr; a) deolojik veya siyasi amalarla kurumlarn huzur, skun ve alma dzenini bozmak, boykot, igal, kamu hizmetlerinin yrtlmesini engelleme, ii yavalatma ve grev gibi eylemlere katlmak veya bu amalarla toplu olarak greve gelmemek, bunlar tahrik ve tevik etmek veya yardmda bulunmak, b) Yasaklanm her trl yayn veya siyasi veya ideolojik amal bildiri, afi, pankart, bant ve benzerlerini basmak, oaltmak, datmak veya bunlar kurumlarn herhangi bir yerine asmak veya tehir etmek, c) Siyasi partiye girmek, d) zrsz olarak bir ylda toplam 20 gn greve gelmemek, e) Sava, olaanst hal veya genel afetlere ilikin konularda amirlerin verdii grev veya emirleri yapmamak, f) Amirlerine, maiyetindekilere ve i sahiplerine fiili tecavzde bulunmak, g) Memurluk sfat ile badamayacak nitelik ve derecede yz kzartc ve utan verici hareketlerde bulunmak, h) Yetki almadan gizli bilgileri aklamak, ) Siyasi ve ideolojik eylemlerden arananlar grev mahallinde gizlemek, j) Yurt dnda Devletin itibarn drecek veya grev haysiyetini zedeleyecek tutum ve davranlarda bulunmak,

8. nite - Memur Disiplin Soruturmalar ve Ceza Kovuturmalar ile Grevden Uzaklatrma

157

k) 5816 sayl Atatrk Aleyhine lenen Sular Hakkndaki Kanuna aykr fiilleri ilemek. Disiplin cezas verilmesine sebep olmu bir fiil veya halin cezalarn zlk dosyasndan silinmesine ilikin sre iinde tekerrrnde bir derece ar ceza uygulanr. Ayn derecede cezay gerektiren fakat ayr fiil veya haller nedeniyle verilen disiplin cezalarnn nc uygulamasnda bir derece ar ceza verilir. Gemi hizmetleri srasndaki almalar olumlu olan ve dl veya baar belgesi alan memurlar iin verilecek cezalarda bir derece hafif olan uygulanabilir. Yukarda saylan ve disiplin cezas verilmesini gerektiren fiil ve hallere nitelik ve arlklar itibariyle benzer eylemlerde bulunanlara da ayn neviden disiplin cezalar verilir. renim durumlar nedeniyle ykselebilecekleri kadrolarn son kademelerinde bulunan Devlet memurlarnn, kademe ilerlemesinin durdurulmas cezasnn verilmesini gerektiren hallerde, brt aylklarnn 1/4-1/2si kesilir ve tekerrrnde grevlerine son verilir. zel kanunlarn disiplin sular ve cezalarna ilikin hkmleri sakldr. Yukarda yazl disiplin kovuturmasnn yaplm olmas, fiilin genel hkmler kapsamna girmesi halinde, sank hakknda ayrca ceza kovuturmas almasna engel tekil etmez (DMK md.125). dare, hapis cezas ya da para cezas gibi bir disiplin cezas verebilir mi?SZDE SIRA
SIRA SZDE

CEZA KOVUTURMA LE DSPLN DNELM SORUTURMASININ BR ARADA YRTLMES

Ayn olaydan dolay memur hakknda ceza mahkemesinde kovuturmaya balanS O kanununa R U m olmas, disiplin kovuturmasn geciktirmez. Memurun ceza gre mahkum olmas veya olmamas halleri, ayrca disiplin cezasnn uygulanmasna engel olamaz (DMK md.131). talyan Ceza Muhakemeleri Usul Kanununa gre, DKKAT disiplin cezasn gerektiren bir sutan dolay adli kovuturmaya balanm olmas halinde, disiplin cezasnn durdurulmas ve adli kovuturmann sonucunun bekSIRA SZDE lenmesi zorunludur. ngilterede de disiplin soruturmasna konu olayn ceza kanunlarnn kapsamna girip girmedii hususunun aratrlmas veya savcdan tavsiye istenmesi gerekmektedir.
AMALARIMIZ

DNELM
DMK, m. 131: Ayn olaydan dolay memur hakknda ceza S O R U mahkemesinde kovuturmaya balanm olmas, disiplin kovuturmasn D K K A T geciktiremez. Memurun ceza kanununa gre mahkm SIRA olmas SZDE veya olmamas halleri, ayrca disiplin cezasnn uygulanmasna engel olamaz. AMALARIMIZ

DSPLN YAPTIRIMINA KARAR VERLMESNDE DKKAT EDLMES GEREKEN HUSUSLARK T A P Disiplin Yaptrmna Karar Verilmemesi Gereken Durumlar
Disiplin hukukuna hakim olan esaslardan birisi de kusursuz Tyaptrm E L E V Z Y Oolmayaca N (Pas de sanction sans faute) kural olup, disiplin soruturmasnn tamamnda hereyden nce memurun kusurlu olup olmad aratrlmaldr. Memurun iledii disiplin fiilinin hatal niteliini, dolaysyla disiplin sorumluluunu ortadan kaldran N srada T E R N E Tzihinsel sosebepler bulunabilir. rnein, memurun disiplin fiilini iledii runlar bulunduu tesbit edilirse, iledii fiilden dolay sorumlu tutulmamas gerekir. Akl zayfl durumunda fiilin ilendii anda akli melekenin yerinde olup olmadna baklmas ve bu durumu da uzman hekimlerin belirlemesi gerekir. Bu olaslkta artk tedbir sorumluluu sz konusu olmaldr. htiyar sarholuk konusunda DMK md. 125/D-aya gre, greve sarho gelmek ve grev yerinde alkoll iki imek bal bana bir disiplin kusuru olarak ng-

K T A P

TELEVZYON

NTERNET

158

Memur Hukuku

rlmtr. Bu nedenle ihtiyar sarholuk nedeni ile ilenen ve devlet memurluundan karmay gerektiren disiplin fiili hakknda genel hkmler uygulanmal, yani duruma gre ll olma ykmllnn ihlalinden bahisle bu yaptrm olumsuz sicile dayal son vermeden ayrk olarak uygulama alan bulabilmelidir. Memurun iledii fiilin hukuka aykr bir fiil olmas gerekir. Hiyerarik amirin emrine uyma da disiplin fiilleri asndan hukuka uygunluk sebebi olarak kabul edilmelidir. Bunun snr ise kanunsuz emir ve ona ilikin ilkeler olmaldr. Yine polis memurunun kamaya alan bir su failini durdurmak iin cop kullanmas veya baka bir kiiye silahla ate etmekte olan ahsn fiilini engellemek iin ate edip yaralamas gibi hukuka uygunluk hallerinin varl halinde, grevin ifas nedeniyle disiplin yaptrm uygulanmamaldr. Bylece TCKda yer alan veya almayan fakat ceza hukukunda uygulama alan bulan hukuka uygunluk sebepleri mahiyetine uyduu oranda disiplin hukukunda da hukukun genel ilkeleri ve hakkaniyet gerei uygulanabilmelidir.

Disipliner Yaptrm Hafifletebilecek Durumlar

DMK, m. 125/3: Gemi hizmetleri srasndaki almalar olumlu olan ve dl veya baar belgesi alan memurlar iin verilecek cezalarda bir derece hafif olan uygulanabilir.

Gemi hizmetleri srasndaki almalar olumlu olan ve dl veya baar belgesi alan memurlar iin verilecek yaptrm kararlarnda bir derece hafif olan uygulanabilir (DMK md.125/3). O halde ilgili memurun gemi dnem sicillerinin en az iyi derecede olmas gerekir. Dolaysyla her olumlu sicil almak hafifletici neden uygulanmasn gerektirmez. Ayrca, en az iyi olan sicil deerlendirmesinin belirlenmesinde ilgili memurun btn sicil dnemlerinin mi iyi olmas yoksa bunlarn ortalamasnn m iyi veya ok iyi olmas konusunda bir aklk yoktur. Kanmzca, burada genel ortalamay esas almak gerekir. Bir alt yaptrm uygulamas idarenin takdir yetkisi ierisindedir. dare kamu yarar ve hizmet gereklerini dikkate alarak bir alt disiplin yaptrm uygulamasn yapmayabilir. Konu zellikle devlet memurluundan karma yaptrm iin olduka nem tamaktadr. ndirim koullarna sahip olan memura bir alt yaptrm olan kademe ilerlemesinin durdurulmas verilebilecektir. Ancak, bu sonuncu yaptrm, yksek disiplin kurulu verememektedir. Yksek disiplin kurulu nerilen devlet memurluundan karma yaptrmn ya kabul ya da reddeder. Red halinde bir baka yaptrm uygulama yetkisi yoktur. Ancak, Dantay bizce isabetli olarak, baarl ve sicili temiz memura bir alt disiplin yaptrm uygulanmama nedeninin aklanmas gerektiine ve bir alt yaptrm uygulanmas konusunda yksek disiplin kurulunun da aklama yapmas gerektiine karar vermitir (D. 8.D., E.1991/1399, K.1991/1677). zel mevzuattan kaynaklanan baz durumlarda bir alt yaptrmn uygulanmas disiplin yaptrm olarak memuriyete idarece son vermeye engel olamamaktadr. rnein niversite retim mesleinden veya kamu grevinden karma yaptrmnn bir alt yaptrm grevden ekilmi saylmadr. Aylktan kesme SIRAcezasn SZDE gerektiren bir disiplin suu ileyen bir memura, eer bu memur, gemi hizmetlerinde olumlu almalar yapm, dl veya baar belgesi alm ise, hangi disiplin cezas verilmelidir?
DNELM

SIRA SZDE

DNELM S O R U

DKKAT

Haksz tahrik halinde bir alt disiplin yaptrmnn uygulanmas mmkn olabilmelidir. Bu ynyle S O R U haksz tahrik de konumuz bakmndan nem tayabilir. Disiplin hukukunda haksz tahrikten ne anlalmas gerekecei konusunda doktrin ve mevzuatta aklk yoktur. Kanmzca kavram ve messese olarak disiplin hukukunDKKAT da da ceza hukukundan farkl bir haksz tahrik messesesi oluturmaya gerek yokSIRA SZDE

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

AMALARIMIZ

8. nite - Memur Disiplin Soruturmalar ve Ceza Kovuturmalar ile Grevden Uzaklatrma

159
Haksz tahrik: Cezay azaltc kiisel ve genel yasal nedendir. TCKna gre, haksz bir fiilin meydana getirdii fke veya iddetli zntnn etkisi altnda su ileyen kiiye daha az ceza verilir.

tur. nk sz konusu kavram psikolojik ve subjektif bir esasa dayanmaktadr. Dolaysyla kyasen ve hukukun genel ilkeleri yoluyla mahiyetine uyduu lde ceza hukukunda kullanlan haksz tahrik messesi disiplin hukukunda da uygulama alan bulabilmelidir. Dantay da haksz tahrikin disiplin yaptrmlarnn uygulanmasnda dikkate alnmas gerektiini vurgulamaktadr.

Zamanam
Uyarma, knama, aylktan kesme ve kademe ilerlemesinin durdurulmas cezalarnda bir ay iinde disiplin soruturmasna, memurluktan karma cezasnda alt ay iinde disiplin kovuturmasna balanmad takdirde disiplin cezas verme yetkisi zamanamna urar. Bu tarihten sonra verilen ceza hukuka aykr olur. Disiplin cezasn gerektiren fiil ve hallerin ilendii tarihten itibaren nihayet iki yl iinde disiplin cezas verilmedii takdirde ceza verme yetkisi zamanamna urar (DMK md.127). Disiplin hukukunda da iki tr zamanam vardr. Bunlardan ilki disiplin soruturmas ama zamanam; ikincisi ise disiplin yaptrmna karar verme zamanamdr. Disiplin yaptrmn gerektiren fiil ve halleri renmeden itibaren bir veya alt ay ierisinde disiplin soruturmasna balanmaldr. Buna ksaca soruturma zamanam denilebilir. Bu sre ierisinde soruturmaya balanmad takdirde disiplin soruturmas yapma yetkisi zamanamna urar. Disiplin yaptrmn gerektiren fiil ve hallerin ilendii tarihten itibaren iki yl iinde disiplin yaptrm uygulamasna karar verilmedii takdirde yaptrm uygulama yetkisi zamanamna urar (DMK md.127). Buna yaptrm zamanam denilebilir. Uygulamada zikredilen dzenlemelerin yetersizlii baz sorunlar da beraberinde getirmektedir. zellikle DMK md. 127/sonda bu konuda herhangi bir ayrma gidilmemitir. Delillerin toplanmasnn bir ceza davas sonucunda verilecek karara ierik bakmndan sk skya bal olmas ve adliye mahkemesinde grlen davann disiplin bakmndan szn ettiimiz iki yl iinde sonulanmamas halinde, disiplin soruturmasnn zamanamna uramas sz konusu olmas nedeniyle durum etrefilli bir nitelik tar. Bu durum zellikle memurun kurum dnda iledii sular bakmndan gndeme gelebilir. Sorun kurum dnda ilenen ve ceza kouturmasna da konu olan fiillerde delillerin soruturmac tarafndan toplanamamas ve soruturmacnn yaplan ceza kouturmasnn ierii ile sk skya bal olmas nedeniyle ceza davasnn sonulanmasn beklemesi gerekliliidir. Bu durumda disiplin soruturmasnn zamanamna uramas gznne alnmal, mevcut delillere gre karar verilemiyorsa soruturmann zamanamna uramas yadrganmamaldr. Disiplin soruturmasnn ceza kouturmasndan bamsz yrtlmesi ilkesini benimseyen lkemizde, ceza davasnn sonucu beklenmeden ve fiil tam olarak kantlanmakszn disiplin yaptrm olarak devlet memuriyetinden karma yaptrmna karar verilmesi suretiyle tesis edilen ilem hukuka aykr kabul edilmelidir. Vurgulamamz gereken dier bir husus disiplin soruturmalarnda zamanamn durduran ya da kesen sebeplerin mevzuatta yer almasnda fayda bulunduudur. Yine, bunun dnda kanun koyucunun, srenin balangc olarak fiil ve hallerin ilenildii tarihi esas almas (DMK md.127/2) kanmzca isabetsizdir. Bunun yerine fiil ve failin renildii tarih esas alnd takdirde, kurum dzenini ihlal edebilen ve fakat sonradan renilen faillere disiplin yaptrm uygulanamamasnn nne geilmi olacaktr. Ancak sz konusu kavram fiil ve fail ya da faillerin renildii tarih olarak alglamak yaptrm zamanamn (iki yl) amad takdirde yanl bir yorum olmayacaktr.

Soruturma zamanam: Disiplin cezasn gerektiren fiil ve durumlarn renildii tarihten itibaren belli bir sre iinde disiplin soruturmasna balanmasn gerektiren, aksi halde disiplin soruturmas almasn engelleyen zamanam tr. Yaptrm zamanam: Disiplin yaptrmn gerektiren fiil ve hallerin ilendii tarihten itibaren iki yl iinde disiplin yaptrm uygulamasna karar verilmedii takdirde yaptrm uygulama yetkisini kaldran zamanam tr.

160

Memur Hukuku

Fiil ve hallerin ilenildiinin renilmesinden szedilmekle birlikte, bunu hangi merciin renmesi gerektii yine mevzuatta ak deildir. Kanmzca bunu disiplin soruturmas amaya yetkili olan merci olarak anlamak gerekir. lgili idare sresi ierisinde disiplin yaptrm konusunda karar alm, ancak daha sonra idar yarg yerince ayn konuda yeniden ilem tesisini gerektirecek biimde iptal karar verilmesi zerine, bu sre ierisinde iki yllk yaptrm zamanam sresi bu arada dolmusa yeniden disiplin yaptrm uygulama olanakszdr. dar yarg yerince ekle aykrlk nedeniyle ilemin iptali halinde, idare, ekil eksikliini giderip ayn konuda yeniden ilem tesis edebilir, fakat bu karar fiilin ilenmesinden itibaren iki yllk sreyi aamaz.

Disiplin Yaptrmlarnn Aff

Disiplin yaptrmlarnn affna dair kanunlar, devlet memurluundan karmay kapsam d tutabilir. Disiplin ile ilgili bugne kadar karlan balca af kanunlar, 1986 ylnda 3249 sayl Kanun, 1992 ylnda yrrle konulan 3817 sayl Memurlar ve Dier Kamu Grevlilerinin Disiplin Cezalarnn Aff Hakknda Kanun yine 4455 sayl Memurlar ve Dier Kamu Grevlilerinin Disiplin Cezalarnn Aff Hakknda Kanun olup, buna gre, md.1/1de 23 Nisan 1999 tarihinden nce ilenmi, Devletin ahsiyetine kar ilenen sularla basit veya nitelikli zimmet, irtikap, rvet, hrszlk, dolandrclk, sahtecilik, inanc ktye kullanma, dolanl iflas gibi yz kzartc veya eref ve haysiyet krc sular veya istimal veya istihlak kaakl dnda kalan kaaklk, resmi ihale ve alm satmlara fesat kartrma, Devletin srlarn aa vurma sebebiyle kurumla srekli olarak iliik kesilmesi sonucunu douran disiplin cezalar ile 2802 sayl Hakimler ve Savclar Kanununun 68 inci maddesinin (e) ve (f) bentlerine ve 69 uncu maddesinin bir ila drdnc fkralarna gre verilmi yer deitirme veya meslekten karma, mlga 2556 sayl Hakimler Kanununun 92 nci maddesinin bir, iki, drt ve altnc fkralarna gre verilmi meslekten karma cezalar hari olmak zere; kanun, tzk ve ynetmelikler gereince memurlar ve dier kamu grevlileri ile bu grevlerde bulunmu olanlar hakknda verilmi disiplin cezalar btn sonular ile affedilmitir hkm ile ancak hkmde belirtilen sular veya hakimler bakmndan belirtilen zel hkmler nedeniyle disiplin yaptrmlarnn affedilmeyecei dierleri iin ise affn uygulanaca belirtilmitir. Dolaysyla sz gelimi kademe ilerlemesinin durdurulmas yaptrmn gerektiren fiillerde tekerrr nedeniyle disiplin yaptrm olarak devlet memuriyetinden karma yaptrmna tabi tutulanlar af kanunundan yararlanabileceklerdir. Szn ettiimiz 4455 sayl Kanun md.1/3de ise disiplin cezalar affedilenlerin sicil dosyalarndaki bu disiplin cezalarna dair kaytlar, ilgililerin mracaat aranmakszn hkmsz kalr ve dosyalarndan karlr hkm bulunmaktadr. Bu dzenlemeler esasen DMKnn sistemini bir kez daha bozmutur. Gerekten DMK md.133/1de Devlet memurluundan karma cezasnn sicilden silinemeyecei belirtilmitir. Dolaysyla, DMK md.125de yer alan ve disiplin yaptrm olarak devlet memuriyetinden karmay gerektiren ve 4455 sayl Kanun md.1 dnda kalan fiiller sebebiyle memuriyetle iliii kesilenler, bu erevede dier artlar da mevcut ise daha sonra memur olabilirler. Dantayn, ... kurumuyla iliiinin kesilmesine neden olan fiili nedeniyle alm olduu disiplin cezas 3817 sayl Af Yasas kapsamnda olan davacnn bu cezaya kar at dava sonucunda alan yasa uyarnca karar verilmesine yer olmadna hkmedilmi olmas ve ilgilinin bu karardan sonra makul sre iinde greve dnme talebinde bulunmas halinde greve iadesinin zorunlu bulunduu...na ilikin karar bulunmaktadr (D.12.D., E. 1995/7805, K. 1997/877).

8. nite - Memur Disiplin Soruturmalar ve Ceza Kovuturmalar ile Grevden Uzaklatrma

161

20.06.2006 tarihinde de memurlar ve dier kamu grevlilerinin disiplin cezalarnn affedilmesini ngren tasar, TBMM Genel Kurulunda kabul edilerek yasalamtr. Bununla memurlar ve dier kamu grevlileriyle bu grevlerde bulunmu olanlar hakknda, 23 Nisan 1999 tarihinden 14 ubat 2005 tarihine kadar ilenmi fiillerden dolay verilen baz disiplin yaptrmlarnn btn sonularyla affedilmesi ngrlmtr. Devletin ahsiyetine kar ilenen sularla basit veya nitelikli zimmet, irtikap, rvet, hrszlk, dolandrclk, sahtecilik, inanc ktye kullanma, dolanl iflas gibi yz kzartc veya eref ve haysiyet krc sular veya istimal ve istihlak kaakl dnda kalan kaaklk, resmi ihale ve alm satmlara fesat kartrma, devlet srlarn aa vurma sular sebebiyle grevleriyle srekli olarak iliik kesilmesi sonucunu douran disiplin cezalaryla 2802 sayl Hakimler ve Savclar Kanununa gre verilen yer deitirme ve meslekten karma cezalar; emniyet hizmetleri snfna dahil personel ile ar ve mahalle bekileri hakknda verilen meslekten karma cezalar ise af kapsam dnda braklmtr. Dier taraftan bunlar dnda yasa, tzk ve ynetmelikler gereince memurlar ve dier kamu grevlileriyle bu grevlerde bulunmu olanlar hakknda, 23 Nisan 1999 tarihinden 14 ubat 2005 tarihine kadar ilenen fiillerden dolay verilen disiplin yaptrmlar btn sonularyla affedilecektir. Bu tarihler arasnda ilenen ve af kapsamna giren disiplin yaptrm verilmesini gerektiren fiillerden dolay ilgililer hakknda disiplin soruturma ve kovuturmas yaplamayacaktr. Devam eden disiplin soruturma ve kovuturmalar ilemden kaldrlacak; kesinleen disiplin yaptrmlar uygulanmayacaktr. Disiplin yaptrmlar affedilenlerin sicil dosyalarndaki bu konudaki kaytlar, ilgililerin bavurusu aranmakszn hkmsz kalacak ve dosyalarndan karlacaktr. Disiplin cezalarnn aff, ilgililere gemi sreler iin zlk haklar ve parasal ynden herhangi bir istemde bulunma hakk vermeyecektir. Af kapsamna giren disiplin yaptrmlarna kar daha nce idari yargya bavuranlardan, yrrlk tarihinden sonraki otuz gn iinde davaya devam etmek istediklerini yarg makamlarna bildirmeyenlerin davalar hakknda, karar verilmesine gerek olmadna ve taraflarn yaptklar masraflarn zerlerinde braklmasna karar verilecektir. Bu karar; grlmekte olan davalarda davay gren mahkeme, karar temyiz edilmise Dantay verecektir. Davaya devam etmek istediklerini bildirenlerin davalarnn grlmesine ise devam edilecektir. Ancak, davann davacnn aleyhine sonulanmas durumunda tasaryla getirilen af hkmleri uygulanacaktr. Af hkmleri, Trk Silahl Kuvvetleri Personel Yasas, Uzman Jandarma Yasas, Uzman Erba Yasas ile Askeri Hakimler Yasasna tabi personel hakknda ise uygulanmayacaktr. Yine, kademe ilerlemesinin durdurulmas yaptrmnn affa uramas tekerrr hkmlerinin uygulanmas suretiyle disiplin yaptrm olarak devlet memuriyetinden karlmay engelleyebilir. Esasen disiplin yaptrmlarnn aff bunlarn caydrc etkisini ortadan kaldrmaktadr. nk zaten memuriyetten karma dndaki disiplin yaptrmlarnn memur lehine ngrlm olan sicilden silinme olana ve sresi bulunmaktadr. Sonuta takdir kanun koyucuya ait olmakla birlikte af kanunlar sistemin btnln ve caydrcln engellemektedir.

Dier Durumlar
Memurun kendisine isnat edilen disiplin fiilini ileyip ilemedii tam olarak anlalamyorsa bu pheli durumdan onu yararlandrmak gerekir. Dantay da ilgilinin disiplin suunu ilediinin hi bir pheye yer vermeyecek ekilde kesin olarak ortaya konmasn aramaktadr. rnein, Dantay bir kararnda ... retim yesi sfat ve hekimlik mesleini kullanarak bayan hastas ile iliki kurduu eklindeki

162

Memur Hukuku

zerine atl disiplin suunu iledii kantlanmayan ilgilinin, niversite retim mesleinden karma cezas ile cezalandrlmasnda isabet olmad(na)... hkmetmitir. zel kanunlarda DMKna atf yaplmas konusunda DMK md. 125/6da zel kanunlarn disiplin sular ve cezalarna ilikin hkmleri sakldr. hkm bulunmakla birlikte sz konusu hkmde disiplin kurullar, soruturma uslleri ve itiraz gibi hususlar sakl tutulmamtr. Dier taraftan, baz zel personel kanunlarnda yaplan atf hkmleri de nem tamaktadr. rnein 1702 s. lk ve Orta Tedrisat Muallimlerinin Terfi ve Tecziyeleri Hakknda Kanun md.28de Devlet memurluundan ihra ve veklet emrine alnmak cezalar Memurin Kanununun ahkmna tabidir. hkm bulunmaktadr. Bu konuda Dantay ...Hususi darelerden Maa Alan lkokul retmenlerinin Kadrolarna, Terfi, Taltif ve Cezalandrlmalarna ve Bu retmenler in Tekil Edilecek Salk ve timai Yardm Sand ve retmenlerin Alacaklarna Dair 4357 sayl Kanunun 15. maddesinde 1702 sayl Kanunun 15. 16. 20. 21. 22. 23. 24. 26. 27. 31. 34. ve 45 inci maddelerinin ilkokul retmenleri hakknda uygulanmayaca kural bulunmaktadr. te yandan ayn Yasann 7. maddesinin (b) bendinde hangi hallerde aylktan kesme cezas verilecei sayldktan sonra, son fkrasnda bu Kanunda aklanmayan hallerin Memurin Kanunu hkmlerine tabi olduu belirtilmi, 657 sayl Devlet Memurlar Kanununun 125. maddesinin C/b bendinde de zrsz olarak bir veya iki gn greve gelmemek fiilinin aylktan kesme cezasn gerektirdii, sondan bir nceki fkrasnda ise zel kanunlardaki disiplin sular ve cezalarna ilikin hkmlerin sakl olduu hkm yer almtr. Olayda, ilkretim okulu retmeni olan ve lke apnda uygulanan memur eylemine katld iin aylktan kesme cezas ile cezalandrlan davacnn, dier disiplin cezasn gerektiren bir gn greve gelmeme fiili, zel kanun olan 4357 sayl Yasann 7/b maddesinde yer almadndan, bu kanunun atfta bulunduu 657 sayl Devlet Memurlar Kanunu hkmlerinin uygulanarak disiplin cezas verilmesi gerekmektedir. 4357 sayl Yasann 15. maddesi hkm gerei artk uygulanma imkan bulunmayan, 1702 sayl Yasann uygulanmas gerektiinden bahisle verilen temyize konu iptal kararnda gereke ynnden hukuka uyarlk bulunmamaktadr. demek suretiyle Memurin Kanununun uygulanamayacan bunun yerine Devlet Memurlar Kanununun uygulanmas gerektiini vurgulamtr (D.8.D., E.1997/3035, K.1998/3938).

KARAR SRES VE KARARDA BULUNMASI GEREKEN HUSUSLAR

Disiplin amirleri uyarma, knama ve aylktan kesme cezalarn soruturmann tamamland gnden itibaren onbe gn iinde vermek zorundadrlar. Kademe ilerlemesinin durdurulmas cezasn gerektiren hallerde soruturma dosyas, kararn bildirmek zere yetkili disiplin kuruluna onbe gn iinde tevdi edilir. Disiplin kurulu, dosyay ald tarihten itibaren otuz gn iinde soruturma evrakna gre kararn bildirir. Memurluktan karma cezas iin disiplin amirleri tarafndan yaptrlan soruturmaya ait dosya, memurun bal bulunduu kurumun yksek disiplin kuruluna tevdiinden itibaren azami alt ay iinde bu kurulca karara balanr (DMK md.128). Disiplin soruturmasyla ilgili soruturma raporunda ve ona dayal olarak alnan kararda balca u hususlarn bulunmas gerekir; Hakknda soruturma yaplan kiinin kimlii, grevi ve adresini belirleyen bilgiler,

8. nite - Memur Disiplin Soruturmalar ve Ceza Kovuturmalar ile Grevden Uzaklatrma

163
DMK, m. 128: Disiplin amirleri uyarma, knama ve aylktan kesme cezalarn soruturmann tamamland gnden itibaren 15 gn iinde vermek zorundadrlar. Kademe ilerlemesinin durdurulmas cezasn gerektiren hallerde soruturma dosyas, kararn bildirmek zere yetkili disiplin kuruluna 15 gn iinde tevdi edilir. Disiplin kurulu, dosyay ald tarihten itibaren 30 gn iinde soruturma evrakna gre kararn bildirir. Memurluktan karma cezas iin disiplin amirleri tarafndan yaptrlan soruturmaya ait dosya, memurun bal bulunduu kurumun yksek disiplin kuruluna tevdiinden itibaren azami alt ay iinde bu kurulca, karara balanr.

snat edilen fiilin ilendii tarih ile idarenin olay rendii tarih ve soruturmaya balama tarihi. zellikle karar verilirken zamanam srelerinin dolup dolmadnn aratrlmas ve olayda gerekelendirilmesi gerekir. Meydana gelen olayn zeti, Soruturma erevesinde toplanan deliller ve bu delillerin zeti (tank beyanlar ve dier madd belgeler); delillere ilikin asl belgeler soruturma evrakna eklenecek ve oraya yollama yaplacak, kararda sadece zete yer verilecektir. Sann sicil dosyas inceleme zeti; burada sann daha nce ald siciller, varsa disiplin yaptrmlar ya da dller belirtilir. nk bunlar disiplin yaptrmna karar verilmesinde arlatc ya da hafifletici neden olarak dikkate alnacaktr. Disiplin soruturmasnda sana uslne uygun savunma hakknn tannp tannmad ve tannmakla birlikte bu hakkn kullanlp kullanlmad kararda belirtilmelidir. Delillerin tartlmas; kararda uygun illiyet bann olay ve toplanan deliller erevesinde gerekleip gereklemedii, hakknda soruturma yaplan sann zerine atl fiili iledii sonucuna varlp varlmad deliller tartlarak ortaya konur. ayet delillerin tartmasna girmeden nce zamanam gibi nedenlerle soruturmann dmesine karar verilmesi sz konusu ise bu husus ncelikle belirtilmelidir. Failin iledii fiil ve uygulanacak yaptrm; delillerin tartlmas sonucunda sz konusu fiilin doru olduu, toplanan delillere gre bunun soruturulan memur tarafndan ilendii kanaatine ulalmsa, sz konusu fiil ve bunun iin ngrlen yaptrm belirtilir. ayet, soruturulan memurun fiili ngrlen disipliner sebeplerden hibirisine girmemekle birlikte nitelii gerei benzer bir fiil olduu kanaatine varlrsa, mevzuatta ngrlen ve kyasen uygulanmas mmkn olan fiil gsterilir ve buna gre yaptrm belirtilir. Arlatc ve hafifletici nedenlerin uygulanabilirlii; soruturulan memurun isnat edilen fiili iledii ve hangi yaptrmn uygulanmas gerektii gerekelendirildikten sonra arlatc ve hafifletici nedenlerin uygulanabilirlii irdelenir. Memura uygulanacak disiplin yaptrmn belirlenmesi disiplin hukukunda yerindelik kavram ierisinde deerlendirilebilecek bir husus olup, disiplin makamnn uygulayaca takdir yetkisi de bu balamda deerlendirilmelidir. Alman Disiplin Hukukunda bu noktada zgr takdir yetkisi ve bal takdir yetkisi kavramlar zerinde durulmakta olup, keyfiliin ortaya kmamas iin takdir yetkisi kullanlrken ykmlln ls, hizmetin tr, olaya, zamana, memurun kiiliine gre deerlendirme yaplabilecei belirtilmitir. Varlan niha sonu.

DSPLN YAPTIRIMLARININ UYGULANMASI

Disiplin yaptrmlar verildii tarihten itibaren hkm ifade eder ve derhal uygulanr. Aylktan kesme cezas, cezann verili tarihini takip eden aybanda uygulanr. DMK md. 132ye gre; Disiplin cezalar verildii tarihten itibaren hkm ifade eder ve derhal uygulanr. Aylktan kesme cezas, cezann verili tarihini takip eden aybanda uygulanr. Verilen disiplin cezalar st disiplin amirine, Devlet memurluundan karma cezas ayrca Devlet Personel Bakanlna bildirilir.

164

Memur Hukuku

Aylktan kesme cezas ile tecziye edilenler 5 yl, kademe ilerlemesinin durdurulmas cezas ile tecziye edilenler 10 yl boyunca daire bakan kadrolarna, daire bakan kadrosunun dengi ve daha st kadrolara, blge ve il tekilatlarnn en st ynetici kadrolarna, dzenleyici ve denetleyici kurumlarn bakanlk ve yeliklerine, vali ve bykeli kadrolarna atanamazlar.

DSPLN CEZALARINA TRAZ

DMK md. 135e gre Disiplin amirleri tarafndan verilen uyarma, knama ve aylktan kesme cezalarna kar disiplin kuruluna, kademe ilerlemesinin durdurulmas cezasna kar yksek disiplin kuruluna itiraz edilebilir. tirazda sre, kararn ilgiliye teblii tarihinden itibaren yedi gndr. Sresi iinde itiraz edilmeyen disiplin cezalar kesinleir. tiraz mercileri, itiraz dilekesi ile karar ve eklerinin kendilerine intikalinden itibaren otuz gn iinde kararlarn vermek zorundadr. tirazn kabul hlinde, disiplin amirleri karar gzden geirerek verilen cezay hafifletebilir veya tamamen kaldrabilirler. Disiplin cezalarna kar idari yarg yoluna bavurulabilir

DSPLN CEZALARININ BR SRE SONRA ZLK DOSYASINDAN SLNMES

DMK madde 133e gre, disiplin cezalar memurun zlk dosyasna ilenir. Devlet memurluundan karma cezasndan baka bir disiplin cezasna arptrlm olan memur uyarma ve knama cezalarnn uygulanmasndan 5 sene, dier cezalarn uygulanmasndan 10 sene sonra atamaya yetkili amire bavurarak, verilmi olan cezalarnn zlk dosyasndan silinmesini isteyebilir. Memurun, yukarda yazlan sreler ierisindeki davranlar, bu isteini hakl klacak nitelikte grlrse, isteinin yerine getirilmesine karar verilerek bu karar zlk dosyasna ilenir. Kademe ilerlemesinin durdurulmas cezasnn zlk dosyasndan karlmasna disiplin kurulunun mtalaas alndktan sonra yukardaki fkra hkm uygulanr.

Devlet Memurlar Kanununda Kyasa mkan Veren Dzenleme

DMK, m. 125/4: Yukarda saylan ve disiplin cezas verilmesini gerektiren fiil ve hallere nitelik ve arlklar itibariyle benzer eylemlerde bulunanlara da ayn neviden disiplin cezalar verilir.

Disiplin fiillerinin kyas yoluyla uygulanmasna olanak veren hkm (DMK md.125/E-4) olduka nemlidir. Bu hkmn gerekesi, kurum dzenini bozan her fiilin nceden ngrlemeyecei gereidir. SACE, kurumun yaptrm uygulama yetkisinin tpk toplumun cezalandrma hakk gibi nceden snrlandrlmasnn mmkn olmad grndedir. Dolaysyla, nceden belirlenemeyen, ancak nitelii gerei kyas yolu ile yukarda aklanan fiillere benzer nitelikteki fiillerin de disiplin yaptrmna konu olaca hkm altna alnmtr (DMK md.125/4). Anlan hkmn kimi bentlerinde gibi szc kullanldndan, genel olarak kyasa izin veren dzenleme olmasayd dahi kyas uygulama alan bulacakt. Ancak, sonuta genel olarak kyasa izin veren fkra hkm yoluyla maddedeki tm bentlerin uygulama kapsamna girecek disiplin fiillerinin kyas yolu ile geniletilmesi mmkn hale getirilmitir. Kyasa yer vermeyen tahdidi saymn dinamik, hzla gelien idar hayatta faydal olamayaca sylenmise de, zellikle memur teminat ve devlet memurluundan karmann sadece memuru deil, ilgili nc kiileri de etkileyen ynleri, nemi ve arl dikkate alndnda bu gre disipliner ihra bakmndan katlmamaktayz. retideki bir gre gre, genel olarak disiplin su ve

8. nite - Memur Disiplin Soruturmalar ve Ceza Kovuturmalar ile Grevden Uzaklatrma

165
Anayasa, m. 38/1: Kimse, ilendii zaman yrrlkte bulunan kanunun su saymad bir fiilden dolay cezalandrlamaz; kimseye suu iledii zaman kanunda o su iin konulmu olan cezadan daha ar bir ceza verilemez. Anayasa, m. 38/3: Ceza ve ceza yerine geen gvenlik tedbirleri ancak kanunla konulur.

cezalarnda ceza hukuku genel ilkeleri geerli olmaldr ve ceza hukukunda kabul edilmeyen kyas yntemi disiplin hukukunda da uygulanmamaldr (Azrak, 2004, s. 8). Konu dnyada olduu gibi lkemizde de tartmal olup, deiik yazarlar farkl grlere sahiptir. Bir gr su ve cezada kanunilik ilkesinin disiplin hukukunda da geerli olduunu savunurken, dier gre gre, disiplin hukuku, ceza hukukundan ama, ilke, uygulama kapsam ve sonular itibariyle farkl olduu iin, suta ve cezada kanunilik bu hukuk dal iin geerli deildir. Anayasa Mahkemesine gre ise, Anayasa md.38 idari ve adli cezalar arasnda bir ayrm yapmam olup, ceza yerine geen gvenlik tedbirleri de madde kapsamna alndndan disiplin yaptrmlar AY md.38 kapsamndadr (AYMK. E.1990/12, K. 1991/7). Mulak dzenlemeler ile ayn disipliner kusurun farkl disiplin yaptrmlarnn konusunu oluturabilecek ekilde hkmler ihtiva etmesinin yan sra, kyasa da yer verilerek mevzuatta saylmayan fiillere benzer en yakn fiilin esas alnmas suretiyle disiplin yaptrm uygulamak memur gvencesi bakmndan tehlikeli bir yaklam olarak nitelendirilebilir.

MEMURLAR HAKKINDA CEZA KOVUTURMASI

Memurlarn, genel yaamnda iledikleri memuriyet greviyle ilgisi olmayan sular hakknda genel ceza ve ceza yarglamas hukuku ilkeleri uygulanr. Memurlarn 3628 sayl Rvet ve Yolsuzluklarla Mcadele Kanunu kapsam dnda kalan ve grevi dolaysyla iledii sular hakknda ise, 4483 sayl Memurlar ve Dier Kamu Grevlilerinin Yarglanmas Hakkndaki Kanun (ksaca 4483 sayl Kanun) hkmlerine gre ceza kovuturmas yaplr. 4483 sayl Kanun ile getirilen en nemli yenilik, memur yarglamas bakmndan soruturma usulnn kaldrlp izin sisteminin kabul edilmi olmasdr. 4483 sayl Kanun zel yarglama usulne tabi tutulan memurlarn ve bunlarn iledikleri suun kapsamn nceki Memurun Muhakemat Hakknda Kanunu Muvakkate (ksaca MMK) gre farkl dzenlemitir. Bu farklarn en nemlisi suun nitelii ynndendir. 4483 sayl Kanunun 1.maddesinde memurlar ve dier kamu grevlilerinin grevi sebebiyle iledikleri sularn bu kanun hkmlerine tabi olaca belirtilmitir. 4483 sayl Kanunun, konu bakmndan getirdii dzenlemeler MMKdan farkldr. Bu kanun ile grev srasndaki sular kapsam dna kartlmtr. Zaten memuriyet grevi ile hibir ilgisi bulunmayan bir su ilemi kiinin memur sfat gerei, zel bir muhakeme usulne tabi tutulmasnn hakl bir gerekesi yoktur. te yandan, kanun koyucu bir takm sular, grev suu olmasna ramen 4483 sayl kanunun kapsam dnda brakmtr. Buna gre, grevleri ve sfatlar sebebiyle zel soruturma usullerine tabi olanlar, suun nitelii nedeniyle zel soruturma ve kovuturma usullerine tabi olanlar ve ar cezay gerektiren sust halleri bu kanun kapsam dnda tutulmutur. Sust, ilenmekte olan su veya suun pek az evvel ilendiini gsteren eya ve izlerle yakalanma durumuna denir. Sadece sust hali olmas o suun kapsam dnda tutulmasn gerektirmez; ayn zamanda suun ar cezay gerektiren bir su olmas da gereklidir. Bu tespit savc tarafndan yaplacaktr. Byle bir durumda savc yapaca aratrma neticesinde elde ettii delilleri deerlendirerek suun hukuki niteliini tespit edecektir. 4483 sayl Kanun MMKdan farkl olarak, izin sistemini dzenlerken ayn zamanda izin vermeye yetkili olan makamlar bakmndan da farkl bir dzenleme getirmitir. Bu kanuna gre izin verme yetkisi tek bir kiiye verilmitir. Oysa, nceki MMKda illerde il idare kurullar, ilelerde ile idare kurullar kamu davasnn almasna karar vermekteydi. Sonuta ihtisas sahibi olmasalar da birden fazla kiinin

4483 s. Kanun, m. 1: Bu Kanunun amac, memurlar ve dier kamu grevlilerinin grevleri sebebiyle iledikleri sulardan dolay yarglanabilmeleri iin izin vermeye yetkili mercileri belirtmek ve izlenecek usul dzenlemektir.

Sust: lenmekte olan su veya suun pek az evvel ilendiini gsteren eya ve izlerle yakalanma durumuna denir.

166
4483 s. K. m. 4/1: Cumhuriyet basavclar, memurlar ve dier kamu grevlilerinin bu Kanun kapsamna giren sularna ilikin herhangi bir ihbar veya ikayet aldklarnda veya byle bir durumu rendiklerinde ivedilikle toplanmas gerekli ve kaybolma ihtimali bulunan delilleri tespitten baka hibir ilem yapmayarak ve hakknda ihbar veya ikayette bulunulan memur veya dier kamu grevlisinin ifadesine bavurmakszn evrakn bir rneini ilgili makama gndererek soruturma izni isterler

Memur Hukuku

4483 s. K. m. 5/1: zin vermeye yetkili merci, bu Kanun kapsamna giren bir su ilediini bizzat veya yukardaki maddede yazl ekilde rendiinde bir n inceleme balatr.

szgecinden geen kararn akbeti bir kiinin eline braklmtr. Bunun kim olduu 4483 sayl kanunun 3. maddesinde izin vermeye yetkili merciler bal altnda tek tek belirtilmitir. 4483 sayl Kanun kapsamna giren bir suun ilendii haberini ihbar veya ikayet sureti ile alan Cumhuriyet Basavclar, ivedilikle toplanmas gerekli ve kaybolma ihtimali bulunan delilleri tespitten baka hibir ilem yapmayarak ve hakknda ihbar veya ikayette bulunulan memur veya dier kamu grevlisinin ifadesini almakszn, evrakn bir rneini ilgili makama gndererek soruturma izni ister. Yine, 4696 sayl kanunla getirilen deiiklik neticesinde Cumhuriyet Basavclarnn yetkisi kaldrlarak, sadece ilgili evrak yetkili mercie gnderebilecekleri dzenlenmitir. Savc, ilendii iddia edilen suun haberini almas zerine, sadece ivedilikle toplanmas gereken ve kaybolma ihtimali bulunan delilleri toplamak hak ve yetkisine sahiptir. Hatta ifade dahi alma yetkisi yoktur. Kanun koyucu izin vermeye yetkili makamn yapaca n inceleme konusunda, grevlendirdii kiiler bakmndan snrlama getirmitir. Kanunun 5. maddesine gre, zin vermeye yetkili merci, bu kanun kapsamna giren bir su ilendiini bizzat veya 4. maddede yazl ekilde rendiinde bir n inceleme balatr. n inceleme, izin vermeye yetkili merci tarafndan bizzat yaplabilecei gibi grevlendirecei bir veya birka denetim eleman veya hakknda inceleme yaplann st konumundaki memur ve kamu grevlilerinden biri veya birka eliyle de yaptrlabilir. nceleme yapacaklarn izin vermeye yetkili merciin bulunduu kamu kurum ve kuruluunun ierisinden belirlenmesi esastr. in zelliine gre bu merci, anlan incelemenin baka bir kamu kurum ve kuruluunun elemanlaryla yaptrlmasn da ilgili kurulutan isteyebilir. Bu istein yerine getirilmesi, ilgili kuruluun takdirine baldr. Yarg mensuplar ile yarg kurulularnda alanlar ve askerler, baka mercilerin n incelemelerinde grevlendirilemez. n inceleme ile grevlendirilen kiiler birden fazla ise ilerinden biri bakan olarak belirlenir. zin vermeye yetkili makam bu kanun kapsamna giren bir suun ilendii iddiasn bizzat veya savclk ya da dier makam ve memurla kamu grevlileri tarafndan yaplan bildirim sonucunda renir renmez, n inceleme balatr. Ancak, memurlar ve dier kamu grevlileri hakknda yaplan ihbar ve ikayetlerde kii ve olayn belirtilmesi ve ihbar ve ikayetlerin soyut ve genel nitelikte olmamas gerekir. Bu zellikleri tamayan ihbar ve ikayetler ileme konulmaz, durum ikayette bulunana bildirilir. Kural olarak, ikayette bulunulan fail deil olaydr. Ceza Muhakemesinde, asl olan kiilerin deil sularn kovuturulmasdr. n incelemeyi dilerse kendisi, dilerse de hakknda inceleme yaplann st konumundaki memur ve kamu grevlilerinin biri veya birkana yaptrr. Kanun koyucu getirdii snrlamann dnda grevlendirilecek kiiler bakmndan sadece hakknda n inceleme yaplacak olunan memurun st konumunda olma zelliini aramtr. Fakat esasen n inceleme bir ihtisas ii haline getirilmelidir. Yeterli hukuk bilgisi zorunluluu konulmaldr. Dolaysyla sadece memurun st konumunda bulunmak, salkl bir n incelemenin yaplmas iin yeterli olmayacaktr. Bu dzenleme memur asndan da aleyhte bir dzenlemedir. n inceleme ile grevlendirilen kiiler, bakanlk mfettileri ile kendilerini grevlendiren makamn tm yetkilerine sahip olup, 4483 sayl Kanunda hkm bulunmayan hallerde CMKa gre ilem yaplr. Bu aamada memurun ifadesinin alnmas da dahil olmak zere incelemeyi yapan kiiler memur ve dier kamu grevlisinin iledii iddia edilen sula ilgili her trl delili toplamaya yetkilidir. Yetkili makamn, soruturma izni kararn suun ilendiinin renilmesinden itibaren 30 gn iinde vermesi gereklidir. Bu sre bir de-

8. nite - Memur Disiplin Soruturmalar ve Ceza Kovuturmalar ile Grevden Uzaklatrma

167

faya mahsus olmak zere 15 gn uzatlarak, kanun koyucu tarafndan azami 45 gnlk bir sre ngrlmtr. Savclka haber alnan sularda, ivedilikle ve kaybolma ihtimali bulunan delillerin toplanmas ve izin iin bavurma sresi de bu 45 gnlk sre iindedir. Bu sre iinde tamamlanmayan rapor ve verilmeyen cevaplara kar herhangi bir yaptrm dzenlenmemitir. Soruturma izni; ihbar veya iddia konusu olaylar ile bunlara bal olarak ileride soruturma srasnda ortaya kacak olan konular kapsar. Olay ve konudan tamamen farkl bir su olarak nitelendirilecek bir fiil ortaya ktnda yeniden izin alnmas zorunludur. Suun hukuki niteliinin deimesi, yeniden izin alnmasn gerektirmez. Soruturma izni verilmesi veya verilmemesi kararlar nihai kararlar deildir. Bu kararlara kar itirazda bulunulabilir. tiraz, sadece hakim kararlarna kar bavurulan bir denetim yoludur. zin verilmesi veya verilmemesine ilikin kararlar yetkili makam tarafndan, Cumhuriyet Basavclna, hakknda inceleme yaplan memur veya dier kamu grevlisine ve varsa ikayetiye bildirilir. Soruturma izni verilmesine ilikin karara kar, bildirimden itibaren 10 gn iinde hakknda soruturma iin izin verilen memur veya dier kamu grevlisi itiraz yoluna gidebilir. Soruturma izni verilmemesine ilikin karara ise, Cumhuriyet Basavcl veya ikayeti tarafndan yine bildirimden itibaren 10 gn iinde itiraz edilebilir. tiraz incelemeye yetkili olan merci, kanunun 3. maddesinin (e), (f), (g) ve (h) bentlerinde saylanlar iin Dantayn 2. Dairesi, dierleri iin yetkili merciin yarg evresinde bulunduu Blge dare Mahkemesidir. Cumhurbakan tarafndan verilen kararlar kesindir. Cumhurbakan tarafndan verilen kararlara kar itiraz yoluna bavurulamaz. Haksz isnada maruz kalan memur veya dier kamu grevlisinin, haksz isnatta bulunanlar hakknda kamu davas almas iin Cumhuriyet Basavclna bavurma ve genel hkmlere gre tazminat davas ama haklar vardr. MMKdan farkl olarak 4483 sayl Kanun, davaya bakmaya yetkili ve grevli olan mahkemeleri kanunun 13. maddesinde dzenlemitir. tirak halinde ilenen sular bakmndan memur olmayan memur olanla, ast memur ise st memur ile ayn mahkemede yarglanr. Bu kanunun uygulanmasnda vekiller, asillerin tabi olduu usule tabi olacaktr. Genel yetkili ve grevli mahkemeler haricinde yetkili ve grevli mahkemenin kanun ile dzenlenmesi, eitlik ilkesine aykrlk oluturmaz. Kanun, st dzey kamu grevlilerinin yarglanacaklar mahkemeleri ve bunlar hakknda hazrlk soruturmasn yapacak olan Cumhuriyet Savclklarn ayrca dzenlemitir.

Soruturma izni verilmesine ilikin karara kar, bildirimden itibaren 10 gn iinde hakknda soruturma iin izin verilen memur veya dier kamu grevlisi itiraz yoluna gidebilir.

GREVDEN UZAKLATIRMA Grevden Uzaklatrma Tedbirinin Mahiyeti

Grevden uzaklatrma greve son verme olmayp, greve son vermeden tamamen farkl bir kavramdr. Greve son verme ilemi memuriyeti sona erdirir. Oysa, grevden uzaklatrma da memuriyet devam eder. Grevden uzaklatrma geici bir tedbir niteliinde iken, greve son verme geici olmayp, memuriyet statsnn ortadan kaldrlmasna yneliktir. Greve son verme atamaya yetkili makam veya duruma gre yksek disiplin kurulu kararna dayal bir ilem iken, grevden uzaklatrma tedbirini almaya yetkili olanlar atamaya yetkili amir, bakanlk ya da genel mdrlk mfettileri, illerde vali, ilelerde kaymakamdr. Dier farkl bir husus da, grevden uzaklatrma sadece atama yoluyla ibana gelen memurlar iin deil, rnein seimle i bana gelen mahalli idare organlar iinde kullanlan ve uygulanan bir kavramdr (AY md.127/5). Kamu hizmetlerinin gerektirdii halGrevden uzaklatrma: Hizmet gerekleri bakmndan grevi banda kalmas sakncal olan bir devlet memuru hakknda uygulanan geici bir tedbir.

168

Memur Hukuku

DMK, m. 141/1: Grevden uzaklatrlan ve grevi ile ilgili olsun veya olmasn herhangi bir sutan tutuklanan veya gzaltna alnan memurlara bu sre iinde aylklarnn te ikisi denir. Bu gibiler bu Kanunun ngrd sosyal hak ve yardmlardan faydalanmaya devam ederler.

lerde grevi banda kalmalar sakncal grlen devlet memurlarnn grevden uzaklatrmalar konusu DMK md. 137-145de dzenlenmitir. Bir memurun grevden uzaklatrlabilmesi iin Devlet kamu hizmetlerinin gerektirdii hallerde, grevi banda kalmasnda saknca grlmesi gerekir. Hakl gereke olmakszn srf grevi banda kalmasnn sakncal olduu iddiasyla memurun grevden uzaklatrlmas idari takdir yetkisinin ktye kullanlmasdr. te yandan, kamu hizmetlerinin gerektirdii hallerin ne olduu maddede aklanmam ve grevden uzaklatrmaya yetkili olan amire geni takdir yetkisi verilmitir. Grevden uzaklatrma, kamu hizmetlerinin gerektirdii hallerde grevi banda kalmasnda saknca grlecek devlet memurlar hakknda uygulanacak geici bir idari tedbirdir. Bu tedbirin uygulamaya konulabilmesi iin disiplin ynnden veya TCKya gre soruturma yaplmasn gerektiren bir olayn bulunmas gerekir. Yine, uygulama yaplmadan nce soruturmay yrtenin nceden elde edecei somut delilleri deerlendirmesi ve ihbar veya ikayetin doruluk derecesini tespit etmesi gerekir. Bu deerlendirme srasnda, memurun eylem ve hareketlerinin yrtt hizmeti dorudan etkileyip etkilemediinin aratrlmas gerekir. Hi gerei yokken bu tedbirin uygulanmas ar hizmet kusuru meydana getirir. Ayrca, bir memurun grevden uzaklatrlabilmesi iin maddede belirtilen artlarn tm gereklemelidir. Grevinden uzaklatrlan veya grevinden uzak kalan memurun, memuriyet grevinden doan her trl hak ve ykmll devam eder (DMK md.141). Grevden uzaklatrma tedbirinin alnabilmesi iin ortada disiplin veya ceza kovuturmasn gerektiren bir olay bulunmaldr. Bu olay zerine, memurun kamu hizmetlerinin gerektirdii hallerde grevi banda kalmasnda saknca bulunup bulunmadnn deerlendirilmesi yaplarak karar verilecektir. Szgelimi, alnan bir ihbar zerine, deerlendirme yaplmadan, grevi banda kalmasnn sakncal olup olmad anlalmadan grevden uzaklatrlmas ar hizmet kusuru oluturur. Soruturmann esenlikle yrtlmesi gereke gsterilerek kamu personeli bir baka yerde geici olarak grevlendirilemez (D.5D., E. 1989/547, K. 1990/420). Grevden uzaklatrma SIRA SZDE hukuki nitelii asndan idari bir yaptrm mdr, yoksa geici bir nlem midir?
D Uzaklatrma NELM Grevden Tedbirinin Uygulanaca Haller

SIRA SZDE

DNELM S O R U

Disiplin Soruturmas Nedeniyle Uygulama S O R U

Disiplin kovuturmas nedeniyle grevden uzaklatrma DMK md.145/lde hkm altna alnm olup, grevden uzaklatrlan memurun ok uzun ve belirsiz sre gDKKAT revinden uzakta kalmamas iin bu dzenleme getirilmitir. Hem memurun moralinin bozulmamas, hem de kamu grevinin uzun sre aksamamas yn ile bu SIRA SZDE tedbir gereklidir. Dolaysyla, disiplin nedeniyle grevden uzaklatrma sresi en ok ay devam edebilir. Srenin ay gemesi halinde memur grevine iade edilmelidir. Disiplin kovuturmas nedeniyle memurlar hakknda uygulanan nlem AMALARIMIZ geici olsa bile, parasal haklarda ksnt getirmesi nedeniyle memur gvencesine ters dmektedir. Hangi disiplin sularnda bu nlemlerin uygulanaca konusunda aklk yoktur. grevi banda kalmasnda saknca yaratan disiplin K T A Memurun, P cezasn gerektiren eylemin takdirinde somut olayn zellikleri dikkate alnmaldr. Bu noktada, disiplin fiiline uygulanacak yaptrmn arlk derecesi de belirleyici olabilir. T E L E V Z Y O N

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

NTERNET

NTERNET

8. nite - Memur Disiplin Soruturmalar ve Ceza Kovuturmalar ile Grevden Uzaklatrma

169

Memuriyet ve Grevle lgili Olmayan Bir Su Nedeniyle Uygulama

Memuriyet ve grevle ilgili olmasa da DMK md.140 erevesinde bir su nedeniyle yarg organlarnca yrtlen ceza kovuturmas zerine grevden uzaklatrma tedbiri uygulanabilir. Byle bir soruturmay renen atamaya yetkili amirler, soruturma geiren memuru grevinden uzaklatrabilirler. Bunu yaparken isnat edilen suun mahiyetine, arlna, niteliine dikkat edilmelidir. rnein, memurun grevi dnda gveni ktye kullanma suundan yarglanmas srasnda yetkili amir, suu nitelii itibariyle memuriyette kalmaya mani sulardan grerek ilgiliyi grevden uzaklatrabilir. Soruturmaya konu eylemin hizmete devama engel olmadnn anlalmas halinde grevden uzaklatrma tedbiri her zaman kaldrlabilir.
SIRA SZDE Bir memur hakknda hangi sebeplerin varl halinde grevden uzaklatrma karar alnabilir?
DMK, m. 140: Haklarnda mahkemelerce cezai kovuturma yaplan Devlet memurlar da 138. maddedeki yetkililer tarafndan grevden uzaklatrlabilirler.

SIRA SZDE

Grevden Uzaklatrmada Yetkili Makam

DMKdaki Durum Atamaya Yetkili Amirler

DNELM S O R U

DNELM S O R U

Atamaya yetkili amirler, kurum ve kurulularn tekilat kanunlarnda ve l daresi Kanununda belirlenmitir. Bu amirler, atamaya yetkili olduklar memurlar kanunlaSIRA SZDE rn kendilerine tand snrlar iinde grevden uzaklatrabilirler. Atamaya yetkili amirleri eitli dzenlemelere gre yle belirleyebiliriz; 1-TBMM Bakanlnca atananlar hakknda atamaya yetkili amir TBMM bakandr. 2-Bakanlar Kurulu kaAMALARIMIZ rar ve Cumhurbakannn onay ile atananlar hakknda grevden uzaklatrma tedbirini memurun ilgilendirildii bakan alr. 3-lgili Bakan ve Babakann ortak kararnamesi ve Cumhurbakan onay ile atananlar hakknda grevden tedK uzaklatrma T A P biri bal olduklar bakan tarafndan alnacaktr. 4-Bakan onay ile atananlar hakknda tedbir bakan tarafndan alnacaktr. 5-Genel mdrn onay ile atananlar hakknda tedbir genel mdr tarafndan uygulanr. 6-Vali onay ile atananlar vaT E L E V Z Yhakknda ON li tarafndan uygulanr. 7-niversite ve akademi rektr, dekan ve blm bakanlar tarafndan atananlar hakknda yine bu yetkililer tedbiri uygular. 8-Anayasa Mahkemesi, Dantay, Saytay ve Yargtay bakanlar tarafndan atananlar hakknda bu yetkililer tarafndan grevden uzaklatrma tedbiri uygulanr. N T E R N E T

DKKAT

DKKAT DMK, m. 138: Grevden uzaklatrmaya yetkililer unlardr. SIRA SZDE a) Atamaya yetkili amirler; b) Bakanlk ve genel mdrlk mfettileri; c) llerde valiler; AMALARIMIZ ) lelerde kaymakamlar (le idare ube bakanlar hakknda valinin muvafakati K T A P arttr.) Valiler ve kaymakamlar tarafndan alnan grevden uzaklatrma tedbiri, T E L E V derhal ZYON memurun kurumuna bildirilir.

NTERNET

Bakanlk ve Genel Mdrlk Mfettileri

Bakanlk veya genel mdrlk mfettileri, bakan veya genel mdr adna soruturma ve denetleme yapan kiilerdir. Bakanlk ve genel mdrlk mfettileri, yrttkleri soruturmann her aamasnda, bal olduklar tekilat ve bu tekilata bal kurum ve kurululardaki memurlar grevden uzaklatrabilirler. Grevden uzaklatrma tedbirinin uygulanmas halinde durum, tedbiri alan mfetti tarafndan gerekeli olarak uzaklatrlan memura ve varsa o mahaldeki birinci derecedeki amirine yazyla bildirilir. Ayrca, atamaya yetkili amire bildirilmek zere ifreli yazyla konu kuruma intikal ettirilir. Bunlar dndaki soruturma ve denetim elemanlarnn grevden uzaklatrma yetkisi yoktur. Sadece yetkili amire teklifte bulunabilirler.

170

Memur Hukuku

Valiler
5442 sayl l daresi Kanunu md.9a gre vali, ilde devletin ve hkmetin temsilcisidir. Bu nedenle valiler il idaresine tabi btn memur ve amirleri yasal koullar gerekletii takdirde grevden uzaklatrlabilir Bu halde durum memurun bal olduu kurumuna derhal bildirilir. l daresi Kanunu md. 16 ile valilere tannan iten el ektirme yetkisi DMK md. 237/b ile yrrlkten kaldrld iin valilerin grevden uzaklatrma tedbirinin artk DMK 137-145. hkmlerine gre alnmas gerekmektedir.

Kaymakamlar
l daresi Kanunu md 27ye gre kaymakamlar ile idaresinin ba ve ayn zamanda hkmetin temsilcisidir. Kanuni artlar gerekletiinde kaymakamlar idaresi altndaki her memuru grevden uzaklatrabilirler. Ancak ile idare ube bakanlar hakknda valinin muvafakati alndktan sonra grevden uzaklatrma tedbiri uygulanabilir.

zel Dzenlemelerdeki Durum

Belediye bakanlar, atanmas kendisine ait veya belediye meclisinin ya da belediye encmeninin onay ile tamamlanan memurlarn atamaya yetkili amir ve disiplin amiri olmalar nedeniyle grevden uzaklatrmaya da yetkilidirler. Ancak, belediye bakanlar, bakanln onay ile atanan memurlar grevden uzaklatramazlar. Bu konuda yeni yasal dzenlemelerle norm kadro uygulamasnn balatld da gz ard edilmemelidir. Belediye bakannn imzas ve ilgili bakann onay ile atanan memurlar hakknda da grevden uzaklatrma yetkisi bakana aittir. Belediye memurlar, DMK md.1/2de yaplan deiiklik ile bu yasa kapsamna alndklarndan bunlar hakknda uygulanacak grevden uzaklatrma nleminin de DMK hkmlerine uygun olmas gerekir. Belediye bakan, memur olmayp kamu grevlisidir ve grevi nedeniyle iledii su ve bu balamda alan disiplin soruturmasnda grevden uzaklatrmaya yetkili makam ileri Bakandr. Bu uygulama organ zerindeki idari vesayet yetkisinin kullanlmasnn bir rneidir.

dari vesayet: Devletin btnln ve kamu hizmetlerinin tm lke dzeyinde uyumlu bir biimde yrtlmesini salamak iin, devlet tzel kiiliinin ve bu tzel kiilii temsil eden merkezi idarenin yerinden ynetim kurulular zerinde sahip olduu denetim yetkisidir.

Grevden Uzaklatrlan Memurun Hak ve Ykmllkleri

Soruturmann selameti iin bir yandan memuru grevinden uzaklatrmak lzumu kabul edilirken, te yandan pheli bir sonu iin ayln tamamen kesmek, onu ve geindirmeye mecbur olduu aile fertlerini sefalete drmek uygun grlmemi, memurun her trl hak ve ykmllkleri devam ettirilmitir. DMKdaki grevden uzaklatrmaya ilikin bu madde memurlara salad mali ve sosyal imkanlar bakmndan nceki mevzuata gre byk deiiklikler getirmitir. nk, bundan nce muhtelif kanunlarda yer alan hkmler grevden uzaklatrma halinde memurlara hibir aylk ve denek verilmesini ngrmedii iin, memurlar mali ve sosyal bakmdan zor durumda brakyordu. Ayrca, bu memurlarn yan sra aileleri, bakmakla ykml olduu kiiler de adeta memurlarla birlikte cezalandrlmaktayd. Haklarnda grevden uzaklatrma ilemi uygulanan Devlet memuru, aylnn te ikisini alacaktr. Aylk deyiminden, fiilen alnan aylk anlalmaldr. Yasa koyucu, aylklarn denmesi bakmndan grevden uzaklatrlan memurla tutuklanan memurun hak ve ykmll arasnda herhangi bir fark bulunmadn gstermi olduundan, tutuklanm ya da gz altna alnm memurun ayl da ayn esaslara gre denecektir. Grevi ile ilgili olsun veya olmasn herhangi bir sutan tutuklanan veya gzaltna alnan memurlara bu sre iinde yan

8. nite - Memur Disiplin Soruturmalar ve Ceza Kovuturmalar ile Grevden Uzaklatrma

171

deme ve zel hizmet tazminatlarnn da te ikisinin denmesi gerekir (Saytay Genel Kurulu, T. 3.5.1984, K.4388/1). Haklarnda grevden uzaklatrma ilemi uygulanan Devlet Memuru aylnn 2/3n alacaktr. Haklarnda mahkemelerce cezai kovuturma yaplmas nedeni ile grevden uzaklatrlan memur, mahkemece sulu grlerek, memuriyetin sona ermesini gerektiren bir ceza ile cezalandrld takdirde, tutuklu kald sre iinde denen aylklar geri alnmamaktadr. Kanunun grevden uzaklatrma hkmlerini dzenleyen blmnde buna ilikin herhangi bir hkm yoktur. Bir su iledii isnad ile tutuklanan ve grevden uzaklatrlan memur hakknda alan davann genel af kanunu kapsamna girmesi halinde, mahkemece bu konuda alnacak kararn kesinlemesi ile grevden uzaklatrma nleminin kaldrlmas gereklidir. Kesinlemi mahkumiyet hkm verilmeden nce hakkndaki kovuturma genel af ile ortadan kalktndan memur hakkndaki grevden uzaklatrma nleminin kaldrlarak greve balatlmas ve te bir orannda kesilen aylklarnn derhal denmesi gerekir. Sosyal hak ve yardmlar DMK md.187-213 arasnda dzenlenmitir. Bu hak ve yardmlar unlardr; Emeklilik hakk (md.187), hastalk ve analk sigortas yardm (md.188), konut yardm (md.193), mahrumiyet denei hakk, aile yardm denei hakk (md.203), ocuk yardm denei (md.206), doum yardm (md.207), lm yardm (md.208), tedavi yardm (md.209), cenaze giderleri yardm (md.210), giyecek (md.211), yiyecek yardm (md.212). Grevinden uzaklatrlan memur emeklilik hakkndan yararlanacandan kesenekleri Emekli Sandna gnderilir. Aile yardm, ocuk yardm, doum ve lm yardmlar denekleri de herhangi bir kesintiye tabi tutulmadan denir. Grevinden uzaklatrlan memur ve bakmakla ykml olduu kimseler tedavi yardmndan aynen yararlanrlar. Cenaze giderleri konusunda da bir kstlama sz konusu deildir. Grevinden uzak kalan memurlar varsa konut yardmndan mevzuattaki snrlamalara gre yararlanmaya devam ederler.

Memurun Greve Balatlmasnn Zorunlu Olduu Hallerde Akta Geen Srelerin Deerlendirilmesi
DMK md. 143de saylan durumlarn gereklemesi halinde, bunlarn aylklarnn kesilmi olan 1/3leri kendilerine denir ve grevden uzakta geirdikleri sre, derecelerindeki kademe ilerlemesi iin gerekli en az bekleme sresini aan ksm, st dereceye ykselmeleri halinde, bu derecede kademe ilerlemesi yaplmak suretiyle deerlendirilir. Anlan hkmdeki haller unlardr; 1- Haklarnda memurluktan karmadan baka bir disiplin cezas verilenler, 2- Yarglamann menine veya beraatna karar verilenler, 3- Hkmden evvel hakkndaki kovuturma genel af ile kaldrlanlar, 4-Grevlerine veya memurluklarna ilikin olsun veya olmasn memurlua engel olmayacak bir ceza ile hkml olup cezas ertelenenler, bu kararlarn kesinlemesi zerine haklarndaki grevden uzaklatrma nlemi kaldrlr. Aylklarndan kesilmi olan 1/3ler kendilerine denir. denekler buna dahildir. Grevden uzaklatrma nedeniyle geen srelerdeki kademe ilerlemesi ve derece ykselmesi de uygulanr.
DMK, m. 143: Soruturma veya yarglama sonunda yetkili mercilerce: a) Haklarnda memurluktan karmadan baka bir disiplin cezas verilenler; b) Yarglamann menine veya beraatine karar verilenler; c) Hkmden evvel haklarndaki kovuturma genel af ile kaldrlanlar; ) Grevlerine ve memurluklarna ilikin olsun veya olmasn memurlua engel olmyacak bir ceza ile hkml olup cezas ertelenenler; Bu kararlarn kesinlemesi zerine haklarndaki grevden uzaklatrma tedbiri kaldrlr.

Grevden Uzaklatrma Tedbirinin Kaldrlmas

Grevden uzaklatrlan memurlarn hizmete devam etmelerindeki saknca ortadan kalknca, amir bu memurlar hemen greve balatabilir. Grevden uzaklatrma ilemi; 1-Mahkemelerce cezai kovuturma nedeniyle alnmsa (md.140), 2-Soruturmann sonunda memuriyetten karna ya da cezai bir ilem uygulanmasna

172
DMK, m. 144: 140 nc ve 142 nci maddelerde 143 nc maddenin a, b, c fkralarnda yazl olanlar hakkndaki grevden uzaklatrma tedbiri, Devlet memurunun soruturmaya konu olan fiillerinin, hizmetlerini devama engel olmad hallerde her zaman kaldrlabilir.

Memur Hukuku

gerek olmad anlalmsa (md.142), 3-Haklarnda memurluktan karmadan baka bir disiplin cezas verilmise (md.143/a), 4-Yarglamann menine veya beraatna karar verilmise (md.143/b), 5-Hkmden evvel haklarndaki kovuturma genel af ile kaldrlmasna karar verilmise (md.143/c). Bu hallerde, devlet memurunun soruturmaya konu olan fiillerinin, hizmetlerini devama engel olmad grlrse grevden uzaklatrma tedbiri kaldrlr. DMK md.144 amirin ilemin sonucunu ve hkmedilen kararn kesinlemesini beklemeden yaplan soruturma ve kovuturmann her dneminde memuru grevine iade etmeyi mmkn hale getirmitir. Dolaysyla 140, 142 ve 143. maddelerden daha ileride memur lehine bir hkm tamaktadr. Grevden uzaklatrma nlemi, bu nlemi alan yetkililerce kaldrlacaktr. Ancak, mfettiler bakmndan ayr bir hkm yer almtr. Buna gre, mfettiler grevden uzaklatrmaya yetkileri olmasna karn kaldrma konusunda bu yetkiye sahip deildirler. Mfettiler tarafndan alnm olan nlem, atamaya yetkili amir tarafndan kaldrlr. Grevden uzaklatrma nlemi soruturmann her safhasnda kaldrlabilecektir. Burada takdir edilecek konu, soruturmaya konu eylemlerin memurun hizmetini devam ettirmesine engel oluturup oluturmaddr. Engel olmuyorsa bu nlem kaldrlabilecektir. Hakkndaki grevden uzaklatrma tedbiri kaldrlan kiinin, eski grevine ve grev yerine iadesi gerekirken naklen atanmas hukuka aykrdr (D.5.D., E. 1992/5699, K. 1993/609).

Greve Balatmann Zorunlu Olduu Haller

Disiplin soruturmas ya da yarglamasnn sonunda yetkililerce alnan baz kararlarn kesinlemesiyle grevden uzaklatrma nlemi kaldrlarak memurun grevine balamas salanr. 143. madde ile saylan hallerin gereklemesi halinde tedbirin kaldrlmas zorunludur.

Haklarnda Memurluktan karmadan Baka Bir Disiplin Cezas Verilenler (Md.143/a)

ledii bir disiplin suu nedeniyle hakknda grevden uzaklatrma nlemi uygulanan memur, memurluktan karmadan baka bir disiplin cezas ile cezalandrlr ve bu ilem kesinleirse grevden uzaklatrma tedbiri kaldrlr.

Yarglamann Menine veya Beraatna Karar Verilenler (Md.143/b)

Yarglamann yaplmasna gerek olmad karar 4483 sayl Kanun kapsamna giren sular iin ilgili idari kurullarca verilir. Bunun dnda kalan sular iin bu karar Cumhuriyet Savclnca alnr. Her iki makamca alnan yarglamann yaplmasna gerek olmad kararnn kesinlemesi ile grevden uzaklatrma tedbiri kaldrlr. Tutuklu bulunduu srede grevden uzaklatrlmam olan davacya, beraat ettikten sonra greve balatlmas zerine tutuklu kald sreye ait maalarn denmesi gerekir. Ceza kovuturmas sonucu beraat karar verildii halde bu kararn temyiz edilmesi grevden uzaklatrmay gerektirmez. Dier taraftan grevi banda kalmasnda saknca bulunmad halde, bir memurun salt ceza kovuturmasna urad ileri srlerek grevden uzaklatrlmasnda hizmet gereklerine ve yasann amacna uygunluk yoktur.

Hkmden nce Haklarndaki Kovuturma Af ile Kaldrlanlar (Md.143/c)

Mahkemelerce srdrlen kovuturmann genel af yasas ile ortadan kalkmas halinde alnm grevden uzaklatrma nlemi kaldrlr.

8. nite - Memur Disiplin Soruturmalar ve Ceza Kovuturmalar ile Grevden Uzaklatrma

173

Grevlerine ve Memurluklarna likin Olsun veya Olmasn Memurlua Engel Olmayacak Bir Ceza ile Hkml Olup Cezas Ertelenenler (Md.143/)
Memurlua alnma koullarn dzenleyen DMK md.48/A-5de, ar hapis, 6 aydan fazla hapis ve yz kzartc sulardan herhangi birisiyle mahkum olanlarn memurlua alnmayacaklar belirtilmi, memurluun sona ermesini dzenleyen 98. maddenin (b) fkrasnda memurlua alnma koullarndan herhangi birini tamadnn sonradan anlalmas yada memurluklar srasnda bu koullar kaybedenlerin memuriyeti koullarda eksiklik nedeniyle sona erer.

Grevden Uzaklatrmann Sresi ve tiraz

Grevden uzaklatrma bir disiplin soruturmas gerei olduu takdirde en ok 3 ay devam edebilmektedir. Bu sre, idarenin derhal soruturmaya balamas ve soruturmann bitirilmesi iin getirilmi en ok sredir. Bu sre iinde disiplin soruturmas sonulandrlmazsa grevden uzaklatrma tedbiri kendiliinden kalkar. Bu halde memurun grevine balatlmas zorunlu olup, memuru greve balatmayan amir sorumludur. Grevden uzaklatrma bir ceza kovuturmas gerei olduu takdirde, grevden uzaklatrmaya yetkili amirce (mfettilerin grevden uzaklatrdklar memurlar hakknda atamaya yetkili amirce) ilgilinin durumu her iki ayda bir incelenerek grevine dnp dnmemesi hakknda bir karar verilir ve bu karar ilgiliye yaz ile tebli edilir. Ceza kovuturmas nedeniyle alnm grevden uzaklatrma tedbirinin kaldrlmas iin kesin bir sre konulmamtr. Zira, ceza kovuturmasnn ne zaman bitecei nceden bilinemez. Bu nedenle iki ayda bir memurun durumu incelenmektedir. Eer memurun greve dnmesi ceza soruturmas bakmndan bir saknca dourmuyorsa veya memurun grevine dnmesi sakncal deilse hakkndaki bu tedbir kaldrlabilecektir. Bu hkm, ceza kovuturmas srasnda tutuklu olmayan memurlar iin geerli bir hkmdr. Zira, tutuklu olan memurun tutuklu olduu sre iinde fiilen grevine dnmesi zaten olanakszdr. Her iki ayda bir yetkili amir tarafndan memurun grevine dnp dnmemesi hakknda alnacak kararn yazl olarak sank memura bildirilmesi gerekir. Bu karara kar yarg yolu aktr. Grevden uzaklatrma ilemine itiraza gelince; grevden uzaklatrma tedbirine ilikin itirazlar genel hkmlere gre yaplr. Konu, dari Yarglama Usul Kanununda (YUK md. 7 vd.) dzenlenmitir. Buna gre; idari dava ama sresi Dantay ve idare mahkemelerinde 60 gn, vergi mahkemelerinde ise 30 gn olup, birel idari ilemin tebliinden itibaren (tebell) ertesi gn birinci gn olmak zere anlan sreler dikkate alnmaldr. Hakknda idari davaya konu olabilecek bir ilem veya eylemin yaplmas iin idari makamlara bavuran ilgiliye; idarece 60 gn iinde cevap verilmemesi halinde bu istein reddedilmi saylaca (zmni ret) hususu YUK md.10 ile dzenlenmitir. lgililer bu srenin (60 gn) bittii tarihten itibaren dava ama sresi iinde konusuna gre idari mahkemelerde sresi ierisinde (kural 60 gn) dava aabilirler. YUK md.11e gre; ilgililer tarafndan idari dava almadan nce, idari ilemin kaldrlmas, geri alnmas, deitirilmesi veya yeni bir ilem yaplmas st makamdan, st makam yoksa ilemi yapm olan makamdan, idari dava ama sresi iinde istenebilir. Bu bavurma, ilemeye balam olan idari dava ama sresini durdurur. 60 gn iinde bir cevap gelmezse istek reddedilmi saylr (zmni ret). stein reddedilmesi veya reddedilmi saylmas halinde dava ama sresi kald yer-

Zmn ret: darenin kendisine yaplan bir istemi, belli bir sre iinde cevaplamamas durumunda, istemi reddetmi saylmasdr.

174

Memur Hukuku

den itibaren ilemeye balar ve bavurma tarihine kadar gemi sre de hesaba katlr. lgili st makama bavurduu tarihten itibaren ilemeye balam bulunan idari dava ama sresini durdurur. Grevden uzaklatrma karar atamaya yetkili amirler, mfettiler, valiler ve kaymakamlar tarafndan alnd iin itiraz da bu mercilere yaplabilir. Ancak, mfettiler ve kaymakamlar tarafndan bu tedbirin uygulanmas durumunda itiraz merci deimektedir. Mfettiler bu tedbiri uygulamlarsa itiraz merci st makam olacaktr. Mfettilerin alm olduklar grevden uzaklatrma tedbirine kar yaplacak itirazlarn atamaya yetkili amire yaplmas gerekir. reti de bir ksm yazarlar ve Dantay, hukuka aykr bile olsa disiplin cezalarnn geri alnamayacan savunmaktadrlar (Aslan, 2004, s.16).

Grevden Uzaklatrma Tedbirinde Amirin Sorumluluu

Sorumluluu Gerektiren Haller
DMK, m. 139: Grevinden uzaklatrlan Devlet memurlar hakknda grevden uzaklatrmay izleyen 10 i gn iinde soruturmaya balanmas arttr. Memuru grevden uzaklatrdktan sonra memur hakknda derhal soruturmaya balamyan, keyfi olarak veya garaz veya kini dolaysyla bu tasarrufu yapt, yaptrlan soruturma sonunda anlalan amirler, hukuki, mali ve cezai sorumlulua tabidirler.

Grevden uzaklatrlan devlet memurlar hakknda grevden uzaklatrmay izleyen on i gn iinde soruturmaya balanmas zorunludur (DMK md.139). Hakknda soruturma yaplan kimseye isnat edilen sua gre alan soruturma nedeniyle grevden uzaklatrma nleminin alnmas zorunlu hale gelmi olabilir. Oysa, hakknda herhangi bir soruturma yaplmadan ihbar ve ikayete dayanarak alnacak bu tedbirin hakl olabilmesi iin, davran ortaya kartacak bir soruturmann yaplmas gereklidir. Bunun iin de gerekli olan sre en ok on i gn ile snrlandrlmtr. On i gn iinde soruturmann balatlmamas halinde grevden uzaklatrma tedbiri sre sonunda herhangi bir karara gerek kalmadan kendiliinden kalkmal ve memur greve dnmelidir. Burada yetki ve usulde paralellik ilkesi gereince, idarece greve iadenin de yazl bir tebligat ilemiyle olmas gerektii ynnde bir dnce olabilirse de, kanmzca burada sreye bal olan bir husus sz konusudur. Srenin dolmasyla memura grevi banda bulunma hakknn bir an nce kullandrlmas gerekir. Hizmet gerekleri bakmndan da kamu hizmetinin srekliliini bir an nce salama amacyla ayrca yazl bir tebligata gerek olmad dnlebilir. Burada u sorun ortaya kabilir: dare ayet geici grevlendirme suretiyle grevden uzaklatrlan memurun yerine atama yapmsa bu atamann kaldrlmas gerekir. Grevden uzaklatrd memur zerindeki bu nlemin kaldrlmasnda takdir yetkisi bulunan amirin bu nedenle yarglanmasna gerek yoktur.

Sorumluluun Esaslar
Cezai sorumluluk: Ceza Kanunu esaslarna gre belirlenecek olan sorumluluk. Hukuki sorumluluk: Haksz yere grevden uzaklatrlan amir hakknda adli yarg nnde alacak maddi ve manevi tazminat gerektiren sorumluluk halleridir.

Memuru grevden uzaklatrdktan sonra memur hakknda derhal soruturmaya balamayan keyfi olarak veya garaz veya kini dolaysyla bu tasarrufu yapt, soruturma sonunda anlalan amirlerin hukuki, mali ve cezai sorumluluu doar (DMK md. 139/2). Cezai sorumluluk, Ceza Kanunu esaslarna gre belirlenecek olan sorumluluu ifade eder. Haksz yere grevden uzaklatrlan memur bu karar alan yetkili hakknda adli yarg mercileri nnde ceza davas aabilir. Ayrca DMK md.25e gre de, ilgililer artlar gereklemeden grevden uzaklatrma karar veren amirler hakknda kamu davas almasn Cumhuriyet savcsndan talep edebilirler. Hukuki sorumluluk, haksz yere grevden uzaklatrlan amir hakknda adli yarg nnde alacak maddi ve manevi tazminat gerektiren sorumluluk halleridir. Haksz yere grevinden uzak kalan memurun aylk ve sair haklar ynnden urad zararn giderilmesi amalanr.

8. nite - Memur Disiplin Soruturmalar ve Ceza Kovuturmalar ile Grevden Uzaklatrma

175

Disiplin sorumluluu, DMK ve ilgili disiplin ynetmelikleri hkmlerine gre ilgili amir hakknda disiplin soruturmas almasdr. Yargya yansyan bir olayda, idare, hakknda soruturma alan bir SIRA memuru, SZDEsoruturmann salkl yrtlebilmesi iin geici olarak baka bir yerde grevlendirmitir. Sizce grevden uzaklatrma yerine, baka bir yerde grevlendirmeye karar verme ilemi hukuka DNELM uygun mudur?
S O R U

SIRA SZDE

DKKAT

DNELM Disiplin sorumluluu: DMK ve ilgili disiplin ynetmelikleri hkmlerine S O R U gre ilgili amir hakknda disiplin soruturmas almasdr. DKKAT

SIRA SZDE

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

AMALARIMIZ

K T A P

K T A P

TELEVZYON

TELEVZYON

NTERNET

NTERNET

176

Memur Hukuku

zet
A M A

Disiplin yaptrm kavramn tanmlamak ve hukuki niteliini belirlemek. 1 Disiplin yaptrm, kurum dzenini ve idareye duyulan gven ve saygy salamak amacyla, disipline aykr davranlarn bastrlmas iin uygulanan bireysel yaptrmlardr. Disiplin yaptrmnn hukuki niteliini aklamakta kullanlan teorik yaklamlardan biri, szleme grdr. Bu gr, devletin kamu grevlileri zerinde sahip olduu disiplin yaptrm yetkisini szlemeye dayandrmaktadr. Dier bir gre gre ise, disiplin yaptrm uygulama yetkisi szlemeden ok kurumsal kurallardan kaynaklanr. Disiplin hukukunun temel ilkelerini aklamak.

A M A

Disiplin hukukuna hakim balca ilkeler unlardr: Devlet memuru hakknda savunmas alnmadan disiplin cezas verilemez (savunma hakkna sayg ilkesi). Disiplin hukuku alannda devlet memuruna uygulanan yaptrm ile bunu gerektiren disiplin fiili arasnda adil bir oran olmal (oranllk ilkesi). Bir disiplin fiiline ancak bir defa disiplin yaptrm uygulanabilir (ift disiplin yaptrm uygulama yasa). Disiplin soruturmasnn usule ilikin kurallarn ve disiplin yaptrmlarnn trlerini aklamak. 3 Disiplin yaptrmn gerektiren bir fiilin ilenmesi halinde, disiplin soruturmasna soruturma emri ile balanr. Uyarma, knama ve aylktan kesme cezalar disiplin amirleri tarafndan; kademe ilerlemesinin durdurulmas cezas, memurun bal olduu kurumdaki disiplin kurulunun karar alndktan sonra, atamaya yetkili amirler, il disiplin kurullarnn kararlarna dayanan hallerde valiler tarafndan verilir. Devlet memurluundan karma cezas, amirlerin bu yoldaki istei zerine, memurun bal bulunduu kurumun yksek disiplin kurulu karar ile verilir. Uyarma, memura, grevinde ve davranlarnda daha dikkatli olmas gerektiinin yaz ile bildirilmesidir.

A M A

Knama, memura grevinde ve davranlarnda kusurlu olduunun yaz ile bildirilmesidir. Aylktan kesme, memurun brt aylndan 1/301/8 arasnda kesinti yaplmasdr. Kademe ilerlemesinin durdurulmas, fiilin arlk derecesine gre memurun, bulunduu kademede ilerlemesinin 1-3 yl durdurulmasdr. Devlet memurluundan karma, bir daha Devlet memurluuna atanmamak zere memurluktan karmaktr. Ayn olaydan dolay memur hakknda ceza mahkemesinde kovuturmaya balanm olmas, disiplin kovuturmasn geciktirmez. Gemi hizmetleri srasndaki almalar olumlu olan ve iyi veya ok iyi derecede sicil alan memurlar iin verilecek yaptrm kararlarnda bir derece hafif olan uygulanabilir. Uyarma, knama, aylktan kesme ve kademe ilerlemesinin durdurulmas cezalarnda bir ay iinde disiplin soruturmasna, memurluktan karma cezasnda alt ay iinde disiplin kovuturmasna, balanmad takdirde disiplin cezas verme yetkisi zamanamna urar (soruturma zamanam). Disiplin yaptrmn gerektiren fiil ve hallerin ilendii tarihten itibaren iki yl iinde disiplin yaptrm uygulamasna karar verilmedii takdirde yaptrm uygulama yetkisi zamanamna urar (yaptrm zamanam). Disiplin amirleri tarafndan verilen uyarma, knama ve aylktan kesme cezalarna kar itiraz disiplin kuruluna, kademe ilerlemesinin durdurulmas cezasna kar yksek disiplin kuruluna itiraz edilebilir. Bu cezalara kar idari yarg yolu aktr. Memurlar hakknda ceza kovuturmas yaplabilmesi iin izlenmesi gereken usul kurallarn 4 aklamak. Memurlar ve dier kamu grevlilerinin grevleri sebebiyle iledikleri sulardan dolay yarglanabilmeleri iin izin vermeye yetkili merciler ve izlenecek usul 4483 sayl Kanunla dzenlenmitir. Cumhuriyet basavclar, memurlar ve dier kamu grevlilerinin bu Kanun kapsamna giren sularna ilikin herhangi bir ihbar veya ikayet al-

A M A

8. nite - Memur Disiplin Soruturmalar ve Ceza Kovuturmalar ile Grevden Uzaklatrma

177

dklarnda veya byle bir durumu rendiklerinde, ivedilikle toplanmas gerekli ve kaybolma ihtimali bulunan delilleri tespitten baka hibir ilem yapmayarak ve hakknda ihbar veya ikayette bulunulan memur veya dier kamu grevlisinin ifadesine bavurmakszn evrakn bir rneini ilgili makama gndererek soruturma izni isterler. zin vermeye yetkili merci, bu Kanun kapsamna giren bir su ilediini bizzat veya yukardaki maddede yazl ekilde rendiinde bir n inceleme balatr. Soruturma izni verilmesine veya verilmemesine ilikin karara kar, bildirimden itibaren 10 gn iinde karar aleyhine olanlar itiraz yoluna gidebilir. Memurlar hakknda uygulanan grevden uzaklatrma tedbirinin hukuki niteliini, uygulanma usuln ve sonularn aklamak. Grevden uzaklatrma, hizmet gerekleri bakmndan grevi banda kalmas sakncal olan bir devlet memuru hakknda uygulanan geici bir tedbirdir. Grevden uzaklatrma, hakknda ceza kovuturmas ve disiplin soruturmas alan memurlar iin uygulanabilir. Disiplin soruturmas henz almam olmakla birlikte, ileride alacak ise yine grevden uzaklatrma tedbiri uygulanabilir. Grevden uzaklatrmaya yetkili makamlar; atamaya yetkili amirler, bakanlk ve genel mdrlk mfettileri, illerde valiler, ilelerde ise kaymakamlardr. Grevden uzaklatrma, henz soruturma almadan uygulanmsa, ilgili memur hakknda 10 i gn iinde soruturmaya balanmas gerekir. Grevden uzaklatrlan memurun grevle ilikisi kesilir. Ancak, memurluk stats sona ermez. Grevden uzaklatrlan memura ayln 2/3 denir. Grevden uzaklatrma tedbiri, disiplin soruturmas nedeniyle alnmsa, en ok ay srebilir. Ayn tedbir, bir ceza kovuturmas dolaysyla alnm ise, her iki ayda bir gzden geirilir ve ulalan sonu ilgiliye bildirilir.

Soruturma veya yarglama sonunda yetkili mercilerce; haklarnda memurluktan karmadan baka bir disiplin cezas verilenler, yarglamann menine veya beraatine karar verilenler, hkmden evvel haklarndaki kovuturma genel af ile kaldrlanlar, grevlerine ve memurluklarna ilikin olsun veya olmasn memurlua engel olmayacak bir ceza ile hkml olup cezas ertelenenler hakkndaki grevden uzaklatrma tedbiri bu kararlarn kesinlemesi zerine kaldrlr.

A M A

178

Memur Hukuku

Kendimizi Snayalm
1. Devlet Memurlar Kanununda yer alan aadaki disiplin cezalarndan hangileri manevi niteliklidir? I. Uyarma II. Knama III. Aylktan Kesme IV. Kademe lerlemesinin Durdurulmas V. Devlet Memurluundan karma a. I ve II b. I, II, III c. Yalnzca I d. I, II, IV e. II ve IV 2. Devlet Memurlar Kanununa gre, hakknda disiplin soruturmas alan memura kendini savunabilmesi iin en az ka gn verilmelidir? a. 3 b. 5 c. 7 d. 10 e. 15 3. Aadaki disiplin cezalarndan hangileri, ilke olarak, disiplin amirleri tarafndan verilebilir? I. Uyarma II. Knama III. Aylktan kesme IV. Kademe ilerlemesinin durdurulmas V. Devlet memurluundan karma a. I ve II b. I, II, III c. I, II, III, IV d. I, II, III, IV, V e. III, IV, V 4. Memura, grevinde ve davranlarnda daha dikkatli olmas gerektiinin yaz ile bildirilmesi aadaki disiplin cezalarndan hangisini oluturur? a. Uyarma b. Knama c. Aylktan kesme d. Kademe ilerlemesinin durdurulmas e. Devlet memurluundan karma 5. Grev srasnda amirine hal ve hareketi ile saygsz davranan memura aadaki cezalardan hangisi verilir? a. Uyarma b. Knama c. Aylktan kesme d. Kademe ilerlemesinin durdurulmas e. Devlet memurluundan karma 6. Aadaki fiillerden hangisi kademe ilerlemesinin durdurulmas cezasn gerektirir? a. Kastl olarak verilen emir ve grevleri tam ve zamannda yapmamak b. zrsz olarak bir veya iki gn greve gelmemek c. Devlete ait resmi belge, ara, gere ve benzerlerini zel menfaat salamak iin kullanmak, d. Toplu mracaat veya ikayet etmek e. Greve sarho gelmek 7. Aadaki fillerden hangisi devlet memurluundan karma cezasn gerektirmez? a. Yasaklanm her trl yayn veya siyasi veya ideolojik amal bildiri, afi, pankart, bant ve benzerlerini basmak, oaltmak, datmak b. Siyasi partiye girmek c. zrsz olarak bir ylda toplam 20 gn greve gelmemek, d. Amirine ve maiyetindekilere fiili tecavzde bulunmak e. Geree aykr rapor ve belge dzenlemek 8. Uyarma cezasnda soruturma zamanam sresi ne kadardr? a. 1 ay b. 2 ay c. 3 ay d. 6 ay e. 1 yl 9. Disiplin amirleri uyarma, knama ve aylktan kesme cezalarn soruturmann tamamland gnden itibaren ka gn iinde vermek zorundadrlar? a. 3 b. 5 c. 10 d. 15 e. 30

8. nite - Memur Disiplin Soruturmalar ve Ceza Kovuturmalar ile Grevden Uzaklatrma

179

10. Uyarma ve knama cezas alan bir memur, bu cezalarn uygulanmasndan ka sene sonra atamaya yetkili amire bavurarak, verilmi olan cezalarnn sicil dosyasndan silinmesini isteyebilir? a. 2 b. 3 c. 5 d. 8 e. 10

Yaamn inden
657 sayl Yasann 138. maddesinde ise grevden uzaklatrmaya yetkili amirlerin belirtildii;Yksek retim Kurumlar Ynetici, retim Eleman ve Memurlar Disiplin Ynetmeliinin 26. maddesi ile memurlar grevden uzaklatrmaya yetkili kiiler arasnda disiplin amirleri ve Yksekretim Denetleme Kurulu yeleri de saylmtr. Bu suretle Yasa hkmnn geniletilmesi sz konusu ise de, Anayasann 124. maddesine gre Ynetmelikler, kanunlarn ve tzklerin uygulanmasn salamak zere ve bunlara aykr olmamak artyla karlan objektif dzenleyici tasarruflar olarak ngrlmtr. Bu nedenle yasa hkmn daraltc veya geniletici ynetmeliklerin yrrlkte bulunmas halinde bile dare Hukuku lkelerine gre bu durumun, uygulanan ilemin iptal edilmesini engelleyici bir nitelii bulunmad, kald ki Ynetmeliin ilgili maddesinde disiplin amirlerinin de Yksek retim Kurumlar memurlarn grevden uzaklatrabilecekleri belirtilirken memurlar arasnda genel sekreterlerin ve birim sekreterlerinin hari tutulduu; bu durumda, Faklte Sekreteri olan davacnn, atamaya yetkili amiri niversite Rektr olduuna gre 657 sayl Yasann 137. maddesine gre disiplin amiri sfatyla Faklte Dekan tarafndan grevden uzaklatrlmasna ilikin ilemde yetki ynnden hukuka uygunluk bulunmad gerekesiyle dava konusu ilem iptal edilmitir. Daval dare; ilgili Ynetmeliin 26. maddesine gre disiplin soruturmas esnasnda grevi banda kalmasnda saknca grlenler iin disiplin amiri ve soruturmaclar tarafndan soruturulan ahsn grevden uzaklatrlmasnn mmkn olduunu ne srmekte ve dare Mahkemesi kararnn temyizen incelenerek bozulmasn istemektedir. 657 sayl Devlet Memurlar Kanununun 138. maddesinde grevden uzaklatrmaya yetkili amirler; atamaya yetkili amirler, Bakanlk ve genel mdrlk mfettileri, illerde valiler, il-

elerde kaymakamlar olarak snrl bir ekilde saylm olup, memur gvenlii gerei grevden uzaklatrma yetkisi her ste deil, ancak anlan maddede belirtilen amirlere tannmtr. Bu sebeple sz edilen maddede Bakanlk ve genel mdrlk mfettilerine tannan yetkinin dier soruturma ve denetim elemanlarnca kullanlamayaca, ancak bu kiilerin yetkili amirlere grevden uzaklatrma iin teklifte bulunabilecekleri aktr. Olayda Soruturma Komisyonunca davacnn grevden uzaklatrlmas gerekli grlm ve bu tedbire bavurulmas Dekanla teklif edilmi ise de, bu nerinin 2547 sayl Yksekretim Kanununun 52. maddesi uyarnca davacy atamaya yetkili amir olan Rektre yaplmas ve ancak Rektrn ad geeni grevden uzaklatrmas mmkn bulunduundan dava konusu ilemde yetki ynnden hukuka uyarlk bulunmamtr. Aklanan nedenlerle, daval idarenin temyiz isteminin reddiyle stanbul 4. dare Mahkemesince verilip, hukuk ve usule uygun bulunan 21.5.1993 gnl, 1993/771 sayl kararn onanmasna, karar verildi. Kaynak: Dantay, 5. Daire Karar, E. 1994/286, K. 1997/966, http://www.danistay.gov.tr

180

Memur Hukuku

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. a Yanl yant verdiyseniz, Manevi Nitelikli Disiplin Yaptrmlar balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Savunma Hakkna Sayg lkesi balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Disiplin Yaptrmna Karar Vermede Yetkili Makam ve Yetki Devri Yasa balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Uyarma balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Knama balkl blm tekrar okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Kademe lerlemesinin Durdurulmas balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Devlet Memurluundan karma balkl blm tekrar okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Zamanam balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Karar Sresi ve Kararda Bulunmas Gereken Hususlar balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Disiplin Yaptrmlarnn Sicilden Silinmesi balkl blm yeniden okuyunuz. Sra Sizde 2 Bu tr ilemler de aslnda bir disiplin yaptrmdr. dare bu ilemleri hizmetin gerekleri nedeniyle deil, ilgili kamu grevlisini cezalandrmak amacyla yapmaktadr. Fransz hukukunda bu tr ilemlere klk deitirmi disiplin yaptrmlar ad verilmekte ve bunlar hukuka aykr ilemler olarak kabul edilmektedir. Bu tr ilemler disiplin cezalarnn kanunilii ilkesine aykr grlerek iptal edilebilir (Gzler, c. II, 2003, s. 681). Sra Sizde 3 Soruturmaya yetkili amirin, disiplin soruturmas almasna karar verme zorunluluu yoktur. Dier bir deyile, bu konuda takdir yetkisi vardr. Soruturmaya yetkili amir, soruturma amadan nce, soruturmann yerindeliini deerlendirir. Dolaysyla, soruda belirtilen gerekelerle soruturma emri vermekten kanmas mmkndr. Sra Sizde 4 Anayasada idare, kii hrriyetinin kstlanmas sonucunu douran bir meyyide uygulayamaz denilmektedir (m. 38/11). Bu yzden, idare, kiinin hayatna veya malvarlna veya Anayasann korumas altnda bulunan herhangi bir zgrlne dokunan tarzda bir disiplin cezas veremez (Gzler, c. II, 2003, s. 677). Sra Sizde 5 Bu durumda, DMKnun Gemi hizmetleri srasndaki almalar olumlu olan ve iyi veya ok iyi derecede sicil alan memurlar iin verilecek cezalarda bir derece hafif olan uygulanabilir (m. 125) kural gereince, aylktan kesme cezasndan bir derece hafif olan knama cezas verilmelidir. Sra Sizde 6 Grevden uzaklatrma idari bir yaptrm ya da bir disiplin yaptrm niteliinde deildir. Bu, yalnzca belirli durumlarda uygulanan bir nlemdir. Bu uygulamay, hukuken ihtiyati tedbir olarak da nitelendirebiliriz.

2. c

3. b

4. a 5. b 6. e

7. e 8. a 9. d

10. c

Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1 Bu farkllklar yle zetleyebiliriz: Uygulanan yaptrmlar farkldr. Ceza hukuku yaptrmlar, hapis cezas, para cezas gibi kiinin zgrlne ve mal varlna zarar veren yaptrmlardr. Halbuki, disiplin yaptrmlar kiinin hayat, zgrl veya mal varl zerinde etkili deildir. Ceza hukukunda cezalandrlan fiiller su niteliindeki fiillerdir. Disiplin hukukunda cezalandrlan fiiller ise, su deil, mesleki kusur olarak nitelendirebileceimiz fiillerdir. Ceza hukuku anlamnda sular, herkes ileyebilir. Disiplin sular ise sadece memurlar tarafndan ilenebilir. Ceza hukuku cezalarn sadece ceza mahkemeleri verebilir. Disiplin cezalar ise idari makamlar tarafndan verilir (Gzler, c. II, 2003, ss.674-676).

8. nite - Memur Disiplin Soruturmalar ve Ceza Kovuturmalar ile Grevden Uzaklatrma

181

Bavurabileceimiz Kaynaklar
Sra Sizde 7 Grevden uzaklatrma tedbirinin uygulanabilmesi iin hizmet gerekleri asndan byle bir tedbirin alnmasna ihtiya olmas ve memurun grevi banda kalmasnda saknca grlmesi gerekir. Grevden uzaklatrma, ceza kovuturmas veya disiplin soruturmas almas sebebiyle uygulanabilir. Dier bir deyile, kovuturma ve soruturmann selametle yrtlebilmesi ve hizmetin aksamamas iin ilgili memur hakknda grevden uzaklatrma nlemine bavurulabilir. Sra Sizde 8 Dantay grevden uzaklatrma yerine, geici olarak baka bir yerde grevlendirmeye karar verilmesini hukuka aykr bulmaktadr. Devlet Memurlar Kanununa gre, soruturmann salkl olarak yrtlmesi iin yaplmas gereken ey grevden uzaklatrma tedbirine bavurmaktr. Sz konusu yasada, kamu grevlileri hakknda alan soruturmann salkl bir biimde yrtlebilmesi iin izlenmesi gereken yntem dzenlenmitir. Bu yntemler arasnda geici olarak baka yerde grevlendirmeye ilikin bir hkm bulunmamaktadr (Gzler, c. II, 2003, s. 640). Akgner, T. (1988). Kamu Personel Ynetimi, 3.bas, stanbul. Aslan, Z. (2004). Kamu Personelinin Disiplin Hukukundan Kaynaklanan Sorunlar, Kamu Personeli Sorunlar, dare Hukuku Sempozyumu, Eskiehir 4-5 Nisan 2003, Eskiehir 2004, ss. 13 vd. Azrak, . (2004). Hukuk Devleti Asndan Memurlarn Mesleki Gvenceleri, Kamu Personeli Sorunlar, dare Hukuku Sempozyumu, Eskiehir 4-5 Nisan 2003, Eskiehir. Balta, T. B. (1970). dare Hukukuna Giri, Ankara. Claussen, H. R. Czapski, P. (1997). Das Frmliche Disziplinarverfahren, 4. B., Kln. Cem, C. (1969). Disiplin ve Disiplin Hukuku, Ankara Barosu Dergisi, S.5, ss. 830 vd. Diner, Y. (1976). Devlet Memurlarnn Disiplin Hukuku, Amme daresi Dergisi., C. 9, S. 1. Erkut, C. (1990). ptal Davasnn Konusunu Oluturma Bakmndan dar lemin Kimlii, Ankara. Gzler, K. (2003). dare Hukuku, c. II, Bursa: Ekin Kitapevi Yaynlar. Gzbyk, A. . (1963). ten El ektirme, TODAE Aratrma Serisi No: 15, Ankara. Gzbyk, A. . Gven, D. (1996). dar Yarglama Usl, Ankara. Hellfrtzsch, W. (1980). Das Auerdienstliche Fehlerverhalten Der Beamten, Eine Untersuchung Des Meinungsstandes Und Der Disziplinarrechtlichen Praxis n Bundes-Und Landesverwaltungen, Kln-Berlin-Bonn-Mnchen. Onar, S. S. (1966). dare Hukukunun Umumi Esaslar, C. I, 3.bas., stanbul. Salon, S. (1969). Dlinquance Et Rpression Disciplinaires Dans La Fonction Publique, Paris. Sancakdar, O. (2001). Disiplin Yaptrm Olarak Devlet Memuriyetinden karma ve Yargsal Denetimi, Ankara. Sancakdar, O. (2003). Memurun Hizmet D likilerinin Disiplin Hukukuna Etkisi, Prof.Dr.Yldzhan Yaylaya Armaan, Galatasaray niversitesi Yaynlar Armaan Serisi No:4, stanbul, ss. 437-453. Tortop, N. (1994). Personel Ynetimi, Ankara. Tutum, C. (1972). Trkiyede Memur Gvenlii, Ankara.

9
Amalarmz

MEMUR HUKUKU

Bu niteyi tamamladktan sonra; Memurun idareye ve hizmetten yararlananlara kar mli ynden sorumlu tutulabilmesinin esaslarn aklayabilecek, Kiisel kusur ve hizmet kusuru kavramlar arasndaki farkll belirleyebilecek, Devletin tazmin ettii zararlar dolaysyla ilgili memura rcu edebilmesinin artlarn saptayabilecek, Zararn tazminine ilikin genel esaslar ve sorumluluu azaltan veya ortadan kaldran halleri aklayabileceksiniz.

Anahtar Kavramlar
Mali sorumluluk Kusur Kiisel kusur Hizmet kusuru Rc lliyet ba Mcbir sebep Umulmayan haller

indekiler
GR MEMURUN DAREYE KARI ML SORUMLULUU MEMURUN HZMETTEN YARARLANANLARA KARI ML SORUMLULUU MEMURUN KSEL KUSURU VE BUNUN HZMET KUSURUNDAN AYIRT EDLMES KAMU GREVLSNE RC ZARARIN TAZMN LE LGL DZENLEMELER VE HZMET KUSURUNUN AIRLIININ ROL SORUMLULUU AZALTAN VEYA ORTADAN KALDIRAN HALLER

Memur Hukuku

Memurlarn Mli Sorumluluu

Memurlarn Mli Sorumluluu

GR
Memurlarn mli sorumluluu, hizmetten yararlananlara kar ve idareye kar olmak zere iki ynldr (AY md.40, 129, DMK md.12, 13). darenin memura kar mli sorumluluu olan hallerde idare hukukundaki genel sorumluluk ilkeleri uygulanr. rnein, idare tarafndan kadro art aranmakszn intibak yaplabilecek iken, kadro aranmas sonucu geirilen zaman nedeniyle uranlan zararn tazmini gerekir.
Anayasa, m. 40/3: Kiinin, resmi grevliler tarafndan vaki haksz ilemler sonucu urad zarar da, kanuna gre, Devlete tazmin edilir. Devletin sorumlu olan ilgili grevliye rcu hakk sakldr.

MEMURUN DAREYE KARI ML SORUMLULUU

Memurlarn, idareye kar mli sorumluluklar Devlet Memurlar Kanununun 12. maddesine gre aadaki gibi zetlenebilir; a) Devlet memurlar kast, kusur, ihmal veya tedbirsizlikleri sonucu ynetime kar verdikleri zararlardan kiisel olarak sorumludurlar. b) Memurun ynetime verdii zarar rayi bedel zerinden hesap edilir. c) Zararn dettirilmesi iin genel kurallara gre memura kar dava alr. d) En alt derecedeki memurun brt aylnn yarsn gemeyen zarar, memurun kabul etmesi halinde, disiplin amiri veya disiplin kurulunun kararna gre ilgili memurca denebilir. darenin memura kar tazminat isteklerini, ynetimin kendiliinden yerine getirmesine yarg kararlaryla izin verilmemektedir. Bir Dantay tihad Birletirme Kararna gre, idarenin memurun maandan resen kesinti yapmas mmkn deildir. Memura yaplan fazla demeler, belli koullar altnda, yarg kararna gerek kalmadan, idarece geri alnabilir. darenin memurdan elde edemedii tazminat istekleri iin adliye mahkemesine bavurmas ve memura kar tazminat davas amas gerekir. Adliye mahkemeleri de bu gibi hallerde haksz fiil esaslarn uygulamaktadr. nemi sebebiyle tekrar vurgulayalm ki, memurun kiisel kusurundan dolay ynetimin bireylere dedii tazminat, memurdan geri alabilmesi iin memura kar adliye mahkemelerinde dava amas gerekir. dare, bu tr alacan kendiliinden alamaz, baka bir deyile memurun aylndan resen kesemez. Bunun iin yasalarla aka yetkili klnmas gerekir. Belirtelim ki, Kamu Zararlarnn Tahsiline likin Usul ve Esaslar Hakkndaki Ynetmelik (RG., T.19.10.2006), 5018 sayl Kamu Mal Ynetimi ve Kontrol Kanununun 71. maddesine dayanlarak hazrlanm olup, dzenleyici ve denetleyici kuDMK, m. 12: Devlet memurlar, grevlerini dikkat ve itina ile yerine getirmek ve kendilerine teslim edilen Devlet maln korumak ve her an hizmete hazr halde bulundurmak iin gerekli tedbirleri almak zorundadrlar. Devlet memurunun kast, kusur, ihmal veya tedbirsizlii sonucu idare zarara uratlmsa, bu zararn ilgili memur tarafndan rayi bedeli zerinden denmesi esastr. Zararlarn dettirilmesinde bu konudaki genel hkmler uygulanr. Ancak fiilin meydana geldii tarihte en alt derecenin birinci kademesinde bulunan memurun brt aylnn yarsn gemeyen zararlar, kabul etmesi halinde disiplin amiri veya yetkili disiplin kurulu kararna gre ilgili memurca denir.

184

Memur Hukuku

rumlar hari olmak zere, genel ynetim kapsamndaki kamu idarelerinde tespit edilen kamu zararlarndan doan alacaklar kapsar. DMK md.1 kapsamnda bulunan kamu idarelerinde grevli memurlarn, kullanmlarndaki tanr ve tanmazlarn korunmas ve her an hizmete hazr halde bulundurulmas iin gerekli tedbirleri almamalar nedeniyle Devlete verdikleri zararlar ile kamu hukukuna tabi grevlerle ilgili olarak kiilere verdikleri zararlar hakknda, 657 sayl Kanunun 13. maddesi uyarnca 27/6/1983 tarihli ve 83/6510 sayl Bakanlar Kurulu Kararyla yrrle konulan Devlete ve Kiilere Memurlarca Verilen Zararlarn Nevi ve Miktarlarnn Tespiti, Takibi, Amirlerinin Sorumluluklar, Yaplacak Dier lemler Hakknda Ynetmelik hkmleri uygulanmaya devam edecektir. Kanunun ilgili maddeleri gereince, kamu grevlileri; kamu kaynaklarnn etkili, ekonomik, verimli ve hukuka uygun olarak elde edilmesinden, ynetilmesinden, kullanlmasndan, korunmasndan, ktye kullanlmamas ve her an hizmete hazr bulundurulmas iin gerekli nlemlerin alnmasndan sorumludurlar. Kontrol, denetim, inceleme, kesin hkme balama veya yarglama sonucunda tespit edilen kamu zararnn geri denmesi srecine, kamu grevlileri ile birlikte ilgililer de dahil edilir (Yn. Md.5). Kamu zararndan doan alacaklar, sorumlulardan ve/veya ilgililerden, zararn olutuu tarihten itibaren ilgili mevzuatna gre hesaplanacak faiziyle birlikte tahsil edilir. Tespit edilen kamu zararlar; a) Rzaen ve sulh yolu ile denmek, b) 22/4/1926 tarihli ve 818 sayl Borlar Kanunu hkmlerine gre takas yaplmak, c) cra ve flas Kanunu hkmleri uygulanmak suretiyle tahsil edilir (Yn. Md.12). Bbelirtelim ki, her trl idari eylem ve ilemler ile idarenin sorumlu olduu dier sebeplerin yol at vcut btnlnn ksmen veya tamamen yitirilmesine yahut kiinin lmne bal maddi ve manevi zararlarn tazminine ilikin davalara asliye hukuk mahkemeleri bakar.

MEMURUN HZMETTEN YARARLANANLARA KARI ML SORUMLULUU

DMK yrrle girinceye kadar lkemizde sorumluluk sistemi uygulanmaktayd. Buna gre, memur grevi ile ilgili olarak verdii zararlardan dolay hizmetten yararlanan nc kiilere kar mali ynden sorumluydu. Devletin sorumluluunun kabul edildii lkelerde, hizmetten yararlananlar hem devlete, hem de memura kar tazminat davas aabilirler. Bu sistemin karsnda gvence sistemi yer alr. Buna gre, memura kar tazminat davas alamaz. Ynetilenlerin tazminat davasn dorudan idareye kar amalar gerekir. Gvence sistemi zellikle Almanya ve Fransada belli snrlar iinde uygulanmaktadr. Devlet Memurlar Kanunu, bizde uygulanmakta olan sorumluluk sistemini kaldrmam ve bunun yanna snrl bir gvence sistemi getirmitir. Buna gre; kiiler, kamu hukukuna tabi grevlerle ilgili olarak uradklar zararlardan tr, bu grevleri yerine getiren personel aleyhine deil, ilgili kurum aleyhine dava aarlar. Kurumun genel hkmlere gre sorumlu personele rcu hakk sakldr (DMK md.13). Devlet Memurlar Kanununun getirdii sistem, hem memuru hem de hizmetten yararlanan nc kiileri koruyan bir anlay sergilemektedir. nk kiiler, karlarnda deme gc olan idareyi bulmaktadr. te yandan, bu sistemin memur bakmndan yarar ise, kiilerin dava ama tehdidinden ksmen de olsa uzaklamalarn salamasdr. Kamu hizmetinden yararlananlar DMK md.13 ile kamu grevlilerince verilen zararlarda zararlarn karlayabilecek, deme kabiliyeti bulunan bir muhatap idareyi bulabilmektedirler. Kamu grevini yerine getiren personel de, sz konusu kamu grevini yerine getirirken srekli tazminat tehdidi altnda olmak-

DMK, m. 13/1: Kiiler kamu hukukuna tabi grevlerle ilgili olarak uradklar zararlardan dolay bu grevleri yerine getiren personel aleyhine deil, ilgili kurum aleyhine dava aarlar. Ancak, Devlet dairelerine tevdi veya bu dairelerce tahsil veya muhafaza edilen para ve para hkmndeki deerli katlarn ilgili personel tarafndan zimmete geirilmesi halinde, zimmete geirilen miktar, cezai takibat sonucu beklenmeden Hazine tarafndan hak sahibine denir. Kurumun, genel hkmlere gre sorumlu personele rcu hakk sakldr.

9. nite - Memurlarn Mli Sorumluluu

185

szn grevini yerine getirecektir. Sonuta, kamu hizmetlerinin srekli ve dzenli grlmesinin engellenmesinin, hizmetin yavalamasnn nne geilmesi mmkn klnmaktadr. Bununla birlikte, DMK md.12 gereince devlet memurlarnn idareye kar sorumluluklar devam etmektedir. Ayrca, DMK md 13te kurumun genel hkmlere gre sorumlu personele rcu hakk sakl tutulmutur. Bu noktada kusurun derecesinin belirlenmesi nem tayabilecektir. te yandan konuyla ilgili Anayasa md.129 u kural iermektedir; Memurlar ve dier kamu grevlilerinin yetkilerini kullanrken iledikleri kusurlardan doan tazminat davalar, kendilerine rcu edilmek kaydyla ve kanunun gsterdii ekil ve artlara uygun olarak ancak idare aleyhine alabilir. Anayasa bylece, memurlarn nc kiilere kar sorumluluu asndan gvence sistemini getirmitir. Buna gre, tazminat davalarnn memura kar deil, idareye kar almas gerekir. Yukarda sz edilen ilkenin, dier bir deyile, idare edilenlere verilen zarardan tr SIRA SZDE memurlara kar dava alamamas kuralnn hibir istisnas yok mudur? stisnai olarak da olsa pozitif hukukumuzda memur veya kamu grevlisi aleyhine dava almasna olanak DNELM salayan bir hkm mevcut mudur? Kamu grevlisinin yetkisini kullanrken iledii kusur, zellikle su dzeyine S O R U ulam ise, Anayasann ngrd gvence sisteminin bu gibi durumlar da kapsad ileri srlemez. Bu durumda kiisel kusur sz konusu olup, bu durum hizDKKAT metin yrtlmesi ile badamaz.
SZDE MEMURUN KSEL KUSURU VE BUNUNSIRA HZMET KUSURUNDAN AYIRT EDLMES SIRA SZDE

DNELM S O R U

DKKAT

SIRA SZDE

DMK md.13e gre, kamu personelinin kiisel kusura dayanan davranlar iki AMALARIMIZ kmede toplanabilir. lki, onun grevinden, yetkilerinden, hizmet ara ve gerelerinden, resmi sfatndan kesin bir biimde ayrlm olanlardr. Bu nitelikteki davranlar, o kamu personelinin herhangi bir kimse olarak K kusurlu T A P davranlardr. rnein, ailesi ile birlikte bir tatil gn gezmeye giden polis memurunun, olunun topunu patlatan bir kimseyi dvmesi, bir salk memurunun kendi ara ve gereleri ile alma saatleri dnda ine yaparken zarar vermesi olaylarnda TE LEVZYON herhangi bir kimsenin kiisel kusurlu davran sz konusudur. Kiisel kusur nedeniyle doan sorumluluk hallerinde sorumlu kamu personelinin kendisidir. kinci kmede yer alan kamu personelinin kiisel kusurlu davranlar ise, kamu greNT E R N E Tdavranlarvinin yerine getirilmemesi vesilesiyle yapt kusurlu ve hukuka aykr dr. Gaye ilikisi yoksa, idareye atf ve izafesi mmkn olmayan kararlar ve fiilleriyle kamu personeli nc ahslara zarar vermise, kiisel kusur doar. zel kiilerin zarar veren ve tazminat davalarna konu olan fiilleri veya tasarruflar srf bir hizmet kusurundan ileri gelebilecei gibi ahsi kusurdan da kaynaklanabilir. Bir kimsenin iledii haksz fiilden dolay sorumlu tutulmas, onun kusuruna bal ise buna kusurlu sorumluluk denmektedir. Zarar douran kusur hizmetin mahiyetinden, usullerinden, gereklerinden ileri geliyorsa bu takdirde memur nc ahsa kar sorumlu olmad gibi idareye kar da sorumlu deildir. Ancak kusur, memurun ahsna atf ve isnat edilebilecek bir kusurdan meydana geliyorsa bu takdirde memurun sorumluluu sz konusu olur. Memurun kt niyetle idareyi veya nc kiileri bir zarara uratmak kast ve niyetiyle hareket etmesi subjektif lttr. Objektif lt ise, memurun eyleminin tamamen hizmetten ayrlabilecek, hiz-

AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

NTERNET

Kusurlu sorumluluk: Bir kiinin kusurlu eylemleriyle yol at zarar tazmin etme ykmlldr.

186

Memur Hukuku

met gerei saylmayacak, hizmete yabanc kalacak, hizmet unsurunu veya icrai bir fiilini oluturmayacak bir mahiyet arz etmesidir. Bylece hizmete yabanc bir eylem, subjektif bakmdan iyi bir niyetle yaplsa bile gene kiisel kusur saylr ve memurun sorumluluunu gerektirir. Memur hizmetin dna kmak, kendine veya bir bakasna bir yarar salamak veya idareyi zarara sokmak gibi kt bir niyetle veya bundan baka bir ekilde aklanamayacak ar bir kusurla hareket ederek idareye kar kiisel bir kusur ve dolaysyla haksz bir eylemi ilemi ve bundan dolay da hukuken sorumlu olmu olur. Ayn ekilde, ilenen eylem memuriyet ve greviyle, kamu hizmeti ile birlemi deilse, ondan ayr ve hizmetin mahiyetine yabanc bir eylem ise genel kiisel bir kusur saylr ve memurun idareye kar hukuki sorumluluunu gerektirir (Duran, 1974; Pnar, 1998, s. 174). Kiisel sorumluluk idare adna ve hesabna hareket eden bir memurun idare fonksiyonunu yapmas srasnda ve kamu hizmetini yrtmesi sebebiyle gerekletirdii herhangi bir kusurlu fiilin veya kt bir davrann, idare tzel kiiliine yneltilecek yerde dorudan doruya memurun ahsna balanmas ve dorudan memuru ilgilendirmesi gerektiini ifade eder.

Kiisel Sorumluluun artlar

Memur, kiisel kusuru ile sebebiyet verdii zararlar tazmin etmelidir. Ancak, memurun tazmin mkellefiyetinin domas iin zararn mevcut olmas; zararn dorudan doruya memurun fiilinden domas; zararn mcbir sebepten domamas gerekir. Kamu grevlilerinin grevlerini yrtrken dmanlk, siyasal kin ve rekabet, kiisel ihtiras ya da kiisel menfaat temini gibi nedenlerle zarar verici ilem ya da eylemlerde bulunmalar da kiisel kusur kapsamndadr.

Memurun Grevi ile lgili Bir Eylem ya da lemin Varl

dare, hem hukuksal bir ara olan ilem hem de fiziksel bir olgu saylan eylemler yapabilme yetenei ile donatlmtr. Genel olarak hukuki ilem ya da muamele veya tasarruf, bir veya birden ok kiinin hukuksal bir sonu elde etmek iin iradelerini aklamalardr. dari ilem denilince, idarenin tek yanl iradesiyle hukuki sonu douran ilemler anlalr. Bunlar dzenleyici veya birel ilem niteliinde olabilir. Dzenleyici idari ilemler; genel, soyut, srekli, objektif nitelikte olup, bir defa uygulanmakla tkenmezler. rnein tzk, ynetmelik gibi. Birel idari ilemler ise, koul ilem ve znel ilem olarak ikiye ayrlr. Koul ilem; bir hukuki statye girme, o stat iinde deiiklie urama veya statden kma sonucunu douran ilemlerdir. rnein, memuriyete atama, disiplin cezas verme, emekliye ayrma gibi. znel ilemler ise sjeye gre deien ilemlerdir; sicil verme, her mkelleften geliri ile orantl vergi alnmas gibi. Anayasa Mahkemesinin bir kararnda, bir tasarruf ya da kararn idari ilem saylabilmesi iin, o tasarruf veya kararn bir kamu kurumunca ya da idare rgt iinde yer alan bir idari makamca verilmi olmas ve idarenin idare hukuku alannda grd idari faaliyetlerle ilgili bulunmas gerekmektedir. Baka bir deyimle, bir kamu kurumunun kamu hizmetleriyle veya bu hizmetlerin yrtlmesiyle ilgili kararlar idari nitelik tayan kararlardr. Bunun gibi idarenin asli ve srekli kamu hizmeti yrten mensuplar ve ajanlar arasndaki ilikinin idare hukuku ilkelerine bal ve idare hukuku ilkeleri ile dzenlenen bir kamu hukuku ilikisi olduu kukusuzdur... (AY. Mah., E.1976/I, K.1976/28). dari eylem deyimi ise dar anlamda idarenin kamu hukuku alanndaki maddi fiil ve hareketlerini anlatr (Ayanolu, 2004). dare tarafndan

dari ilem: darenin tek yanl iradesiyle hukuki sonu douran ilemlerdir. Dzenleyici idari ilem: Genel, soyut, srekli, objektif nitelikte olup, bir defa uygulanmakla tkenmeyen, tzk, ynetmelik gibi kural ilemlerdir. znel ilem: Sjeye gre deien, sicil verme, vergi tarh etme gibi bireysel ilemlerdir.

dari eylem: Dar anlamda idarenin kamu hukuku alanndaki maddi fiil ve hareketleridir.

9. nite - Memurlarn Mli Sorumluluu

187

giriilen ya da gerekletirilen eylemler, ou kez alnan bir karar ya da bir ilemin uygulanmas ynnde olmakla beraber, bunlardan bamsz olarak yaratlan baz durumlarla ilgili salt veya yaln olarak nitelenen idari eylemler de sz konusu olabilmektedir. dari eylem idarenin faaliyetleri srasnda gerek iradesi dnda gerekleen olaylar gerekse bilerek ve isteyerek yapm olduu maddi fiiller, hareketsiz kalmas sonucu meydana gelen bir takm fiili durumlar, hizmetin grl srasnda ve yrtlen idari faaliyetle ilgili olarak, idarenin ara ve gerelerinin ileyii veya ilemeyii ya da idarenin personelinin zarar verici davran yznden doan zarar eklinde ifade edilebilmektedir (zgldr, 1996, s.54). Kiisel sorumluluu douran fiilin ncelikle hukuka aykr olmas gerekir. Hukuka aykrlk kamu hukukuna ya da zel hukuka aykrlk eklinde olabilir. Ancak zarar gerekletiren maddi unsurun, yani hareketin, memurun yapm olduu bir idari ilem ya da idari eylem olmas gerekir.

Kiisel Kusurun Varl

Zarar meydana getiren eylemden bir tazmin borcu doabilmesi iin o fiili ileyenin kusurunun bulunmas gerekmektedir. DMK md 12, BK md 41 vd maddelerine paralel bir dzenleme getirmektedir. Bu bakmdan kusur unsuru da kast ya da ihmal derecesinde kusurun varl art olarak aranmaktadr. Kast, hukuk kurallarn bilerek ineme arzusudur. Hukuk dzeninin emir ve yasaklarna aykr hareket eden kimse kasten deil de, gerekli zeni gstermemesi ve gerekli nlemleri almamas suretiyle oluan haksz eylemi yznden bir zararn domasna sebep olmusa bu halde de zarar gidermekle sorumlu olur. Eer bir hakkn ihlalini gerektiren kusurlu fiil memurun ahsna yklenebilecek nitelikte ise kusur kiiseldir ve memur sorumlu tutulacaktr. Bu bakmdan kiisel kusur, hizmetle, kurumla, resmi kimlik ile dorudan doruya ya da dolayl hibir ilgi ve irtibat olmayan eylem ve davranlara, baka bir deyile hukukun, kamu personeli olsun olmasn herkese ykledii genel devlere aykr davranlar olarak tanmlanabilir (Armaan, 1997, s. 83). Kamu grevlisinin zel yaantsnn, resmi yaamyla hibir ilgi ve irtibat bulunmayan bu kategori eylem ve ilemlerinde tek sorumlu kendisidir. Kiisel kusur sebebiyle doan sorumluluk hallerinde kamu grevlisi sfat hibir rol oynamaz. Grevin yerine getirilmesi nedeniyle yaplan kusurlu ve hukuka aykr davran ile kamusal grevin yrtlmesi srasnda yaplan kusurlu ve hukuka aykr davranlar ayrmak ise glk yaratmaktadr. Bu ayrm iin gaye ilikisi lt ileri srlmtr. Kamu personeli, idareye atf ve izafesi mmkn olmayan kararlar ve fiilleriyle nc kiilere zarar vermise kiisel kusurundan sz edilmelidir. Kiisel kusur sadece kin, hn, dmanlk ve benzeri duygularn etkisi altnda gerekleen eylemler bakmndan deil, grevin gerekli kld zenin gsterilmemesi ve meslein gerektirdii ilkelere uyulmadan yerine getirilmesi durumunda da sz konusu olabilir. Yarg kararlarnn kasten uygulanmamas da kiisel kusur oluturur. Kamu grevlisinin kast ancak uygulama isteinin kendisine ulatrlmasyla belirginlie kavuur. dareye tebli temel alnarak kamu grevlisinin kiisel sorumluluuna karar verilemez. Mahkeme kararnn yerine getirilmemesi nedeniyle zarar gren kiinin kasten uygulamamaya ilikin kantlama ykmll yoktur.

Kiisel kusur: Hizmetle, kurumla, resmi kimlik ile dorudan doruya ya da dolayl hibir ilgi ve irtibat olmayan, hukukun kamu personeli olsun olmasn herkese ykledii genel devlere aykr eylem ve davranlardr.

188

Memur Hukuku

Kusurlu Eylem ya da lem Sonucu Meydana Gelen Zararn Varl

Zarar, bir varln deerinde, o varla sahip olan kimsenin isteinin aksine oluan bir eksilmedir. Bu eksilme maddi ya da manevi olabilmektedir. Hukuka aykr kusurlu bir eylemden bir giderim borcunun domas iin bu eylem sonucunda bir zararn meydana gelmi olmas gerekmektedir. Haksz eylemden doan zarar da maddi ve manevi varlmzn, haksz eylemin oluumundan nceki hali ile haksz eylemin olumasndan sonraki hali arasnda meydana gelen farktr. Maddi zararlar ncelikle parasal olarak llebilen bir maln zarar grmesi, tahrip olmas ya da deerindeki d veya onun zerindeki kullanma veya tasarruf yetkisindeki ksnt olarak anlalr (Atay-Odaba-Gkcan, 2003, s. 158). Manevi zararlar ise, kiinin duygularn, erefini veya nn etkileyen zararlardr. Manevi zararlarn para ile llp, deerlendirilip tam bir karlnn tespiti mmkn deildir. Ancak bu tr zararlarn tazmini para ile gerekletirilir. dareye verilen zarar kasti olabilecei gibi ihmal tedbirsizlik sonucu da oluabilir. Kasti zarar; memurlarn idareye kar bilerek ve isteyerek zarar vermesidir. Memurun grevi nedeniyle kiisel kin, husumet, nefret vs. sebeplerle baka kiilere verdikleri zararlar sonucu devletin demek zorunda kald tazminatlar bu trdendir. hmal sonucu verilen zararlar; memurun grevli olduu ite gerekli zeni gstermemesi, ii savsaklamasdr. Tedbirsizlik sonucu zarara gelince; memurun gerekli nlemleri zamannda almamas veya eksik almas sonucu meydana gelen zararlardr.
SIRA SZDE

Hizmet kusuru, bir tekilat olarak idarenin iledii kusur, kiisel kusur da kamu grevSIRA SZDE lilerinin iledii kusurdur ifadesi sizce doru bir ifade midir?
NELM stisnai D durumlarda kusur olmasa da sorumluluk doabilmektedir. Buna kusursuz sorumluluk denmektedir. DMK md 12, kast, kusur ve ihmal kavramlarna yer vererek, haksz fiil S O R U ve kusur sorumluluunu esas almaktadr. Kusursuz sorumluluk iin yasada ak dzenleme olmaldr. dare hukuku asndan kusursuz sorumluluk geni bir uygulama alan bulmaktadr. Kusursuz sorumluluk, idarenin kusuru DKKAT olmasa bile baz kayt ve artlar altnda idarenin verdii zararlar ve anari ve terr olaylarnda da kendisinden kaynaklanan bir ilem ya da eylem olmasa da sosyal SIRA devlet ilkesi ve SZDE kamu klfetleri karsnda eitlik ilkesin ihlal edilmi olmas dolaysyla oluan zararlar deme anlayna dayanr. darenin kusursuz sorumluluu genellikle bayndrlk hizmetleri alannda; kamu grevlileri ve kamu hizmetlerinin AMALARIMIZ grlmesinde rastlantsal ya da gnll olarak katlanlarn vermi olduklar hizmetlerde; idareye ait tehlikeli eyler ve metotlar dolaysyla ve takdir yetkisinin kullanlmasyla hukuka uygun ilemler bakmndan sz konusu olabilmekK Tyaplan A P tedir. Kusursuz sorumluluk ilkesinin uygulamasnda madurun maruz kald bir zarar olmaldr. lliyet bann varl, yani zararn kusura dayanmayan bir idari etkinlie balanabilmesi gerekmektedir. Zarar anormal ve nitelik bakmndan zel TELEVZYON olmaldr.

DNELM S O R U

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

TELEVZYON

Kusurlarn tima
NTERNET N T bir E R Nidari E T faaliyetten doan zarar, hem bu faaliyeti yrten kamu perKural olarak, sonelinin kiisel kusuruna hem de hizmetin kurulu ve ileyiindeki dzensizlie balanamaz. Ancak, baz durumlarda her iki tarafn ya da idarenin kusursuz sorumluluunu gerektiren hallerin varlnda hepsinin bir arada olmas ya da i ie

9. nite - Memurlarn Mli Sorumluluu

189

girmesi mmkn olabilmektedir.Yani, zarara sebebiyet veren olay bir yandan kamu personeline, bir yandan da idareye yklenebilmektedir. Mevzuatmzda yalnzca AYM Kanunu md.24te bu kavrama yer verilmitir. Ancak, benzer bir hkm YUK ya da Dantay Kanununda bulunmamaktadr. retide, hizmet kusuru ile kiisel kusurun birlemesi halinde hem kamu personelinin hem de idarenin dorudan doruya ve birinci derecede mteselsilen sorumlu olduunu, zarara urayan kiinin, dilerse tazminat davasn yalnz memura aabilecei; dilerse de dorudan idarenin dava edilebilecei; bu hal tarznn dnda zarar grenin fiilin tekliine ramen, hem grevli hem de idare aleyhine ayn zamanda ve birbirinden bamsz iki dava aabilecei, ancak bunlardan birinin tazminata mahkum edilmesi halinde, dieri hakkndaki davann decei gibi grler ileri srlmtr (zgldr, 1996, s. 114). Bu durum son zamanlarda karmza grev kusuru kavram ile kmaktadr. Grev kusuru; personelin hizmetten ayrlamayan kiisel kusurlardr. Bu durum geni anlamda kiisel kusur saylabilirse de; aslnda hizmet kusuru nitelii tayan mesleki ve devsel bir kusurdur. Grev kusuru anonim nitelikteki hizmet kusurunun ferdilemi ve tek bir kii ya da belli kiilere atfedilebilen halidir. Dolaysyla hizmet kusuru idareye atfedilmesine karn, grev kusuru kamu personeli iin kullanlan bir kavram olmaktadr (Uyumazlk Mahkemesi, E.1997/15, K.1997/16). te yandan belirtelim ki, Alman memur hukukunda birden fazla memur ortak olarak bir zararn oluuna sebep olmusa tazminattan tamam sorumludur (78 BBG). Kusurlarn itima (birlemesi) durumuna ilikin somut bir rnek kurgulayabilir SIRA SZDE misiniz? darenin sorumluluunu gerektiren hizmet kusuru grnte anonim nitelikte olmasna ramen gerekte bir veya birka personelin yapt hizmetin ve deS O R de U ortaya kvin kural ve gereklerine uyma ykmllne uymama biiminde maktadr. Ancak, personelin de bu konudaki aykr tutum ve davranlar mutlaka hizmet kusuru olmad gibi, hizmet kusuru kabul edilenlerin D K de K A Tmutlaka grev kusuru saylmas mmkn deildir. Dantay kararlarnda personelin hizmetten ayrlamayan kiisel eylemlerinden doan zararlarn tazmininde genellikle idaSIRA SZDE re sorumlu tutulmaktadr. Nihayet, ne ilgilinin, ne nc kiinin, ne de dorudan doruya idarenin veya personelinin yol at sylenemeyecek zararlar idarenin sorumluluuna yol amaz. Bu halde idare hukukuna zg bir tazmin nedeAMALARIMIZ ni bulunmaz.
DNELM

Grev kusuru: Kamu personelinin hizmetten ayrlamayan, fakat anonim nitelikteki hizmet kusurunun ferdilemi ve tek bir kii ya da belli kiilere atfedilebilen halidir.

SIRA SZDE

DNELM S O R U

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

KAMU GREVLSNE RC

K T A P

K T A P

Temel hak ve hrriyetlerin korunmasnn salanmas balamnda kiinin, resmi grevliler tarafndan vaki haksz ilemleri sonucu urad zarar Devlete tazmin ediLEVZY ON lir (AY md.40/3). Yine, AY md.129/5de memurlar ve dierT E kamu grevlilerinin yetkilerini kullanrken iledikleri kusurlardan doan tazminat davalarnn, kendilerine rcu edilmek kaydyla ve kanunun gsterdii ekil ve artlara uygun olarak, ancak idare aleyhine alabilecei belirtilmitir. Devlet memurlarnn grevlerini NTERNET dikkat ve itina ile yerine getirmek ve kendilerine teslim edilen devlet maln korumak ve her an hizmete hazr halde bulundurmak iin gerekli tedbirleri almak zo-

TELEVZYON

NTERNET

190

Memur Hukuku

runda olduu, devlet memurunun kast, kusur, ihmal veya tedbirsizlii sonucu idare zarara uratlmsa, bu zararn ilgili memur tarafndan rayi bedeli zerinden denmesinin esas olduu, zararlarn dettirilmesinde genel hkmlerin sakl olduu vurgulanmtr (DMK md.12). Bundan farkl olarak, ayet kiilerin urad zarar sz konusu ise konu DMK md. 13de ylece dzenlenmitir. Kiiler kamu hukukuna tabi grevlerle ilgili olarak uradklar zararlardan dolay bu grevleri yerine getiren personel aleyhine deil, ilgili kurum aleyhine dava aarlar. Ancak, Devlet dairelerine tevdi veya bu dairelerce tahsil veya muhafaza edilen para ve para hkmndeki deerli ktlarn ilgili personel tarafndan zimmete geirilmesi halinde, zimmete geirilen miktar, cezai takibat sonucu beklenmeden Hazine tarafndan hak sahibine denir. Kurumun, genel hkmlere gre sorumlu personele rcu hakk sakldr. 12. maddeyle bu maddede belirtilen zararlarn nevi, miktarlarnn tespiti, takibi, amirlerin sorumluluklar ve yaplacak ilemlerle ilgili dier hususlar Babakanlka dzenlenecek ynetmelikle belirlenir. Nitekim konu hakknda Devlete ve Kiilere Memurlarca Verilen Zararlarn Nevi ve Miktarlarnn Tespiti, Takibi, Amirlerin Sorumluluklar, Yaplacak Dier lemler Hakknda Ynetmelik Bakanlar Kurulu tarafndan 27.06.1983 tarih ve 83/6510 ile kabul edilmitir (RG., T.13.08.1983). Zararn tazmini iin gereken artlar; zararn mevcut olmas, zararn dorudan doruya memurun fiilinden domas ve zararn mcbir sebepten hasl olmamasdr (anlan Yn. md.6). Zararn ve miktarn tespiti konusunda ise, memurun kast, ihmal veya tedbirsizlii sonucu idarenin malca urad zararn rayi bedel zerinden denmesi esastr. Zarara urayan devlet malnn rayi bedelinin tespitinde, demirba defterine alnd tarihteki, deeri de belli edilmek suretiyle kaytl bulunan veya ba yoluyla veya baka ekilde devlete mal edilen mallarda zarar sz konusu ise ait olduklar kurumlarca kiiden az olmamak zere oluturulacak bir heyet tarafndan zarara urayan maln rayi deeri, piyasa aratrmas yaplmak, ticaret odalar ile belediyelerden bilgi istemek suretiyle belirlenir ve ondan sonra zararn miktar tespit edilir. Zararn dettirilme ekli konusunda ayet memur demeyi kabul ederse taksitle demesi veya maandan kesinti yaplmas mmkndr. dareye verdii zarar demeyi kabul etmeyen memurlar hakknda genel hkmlere gre takibat yaplr ve dava alr. Memurlarn grevlerini kast, ihmal veya tedbirsizlik sonucu gereken dikkat ve itina ile yapmamalar sebebiyle zarara urayan kiilerin zararlar, bavurduklar mahkeme veya makamlarca verilen kararlar uyarnca ilgili kurumlarca karlanr. Memurlarn deyecei tazminat borlarnn zamanamna uramasnda genel hkmler uygulanr.

ZARARIN TAZMN LE LGL DZENLEMELER VE HZMET KUSURUNUN AIRLIININ ROL

Ynetmelik, m. 4: Memurlar grevlerini dikkat ve itina ile yerine getirmek; Devlet maln korumak ve her an hizmete hazr halde bulundurmak iin gerekli tedbirleri almakla grevli ve sorumludurlar.

Memurlar Devlete ve Kiilere Memurlarca Verilen Zararlarn Nevi ve Miktarlarnn Tespiti, Takibi, Amirlerin Sorumluluklar, Yaplacak Dier lemler Hakknda Ynetmeliin 4. maddesinde grevlerini dikkat ve itina ile yerine getirmek, devlet maln korumak ve her an hizmete hazr halde bulundurmak iin gerekli tedbirleri almakla grevli ve sorumludurlar. Memurlar, bu grev ve sorumluluklarnn yerine getirilmemesi sebebiyle doan zararlar tazminle mkelleftirler. Zararlarn tazmin edilmesinin usul ve esaslar da yine bu ynetmelikle dzenlenmitir. Ancak,

9. nite - Memurlarn Mli Sorumluluu

191

Saytaya kar sorumlu olanlarn ykmllkleri ve zararlar tazmin usul ve esaslarnn bu ynetmelie tabi olmayaca belirtilmitir. Memurun kast, ihmal veya tedbirsizlii sonucu idarenin malca urad zararn ilgili tarafndan rayi bedel zerinden denmesi esastr. Zararn dettirilmesinde esas alnacak rayi bedelin tespitinde, demirba defterine alnd tarihteki deeri de belli edilmek suretiyle kaytl bulunan veya demirba defterinde kaytl olmakla beraber deeri belli olmayan veya teberru yoluyla veya baka suretle Devlete mal edilen mallarda zarar sz konusu ise ait olduklar kurumlarca kiiden az olmamak zere tekil edecek bir heyet tarafndan zarara urayan maln rayi deeri; piyasa aratrmas yaplmak, ticaret odalar ile belediyelerden bilgi istenmek suretiyle belirlenir ve ondan sonra zararn miktar tespit edilir. Zarar gren devlet mal eer amortismana tabi mallardan ise rayi bedelden amortisman pay dlr. Tarihi ve bedii deeri olan her nevi eya ve mallarda bir zarar sz konusu ise bilirkiilerden oluan (eski eser uzmanlar) bir heyet tarafndan nce eserin deeri, ondan sonra husule gelen zararn miktar tespit edilir. Hizmet kusurlarndan doan zararlarn miktar, kurum ve kurulularn en st yneticilerinin belirleyecei iki kii ile zarara sebebiyet veren memurun ilk amirinden oluan kiilik bir heyet tarafndan belirlenir (Anlan Yn. md.5). Manevi zararlar bakmndan zararn tazmini ise, memurun kiisel kusurunun bulunduu durumlarda kusur oranna gre meydana gelen zarardan memurun sorumluluu doacaktr. Ynetmelikte yukarda akladmz esaslara gre tespit edilen zarar miktarnn, en alt derecenin birinci kademesinde bulunan memurun brt aylnn yarsn gemedii hallerde memurun kabul etmesi kaydyla zarar disiplin amiri veya yetkili disiplin kurulu kararna gre memurca denmesi dzenlenmitir. demeyi kabul etmeyen memurlarn verdikleri zararlar hkmen tahsil edilir. Bu miktar aan zararlar, iin icabna ve genel hkmlere gre sorumlulardan sulh yolu ile veya hkmen tahsil edilir. En alt derecenin birinci kademesinde bulunan memurun brt aylnn yarsn gemeyen zararlar, demeyi kabul edenler hakknda disiplin amiri veya yetkili disiplin kurulunca verilen kararlarn kesinletii tarihi izleyen aybandan itibaren kararda belirtilen esaslara gre, memurlarn aylklarndan kesinti yaplmak suretiyle tahsil edilir. Zararn denmesinin sulh yolu ile salanmas halinde sulh ileminin kesinletii tarihi izleyen aybandan itibaren anlama esaslarna gre memurlarn aylklarndan kesinti yaplr. darenin cebri icra yolu ile zararn tazminini hkmen memurundan yapabilmesine olanak veren bu dzenleme hukuka aykrdr. Hizmet kusurunun arlnn rolne gelince, DMK md. 12de kastedilen zarar; gerek memurun dorudan doruya idareye verecei zararlar, gerekse idareyi bu zararlar tazmin etmek zorunda brakarak sebep olduu zararlardr. darenin tazminat demesi durumunda DMK md 13/sonda dzenlenen idarenin rcu hakk doacaktr. Bu durumda idarenin rcu hakkn kullanabilmesi iin kamu personelinin kusurunun ahsi olmasnn yannda ar da olmas gerekmektedir. Madde gerekesinde de belirtildii zere Alman Sisteminden ilham alnmtr. Grevlere ilikin devlere aykrlk kamu personelinin sorumluluunu gerektirmektedir. Kendisine den grevlere aykr davranlarda bulunursa, personel nc kiilerin urad zararlar karlamakla ykmldr. Hafif kusura nazaran daha youn bir kusuru ifade eden ar kusur, makul bir idarenin de ayn hal ve artlarda ilemeyecei bir kusurdur. Aikar derecede ar ve ok nemli bir kusur olup ancak kt bir

192

Memur Hukuku

idarenin ileyebilecei kusur da olaanst kusur olarak deerlendirilmektedir. Kolluk, salk ve savunma gibi hizmet ve faaliyetlerde idarenin kusurunun ar olmas art aranmaktadr. darenin sorumlu tutulabilmesi iin aranan kusurun belli bir younlukta olmas art idarenin her an zarara sebep olma korkusu ve bunu tazmin tehdidi altna bulunarak hizmeti gerei gibi yrtmekten kanmasna zemin hazrlayabilir. Hizmet kusurunun arln belirleme konusunda; hizmetin yrtlmesinde idarenin karlat glkler, hizmetin sosyal nemi, zarara urayan ahsn durumu, zararn ihtimal derecesi, idarenin sahip olduu imkan ve aralar, hizmetin yerine getirilme zaman ve yeri gibi veriler l alnmaktadr. Kamu grevlisinin zarar tazmin ykmll altna girebilmesi iin; a) zararn mevcut olmas, b) zararn dorudan doruya memurun fiilinden domas, c) zararn mcbir sebepten hasl olmamas gerekir. Kamu grevlisinin iledii haksz fiil nedeniyle zarara urayan idare tarafndan alan tazminat davasnn adli yarg yerinde grlmesi gerekir. dare urad zarar resen tahsil edemez. Bu ynde bir uygulama yaplmsa idari yarg yolu ile resen tahsil ilemin iptali gerekir (D.5.D., E.1991/345, K.1994/1571). Belirtelim ki, yrtmenin durdurulmas veya iptale ilikin idari yarg kararlarnn kasten uygulanmamas kiisel kusur da oluturabilir (YUK md.28) ilgilinin cezai (TCK md.256 vd.) ve disiplin sorumluluu da doar. Yine nemle belirtmeliyiz ki, 6100 sayl yeni Hukuk Muhakemeleri Kanununda (Kabul Tarihi: 12/1/2011), lm veya vcut btnlnn yitirilmesinden doan zararlarn tazmini davalarnda grev konusu dzenlenmi ve idari ilem veya eylemlerden kaynaklanan cismani zararlarn tazmini iin asliye hukuk mahkemelerinde dava almas kural getirilmitir (md.3/1). Szkonusu hkm yledir; Her trl idari eylem ve ilemler ile idarenin sorumlu olduu dier sebeplerin yol at vcut btnlnn ksmen veya tamamen yitirilmesine yahut kiinin lmne bal maddi ve manevi zararlarn tazminine ilikin davalara asliye hukuk mahkemeleri bakar. darenin sorumluluu dnda kalan sebeplerden doan ayn tr zararlarn tazminine ilikin davalarda dahi bu hkm uygulanr. 30/1/1950 tarihli ve 5521 sayl Mahkemeleri Kanunu hkmleri sakldr . Bu yaklamn idari yarg-adli yarg ayrmn ve ihtisaslamay ngren anayasal sistemin zne ve anayasann ruhuna aykr olduu kansndayz. Tazminat miktarnn belirlenmesinde istihdam edenin mesuliyeti olarak Borlar Kanunu md.66 hkm uygulanmaktadr. Anlan hkme gre Adam altran, alann, kendisine verilen iin yaplmas srasnda bakalarna verdii zarar gidermekle ykmldr. Adam altran, alann seerken, iiyle ilgili talimat verirken, gzetim ve denetimde bulunurken, zararn domasn engellemek iin gerekli zeni gsterdiini ispat ederse, sorumlu olmaz. Bir iletmede adam altran, iletmenin alma dzeninin zararn domasn nlemeye elverili olduunu ispat etmedike, o iletmenin faaliyetleri dolaysyla sebep olunan zarar gidermekle ykmldr. Adam altran, dedii tazminat iin, zarar veren alana, ancak onun bizzat sorumlu olduu lde rcu hakkna sahiptir.. Dolaysyla mli mesuliyete ilikin anlatlan bilgileri bu yeni durumla birlikte deerlendirmek gereklidir.

9. nite - Memurlarn Mli Sorumluluu

193

SORUMLULUU AZALTAN VEYA ORTADAN KALDIRAN HALLER

Memurun mali sorumluluundan sz edebilmek iin maddi ve hukuki bir takm sebep ve artlar bir araya gelmelidir. Bunlardan birinin yokluu sorumluluun tamamen ya da ksmen ortadan kalkmas sonucunu dourur. Ayrca memurun DMK md.12 ve 13 anlamnda sorumluluunun doabilmesi iin hizmet kusuru dahi olsa kiisel kusurunun bulunmas gerekmektedir. Yani, idarenin sorumluluunun dzenleniinden farkl olarak, memurun sorumluluunun doabilmesi iin kiisel kusurunun varl aranmaktadr. Memurun idari ilemi ya da eylemiyle meydana getirmi olduu zarardan kiisel kusurunun bulunmamas halinde sorumluluu domayacaktr.

lliyet (Nedensellik) Bann Bulunmamas

Nedensellik ba idare hukukunda sorumluluun asli bir artdr. Bu sebeple dier tm artlar bulunsa bile; bu ban yokluu halinde idarenin de memurun da tazmin sorumluluundan sz edilemeyecektir. lliyet bann tespiti konusunda yaamn olaan ak ve genel yaam tecrbeleri kriterleri esas alnmaktadr. Eer zarar dourduu iddia edilen fiil ya da davran olmasayd, o zararn meydana gelmeyecei kesin bir ekilde sylenebiliyorsa, zarar ve davran arasnda uygun illiyet bann mevcut olduu sylenebilir. Zarara yol aan davrann memura izafe edilebilmesi gerekir.

Zarara Urayann Kusuru

Zararn oluumunda idare yannda zarar grenin de birlikte kusuru varsa; bu durum denecek tazminatn miktarn azaltc rol oynayabilir.

nc Kiinin Kusuru
Zarar douran eylem ya da ilemlerin faillerinin tamamen idarenin dnda olmas mmkndr. nc kiinin kusuru idarenin sorumluluunu azaltabilir veya tamamen kaldrabilir.

Mcbir Sebep veya Umulmayan Haller

dari faaliyet yrtlrken aniden ortaya kan, ngrlemeyen durum, umulmayan hal olarak nitelendirilir. Bu tr haller idare bakmndan kusursuz sorumluluu ortadan kaldrmaz iken, hizmet kusurunu kaldrr. Beklenmeyen halin idari hizmet ierisinde idari hizmetin ilenmesine ilikin olmas gerekmektedir. Bu durumlara rnek olarak idareye ait bir aracn lastiinin patlamas ya da elektrik konta ya da nedeni belli olmayan bir patlama gsterilebilir. Bylesi bir durumda memurun ya da kamu personelinin nlem alma ykmll bulunduu halde bu ykmlln bilerek ve isteyerek gerekletirmedii ispatlanabiliyorsa, memurun sorumluluu sz konusu olabilecektir. Salt kiisel sorumluluk hallerinin dnda bu erevede memurun da sorumluluundan bahsedilecektir. Kusursuz sorumluluk hallerinde zaten belirlenebilecek kusur olmadndan memurun sorumluluu domayacaktr. Hizmet kusurunu ortadan kaldran bir neden bakmndan da zaten memurun ya da kamu personelinin sorumluluu domayacaktr.
Beklenmeyen hal: nceden grlmesi ve nlenmesi mmkn olmayan, idarenin faaliyetleri iinde bulunan olaylardr.

194
Mcbir sebep: darenin iradesi dnda ortaya kan, nceden grlmesi ve nlenmesi mmkn olmayan harici olaylardr.

Memur Hukuku

Mcbir sebep ise, sezilemeyen ve kar konulamayan olaanst olay anlamna gelir. Genel olarak mcbir sebep zarar idareye yklenebilir olmaktan karr; zararla idari faaliyet arasnda illiyet ban keser. Deprem, yldrm, takn, frtna, kasrga, bora, toprak kaymas ve harp, devrim, ihtilal, ayaklanma, ekonomik abluka, olaanst durumlarn yol at yamaclk gibi insan ve toplum olaylar, devlete konulmu hukuki yasaklar gibi. Mcbir sebep kavramnn unsurlar kusursuzluk, sezilmezlik, kar konulmazlk ve gerekliktir. Ayrca, failin dnda gereklemesi gerektiini ifade eden dsallk unsuru da tamamlayc bir unsur olarak saylmaldr. Sz konusu mcbir sebebin domu, meydana gelmi olmas gerekmektedir. Domas beklenen ya da doaca sanlan olaylar mcbir sebep iddiasna konu olamaz. Mcbir sebebin ngrlememe ve nlenememe unsurlar, kusur kavram ile badamayan kavramlardr. Bu sebeple mcbir sebep kusuru ortadan kaldran bir haldir. Mcbir sebep bir ynyle nispi bir kavramdr. yle ki; bir olay meydana geldii yerin, zaman ve koullarn zelliklerine gre mcbir sebep saylabilir ya da saylmayabilir. rnein bir deprem blgesinde yer alan mahalde bir deprem olay mcbir sebep olarak saylmayabilir. Yine, isyan ve ihtilallerin sk bulunduu bir yerde bu tr durumlar mcbir sebep olarak deerlendirilmeyebilir. Beklenmeyen halSZDE ile mcbir sebep arasndaki fark aklayabilir misiniz? SIRA
DNELM S O R U

SIRA SZDE

DNELM S O R U

DKKAT

DKKAT

SIRA SZDE

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

AMALARIMIZ

K T A P

K T A P

TELEVZYON

TELEVZYON

NTERNET

NTERNET

9. nite - Memurlarn Mli Sorumluluu

195

zet
A M A

Memurun idareye ve hizmetten yararlananlara kar mli ynden sorumlu tutulabilmesinin esaslarn aklayabilmek. Devlet memurlar, grevlerini yerine getirirken gerekli dikkat ve zeni gstermek, kendilerine teslim edilen Devlet maln korumak ve her an hizmete hazr halde bulundurmak iin gerekli nlemleri almak zorundadrlar. Devlet memurunun kast, kusur, ihmal veya tedbirsizlii sonucu idare zarara uratlmsa, bu zararn ilgili memur tarafndan rayi bedeli zerinden denmesi esastr. Zararlarn dettirilmesinde bu konudaki genel hkmler uygulanr. Ancak fiilin meydana geldii tarihte en alt derecenin birinci kademesinde bulunan memurun brt aylnn yarsn gemeyen zararlar, kabul etmesi halinde disiplin amiri veya yetkili disiplin kurulu kararna gre ilgili memurca denir. Kiiler kamu hukukuna tabi grevlerle ilgili olarak uradklar zararlardan dolay bu grevleri yerine getiren personel aleyhine deil, ilgili kurum aleyhine dava aarlar. Ancak, Devlet dairelerine tevdi veya bu dairelerce tahsil veya muhafaza edilen para ve para hkmndeki deerli katlarn ilgili personel tarafndan zimmete geirilmesi halinde, zimmete geirilen miktar, cezai takibat sonucu beklenmeden Hazine tarafndan hak sahibine denir. Kurumun, genel hkmlere gre sorumlu personele rcu hakk sakldr.

A M A

Kiisel kusur ve hizmet kusuru kavramlar arasndaki farkll belirleyebilmek. 2 Kiisel kusur, hizmetle, kurumla, resmi kimlik ile dorudan doruya ya da dolayl hibir ilgi ve irtibat olmayan, hukukun kamu personeli olsun olmasn herkese ykledii genel devlere aykr eylem ve davranlardr. Memur, kiisel kusuru ile sebebiyet verdii zararlar tazmin etmelidir. Ancak, memurun tazmin mkellefiyetinin domas iin zararn mevcut olmas; zararn dorudan doruya memurun fiilinden domas ve ortada bir mcbir sebebin olmamas gerekir. Kamu grevlilerinin grevlerini yrtrken dmanlk, siyasal kin ve rekabet, kiisel ihtiras ya da kiisel menfaat temini gibi nedenlerle zarar verici ilem ya da eylemlerde bulunmalar da kiisel kusur kapsamndadr. Hizmet kusuru da, kamu grevlileri tarafndan ilenen bir kusurdur. Ancak hizmet kusurunda, kamu grevlisinin kusurlu davran hizmetten ayrlamaz nitelikteyken, kiisel kusur da kamu grevlisinin kusurlu davran hizmetten ayrlabilir niteliktedir. Devletin tazmin ettii zararlar dolaysyla ilgili memura rcu edebilmesinin artlarn saptaya3 bilmek. Devlet, memurlarn kiilere verdikleri zarar tazmin ettikten sonra, dedii tazminat iin ilgili memura rcu edebilir. Dier bir deyile, memura dnerek dedii miktar ondan talep edebilir. Memur tarafndan zararn tazmini iin gereken artlar; zararn mevcut olmas, zararn dorudan doruya memurun fiilinden domas ve zararn mcbir sebepten hasl olmamasdr. Zararn ve miktarn tespiti konusunda ise, memurun kast, ihmal veya tedbirsizlii sonucu idarenin malca urad zararn rayi bedel ls esas alnr.

A M A

196

Memur Hukuku

A M A

Zararn tazminine ilikin genel esaslar ve sorumluluu azaltan veya ortadan kaldran halle4 ri aklayabilmek. Zarara urayan maln rayi deeri; piyasa aratrmas yaplmak, ticaret odalar ile belediyelerden bilgi istenmek suretiyle belirlenir ve ondan sonra zararn miktar tespit edilir. Zarar gren devlet mal eer amortismana tabi mallardan ise rayi bedelden amortisman pay dlr. Tarihi ve estetik deeri olan her nevi eya ve mallarda bir zarar sz konusu ise bilirkiilerden oluan bir heyet tarafndan nce eserin deeri, ondan sonra husule gelen zararn miktar tespit edilir. Hizmet kusurlarndan doan zararlarn miktar, kurum ve kurulularn en st yneticilerinin belirleyecei iki kii ile zarara sebebiyet veren memurun ilk amirinden oluan kiilik bir heyet tarafndan belirlenir. Memurun mali sorumluluundan sz edebilmek iin maddi ve hukuki bir takm sebep ve artlar bir araya gelmelidir. Bunlardan birinin yokluu sorumluluun tamamen ya da ksmen ortadan kalkmas sonucunu dourur. Ayrca, memurun sorumluluunun doabilmesi iin hizmet kusuru dahi olsa kiisel kusurunun bulunmas gerekmektedir. Yani, idarenin sorumluluunun dzenleniinden farkl olarak, memurun sorumluluunun doabilmesi iin kiisel kusurunun varl aranmaktadr. Memur, idari ilemi ya da eylemiyle meydana getirmi olduu zarardan kiisel kusurunun bulunmamas halinde sorumlu olmayacaktr.

9. nite - Memurlarn Mli Sorumluluu

197

Kendimizi Snayalm
1. Memurlarn idareye verdikleri zarar hesaplanrken aadaki llerden hangisi esas alnr? a. Rayi bedel b. Emsal bedel c. Maliyet bedeli d. Tasarruf deeri e. Ortalama deer 2. Memurun kiisel kusurundan dolay ynetimin bireylere dedii tazminat, memurdan geri alabilmesi iin aadaki yollardan hangisine bavurmas gerekir? a. Memurun maandan resen kesinti yapmas gerekir b. Memura kar adliye mahkemelerinde dava amas gerekir c. Memura kar idare mahkemesinde tam yarg davas amas gerekir d. Memura kar Saytayda dava amas gerekir e. Memur ile bir anlama yapmas gerekir 3. Ynetilenlerin uradklar zarardan tr memura kar tazminat davas amalarnn yasakland, tazminat davasnn dorudan idareye kar ald sisteme ne ad verilir? a. Sorumluluk sistemi b. Objektif sorumluluk sistemi c. Sbjektif sorumluluk sistemi d. Gvence sistemi e. Tazminat sistemi 4. Kamu grevlileri tarafndan ilenen aadaki fiillerden hangilerinde kamu grevlisinin kiisel kusuru olduu sylenebilir? I. Polisin gzaltndaki kiiye karakolda ikence yapmas II. Kamu grevlisi srcnn trafik kurallarn ihlal ederek kaza yapmas III. Kamu grevlisinin grevini yrtrken kin ve dmanlk gibi sebeplerle bakalarna zarar vermesi a. b. c. d. e. Yalnzca I Yalnzca II Yalnzca III I ve II I, II ve III 5. Aadakilerden hangileri bir memurun kiisel sorumluluu iin aranmas gereken artlardandr? I. Memurun grevi ile ilgili bir eyleminin ya da ileminin olmas II. Kiisel kusurunun varl III. Kusurlu ilem ya da eylem sonucu bir zararn meydana gelmesi a. b. c. d. e. Yalnzca I Yalnzca II Yalnzca III I ve II I, II ve III

6. Kamu personelinin hizmetten ayrlamayan, fakat anonim nitelikteki hizmet kusurunun ferdilemi ve tek bir kii ya da belli kiilere atfedilebilen haline ne ad verilir? a. Grev kusuru b. Hizmet kusuru c. Kiisel kusur d. Objektif kusur e. Sbjektif kusur 7. Memurun ahsna atf ve isnat edilebilecek bir kusurdan dolay kiilere verilen bir zararn idare tarafndan tazmin edildikten sonra ilgili memurdan geri istenmesine ne ad verilir? a. stihkak iddias b. Kamu grevlisine rcu c. Tazminat davas d. Objektif sorumluluk e. Memurun cezalandrlmas 8. Ortaya kan zarar ile memurun fiili arasnda uygun bir nedensellik ilikisi kurulamyorsa aadaki sonulardan hangisi doar? a. Memurun sorumluluu ortadan kalkar b. Memurun sorumluluu azalr c. Memurun sorumluluu devam eder d. Memurun sorumlu olup olmayacana hiyerarik st karar verir e. Memurun sorumlu olup olmayacana hakim karar verir

198

Memur Hukuku

9. Aadaki durumlardan hangisi idare asndan umulmayan hal olarak nitelenebilir? a. Byk deprem b. nceden ngrlmeyecek ekilde sava kmas c. Yldrm arpmas sonucu bir kiinin lmesi d. Saanak yamurun yol at selin rnlere zara vermesi e. dareye ait bir aracn lastiinin patlamas sonucu kaza yapmas 10. darenin iradesi dnda ortaya kan, nceden grlmesi ve nlenmesi mmkn olmayan harici olaylara ne ad verilir? a. Umulmayan hal b. Beklenmeyen durum c. Mcbir sebep d. Srpriz e. Olaanst hal

Yaamn inden
Davacnn, Sermaye Piyasas Kurulu (...) grevinden baka bir greve atanmak zere alnmasna ilikin 20.8.1993 gn ve 1993/42133 sayl Mterek Kararname ile Gmrk Mstearl (...) atanmasna ilikin 6.9.1993 gnl ilemin Dantay 5. Dairesinin 16.2.1994 gn ve 1993/6936 sayl kararyla yrtmenin durdurulmas ve 14.3.1995 gn ve 1995/983 sayl kararyla iptalinden sonra davacnn greve balatld, ancak daval idarenin savunmasnda davacya atfedilen eitli kusurlardan bahsedilerek davacnn pasifize edildiinin belirtilmesi, Kurul Bakan Yardmcs olarak tekrar greve balayan davacya Sermaye Piyasas Kurulu Tekilat, Grev ve alma Esaslar Ynetmeliinin 28. maddesine gre Kurul Bakan tarafndan hangi grevlerin verildiinin bilgi ve belgelerle ortaya konulmamas ve davacnn olumsuz dzenlenen 1996 yl siciline kar alan dava sonunda ... dare Mahkemesinin 23.2.1998 gn ve E:1997/509, K:1998/145 sayl kararyla, davacnn 1996 yl sicilinin objektif dzenlenmedii gerekesiyle verilen iptal kararnn Dantay 12. Dairesinin 18.4.2000 gn ve E:1998/2223, K:2001/1734 sayl kararyla onanmas daval idarenin yarg kararn ekli olarak yerine getirmek suretiyle ar hizmet kusuru iledii aktr. Anayasann 129. maddesinin 5. fkrasnda; memurlar ve dier kamu grevlilerinin yetkilerini kullanrken iledikleri kusurlardan doan tazminat davalarnn, kendilerine rcu edilmek kaydyla ve kanunun gsterdii ekil ve artlara uygun olarak, ancak idare aleyhine alabilecei eklinde emredici bir kurala yer verilmitir. Anayasann sz edilen maddesindeki kendilerine rcu edilmek kaydyla ibaresinin; kamu grevlilerinin yetkilerini kullanrken iledikleri kusurlar nedeniyle idare aleyhine alan davalarda tazminata hkmedilmesi halinde idarenin demek zorunda kald tazminat yasal yollara bavurarak ilgili kamu grevlisinden tahsil etmeyi ifade ettiinde kukuya yer bulunmamaktadr. Aklanan nedenlerle, daval idarenin ar hizmet kusuru nedeniyle davacnn urad manevi zarar tazmin etmesi gerektiinden, manevi tazminat isteminin reddine ilikin Mahkeme kararnn bozulmas gerektii dnlmtr (...).

9. nite - Memurlarn Mli Sorumluluu

199

TRK MLLET ADINA Hkm veren Dantay Beinci Dairesince iin gerei dnld: (...) Davac; ar hizmet kusuru olmas nedeniyle tazminata hkmedilmesi gerektiini ileri srmekte ve anlan kararn temyizen incelenerek bozulmasn istemektedir. Anayasann 2. maddesinde Trkiye Cumhuriyetinin hukuk devleti olduu vurgulanmakta ve 138. maddesinin son fkrasnda Yasama ve yrtme organlar ile idare, mahkeme kararlarna uymak zorundadr; bu organlar ve idare, mahkeme kararlarn hi bir suretle deitiremez ve bunlarn yerine getirilmesini geciktiremez yolunda ak, kesin ve buyurucu bir kurala yer verilmektedir. 2577 sayl dari Yarglama Usul Kanununun 28. maddesinin 4001 sayl yasayla deiik 1. fkrasnn birinci tmcesi de Dantay, blge idare mahkemeleri, idare ve vergi mahkemelerinin esasa ve yrtmenin durdurulmasna ilikin kararlarnn icaplarna gre idare, gecikmeksizin ilem tesis etmeye veya eylemde bulunmaya mecburdur eklindeki kuralyla Anayasann 2. maddesinde yer alan hukuk devleti ilkesine uygun bir dzenleme getirmektedir. Sz konusu ilke karsnda, idarenin maddi ve hukuki koullara gre uygulanabilir nitelikte olan bir yarg kararn aynen ve gecikmeksizin uygulamaktan baka bir seenei bulunmamaktadr. Anayasann 2. maddesinde yer alan Hukuk Devleti ilkesinin doal sonucu olarak idarenin mahkeme kararn ekli olarak deil, btn sonular ile uygulamas zorunludur. Dier taraftan, Anayasann 11. maddesinde; Anayasa hkmlerinin, yasama, yrtme ve yarg organlarn, idare makamlarn ve dier kurulu ve kiileri balayan temel hukuk kurallar olduu belirtilerek Anayasann balaycl ve stnl vurgulanm; bu balamda olmak zere 129. maddenin 1. fkrasnda da, memurlar ve dier kamu grevlilerinin Anayasa ve kanunlara sadk kalarak faaliyette bulunmakla ykml olduklar hkme balanarak, Anayasa hkmlerinin balaycl ve stnl kamu grevlileri ynnden tekrar ve teyit edilmitir. Bu nedenle bir kamu hizmetinin yrtlmesi srasnda hukuk kurallarna uyulmamas, hizmeti yrten idarenin ar hizmet kusuru ilediini gsterir ve tazmin sorumluluunu dourur. Davacnn, Sermaye Piyasas Kurulu ... grevinden baka bir greve atanmak zere alnmasna ilikin 20.8.1993 gn ve 1993/42133 sayl Mterek Kararname ile Gmrk Mstearl ... atanmasna ilikin 6.9.1993 gnl ilemin Dantay 5. Dairesinin 16.2.1994 gn ve 1993/6936 sayl kararyla yrtmenin durdurulmas ve 14.3.1995 gn ve 1995/983 sayl kararyla iptalinden sonra dava-

cnn greve balatld, ancak daval idarenin savunmasnda davacya atfedilen eitli kusurlardan bahsedilerek davacnn pasifize edildiinin belirtilmesi, (...) olarak tekrar greve balayan davacya Sermaye Piyasas Kurulu Tekilat, Grev ve alma Esaslar Ynetmeliinin 28. maddesine gre Kurul Bakan tarafndan hangi grevlerin verildiinin bilgi ve belgelerle ortaya konulmamas ve davacnn olumsuz dzenlenen 1996 yl siciline kar alan dava sonunda ... dare Mahkemesinin 23.2.1998 gn ve E:1997/509, K:1998/145 sayl kararyla, davacnn 1996 yl sicilinin objektif dzenlenmedii gerekesiyle verilen iptal kararnn Dantay 12. Dairesinin 18.4.2000 gn ve E:1998/2223, K:2001/1734 sayl kararyla onanmas daval idarenin yarg kararn ekli olarak yerine getirmek suretiyle ar hizmet kusuru ilediini ak olarak ortaya koymaktadr. Daval idarenin, bu ar hizmet kusuru nedeniyle davacnn urad manevi zarar tazmin etmesi gerekmektedir. Doktrinde de kabul edildii zere manevi tazminat, patrimuanda meydana gelen bir eksilmeyi karlamaya ynelik bir tazmin arac olmayp, manevi tatmin aracdr. Baka trl giderim yollarnn bulunmay veya yetersiz kal, manevi tazminatn parasal olarak belirlenmesini zorunlu hale getirmektedir. Olayn geliimi ve sonucu, ilgilinin durumu itibariyle urad manevi zarara karlk takdir edilecek manevi tazminatn, manevi tatmin arac olmasndan dolay zenginlemeye yol amayacak miktarda, fakat idarenin olaydaki kusurunun niteliini ve arln ifade edecek lde saptanmas zorunlu bulunmaktadr. Olayn yukarda zetlenen geliimi dikkate alnarak, davac hakknda verilen yarg kararnn biimsel olarak uygulanmas nedeniyle Mahkemece takdir edilecek manevi tazminatn daval idare tarafndan davacya denmesi gerektii sonucuna varlmtr. Ancak idare adna verilen kararlarla ortaya kan ve yukarda idarenin ar hizmet kusuru olarak nitelendirilen yarg kararn uygulamama eyleminin, gerekte bu konuda idare adna yetki kullanan kamu grevlilerinin kiisel kusurlarndan doduu aktr. nk bir hukuk devletinde Anayasann ve yasalarn ak hkmne karn, (hukuka aykrl yarg kararlaryla saptanan ilemlerin iptali zerine) davacnn Sermaye Piyasas Kurulu Bakan Yardmcl grevine biimsel olarak balatlmas ilgilinin Sermaye Piyasas Kurulu Bakan Yardmcl grevini yapmasnn engellenmesi suretiyle bilinli olarak sergilenen keyfi bir davrann idareden kaynaklandn kabul etmek olanakszdr.

200

Memur Hukuku

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

te yandan, Anayasann 129. maddesinin 5. fkrasnda; memurlar ve dier kamu grevlilerinin yetkilerini kullanrken iledikleri kusurlardan doan tazminat davalarnn, kendilerine rcu edilmek kaydyla ve kanunun gsterdii ekil ve artlara uygun olarak, ancak idare aleyhine alabilecei eklinde emredici bir kurala yer verilmitir. Anayasann sz edilen maddesindeki kendilerine rcu edilmek kaydyla ibaresinin; kamu grevlilerinin yetkilerini kullanrken iledikleri kusurlar nedeniyle idare aleyhine alan davalarda tazminata hkmedilmesi halinde idarenin demek zorunda kald tazminat yasal yollara bavurarak ilgili kamu grevlisinden tahsil etmeyi ifade ettiinde kukuya yer bulunmamaktadr. Davac hakknda tesis edilen bir dizi ilemin, Sermaye Piyasas Kurulu Bakan ve dier yetkililerinin kiisel kusurlar dnda, kasta dayal olmayan hukuki hata olarak nitelendirilmesine olanak bulunmamaktadr. Dolaysyla hkmedilen tazminat deyecek olan idarenin, olayda kiisel kusuru ve sorumluluu saptanacak ilgili kii veya kiilere yasal yollar erevesinde rcu etmesi Anayasadan kaynaklanan bir zorunluluktur. Aklanan nedenlerle, davacnn temyiz isteminin kabulyle ... dare Mahkemesince verilen (...) gnl, (...) sayl kararn 2577 sayl dari Yarglama Usul Kanununun 49. maddesinin 1/b. Fkras uyarnca bozulmasna, ayn maddenin 3622 sayl Yasa ile deiik 3. fkras gereince ve yukarda belirtilen hususlar da gzetilerek yeniden bir karar verilmek zere dosyann ad geen Mahkemeye gnderilmesine, 25.12.2001 tarihinde oybirlii ile karar verildi. Kaynak: Dantay 5. Dairesi, E. 1998/1970, K. 2001/5153. 1. a Yanl yant verdiyseniz, Memurun dareye Kar Mali Sorumluluu balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Memurun dareye Kar Mali Sorumluluu balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Memurun Hizmetten Yararlananlara Kar Mali Sorumluluu balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Memurun Kiisel Kusuru ve Hizmet Kusurundan Ayrt Edilmesi balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Memurun Kiisel Kusuru ve Hizmet Kusurundan Ayrt Edilmesi balkl blm tekrar okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Kusurlarn tima balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Kamu Grevlisine Rcu balkl blm tekrar okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, lliyet (Nedensellik) Ba balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Mcbir Sebep veya Umulmayan Haller balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Mcbir Sebep veya Umulmayan Haller balkl blm yeniden okuyunuz.

2. b

3. d

4. e

5. e

6. a 7. b 8. a 9. e

10. c

9. nite - Memurlarn Mli Sorumluluu

201

Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1 Memura kar tazminat davas alamamas kuralnn bir istisnasna dari Yarglama Usul Kanununun 28. maddesinin drdnc fkrasnda yer verilmitir. Buna gre, mahkeme kararlarnn otuz gn iinde kamu grevlilerince kasten yerine getirilmemesi halinde ilgili, idare aleyhine dava aabilecei gibi, karar yerine getirmeyen kamu grevlisi aleyhine de tazminat davas aabilir. Demek ki, mahkeme kararlarn yerine getirmeyen memurlar hakknda ilgili kiiler adli yargda tazminat davas aabilecektir (Gzler, c. II, 2003, s. 738). Sra Sizde 2 Hayr; bu, doru bir ifade deildir. Bir tekilatn, bir tzel kiinin kusur ilemesi mmkn deildir. Hizmet kusuru da, kiisel kusur da kamu grevlileri tarafndan ilenen bir kusurdur. Ancak birincisinde, kamu grevlisinin kusurlu davran hizmetten ayrlamaz nitelikteyken, ikincisinde kamu grevlisinin kusurlu davran hizmetten ayrlabilir niteliktedir (Gzler, c. II, 2003, s. 1024). Sra Sizde 3 Bu konuda kurgusal bir rnek vermek yerine, Fransz hukukunda dava konusu olmu bir olay Gzlerden aktaralm: Kiisel kusurun ve hizmet kusurunun birlemesi halinde, zarar gren kiinin isterse kamu grevlisine, isterse idareye kar dava aabilecei kural Fransada ilk defa Fransz Dantaynn 5 ubat 1911 tarihli Anguet kararnda kabul edilmitir. Bu karara konu tekil eden olayda, Bay Anguet, postane kapsnn normal saatinden nce kapatlmas sonucu (=hizmet kusuru, nk postanenin saati yanltr) postanede kapal kalmtr. Bay Anguet, bir posta memurunun yol gstermesiyle, personelin k kapsndan kmak iin normalde mterilerin girmesi yasak olan mektuplarn tasnif edildii salona girmitir. Bay Angueti burada gren dier posta memurlar buna ok kzmlar ve onu kaba kuvvetle dar atmlar (=kiisel kusur) ve bu arada Bay Anguetin aya krlmtr. Bay Anguet, urad zararn tmnn tazmin edilmesi isteiyle, hizmet kusuruna dayanarak idareye kar Dantayda tam yarg davas amtr. dare, bu olayda hizmet kusuru deil, kiisel kusur bulunduunu, Bay Anguetnin idareye kar deil, adli yargda kiisel kusura dayanarak kendisi zerinde fiziki g kullanan postane grevlilerine kar dava amas gerektiini iddia etmi ise de, Dantay bu iddiaya itibar etmemi, ayn olayda kiisel kusur (Bay Anguetin zerinde fiziki g kullanlmas) bulunmakla birlikte, hizmet kusuru da bulunduunu (postanenin saatinin yanl olmas nedeniyle kaplarn erken kapatlmas) belirtmi, Bay Anguetin isterse idareye kar da dava aabileceini belirtip, idareyi Bay Anguetin urad zararn tmn demeye mahkum etmitir. Anguet kararnda Dantay ayn olayda hem idarenin hizmet kusurunun ve hem de kamu grevlisinin kiisel kusurunun bulunabileceini (kusurlarn itima) kabul etmitir (Gzler, c. II, 2003, ss. 1033-1034). Sra Sizde 4 Bir olayn beklenmeyen hal olarak nitelenebilmesi iin, bu olayn idarenin faaliyetleri iinde meydana gelmesi gerekir. ngrlemez ve nlenemez olay idarenin faaliyetlerinin iinde deil, dnda ortaya km ise, bu olay, beklenmeyen hal olarak deil mcbir sebep olarak nitelenir. rnein, bir cephaneliin infilak etmesi beklenmeyen hal; deprem olmas ise mcbir sebeptir.

Bavurabileceimiz Kaynaklar
Armaan, T. (1997). darenin Sorumluluu ve Tam Yarg Davalar, Ankara. Atay, E. - Odaba, H. - Gkcan, H. (2003). Teori ve Yarg Kararlar Inda darenin Sorumluluu ve Tazminat Davalar, Ankara. Ayanolu, T. (2004). Uyumazlk Mahkemesi Kararlarna Gre dari Eylemin Tanmlanmas, stanbul. Duran, L. (1974). Trk Kamu Personelinin Mli Sorumluluu, Ankara. Gzler, K. (2003). dare Hukuku, c. II, Bursa: Ekin Kitapevi Yaynlar. Gran, S. (1984). Anayasann 128 ve 129uncu Maddeleri Ynnden Kamu Grevlileri le Bakanlarn Durumu, Amme daresi Dergisi, c. 17, Eyll 1984, S.3, (Ayr Bas, Ankara: Sevin Matbaas) zgldr, S. (1996). Askeri Yksek dare Mahkemesi Kararlar Inda Tam Yarg Davalar, Ankara. Pnar, . (1998). Devlet Memurlar Kanunu erhi ve lgili Mevzuat, 6. bas, Ankara.

10
MEMUR HUKUKU
Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra; Memurluu sona erdiren doal ve hukuki sebepleri sralayabilecek, Emeklilik konusunda ngrlen dzenlemeleri tanmlayabilecek. Sosyal sigortalar tek at altnda birletirme giriimini ve bu giriimin sonularn aklayabileceksiniz.

Anahtar Kavramlar
ekilme ekilmi saylma hra Badamazlk Emeklilik Resen emeklilik stee bal emeklilik Sosyal Gvenlik Kurumu

indekiler
GR DOAL SEBEPLER HUKUK SEBEPLER EMEKLLK

Memur Hukuku

Memurluun Sona Ermesi

Memurluun Sona Ermesi

GR
Memur hizmet kadrosuna daimi surette girmi ve kadro iinde kaynam olmakla beraber bu daimilik greceli olup, memurun grevini ksmen ya da tamamen sona erdirecek nedenlerin mevcudiyeti halinde memuriyet stats sona erdirilir. u halde memuriyete girite aranan koullarn memuriyet meslei sresince birinin veya bir kann herhangi bir nedenle yitirilmesi halinde memuriyet sfat sona ermektedir. Kadronun kaldrlmasnda memur grevinden ayrlmakla beraber memurluk stats, haklar sakl olarak devam etmektedir. Bu yzden kadronun kaldrlmas halinde memuriyet statsnn sona ermesi sz konusu deildir. Memurluu sona erdiren bir neden olmayan kadronun kaldrlmas halinde memurluk sfat tamamen kaldrlmamakta, memurun yalnz baz yetkileri ve menfaatleri snrlandrlmaktadr. Grevden uzaklatrma da memuriyet mesleini sona erdirmemektedir. Parlamento yeliine (milletvekillii) seilme durumunda da memurun memurluk stats ile ilgisi ortadan kalkar (darenin Tarafszl lkesi). Ancak, yasal erevede devam eden haklar bulunmaktadr. rnein, yasa bu gibilere kadro salanncaya kadar, kadrosu kaldrlmlar gibi kadrosuz aylk vermeyi de kabul etmitir. Baz durumlarda ise memur, tamamen memurluk statsnn dna kar. DMK md.94 vd. maddelerinde, memuriyeti sona erdiren haller dzenlenmitir. Buna gre memuriyeti sona erdiren haller tabii (doal) veya hukuki sebeplere dayanabilir. Memuriyetten karlma, koullarda eksiklik (memurun, memurlua alnma koullarndan herhangi birini tamadnn sonradan anlalmas veya memurluu srasnda bu koullardan birini kaybetmesi), badamazlk, memurluktan ekilme, ekilmi saylma, karlma, emeklilik ve lmdr. lm ve fiil ehliyetinin kayb memuriyeti sona erdiren doal nedenlerdendir. Fransz idare hukukunda ya idarenin ya da memurun inisiyatifi ile memuriyet sona ermekte olup, bu sona erme sebeplerinin disiplin yaptrm sebebiyle sona erme, memurun bir hatas sebebiyle sona erme ya da grevin niteliinden kaynaklanan nedenlerle sona erme eklinde ayrmlara tabi tutulmas mmkndr (Peiser, 1992, s.30). Ayrca bizde olduu gibi; azil, ekilme, ekilmi saylma, emeklilik ve lm genel olarak memurluun sona erme halleri olarak kabul edilmektedir.

204

Memur Hukuku

DOAL SEBEPLER
lm yardm denei: Memurun lm halinde salnda bildiri ile gsterdii kimseye, eer bildiri vermemi ise eine ve ocuklarna, bunlar yoksa ana ve babasna, bunlar da yoksa kardelerine en yksek Devlet memuru aylnn iki kat tutarnda yaplan demedir.

Yasaya gre memurluu sona erdiren nedenlerden birisi, hukuki bir olay olan lmdr. Kamu hizmeti, memura kiisel yetenei dikkate alnarak verildiinden, kiiye (memura) sk skya bal haklardandr. Dolaysyla, lm memurluu sona erdiren doal nedenlerdendir. Memurun sfat ve yetkileri halefine gemez. ayet lm, terr eylemlerinin etkisiyle meydana gelmise, 5434 sayl yasann 72/4 maddesi hkm uyarnca, bavuru sahibinin mall ve muhta olup olmadna baklmakszn yetim ayl balanmaldr. Bunun dnda memurun lm halinde eine, ocuklarna ya da yaknlarna lm yardm denei verilir. te yandan, akl hastal nedeniyle tedavi gren ve tedavi sonucunda dzenlenen salk raporunda hastalnn ifa bulduu ve genel idare hizmetleri snfnda memur olarak alabilecei belirtilen kiinin, adi mall olarak emekliye sevki gerekmez.

HUKUK SEBEPLER ekilme

ekilme: Memurun kendi isteiyle memurluk statsnn sona erdirilmesidir.

Memurun istei ile memurluktan ayrlmasna ekilme (istifa) denilir. DMK md.20de dzenlenen istifa, memurun tek tarafl istei ile sonu douran, idarenin kabulne bal olmayan bir haktr. Bu hak memurluk statsnden domakta olup, memurun talebi zerine idarenin o memurdan memuriyet sfatn kaldrmak zere yapt bir koul ilemdir. Memura tannm bu hak kullanlrken, kamu hizmetinin aksamamas iin baz snrlamalar getirilmitir. Dolaysyla, istifa memura derhal grevini terk yetkisi vermez, yani memur istifa talebini idareye aklad andan balayarak grevinden ayrlamaz. Ancak, her halkarda ekilme istei bavuru tarihinden itibaren bir ay sonunda kendiliinden gerekleir. Kimi durumlarda, istifa talebinin belli bir sre (bir aydan az) sonra geerli olaca ngrlebilir. Bu durumda srenin balang tarihi, ekilme isteinin akland tarih olarak kabul edilmelidir. Aksi takdirde, ekilme isteinin idare tarafndan renildii tarih, idareye yaplan yazl bildirim tarihi, idarenin kaytlarna istifa isteinin getii tarih, srenin ilemeye balayaca tarihtir. ki defadan fazla olmamak zere memurluktan kendi isteiyle ekilenlerden veya bu kanun hkmlerine gre ekilmi saylanlardan tekrar memurlua dnmek isteyenler, ayrldklar snfta bo kadro bulunmak ve bu snfn niteliklerini tamak artyla, ayrldklar tarihte almakta olduklar aylk derecesine eit bir derecenin ayn kademesine veya kanunun ilgili hkmlerine uyulmak suretiyle dier bir snfta eit derecedeki kadrolara atanabilirler. Yasama organ yeliine seilenlerden tekrar seilemeyenler veya Seim Kanunu gerei Devlet memurluundan istifa edip yasama organ yeliine seilemeyenler ile siyasi partilerin ynetici kadrolarnda grev alanlar veya bu partilere ye olanlar devlet memurluuna alnamazlar. stifa etmi bir memur DMK md.97deki srelere uymak kouluyla yeniden memuriyete atanabilir ve md.98deki koullar gereklemeden hakknda greve son verme ilemi tesis edilemez. Trk hukukuna SIRA gre, SZDEistifa eden bir memur sonradan istifadan vazgeebilir mi? stifa edenlerin yeniden atanabilmeleri iin belirli srelerin gemesi gerekir. Bu DNE LM sreleri topluca belirtmek gerekirse; kurumlarndan izin alarak ya da kurumlarnca kabul edilebilir bir zre dayanarak istifa edenler 6 ay gemeden yeniden meS O R U

SIRA SZDE

DNELM S O R U

DKKAT

DKKAT

SIRA SZDE

SIRA SZDE

10. nite - Memurluun Sona Ermesi

205

mur olamazlar. zinsiz ya da kurumlarnca kabul edilebilir bir zre dayanmadan grevinden ayrlan ve bu ayrl on gn srdren kiiler ekilme tarihinden balayarak 1 yl gemeden yeniden memur olmazlar. ekilmede devir ve teslimle ykml olup, bunu yerine getirmeyen memurlar 3 yl gemeden yeniden memur olamazlar. Olaanst durumlarda yerlerine gelen memurlar ie balamadka grevinden ayrlan memurlar hi bir ekilde yeniden devlet memuru olamazlar. ekilmi saylanlar ise 1 yl gemeden yeniden memur olamazlar. Mecburi hizmet ykmll olanlarn istifa etme haklar var mdr? SIRA SZDE
D N E Lekilme M Memur, bal olduu kuruma yazl olarak mracaat etmek suretiyle isteinde bulunabilir (md.94). Byle bir istekte bulunan memur derhal grevini brakamaz. ekilmek isteyen memur yerine atanan kimsenin gelmesine S O R ya U da ekilme isteinin kabulne kadar grevine devam eder. ekilen memurun zorunlu olarak grevde kalmas bir ay sre ile snrlandrlmtr. Memur, yerine atanan kimse bir DKKAT aya kadar gelmedii, ya da yerine bir vekil atanmad takdirde stne haber vererek grevini brakabilir. Olaanst nedenlerle grevinden ekilen memur, duSIRA Olaanst SZDE rumu stne bildirerek bir ay beklemeden grevinden ayrlabilir. hallerin neler olduu, DMKda aklanmam olup, bunu deerlendirecek olan idaredir. ekilen memurlardan devir-teslim ile ykml olanlar bu ilemlerin sonuna AMALARIMIZ kadar grevlerini brakamazlar. Memurlarn grdkleri kamu hizmetinin gereklerine gre, sz konusu devir-teslim ileri iin gerekli sreler, Devlet Memurlarnn ekilmelerinde Devir-Teslim Sreleri Hakknda Ynetmelikte K gsterilmitir. T A P

ekilen Memurun zlemesi Gereken Yol

SIRA SZDE

DNELM S O R U

DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

K T A P

Olaanst Durumlarda ekilme

Olaanst hal, skynetim, seferberlik ve sava hallerinde ya da genel hayata TELEVZYON messir afetlere urayan yerlerdeki devlet memurlar, yerlerine atanacaklar gelip ie balamadka grevlerini brakamazlar (DMK md.96). ekilen memurun, yasada ngrlen koullara uymamas durumunda, kendisine eitli yaptrmlar uygu N T E R Nmemurluuna ET lanmaktadr.Bunlar arasnda belli bir sre veya hibir suretle devlet alnmama gibi yaptrmlar yer alr (md. 97).
TELEVZYON

NTERNET

ekilmeden Vazgeme
Memurun ekilmeden vazgemesi mmkndr. Ancak, ekilmeden vazgeme isteminin idare tarafndan kabul edilip edilmemesi hususunda idarenin takdir yetkisi bulunmaktadr. dare, istemi deerlendirdiinde kabul etmeme ileminde ama, unsuru ynnden bir sakatlk varsa, ilgili, idari yargya bavurabilecektir.

Hukuka Aykr ekilenlerin Sorumluluu

ekilme kimi esas ve koullara baldr. Bu esas ve koullara uymadan ekilen memurun hukuki sorumluluu doar. 1-Cezai Sorumluluk: Olaanst hal, skynetim, sava ve seferberlik hali ile genel yaama etkili doal afetlere urayan yerlerde grev yapan memurlar, DMK md. 96nn gsterdii koullara uymazlarsa, TCK ve ilgili dier mevzuat uyarnca cezalandrlabilirler. 2-Mli Sorumluluk: DMKnn ngrd koullara uymadan ekilen memurlarn bu ekilmeleri sonucu idareye vermi olduklar zararlar ayn Kanunun 12. Maddesinde dzenlenen rayi bedel zerinden demeleri sz konusu olabilir. 3-Hak Yoksunluu: DMKda yer alan esaslara ve koullara uymadan grevinden ekilen memurlarn, tekrar Devlet me-

206

Memur Hukuku

murluuna alnabilmeleri hibir surette mmkn deildir (DMK md.97/d). 4-Bu durumda ayrca disiplin soruturmas almaldr.

ekilmi Saylma (Mstafi Addedilme)

ekilmi saylma: Bir memurun kanunda ngrlm koullarn gereklemesi halinde idarenin yapaca bir ilemle istifa etmi saylmasdr.

Memurlarn kanunlarda ngrlen esaslara uymamak yoluyla memuriyetten ekilmi saylmalar genellikle istifa gibi iradi bir hareketin sonucunda ortaya kar. Genellikle atamaya yetkili amir kanundaki nedenlere dayanarak ve bir idari ilemle memuru grevinden ekilmi sayar. DMKda ngrlen ekilmi saylma nedenleri aadaki gibi sralanabilir: Mesleklerine ait hizmetlerde yetitirilmek, eitilmek, bilgilerini arttrmak veya stajlarn yapmak iin yabanc lkelere izinli olarak gnderilen memurlar, yol sresi dnda, izinlerinin bitiminde, on be gn iinde grevlerine dnmek zorundadrlar. Grevine balamayanlar ekilmi saylrlar. Bu nedenle grevinden ekilmi saylanlar, aylk ve yol giderleri de iinde olmak zere kendilerine kurumlarnca yaplm bulunan btn giderleri iki kat demeye mecburdurlar (DMK md. 79). Baka yerlerdeki grevlere atanan memurlar, atama emirlerinin kendilerine tebli tarihinden balayarak onbe gn iinde o yere hareket ederek, belli yol sresini izleyen i gn iinde yeni grevlerine balamak zorundadrlar (DMK md.62). Baka yerdeki bir greve atananlardan onbe gnlk sre iinde hareket ederek belli yol sresi sonunda yeni grevlerine balamayanlara, eski grevlerinden ayrl ve yeni grevlerine balay tarihleri arasnda aylk verilmemek koulu ile on gnlk bir sre daha verilebilir. Belge ile kantlanmas mmkn zorlayc nedenler olmadan, bu sre sonunda da yeni grevlerinde ie balamayan memurlar, memurluktan ekilmi saylrlar (DMK md. 63/son). Barta eitim ve manevra amacyla veya savata muvazzaflk hizmeti dnda silah altna alnan memurlar, terhislerinden sonra, yukarda belirtilen sreler iinde grevlerine balamazlarsa, grevlerinden ekilmi saylrlar (DMK md.82). Muvazzaf askerlik hizmetini yapmak zere silah altna alnan ve askerlik grevini tamamladktan sonra memurluk grevine dnmek isteyenler, terhis tarihinden balayarak otuz gn iinde daha nce altklar kurumlarna bavuruda bulunmaldrlar. Bu ekilde bavuruda bulunan kiilerin kurumlar da, bavurma tarihinden balayarak en ok otuz gn iinde memurlua dnmek isteyen kiiyi greve balatmak zorundadr (DMK md. 83). Kadrosu kaldrlm olan memurlarn, kendi kurumlarnda veya baka kurumlarda eski snflarndaki derecelere eit bir greve atanmalar zorunludur. Atandklar bu greve balamayan memurlar, memurluktan ekilmi saylrlar (DMK md. 91/2). Memur, izinsiz veya kurumlarnca kabul edilen mazereti olmadan grevini terk ederse ve bu terk eylemi, kesintisiz on gn devam ederse, bu memur, yazl bavuru koulu aramadan, ekilme isteinde bulunmu saylr (DMK md. 94). Aylksz izin sresinin bitiminden nce, mazeretini gerektiren nedenin kalkmas durumunda memur derhal grevine dnmek zorundadr. Bu durumda veya izin sresinin bitiminde greve dnmeyen memurlar, memurluktan ekilmi saylrlar (DMK md. 108/5).

10. nite - Memurluun Sona Ermesi

207

ekilmi saylan bir memur, ekilmi sayld tarihten itibaren bir yl gemeden Devlet memurluuna alnamaz. Grevden ekilmi saylan kiinin 3201 sayl Yasann 59.maddesinde ngrlen 3 yllk sre iinde meslee yeniden atanmas konusundaki bavurusunun aktan atama koullar iinde deerlendirilerek sonucuna gre ilem tesisi gerekir. Kiinin bavuru tarihi esas alnarak, bu aamada kendisine aylk ve dier zlk haklarnn denmesi mmkn deildir. Naklen atand yerdeki grevine sresinde balamama nedeniyle grevden ekilmi saylan memurun ekilmi sayld tarihe kadar geirdii sresinin memurluk hizmeti sresinden saylmas gerekir. Yine, mahkumiyetini ekmek zere cezaevine giren kimseyi zrsz kabul edip grevden ekilmi sayma mmkn deildir. Tutuklanan ve gzaltna alnan kimselerin de gzalt veya tutukluluk sreleri mazeret kapsam ierisinde deerlendirilir. Sre bitmesine ramen greve balamama halinde grevden ekilmi saylrlar. ekilmi saylanlar ekildikleri tarihten itibaren bir yl sreyle memur olamayacaklar iin bu sre dolmadan tekrar greve dnmek iin yaplan bavurunun reddi gerekir.

Memurluktan karlma (hra)

Bir daha devlet memurluuna atanmamak zere memurluktan karma eitli biimlerde karmza kmaktadr. Disipliner ihra yoluyla devlet memurluundan karmay gerektiren haller DMK md.125/(e)de saylmtr. lkemizde bu karar memurun bal bulunduu kurumun yksek disiplin kurulu vermektedir. Kimi durumlarda ise memuriyetten deil, meslekten karma disiplin cezasnn uyguland grlmektedir. Bu durumda o kiinin ilikisi kesilen meslek bakmndan memuriyet grevi sona ermekte, baka bir devlet memurluunda almas ise mmkn olmaktadr. Hem memuriyetten karma, hem de meslekten karma birer disiplin cezasdr ve ancak Disiplin Kurulu tarafndan uygulanabilir. rnein, yz kzartc bir sutan mahkumiyeti halinde memurun bu davran memurluk sfat ve onuru ile badamayacak nitelik ve lde yz kzartc ve utan verici hareketlerde bulunmak olarak nitelendirilmek suretiyle disiplin yaptrm olarak devlet memuriyetinden karlmay gerektirebilir. Dier taraftan, yz kzartc bir sutan mahkum olan kiinin memuriyetine idarece koullarda eksiklik nedeniyle son verilir (DMK 125/g). Memurluktan karma ile meslekten karma arasnda bir fark var mdr? SIRA SZDE Disiplin yaptrm olarak devlet memuriyetine son verilmesi durumunda geD son NELM rek memuriyete son veren idare ve gerekse memuriyet statsne verilen memur bakmndan eitli sonular domaktadr. ncelikle, idarenin bu tr bir yaptrm uygulama ykmll sz konusu olmakta, atamaya yetkili S O R Ustn bu durumda herhangi bir sre ve arttan bamsz olarak bal yetki esaslarna gre hareket etmesi gerekmektedir. te yandan, kadroyu dzenleme, sicil dosyasn DKKAT saklama, Devlet Personel Bakanlna bildirimde bulunma idarenin dier ykmllkleri arasnda saylabilir. Memur bakmndan ise resmi kyafeti tayamaSIRA SZDE ma, ara ve gereleri iade, ayrld kuruma kar grev alma yasa gibi sonular ortaya kmaktadr.
Memurluktan karma: Memurun bir daha memurlua atanmamak zere memurluktan karlmasdr.

SIRA SZDE

DNELM S O R U

DKKAT

SIRA SZDE

Koullarda Eksiklik

AMALARIMIZ

AMALARIMIZ

Bir kimsenin devlet memurluuna alnma artlarn tamadnn sonradan anlalmas ya da memurluu srasnda bu koullardan birini kaybetmesi durumunda, K T A P

K T A P

TELEVZYON

TELEVZYON

208

Memur Hukuku

memurluu sona erer (md.98). Bilindii gibi bu koullar genel ve zel koullardr. Dantay 1. Dairesinin 10.1.1983 tarihinde verdii idari karara gre, bir kiinin memuriyetine son verebilmek iin, memurlua alnma artlarndan birini tamama ya da yitirme halinin halen devam etmesi gerekir. rnein, 18 yan tamamlamad halde memuriyete alnan, fakat grevini srdrrken 18 yan doldurmu olan kiinin memur olma koullarndan birini tamad artk ileri srlemez. Memurluun sona erdiinin, idari-icrai bir kararla atamaya yetkili st tarafndan saptanmas gerekir. Bu tr ilemlere kar eer koullar varsa, idari yarg yolu aktr. Bu durum zellikle memurun yasada saylan zimmet, ihtilas, sahtecilik gibi bir sutan ya da taksirli sular dnda ar hapis ya da alt aydan ok hapis cezasna hkm giymesi ya da yarg karar ile kamu haklarndan yoksun braklmas hallerinde kendini gsterir. DMK md. 48/A-5te aka belirtildii gibi, taksirli sulardan dolay mahkumiyet memuriyete engel deildir. Bu sulardan dolay verilen cezann miktarnn da memuriyete etkisi yoktur. Fakat, taksirli suun memur olmadan nce veya sonra ilenmi olmas hallerinde pratik bakmdan farkl hukuki sonular ortaya kabilir. Memur olmadan ilenen taksirli su, memuriyete engel olmad halde sz konusu su memur olduktan sonra ilenir ve bu sutan dolay memur hrriyeti balayc cezaya mahkum edilirse, koullarda eksiklik nedeniyle deil de devamszlk nedeniyle memuriyetine son verilebilir. Fakat bunun adil sonular ortaya karmad aktr. Memuriyete girmeden nce ilenen taksirli su, memuriyete girie engel olmad halde, taksirli suun memuriyete girdikten sonra ilenmesi ve memurun bu sutan mahkum olmas halinde, bunu koullarda eksiklik kabul etmeyip, memurun grevi banda bulunma ykmllnn ihlal edildiini, dolaysyla korunan hukuki yararn farkl olduunu kabul etmek, infaz srasnda disiplin yaptrm olarak devlet memuriyetinden karmaya ilikin hkmlerin uygulanmas mmkn olmamaldr. Nitekim DMK md. 141/1de de tutuklananlar ve gzaltna alnanlar iin getirilmi olan hkmde, tutukluluk ya da gzaltnda geen sre, zr kavram iinde deerlendirilmitir. Oysa taksirli sular bakmndan durum ak deildir. Byle bir durumda memur, aylksz izin, rapor gibi yollara gidebilir; tecil ya da para cezasna evirme imkanlarn kullanabilir. Koullarda eksiklik nedeniyle memuriyetine son verilen kii, daha sonra gerekli koullara sahip olursa tekrar memur olabilirken, disiplin yolu ile devlet memuriyetinden karlanlar bir daha devlet memuru olamazlar. Belirtelim ki, hapis cezas ile mahkumiyete ilikin kesinlemi yarg karar bulunmadan tesis edilen memurluun sona erdirilmesi ilemi hukuka aykrdr.
SIRA SZDE

Bir memurun asaleti onandktan sonra usulsz olarak, snava tabi tutulmadan memurlua SIRA SZDE alnd gerekesiyle grevine son verilebilir mi?
DNELM Badamazlk

DNELM
Badamazlk: Memurun memurlukla S O R U badamayan bir grevi kabul etmesi halinde memurluun sona ermesidir. DKKAT

SIRA SZDE

AMALARIMIZ

Memurun, memurlukla badamayan bir greve, rnein milletvekilliine seilmesi halinde memuriyeti sona erer (AY md. 82). Badamazlk nedeni ile memuriyet S O R U grevinin sona ermesi iin ilgilinin memuriyetle badamayan grevi kabul gerekir. Bamsz da olsa sonuta milletvekili olma, idarenin ve memurun tarafszl ilDKKAT kesine ile badamayan bir statdr. Badamazlk sadece DMK bakmndan deil, genel olarak Kamu Personel Hukukunda kabul gren bir messesedir. rneSIRA SZDE olarak belediye bakan iken milletvekillii adayl iin gin, bir kamu grevlisi revinden ekilen, ancak nseimde milletvekili aday seilmeyen kiinin grevine dnemeyecei yolundaki bakanlk adna yaplan kaymakamlk ileminde yetki yAMALARIMIZ

K T A P

K T A P

TELEVZYON

TELEVZYON

10. nite - Memurluun Sona Ermesi

209

nnden sakatlk yoktur. Seimlere katlmak zere, grevinden ekilmi olan belediye bakannn yeniden grevine gelebilmesi iin yaplacak seimi kazanmas gerekir. Belirtelim ki, milletvekili genel seimlerine katlmak iin grevinden istifa eden, milletvekili olamamas nedeniyle nceki grevine iadesi yolundaki bavurusu zmnen reddedilen kiiye mali haklarnn idareye bavuru tarihinden itibaren deil, grevine balama tarihinden itibaren verilmesi mmkndr.

EMEKLLK
Emeklilik, belli bir yaa gelmi ve belli bir hizmet sresini tamamlam memurlarn, memurluk statsnden kp, emeklilik statsne girmesini ifade eder. Emeklilik sosyal devlet ilkesinin idare hukukundaki yansmalarndan birisidir. Emeklilik ilemi idari, icrai, tek tarafl ve koul ilem niteliindedir. Devlet memurlarnn emeklilik ve malullk hallerinde kendilerinin, lmleri halinde dul ve yetimlerinin sahip bulunduklar haklar emeklilik kanunlaryla dzenlenir (DMK md.187). Bu nedenle emeklilik hakk yasadan doan, bakasna devredilemeyen ahsa sk skya bal haklardandr.

Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas Kanunu ile Getirilen Balca Yenilikler
5510 sayl Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas Kanunu (RG, 16.06.2006) memurlar da ierecek ekilde genel hkmler getirmektedir.

Kanunla Getirilen Balca Yenilikler

Adna prim densin veya denmesin 18 yandan kkler, salk hizmetinden cretsiz yararlanacaktr. Yksekrenim grm ve 25 yan doldurmu kz ocuklar, kendisine bakmakla ykml kiinin sigortasndan yararlanamayacaktr. Emzirme yardm, evlenme ve cenaze denei artrlmtr. lk defa sigortal olan kadn 58, erkek ise 60 yan doldurmu olmak ve en az 9 bin gn prim demek artyla yallk aylna hak kazanacaktr. Aylk balama oran deitirilmitir. Sigortallarn isizlik sigortas denei aldklar srede malullk, yallk ve lm sigortas primi, isizlik sigortas fonundan karlanacaktr. Cumhurbakan iken grevinden ayrlanlara, grevdeyken denen aylk denein yzde 40 orannda yallk ayl balanacaktr. ocuu olmayan 23 yandan byk, 39 yandan kk sigortal kadnn iki kez tp bebek tedavi masraflarn kurum karlayacaktr. alanlar, ky mahalle muhtarlar, kendi hesabna bamsz alanlar, kamu idarelerinde alanlar sigortal saylacak, polislerin, akademide geen baarl eitim sreleri, sigortallk sresine eklenecektir.

Kazas veya Meslek Hastal

kazas veya meslek hastal sonucu, ilgili raporlarla meslekte kazanma gcnn en az yzde 10 orannda azald tespit edilen sigortallar, srekli i gremezlik gelirine hak kazanacaktr. Bu gelir, sigortalnn mesleinde kazanma gcnn kayb oranna gre hesaplanacaktr. Meslek hastal, iten ayrldktan sonra meydana km ve sigortal olarak alt iten kaynaklanm ise, sigortalnn bu Kanunla salanan haklardan yararlanabilmesi iin, eski iinden fiilen ayrlmasyla hastaln meydana kmas arasnda bu hastalk iin Kurum tarafndan karlacak ynetmelikte belirtilen sreden daha uzun bir zamann gememi olmas arttr. Bu durumdaki kiiler, gerekli belgelerle Kuruma mracaat edebilirler. Kurum tarafndan karlacak ynetmelikte dzenlenir. Ynetmelikte belirlenmi hastalk kazas veya meslek hastal sonucu, ilgili raporlarla meslekte kazanma gcnn en az yzde 10 orannda azald tespit edilen sigortallara srekli i gremezlik geliri balanr.

210

Memur Hukuku

lar dnda herhangi bir hastaln meslek hastal saylp saylmamas hususunda kabilecek uyumazlklar, Sosyal Sigorta Yksek Salk Kurulunca karara balanr. Sigortalnn yeniden bir i kazasna uramas veya yeni bir meslek hastalna tutulmas halinde, meydana gelen zrlerin btn gz nne alnarak kendisine, srekli i gremezliini douran son i kazas veya meslek hastal srasndaki kazanc zerinden gelir hesaplanr. Ancak, sigortalnn son i kazas veya meslek hastal srasndaki gnlk kazancna gre bulunacak geliri, hesaplanan ilk gelirinden az ise sigortalnn srekli i gremezlik geliri ilk kazan zerinden denir. kazas ve meslek hastal sonucu srekli i gremezlik hallerinde meslekte kazanma gcndeki kayp orannn belirlenmesine ve bu maddenin uygulanmasna ilikin dier usl ve esaslar, Kurum tarafndan karlacak ynetmelikle dzenlenir (5510 s. K. md.19).

Hastalk ve Analk Hali

Hastalk hali: Sigortalnn, i kazas ve meslek hastal dnda kalan ve i gremezliine neden olan rahatszlk halidir. Analk hali: Sigortal kadnn veya sigortal erkein sigortal olmayan einin gebeliinin balad tarihten itibaren doumdan sonraki ilk sekiz haftalk, oul gebelik halinde ise ilk on haftalk sreye kadar olan gebelik ve analk haliyle ilgili rahatszlk ve zrllk halleridir.

Sigortalnn, i kazas ve meslek hastal dnda kalan ve i gremezliine neden olan rahatszlklar, hastalk halidir. Sigortal kadnn veya sigortal erkein sigortal olmayan einin gebeliinin balad tarihten itibaren doumdan sonraki ilk sekiz haftalk, oul gebelik halinde ise ilk on haftalk sreye kadar olan gebelik ve analk haliyle ilgili rahatszlk ve zrllk halleri analk hali kabul edilir. kazas, meslek hastal, hastalk ve analk hallerinde salanan haklar unlardr; a) Sigortalya; geici i gremezlik sresince gnlk geici i gremezlik denei verilmesi, b) Sigortalya; srekli i gremezlik geliri balanmas, c) kazas veya meslek hastal sonucu len sigortalnn hak sahiplerine; gelir balanmas, d) Gelir balanm olan e ve ocuklara; evlenme denei verilmesi, e) kazas ve meslek hastal sonucu len sigortal iin; cenaze denei verilmesidir. Sigortalya hastalk veya analk hallerine bal olarak ortaya kan i gremezlik sresince, gnlk geici i gremezlik denei verilir. Sigortal kadna veya sigortal olmayan karsnn doum yapmas nedeniyle sigortal erkee, ocuun yaamas artyla doumdan sonraki alt ay sresince her ay, doum tarihinde geerli olan asgar cretin te biri tutarnda emzirme denei verilir. Emzirme deneine hak kazanan sigortallardan 9uncu maddeye gre sigortall sona erenlerin, bu tarihten balamak zere yz gn iinde ocuklar doarsa, sigortal kadn veya kars analk sigortas haklarndan yararlanacak sigortal erkek, doum tarihinden nceki onbe ay iinde en az ay prim denmi olmas artyla emzirme deneinden yararlandrlr.

denek ve Gelirlere Esas Tutulacak Gnlk Kazan, Fiili Hizmet Zamm ve Prim deme ile Devlet Katks
kazas, meslek hastal, hastalk ve analk hallerinde verilecek deneklerin veya balanacak gelirlerin hesabna esas tutulacak gnlk kazan; i kazasnn veya doumun olduu tarihten, meslek hastal veya hastalk halinde ise i gremezliin balad tarihten nceki on iki aydaki son ay iinde 80inci maddeye gre hesaplanacak prime esas kazanlar toplamnn, bu kazanlara esas prim gn saysna blnmesi suretiyle hesaplanr. Bu surette bulunan gnlk kazan; i gremezliin balad veya gelirin balanaca tarihten geriye doru on iki ay ve daha ncesine ait ise gncelleme katsays ile gncellenerek hesaplanr. On iki aylk dnemde almam ve cret almam olan sigortal, almaya balad ay iinde i kazas veya meslek hastal nedeniyle i gremezlie urarsa verilecek deneklerin veya balanacak gelirlerin hesabna esas gnlk kazan; almaya balad

10. nite - Memurluun Sona Ermesi

211

tarih ile i gremezliinin balad tarih arasndaki srede elde ettii prime esas gnlk kazan toplamnn, alt gn saysna blnmesi suretiyle; almaya balad gn i kazasna uramas halinde ise ayn veya emsal ite alan benzeri bir sigortalnn gnlk kazanc esas tutulur. Prime esas kazanta; ksa ve uzun vadeli sigortalar ile genel salk sigortasna tabi olanlar bakmndan prime esas kazan iin cret veya denek almak suretiyle alanlarn o ay iin hak ettii cretler ile cret dnda kalan her trl deme, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her eit istihkaktan sigortallara yaplan demelerin brt toplam esas alnacaktr. lm, doum ve evlenme yardmlar, grev yolluklar, kdem tazminat, i sonu tazminat veya kdem tazminat mahiyetindeki toplu deme, keif creti, ihbar ve kasa tazminatlar, emekli ikramiyesi ile bakanlka tutarlar yllar itibaryla belirlenecek yemek, ocuk ve aile zamlar, zel salk sigortas ve bireysel emeklilik sistemine denen ve aylk toplam asgari cretin yzde 30unu gemeyen zel salk sigortas ve bireysel emeklilik prim tutarlar, grevin yerine getirilmesi iin zorunlu olarak yaplan ayni yardmlar ile bakanlka belirlenecek dier ayni yardmlarn asgari cretin yzde 30unu gemeyen ksm, prime esas kazanca tabi tutulmayacaktr. Fiili hizmet zammna gelince, sigortallarn grevlerinde fiilen almak suretiyle geen hizmet srelerine bu srenin her 360 gn iin belirlenen fiili prim gn saylar, fiili hizmet sresi zamm olarak eklenecektir. Madende alanlar iin bu sre 180 gn, radyasyonla alan salklar, gazeteciler, polisler, MT grevlileri, subay, astsubay, jandarma; fabrika, atlye gibi yerlerde alan kaynak vb. iiler ile infaz koruma memurlar iin 90 gn olarak belirlenmitir. Kanunla 9 bin ign prim ve ya snr esas alnmtr. Bu kanuna gre sigortal saylacak olanlar, kadn ise 58, erkek ise 60 yan doldurmu olmalar ve en az 9 bin gnlk malullk, yallk ve lm sigortalar primi demi olmalar artyla yallk aylndan yararlanabileceklerdir. Emeklilik ya 2036dan itibaren kademeli olarak artrlacak olup, emeklilik ya 2048de kadn ve erkek iin eitlenerek 65 olacaktr. Buna gre, emeklilik ya, 1 Ocak 2036 ila 31 Aralk 2037 tarihleri arasnda kadn iin 59, erkek iin 61; 1 Ocak 2038 ila 31 Aralk 2039 tarihleri arasnda kadn iin 60, erkek iin 62; 1 Ocak 2040 ila 31 Aralk 2041 tarihleri arasnda kadn iin 61, erkek iin 63; 1 Ocak 2042 ila 31 Aralk 2043 tarihleri arasnda kadn iin 62, erkek iin 64; 1 Ocak 2044 ila 31 Aralk 2045 tarihleri arasnda kadn iin 63, erkek iin 65; 1 Ocak 2046 ila 31 Aralk 2047 tarihleri arasnda kadn iin 64, erkek iin 65; 1 Ocak 2048 tarihinden itibaren kadn ve erkek iin 65 olacaktr. Sigortallar, ya hadlerine 3 yl eklenmek ve adlarna en az 5400 gn malullk, yallk ve lm sigortalar primi bildirilmi olmak kouluyla yallk ayl alabileceklerdir. Sigortal olarak ilk defa almaya balad tarihten nce malul saylmay gerektirecek derecede hastalk veya zr bulunan ve bu nedenle malullk aylndan yararlanamayan sigortallara, en az 15 yldan beri sigortal bulunma en az 3960 gn malullk, yallk ve lm sigortalar primi bildirilmi olmak kouluyla aylk balanacaktr. alma gcndeki kayp orannn yzde 50 ila 59 arasnda olduu tespit edilen sigortallar, en az 16 yldan beri sigortal olma ve 4 bin 320 gn, kayp oran yzde 40 ila 49 arasnda olduu belirlenen sigortallar en az 18 yldan beri sigortal olma ve 4 bin 680 gn, malullk, yallk ve lm sigortalar primi bildirilmi olmak kouluyla, ya koulu aranmakszn emeklilik aylna hak kazanacaktr.

212

Memur Hukuku

Yeralt ilerinde srekli veya mnavebeli olarak en az 20 yldan beri alan sigortal maden iilerinin emeklilik ya ise 55 olacaktr. Yeni dzenleme, erken yalanmay da ngrmtr. Buna gre, 50 yan dolduran ve erken yalanma nedeniyle yallk ayl balanmas gereken yaa ulat tespit edilen kiiler, ya dndaki dier artlar tamalar halinde, yallk aylndan yararlanacaktr. Sigortallarn, isizlik sigortas denei aldklar sre iinde malullk, yallk ve lm sigortas primi, prime esas asgari kazan zerinden hesaplanacak ve bu, sizlik Sigortas Fonundan karlanacaktr. Aylk balama oran, sigortalnn malullk, yallk ve lm sigortalarna tabi geen toplam prim deme gn saysnn her 360 gn iin 2015 yl sonuna kadar yzde 2,5, 2016 yl bandan itibaren ise yzde 2 olarak uygulanacaktr. Bu hesaplamada, 360 gnden eksik sreler orantl olarak dikkate alnacak ancak, aylk balama oran yzde 90 geemeyecektir. Grevden ayrlan cumhurbakanna yallk ayl konusuna gelince; cumhurbakan iken bu grevinden ayrlanlara, istekleri zerine, istek tarihinde cumhurbakanna denen aylk denein yzde 40 orannda yallk ayl balanacaktr. lm geliri ve ayl balanmas iin einden muvazaal ekilde boananlara ilikin olarak ilk kez bir dzenleme yaplmtr. Buna gre, einden boand halde, boand eiyle fiilen birlikte yaad belirlenen e ve ocuklarn balanm olan gelir ve aylklar kesilecek ve bu kiilere denmi olan tutarlar geri alnacaktr. Prim demeye gelince; genel salk sigortals saylanlarn, salk hizmeti sunucusuna bavurduklar tarihten nceki son 1 yl iinde 30 gn genel salk sigortas primi demesi gerekir. stee bal sigortallarda ise, prim borcu bulunmamas koulu aranacaktr. Ayakta tedavide hekim ve di hekimi muayenesi, ortez, protez, iyiletirme ara ve gereleri ile ayakta tedavide salanan ilalar iin katlm pay alnacaktr. Ayakta tedavide hekim ve di hekimi muayenesi iin czi bir katlm pay, ayaktan tedaviden salanan ilalar, ortez, protez, iyiletirme ara ve gereleri iin ise yzde 10 ila 20 orannda katlm pay alnacaktr. kazas ve meslek hastalklar ile askeri tatbikat ve manevralarda salanan salk hizmetleri, afet ve sava hali nedeniyle salanan salk hizmetleri, raporla belgelenen kronik hastalklar, hayati neme sahip organ nakli, kontrol muayeneleri, harp okulu ve polis akademisi rencilerinden katk pay alnmayacaktr. Eer sigortal sevk zincirine uymadan tedavi grrse, belirtilen oranlar yzde 50 orannda artrlacaktr. Salk hizmetlerine denecek tutarlar belirlemeye Salk Hizmetleri Fiyatlandrma Komisyonu yetkili olacaktr. Sigortallar, szleme yaplmayan hastanelerden ve retim yesinden hizmet almak isterse, bunun iin fark demek zorunda olacaktr. Genel salk sigortallar ve bakmakla ykml olduu kiiler, salk hizmeti sunucular arasndan istediini seme hakkna sahip olacaktr. Genel salk sigortals ve bakmakla ykml olduu kiilere koruyucu salk hizmetleri, hastalk ve analk nedeniyle ayakta veya yatarak, acil salk hizmetleri verilecektir. Ayrca bu kapsamda 18 yana kadar az ve di tedavileri ile 18 yan doldurmam veya 45 yandan gn alm kiilerin ortodontik di protezlerinin belirlenen tutarnn yzde 50si karlanacaktr. Prim oranlar ve devlet katksna gelince, malullk, yallk ve lm sigortallar prim oran, sigortalnn prime esas kazancnn yzde 20si olacak. Bunun yzde 9u sigortal hissesi, yzde 11i de iveren hissesinden oluacaktr. Fiili hizmet zamm uygulanan ilerde alan sigortallar iin uygulanacak malullk, yallk ve lm sigortalar prim oran, belirlenen yzde 20 orannn her yl fiili hizmet gn saysnn 360a blnmesi sonucunda bulunacak oranda artrlmas suretiyle belirlenecektir.

10. nite - Memurluun Sona Ermesi

213

Ksa vadeli sigorta kollar prim oran, yaplan iin i kazas ve meslek hastal bakmndan gsterdii tehlikenin arlna gre % 1 ile 6 oranlarnda olmak zere, kurumca belirlenecektir. Genel salk sigortas primi, ksa ve uzun vadeli sigorta kollarna tabi olanlar iin prime esas kazancn yzde 12.5u olacak. Bunun yzde 5i sigortal, yzde 7.5i ise iveren hissesi olarak uygulanacak, genel salk sigortas primini deyemeyecek olanlarn primi devlet tarafndan karlanacaktr. Yalnzca genel salk sigortasna tabi olanlar ile istee bal sigortallarn genel salk sigortas primi, prime esas kazancn yzde 12si olacaktr. Devlet, sigortalnn prime esas kazanc esas alnarak; malullk, yallk, lm sigortalar iin yzde 5 orannda, genel salk sigortas iin ise yzde 3 orannda katk yapacaktr. Devlet katks, kurumun ay itibariyle tahsis ettii primin drtte biri olarak hesaplanacaktr. Devlet katksnn denmesine ilikin usul ve esaslar, Bakanlar Kurulu kararyla belirlenecektir. Bu dzenlemeye gre, alnacak prim ve verilecek deneklerin hesabna esas tutulan gnlk kazancn alt snr, asgari cretin 30da biri, st snr ise gnlk kazancn alt snrnn 6.5 kat olacaktr.

Srekli Gremezlik-Geici Gremezlik ve Gremezlik Geliri

Srekli i gremezlik gelirine hak kazanma, hesaplanmas, balangc ve birden ok i kazas ve meslek hastal haline gelince; i kazas veya meslek hastal sonucu oluan hastalk ve zrler nedeniyle Kurumca yetkilendirilen salk hizmeti sunucularnn salk kurullar tarafndan verilen raporlarda meslekte kazanma gc en az % 10 orannda azalm bulunduu belirtilen ve Kurum Salk Kurulunca bu durumu onaylanan sigortal, srekli i gremezlik gelirine hak kazanr. Srekli i gremezlik geliri balanm olan sigortalnn yeniden tedavi ettirilmesi halinde meslekte kazanma gcn ne oranda yitirdii, birinci fkrada belirtilen salk kurullarndan alnacak raporlara gre yeniden tespit olunur. Srekli i gremezlik geliri, sigortalnn mesleinde kazanma gcnn kayb oranna gre hesaplanr. Srekli tam i gremezlikte sigortalya, 17nci maddeye gre hesaplanan aylk kazancnn % 70i orannda gelir balanr. Srekli ksm i gremezlikte sigortalya balanacak gelir, tam i gremezlik geliri gibi hesaplanarak bunun i gremezlik derecesi oranndaki tutar kendisine denir. Sigortal, baka birinin srekli bakmna muhta ise gelir balama oran % 100 olarak uygulanr. 4nc maddenin birinci fkrasnn (b) bendine gre sigortal saylanlara, srekli i gremezlik geliri balanabilmesi iin, kendi sigortallndan dolay, genel salk sigortas dahil prim ve her trl borlarnn denmi olmas zorunludur. Bu Kanunun 4nc maddesinin birinci fkrasnn (c) bendi kapsamnda bulunan sigortallardan, kurumlarnca srekli i gremezlik nedeniyle grevlerine son verilenlerden; a) Malllk veya yallk aylna hak kazanamayan sigortallara srekli tam i gremezlik geliri balanarak srekli i gremezlik derecesine gre hesaplanacak srekli i gremezlik gelir tutar ile srekli tam i gremezlik geliri arasndaki fark, sigortalnn grevine son veren kurum tarafndan, Kuruma denir. Bunlarn bu Kanun kapsamnda tekrar almas halinde, srekli i gremezlik geliri, srekli i gremezlik derecesine gre denmeye devam edilir. b) Malllk veya yallk aylna hak kazanan sigortallara ise srekli i gremezlik derecesine gre gelir balanr.Baka birinin srekli bakmna muhta olanlar hari, srekli i gremezlik gelirinin gncellenmemi aylk tutar; sigortalnn srekli i gremezlik geliri hesabna esas alnan dneme ilikin kazanc zerinden vergi, sosyal sigorta, genel salk sigortas ve isizlik sigortas primleri kesintileri sonras hesaplanan aylk net kazancn geemez. Yuka-

214

Memur Hukuku

rdaki fkralara gre hesaplanan gelir, gnlk kazan hesabna giren son ay ile gelir balang tarihi arasnda 55 inci maddenin ikinci fkras hkmne gre artrlarak belirlenir. Sigortalnn srekli i gremezlik geliri; a) Geici i gremezlik deneinin sona erdii tarihi, b) Geici i gremezlik tespit edilemeden srekli i gremezlik durumuna girilmise, buna ait salk kurulu raporu tarihini, takip eden ay bandan balar. Srekli i gremezlik geliri balanm sigortallardan, ayn zrllk veya meslek hastal nedeniyle istirahat raporu alanlara, yazl istek tarihinden itibaren 18 inci maddeye gre hesaplanacak bir gnlk geici i gremezlik denei ile aylk srekli i gremezlik gelirinin otuzda biri arasndaki fark, her gn iin geici i gremezlik denei olarak verilir. Geici i gremezlik deneine gelince; kurumca yetkilendirilen hekim veya salk kurullarndan istirahat raporu alnm olmas artyla; a) kazas veya meslek hastal nedeniyle i gremezlie urayan sigortalya her gn iin, b) 4nc maddenin birinci fkrasnn (a) ve (c) bentleri ile 5inci madde kapsamndaki sigortallarn hastalk sebebiyle i gremezlie uramas halinde, i gremezliin balad tarihten nceki bir yl iinde en az doksan gn ksa vadeli sigorta primi bildirilmi olmas artyla geici i gremezliin nc gnnden balamak zere her gn iin, c) Sigortal kadnn anal halinde, doumdan nceki bir yl iinde en az doksan gn ksa vadeli sigorta primi bildirilmi olmas artyla, doumdan nceki ve sonraki sekizer haftalk srede, oul gebelik halinde ise doumdan nceki sekiz haftalk sreye iki haftalk sre ilave edilerek almad her gn iin, d) Sigortal kadnn istei ve hekimin onay ile douma hafta kalncaya kadar allmas halinde, doum sonras istirahat sresine eklenen sreler iin geici i gremezlik denei verilir. kazas, meslek hastal, hastalk ve sigortal kadnn anal halinde verilecek geici i gremezlik denei, 17nci maddeye gre hesaplanacak gnlk kazancnn te ikisidir. Ancak geici i gremezlik deneinin gncellenmemi tutar, sigortalnn denek hesabna esas alnan dneme ilikin kazan zerinden vergi, sosyal sigorta, genel salk sigortas ve isizlik sigortas primleri kesintileri sonras hesaplanan gnlk net kazancn geemez. Sigorta prim ve deneklerinin hesabna esas tutulacak gnlk kazanlarn alt snrnda meydana gelecek deiikliklerde, yeniden tespit edilen alt snrn altnda bir gnlk kazan zerinden denek almakta bulunanlarn veya almaya hak kazanm veya kazanacak olanlarn bu denekleri, gnlk kazanlarnn alt snrndaki deiikliklerin yrrle girdii tarihten balayarak deitirilmi gnlk kazanlarn alt snrna gre denir. Bir sigortalda i kazas, meslek hastal, hastalk ve analk hallerinden birka birleirse, geici i gremezlik deneklerinden en yksei verilir. Geici i gremezlik denekleri, toplu i szlemesi yaplan iyerleri ile kamu idarelerinin iverenleri tarafndan Kurumca belirlenen usl ve esaslara gre Kurum adna sigortallara denerek, daha sonra Kurum ile mahsuplamak suretiyle tahsil edilebilir. Geici i gremezlik deneklerinin deme zaman ile bu maddenin uygulanmasna ilikin dier usl ve esaslar, Kurum tarafndan karlacak ynetmelikle dzenlenir (md.18). Ksa vadeli sigorta kollar kapsamna girenlerden askere giden sigortalnn askerlikte geen hizmet sresi, hkmllkle sonulanmayan tutuklulukta geen sre, i kazas, meslek hastal sonucu geici i gremezlik denei alan sigortalnn i gremedii sre, sigortalnn greve katlmas veya iverenin lokavt yapmas halinde geen sre, sigorta kapsamnn dnda kalacaktr. Ceza infaz kurumlar ile tutukevleri bnyesinde oluturulan tesis, atlye ve benzeri nitelerde altrlan hkml ve tutuklar hakknda, ksa vadeli sigorta kollar uygulanacaktr.

10. nite - Memurluun Sona Ermesi

215

rak, iletmelerde beceri eitimi gren renciler ile niversite srasnda zorunlu staj yapan renciler de ksa vadeli sigorta kollarna tabi tutulacaktr. Harp malulleri ile Terrle Mcadele Kanunu veya asayi ve gvenliin salanmas ile ilgili kanunlara gre vazife malull ayl balananlardan bu kanuna tabi alanlar hakknda, aylklar kesilmeden ksa vadeli sigorta kollar uygulanacaktr. Adna prim densin veya denmesin 18 yana kadar salk hizmetinden cretsiz yararlanlabilecektir.

Malul Saylma
Malul saylmaya gelince; alma gcnn en az yzde 60n i kazas veya meslek hastal sonucu kaybettii tespit edilen sigortal, malullk sigortas bakmndan malul saylacaktr. Ancak sigortal olarak ilk defa almaya balad tarihten nce sigortalnn alma gcnn yzde 60n kaybettii tespit edilirse, sigortal bu hastalk veya arzas sebebiyle malullk aylndan yararlanamayacaktr. Sigortalya malullk ayl balanabilmesi iin sigortalnn en az 10 yldan beri sigortal bulunup, 1800 gn veya baka birinin srekli bakmna muhta derecede malul olan sigortallar iin en az 5 yldan beri sigortal bulunup toplam 900 gn malullk, yallk ve lm sigortalar priminin bildirilmi olmas gerekecektir. Malullk ayl, prim deme gn says 9 bin gnden az olan sigortallar iin 9 bin gn zerinden, 9 bin gn ve daha fazla olanlar iin ise toplam prim deme gn says zerinden hesaplanacaktr. Sigortal, baka birinin srekli bakmna muhtasa, tespit edilen aylk balama oran 10 puan artrlacaktr.

Hak Sahiplerine Gelir Balanmas

Hak sahiplerine gelir balanmas, evlenme ve cenaze deneklerine gelince; i kazas veya meslek hastalna bal nedenlerden dolay len sigortalnn hak sahiplerine, 17nci madde gereince tespit edilecek aylk kazancnn % 70i, 55 inci maddenin ikinci fkrasna gre gncellenerek 34nc madde hkmlerine gre gelir olarak balanr. kazas veya meslek hastal sonucu meslekte kazanma gcn % 50 veya daha fazla oranda kaybetmesi nedeniyle srekli i gremezlik geliri balanm iken lenlerin, lmn i kazas veya meslek hastalna bal olup olmadna baklmakszn birinci fkraya gre belirlenen tutar, 34nc madde hkmlerine gre hak sahiplerine gelir olarak balanr. kazas veya meslek hastal sonucu meslekte kazanma gcn % 50 orannn altnda kaybetmesi nedeniyle srekli i gremezlik geliri balanm iken lenlerin, lmn i kazas veya meslek hastalna bal olmamas halinde sigortalnn almakta olduu srekli i gremezlik geliri, 34nc madde hkmlerine gre hak sahiplerine gelir olarak balanr (md.20). Sigorta kapsamndakilere i kazas, meslek hastal, hastalk ve analk hallerinde u yardmlar salanacaktr; i kazas ve meslek hastal hallerinde, sigortalya geici i gremezlik sresince gnlk denek verilecek, srekli i gremezlik geliri balanacaktr. Bu nedenlerle len hak sahiplerine gelir balanacak, cenaze yardm denecektir. Gelir alan e ve ocuklara evlenme yardm verilecektir. Hastalk, analk hallerinde geici i gremezlik sresince gnlk denek verilecektir. Geici i gremezlik denei verilmesi iin 120 gn olan ksa vadeli sigorta primi bildirilme art, 90 gne ekilmitir. Sigortal kadna veya sigortal olmayan karsnn doum yapmas nedeniyle sigortal erkee, ocuun yaamas artyla doumdan sonraki 6 ay sresince her ay, doum tarihinde geerli asgari cretin te biri tutarnda emzirme yardm verilecektir.

216

Memur Hukuku

Salk Hizmetlerinin Sresi

Salk hizmetlerinin sresi, kiinin iyilemesine kadar srecektir. Hekimin veya di hekiminin grecei lzum zerine genel salk sigortals ve bakmakla ykml olduu kiilerin yurtd dahil yerleim yeri dna yaplan sevklerinde, kendisinin ve bir kiiyle snrl olmak zere refakatisinin yol gideri ve gndelikleri karlanmaktadr. ocuu olmayan kiinin 23 yandan byk, 39 yandan kk olmas halinde, iki kez tp bebek tedavi masraflar kurum tarafndan karlanacaktr. Estetik amal salk hizmeti ve estetik amal ortodontik di tedavileri, alternatif tp uygulamalar ise karlanmayacaktr. Yurt iinde tedavisi mmkn olmayan sigortal ve bakmakla ykml olduklar kiiler, yurt dnda tedavi olabilecektir.

Kademeli Gei
Kanunla ngrlen kademeli geie gre, yurt dndan gelenlerin borlanmasnda da deiiklik yaplmaktadr. Bu kiilerin dviz cinsinden borlanmasndan vazgeilmekte, ayrca borlanmada alt ve st snr getirilmektedir. Emekli olmak iin gerekli prim gn says 7 binden 9 bine ykseltilirken, kademeli gei de ngrlmtr. Emeklilie esas prim gn says 2007 ylnda ie girecekler iin 7 bin yerine 7100 gn olacaktr. 2008 ylndan itibaren her yla 100 gn daha eklenecek, 9 bin gn, 20 ylda ve her yla 100 gn eklenmek suretiyle 2050de fiili olarak uygulanmas ngrlmtr.

10. nite - Memurluun Sona Ermesi

217

zet
A M A

Memurluu sona erdiren doal ve hukuki sebepleri sralayabilmek. Memurluu sona erdiren sebepler unlardr: ekilme (istifa), ekilmi saylma, Devlet memurluundan karlma (ihra), koullarda eksiklik, lm, badamazlk ve emeklilik. ekilme, memurun tek yanl bir irade aklamas ve kendi istei ile memurluktan ayrlmasdr. ekilmi saylma, bir memurun belli koullarn gereklemesi halinde, idarenin yapaca bir ilem ile ekilmi saylmasdr. ekilmi saylan bir memur, ekilmi sayld tarihten itibaren bir yl gemedike memurlua alnamaz. Disiplin cezas olarak memurluktan karmada yksek disiplin kurulu karar gerekir. Memurlua alnma koullarndan herhangi birini tamad sonradan anlalan ya da bu koullardan birini memuriyet srasnda kaybedenlerin memurluklar sona erer. Memurun, memurlukla badamayan bir grevi kabul etmesi halinde memurluu sona erer. lm halinde de doal olarak memurluk sona erer.

A M A

Emeklilik konusunda ngrlen dzenlemeleri tanmlayabilmek. 2 Belli bir yaa ulam ya da belli hizmet sresini doldurmu olan memurlarn, kendilerine baz sosyal haklar verilmesi ile memurluk statsnden karlmasna emeklilik denir. 5510 sayl Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas Kanunu memurlar da ierecek ekilde genel hkmler getirmektedir.

218

Memur Hukuku

Kendimizi Snayalm
1. Devlet memurluunu sona erdiren sebeplerden biri olan ekilme hukuki nitelii asndan nasl deerlendirilebilir? a. Memurun tek tarafl istei ile sonu douran, idarenin kabulne bal olmayan bir haktr b. Ancak idarenin kabulyle memuriyetin sona ermesini salayan iki tarafl bir ilemdir c. Memurla idare arasnda yaplm bir tr idari szlemedir d. dare tarafndan yaplan sbjektif, bireysel bir idari ilemdir e. Tek tarafl, tespit edici idari bir ilemdir 2. ekilmede devir ve teslimle ykml olup, bunu yerine getirmeyen memurlar aradan ka yl gemeden yeniden memur olamazlar? a. 1 b. 2 c. 3 d. 4 e. 5 3. Mesleklerine ait hizmetlerde yetitirilmek, eitilmek, bilgilerini arttrmak veya stajlarn yapmak iin yabanc lkelere izinli olarak gnderilen memurlar, yol sresi dnda, izinlerinin bitiminde, ka gn iinde grevlerine dnmedikleri takdirde ekilmi saylrlar? a. 3 b. 5 c. 7 d. 15 e. 30 4. Bir kimsenin devlet memurluuna alnma artlarn tamadnn sonradan anlalmas ya da memurluu srasnda bu koullardan birini kaybetmesi durumunda aadaki sonulardan hangisi doar? a. Memurun memurluu sona erdirilir b. ekilmi saylr c. Memurluktan ihra edilir d. Koullardaki eksiklii gidermesi iin memura sre verilir e. Memuriyeti devam eder 5. Aadaki tedavi masraflarndan hangisi genel salk sigortas tarafndan karlanamaz? a. Estetik amal ameliyatlar b. Tp bebek tedavi masraflar c. Kanser tedavisi d. Uzun sreli romatizmal hastalklarn tedavisi e. Yurt iinde tedavisi olmad iin yurt dnda yaplan tedavi masraflar 6. kazas veya meslek hastalna bal nedenlerden dolay len sigortalnn hak sahiplerine, yasada ngrlen ekilde tespit edilecek aylk kazancnn yzde ka gncellenmek suretiyle gelir olarak balanr? a. 50 b. 60 c. 70 d. 80 e. 90 7. kazas veya meslek hastal sonucu, srekli i gremezlik gelirine hak kazanabilmek iin meslekte kazanma gcnn en az hangi oranda azaldnn tespit edilmesi gerekir? a. %10 b. %15 c. %20 d. %30 e. %50 8. Memurun memurlukla badamayan bir grevi kabul etmesi halinde memurluun sona ermesine ne ad verilir? a. Badamazlk b. stifa c. ekilme d. Resen emeklilik e. Disiplin suu

10. nite - Memurluun Sona Ermesi

219

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

9. Aadakilerden hangisi 5510 sayl Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas Kanununun getirdii yenilikler arasnda gsterilebilir? a. Adna prim densin veya denmesin 18 yandan kklerin, salk hizmetlerinden cretsiz yararlanabilmesi b. niversite mezunu kzlarn mr boyu babalarnn salk sigortasndan yaralanabilmeleri c. Emzirme yardm, evlenme ve cenaze deneklerinin kaldrlm olmas d. Kadnlar iin bir ya snr ngrlmeksizin dokuzbin gn prim demek kouluyla emekli olabilme imkannn getirilmi olmas e. ocuu olmayan kadnlarn hibir snrlama olmakszn ocuklar oluncaya dein tp bebek tedavi masraflarnn kurum tarafndan karlanabilmesi 10. Einden boand halde, boand eiyle fiilen birlikte yaad belirlenen e ve ocuklara balanm olan emeklilik gelir ve aylklar hakknda aadaki yaptrmlardan hangisi uygulanr? a. Aylklar kesilir ve bu kiilere denmi olan tutarlar geri alnr b. Aylklar kesilir, ancak denenler geri alnmaz c. Aylklar yars orannda azaltlr d. Hapis cezas verilir e. denen paralar yzde yz zaml olarak geri alnr 1. a 2. c 3. d 4. a 5. a 6. c 7. a Yanl yant verdiyseniz, ekilme balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, ekilme balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, ekilmi Saylma balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Koullarda Eksiklik balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Salk Hizmetlerinin Sresi balkl blm tekrar okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Hak Sahiplerine Gelir Balanmas balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Srekli Gremezlik Geici Gremezlik ve Gremezlik Geliri balkl blm tekrar okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Badamazlk balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, Kanunla Getirilen Balca Yenilikler balkl blm yeniden okuyunuz. Yanl yant verdiyseniz, denek ve Gelirlere Esas Tutulacak Gnlk Kazan, Fiili Hizmet Zamm ve Prim deme le Devlet Katks balkl blm yeniden okuyunuz.

8. a 9. a

10. a

220

Memur Hukuku

Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1 Trk hukukunda memurun istifadan vazgemesinin mmkn olduu kabul edilmektedir. Ancak, istifadan vazgemenin hkm ifade edebilmesi iin vazgemenin idare tarafndan kabul edilmesi gerekmektedir. Sra Sizde 2 Mecburi hizmet ykmll olanlarn da istifa etme haklar vardr. Ancak, bu ykmllklerini tamamlamadan istifa eden memurlarn tazminat demeleri gerekir. Sra Sizde 3 Vardr. Baz kamu grevlilerine ilikin zel dzenlemelerde meslekten karma eklinde bir disiplin cezasna yer verildiini gryoruz. rnein, Yksekretim Kurumlar Ynetici, retim Eleman ve Memurlar Disiplin Ynetmeliinin 11. maddesinin (a) bendinde saylan fiilleri ileyen retim elemanlarnn niversite retim mesleinden karma cezas ile cezalandrlmalar ngrlmektedir. Bu cezaya arptrlan kii artk hibir niversitede retim meslei ifa edemez. Ancak, sz konusu kii baka bir alanda devlet memuru olabilir (Gzler, c. II, 2003, s. 646). Sra Sizde 4 Dantay 5. Dairesi 15 Mays 1992 tarih ve E. 1990/4563, K. 1992/1444 sayl kararyla byle bir gerekeyle memurun grevine son verilemeyeceine hkmetmitir (Gzler, c. II, 2003, s. 647).

Bavurabileceimiz Kaynaklar
Chapus, R. (1987). Droit Administratif General, Paris. Giritli, . (1975). Amme daresi Tekilat Ve Personeli, (5. bas), stanbul. Gzler, K. (2003). dare Hukuku, c. II, Bursa: Ekin Kitapevi Yaynlar. Gzbyk, A. . (1963). ten El ektirme, Ankara: TOADE Aratrma Serisi No: 15. Gnday, M. (2003). dare Hukuku, Ankara: maj Yaynclk. Kuzu, B. (1994). Hukuk Devleti ve Resen Emeklilik, stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi, 1991-1994, c. LIV, S.1-4, stanbul. zay, . (2004). kinci Bine Kavuurken Gnnda Ynetim, stanbul. Peiser, G. (1992). Droit Administrative, Paris. Sancakdar, O. (2001). Disiplin Yaptrm Olarak Devlet Memuriyetinden karma Ve Yargsal Denetimi, Ankara.

Szlk

221

Szlk A
Aday memur: lk defa Devlet memurluuna atanacaklar iin uygulanan merkezi snav kazanarak temel, hazrlayc eitim ve staja tabi tutulmak zere herhangi bir kurum veya kurulua atananlar. Akterya: Hayat sigortalarnn ilk uygulamalar ile birlikte 1792 ylnda ngilterede ortaya km olan, ok gl bir matematiksel ve istatistiksel altyap gerektiren, sigorta, uzun vadeli yatrmlar ve emeklilik ile ilgili fiyatlandrma ve risk analizine ynelik hesaplama ve tahmin yntemlerinin btnn ieren bir bilim dal. Aleni: Ak, ortada, meydanda, herkesin iinde yaplan. Fail: Eden, yapan, ileyen.

G
Garaz: Birine kar gdlen ktlk etme istei, kin. Geici personel: Bir yldan az sreli veya mevsimlik hizmetlerde szleme ile altrlan ve ii saylmayan kamu hizmeti grevlileri.

H
Halef: Birinin ardndan gelip onun makamna geen kimse, ardl, selef kart. Harp malull: Sava ve askeri harekat srasnda veya barta ve olaanst hallerde grevli olarak uakta bulunanlardan uuun havadaki ve yerdeki sebepleriyle ve yine grevli olarak dal yapan dalglarla, grevli olarak denizalt gemisinde veya dalg ktasnda bulunanlardan deniz altcln veya dalgln eitli sebep ve tesirleriyle, yurt iinde veya yurt dnda sakatla veya hastala uranmas. Haiv: Yazy veya konumay gereksiz ayrntlarla uzatma; doldurma.

B
Badamazlk: Memurun memurlukla badamayan bir grevi kabul etmesi halinde memurluun sona ermesi. Bal yetki: Kanunun belli bir durumda belli bir karar almay idareye emretmesi; idarenin yetkiyi kullanp kullanmamak konusunda takdir hakknn olmamas. Basiretli: Gerei grebilen, uza grebilen, basireti olan, sagrl. Becayi: ki memurun kendi istekleriyle ve karlkl olarak yer deitirmesi. Becayi: Karlkl yer deitirme. Bedii: Gzellik llerine uyan, gz gnl okayan, beenilen. Beklenmeyen hal: nceden grlmesi ve nlenmesi mmkn olmayan, idarenin faaliyetleri iinde bulunan olaylar.

tima: Toplanma, bir araya gelme, birleme. dari eylem: darenin kamu hukuku alanndaki maddi fiil ve hareketleri. dr ilem: darenin tek yanl iradesiyle hukuki sonu douran ilemleri. dr vesayet: Devletin btnln ve kamu hizmetlerinin tm lke dzeyinde uyumlu bir biimde yrtlmesini salamak iin, devlet tzel kiiliinin ve bu tzel kiilii temsil eden merkezi idarenin yerinden ynetim kurulular zerinde sahip olduu denetim yetkisi. hra: Bkz. Memurluktan karma. htiyat: Herhangi bir konuda ileriyi dnerek ll davranma, saknma. lliyet: Nedensellik. snat: Bir dnceyi, bir konuyu bir kii veya sebebe dayandrma, ykleme, atfetme. stihbar: Haber alma, bilgi edinme, duyma.

C
Cevaz vermek: Ho grmek, uygun bulmak. Cevaz: zin, msaade.

ekilme: Memurun kendi isteiyle memurluk statsnn sona erdirilmesi. ekilmi saylma: Bir memurun kanunda ngrlm koullarn gereklemesi halinde idarenin yapaca bir ilemle istifa etmi saylmas.

D
Dzenleyici idari ilem: Genel, soyut, srekli, objektif nitelikte olup, bir defa uygulanmakla tkenmeyen, tzk, ynetmelik gibi kural ilemlere verilen ad.

K
Kademe ilerlemesi: Grev ve unvannda deiiklik olmakszn memurun belirli bir hizmet sresi ve yeteneini gstermesi halinde aylka ilerlemesi; yatay ilerleme. Kariyer: Bir insann alabilecei yllar boyunca, herhangi bir i alannda adm adm ve srekli olarak ilerlemesi, deneyim ve yetenek kazanmas; bir meslekte uzmanlk. Kdem ayl: Hizmet yllarna gre deien gstergelerin katsay ile arplmas sonucu bulunan miktar. Kusurlu sorumluluk: Bir kiinin kusurlu eylemleriyle yol at zarar tazmin etme ykmll.

E
Ereti: Geici.

F
Fahri ajan: l, belediye meclisi yeleri gibi seimle ve belirli bir sre iin kamu hizmetine katlan kimseler.

222

Memur Hukuku Silsile: Birbirine bal, birbiriyle ilgili eylerin oluturduu dizi, sra. Snflandrma: Devlet memurlarn grevlerinin gerektirdii niteliklere ve mesleklere gre snflara ayrma. Sirayet etmek: Bakalarna geme; yaylma, dalma. Szlemeli personel: Kalknma plan, yllk program ve i programlarnda yer alan nemli projelerin hazrlanmas, gerekletirilmesi, iletilmesi ve ibirlii iin art olan ve zel bir mesleki bilgi ve uzmanla gereksinim gsteren geici ilerde szleme ile altrlan ve ii saylmayan kamu hizmeti grevlileri.

L
Liyakat: Layk olma, yararlk, uygunluk, deim; yeterlilik, kifayet. Lokavt: verenin iileri topluca iten uzaklatrma veya iten karma karar.

M
Maiyet memuru: Yksek makaml bir devlet memurunun yannda grev yapan memur. Maktu: Kesin olarak deeri biilmi. Malullk: Sakatlk. Memnu: Menedilmi, yasaklanm, yasak. Memurluktan karma: Memurun bir daha memurlua atanmamak zere memurluktan karlmas; ihra. Mcbir sebep: darenin iradesi dnda ortaya kan, nceden grlmesi ve nlenmesi mmkn olmayan harici olaylar. Mfteri: Karac, kara alan, iftirac. Mndemi: Bir eyin iinde var olan, bulunan, sakl olan Mnhal: Bo olan, ak bulunan, bo, ak. Mskirat: Sarho eden eyler, alkoll ikiler. Mstafi: stifa eden, bir iten isteyerek ayrlan. Mstahak: Hak etmi, hak kazanm, layk. Mutat: Allm, allan. Mteakip: Arkadan gelen, ard sra gelen, ard sra. Mtenasip: Orantl, oranl, uygun. Muvazaa: Sahte ilem; taraflarn anlaarak sahte ilem gstermeleri; dank, danklk.

art tasarruf: Belli bir kiiyi, hukuk kurallarnca nceden dzenlenmi objektif ve kiilik d bir hukuki duruma sokan veya byle bir hukuki durumdan karan ilemler.

T
Taban ayl: Memur aylklarnn hesaplanmas srasnda 1000 gsterge rakamnn katsay ile arplmas sonucu bulunan miktar. Tdat: Sayma, saym; tek tek belirtme. Takat: Bir eyi yapabilme, baarabilme gc, g, hl, derman, kuvvet. Taksir: Dikkatsizlik, tedbirsizlik, meslekte acemilik veya dzene, buyruklara ve talimata uymazlktan doan kusurlu olma durumu Takyid: Kayt ve arta balama; snrlama Taltif: Birini nian, madalya, aylk artrma vb. eylerle dllendirme. Tarafgir: Bir taraf kayran, bir taraf tutan. Tasallut: Musallat olma, saldrma. Tedviren: Ynetmekle grevli olarak. Teehhl etmek: Evlenmek. Toptan deme: Emekli ayl balanabilmesi iin yeteri kadar hizmeti bulunmayan memurlara yaplan deme.

lm yardm denei: Memurun lm halinde salnda bildiri ile gsterdii kimseye, eer bildiri vermemi ise eine ve ocuklarna, bunlar yoksa ana ve babasna, bunlar da yoksa kardelerine en yksek Devlet memuru aylnn (ek gsterge dahil) iki kat tutarnda yaplan deme. znel ilem: Sjeye gre deien, sicil verme, vergi tarh etme gibi bireysel ilemler.

R
Rayi bedel: Piyasa fiyat. Resen emeklilik: Malullk dahil, Emekli Sand itirakisinin istei aranmakszn idare tarafndan emekliye sevk edilmesi.

V
Vakar: Arballk. Ya haddi: Emekli Sandna bal itirakilerin grevleriyle ilgileri kesilmeden alabilecekleri azami ya snr.

S
Sebat: Sznden veya kararlarndan dnmeme, bir ii sonuna dein srdrme, direme. Sehven: Yanllkla, hataen. Sicil: Grevlilerin her trl durumlarnn ilendii dosya; resm belgelerin kaydedildii ktk.

Z
Zecr: Zorlayc, zorlayan, yasaklayan. Zmn ret: darenin kendisine yaplan bir istemi, belli bir sre iinde cevaplamamas durumunda, istemi reddetmi saylmas. Zmni: Kapal olarak yaplan veya sylenen; dolaysyla anlatlan, kapal, gizli.

Dizin

223

Dizin A
A grubu kadrolar 40 Aday memuriyet 41 Adayla kabul 41 Adayln sona ermesi 43, 44, 52 Af 35, 160, 161, 171, 172, 177 Aile birliinin korunmas 47, 129, 142 Aile yardm denei 64, 65, 72, 144 Alt derecelere atama 45 Analk hali 210 Askeri Ceza Kanunu 5 Askerlik 11, 37, 43, 45, 50, 58, 80, 126, 206, 214 Asli memur 32, 34, 41-44, 48, 50, 60, 135 Asli memurlua atama 44 Atamada salk durumunun gzetilmesi 131 Atamaya yetkili amir 43, 44, 47, 50, 56, 61, 125, 126, 132, 134, 154, 164, 167, 169, 170, 172-174, 176, 177, 206 Avrupa nsan Haklar Szlemesi 34, 97 Avrupa Sosyal art 91 Avukatlk hizmetleri snf 20, 21, 39 Aylk 2, 7, 8, 12, 14, 20, 45- 47, 49, 50, 54-60, 62-64, 72, 82, 85, 87, 93, 108, 120-123, 125-127, 130, 133-139, 142, 149, 154, 155, 157-159, 162-164, 170, 171, 174, 176, 191, 203, 204, 206, 207, 209-215 Aylk hakk 55, 62, 72 Aylk tahsisi kriteri 8, 15 Aylksz izin 35, 55, 57, 58, 65, 72, 128, 130, 206, 208 Aylktan kesme 146, 149, 154, 155, 158, 159, 162- 164, 176 Azminatlar 171 ekilmi saylma 35, 158, 202, 203, 206, 217 ift disiplin yaptrm 152, 176

D
Dava hakk 9, 59, 72 Demokratik disiplin 148 Derece ykselmesi 30, 45-48, 50, 58, 74, 125, 126, 133-136, 142, 171 Devlet memurluundan karma 79, 146, 149, 154, 156, 158, 160, 164, 176, 207 Devletin ahsiyetine kar ilenen sular 51, 160 Din hizmetleri snf 20, 21 Disiplin 8, 9, 15, 25, 27, 36, 41, 43, 44, 46, 50, 59, 71, 75, 81, 88, 90, 92, 93, 107, 108, 111, 114, 125, 127, 140, 146-154, 157-165, 168, 171, 172, 174-177, 183, 186, 191, 195, 206, 207, 217 Disiplin sorumluluu 157, 175, 192 Doum izni 56 Doum yardm denei 64, 72 Dnce ve ifade zgrl 80

E
Eitim birimleri 68 Eitim merkezleri 68 Eitim ve retim hizmetleri snf 21, 45, 50, 125 Eitimcilerin eitilmesi 70 Ehliyet prensibi 23 Ek gsterge 45, 46, 60, 65, 122, 123, 125, 141 Eknik hizmetler snf 65 Emekli ayl 60 Emekli ikramiyesi 211 Emeklilik 37, 38, 45, 47, 54, 56, 57, 60, 62, 82, 126, 127, 134, 138, 171, 202, 203, 209, 211, 212, 217 Emeklilik haklar 62, 127 Emirlere uyma 104 Emniyet hizmetleri snf 20, 21, 84, 161 Eini seme zgrl 79 Eitlik ilkesi 23, 33, 50, 136, 167, 188

B
B grubu kadrolar 40 Badamazlk 202, 203, 208, 217 Bal yetki 34, 55, 124, 207 Baka grev alma yasa 107 Becayi 7, 120, 132 Beklenmeyen hal 193, 194 Birlikte ekilme ve grev yasa 107

C-
Cenaze giderleri 65, 85, 131, 171 Ceza kovuturmas 114, 146, 157, 165, 168, 169, 172, 173, 176, 177 Cezai sorumluluk 174, 205 alma saatlerine riayet 104 ekilme (istifa) 204, 217 ekilmeden vazgeme 205

F
Fahri ajan 12

G
Geici i gremezlik 210, 214, 215 Geici personel 6, 11, 12 Genel af 156, 171, 172, 177 Genel idare esaslar 2-6, 8, 10, 11, 14, 90

224

Memur Hukuku stifa (ekilme) 204-206, 209, 217 stifa etme haklar 205 stihdam edilen yer kriteri 14 stisnai memurluk 7 zin hakk 72

Genel idare hizmetleri snf 21, 123, 132, 135, 204 Giyecek yardm 65 Gizli bilgileri aklama yasa 108 Grev ayl 60, 61 Grev kusuru 189 Grev yeri deiimi 73, 127 Grev yerinde oturma 106 Grev yerine hareket 49 Grevden uzaklatrma 43, 46, 50, 61, 82, 127, 167-175, 177, 203 Grevden uzaklatrma sresi 168 Grevden uzaklatrmada amirin sorumluluu 174 Grevden uzaklatrmaya itiraz 173 Greve balatma zorunluluu 172, 206 Gsterge tablosu 122, 123 Grev yasa 88-92, 102, 107 Gvenlik soruturmas 32, 41

K
Kademe ilerlemesi 45, 46, 48, 50, 111-113, 124-126, 136, 140, 142, 149, 154, 156-164, 171, 176 Kademe ilerlemesinin durdurulmas 60, 111-113, 149, 154, 156-164, 176 Kademeli gei 216 Kadro kriteri 7 Kadro snflandrmas 19 Kadrolarn kaldrlmas 7 Kadronun kaldrlmas 8, 138, 139, 142 Kamu Grevlileri Etik Kurulu 113, 115 Kamu Grevlileri Sendikalar 58, 81, 83 Kamu grevlileri sendikas 83, 85, 98 Kamu grevlisi 4, 6, 9-11, 14, 27, 59, 81-84, 92, 95, 114, 126, 129-131, 142, 166, 167, 170, 177, 185, 187, 192, 195, 208 Kamu grevlisine rc 197 Kamu hizmeti kriteri 5 Kamu hizmetinin sreklilii 5, 89, 91, 174 Kamu iktisadi teebbsleri 5-7, 11, 14, 24, 39, 113 Kamu veren Kurulu 85 Kamu personel kategorileri 10, 16 Kariyer ilkesi 24, 25 Kariyer ilkesi 28, 125 Kat say 122 Katlmc demokrasi kuram 95 Kayrma sistemi 24 Kazanlm hak aylk derecesi 58, 60, 136 Kdem ayl 122, 123 Knama 113, 148, 154, 155, 162-164, 176 Kiisel kusur 27, 182, 183, 185-189, 191-193, 195, 196 Kiisel sorumluluk 186, 193 Kyas 164, 165 Konut kredisi 63 Koullarda eksiklik 34, 35, 38, 173, 203, 207, 208, 217 KPSS 40, 41 Kurum ii naklen atama 7, 47 Kurumlar aras atama 47 Kurumlar aras eitim 68, 69 Kurumsal dzeyde eitim 68 Kusurlarn itima 188 Kusurlarn itima 189 Kusurlu eylem 185, 188 Kusurlu sorumluluk 185

H
Haksz tahrik 158, 159 Hapis 35, 36, 109, 157, 173, 208 Harp malull 215 Hastalk izni 55, 56, 61, 72 Hastalk ve analk sigortas 62, 171 Hazrlayc eitim 32, 42, 43, 50 Hediyeler 112, 113 Hiyerari kriteri 8 Hizmet blgeleri 128 Hizmet d 106, 107 Hizmet d iliki 181 Hizmet hakk 72 Hizmet ii eitim 25, 28, 44, 54, 68, 69, 72 Hizmet ii eitim yntemleri 69 Hukuka aykr emir 26, 102, 104 Hukuki sorumluluk 174

I-
ILO Belgeleri 16, 87 dari grevlere atama 7 dari ilem 7, 44, 45, 59, 126, 136, 173, 186, 187, 192, 196, 206 dari vesayet 170 kametgah 106, 132 lliyet ba 163, 193, 194 mza devri 143 nsan haklar evrensel bildirgesi 93 kazas 210, 211, 213-215 e balama sresi 49 e balamama hali 48, 49

Dizin

225

L
Liyakat ilkesi 19, 23, 24, 70

S
Sadakat ykmll 35, 88, 91, 109 Salk 20, 21, 28, 37, 38, 40, 44-46, 50, 55-57, 62, 64, 65, 72, 83, 97, 123, 128, 131, 132, 135, 142, 154, 162, 166, 175, 185, 192, 204, 209-217 Salk hizmetleri 20, 21, 28, 132, 135, 212, 216 Salk izni 55, 72 Sakat 36, 38, 50, 113, 151, 205, 209 Savunma hakkna sayg 149, 151, 176 Seilme hakk 93, 96 Sekinci demokrasi kuram 95 Seme hakk 95, 98, 212 Sendikal haklar 78, 81, 82, 98 Seyahat zgrl 78, 79 Sicil 41, 59, 110, 125, 133, 139, 140, 142, 148, 158, 160, 161, 163, 176, 186, 207 ikayet hakk 59, 109 Snav yntemi 39 Siyasi haklar 81, 93 Siyasi parti yelii 95, 96 Siyasi partilere girme yasa 97, 107 Sorumluluk sistemi 184 Soruturma emri 146, 153, 154, 176 Soruturma izni 154, 166, 167, 177 Soruturma zamanam 159, 176 Soruturmaya balama 163, 173, 174 Sosyal Gvenlik Kurumu 57, 144, 202 Sosyal haklar 8, 12, 54, 62, 72, 86, 88, 127, 217 Szleme gr 176 Sust 165 Srekli i gremezlik 209, 210, 213, 214, 215

M
Mahkmiyet 153 Mal bildiriminde bulunma 105, 156 Mli snrlamalar 112 Malul saylma 211, 215 Malullk 62, 64, 209, 211-213, 215 Malullk ayl 62, 211, 215 Mazeret izni 55, 56, 61 Memur sendikalar 82, 83, 85, 87-90, 92, 107, 144 Memuriyet gvencesi 25, 26 Memuriyete giri koullar 50 Memurlarn snflandrlmas 19 Memurlua atama 44 Memurluktan karlma 207 Memurluktan ihra 218 Memurun kiisel kusuru 183, 191 Menfaat salama yasa 112 Meslek hastal 57, 209, 210, 213-215 Milli istihbarat hizmetleri snf 20 Mcbir sebep 186, 190, 192, 193, 194 Mfetti 20, 21, 40, 75, 124, 151, 154, 166, 167, 169, 172-174 Mkellef 5, 12, 37, 92, 186, 190, 195 Mlki idare amirlii hizmetleri snf 20 Mstafi addedilme 206 Nakil 7, 44, 47, 59, 65, 97, 120, 126, 129, 130-135, 142 Nakilde ocuklarn renim durumu 131 Naklen atama 7, 21, 47, 120, 126, 133, 153 Nedensellik ba 193

O-
Olumsuz sicil 158 Oranllk 146, 152, 176 Otokratik disiplin 148 renim koulu 37 ll olma ykmll 158 lm yardm denei 65, 72, 204 n inceleme 166, 177 zen ykmll 35, 88 zlk dosyas 140, 148, 157, 164 zrl olma 38

T
Taban ayl 122, 123 Taksir 35, 50, 208 Tarafszlk 23, 25, 28, 66, 80, 81, 95, 103, 111, 115 Tazminatlar 46, 60-62, 85, 123, 124, 142, 188, 211 Tedavi yardm 65, 72, 85, 131, 171 Tek cret 121, 123, 142 Teknik hizmetler snf 19, 21, 132 Temel eitim 42 Ticaret yapma yasa 109 Toplu eylem ve hareketlerde bulunma yasa 109 Toplu grme 85-87 Toptan deme 38

R
Resen emeklilik 202 Resmi belge, ara ve gereleri iade 106 Rc 182 Rtbe snflandrlmas 20

226

Memur Hukuku

U-
Umulmayan haller 193 Uyarma 148, 154, 155, 159, 162, 164, 176 Uyumlu giyinme 106 Uzlatrma kurulu 85 cret 8, 11, 21, 22, 25, 60, 63, 67, 72, 108, 112, 121-123, 142, 210, 211 cret akl 121 cretlerde denklik 121 nc kiinin kusuru 193

V
Vali 20, 164, 169 Vatandalk 23, 34, 35, 95 Vekalet ayl hakk 60 Vekaleten atama 7, 46, 61, 127 Vekaleten atanmas 127

Y
Yan demeler 123, 142 Yaptrm zamanam 159, 160, 176 Yardmc hizmetler Snf 13, 20-22 Yarma prensibi 23 Ya 36, 39, 211, 212 Yeniden atama 113 Yeniden hizmete alnma 7, 47 Yer deitirme 7, 8, 22, 23, 47, 49, 67, 71, 126-129, 131, 132, 136, 142, 160, 161 Yer deitirme suretiyle atama 7, 47, 127, 128 Yetki devri 154 Yllk izin 55, 56, 72, 124, 125 Yiyecek yardm 66, 171 Yolluk hakk 72 Yurtdnda eitim 69 Yz kzartc sular 173

Z
Zamanam 159, 160, 163, 176, 190 Zararn tazmini 182, 183, 190, 191, 195, 196 Zmni ret 173