PENALOGJIPJESA I-SHQYRTIME HYRESE NE PENOLOGJI KUPTIMI DHE LENDA E PENALOGJIS -Penalogjia eshte nje disiplin relativisht e re shkencore,e cila

ka qrritur qe brenda nje kohe te shkurter te behet e pavarur.Fjala penalogji vjen nga fjalet latino-greke penaldenim,logos-shkenc,qe ne perkthim d.th. shkenc mbi denimin. Termin penalogji per here te par e ka perdorur autori gjerman Franc Liber ne vitin 1 !",i cili me kuptimin penalogji ka nenkuptuar nje disiplin te veqant shkencore e cila do te merrej me studimin ,aplikimin dhe #batimin ne praktik te denimeve dhe masave te tjera qe i ndermerr shoqeria ne luftimine krimit. ZHVILLIMI I PENALOGJIS NE DREJTIM TE PAVARUR -Trajtimet dhe studimet penalogjike q$sh heret kan s$nuar njohjen dhe studimet e ek#ekutimit te denimeve dhe sanksioneve te tjera me qellim te parandalimit te kriminalitetit.%ruga e paraqitjes se ket$re mendimeve ka kaluar neper tri fa#a& '.-qeshtjet te cilat kan pasur t ebejne me denimet dhe ek#ekutimin e t$re #akonisht jan trajtuar ne kuader te se drejtes penale.(i parakusht per paraqitjen e mendimeve penalogjike ne kete fa#e konsiderohet paraqitja dhe inaugurimi i denimit me heqjen e liris. ''.-#hvillimi i mendimeve dhe pikpamjeve penalogjike perfshinkohen prej fundit te shekullit )') deri ne *+ vjeteshin e shekullit )).,jo fa#e paraqitet ne kohen kur vjen deri te nje #hvillim i hovshem dhe i gjithanshem i shkencave nat$rore. ''.-#hvillimi i shkences se penalogjis perfshin mendimet bashkekohore penalogjike te cilat penalogjin e trajtojn si shkenc plotesisht te pavarur.-$sh ne fa#en e d$t te #hvillimit te penalogjis ne drejtim te pavarur,verehen perpjekje dhe anga#hime qe problemet penalogjike,edhe pse trajtohen ne kuader te kriminologjis te studiohen dhe ndriqohen ne men$re te teresishme. LENDA E PENALOGJIS -(i lende e panalogjis trajtohen studimi i denimeve me heqje te liris dhe studimi i organi#imit te burgjeve. METODAT E PENALOGJIS -.etodat e penalogjis jan kushte#uar nga vet lenda e saj..eqenese penalogjia eshte nje disiplin polivante,atehere eshte krejtesisht normale qe ne studimin e lendes se vet ajo te aplikoj metodat mjete dhe teknika te ndr$shme te disiplinave te tjera shkencore te cilat i ndihmojn ne ndriqimin me te sukseseshem t elendes se saj..etodat me te njohura te cilat aplikohen ne penalogji jane&studimi i rasteve individuale,observimi i personalitetit,metoda e bashkebisedimit,klinike,e anketes,intervistes,e krahasimit,e matjes,etj. Raporti i pena o!"i# $e #%&en'at t"era -,a raport me te drejten penale.kriminologjin,politiken kriminale etj. Pena o!"ia (%e e (re"ta pena e

-Penalogjia dhe e drejta penale jan d$ disiplina te pavarura shkencore te cilat per lende ne kuptimin e gjere te fjales e lan kriminalitetin dhe pengimin e tij..irpo secila nga keto e ka edhe lenden e vet te veqant./ drejta penale si disiplin shkencore teorike juridike,trajton,definon dhe percakton ne pikpamje teorike e shkencore v.p.,sanksionet penale dh ekushtet e pergjegjesis penaleetj,ndersa penalogjia nga ana e vet merret me studimin e ek#ekutimit te sanksioneve pebale,me organi#imin e procesit te risocionali#imit te personave te denuar. Pena o!"ia (%e &ri$ino o!"ia -Per studimet penalogjike rendesi te veqant ka edhe shkenca e kriminologjis sepse procesi i risocionali#imit si nje nder problemet esenciale te penalogjis nuk mund te paramendohet pa njohurit dhe te dhenat kriminologjike./shte e ditur se deri von penalogjia eshte trajtuar edhe si deg e veqant e kriminologjis. Pena o!"ia (%e po iti&a &ri$ina e -Penalogjia gjithashtu ka lidhje dhe raporte te caktuara me politiken kriminale.,$ raport veqmas verehet ne anga#himin edhe te njeres edhet tjetres shkenc ne gjetjen e metodave dhe men$rave me te pershtatshme per pengimin e kriminalitetit. Politika kriminale percjell ne men$r kritike aplikiminn e sanksioneve penale,efikasitetin e t$re,procesin e ek#ekutimit te sanksioneve penale,efikasitetin e t$re,procesin e ek#ekutimit te sanksioneve te tilla e veqmas efektet e procesit te risocionalo#imit dhe riedukimit te sanksioneve te tilla e veqmas efektet e procesit te risocionali#imit dhe riedukimit te personave te denuar. Pena o!"ia (%e (i#a (i#ip ina t"era #%&en'ore -Penalogjia ka lidhje edhe raporte te ngushta jo vetem me disiplinat e permendura shkencore juridiko-penale por edhe me disa disiplina shkencore te tjera si psh me pedagogjin,andragogjin,psikologjin dhe sociologjin. -Pedagogjia eshte disiplin e cila trajton problemin e riedukimit dhe edukimit ne pergjithesi. -Pena o!"ia &a i(%"e $e an(ra!o!"in si shkenc te veqant.0ndragogjia eshte nje disiplin e veqant pedagogjike apo nje pedagogji speciale,e cila merret me edukimin e te rriturve,me arsimimin dhe edukimin e personave te riitur. -Pena o!"ia &a i(%"e e(%e $e p#i&o o!"in.nuk mund te merret me mend procesi i sukseseshem i riedukimit dhe i risocionali#imit te personave te denuar pa njohuri te thella te vetive dhe cilesive psikologjike dhe shpirterore te personalitetit te t$re. -Pena o!"ia &a i(%"e te n(r)#%$e e(%e $e #o'io o!"in*(ociologjia si shkenc e pergjitheshme mbi proceset dhe dukurit shoqerore,penalogjis i ofron nje varg te dhenash dhe njohurish mbi aktivitetin kriminal te personit te denuar. Rea!i$e n(a" &ri$ina itetit !"ate %i#tori# K+pti$i (%e ren(e#ia, --e nga koherat me te lashta shoqerit njere#ore dhe grupet e ndr$shme kan bere perpjekje per pengimin e kriminalitetit dhe sjelljeve te rre#ikshme ne shoqeri.Pra qe atehere ka patur reagime ndaj veprimeve dhe sjelljeve te ndr$shme te cilat kan cenuar interesat ,vlerat dhe normat me vitale te individeve grupeve dhe shoqerive te caktuara.(hklja e

normave te tilla shoqerore,q$sh ne koherat me te hershme kan n1itur reagime negative.2epermes reagimeve te tilla shoqerore grupi klani dhe familja ka s$nuar te mbrohet nga sulmet e tilla dhe te pengoj aktivitetin e rre#ikshem per ineresat e t$re. -or$at e rea!i$it n(a" &ri$ina itetit -Format me te njohura te reagimit ndaj kriminalitetit dhe tere reagimit eshte ndar ne d$ periudha kr$esore.,esisoj flitet per periudhen e reagimit privat dhe periudhen e reagimit publik ose shteteror.(ecila nga keto periudha i ka edhe etapa apo nenfa#at e vet te reagimit. -Rea!i$i pri.at, -Periudha e reagimit quhet e ketill nga se ndaj sjelljeve dhe veprimeve kriminale te individeve dhe grupeve reagon vet individi apo grupi.Per kete ars$e kjo periudh shpeshhere quhet edhe periudha e hakmarrjes dhe eshte tipike per shoqerit e para primitive.2e kete fa#e te #hvillimit te shoqeris njere#ore nuk ek#istojn institucione shteterore dhe organe shteterore te ndeshkimit te kr$resve t esjelljeve te ndaluara. -Per/er"a-(e0i$i, -Per#erja apo debimi nga fisi,klani,grupi apo familja si denim aplikohej per veprime dhe sjellje te renda kunder interesave te fisit apo grupit te caktuar shoqeror.,eto veprime dhe shkelje #akonisht kishin te bejne me tradhtin,cenimin e miteve dhe normave te caktuara religjio#e gjegjesisht te kultit te fisit.3ebimi nga fisi apo grupi shoqeror,sipas mendimeve ne literaturen penalogjike per ate periudh konsiderohej si nje denim i rend dhe ai ishte i barabart me denimin me vdekje. -Ha&$arr"a (%e !"a&$arr"a -4akmarrja eshte form tjeter e reagimit privat ndaj sjelljeve negative dhe sii e till ka dominuar nje koh te gjat.4akmarrja paraqitet #akonisht si gjakmarrje si marrje e hakut per vrasje per lendim trupor per demtim material ose cenim te nderit te cilat veprime dhe sjellje jane shkaktuar nga fisi grupi,klani etj. -S%pa!i$i $e (e$#%per0 i$-&o$po/i'ion -/shte nje form e reagimit privat qe paraqitet me vone ne raport me debimin dhe hakmarrjen.Paraqitet ne ate kohe kur ne vend te gjakmarrjes,konflikteve dhe shkaterrimeve reciproke behet perpjekje qe te gjenden #gjidhje dhe qe te behet #evendesimi i reagimit me hakmarrje ne nje form tjeter e cila ne mase te konsiderueshme do te knaqte palen e demtuar.,ompo#icioni ose pajtimi me shperblim si form e reagimit privat ek#iston edhe sot e kesaj dite te disa fise dhe grupe etnike ne pjes te ndr$shme te botes bashkekohore. -Rea!i$i p+0 i& -Periudha e reagimit publik ndaj kriminalitetit,eshte e gjate dhe ne rrugen e vet ka pesuar transformime te medha.5etem pas paraqitjes se shtetit dhe organeve te veqanta shtetrore,mund te flitet per reagimin e vertet ndaj kriminalitetit dhe per shqiptimin e denimeve,sepse,veprimet negative,sjelljet e demshme,eksceset be bashkesin primitive,nk mund te trajtohen si vepra penale ne kuptimin e plote te vepres penale e as reagimit ndaj t$re si #batim i nje politike e caktuar ndeshkimore ne kuptimin e sotem.3allimi themelor ne mes te shkeljeve dhe ekceseve ne shoqerin primitive dhe kriminalitetit ne shoqerin publike qendron ne faktin se deliktet dhe shkeljet ne shoqerin primitive ishin te drejtuara kunder tere grupit,kunder tere bashkesis,kunder tere fisit,derisa ne shoqerin publike

shtetrore,krimi ishte i drejtuar ne rend te pare kunder te mirave dhe interesave te shtresave ne pushtet. -Etapa e #%pa!i$it (%e e 1ri&e#i$it -,jo etap perfshin kohen e paraqitjes se shteteve te para dhe karakteri#ohet me trjtimin e formave dhe men$rave te para te reagimit ndaj sjelljeve kriminale.2e kete etap,reagimi shtetror eshte shume i ngjashem me disa veqori te reagimit ne shoqerin primitive,per ars$e se edhe ketu,qellimi i reagimit,ne mase te maadhe,eshte hakmarrja,kthimi i te keqes me te keq. Per kete etap te reagimit publik jane te njohura disa lloje te denimeve,si&denimi me vdekje,denime trupore dhe tortura fi#ike,denimet e degradimeve morale e shoqerore,debimi dhe deportimi. -Deni$i $e .(e&"e&ishte forma me e shpesht e ndeshkimit ne etapen e shpagimit dhe te frikesimit.2e aktet ligjore te asaj kohe siq jane kodi i hamurabit ligji i 16 tabelave do te verejm se ne to kan dominuar denimet dhe format e denimeve me te renda dhe me barbare.,jo periudh e shqiptimit te denimeve me vdekje dhe e ek#ekutimeve te t$re,paraqet nje fa#e te arbitrari#mit te madh te pushtetit laik dhe fetar.(ipas konstatimit te autoreve te njohur qe kane trajtuar historin e ndeshkimit ne kete periushe,thuhej se&gj$qet e asaj kohe ishin shendruar ne paradhome te torturave dhe mundimeve. Per kete men$r te ek#ekutimit me vdekje ne literatur permendej gjithmon nje shprehje ironike&1helatet ek#ekutoret e denimit me vdekje ishin #bavitesit kr$esor te asaj kohe7. -Deni$et tr+pore,jane aplikuar me te madhe ne fa#en e reagimit publik,perkatesisht ne etapen e shpagimit dhe frikesimit.,eto denime kane qene te shumta dhe gjithashtu jane percjell me mundime dhe vuajtje fiike te personit te denuar. -De!ra(i$et $ora e,dhe shoqerore,ishin forma te hpeshta te ndeshkimit ne etapen e shpagimit dhe frikesimit.,eto forma te denimeve aplikoheshin per krime dhe shkelje te veqanta.3enimet e ketilla manifestoheshin ne shkaktimin e vuajtjeve psikike dhe mundimeve morale. -De0i$i (%e (eproti$i&jane konsideruar si forma te renda te cilat u kane shkaktuar vuajtje dhe undime personave t edenuar..e pare eshte theksuar se debimi ishte forme e denimit qe palikohej ne shoqerin primitive,pra ne periudhn e reagimit privat,mirpo debimi tani ka nje karakter tjeter.-ellimi i ketij ne kete fa#e eshte eliminimi fi#ik i kr$resit te v.p. nga ambienti dhe mjedisi per te cilin ai cilesohet si i rre#ikshem. Etapa %+$anitare-/ reagimit publik ndaj kriminalitetit mund te veshtrohet qe nga idet dhe mesimet e para,ne kohen e rendit skllavopronar dhe feudal te cilat kundershtonin sistemin barbar te ndeshkimeve e sidomos format e tortures dhe frikesimeve qe ndermerreshin ndaj kr$resve te v.p.2der mendimtaret e pare te cilet kan kritikuar sistemin ndeshkimor te mesjetes dhe men$ren brutale te ekekutimit te denimeve e sidomos aplikimin e rregullt te torturave fi#ike,eshte filo#ofi utopist-Tomas .or i cili ne vepren e vet 89topia7 haptas kundershton denimin me vdekje dhe aplikimin e torturave fi#ike.2der mendimtaret tjer te dalluar ne! nje priudh te mevonshme cilesohet edhe 4ugo :rocius..e iden dhe propo#imet e tij lidhur me shkaqet e kriminalitetit dhe luftimit te tij,ai ka dhene kontribut te veqante.2e vepren e vet 83e jure belli et pacis7,ai kritikon sistemin ndeshkimor barbar mesjetar dhe feudal e veqmas eshte kunder aplikimit te denimeve te renda trupore dhe aplikimit te torturave fi#ike ne proceduren penale.

,ontribut te veqant lidhur me humani#min dhan edhe& ;ekon,Lok,4obs,.onteskje-8Fr$ma e ligjit7,<han <hak %uso-8.bi kontraten shoqerore7,=esare ;ekarie-8.bi krimin dhe denimin71>?!. -(i perfaqesues te hskolles klasike juridiko-penale konsiderohen edhe 0nselm Fojebrah ne :jermani dhe @eremi ;entham ne 0ngli./dhe keta mendimtar kane theksuar se qellimi i dneimit duhet te jete parandalimi i kriminalitetit e jo hakmarrja dhe shpagimi. -Etapa e in(i.i(+a i/$it -,jo etap paraqet nje fa#e te veqant te reagimit publik dhe shtetror ndaj kriminalitetit dhe esenca e saj qendron ne anga#himin teorik dhe praktik qe denimi tu pershtatet vetive dhe cilesove subjektive te kr$resit te v.p.,jo etap paraqitet pas revolucionit bor1he# france# dhe pas nje periudhe te gjate te konsolidimit te shoqeris borgje#e.Paraqitja e kesaj etape e shpejton veqmas shfaqja e shkollave dhe rr$mave te reja ne te drejten penale. 2e fa#en e par te kesaj etape me qellim te eliminimit te keqperdorimeve dhe gjate shqiptimit te denimeve neper gj$kata kerkohet qe denimet t eparashikohen me ligj. -In(i.i(+a i/$i i (eni$it #ipa# #%&o e# po/iti.i#te ita iane -.esimet eshkolles klasike-juridike-penale dhe insistimi vetem ne parimet e ligjeshmeris,te bara#is se q$tetareve para ligjit dhe te percaktimit te denimeve ne proporcion me krimet,nuk dhane re#ultate te pritura ne penimin e kriminalitetit. -e#aro Lombro#o dhe /nriko Feri,e %afaello :arofallo-mendimtar qe kritikojn metodologjin e se drejtes penale klasike,sidomos rregullat e t$re rigoro#e,te cilat nuk mbeshteten ne jeten reale e posaqerisht ne personalitetin e delikuentit,i cili eshte boshti endror i shkencave qe merren me te drejten penale,kriminologjin dhe penalogjin./nriko Feri ne vepren e vet7(ociologjia kriminale7lkerkon qe ndaj qdo te denuari te aplikohet nje tretman i veqant.,etij tretmani duhet ti paraprij studimi medicinal-psikologjik dhe studimi psikosocial. -In(i.i(+a i/i$i #ipa# #%&o e# #o'io o!"i&e -.esimet e shkolles sociologjike mbi kriminalitetin dhe men$ren e penimit te tij ba#ohen ne kritiken qe ua bejne mesimeve dhe pikpamjeve te shkollave te meparme,sidomos shkolles klasike dhe asaj po#itiviste.Perfaqesues me te njohur te kesaj shkolle jane&Franc List,5an 4amel dhe 0.Prins. .irpo dallimi nga mesimet e shkolles po#itiviste,perfaqesuesit e shkolles sociologjike,kur eshte fjala per aplikimin e denimeve plotesuese apo sheruese,kerkojn qe ato te aplikohen,vetem pasi qe kr$resi te kete kr$er v.p. -In(i.i(+a i/i$i #ipa# #%&o e# #e $0ro"t"e# #e re #%o2erore -(hkolla e mrojtjes shoqerore apo sociale eshe nje levi#je e re ne shkencat juridiko-penale dhe kriminologjike e cila paraqitet pas luftes se d$te boterore./senca e mesimev te kesaj shkolle qendron ne kritiken e qendrimeve te shkollave te meparme,sidomos te shkolles po#itiviste dhe te shkolles sociologjike,te cilat nuk arriten te ndikojn dukshem ne pengimin e kriminalitetit.2der autoret me te njohur te kesaj levi#jeje apo shkolle jane&Filipo :ramatika dhe .ark 0nseli.,eta theksojn se per mbrojtjen e shoqeris nga kriminaliteti duhet te merren masa te gjera ne drejtimi te hulumtimit shkenor te shkaqeve te kriminalitetit ne shoqerin bashkekohore.

Teorit $0i 0a/en "+ri(i&e (%e 2e i$in e n(e#%&i$it-(eni$it 3*Teorit $0i 0a/en "+ri(i&e (%e #%o2erore te n(e#%&i$it -2der problemet k$qe te se drejtes penale dhe penologjise,konsiderohet edhe qeshtja e shpjegimit dhe ndriqimit te ba#es juridike dhe shoqerore te ndeshkimit.2e realitet,ketu shtrohet nje putje sa me karakter juridiko-penal aq edhe filo#ofik..e fjal te tjera behet fjale per qeshtjen se prej nga e merr shteti te drejten qe disa individeve tu shqiptoj denime te ndr$shme dhe ti ek#ekutoj ato denime,ose ku buron ajo e drejt e shtetit.2der torit dhe pikpamjet me te njohura jane teorit idealiste apo metafi#ike,shoqerore,juridike,sociologjike. 3*3*Teorit i(ea i#te (%e $eta1i/i&e -,eto teori ba#en juridike dhe shoqerore te se drejtes se ndeshkimit te shpjegojn me interpretimin dhe kuptimie filo#ofike dhe ne men$r idealiste.2e realitet,ato theksojn se ne secilin shtet ek#iston nje rend dhe sistem i rregullave dhe normave absolute te dhena vetvetiu,i cili me kr$erjen e v.p. cenohet dhe qrregullohet.Pra v.p. pridh rendin absolut,prandjaj edhe shtrohet kerkesa qe ai rend te rivehet perseri.,jo kerkes insiston qe kr$resi i v.p. te denohet patjeter. 3*4*Pi&pa$"a e (re"te#i# %)"nore -(ipas kesaj pikpamje,e drejta e shtetit dhe e shoqeris te shqiptojn dhe te ek#ekutojn denime rrjedh nga perendia,nga h$jnite.(hteti,ne kete bote,eshte perfaqesues dhe i deklaruar i perendis dhe ai ka te drejt te shqiptoj denime dhe ti ek#ekutoj ato. 3*4*3Pi&pa$"a e (re"te#i# $ora e -(ipas kesaj pikpamje,ba#a juridike dhe shoqerore e se drejtes se shtetit qe te shqiptoj dhe ek#ekutoj denime,qendron ne normat morale,ne moralin si sistem universal i rregullimit te sjelljeve dhe jetes njere#ore. ,etu shteti ka te drejt te ndeshkoj kr$resit e v.p.ngase kete e kerkojn normat imperative morale.,eto norma jane te dhena nga vete nat$ra.0to jane te perhershme dhe absolute.(i perfaqesues te kesaj teorie ne literatur permenden&Platoni,,anti etj.Filo#ofi gjerman 'manuel ,ant,thekson se normat morale ba#ohen ne ars$e n e shendosh.(ipas tij normat morale jane kategori te nat$rshme dhe cenimi normave morale,prandaj kr$resi duhet te ndeshkohet patjeter. 3*4*4*Pi&pa$"a e (re"te#i# i!"ore -(ipas pikpamjes se drejtesis ligjore,ne shoqeri ek#iston nje drejtesi ligjore absolute,pavaresisht nga vullneti i njere#eve dhe grupeve te caktuara.0jo drejtesi ligjore s$non ta mbaj nje rend edhe nje rregull,i cili duhet te jete ne harmoni dhe ne pajtim me ligjet.2ese dikush kr$en v.p. as i qrregullon ate rend e shkel dhe cenon ate drejtesi ligjore. 3*5*Teorit e &ontrate# #%o2erore -,eto reori,fillet e veta teorike dhe shkencore i kane ne mesime te fisli#ofit te njohur 4ugo :rociusit dhe botekuptimeve t etij mbi te drejten nat$rore.(ipas teoris se te drejtes nat$rore,njeriu lind dhe vjen ne kete bot me disa t edrjeta nat$rore te cilat asnje pushtet nuk mund tia mohoj ose tia marr.0to jane te drejta nat$rore dhe i perkasin vetem njeriut. 3*6*Teoria "+ri(i&e-nor$ati.i#te

-;a#en juridike dhe shoqerore te se drejtes se shtetit qe te shqiptoj dhe ek#ekutoj denime,e kerkojn dhe e gjejne ne legjislaturen po#itive te nje vendi.(hteti ka te drejt te kerkoj degjueshmeri ngaq$tetaret.,jo e drjet buron nga norma me te larta juridike.. 3is autor te kesaj teorie theksojn se e drjeta per ndeshkim ba#ohet ne te drejten e shtetit qe te urdheroj dhe se reagimi me ane te ndeshkimit ba#ohet ne te drejten e shtetit qe te urdheroj se reagimi me ane te ndeshkimit te kr$esve te v.p. paraqet nje lloj mbrojtje te nevojshme te shtetit.Perfaqesuesi me i njohur i kesaj teorie eshte autori gjerman ,arl ;inding. 3*7Teorit #o'io o!"i&e -Lidhur me ba#en juridike dhe shoqerore te denimit dhe ndeshkimit ne pergjithesi,teorit sociologjike theksojn se ajo duhet kerkuar ne radhe te pare ne vete funkssionin shoqeror te se drejtes penale.2der teorit sociologjike mbi ba#en e denimit verehen disa varianta.(ipas variantit te cilin e perfaqeson :jermi ;entham,ba#a jurdikike dhe shoqerore e shtetit qe te shqiptoj denime qendron ne dobishmerin e denimit per mbrojtjen e shoqeris nga kriminaliteti. 5arianti tjeter i kessaj teorie te cilen e perfaqeson Franc 5on List,thote se ba#a juridike dhe shoqerore e denimit qendron ne domosdoshmerin e ruajtjes se rendit juridik ne nje vend. 4*Teorit $0i 2e i$in e n(e#%&i$it -eshtjet ba#e juridike dhe qellimit te ndeshkimit jane qeshtje te lidhura ne mes veti.2ga ana tjeter keto qeshtje dallohen mes veti sepse e para ben fjal per ba#en juridike dhe shoqerore te ndeshkimit ndersa e d$ta per qellimin per ars$en e ndeshkimit dhe motivet qe e sht$jn shtetin te ndermarr masa te ndeshkimit ndaj kr$esve te v.p.Per kete jan te njohura qeshtjet e filo#ofeve te ndr$shem siq jane&Platoni,0ristoteli,=iceroni,@ustinjani etj. 4*3*Teorit a0#o +te $0i 2e i$in e n(e#%&i$it --ellimi dhe ars$eja e ndeshkimit ndaj kr$esve te sjelljeve kriminae eshte hakmarrja ,kthimi i se keqes qe kane bere kr$esit e v.p. me nje te keqe te njejt ose me te madhe.Teorit mbi qellimin e denimit jane ba#uar ne pikpamjen dhe mendimet mbi ba#en juridike e cila thekson se ajo gjendet ne te ashtuquajturen e drejte absolute qofte ajo e variantes se drejtesisi h$jnore morale apo ligjore. 4*4*Teorit re ati.e $0i 2e i$in e n(e#%&i$it -%ol te madh ne paraqitjen e ideve te reja lidhur me mendimet mbi qellimin e denimit kane patur punimet dhe veprat e filo#ofeve te njohur ;ekarie,Fojerbrah,%uso,;entham etj.,eta mendimtar per dallim nga te tjeret,ndeshkimit dhe denimit i pershkruajn qellime te tjera e jo vetem hakmarrjen.0ta mendojn se denimi eshte nje instrument i shoqeris,i cili ka per qellim ta mbroj shoqerin nga kriminaliteti dhe se ai ne rrethana te caktuara eshte mjet i dobishem,ngase pengon shkatrrimin e shoqeris nga veprimmet e ndr$shme kriminale. 4*4*3*Teorit e pre.enti.e# #pe'ia e --ellimi i ndeshkimit qendron ne ndikimin preventiv ne kr$resin e v.p. qe ai te mos kr$ej me tej v.p. te rre#ikshme penale.Teorit speciale te preventives ajne mjaft te perhapura dhe qellimi i t$re eshte qe te pengoj kr$esin qe te perserit sjelljet kriminale.Lidhur me men$ren dhe format e parandalimit dhe ndeshkimit ne literaturen permenden disa teori te

preventives speciale&Teoria e frikeisimit me ane t ek#ekutimit te denimit,e kujdestaris,e permiresimit dhe teoria e riintegrimit. 4*4*4*Teoria e pre.enti.e# !"enera e --ellimi i denimit dhe ndeshkimit eshte ndikimi ne q$tetaret qe te mos kr$ejn v.p..endimtaret dhe perfaqesuesit e kesaj teorie theksojn se preventiva speciale uk mjafton ne pengimin e kriminalitetit.3enimi nuk mjafton te pengoj vetem kr$esin e v.p. por ai duhet te ndikoj ne opinionin e gjere ne te gjithe q$tetaret.,etu dallohet teoria e frikesimit duke parapar denimet,teoria e frikesimit duke ek#ekutuar denimet dhe toria e verejtjes. 4*4*5*Teoria e per/ier -Thoshte se qellimi i vetem i denimit ishte hakmarrja dhe shpagimi ,ndersa teorit relative vertetonin se qellimi i ndeshkimit ishte parandalimi dhe pengimi i kriminalitetit.Pra, qe te d$ keto koncepte qellimin e denimit e perqendronin ne njerin apo tjetrin efekt qe eshte dashur te arrihet ne luft kunder kriminalitetit. 5*Teorit 0a#%&e&o%ore -(ipas mesimeve bashkekohore mbi qellimin e ndeshkimit,denimi ka per qellim pengimin e veprimeve te rre#ikshme shoqerore dhe riedukimin e kr$esve te v.p. qe ata ne te ardhmen mos te kr$ejn v.p..Po ashtu denimi ka per qellim qe te ndokoj ne men$r edukative ne q$tetaret te tjere qe mos te kr$ejn v.p. (ipas teorive me te reja lidhur me qellimin e ndeshkimit,sidomos sipas mesimeve te hskolles se mbrojtjes se re shoqerore,insistohet se qellim eksklu#iv i denimeve te jete preventiva dhe asgje tjeter. PJESA II-SANKSIONET P*DHE EKZ*I TYRE KUPTIMI I SANKSIONEVE PENALE -(anksionet penale jane masa te shtrengimit te parapara me dispo#ita po#itive ligjore te cilat aplikohen ndaj kr$esve te v.p.(anksionet penale paraqesin njeren nga masat me te cilat shoqeria mbrohet nga kriminaliteti.0to jan forma te reagimit te shtetit ndaj v.p. te q$tetareve.0 to #akonisht aplokohen ndaj kr$esve te v.p. me qellim te mbrojtjes se te mirave te rendesishme te shtetit dhe te individit. -Pa marre paras$sh dallimet terminoligjike ne emertimin e sanksioneve penale sipas kodeve penale te shteteve te ndr$shme ato mund te ndahen ne& 1.3enime, 6..asa te ndr$shme te #evendesimit te denimeveose denime alternative, *.3enime plotesuese-denimet plotesuese si sanksione te veqanta penale qe aplikohen ndaj delikuenteve te rre#ikshem,nga shprehit ose ndaj delikuenteve profesional, !..asa te tratimit te det$rueshem te personave me qrregullime mendore, "..asa edukative korrektuese si sanksione te veqanta pebnale ndaj delikuenteve te mitur. -San&#ionet pena e #ipa# e!"i# a'ionit te ri pena te Ko#o.e# -,an ndr$shuar ne mase te konsideruar ne krahasim me Legjislacionin e meparem qe aplikohej ne ,osove.,odi i ri penal i ,s.ka parapar disa risi,kesisoji ai parashef denime te reja qe nuk ek#istonin me pare.5eqohen denimet aalternative dhe plotesuese.Poashtu risi eshte edhe fakti se tani sanksionet penale ndaj te miturve nuk rregullohen me ,odin e perkohshem penal te kosoves por me Ligjin penal per te mitur i ,osoves eme te cilin edhe percaktohen rregullat mbi ek#ekutimin e sanksioneve penale ndaj te miturve.

-San&#ionet pena e ne Ko(in e per&o%#%e$ pena te Ko#o.e# (ipas ketij ,odi ne sanksione penale numerohen& -3enimet kr$esore,alternative,plotesuese,verejtja e gj$kates. 2derka ne kuader te masave te trajtimit te det$rueshem,k$ kod numeron& -Trajtimi i det$rueshem psikiatrik per kr$esin e v.p. me paafttesi mendore,dhe me aftesi te #vogluar mendre,dhe trajtimi i det$rueshem permes rehabilitimit te kr$esve t ev.p.te varur nga droga dhe alkooli. 8,odi i perkohshem penal i kosoves,ne dispo#itat e tij,nuk pershin sanksionet penale per te mitur.(anksionet penale ndaj te miturve jane rregulluar me ligjin penal per te mitur i kososves.7 Denie$t &r)e#ore -3enimi me burgim afatgjate,me burgim dhe me gjobe. 3*Deni$i $e 0+r!i$ a1at!"ate -/shte denimi me i rende qe mund tu shqiptohet kr$resve te cilet kan kr$er v.p. me te renda,kane kr$er v.p. nen rrethana veqanerisht renduese,kane kr$er v.p. te cilat kane shkaktuar v.p.te renda dhe v.p. jan kr$er me dashje.,$denim parashikohet ne men$r alternative,jo si i vetem. .inimumi i tij eshte 61 vjet,ma1.!+.Pas A e denimit mund te mirret lirimi me kusht. 4*Deni$i $e 0+r!i$ -3enim kr$esor..inimumi eshte 1" dit ma1.6+vjet.,$ denim shqiptohet me muaj dhe vite te plota e ne rast se k$ denim shqiptohet deri ne ? muaj denimi me burgim mund te shqiptohet edhe ne fite te plota.Por gj$kata mund te vendos se denimi psh.* muaj mund te #evendesohet me gjobe. 5*Deni$i $e !"o0e -3enim kr$esor por mund te ipet edhe si denim plotesues..inimumi i denimit me gjobe eshte "+ euro nderkaq ma1.6".+++ euro..irpo ne rastet kur v.p. eshte kr$er me qellim te fitimit te dobis pasurore ,denimi me gjobe nuk mund te jete me i larte se "++.+++ euro. -Ze.en(e#i$i i (eni$it $e $+r!i$ o#e !"o0e $e +r(%erin per p+e ne (o0i te per!"it%#%$e -:j$kata me pelqimin e personit te denuar mund ta shqiptoj urdherin per pune ne dobi te pergjithshme si #evendesim te denimit me burgim ose denimit me gjobe. 2e rastet kur shqiptohet urdheri per pune ne dobi te pergjithshme,gj$kata e urdheron personin e denuar te kr$ej pune ne dobi te pergjithshme pa pages.per nje periush te caktuar kohe *+-6!+ ore. -Deni$et a ternati.e -,odi i perkohshem penal i kosoves ne kuader te denimeve alternative numeron,denimin me kusht,me kusht me urdher per trajtim te det$rueshem rehabilitues,me kusht me urdher nga sherbimi sprovues,me kusht me urdher per pune ne dobi e pergjithshme dhe gj$sme lirin. -Deni$et $e &+#%t -/shte denim alternativ te cilin e shqipton gj$kata ne proceduren gj$qesore kr$esve te v.p. per te cilin eshte parapar denimi me burgim deri " vite ose eshte parapar denimi me gjobe,dhe ne te njejten koh urdheron qe k$ denim te mos ek#ekutohet,nese personi i denuar per kohen t cilen e cakton gj$kata nuk kr$en v.p.

-Deni$i $e &+#%t $e +r(%er per tra"ti$ te (et)r+e#%e$ re%a0i it+e# -:j$kata mund te shqiptoj denimin me kusht e urdher per trajtim te det$rueshem ne rastet kur& -personi ka kr$er v.p. per here te pare,personi v.p. e ka kr$er si re#ultat i varshmeris se alkoolit,droges ose mjeteve tjera dehese,gj$kata verteton se faktori kr$esor qe ka kushte#uar kr$erjen e v.p. eshte alkooli ose droga trajtimi i sukseseshem rehabilitues ndaj kr$esit te v.p. do te #vogelonte rre#ikun per perseritjen e v.p. 9rdheri per trajtim te det$rueshem nenkupton jetesimin e nje programi te posaqem te trajtimit mjekesor me te cilin presoni do te sherohet nga varesia e alkoolit ose droges. ,ohe#gjatja e denimit me kusht me urdher per trajtim te det$rushem rehabilitues nuk mund te jete me pak se ? muaj ose me shum se * vjet. Deni$i $e &+#%t $e +r(%er per $0i&2)r"e n!a #%er0i$i #pro.+e# -/shte denim alternativ te cilin e shqipton gj$kata ne rastet kur konsideron se integrimi i te denuarit ne shoqeri arrihet me mire permes mbikq$rjes nga ana e sherbimit sprovues dhe pas shq$rtimit te dosjes se sherbimit sprovues.:j$kata kur shqipton kete denim mundet ti urdheroj personit te denuar te kr$ej nje ose me shume det$rime te parapara ne kod. ,$ denim alternativ nuk mund te jete me pak se ? mauj e as me shume se * vjet. Deni$i $e &+#%t $e +r(%er per p+ne ne (o0i te per!"it%#%$e -/shte denim aletrnativ te cilen e shqipton gj$kata me pelqimin e personit te denuar e pas shq$rtimit te raportit te sherbimit sprovues e i cili konsiderohen ne kr$erjen e punes ne dobi te pergjithshme pa pages per nje periudhe te caktuar prej *+ deri 6!+ ore pune. G")#$e iria -/shte denim alternativ te cilin e shqipton gj$kata kr$esit te v.p. e i cili konsiston ne faktin se personit te cilit is hqiptohet denimi me burgim deri ne nje vit e i cili konsiston ne ek#ekutimin e ketij denimi ne gj$smeliri per shkak te det$rimeve te personit te denuar lidhur me punen,arsimimin,kualifikimin ose aftesimin profesional. Deni$et p ote#+e#e -@ane sanksione penale te cilat i shqipton gj$kata kr$esve te v.p. krahas denimit kr$esor ose denimit alternativ me qellim te menjanimit te kushteve dhe rrethanave te cilat mund te ndikojn qe kr$esi ne te ardhmen te kr$ej v.p. G"o0a -3enimi me gjobe eshte percaktuar si denim kr$esor por edhe si denim plotesues.3enimi me gjobe ne dispo#itat e pjeses se posaqme te ,PP, eshte percaktuar ne ate men$r qe mund te shqiptohet si denim i pavarur i vetem si denim plotesues bashk me denimin kr$esor osealternativ oose alternativ me denim kr$esor. He2"a e te (re"te# per t+ /!"e(%+r -/shte denim plotesues te cilin e shq$rton gj$kata kr$resit i cili kr$en v.p. me qellim qe per tu #gjedhur ne organin e caktuar re bashkesis shoqerore politike falsifikon listat e njoftimit duke u sherb$er me kercenim ose kr$en ndonje veper tjeter penale per te cilen i

eshte shqiptuar denimi me se paku " vjet burgim.,$ denim plotesuas shqiptohet pkrahas denimit me burgim dhe kohe#gjatja e tij eshte 1 deri * vjet. N(a i$i i +#%tri$it te pro1e#ionit ne a(*p+0 i&e o#e ne #%er0i$in p+0 i& -/shte denim plotesues te cilin e shqipton gj$kata ne qdo rast kr$esit i cili duke keqperdorur ushtrimin e funksionit ne ad.publike ose ne sherbbimin publik kr$en v.p. per te cilen i eshte shqiptuar denimi me burgim jo me pak se 1+ vjet. N(a i$i i +#%tri$it te pro1e#ionit8a&ti.itete.e o#e (et)re# -/shte denim plotesues te cilin e shqiton gj$kata kr$esit te v.p.me te cilin ja ndalon ushtrimin e profesionit te aktuar.,$ denim plotesues nuk mund te jete me i shkurter se nje vit e as me i gjate se pese vite. N(a i$i per te (re"t+ar a+to$"etin -/shte denim plotesues te cilin e shq$rton gj$kata kr$esit te v.p. i cili ka rre#ikuar sigurin e trafikut publik e i cili konsiston ne ndalimin e drejtimit te automjetit te llojit apo te kategoris se caktuar kr$esit te v.p.,$ denim plotesues mund te shqiptohet bashk me denim kr$esor.,ohe#jatja e tij nuk mund te jete me e shkurte se 1 vit e as me e gjate se " vite. Marr"a e e"e# #e .o/it"e# -/shte denim plotesues te cilin e shqipton gj$kta kr$esit te v.p. qe ka rre#ikuar sigurin e trafikut publik,per qka ka shkaktuar lagosjen e rende trupBore ose vdekjen e personit dhe nese gj$kata krijon bindje se pjesmarrja e metejme e kr$esit ne trafikun publik eshte e rre#ikshme per sigurin e trafikut publik per shkak te paaftesis se tij per drejtimin e sigurt te automjetit.2e rast kur kr$esi i v.p.nuk ka leje te ngasjes,gj$kata ja ndalon marrjen e lejes gjat periudhes 1 deri " vite. .arrja e lejes mund te shqiptohet bashk me denimin kr$esor denimin alternativ verejtjen gj$qesore ose lirimin nga denimi. Marr"a e #en(it -/shte denim plotesues e karakterit pasuror te cilen e shqipton gj$kata kr$esit te v.p. me te cilen kr$esi bashk me denimin kr$esor ose me denimin alternativ ose me verejtjen e gj$kates i merren sendet te cilat jan perdorur apo jane dedikuar per kr$erjen e v.p. ose i merren sendet te cilat jane re#ultat i kr$erjes se v.p. e qe jane pron e kr$esit te v.p. Ur(%eri per p+0 i&i$in e a&t!")&i$it -/shte denim plotesues te cilin e shqipton gj$kata te denuarit kur e cmon se publikimi i aktgj$kimit eshte ne interesat e pergjithshme te te demtuarit ose personave te tjere e i cili konsiston ne publikimin e teresishem ose pjeserishem te aktgj$kimit ne ga#et ne radio ose ne T5.,oha dhe publikimi i aktgj$kimit caktohet nga gj$kata. De0i$i i te %+a".e n!a teritori i Ko#o.e# -/shte denim plotesues qe u shqiptohet kr$esve te huaj te v.p. ne kohe#gjatje prej nje viti deri 1+ vjet.

Vere"t"a e !")&ate# -/shte sanksion penal te cilin e shqipton gj$kata kr$esit te v.p. per te cilin eshte parashikuar denimi me burg deri ne nje vit ose denimi me gjobe ose rastet kur v.p. eshte kr$er ne rrethana letesuese e te cilat e bejne vepren p.veqanerisht te lehte dhe konsiston ne qortimin e kr$esit per v.p. dhe berja me dije se ka kr$er v.p. te dmeshme. Ma#at e tra"ti$it te (et)r+e#%e$ -@ane sanksione te veqnata qe u shqiptohen kr$esve te v.p. te cilet ne momentin e kr$erjes kan epasur qrregullime mendore ose kane qene te varur nga droga dhe alkooli. 3*Tra"ti$i i (et)r+e#%e$ p#i&iatri& $e n(a i$ 4*Tra"ti$i i (et)r+e#%e$ p#i&iatri& ne iri 2dersa si mase e trajtimit te rehabilitimit te det$rueshemm sipas ,odit te Perkoheshem Penal eshte parapar&Ma#a e tra"ti$it te re%a0i iti$it te (et)r+e#%e$ per &r)e#it e .ar+r n!a (ro!a (%e a &oo i* 3*Tra"ti$i i (et)r+e#%e$ p#i&iatri& ne n(a i$ -(hqiptohet ndaj kr$esit qe ka kr$er v.p. per te cilen eshte parapar denimi me burgim prej se paku * vjet.Po ashtu si kusht apo ars$e per shqiptimin e kesaj mase eshte fakti se kr$esi ne momentin e kr$erjes se v.p. ka qene ne gjendje te paafte mendore ose ne gjendje te aftesis te #vogluar mendore. 4*Tra"ti$i i (et)r+e#%e$ p#i&iatri& ne iri -:j$kata e shqipton mase e trajtimit te det$rueshem psikiatrik ne liri ndaj kr$esit i vili ka kr$er v.p. ne gjendje te paaftesis mendore ose aftesis se #vogeluar mendore nese ek#iston rre#iku serio# i perseritjes se v.p. te dhnshme ose v.p te tjera te rre#ikshme. Ma#at e tra"ti$it te re%a0i iti$it te (et)r+e#%e$ per &r)e#it e .ar+r n!a (ro!a (%e a &oo i -,jo mase shqiptohet ndaj kr$esve te v.p. qe jane varur nga droga dhe alkooli.%endom veprat e kr$era te ket$re kr$esve jane re#ultat i ndikimit te substancave narkotike dhe pijeve alkoolike.. San&#ionet pena e #ipa# Li!"it pena per te $it+r i Ko#o.e#9 3*Ma#at e (i.er#itetitCjane masa te reja te cilat per here te pare parashifen si masa ndaj te miturve dhe kane per qellim ndalimin e #hvilllimit te procedures penale ndaj kr$esve te mitur te ndikoj ne rehabilitimin po#itiv te tijD. 4*Ma#at e(+&ati.eCjane parapar ne nenin 1? te ketij ligji dhe kane per qellim rehabilitimin dhe #hvillimin adekuat te kr$esit te mitur duke iu ofruar mbrojtje,ndihme dhe mbikq$rje,duke siguruar edukim dhe aftesim profesional dhe duke #hvilluar pergjegjesin e tij personale ne pengimin e sjelljeve recidivisteD. **Deni$et,Cgjoba,urdheri per pune ne dobi te pergjithshme,burgim per te mitur,D 6*Deni$et p ote#+e#e (%e 7*Ma#at e tra"ti$it te (et)r+e#%e$ San&#ionet pena e #ipa# &o(it pena te S%2iperi#

-,odi penal i (hqiperis i vitit 1>>" me plotesime te ndr$shme nga viti 6++1 parasheh keto lloj sanksione penale &denimet kr$esore,plotesuese,masat mjekesore,dhe masat edukuese. ,0%0,T/%' 34/ LLE@/T / (02,(.P.P0%0 P0%0-'T@/( (/ 3/2'.'T ./ ;9%:'. Lllojet e denimeve para paraqitjes se denimeve me burgim -.e qellim te nje trajtimit m eadekuat dhe duke respektuar nje kronologji kohore te paraqitjes se ket$re sanksioneve penale,ne trajtimet e metejshme do te flitet ne fillim per llojet e denimeve qe kan ek#istuar para paraqitjes se denimit me burgim e pastaj per denimet dhe sanksionet tjera.(anksionet penale lajmrohen para paraqitjes dhe themelimit te shteteve te para dhe institucioneve te t$re. 3enime klasifikohen kr$esisht ne &eliminuese,tr+pore8$e p+ne te ren(e 1i/i&e8$ora e (%e prone#ore* Deni$et e i$in+e#e -,eto denime qendronin ne perpjekjet e shtetit qe ndaj kr$esit te v.p. te merren aso masash ndeshkimore qe ai ne men$r fi#ike te eliminohej nga ambienti i tij shoqeror ku kishte kr$er v.p.(i denime eliminuese pemenden&denimi me vdekje,debim,deportim ,relegacion. 1.3enimi me vdekjeCeshte nde denimet me te vjetra.0i parashihet ne shtetet e para she ek#iston edhe sot.:jate historis se tij te gjat,k$ denim ka pasur disa forma dhe eshte ek#ekutuar ne men$ra te ndr$shme.-ellimi i tij perhere ka qene hakmarrja ndaj kr$esit dhe frikesimi i opinionit.3enimet me vdekje si denime eliminuese ne ohen e vjeter e sidomos e mesjet ishin te hspeshta.(ipas disa te dhenave nga literatura penologjike gjate vitit 1? denimi me vdekje ne ngli shqiptohej per "+ v.p.ndersa nefund te atij shekulli k$ denim parashikohej per 6++ v.p.Po ashtu ne Franc gjat sundimit te mretit 4enri 5''' jane varur me teper se F6.+++vjedhes. 6.3ebimiCi ka fillet e vet aq$sh ne bashkesin primitive..e paraqitjen e shtetit debimi shendrohet nje nder denimet qe eshte aplikuar bukur shpesh.3ebimi si denim e parashikojn dhe njohin Ligjet me te vjetra si Lijgji i 4amurabit,Ligji i 3rakonit,Ligji i 16 Tabelave.,r$esi i v.te caktuar p. 3enohej me debim-per#enje nga shteti ose q$tetiper tere jeten ose per nje kohe te caktuarD. *.3eportimiCsi lloj i denimit eliminues eshte i ngjashem me debimin sepse me kete rast personi i denuar deportohet prej nje vendi ne vendin tjeter me qellim te eliminimit te tij nga ambienti i meparshem.,$ denim deri diku eshte i ngjashem edhe me denimin me burgim.3eportimi si denim eliminimi paraqitet per here te pare ne Portugali dhe (panje ne shek.)5.,eto shtete disa delikuent i denonin me deportim ne kolonit e veta ne 0frik ne 0merik dhe vende tjeraD. !.%elegacioniCeshte nje lloj i veqant i deportimit dhe aplikohej ne Franc./senca e ketij denimi qendron ne faktin s epersoni i denuar me nje denim tjeter kr$esor pas mbajtjes se atij denimi dergohej ne nje vend per te qendrusr nje kohe te caktuar.<akonisht keta persona dergoheshin ne koloni france#e.

3enimet trupore -@ane nder denimet me te vjetra.0to aplikoheshin qe nga koherat me te lashta..irpo ne praktiken bashkohore te sanksioneve penale ato denime jane braktisur me disa perjashtime te rralla.Flitet sot se ne praktiken gj$qesore,denimet trupore shqiptohen dhe aplikohen ne disa vende te lindjes te mesme dhe lindjes se larget.2der llojet e denimeve trupore te cilat jane aplikuar ne te kaluaren me se shpeshti permendet gj$mtimet dhe rrahjet. -:j$mtimetCapo shemtimet trupore kane qene denime te cilat jane aplikuar shpesh ne te drejtat e vjetra,sidomos ne sistemet skllavopronare dhe feudale. -%rahjaCpo ashtu konsiderohej si nje nder denimet trupore mjaft te lashta.%raja shqiptohej per vepra te llojllojshme penale por #akonisht aato cilesohen si me te lehta.%rahja si denim ndaj te enuari ek#ekutohej ne ate men$re qe te denuarit duhej dhene disa te rena me hskop,kam1hik,thuper neper trup.<akonisht femrat denoheshin me numer me te vogel te goditjev me shop apo kam1hik,. 3enimet me pune te renda fi#ike -3et$rimi i personave te denuar qe te punojn pune te renda fi#ike konsiderohej si denim i veqant.,jo form e denimit eshte aplikuar kur denimi kishte qellim hakmarrjen dhe shkaktimin e vuajtjeve dhe mendimeve ndaj kr$esve te v.p.Psh.puna fi#ike ne anije si lundertar dhe veltar,puna ne 1ehrore,puna ne planta#he,puna ne mihjen dhe th$erjen e gureve,puna ne qeljen e hapsirave te reja tokesore edhe pune te tjera te renda. 3enimet morale dhe cnjere#uese --ellimi i t$re ka qene qe kr$esi i v.p. apo i denuari te degradohet,nenqmohet,peru#et dhe perulet ne pikpamje morale,shoqerore dhe njere#ore.3enime te tilla konsiderohen &shenjimi,venja e vules ose nishani ne vendet e dulkshme te f$t$res apo te trupit te personave te denuar.2e kete men$re kr$esi i v.p. shenjohej pergjithmon si kriminel. 3enimet pronesore -@ane konfiskimi i pasuris dhe denimi me gjobe ose me te holla. ,onfiskimi i pasuris si denimm qendronte ne marrjen e pasuris se personit te denuar pa kompen#im ne periudhen e reagimit privat.2e te kaluaren k$ denim shqiptohej se bahsku e denimin me vdekje. 3enimi me gjobe poashtu rrjedh nga kompo#icioni i kohes se reagimit privat..3enimi me gjobe eshte nder denimet me te hershme./senca e tij qendron ne pagimin e nje shume te hollash qe e cakton organi kompetent i shtetit si psh.gj$kata. DENIMET ME :URGIM DHE EKZ*I TYRE Paraqitja e denimeve me burgim dhe burgjet e para -@ane sanksone penale te cilat ne shtetet bashkohore aplikoheshin me se shumti ne praktiken gj$qesore.,eto denime #ene vend qendror ne sistemin e sanksioneve penale.Paraqitja e denimeve me burgim fillon qe nga koha e burgjeve te para e deri te dneimet bashkekohore me burgim. 2e :reqin dhe %omen e vjeter dhe ne disa shtete mesjetare kane ek#istuar burgjet.,eto burgje kane qene te vendosura ne keshtjella te vjetra77;astilles77 ose ne podrume te

kalave 87-ubliettes77te cilat kane qene te braktisura ndersa kushtet e qendrimit kane qene shume te renda dhe te veshtira. 2e %omen e vjeter k qene i njohur burgu77Tullanium77ku mbaheshin personat e d$shimt derisa shqiptohej dneimi kr$esor... -a&toret 2e &ane n(i&+ar ne para2it"en e (eni$it $e 0+r!i$ -(i faktor themelor qe kane kontribuar ne paraqitjen e denimit me burgim jane& 3*Men(i$et (%e i(et %+$ani#te e perpri$tare te 1i o/o1e.e (%e #%&o a.e te nr)#%$e -lidhur me shkaqet e kriminalitetit e veqmas me politiken ndeshkimore dhe nevojen e reformimit te burgjeve paraqiten q$sh heret,ne punimet dhe veprat e filo#ofeve te mirnjohur&T..or,4.:rocius,<h.%uso,.onteskje,;ekarie etj.,eta ne men$ren sistematike dhe te ashper,kane kritikuar politiken dhe sistemin ndeshkimor dhe gjendjen e burgjeve ne shoqerin feudale e sidomos aplikimin e denimeve me vdekje,torturave fi#ike dhe formave tjera te ndeshkimit. 4*I(et (%e &ontri0+t i re.o +'ionit 1ran'e/ (%e e!"i# a'ioni i ti" pena (%e n(i&i$i i prani# #e iri.e (%e te (re"ta.e te 2)tetare.e -%evolucioni frances sjell nderrime rrenjesore te ba#es juridike dhe shoqerore te se drejtes penale dhe sistemit ndeshkimor.0i ndikoi ne n1eerjen e nje varg ligjesh te reja ku parashifen denime me burgim si denime kr$esore per nje varg v.p.per te cilat me pare shqiptoheshin vetem denimet me vdekje apo torturta fi#ike. 5*S%1r)te/i$i i p+ne# #e per#ona.e te (en+ar #i 1+2i e ire p+netore -'shte nje nder ars$et eparaqitjes se denimeve me burgim.Personat e denuar duke u k$qur ne pune publike apo pune te ndermarrjeve te ndr$shme,ne nje men$r #hdemtonin dhe kompn#onin demin ndaj shoqeris per krimet e kr$era. -or$at e (eni$e.e $e 0+r!i$ (%e tran#1or$i$i i t)re -3enimi me burgim si sanksion penal,sipas konstatimeve,per here te pare eshte parapar ne ,odin Penal France# te vitit 1F>6.,jo konsiderohet edhe si kohe e paraqitjes dhe aplikimit te denimeve me burgim ne praktiken gj$qesore si sanksione penale per luftimin e kriminalitetit.%ruga e tranformimeve dhe ndr$shimeve te denimeve me burgim mund te percillen ne d$ fa#a fr$esore& 3*Peri+(%a e pareCperfshin kohen qe nga paraqitja e ket$re denimeve e deri te gj$sma e pare e shek. )).,jo fa#e karakteri#ohet me afirmimin e denimeve me heqjen e liris si denime me te favorshme dhe me hmane per kr$esin e v.p.2e kete periudh denimet behen denime dominuese,dallohen disa lloje te dneimeve me burgim&burgimi,internimi,burgu i rende,shtepiak,i perjetshem,me pranga,i lehte etjD 4*Peri+(%a e ()teCperfshin kohen e perpjekjeve te medha per transformimin e plote te qellimit dhe karakterit te denimit me burgim.(hume autor mendojn se denimet me burgi m duhet te unifikohen dhe te reduktohen ne nje denim.D 5*-a/a e tret o#e 0a#%&e&o%ore Cperfshin sanksionet dhe masat me te reja te cilat kane ardhe ne shprehje edhe ne kodet dhe ligjet penale qe jane aprovuar gjate dekadave te fundit dhe ne te cilat vend te veqant #ene masat e diversitetit ndaj te miturve,denime alternative,me kusht,plotesuese dhe forma tjera te #evendesimit te denimit me burgD.

Si#te$et &r)e#ore te e&/e&+ti$it te (eni$it $e 0+r!i$ K+pti$i (%e o"et -3enimi me burgim ka qene nje hap i madh drejt humani#mit te reagimit te shoqeris ndaj kriminalitetit e sidomos te tretmanit ndaj personave te denuar. (itemet konsiderohen keto&(istemi i burgut kolektiv,i qelis,i heshtjes,i pikave,i progresit etj. -Si#te$i i 0+r!+t &o e&ti. (ipas ketij sistemi nuk ka klasifikim te te denuarve,ndodh qe e bashku denimin t ambajn te denuarit per krime te renda,recidivistet,personat me karrier te gjate kriminale,personat e vjeter me te miturit,kr$esit primar me kr$esit sekondar etj. -,ritika dhe reforma e burgut kolektiv 2der kritikuesit permendet )hon 4uardClidhur me problemet dh epo#iten e veshtir te ket$re burgjeve,ka shkruar vepren e tij te njohur G7:jendja e burgjeve ne 0ngli dhe ne 9ells77.0i ne ba#e te persht$pjeve nga vi#itat e bera ka kerkuar ndr$shimin dhe transformimin rrenjesor te t$re.0i verteton se kushtet e vuajtjes se denimit me burgim neper keto burgje jane shum te veshtira dhe te mjerueshme dhe se denimin e vuajn se bashku te denuarit e rinje dhe te moshuar,te semuret dhe te shendoshet,kriminelet primar dhe recidivistet,me persona qe per here e pare kane ardhur ne burgje te tilla.Prandjan ai mendon se ambienti i till eshte terren shum i pershtatshem per infektim kriminal. 2der kritikuesit e tjere jane edhe&.irabo i cili perkraki kete ide te 4uardit,dhe gjithashtu edhe :jermi ;entham eshte perkrahes i tij. Si#te$i i i/o i$it o#e 2e i#e -.e kete fillon #batimi ne jete i disa ideve dhe propo#imeve te reformatoreve te burgut kolektiv.(istemi i i#olimit apo i qelis eshte sistem i pare qe eshte rregulluar ne men$r normative juridike.,ete sistem per here t epare e predikojn dhe e sugjerojn besimtaret e nje sekte protestante.Pjesetaret e kesaj sekte religjio#e,ishin kunder aplikimit te dneimeve me vdekje dhe torturave fi#ike dhe ne vend te t$re propo#onin i#olimin,vetmimin e te dneuarit. Si#te$i i %e#%t"e# o#e O0ernit;A+0+rn-it< -2e q$tetin Ebern C0uburnD te shtetit t e2ju @orkut u bene perpjekje per reformimin e sistemit te qelis.2e kete men$r ne burgun e ketij q$teti duke patur paras$sh verejtjen e meparme ndaj sistemit te qelis ne ek#ekutimin e denimit me burgim tani u ben disa risi.9 be nje kobinim i sitemit te qelis dhe burgut kolektiv.(ipas ketij sistemi personat e denuar naten,qendrojn ten dare nga njeri tjetri dhe te i#oluar plotesisht ndersa diten ata dergohen ne pune dhe at$ u jepet mundesia te dalin nga i#olimi dhe te punojn se bashku,por ata kan pasur ndalim komunikimi. Si#te$i pro!re#i. ,uptimi dhe rendesia 2e paraqitjen e sistemeve progressive rendesi kane ptur edhe themelimi dhe puna e disa shoqatave profesionale te cilat merreshin me organi#imin e institucioneve ndeshkimore dhe trajtimin e po#ites se personave te denuar.,arakteristik themelore e ketij sistemi qendron fakti se person ii denuar gjate mbajtjes se denimit me burgim,prej momentit te

ardhjes ne ent e deri sa te dale ne liri ka mundesi qe te nderoj po#iten e vet dhe ate ne men$r graduale varesisht nga anga#himi ne pune dhe sjellja e tij. Si#te$i pro!re#i. an! e/ -/shte i njohur ne vitin 1 "*.-uhet angle# pasi paraqiten per here te pare ne 0ngli.,$ s$stem eshte #batuar ndaj personave te cilet kane mbajtur dneimin em burgim me nje kohe me te madhe.(ipas ketij sistemi nuk eshte mire qe person ii denuar te qendroj tere kohen ne qeli dhe nga qelia te dale ne liri,sepse gjate vuajtjes se denimit ai nuk eshte pergatitur per jeten ne liri. ,$ s$stem kalon neper * Fa#a& 1.te denuarit mb$llen ne qeli. 6.Te denuarit gjate dites punojn se bashku pa obligim heshtje. *.leshimi me kusht i personave te denuar. Si#te$i pro!re#i. ir an(e/ -Perkrah parimin e shkalle#imit te ek#ekutimit te dneimit me burgim neper fa#a.(ipas keij sistemi personat e denuar duhet te kalojn neper ! fa#a,fa#a e qelis,burgut te perbashket,qendrimit ne paralele per te lire dhe fa#en e leshimit me kusht ne liri. Si#te$i i pi&e.e o#e i Ma&ona&+t -Paraqet nje variant te sistemit progresiv mirpo,duhet theksuar se k$ sistem me teper eshte nje orvatje per aplikimin e nje metode te ek#ekutimit te denimit me burgim s sa ndonje sistem i pavarur dhe i verifikuar.,$ sistem ka disa veti dhe elemente te sistemit progresiv. 1.Fa#a e pare e ketij sistemiCte denuarit jane te det$ruar te punojnD 6.Te denuarit ndahen ne grupe pune. 2ga "-? te denuar. *.:r.i te denuarve shperndahejdhe secili person i denur tani fitonte nje shtepi# te veten me nje siperfaqe te caktuar t etokes,kur ai mund te mirrej me pune bujqesore duke kultivuar podhime te ndr$shme. Si#te$i i a#i1i&i$it o#e i G"ene.e# -uhet sistem i :jeneves ngase per here te pare u plikua ne :jeneve te <vicrres,ndersa cilesohet i klasifikimit sepse ketu u verejt nje perpjekje me serio#e dhe me e organi#uar per ndarjen dhe klasifikimin e personave te dneuar ne grupe,nengrupe,klase e paralele,me qellim te riedukimit dh epermiresimit me te sukseseshem. Fa#at& 1.fa#a e qelis, 6.2e kete fa#e personat e denuar ndahen dhe klasifikohen ne grupe nengrupe.,jo ndarje apo k$ klasifikim behet ne ba#e te kritereve dhe rrethanave te ndr$shme. *.ka pasur te beje me lirimin e personave t edenuar para kohe,te cilet i kane kaperc$er te gjitha sprovat e fa#ave te meparshme dhe tani permiresohen dhe nuk ka rre#ik qe perserisin v.p. Si#te$i $o(ern o#e 0a#%&e&o%or -.e paraqitjen e sistemit modern dhe bashkekohor t eek#ekutimit te denimit me burgim,ndikim te madh kane pasur te arriturat shkencore nga lemi i kriminologjis i se dr.penale i psikologjis dhe penologjis.

,$ sistem kalon si te tjeret neper * fa#a& 1.fillon me vrojtimin dhe studimin e personit te denuar.,jo fa#e eshte shume e rendesishme sepse nese me sukses behet njohja anali#a dhe ndriqimi i personalitetit te te denuarit atehere edhe personi i riintegrimit do te jete me i lehte dhe me i sukseseshem. 6.eshte shume e gershetuar me nje klasifikim te gjere te perosonave te denuar..e interesin anga#himin,me pune,me persosje dhe aftesim profesional ata vete mund te krijoj kushte per te fituar nje varg te drejtash dhe benificionesh. *.Leshimi me kusht dhe ndihma postpenale ndaj te denuarve. ROLI I ORGANIZATAVE DHE ASO=IA=IONEVE NDERKOM:ETARE PER ZHVILLIMIN DHE PERSOSJEN E EKZ*TE SANKSIONEVE PENALE S%2)rti$e %)re#e