Tema 7.

KREDITIRANJE U KOMERCIJALNOM BANKARSTVU

Sarajevo, Novembar 2013

SADRAJ
1.POJAM I ULOGA KREDITA .......................................................................................................................... 4 2.VRSTE KREDITA .......................................................................................................................................... 5 2.1. prema materijalnom obliku: .............................................................................................................. 5 2.2. prema subjektu koji ih odobrava: ...................................................................................................... 5 2.3 prema roku otplate: ............................................................................................................................ 5 2.4. prema namjeni: .................................................................................................................................. 5 2.5. prema osiguranju: .............................................................................................................................. 5 2.6. prema obliku potpore: ....................................................................................................................... 5 3.KREDITI PRAVNIM LICIMA .......................................................................................................................... 6 3.1 Kratkoroni krediti .............................................................................................................................. 6 3.2 Kontokorentni kredit........................................................................................................................... 6 3.3 Eskontni kredit .................................................................................................................................... 7 3.4 Lombardni kredit................................................................................................................................. 7 3.5 Akceptni kredit .................................................................................................................................... 8 3.6 Rambusni kredit .................................................................................................................................. 8 3.7. 1. Srednjoroni krediti........................................................................................................................ 8 3.7.2. Dugoroni krediti ............................................................................................................................ 9 4.KREDITI FIZIKIM LICIMA ........................................................................................................................... 9 4.1. Gotovinski kredit ................................................................................................................................ 9 4.2. Stambeni kredit .................................................................................................................................. 9 4.2.1. Stambeni kredit DOM PO MOM sa hipotekom, primjer Unicredit Bank ................................. 10 4.3.Kredit za kupovinu motornog vozila ................................................................................................. 11 4.3.1. Krediti za kupovinu vozila, primjer Intesa Sanpaolo Banka ...................................................... 11 4.4. Potroaki kredit .............................................................................................................................. 12 2

4.5. Poljoprivredni kredit ........................................................................................................................ 13 4.5.1. Krediti za individualne poljoprivredne proizvoae, krediti za farmere .................................. 13 5. KREDITIRANJE PRIVREDE, OBLICI KREDITA ............................................................................................. 14 5.1. Kratkoroni krediti za obrtna sredstva............................................................................................. 14 5.2. Investicioni krediti (terms loan) ....................................................................................................... 15 5.3. Revolving krediti .............................................................................................................................. 16 5.4. Krediti maloj privredi ....................................................................................................................... 16 6. GLAVNICA ................................................................................................................................................ 17 6.1. Kamatne stope ................................................................................................................................. 17 6.1.1.Nominalna kamatna stopa......................................................................................................... 17 6.1.2. Konformna kamatna stopa ....................................................................................................... 17 6.1.3.Proporcionalna kamatna stopa .................................................................................................. 17 6.1.4.Efektivna kamatna stopa ........................................................................................................... 18 6.1.5 .Interkalarna kamata .................................................................................................................. 18 6.1.6. Zatezna kamata ......................................................................................................................... 18 7. Aktivnost komercijalnih banaka FBIH i RS, 2012 godina ......................................................................... 19 7.1.Krediti kod komercijalnih banaka .................................................................................................... 19 PRILOG ........................................................................................................................................................ 28 ZAKLJUAK .................................................................................................................................................. 30 LITERATURA.....31

1.POJAM I ULOGA KREDITA

Pojam kredita kao oblika finansijskih ulaganja vezuje se za povjerenje koje predstavlja jedan od najvanijih faktora pri zasnivanju kreditnog odnosa. Naziv kredit potie od latinske rijei creditum, to znai kredit ili zajam, odnosno od rijei credo, credere, to znai vjerovati.U irem smislu rijei, pojam kredita se vezuje za pojam uivati kredit u smislu uivanja poslovnog ugleda u jednoj sredini. Meutim, za svaki oblik kredita bitno je da se utvrdi da li je uivalac kredita od povjerenja. Ukoliko jeste onda to znai da je novac uloen na sigurno mjesto i da e on biti na vrijeme naplativ po dospijeu. S obzirom da se kredit najee izraava u novcu, u teoriji i praksi finansiranja ove dvije kategorije se najvie povezuju i posmatraju. Kreditni odnos se zasniva izmeu povjerioca(davaoca kredita) i dunika (traioca kredita) u uslovima kada povjerilac eli svoja raspoloiva sredstva najcjelishodnije iskoristiti, a dunik ima potrebu za sredstvima da bi finansirao odreenu privrednu aktivnost. U literaturi se esto moe susresti umjesto pojma kredita pojam zajma. Treba rei ,da i jedan i drugi termin u praksi imaju isto znaenje. Meutim, sa teorijskog gledita : 1Kredit predstavlja imovinsko-pravni odnos izmeu povjerioca i dunika u kome povjerilac svoja novana sredstva ustupa duniku na odreeni vremenski period i pod odreenim uslovima. Zajam sa teorijskog gledita predstavlja pogodbu po kojoj jedna ugovorna strana spremna ustupiti drugoj ugovornoj strani u vlasnitvo odreeni iznos novanih sredstava. Korisnik zajma se obavezuje da e u ugovorenom roku vratiti odreen iznos sredstava uz odreenu kamatu.

M. Galogaa : Poslovne finansije, Novi sad 1997

2.VRSTE KREDITA
Kredite moemo podijeliti prema razliitim kriterijima: 2.1. prema materijalnom obliku: trgovaki krediti (odobravaju ih dobavljai u obliku robe) novani krediti (u obliku novca) 2.2. prema subjektu koji ih odobrava: bankarski krediti (odobravaju ih banke) komercijalni krediti (odobravaju ih ostale financijske institucije npr. tedno-kreditne zadruge) 2.3 prema roku otplate: kratkoroni (do 1 god.) srednjoroni (3-5 god.) dugoroni (rok dulji od 5 god.) 2.4. prema namjeni: proizvoaki krediti (slue za financiranje kratkotrajne ili dugotrajne imovine) potroaki krediti (namijenjeni kupnji potronih dobara) 2.5. prema osiguranju: neosigurani krediti (odobravaju se uz jamstvo osoba) osigurani krediti (odobravaju se uz zalog pokretnine ili nekretnine) 2.6. prema obliku potpore: namjenski ili selektivni (s dravnom potporom) nenamjenski ili obini (bez ikakve potpore)

3.KREDITI PRAVNIM LICIMA

Krediti se dijele prema razliitim kriterijima: predmetu kreditiranja na robne i novane, subjektima na komercijalne i bankarske, svrsi na proizvoake i potroake, prema namjeni na kredite za ob r t n a sredstva-investicije. osiguranju na otvorene i pokrivene, itd.. Najea je podjela prema roku dospijea i ekonomskoj funkciji na kratkorone, srednjorone i dugorone. 3.1 Kratkoroni krediti Kratkoroni krediti se odobravaju na rok otplate do 12 mjeseci. Mogu se koristiti za financiranje razliitih potreba tokom trajanja proizvodnog ili prometnog ciklusa, odnosno do isporuke ili naplate robe po trgovakom poslu, kao i za ostale kratkorone potrebe za obrtnim sredstvima ili za premoivanje kratkoronih neusklaenosti u prilivu i odlivu sredstava.2 Slue za finansiranje tekue poslovne djelatnosti, potronje, odnosno za premoenje tekue nelikvidnosti. U tu kategoriju ulaze; kontokorentni, eskontni, lombardni, akceptni, rambursni kredit 3.2 Kontokorentni kredit Kratkoroan je kredit to ga banka odobrava u korist tekueg rauna komitenta. Sredstva odobrenoga kredita komitent moe koristiti za promet i plaanje, odnosno izdavati naloge za plaanje iznad vlastitih sredstava na raunu. Iako se kredit odobrava do iznosa najvieg utvrenog kreditnog limita, komitent moe koristiti kredit i u manjem iznosu od ugovorenoga. Pritom komitent plaa kamate samo na iskoriteni dio takve otvorene kreditne linije , a na neiskoriteni dio plaa proviziju banci. Kontokorentni kredit vrlo je rairen oblik i dobiva dugoroan znaaj za banku. Kamatne stope na kontokorentne kredite u pravilu su vie nego na ostale vrste kredita jer je promjenljivi obim njegovog koritenja.
2

http://www.unicreditbank.ba/home/wps/wcm/connect/ucb_ba/public/poduzetnici/kratkorocni_krediti/ datum:18.02.2013 god.

3.3 Eskontni kredit K ratkoroni je kredit na temelju zaloga (najee robne) mjenice, kojom banka kupuje odreeno potraivanje prije njegova dospijea uz istodobnu naplatu eskontna, tj. kamata, provizije i trokova za svoje usluge. Kamata koja se pritom obraunava odnosi se na razdoblje od dana isplate eskontnoga kredita do dana dospijea mjenice. Eskontiranjem mjenice robni kredit pretvara se u bankarski kredit, ime se potraivanje prema kupcu pretvara u potraivanje prema banci. Eskontni krediti odobravaju se na krae rokove (u pravilu nekoliko mjeseci), tj. do dospijea mjenice. Kada mjenica dospije, dunik po eskontnom kreditu mora vratiti banci odobreni iznos kredita. Ako se to ne dogodi, banka e protrestirati mjenicu i naplatiti traeni iznos od bilo kojega mjeninoga dunika. Budui da eskontiranu mjenicu banka moe reeskontirati kod sredinje banke ili neke druge komercijalne banke, mjenini kredit, sa stajalita likvidnosti, povoljnije je za poslovnu banku nego ostali oblici kredita. Eskontni kredit je, sa aspekta komercijalne banke veoma siguran jer se ona moe pojaviti kod centralne banke sa zahtjevom za reeskont3

3.4 Lombardni kredit

Kratkoroni je kredit na temelju zaloga pokretnih stvari ili vrijednosnica (izuzev mjenice), koje ostaju vlasnitvo zajmoprimca, ali su do trenutka otplate u posjedu banke. Predmet lombarda najee su pokretne stvari poput predmeta od plemenitih kovina, umjetnika djela, vrijednosnih papira (obveznica,dionica, blagajnikih zapisa) i sl.. Zaloeni predmeti predstavljaju instrumente osiguranja vraanja lombardnoga kredita, pa ih banka, ako dunik nije u stanju vratiti kredit banci, ima pravo prodati i na taj nain naplatiti dug. Sa stajalita korisnika kredita, pogodnost lombarda oituje se u tome to zajmoprimac moe doi do novanih sredstava potrebnih za tekuu proizvodnju ili potronju.

Bankarski menadment, Deletovi M. i ivkovi. A., st. 71.

3.5 Akceptni kredit Vrsta je garantnoga kredita kojim banka stavlja na raspolaganje komitentu svoj poslovni ugled. Odobravanjem akceptnoga kredita banka korisniku kredita ne doznauje novana sredstva u iznosu na koji glasi kredit, nego preuzimana sebi obavezu isplate mjeninoga duga, ako izdavatelj mjenice ne iskupi mjenicu o njezinu dospijeu. Akceptni krediti se realizuju onog trenutka kada vlasnik takve mjenice, nakon isteka njenog dospjea, zatrai od banke naplatu.4

3.6 Rambusni kredit Akceptni je kredit koji banka otvara uvozniku robe za plaanje uvoza robe uz pokrie razliitih dokumenata koji su na nju preneseni. U praksi je najee povezan s (neopozivim) dokumentarnim akreditivom. Rambusni kredit. Temelj ovog kratkoronog kredita (teretnica, polica osiguranja i drugo) ine robni dokumenti (teretnica, polica osiguranja i drugo). Prema tome ovaj kredit je vaan za trgovaku razmjenu, te je i ujedno relativno est u meunarodnim poslovnim odnosima.5

3.7. Srednjoroni krediti Odobravaju se s rokom dospijea (rok otplate) od jedne do pet godina (negdje od 3-5), a slue za financiranje manjih investicija, kupnju trajnih potronih dobara i sl..

Bankarski menadment, Deletovi M. i ivkovi A., st.71 www.moj-bankar.hr, Srb, Mati, Bankarstvo

3.7. Dugoroni krediti Zbog dugoga roka na koji se odobravaju (npr. dvadeset i vie god.), dugoroni su krediti za vjerovnike razmjerno visoko rizian posao, pa se njihovo odobravanje u pravilu uvjetuje zalonim pravom na nekretnine (hipotekom),a nerijetko se zahtijevaju i drugi oblici osiguranja kredita poput solidarnoga jamstva(jedne ili vie osoba), osiguranja nekretnine od razliitih rizika, polica osiguranja korisnika kredita od posljedica nesretnoga sluaja vinkulirane u korist kreditora i sl.

4.KREDITI FIZIKIM LICIMA

4.1. Gotovinski kredit Znai da mi kao klijent odreene banke podiemo odreenu sumunovca tj. pozajmljujemo je od banke. U tom sluaju, nije neophodno navesti svrhu kupovine i nama na raspolaganju stoji da novac koji smo podigli potroimo kako elimo.

4.2. Stambeni kredit Jedan od najpopularnijih na naem podruju i bez njega se rijetko kad i kupuje neka nekretnina. U zavisnosti od naih primanja i spremnosti da ga otplaujemo, banke nude razliite uslove korienja ove usluge. Pri realizaciji stambenog kredita banka "trenutno" postaje vlasnik nekretnine koju smo kupili i ostaje do momenta dok kredit u cijelosti ne isplatimo. Odnosno, kada kupujemo stan uz pomo kredita, mi formalno postajemo njegov vlasnik ali i u principu na taj stan stavljamo hipoteku u korist banke koja nam je odobrila kredit. to znai da banka polae pravo na taj stan ukoliko mi ne isplatimo kredit. Svrha ovih kredita osim same kupovine moe da bude i ureenje i/ili adaptacija stambenog prostora.

4.2.1. Stambeni kredit DOM PO MOM sa hipotekom, primjer Unicredit Bank6 Iznos kredita: od 10.000 BAM do 300.000 BAM Rok otplate: od 13 mjeseci do 25 godina Isplata kredita: na raun prodavatelja/vritelja radova. Do 50% iznosa kredita se moe isplatiti na raun korisnika kredita bez naknade, a uz naknadu i cjelokupan iznos kredita! Otplata kredita: jednaki mjeseni anuiteti u BAM po srednjem teaju Banke za EUR na dan otplate. Kreditna sposobnost: prema internim aktima Banke Instrumenti osiguranja: Jamci minimalno 1 jamac Sudunik u sluaju da traitelj kredita nema odgovarajuu kreditnu sposobnost Hipoteka: zalog na nekretninu u omjeru 1:1,5 Polica osiguranja nekretnine: vinkulirana u korist Banke za cijelo vrijeme trajanja kredita Mjenice 2 bianco mjenice s mjeninim ovlatenjem za popunu mjenice Suglasnosti o zapljeni po dvije suglasnosti o zapljeni na plau dunika (sudunika, ukoliko je u kreditnom odnosu) i jamaca, ovjerene Tabela 1:Primjer visine mjesenih anuiteta ROK OTPLATE (GODINA) 5 IZNOS KREDITA (KM) 50.000 70.000 100.000 150.000 200.000 250.000 300.000 10 15 20 25

ANUITET U KM 974 1364 1949 2926 3897 4872 5846 563 789 1127 1690 2254 2817 3380 431 603 862 1293 1724 2154 2585 368 332 515 465 736 665 1103 997 1471 1329 1839 1662 2207 1994

http://www.unicreditbank.ba/home/wps/wcm/connect/ucb_ba/public/stanovnistvo/krediti/stambeni_kredit_dod /. Datum: 18.02.2013.god.

10

4.3.Kredit za kupovinu motornog vozila

Kako i sam naziv govori, koristi se za kupovinu motornog vozila.

Ukoliko imamo potrebu za ovom vrstom kredita, kada izaberemo ta elimo da kupujemo, sa predraunom odlazimo u banku i tada nam banka odobrava kredit (ukoliko su svi uslovi ispunjeni). U nekim auto-salonima nam direktno mogu ponuditi ovu vrstu kreditiranja, koja se u saradnji sa bankom rijeava na jednom mjestu. 4.3.1. Krediti za kupovinu vozila, primjer Intesa Sanpaolo Banka7 Krediti za kupovinu novih ili polovnih vozila donose vam sljedee mogunosti i pogodnosti:

redovna kamatna stopa ve od 8,80% uz valutnu klauzulu u EUR (EKS 10,89%*) vie modela kredita sa i bez jemaca, uz zalono pravo vlasnitva na vozilu iznos kredita do 50.000,00 EUR u protuvrijednosti u KM za nova vozila odnosno do 30.000,00 EUR u protuvrijednosti u KM za polovna vozila veliki izbor kombinacija instrumenata osiguranja kredita prema mogunostima klijenta posebni uslovi za kredite na bazi oroenog namjenskog depozita u visini od 30% od iznosa odobrenog kredita

uplata naknade, eventualnog depozita i drugih instrumenata osiguranja iz odobrenog kredita izbor datuma otplate mjesenih anuiteta na bilo koji datum u prvoj polovini mjeseca

Namjena kredita

Kupovina novih ili polovnih automobila, lakih komercijalnih vozila, skutera, motocikla, traktora, ski-jet-ova od pravnih ili fizikih osoba. Kod kupovine polovnih vozila, starost vozila u trenutku kupovine ne moe biti vea od 5 godina.

http://www.intesasanpaolobanka.ba/index/str_v2.asp?id=187. Datum: 19.02.2013 god

11

Iznos kredita za kupovinu novih vozila do 50.000 EUR u protuvrijednosti u KM za kupovinu polovnih vozila do 30.000 EUR u protuvrijednosti u KM Rok otplate kredita do 7 godina za nova vozila do 5 godina za polovna vozila

Tabela2 :Kamatna stopa na kredit

ovisno od instrumenata osiguranja, godinja, promjenjiva, za kredite uz valutnu klauzulu u EUR Vrsta vozila/ vrsta osiguranja
Krediti za kupovinu novih vozila

Zalono pravo

Zalono pravo i kasko osiguranja

9,20% EKS 10,31%*

Zalono pravo i solidarni jamci

9,35% EKS 10,47%*

Zalono pravo i 30% depozita

9,00% EKS 10,09%*

Zalono pravo,solidarni jamci i kasko osiguranje

8,80% EKS 9,87%*

9,50% EKS 10,64%*

Krediti za kupovinu polovnih vozila

9,50% EKS 10,89%*

9,20% EKS 10,56%*

9,40% EKS 10,78%*

9,10% EKS 10,45%*

9,00% EKS 10,34%*

EKS - Efektivna kamatna stopa izraunata za maksimalni iznos kredita, maksimalni rok otplate i maksimalnu naknadu za obradu kredita Izvor: http://www.intesasanpaolobanka.ba/index/str_v2.asp?id=187

4.4. Potroaki kredit Potroaki kredit je slian gotovinskom kreditu sa tom razlikom to kod potroakog kredita moramo navesti koja mu je namjena. To mogu biti kupovina nametaja, bijele tehnike, graevinskog materijala i mnogo drugih stvari. Slino kao kod kredita za kupovinu motornih vozila, potrebno je priloiti predraun i tada se na osnovu njega odobrava kredit. Potroaki krediti predstavljaju idealan nain kreditiranja kada nam je potreban kredit tano definirane namjene (kupovina potronih i trajnih dobara, rabljenih vozila, financiranje putovanja i sl.).

12

4.5. Poljoprivredni kredit je vezan samo za ljude koji se bave poljoprivredom i sredstva koja su im potrebna moraju biti namenjena iskljuivo toj svrsi. Njihova namjena moe da bude kupovina poljoprivrednog zemljita ili mehanizacije, izgradnja ili nadogradnja poljoprivrednih objekata, kupovina domaih ivotinja 4.5.1. Krediti za individualne poljoprivredne proizvoae, krediti za farmere 8 Namjena:

Finansiranje poljoprivredne proizvodnje

Korisnik kredita:

Fiziko lice vlasnik/korisnik poljoprivrednog zemljita

Zamjenski kredit

Klijent je postojei korisnik Kredita za Farmere u Banci za koji je uredno otplaeno minimalno 9 anuiteta

Kredit Plus

Klijenti Banke koji su uredno otplatili 100% "Kredit za farmere" u Banci do 6 mjeseci prije podnoenja zahtjeva za novi kredit

Iznos kredita:

Do 40.000 KM

Kod Zamjenskog kredita za farmere

Ostatak glavnice po kreditu u koritenju uvean za minimalno 30%, a maksimalno 40.000 KM Dugoroni kredit se odobrava uz valutnu klauzulu u EUR valuti.

https://raiffeisenbank.ba/bhs/menu/view/356

13

Rok otplate:

Do 7 godina

Tabela 3:Kamatna stopa : Za Kredit- za farmere 9,49% - za rok otplate do 1 godine 9,79% - za rok otplate preko 1 godine Za zamjenski kredit za farmere 9,29% - za rok otplate do 1 godine 9,59% - za rok otplate preko 1 godine Za Kredit Plus za farmere 9,29% - za rok otplate do 1 godine 9,59% - za rok otplate preko 1 godine Izvor: https://raiffeisenbank.ba/bhs/menu/view/356

EKS*12,64% EKS*10,76% EKS*12,41% EKS*10,54% EKS*12,41% EKS*10.54%

5. KREDITIRANJE PRIVREDE, OBLICI KREDITA

5.1. Kratkoroni krediti za obrtna sredstva9 Ovaj oblik bankarskih zajmova odobrava se se u principu za povremene zalihe ili za pokrie potraivanja od kupaca. U principu bi trebalo da se radi o povremenim obrtnim sredstvima preduzea, polazei od toga da se trajni obrtni kapital kompanija pokriva iz sopstvenog obrtnog kapitala ili iz dugoronih/ srednjoronih kredita koji se otplauju na bazi anuitetskih programa. Na toj osnovi bi kratkoroni kredit bio za povremena obrtna sredstva bili samolikvidirajui, jer bi mogi da budu otplaeni u momentu kada prestanu da postoje povremene zalihe ili vikovi potraivanja od kupaca. Banke naroito kod kreditiranja manjih preduzea, nastoje da izvre pregled zaliha na licu mjesta kai i da provjere da li su podaci koji se odnose na potraivanja od kupaca oieni od neplativih potraivanja. Na toj osnovi banka ima jasnu situaciju u pregledu bilanse strukture preduzea. Finansijska polotika preduzea raspolae raznim opcijama u pregledu oblik finansiranja svojih potreba u obrtnoj aktivi. U uslovima poveane konkurencije za plasman bankarskih resursa, banke mogu da prihvate i finansiranje dijela trajnih obrtnih

Milutin irovi, Bankarstvo, drugo inovirano izdanje, Beograd 2006, st.95.

14

sredstava putem kratkoronih kredita, ukoliko procjene da preduzee ima odgovarajuu kreditnu sposobnost. U praksi se esto i koriste kreditne linije (credit lines) to znai da preduzee moe da koristi onaj iznos kredita kod banke koji ima jer je u tom momentu potreban, ali do odreenog limita koji je unaprijed dogovoren i u odreenom roku trajanja kreditne linije. 5.2. Investicioni krediti (terms loan) Sredstva iz dugoronih zajmova (terms loans) koriste se za finansiranje fiksnih aktiva kao i trajnog obrtnog kapitala. U zemljama sa razvijenim tritem kapitala, jake kompanije mogu da biraju izmeu dva oblika finansiranja: institucionalnog finansiranja kod banaka i finansiranjem putem emisije vrijednosnih papira na otvorenom finansijskom tritu. To ne vai za manje kompanije, koje nemaju pristup tritu kapitala, pa su upuene na koritenje kredita banaka. Otplata investicionih kredira vri se na osnovu anuitetskih programa u kojima mogu da budu predvieni mjeseni, kvartalni, polugodinji ili godinji rokovi. Bitno je da se kreditnim aranmanom ugovore rokovi plaanja anuiteta koji su u skladu sa finansijskim mogunostima dunika, odnosno sa stvaranja adekvatnog dohotka koji slui kao osnova za servisiranje dugova. Postoji mogunost da preduzee nastoji da izvri otplatu kredita prije roka na taj nain t o na finansijskum tritu dolazi do novog kredita po povoljnim uslovima. Kamatna stopa na investicione kredite zavisi od opteg nivoa kamatnih stopa na finansijskom tritu, od stepena kreditne sposobnosti dunika, kao i od iznosa i ronosti zajma. Kod ocjene kreditne sposobnosti dunika za dobijanje investivionog kredita u veoj mjeri se naglaava profitabilnost dunika za razliku od kratkoronih zajmova kod kojih se u prvi plan stavlja likvidnost preduzea10. Naroito je bitno da se sagleda kvalitet menadmenta u kompaniji, kvalitet tehnologije i istraivako- razvojnih programa, konkurentska pozicija preduzea, unoenje novih proizvodnih procesa i novih proizvoda.

10

Edward Reed/ Edward Gill, Commercial Banking 1989,st.297.

15

5.3. Revolving krediti Revolving krediti (revolving credits) nastali su iz kratkoronih linija koje se primjenjuju kod kratkoronih privrednih kredita. Za razliku od njih revolving kredtit su srednjoronog tipa (intermediate bussiness loans) sa normalnim rokovima trajanja od 1 do 3 godine. Radi se zapravo o tipu kreditnog aranmana koji se nalazi izmeu kratkoronih i investicionih kredita. Korienje sredstava po osnovu revolving kredita je fleksibilno, to znai da korisnik takvog kredita povlai sredstva u skladu sa dinamikom svojih potreba i otplauje prema svojim finansijskim mogunostima. Ukoliko revolving kredit sadri konverzionu klauzulu moe da bude konvertovan u investicioni kredit ( term loan) koji se otplauje na bazi anuitetskog programa. Revolving kredit moe da traje i nekoliko godina, s tim da se putem ovog oblika finansiranja finansiraju obrtna sredstva, mada se mogu finansirati i manje kupvine fiksne aktive. Po pravilu korienje revolving kredita vri se uz realno pokrie (asset-based lending), a kao oblici kolaterala pojavljuju se uglavnom zalihe i potraivanja od kupaca.

5.4. Krediti maloj privredi Kreditiranje malih i srednjih preduzea (SMF, small & medium enterprises) poveano je u toku posljednje 2-3 decenije. U skoro svim zemljama prihvaena je ideja za sektor male privrede predstavljaju jedan od najvanijih segmenata kreiranje novih radnih mjesta. Pored toga mnoga mala i srednja preduzea djeluju u pravcu revitalizacije privredne strukture, naroito ako se bave proizvodnjom na bazi novih tehnolokih rjeenja. Stoga i drave hoe da podre razvoj malih i srednjih preduzea. U Americi funkcionie specijalni dravni program podrke malih i srednjih preduzea koji se sprovodi preko dravne agnencije Small Business Association (SBA). Ova agencija garantuje zajmove kvalifikovanim malim i srednjim preduzeima, ukoliko su ove zajmove odobrili kreditori koji su prihvaeni od strane SBA programa.

16

6. GLAVNICA
Glavnica je iznos kredita koji nam je banka odobrila, a kamata je cijena koja se plaa za korienje sredstava banke, a kada je izraena u procentima govorimo o kamatnoj stopi. Nakon odobrenja kredita, mi zapravo banci vraamo glavnicu + kamatu.Visina kamatne stope zavisi od vrste kredita, roka na koji se sredstva ustupaju, uslova na tritu i drugih faktora. Uslovi otplaivanja kredita se razlikuju i meu samim bankama i uglavnom se prilagoavaju naoj platenoj moi. Anuitet, odnosno rata je redovna, najee mjesena isplata novanog iznosa sastavljenog od dijela glavnice i dijela kamate, koju klijent mora da plati na ime postepene otplate kredita. Osim mjesene, ona moe biti i tromjesena, polugodinja, godinja, u zavisnosti od samog dogovora sa bankom. 6.1. Kamatne stope

6.1.1.Nominalna kamatna stopa Predstavlja procenat koji odreuje koliki di o duga plaamo na nivou rate i koristi se za obraun redovne kamate za odreeni kredit. Moe biti fiksna ili promijenjiva.

6.1.2. Konformna kamatna stopa

Konformna kamatna stopa je stopa koja se rauna na ostatak duga za period efektivnog koritenja kredita (obraunava se broj dana efektivnog koritenja kredita). Tako se kamata obraunata npr. u mjesecu februaru (28 dana), razlikoje od kamate obraunate u mjesecu martu (31 dan). 6.1.3.Proporcionalna kamatna stopa Je stopa po kojoj se dobija razliiti iznos kamate u zavisnosti od toga da li se kamata obraunava jednom na kraju perioda otplate ili vie puta u toku same otplate kredita. Ukoliko je

17

rasparamo na nekoliko dijelova, njen iznos je uglavnom vei nego da to uinimo samo jednom na kraju perioda otplate kredita.

6.1.4.Efektivna kamatna stopa

Predstavlja stvarnu cijenu kredita. Efektivna kamatna stopa obuhvata nominalnu kamatnu stopu plus naknade i provizije koje plaamo banci za odobravanje kredita. Efektivna kamatna stopa (EKS) ukljuuje sve trokove kredita i tako omoguava laku usporedbu izmeu banaka. Sve banke su obavezne da istaknu efektivnu stopu uz nominalnu stopu. Efektivna kamatna stopa ukljuuje nominalnu kamatnu stopu (promjenljiva ili fiksna) i druge trokove i naknade koje zajmoprimac treba da plati prije nego se kredit odobri. Neki trokovi nisu ukljueni u efektivnu kamatnu stopu (kao to je procjena vrijednosti imovine, naknade za certifikate od drugih institucija, itd.) i zajmoprimac treba o tome pitati kreditnog slubenika. Vano je napomenuti da su efektivne kamatne stope uporedive samo za kredite u istoj valuti.11 6.1.5 .Interkalarna kamata Se koristi tj. obraunava u periodu izmeu odobravanja kredita do momenta kada pone otplata prve rate. U zavisnosti koja je banka u pitanju, ovaj iznos moe pa bude pripojen glavnici i da se naplauje preko rata kao i ostatak kredita ili poslije otplate cijelokupnog kredita. Ukoliko banka obraunava interkalarnu kamatu, treba provijeriti kada bi bilo najbolje da nam se isplati kredit da bi interkalarna kamata bila to manja. Na primjer ako se kredit isplauje 10-og u mjesecu, interkalarna kamata se plaa za 20 dana, a ako se kredit isplauje 25-og., interkalarna kamata se plaa samo za 5 dana. U daljoj otplati, kamata po kreditu je sastavni dio mjesenih anuiteta.12 6.1.6. Zatezna kamata Zatezna kamata se obraunava u sluaju kada se obaveze plaanja ne izmiruju na vrijeme. To je kamata koje se obraunavaju po dospjeu, odnosno neispunjenju novane obaveze. Dunik koji zakasni s ispunjenjem, uz glavnicu treba platiti i zateznu kamatu na svotu duga po iznosu od 15%.13
11

http://www.cbbh.ba/?id=765#1 http://wmd.hr/rjecnik-pojmovi-i/web/interkalarna-kamata http://www.hypo-alpe-adria.hr

12

13

18

7. Aktivnost komercijalnih banaka FBIH i RS, 2012 godina.

U toku treeg kvartala 2012. ukupno je poslovalo 28 komercijalnih banaka u BiH (18 banaka sa sjeditem u FBiH i 10 sa sjeditem u RS-u). 7.1.Krediti kod komercijalnih banaka

Ukupni krediti komercijalnih banaka u BiH iznosili su 15,91 milijardu KM na kraju treeg kvartala 2012, to predstavlja poveanje od 237,3 miliona KM ili 1,5% u odnosu na kraj drugog kvartala. Godinja stopa rasta ukupnih kredita iznosi 6,2% u septembru 2012. (za izraunavanje godinjih stopa rasta izuzeti su iznosi po osnovu reklasifikacije kredita. Kratkoroni krediti su poveani za 44,6 miliona KM ili 1,1%, a dugoroni za 192,7 miliona KM ili 1,7% na kraju treeg u odnosu na kraj drugog kvartala tekue godine. U septembru 2012. uee dugoronih kredita u ukupnim kreditima iznosilo je 73,6%. Grafikon 1. Krediti nevladinom sektoru ( u milijardama KM)

Izvor: Bilten Centralne Banke BiH, 2012 god, 19.02.2013

Krediti nefinansijskim javnim i privatnim preduzeima na kraju treeg kvartala 2012. iznosili su 8,17 milijardi KM, to predstavlja poveanje od 85,9 miliona KM ili 1,1% u odnosu na kraj
19

prethodnog kvartala. Kratkoroni krediti javnih i privatnih nefinansijskih preduzea su poveani za 41,1 milion KM ili 1,3%, dok su dugoroni krediti poveani za 44,8 miliona KM ili 0,9% u septembru u odnosu na juni 2012. Godinje stope rasta iznosile su 9,5% za kratkorone i 4,2% za dugorone kredite u septembru 2012.

Krediti stanovnitvu su iznosili 6,808 milijardi KM na kraju septembra 2012, to je vie za 22 miliona KM ili 0,3% u odnosu na kraj prethodnog kvartala. Krediti stanovnitva imaju uee od oko 42,8% u ukupnim kreditima komercijalnih banaka. Kratkoroni krediti stanovnitva poveani su za 13,9 miliona KM ili 1,6%, dok su dugoroni za 8,1 milion KM ili 0,1% na kraju treeg u odnosu na kraju drugog kvartala 2012. Posmatrano na godinjem nivou, u septembru 2012. kratkoroni krediti su poveani za 1,6%, a dugoroni za 2,0%, dok su ukupni krediti poveani za 2,0% .

Grafikon 2: Godinje stope rasta kredita

Izvor: Bilten Centralne Banke BiH, 2012 god, 19.02.2013

20

Kamatne stope Na kraju treeg tromjeseja 2012. ponderirani prosjek svih aktivnih kamatnih stopa iznosio je 7,27%, to je nie za 14 baznih poena u odnosu na kraj drugog tromjeseja. Prosjena kamatna stopa na kratkorone kredite u KM privatnim poduzeima nastavila je trend smanjenja i tijekom treeg tromjeseja, te je dostigla razinu od 6,76% u septembru, to je 18 baznih poena nie nego u junu. U istom razdoblju prosjena kamatna stopa na kratkorone kredite u KM za stanovnitvo poveana je za 18 bp na razinu od 10,18%. Dugoroni krediti u KM u septembru imali su uee ispod 2% u ukupno plasiranim kreditima, a prosjene kamatne stope na ove kredite iznosile su 7,76% za privatna preduzea i 7,55% za stanovnitvo.Prosjena kamatna stopa na dugorone kredite u KM s valutnom klauzlom u septembru ostala je na priblino istom nivou kao u junu, jer je za nefinansijska privat na preduzea poveana samo za 1 bp na 7,14%, a za stanovnitvo za 3 bp na 8,38%. U septembru 2012. plasirani su dugoroni krediti u stranoj valuti s prosjenim kamatnim stopama od 7,68% za privatna nefinansijska preduzea i 7,47% za stanovnitvo. Od ukupno plasiranih kredita tokom treeg kvartala, najvii udio od 62% odnosi se na kratkorone kredite u KM za nefinansijska privatna preduzea i udruenja, dok se 13% ukupno plasiranih kredita odnosi na dugorone kredite u KM s valutnom klauzulom stanovnitvu i 10% nefinansijskim privatnim preduzeima. Srednja kamatna stopa za kratkorone kredite u KM privatnim preduzeima i udruenjima iznosila je 7,39% i oko 90% ovih kredita u septembru je plasirano po stopama ispod 7%, a od ega je 18% plasirano po stopama ispod 6%. Grafikon 3: Aktivne kamatne stope komercijalnih banaka i euribor

21

Grafikon 4: Raspon izmeu aktivnih i pasivnih kamatnih stopa

Razlika izmeu aktivnih i pasivnih kamatnih stopa komercijalnih banaka u BiH iznosila je 7,0 pp u septembru, to je nie za 7 bp u odnosu na juni 2012. Smanjenje razlike je uzrokovano smanjenjem ponderiranog prosjeka aktivnih kamatnih stopa. Razlika izmeu aktivnih kamatnih stopa i pasivnih kamatnih stopa, a u koje su ukljueni samo oroeni i tedni depoziti, iznosila je 3,96 pp, to je za 23 bp nie u odnosu na juni 2012. To je uzrokovano smanjenjem ponderiranog prosjeka aktivnih kamatnih stopa i poveanjem ponderiranog prosjeka pasivnih kamatnih stopa. U rujnu 2012. razlika izmeu aktivnih kamatnih stopa komercijalnih banaka u BiH i dvanaestomjesenog euribora iznosi 6,53 postotna poena, to je vie za 40 bp u odnosu na kraj prethodnog tromjeseja, a uzrokovano je uglavnom smanjenjem kamatnih stopa u zoni eura.
22

Tabela 4:Kamatne stope komercijalnih banaka

23

Tabela 5 :Klasifikacija kredita datih stanovnitvu i pravnim licima

Izvor: Agencija za bankarstvo FBIH, Informacija o bankarskom sistemu FBIH,Sarajevo novembar 2012, st.23 Indikatori kvaliteta kredita su blago pogorani u odnosu na kraj prethodne godine, posebno ucee nekvalitetnih kredita koje je poveano za jedan procentni poen, kao rezultat rasta ukupnih nekvalitetnih kredita za 10% ili 126 miliona KM i to pravnih lica za 19% ili 136 miliona KM, dok su nekvalitetni krediti stanovnitva imali pad od 2% ili 10 miliona KM. Uee klasifikovanih kredita je smanjeno na 22,7%, odnosno za 0,5 procentnih poena zbog smanjenja B kategorije za 12% ili 142 miliona KM. Grafik 8 : Kasifikovani krediti

24

Od ukupnih kredita odobrenih pravnim licima u iznosu od 5,5 milijardi KM, sa 30. 09. 2012. godine, kao i na kraju prethodne godine, 31% ili 1,7 milijardi KM je klasificirano u kategorije B do E, dok je od ukupno odobrenih kredita stanovnitvu u iznosu od 5,1 milijarda KM, u navedene kategorije klasificirano 13,6% ili 693 miliona KM (na kraju 2011. godine 14,1% ili 709 miliona KM).

ZAKLJUAK
Ne treba zaboraviti da razmotrimo i pakete usluga koje banka nudi uz odreeni kredit jer i one imaju svoje trokove i mogu da utiu na cijenu otplate kredita a veoma je vano da znamo koliko se zaduujemo. Obratimo panju n a u g o v o r k o j i potpisujemo, ponekad on moe da sadri

stavke koje su sklone promjenama, a koje nam moda nee odgovarati. Kreditiranje pored svojih prednosti, brzo pronalaenje finansijskih sredstava, ima i svoje nedostatke, ukoliko potpiemo ugovor o kreditu u kojem banka moe da tokom vremena promijeni kamatnu stopu, moemo platiti velike kamate na uzeti kredit, stoga treba voditi rauna o uslovima i pravima i obavezama pri uzimanju kredita.

25

LITERATURA * Ovo je primjer kako ne treba navoditi literaturu. M. Galogaa : Poslovne finansije, MM College, Novi sad, 1997 (Galogaa, M., Poslovne finansije, MM College, Novi sad, 1997.) Deletovi M., ivkovi A., Bojovi P.; Bankarski Menadment, Beograd, 2008. Milutin irovi, Bankarstvo, drugo inovirano izdanje, Beograd, 2006 Analiza poslovanja banaka, godinji izvjetaj agencije za bankarstvo FBIH, 2012 www.unicreditbank.ba www.moj-bankar.hr, Srb, Mati, Bankarstvo http://www.intesasanpaolobanka.ba/index/ http://www.cbbh.ba/ http://wmd.hr/rjecnik-pojmovi-i/web/interkalarna-kamata/ http://www.hypo-alpe-adria.hr

26

Pitanja
1. Definicija kredita. 2. Podjela i vrste kredita prema roku otplate. 3. Objasnite razliku izmeu kratkoronih i dugoronih kredita. 4. ta je Eskontni kredit. 5. ta je Lombardni kredit. 6. Razlika izmeu Gotovinskog i Stambenog kredita. 7. Vrste kamatnih stopa. 8. Objasnite Konformnu i Interkalarnu stopu. 9. Koji su instrumenti osiguranja kod stambenog kredita. 10. U kojem omjeru treba da bude zalog na nekretninu- hipoteka.

27

PRILOG
Udjeli u neto kreditima komercijalnih banaka BIH, 2011 godina Grafikon 1

42,7%

Udjeli u neto kreditima

20% Unicredit Group dd Raiffeisen BANK dd Intesa sanpaolo BANK 17% Sparkasse BANK Hypo Alpe Adria Bank Ostali 10% 7% 4%

Izvor: Analiza poslovanja banaka, godinji izvjetaj agencije za bankarstvo FBIH

Udjeli u Retail kreditima Grafikon 2

Udjeli u Retail kreditima

37,4% 24,8% Unicredit Group dd Raiffeisen BANK dd Intesa sanpaolo BANK Sparkasse BANK Hypo Alpe Adria Bank 18,3% 9,5% 3,6% 6,3% Ostali

28

Grafikon 3
Udjeli u Corporate kreditima

Udjeli u Corporate kreditima

41,5% 17,8% Unicredit Group dd Raiffeisen BANK dd Intesa sanpaolo BANK Sparkasse BANK 17,3% 7,6% 12% 4,2% Hypo Alpe Adria Bank Ostali

29