UNIVERZITET U BEOGRADU MATEMATIKI FAKULTET

Seminarski rad
Rana Grka ge me!ri"a #Ta$es#

%r &es r' Z ran S( L)i*

S!)den! Fida+i"a Be*k ,i* Br( Inde-a .//012 Be grad

Poreklo grcke geometrije

% e3i grke ma!ema!ike 4 "a,$")") se ) 5 ni"i6 4 kra"ini sa na",e*im )!i3a"em s!ari+ 3i,i$i7a3i"a( Ra7, " se nas!a,$"a ) ")8n " I!a$i"i gde s) s!ig$i mn gi 4 $i!iki emigran!i i7 5 ni"e 9T)rske:6 a 4 s$e ra!a sa %ersi"an3ima i 4 ra7a %ersi"e .;1( g d( 4(n(e( k)$!)rni i 7anas!,eni 3en!ar 4 s!a"e A!ina( 5edan d g$a,ni+ i7, ra s!ar " grk " ma!ema!i3i s) k men!ari E)k$id ,i+ E$emena!a k "e "e na4isa %r k$ 6 7adn"i ,e$iki Gr3ki &i$ 7 &6 k "i "e 7i,e ) /# m V( n(e( %rema %r k$ ,im reima ge me!ri"a "e 4 nik$a ) Egi4!) i7 4rak!ine 4 !re<e da se 4 s$e i7$i,an"a Ni$a 4 4$a,$"en 7em$"i=!e 4remeri i 4 n , 4ar3e$i=e( O,a" 4 da!ak m 8e se na3i ) >er d ! , " Is! ri"i i %r k$ ga "e da!$e s,akak i 4re)7e ( >er d ! ka7)"e da ?s,aki k me <i reka dne$a ne=! 7em$"e m ra "e ! dma+ da "a,i kra$")( Tada <i ,a" 4 s$a s, "e in ,nike da 4reg$eda") i i7mere 7a k $ik se 7em$"a sman"i$a i da 4rema ! me drede k $ik) *e 4 re7) )<)d)*e 4$a*a!i( I7g$eda mi da "e ) ,e7i s !im 4r na@ena i ge me!ri"a i da "e da!$e kasni"e d s4e$a ) >e$ad)(A BIs! ri"a6 II(C1;D I Aris! !e$ ka8e da ma!ema!ina )me!n s! na"4re 4 in"e ) Egi4!)6 ka 4rak!ina 4 !re<a6 7< g meren"a 7em$"e6 iak 4 s! "e in"eni3e da s) ) Egi4!) 4 s! "a$i s$ < dni s,e=!eni3i6 k "i s) m g$i d, "i!i ,reme 7a !e ri"ska 4r )a,an"a6 i da s) m g$i ge me!ri") da )na4rede i7 is! 4rak!ine &a7e ) ne=! ,i=e6 ka !e ri") i$i na)k) ge me!ri"i6 i4ak ni"e d =$ d ! ga( ?E)me!n s! ge me!ri"e ) r)kama s,e=!enika i7g$eda da ni"e )na4re@ena da$"e d is!e r)!ineA6 4 !,r@)"e >i!( Gr3i nis) kri$i da s) ) Egi4!) i Va,i$ n) 4r na=$i ma!eri"a$ 7a s, ") ge me!ri") i s, ") as!r n mi")( Iak s) Ta$es i %i!ag ra6 Dem kri! i E)d ks ka7a$i da s) 4)! ,a$i ) Egi4a! i Va,i$ n6 a ! s) i 4 !,rdi$i egi4a!ski s,e=!eni3i6 i4ak ima nek $ik m derni+ &i$ $ ga k "i a4s $)!n d<i"a") da 4re4 7na") da s) Gr3i )7e$i <i$ s!a <i!n sa Is! ka( ak iak <i se i7,e=!a"i ,im 4)! ,an"ima 4ri+,a!i$i ka is! ri"ske in"eni3e6 4e! d ka7)") d , $"n 6 "er <i inae 7nai$ da s) Gr3i <i$i )sk g )ma i da nis) m g$i 4re4 7na!i e$emen!e ,redn s!i ) s!ran " k)$!)ri(ABFaerdenD ?%r k$ ) s, m de$) ?Kra!ak 4reg$edA ra7ma!ra 4i!an"e 4 rek$a ge me!ri"e( Sma!ra se da i s$ede*e reeni3e m g) <i!i n"eg ,e' ?Od !ada sm ra7ma!ra$i 4 e!ke )me!n s!i i na)ka6 sa 4re4 r)k m na 4 se<an 3ik$)s 9 7<i$"n )4)*i,an"e d s!rane Aris! !e$a:6 kr 7 k "i "e ,asi na ) sada=n" s!i 4r $a7i6 i

ka8em da "e6 4rema ,e*ini i7,e=!a"a6 ge me!ri"a 4r,a !kri,ena ) Egi4!)6 ) smis$) meren"a 4 ,r=ina( % !re<a Egi4*ana 7a ,im "e 4 s! "a$a 7< g i7$i,an"a Ni$a6 k "i "e <risa grani3e <i$ i"e 7em$"e(AB>ea!+D Mn gi grki 4is3i6 4 red %r k$a6 s$in <"a=n"a,a") 4 rek$ ge me!ri"e( >er d !)s ka8e da "e Ses !ris 9Ram7es II6 !4ri$ike CG11 4(n(e(: 4 de$i Egi4*anima 7em$") na "ednake 4ra, )ga ne de$ ,e6 da 4$a*a") g di=n") !aks)H 4a kada <i reka 4re4$a,i$a de 7em$"e6 i kada <i se ,$asnik 4ri"a,i 7a dre@en) red)k3i") !akse 4 s$a$i <i 7em$" mere da 4 !,rde da "e <i$ sman"en"a ) 4 ,r=ini( ?O, "e 4 m m mi=$"en")A6 nas!a,$"a n ?4 rek$ ge me!ri"e k "a "e kasni"e 4res$a ) Grk)(A Is!) 4ri)6 ma$ 4r =iren)6 s) 4 na,$"a$i i dr)gi 4is3i6 >er n i7 A$eksandri"e6 Dn d r)s Sik)$)s6 i S!ra< ( Is!ina6 s,e ,e i7"a,e 9ak iak "e n %r k$)s ,a direk!n 4re)7e$a i7 E)dem)s ,e Is! ri"e ge me!ri"e: m g) <i!i 4r na@ene k d >er d !)sa6 a >er d !)s i+ "e m ga & rm)$isa!i ka s, " s 4s!,eni 7ak$")ak Egi4!)(A Egi4*ani s) <i$i i7)7e!n 4a8$"i,i 4ri r"en!a3i"i s, "i+ +ram ,a6 )4 !re<$"a,a$i s) k n 43e i k i*e 7a <e$e8a,an"e6 =! se m 8e i ,ide!i na mn gim s$ikama( %ra, )ga s) d <i"a$i6 4 4re!4 s!a,3i Kan! ra6 7a!e7an"em k n 43a k "i "e 4 de$"en na !ri d)8ine GI.I/6 ) ra7meri s!rani3a 4ra, )g$ g !r )g$a( Kak 4ise T mas >i!' ?I7g$eda da nema s)mn"e da s) Egi4*ani 7na$i da "e !r )ga 4ra, )g$i6sa s!ranama G6.6/ i da s) 4 ,e7a$i da "e k,adra! nad na",e3 m s!ran m "ednak 7<ir) k,adra!a nad dr)ge d,eH ak "e ,ak 6 ni s) <i$i )4 7na!i sa 4 s$edn"im s$)a"em 4 7na! g s!a,a %i!ag re(A Tak da se 4i!an") a)! rs!,a %i!ag rine !e reme d s!a ras4ra,$"a$ ! k m is! ri"e6 i s!a$ "e nera7"a=n"en ( Tak ser T mas >i! ka8e' ?Ne <i+ i=a !ak da$ek da driem %i!ag ri 7as$)ge 7a !kri*e naseg s!a,aH ne6 8e$im da ,er)"em ) !radi3i") da "e ! 7ais!a <i n( Je$im da ,er)"em da "e !radi3i"a ) 4ra,) i da "e s!a, 7ais!a n"eg ,(A Verden "ak $e4 <"a=n"a,a 7a=! s) <as Gr3i 7ae!ni3i ge me!ri"e(A Sig)rn ni"e s$)a"n da s) 5 n"ani <i$i <)k!in"a Grke 3i,i$i7a3i"e( Zar nis) s!an ,a$i na 4 dr)3") ,e7an m sa ,e$ikim is! 3nim im4eri"ama6 7ar nis) g dinama <i$i 4 !in"eni kra$"e,ima Lidi"e i %ersi"eK Oni s) <i$ ,a$i m g)*n =*) da se d <r )4 7na") sa is! n m k)$!)r m( B$iske ,e7e6 k "e s) 4 $i!iki i ek n mski 4 ,e7i,a$e 5 ni") i Ma$) A7i") 4 s!a$e s) ig$edne s,ak me k "e 4r i!a 4r,) kn"ig) Is! ri"e d >er d !a( I ,e7e i7med") Grka i Egi4!a s) <i$e ,e ma < ga!e( Br "ni Gr3i s) 8i,e$i ) de$!i Ni$a( ak "e grki grad Na)kra!is6 k "e "e sn ,an 7a ,reme ,$ada,ine %same!ik)sa 922G#21; 4(n(e(:6 4 d Amasis m 9/2;#/L/ 4(n(e(:6 )s4 s!a,i !rg ,inski m n 4 $ 7a 3e Egi4a!(A

T k m naredn g 4eri da "e <i$ 4 , $"ni"i+ i man"e 4 , $"ni+ 4eri da 7a Grke( D $a7i$ "e d mn gi+ 4 $i!iki+ 4r mena6 4r na$a8en"a n ,i+ !rg ,inski+ 4)!e,a6 i <na,$"an"a s!ari+( %re kre! "e <i$a <i!ka ) >a$is)6 kada ?"e d =$ d i7nenadn g 4rekida6 7< g 4 mraen"a s)n3a /M/6 k "e "e 4redska7a Ta$es sa Mi$e!a( ?Dan se 4re!, ri ) n *A6 4ise >er d !( V "ni3i s) <i$i 4re4$a=eni d !e mere6 da nis) <i$i radi da nas!a,e < r<)( Mir "e <i 7ak$")en i7me@) 7a,a@eni+ s!rana6 gde s) i Si3i$i"a i Va,i$ ni"a <i$e )k$")ene( Od !ada s) !ri ,e$ike im4eri"e dr7a$e ra,n !e8) si$a' Lidi"a6 Medi"a i ?N , Va,i$ nsk 3ars!, A6 k "e s) sn ,a$i kra$"e,i >a$de"e( K)$!)rne i !rg ,inske ,e7e s) !, rne ) <a 4ra,3a6 3e$ 7a$e@e "e 4 s!a$ 4ris!)4an Gr3ima(A BFaerdenD ?I7"a,a >er d !)sa 4 ka7)"e da "e <i$ i k)$!)rni+ 4r mena sa Gr3imaH Gi m n i % $is6 i 4 de$a dana na CL sa!i6 ) Grk) d $a7i i7 Va,i$ na( % $ s "e ,er ,a!n <i s)nanik ) ,id) 4 $)$ 4!e( Gn m n "e !ak d"e s)nanik6 k "i se sas! "i d ,er!ika$n g =!a4a6 k "i <a3a s, ") senk) na + ri7 n!a$ni disk(

Nema s)mn"e ) is4ra,n s! i7"a,e k "a se !ie Gn m na6 "er 4 s! "i !eks! na k$inas! m 4ism) k "i sadr8i !a<$i3) 7a d)8ine senki =!a4a ) ra7nim 4eri dima dana(

I7"a,a6 k "a se dn si na 4 de$) na CL sa!i6 4 k " " Gr3i de$e dan d i7$aska d 7a$aska s)n3a6 "e !ak @e is4ra,na6 4 7na! "e i7 dr)g g !eks!a i7 Nine,e+a6 k "i sadr8i !a<$i3) 7a !ra"an"e d C0CL6 L0CL6 G0CL6 ECL0CL 4eri da dne,ne s,e!$ s!i 7a

ra7$ii!e 4eri de g dine6 i7ra8ene ) !erminima as!r n mski+ ,remenski+ "edini3a 9?<ernA i ?)sA:( ?BFaerdenD Imena 7nak ,a Z di"aka sa k "ima s) se Gr3i )4 7na$i k //16 !ak @e 4 !i3) i7 Va,i$ na( % $i!ika ra,n !e8a "e 4 n , 4 reme*ena6 kada "e Nir)s 4 !ini 3e Is! k( Mn gi 5 n"ani s) na4)s!i$i 7em$")( U ! ,reme se i %i!ag ra se$i sa Sam sa d Kr ! na( ?Nen!ar !e8e s,e!a ma!ema!ike i &i$ 7 &i"e se 4 meri i7 5 ni"e ) I!a$i")( ?BFaerdenD U<r7 "e 4ersi"ska im4eri"a <n ,i$a ek n mske i k)$!)rne ,e7e sa Gr3ima( %ersi"ski kra$"e,i Nir)s i Dari")s s) <i$i ,e ma ! $eran!ni i nis) reme!i$i k)$!)r) i re$igi") 4 !in"eni+ nar da( ?Va,i$ nski s,e=!eni3i#as!r n mi s) sis!ema!ski nas!a,i$i 4 sma!ran"e Mese3a i 4$ane!a 7a ,reme 4ersi"ske ,$ada,ine( Be7 ,i+ 4a7$"i, <e$e7eni+ 4 sma!ran"a6 k "a s) kasni"e )!i3a$a na ,a,i$ nsk) !e re!sk) as!r n mi")6 7a ,reme d <a Se$e)3idsa6 nas$ednika A$eksandra Ve$ik g6 <i$ <i nem g)*e( Gr3i s) !ak d"e6 4 ka7a$i ,e$iki in!eres 7a ,a 4 sma!ran"aH Ka$is&enes6 Aris! !e$ , )enik6 k "i "e 4ra!i A$eksandra ,e$ik g d Va,i$ na6 4 s$a "e s, m r @ak) Aris! !e$) ,a,i$ nska 4 sma!ran"a6 na n"eg , 7a+!e,( >i4ar+)s9C/1 4(n(e(: k ris!i Va,i$ nska 4 sma!ran"a i 4eri de Mese3a6 k "e 3e 4rak!in <e7 4r mene6 %! $ me" isk ris!i!i G11 g dina kasni"e(

I7 s,ega , ga ,idim da s) Gr3i rad )i$i d Va,i$ n"ana i da s) 4rim$"en 7nan"e " = )na4redi$i kasni"e( M 8da "e , ni"e 4rimen$"i, na 4 e!n 4eri d grke ma!ema!ike6 "er s) Va,i$ n3i ,e* 4 sed ,a$i ,is k ra7,i"en) a$ge<r) i ge me!ri")( %rir dan !ren)!ak ) k me 4$ dni k n!ak!i i7me@) Is! ka i Za4ada6 7a)7ima") mes! na 4 e!k) 2( ,eka6 "e im4 n7an!an !rg ,inski grad Mi$e! na <a$i Ma$e A7i"e6 na",a8ni"i 3en!ar 5 nske k)$!)re( A 4r,i 5 nski 4rir dni &i$ 7 &6 4r,i ma!ema!iar i as!r n m6 "e Ta$es sa Mi$e!a(

Ta$es 9 k 2G.#/.2 4(n(e(: )<ra"an "e me@) sedam m)dra3a( S,e s!a$e m)dra3e 4re,a7i=a "e mn g s!ran =*) s, "e de$a!n s!i "er6 4 red ! ga s! se <a,i &i$ 7 ,i" m6 ma!ema!ik m i as!r n mi" m 6 <i "e i +idr !e+niar i na)!iki in8en"ern i !rg ,a36 i 4 $i!iari6 kak !,rdi %$)!ar+ ) G 7<i sedam m)dra3a6 "edini me@) m)dra3ima )7diga i7nad s&ere 4rak!ine k ris!i( %rema Aris! !e$ , " !,rdn"i6 4r,i "e 4 k)=a da ra7n ,rs!n s! 4 "a,a s,ede na "edn) 4rama!eri")( O!k$an"a")*i s,e mi! $ =ke i !e $ ske ini 3e6 a ), de*i 4rir dn) )7r n s! i 4 s$edin s! n "e 4r,i na ra3i na$an nain )ini 4 k)=a" da <"asni s,) ra7n $ik s! i =areni$ 4rir de BLO6 s!r(.OGD Tradi3i"a 4ri4is)"e Ta$es) da "e 4r,i d ka7i,a !e reme i da "e6 =!a,i=e6 )me da d ka8e 4e! ge me!ri"ski+ s!a, ,a me@) k "ima "e i !,r@en"e da "e )ga nad 4renik m 4ra,( %rema Di gen ,im reima Ta$es ?) 4=!e ni"e ima )i!e$"a6 "edin s! "e 4 se!i Egi4a! i dr)8i se s !am =n"im s,e=!eni3imaA BL/6 I(LOD Na",er ,a!ni"e "e <i 7adi,$"en n"i+ , m )me!n =*) 4rak!in g re=a,an"a ge me!ri"ski+ 7ada!aka i s!a$im ,e=!inama( Sa ,im "e ) sk$ad) i 5am<$i+ , 4redan"e Ta$es , m sa,e!) %i!ag ri da 4)!)"e ) Egi4a! ne <i $i na)i ne=! d s,e=!enika +ram ,a ) Mem&is) i Di s4 $is) BOO6s!(MMD Od n"eg ,i+ de$a ni=!a ni"e sa),an 6 a ak i "es!e !a s) de$a nes!a$a ,e* 4re Aris! !e$a6 a$i "e ,er ,a!n da "e ne=! na4isa iak ni ! me ni"e s!a nikaka, !rag( %ri4is)"e m) se !an 4red,i@an"e 4 mraen"a s)n3a ) ma") /M/ 4(n(e( % 7na! "e i n"eg , k ri=*en"e s, "s!a,a s$ini+ !r )g$ ,a 7a ra)nan"e )da$"en s!i <r da d <a$e i ,isine 4iramide 9k ") "e 4rema ,i=e i7, ra i7meri eka")*i da senka ,eka <)de "ednaka n"eg , " ,isini:( %$a! n "e is4ria da "e Ta$es 4a ) <)nar d k "e g$eda ) 7,e7de6 i da se ! me nasme"a$a 7g dna Traanka6 r <in"a6 g , re*i' A n 8e$i da 7na =!a se de=a,a na ne<)6 a$i ne 4rime*)"e =!a "e 4red n"eg ,im n gamaA( Bi$a <i gre=ka i7,es!i 7ak$")ak i7 ,e anegd !e da "e Ta$es <i na)nik6 s!rana3 ) , m s,e!)6 neka ,rs!a rase"an g 4r &es ra( Us!,ari6 n "e <i ,e ma )4)*en ) s)=!in) " nsk g 8i, !a s, g ,remena( %ria se da "e 7aradi ,r$ mn g n ,3a ) s4ek)$a3i"i sa )$"em i da "e na4ra,i n , k ri! reke da $ak=a 4re$a7ak Kr es)s ,e armi"e( %ri! m "e sa,e! ,a s, "e s)gra@ane 4r !i, a$i"anse sa

Kr es)s m(A 9Faerden: Ta$es ni"e <i sam !e re!iar i &i$ 7 &6 ,e* i dr8a,nik i ,ek 4rak!in g ras)@i,an"a6 ?m)dra3A ) 4 !4)n m smis$)( % red Ta$esa6 me@) nima k "i s) se <a,i$i ge me!ri" m 4 min"e se i Ameris!)s6 <ra! 4esnika S!e7ik r)sa( I !ak "e d <i re4)!a3i") <a,$"en"a ge me!ri" m 6 4 reima >i4i"a sa E$i"a( 9 %r k$ 6 E)k$(I(s!r(2/(CC#C/: %esnik S!e7ik r)s 8i,e "e k 2G1#//1g(4ne( N"eg , <ra! "e dak$e m ga <i!i sk r Ta$es , sa,remenik( Ne 7nam ni=!a n"em) d "edn g %r k$ , g 4as)sa6 a ak i n"eg , ime ni"e sig)rn ( U Frind$an , m i7dan") %r k$a6 n"eg , ime "e Mamerk)s6 4 "edn m $a8n m 4 !4is) kasni"eg da!)ma(

Predvianje sunevog pomraenja

( ?>er d ! i7,e=!a,a da se 7a ,reme <i!ke na >a$is)6 dan d"edn m 4re kren) ) n * i da "e Ta$es 4red,ide ,a" d ga@a" De$an"ima 7a !) g din)( %rema Di gen) Lear3i")6 >en 4anes "e i7ra7i s, "e di,$"en"e Ta$es) 7a , 4red,i@an"e( Tak da 4 red >er d !a6 imam s!ari"eg s,ed ka >en 4anesa 7a , Ta$es , d s!ign)*e( Danas "e <in )sag$a=en mi=$"en"e da ,a" d ga@a" )ka7)"e na S)ne, g 4 mraen"a /M/ 4(n(e( Kak "e <i$ m g)*e da Ta$es6 k "i "e6 4rema s,im na=im i7g , rima6 4r,i grki as!r n m6 4red,ide 4 mraen"e S)n3aK Taka, 4 d,ig 7a+!e,a isk)s!, ,e*e d .1 g dina6 <e7 <7ira k $ik se radi6 Ni"e m g)*e 7a "edn g ,eka da sam s!ekne , isk)s!, ( A$i Ta$es ni"e ima grk g 4re!+ dnika( Zak$")ak "e nei7<e8an da "e m ra 3r4e!i isk)s!, d Ori"en!a$ni+ as!r n ma( O, na"4re )ka7)"e na as!r n me Mes 4 !ami"e( Za k "e 7nam i7 4isama asirski+ d, rski+ as!r $ ga k O11 k "i s) 4red,i@a$i S)ne,a i Mese3e,a 4 mra3en"a 9 sa 4r men$"i,im )s4e+ m:( %red,i@an"e Ta$esa se ,r$ d <r )k$a4a sa ,im ni7 m 4red,i@an"aEA BFaerdenD M 8em 4re!4 s!a,i!i nain na k "i "e n 4redska7a 4 mraen"e S)n3a( Va,i$ n3i s) k!ri$i6 ka re7)$!a! ne4res!an g 4 sma!ran"a kr 7 ,ek ,e6 4eri d d LGG ?$)na!i nsA6 4 s$e k "i se 4 mraen"a 4 na,$"a")H i ,a" 4eri d "e nes)mn"i, 6 <i 4 7na! Ta$es)6 i$i direk!n i$i 4rek Egi4*ana6 4 sredn ( Ta$es ni"e m ga 7na!i )7r k 4 mraen"aH ni"e m ga da da 4ra, <"a=n"en"e 7a 4eri de 4 mraen"a S)n3a6 "er "e n sma!ra da "e Zem$"a kr)8ni disk k "i 4$ ,i , d m ka 4an"H i da "e ima !an <"a=n"en"e 7a 4 mraen"e s)n3a6 nem g)*e "e da6 d s,i+ )s4e=ni+ " nski+ &i$ 7 &a6 ni"edan ni"e s!a,i na4redn <"a=n"en"e6 k "e <i sm mi 4r na=$i 7a4isan (A B>ea!+D ?P!ag d da se )s!,ari d g di$ 6

4redska7i,an"e Ta$esa )ka7)"e da "e as!r n mi" m(A BFaerdenD

n <i

)4 7na! sa ,a,i$ nsk m

?Dr)ga Ta$es ,a d s!ign)*a ) as!r n mi"i s) ,e ma ma$a( E)dem)s "e n"em) 4ri4isa !kri*e in"eni3e da 4eri d !ra"an"a s)n3a ni"e ),ek "ednak sa d)8in m danaH s! <i !re<a$ da 7nai da "e n !rki ne"ednak) d)8in) !ra"an"a e!iri as!r n mske se7 ne6 ! s) e!iri de$a ?!r 4skeA g dine6 4 de$"ene 4 d)g dne,ni3i i ra,n dne,ni3i( E)dem)s ,er ,a!n )4)*)"e na 4isane Ta$es ,e rad ,e ?Na d)g dne,ni3iA i ?Na ra,n dne,ni3iA6 k "e s4 min"e Di gen Lear3i"e( Zna "e 7a 4 de$) g dine na G2/ dana6 7a k ") "e ,er ,a!n sa7na d Egi4*ana(A B>ea!+D

Merenje visine piramide

?Ima ,i=e ra7$ii!i+ <"a=n"en"a Ta$es , g me! da 7a meren"e ,isine 4iramide( Na"s!ari"a i na""edn s!a,ni"a ,er7i"a d $a7i d >er nim)sa6 Aris! !e$ , g )enika6 k ") na, di Di gen Lear3i"e' ?>er nim)s ka8e da "e n ak )s4e da i7meri 4iramide 4 sma!ran"em d)8ine n"i+ ,e senke ) m men!) kada s) na=e senke "ednake na= " ,isiniA

%$ini ka8e ' ?Ta$es "e d <i ,isin) 4iramida i s,i+ dr)gi+ s$ini+ <"eka!a6 meren"em senke <"ek!a ) ,reme kada s) !e$ i n"eg ,a senka is!e 4 d)8inama(A %$)!ar+ "e )$e4=a 4ri) di"a$ g m gde Ni$ +en)s g , ri Ta$es)' ?% red dr)gi+ 4 d,iga !, "i+6 n 9Amasis: "e 4 se<n 7ad , $"an !, "im meren"em 4iramide6 "er si <e7 4r <$ema i <e7 4 m *i <i$ k g ins!r)men!a6 sam 4 s!a,i =!a4 na grani3) senke k ") "e <a3a$a 4iramida i !ak na4ra,i d,a !r )g$a6 i 4 d )!i3a"em s)ne,i+ 7raka !i si 4 ka7a da 4iramida 4rema =!a4) ima is!i dn s! k "i senka ima 4rema sen3i(A %r,a ,er7i"a "e ig$edn rigina$na6 i 4 s!)4ak "e ,i=e e$emen!aran neg =! "e 4=!i me! d6 kak is!ie %$)!ar+6 4r,a ,er7i"a "e ,er ,a!ni"a( Ta$es ni"e m ga da ne 4rime!i da ) ,reme kada "e senka dre@en g <"ek!a "ednaka s, " "

,isini6 da is!a re$a3i"a ,a8i i 7a s,e dr)ge <"ek!e k "i 4ra,e senk)H , <i n ,er ,a!n 7ak$")i ind)k3i" m6 4 s$e i7, @en"a s!,arni+ meren"a6 ) dre@en m <r ") s$)a")6 ) ,reme kada "e n !kri da "e d)8ina senke "edn g <"ek!a "ednaka n"eg , " ,isini( A$i ak iak "e Ta$es k ris!i ,i=e 4=!i"i me! d6 na =!a )ka7)"e %$)!r+6 !a" me! d ni"e sadr8a ) se<i ni "edn) 4=!) !e ri") s$ini+ !r )g$ ,a i$i 4r 4 r3i"a(A B>ea!+D

Talesova geometrija
?Da $i "e Ta$es 7na ,a,i$ nsk) ma!ema!ik)6 !ak @eK S$ede*) in& rma3i") O Ta$es) "e da %r k$ 6 k men!a! r 4r,e kn"ige E)k$id ,i+ E$emena!a6 k ") "e d <i i7 Is! ri"e ma!ema!ike E)dem)s ,e6 ,er ,a!n i7g)<$"ene' C(On "e <i 4r,i k "i "e 4 ka7a da "e kr)g 4 de$"en na d,a "ednaka de$a s, "im di"ame!r m L(Osim nek $ik dr)gi+ !e rema6 n "e )4 !re<$"a,a "ednak s! <a7ni+ )g$ ,a ) "ednak krak m !r )g$)H n ni"e ,e )g$ ,e na7i,a "ednakim ,e3 ?s$inimA ) ar+ain m <$ik)( G(On "e !kri 6 da s) )g$ ,i "ednaki kada d,e 4ra,e $ini"e 4reseem 6 4rema E)dem)s)( .(S!a, 4 d)darn s!i d,a !r )g$a6 k "ima s) s!rani3e i 4 d,a )g$a "ednaka6 E)dem)s 4ri4is)"e Ta$es)6 sa me! d m 7a dre@i,an"e da$"ine i7me@) d,a <r da na m r)6 da <i dem ns!rira ,redn s! n"eg , g me! da6 i 4 ka7a da "e Ta$es )ini k risn m ,) !e rem) 4 d)darn s!i( A4s $)!na !an s! reeni3a 9C: i 9.: "e d ,edena ) 4i!an"e6 3ak iak d $a7e i7 na"< $"i+ i7, ra( Sma!ra se da s!r)k!)ra s!are Ta$es ,e ma!ema!ike ni"e m g$a <i!i !ak s!rik!n $ gina6 da <i n m ga d ka7a!i !ak "asn) s!,ar ka s! "e "ednak s! de$ ,a na k "e di"ame!ar de$i kr)g( >i!6 eminen!an eng$eski is! riar grke ma!ema!ike6 4rime*)"e da ak i k d E)k$ida6 ,a" s!a, ni"e d ka7an(A BFaerdenD ?Ak )7mem ,e s!a, ,e i$i !e reme ka is4ra,ne6 m 8em 4rime!i!i da 6 kada "e Ta$es reka da "e ?4rika7a A da "e kr)g 4 de$"en s, "im 4renik m kada

"e ?& rm)$isa A !e rem) "ednak krak m !r )g$) iA !kri A<e7 na)n g d ka7a6 "ednak s! )nakrsni+ )g$ ,a6 re ?4rika7a A ne smem )7e!i s),i=e <)k,a$n ( ak ni E)k$id ni"e ?4rika7a A da "e kr)g 4re4 $ ,$"en s, "im 4renik m6 ,e3 "e sam

i7ne ka in"eni3)(A B>ea!+D ?On sma!ra da i7"a,) E)dem)sa !re<a 4ra,da!i na s$ede*i nain6 da "e n 4 gre=i =! "e 4re)7e i7 ma!ema!ike Ta$esa is!) s4 $"a=n") s!r)k!)r)6 ka =! "e na ) ma!ema!i3i n"eg , g ,remena 9 k GG1#G11 4(n(e(: ) k " " "e s,aki s!a, <i i7,eden s!rik!n $ gikim k ra3ima i7 4re!+ dn g s!a,a6 de&ini3i"a i aksi ma(A BFaerdenD ?Ta$es "e dak$e6 ,er ,a!n 4rime!i 6 4re neg d ka7a s <in) 9C:H a ! "e m 8da6 ka s! Kan! r ka8e <i$ ini3iran 4 "a, m neki+ kr)8ni+ <"eka!a6 4 de$"eni+ na "ednak <r " sek! ra6 sa L6. i$i 2 4renika6 ka s! "e 4r na@en ) Egi4a!skim s4 meni3ima i$i nas$ikan na 4 s)dama6 k "e s) d ne$i a7i"ski kra$"e,i6 k "i s) 4$a*a$i danak 7a ,reme ,$ada,ine CM#!e dinas!i"e( Sma!ra se da )4 !re<a rei ?s$in A 7a 4isi,an"e "ednaki+ )g$ ,a ) "ednak krak m !r )g$) 9L:6 )ka7)"e na ! 6 da Ta$es ni"e s+,a!a )ga ka ,e$iin)6 ,e3 ka &ig)r)6 k " ima dre@en <$ik(A B>ea!+D

?Kak "e Ta$es m ga dredi!i da$"in) i7me@) <r d ,a na m r)K %rema Taneri")6 ! "e s!ari me! d6 k "e "e s!iga d nas6 ma! d Rimsk g 7em$" mera Mark)sa 5)ni")sa Na4si)sa6 k "e "e )s!,ari ,e 4rimi!i,n 4ra,i$ ' Da <i 4r na=a )da$"en s! d A d 4r i7, $"ne !ake B6 4 s!a,i <i ) ra,an n rma$) AN na AB6 4r i7, $"ne d)8ine i dredi n"en) sredi=n") !ak) D( U !aki N "e k ns!r)isa $ini") NE n rma$n) na NA6 ) 4ra,3) s)4r !n m d AB6 !ak da E <)de k $inearna sa B i D( Tada NE ima is!) d)8in) ka AB( E)dem)s ka8e da "e !e rema 4 d)darn s!i 9.: )s!,ari k ri=*ena ) d ka7) , g me! da6 is! ka i s!a, 9G: "ednak s!i )nakrsni+ )g$ ,a6 !ak @e 4 7na! Ta$es)( Dak$e6 m g)*e "e da "e , <i Ta$es , me! d(A BFaerdenD Me@)!im ?E ) , m s$)a")6 m 8e d *i d 4 !e=k *a da se na@e d , $"na k $iina s$ < dn g i ra,n g 4r s! ra 7a k ns!r)k3i") i meren"a(A B>ea!+D >ea! s4 min"e )da$"en s! <r d ,a d <a$e6 a ne )da$"en s! i7me@) d,a <r da na m r)( ? Na8a$ s! m 8em sam 4re!4 s!a,i!i da "e s$ede*i me! d k ri=*en( %re!4 s!a,$"a se da "e Ta$es6 4 sma!ra")*i <r d sa ,r+a ! rn"a na m rsk " <a$i6 4rak!in isk ris!i ek,i,a$en! 4r 4 r3i na$n s!i s!rana d,a s$ina 4ra, )g$a !r )g$a6 ma$ g i ,e$ik g( %re!4 s!a,im da "e B sn ,a ! rn"a6 N "e <r d( Sam "e ne 4+ dn <i$ 6 da ,ek k "i s! "i na ,r+) ! rn"a ima ins!r)men! sa d,a kraka k "i & rmira") 4ra, )ga 6 da ga 4 s!a,i !ak da "e "edan krak DA ,er!ika$an i ) 4ra, " $ini"i sa B6 a dr)gi krak DE ) 4ra,3) <r da6 da )7me <i$ k ") !ak) A na DA6 i da !ada <e$e8i na DE !a3k) E na mes!) gde $ini"a 4 sma!ran"a d A d N see krak DE( Tada AD 9QC 6re3im : i DE 9Qm 6re3im : k "a "e s!,arn i7merena6 ka i ,isina BD 9Q+ 6re3im : d D d 4 dn 8"a ! rn"a6 4a 7< g s$ini+ !r )g$ ,a d <i"am da "e BNQ9+IC:Rm0$ ? 5 = "edna !e rema se 4ri4is)"e Ta$es) 9s$ < dn "e m 8em 4ri4 "i!i 4re!+ dnim:' /( ?%am4i$i"e6 kak i7,e=!a,a Di gen Lear3i"e6 ka8e da "e Ta$es <i 4r,i k "i "e k ns!r)isa kr)g k 4ra, )g$ g !r )g$a i da "e6 ) as! , g 4r na$aska6 8r!, ,a <ika#, $a( Dak$e6 s!a, da "e )ga )4isan ) kr)g6 4ra, )ga 6 4ri4is)"e se Ta$es)(A BFaerdenD

?Os!a$i6 me@)!im6 )k$"))")*i A4 $ d r)sa ka8) da "e ! !kri*e(A B>ea!+D

%i!ag rin

>i! ka7e da ?% s! "i ,i=e 4 !e=k *a k i7"a,e %am4i$i"a6 k "a ka8e da "e Ta$es 4r,i !kri in"eni3) da "e )ga ) 4 $)kr)g) 4ra, )ga ( %am4i$i"e "e 8i,e ) ,reme ,$ada,ine Nera 9/.#2M n(e(: 4a se sma!ra 7akasne$im a)! ri!e! m( Da!)m A4 $ d r)sa S ?ra)nar3aA i$i ari!me!i3ara ni"e 4 7na!6 a$i "e n "edan d nek $ik a)! ri!e!a k "i s) 4ri4isa$i !e rem) %i!ag ri( A$i 4ria Ta$es , m 8r!, ,an") , $a6 4 , d m , g !kri*6 "e s)mn"i,a is! ka i A4 $ d r)s , dis!i+ ?kada "e %i!ag ra !kri !a" 4 7na!i s!a,6 s, m snag m "e 4 n)di s"a"n 7r!, ,an"e , $a(A A$i 4ri 3i!iran") A4 $ d r)s , g dis!i+a6 %$)!ar+ i7ra8a,a s)mn")6 da "e !kri*e !ak s$a,$"en 6 <i$ 7< g !e reme k,adra!) nad +i4 !en)7 m6 i$i 7< g !kri*a 4r <$ema ?4rimene 4 ,r=ineAH )g$a,n m nema nis!a !kri*) in"eni3e da "e )ga ) 4 $)kr)g) 4ra,( M 7da "e Di gen Lear3i"e 4 gre=i =! "e ) 4=!e ),e A4 $ d r)sa ) 4ri)E( A$i ak ak i 4ri+,a!im %am4i$i"e,) 4ri)6 i ak "e Ta$es 7na da "e )ga ) 4 $)kr)g) 4ra, n "e <i ) 4 7i3i"i da 7ak$")i da "e 7<ir )g$ ,a <i$ k g 4ra, )g$ g !r )g$a "ednaka 7<ir) d,a 4ra,a !r )g$a( %re!4 s!a,im da "e BN 4renik 4 $ ,ine kr)ga6 O "e 3en!ar i A !aka na 4 $)kr)8ni3i6 da$"e 4re!4 s!a,im da 7nam da "e )ga BAN 4ra, )ga ( S4a"a")3i OA 4ra,im d,a "ednak kraka !r )g$a OAB i OANH a Ta$es 7na da s) )g$ ,i na sn ,i3i "ednaki k d <a !r )g$a( S! ga "e 7<ir )g$ ,a OAB 6 OAN "ednak 7<ir) )g$ ,a OBA6 ONA( A 4re!+ dni 7<ir "e "ednak 4ra, m )g$)H dak$e i dr)gi 7<ir "e !ak @e "ednak 4ra, m )g$)6 i !ri )g$a !r )g$a ABN s) 7a"edn "ednaki d,a 4)! na,eden m 7<ir)6 !"("ednaki s) sa d,a 4ra,a )g$a(

S$ede*e6 =! se $ak m 8e ,ide!i "e ! 6 da se <i$ k "i !r )ga m 8e 4 de$i!i na d,a 4ra, )g$a !r )g$a 4 ,$aen"em n rma$e AD i !ake A d s)4r !ne s!rani3e BN( Tada s) !ri )g$a s,ak g d 4ra, )g$i+ !r )g$ ,a ABD i ADN "ednaki sa d,a

4ra,a )g$a( Ak sa<erem 7a"edn s,a !ri )g$a <a !r )g$a d <i"am da "e 7<ir s,a !ri !r )g$a ABN 7a"edn sa )g$ ,ima ADB i ADN "ednaka sa e!iri 4ra,a )g$a6 i 7<ir kasni"i+ )g$ ,a "ednak "e sa d,a 4ra,a )g$a6 4r i7i$a7i da "e 7<ir s$ede*i+ )g$ ,a6 )g$ ,a ) A6 B6 N "e "ednak sa d,a 4ra,a )g$a( I !r )ga ABN "e <i$ k "i !r )ga (

Da$i "e Ta$es m ga d *i d , g s!a,a 4 $)kr)g)6 <e7 7nan"a6 da "e 7<ir )g$ ,a <i$ k g !r )g$a "ednak sa d,a 4ra,a )g$aK I7g$eda m g)*e na s$ede*i nain( Mn gi s!a, ,i s) <i$i6 <e7 s)mn"e6 4r, !kri,eni 4 m *) 3r!an"a &ig)ra i $ini"a ) n"ima6 i 4a8ane s) ig$edne re$a3i"e "ednak s!i i7me@) de$ ,a( T <i na 4rimer6 <i$ ,e ma 4rir dn na3r!a!i 4ra, )ga nik6 &ig)r) sa e!iri 4ra,a )g$a 94r na@en "e da "e m g$a <i!i 3r!ana ) 4raksi: i )me!n)!i d,e di"ag na$e( 5ednak s! s)4r !ni+ s!rana <i 6 <e7 s)mn"e6 ) 4r,im 4 e3ima ge me!ri"e6 )7e!a ka ig$edna i$i 4r ,erena meren"em( Ak <i !ada <i$ 4re!4 s!a,$"en da "e 4ra, )ga nik &ig)ra sa s,im 4ra,im )g$ ,ima i s,ak m s!ran m "ednak m s, " " s)4r !n "6 <i$ <i sig)rn $ak i7,es!i 4 s$edi3e( U7mim 4r, d,a !r )g$a ADN i BND( % =! "e 4 +i4 !e7i ADQBN i ND "e 7a"ednika6 d,a !r )g$a ima") s!rane AD i DN "ednake s!ranama BN i ND red m6 i <)+,a*eni )g$ ,i6 k "i s) 4ra,i )g$ ,i6 s) "ednakiH dak$e !r )g$ ,i ADN i BND s) "ednaki6 i 4rema ! me )g$ ,i AND 9!"( OND: i BND 9!"( ODN: s) "ednaki6 dak$e 94rema Ta$es) 4 7na! m !,r@en"): ODQON( S$in ) smis$) "ednak s!i AB i ND mi sm d ka7a$i "ednak s! OB i ON( Dak$e6 OB6 ON6 OD 9 i OA: s) s,e "ednake( S$edi6 da kr)g sa 3en!r m O i 4 $)4renik m OA 4r $a7i kr 7 B6 N6 D !ak @eH 4 s! s) AO i ON ) 4ra, " $ini"i6 AN "e di"ame!ar kr)ga6 )ga ABN "e 4 +i4 !en)7i 4ra, )ga 6 "e )ga ) 4 $)kr)g)( Tada 4r i7i$a7i da <i$ k "i 4ra, )ga 6 ka ABN k "i na AN ka <a7i6 sam "e ne 4+ dn da 4 $ ,i AN ) O i O *e !ada <i!i 3en!ar 4 $)kr)ga

nad AN ka di"ame!r m i 4r $a7i kr 7 B( % ka7ana k ns!r)k3i"a <i <i$a k ns!r)k3i"a kr)ga k 4ra, )g$ g !r )g$a ABN6 k "a i7g$eda6 d , $"n d <r dg ,ara %am4i$i"e, " &ra7i 4isi,an") kr)ga k !r )g$a 9k "i "e !re<a$ da <)de: 4ra, )g$i(A B>ea!+D ?S dr)ge s!rane6 ,a" s!a, se d , di ) ,e7) sa dre@enim i7ra)na,an"ima6 k "a se dn se na !e!i,e i n"iig ,e a4 !eme6 k "a s) ra@ana ) Va,i$ nsk " ma!ema!i3iH a$i ,a ,e7a6 nara,n 6 ni ) k m s$)a") ni"e d , $"na da d ka8e da "e Ta$es 7na Va,i$ nsk) ma!ema!ik)( S!,ar se m ra 4 g$eda!i sa =ire !ake g$edi=!a i iska7e %r k$a i %am4i$i"a !re<a 4r s!)dira!i < $"e(A BFaerdenD Verden 7ak$"))"e ?O,ak <i E)dem)s !re<a$ da ras)@)"e' is! $ giki6 meren"e )da$"en s!i i7me@) <r d ,a na m r)6 7a,isi d !e reme 4 d)darn s!i6 4 men)!e ) 9.:6 dak$e Ta$es "e m ra 7na!i ,) !e rem) i & rm)$isa!i "e eks4$i3i!n ( Sma!ra se6 da "e ) s!,arn s!i Ta$es m 8da 4rimeni ,a" s!a, 4 d)darn s!i a da ni"e <i s,es!an n"ega( Neki ak ,er)") da Ta$es ni"e ni ) k m s$)a") d ka7a s, "a !kri*a6 a$i da i+ "e )!,rdi em4iri"ski6 =! "e sas,im s)4r !n d n ga s! "e E)dem)s !an reka ) 9C:( %r,a 7amerka , m g$edi=!) "e da E)dem)s ni"e sam 7na re7)$!a!e Ta$es ,e ma!ema!ike6 ,e* i n"i+ ,e s4 $"ne & rme6 ak "e 7na i !ermin $ gi") k ") "e Ta$es k ris!i 7a "ednak s! )g$ ,a( Te=k da m 8em s)di!i sa "edn s!a,nim ign risan"em n"eg , g 9E)dem)s , g: s)da6 da "e Ta$es ,a ge me!ri"a <i$a $ giki k ns!r)isana6 ka na kasni"i+ ma!ema!iara S a ! "e ig$edn i n"eg , s)d6 "er inae ne <i i7,e 7ak$")ak 9.: S i sig)rn ne n"eg ,a eks4$i3i!na i7"a,a da "e Ta$es d ka7a s!a, 9C:( Sam na sn ,) ,e*eg 7nan"a se m 8e sas,im s+,a!i!i an!iki is! riar( Osim ! ga6 3e$a %r k$ ,a kri!ika E)dem)s ,e i7"a,e6 s! "i i 4ada sa in"eni3 m da "e Ta$es sa sam g 4 e!ka s!are ma!ema!ike( Sma!ra se' 4 =! "e n 4r,i6 m ra da "e !kri !e reme em4iri"ski( A$i mi sada 7nam da ma!ema!ika ne 4 in"e sa Ta$es m6 ,e*6 na"man"e CL11 g dine rani"e6 ) Va,i$ n)( O, <ara s,aki ra7$ g 7a ne4 ,eren"e 7a Ta$es ,e d ka7e i 7a s!rik!n $ gin) s!r)k!)r)6 k ") E)dem)s n"em) 4re4is)"e(A

Ta$es "e ? d Va,i$ n"ana m ga )!i da "e 4 ,r=ina kr)ga GrL6 d k s) Egi4*ani !,rdi$i da "e 9M0;RLr:L ( Kak "e Ta$es ra7$ik ,a is4ra,n d

neis4ra,n g6 !"( Us4e da 4ri<$i8i ne!an ( Nara,n d ka7i,an"em6 4 s!a,$"an"em ) $ giki 4 ,e7an sis!em( S$edi da !re<a na4)s!i!i !radi3i na$n ,er ,an"e da s) na"s!ari"i grki ma!ema!iari !kri,a$i ge me!ri") isk$")i, sami i da ne d)g)") g ! , nis!a s!ari"im k)$!)rama6 ,er ,an"e k "e "e <i$ dr8i, sam d k se ni=!a ni"e 7na$ ,a,i$ nsk " ma!ema!i3i( O, ni ) k m s$)a") ne sman")"e )g$ed Ta$esa na4r !i,6 n"eg , m geni") se )ka7)"e as!6 4ri7nan"e =! "e ! )radi 6 as! =! "e ra7,i $ gine s!r)k!)re ) ge me!ri"i6 7a 4 "a,) d ka7a ) ge me!ri"i( Zais!a6 ! s! "e karak!eris!in i a4s $)!n n , ) grk " ma!ema!i3i6 "e ra7, " mis$i d !e reme d !e reme( Oig$edn grka ge me!ri"a "e ima$a ,a" karak!er d 4 e!ka6 i Ta$es "e !a" k me se da"e 4ri7nan"e( Ma!eri"a$ d k ga "e grka ma!ema!ika s!, rena6 ni"e n ,AEA a$i s!i$ ) k me "e gra@e,ina )s4ra,$"ena6 "e <i n ,(A BFaerdenD

Talesov znaaj

Ta$es "e 4r,i k "i "e 4 n)di <"a=n"en"a 7a 4riridne 4 "a,e k "a nis) ima$a ,e7e sa mi! $ gi" m i 3rk,enim ,er ,an"ima( N"eg ,e mis$i s) <i$e n ,e6 sme$e6 i )7<)d$"i,e( Ni"e 4ria ) 7ag ne!kama6 i ni"e 4 se7a 7a i7mi=$"an"em nede&inisani+ s)4s!an3i( Mn gi s) 4 k)=a,a$i da ga diskredi!)")6 a$i n"eg ,e +i4 !e7e s) <i$e ra3i na$ne i na)n 7asn ,ane( Na"<i!ni"e s!,ari k "e "e Ta$es s!a,i ) nas$e@e s)' !ragan"e 7a 7nan"em radi n"ega sam gH ra7, " na)n g me! daH ra7, " 4rak!ini+ me! da ) 4=!e 4rin3i4eH n"eg ,a rad 7na$ s! i direk!an 4ri$a7 4rir dnim 4 "a,ama( U =es! m ,ek) 4(n(e( Ta$es "e 4 s!a,i 4i!an"e' ? Od ega "e sa7dan k sm s K A( Za dg , r m se i da$"e !raga(

Literatura

C(T(L(>EAT>6 A >is! rT & Greek Ma!+ema!i3s I6 D ,er6 NeU V rk6 C;MC( L( B(L( ,an der FAERDEN6 S3ien3e AUakening6 N rd+ &&6 Gr n ngen6 C;/.( G( Z(LUNIN6 Og$edi i7 is! ri"e ge me!ri"e6 %re$iminarna ,er7i"a .(D(DRAGOVIN6 >r n $ gi"a sa7nan"a d G1 111( g( 4(n(e( d C( g(n(e( +!!4'00UUU(as!r n mi"a(3 (T)