Unutranje Zemljine sile

-Tektonski pokreti su pomjeranja Zemljine kore, izazvana suprotnim djelovanjem Zemljine tee i toplote. -Epirogeni pokreti su lagana i dugotrajna izdizanja i sputanja Zemljine kore, pri emu nastaju kontinenti i okeani. -Orogeni pokreti su rasjedanja i nabiranja Zemljne kore, pri emu nastaju planine i kotline. -Rasjedi su pukotine du kojih je dolo do pomjeranja raskinutih slojeva stijena. -Bore su osnovni oblici koji nastaju horizontalnim nabiranjem slojeva stijena pod uticajem bonih pritisaka. -Gromadne planine su one koje nastaju izdizanjem dijelova Zemljine kore du rasjeda. One se izdiu u vidu zaravnjenih gromada okruenih kotlinama. -Kotline su prostrana udubljenja koja nastaju sputanjem dijelova Zemljine kore du rasje da. Gromadne planine su Jastrebac i Fruka gora u Srbiji,Centralni masiv i Ardeni u Francuskoj. -Vjenane planine su one koje nastaju nabiranjem i izdizanjem slojeva iz okeana i mora. Vjenane planine se pruaju u vidu vijenaca desetine, stotine i hiljade kilometara. U njih spadaju najvie i najrasprostranjnije planine na Zemlji: Himalaji u Aziji, Alpi u Evropi i dr.

Vulkanizam i zemljotresi
-Vulkani su mjesta na kojima magma izbija na povrinu Zemlje. -Vulkanizam su sve pojave vezane za pokretanje i izbijanje magme na povrinu Zemlje. Osim magme, vulkani izbacuju vrele gasove vodenu paru, pepeo i vulkanske bombe. Od magme nastaje lava. -Lava je naziv za magmu koja je izbila na posvinu Zemlje. -Krater je otvor na vrhu vulkana gdje magma izbija na povrinu Zemlje. -Grotlo je kanal kroz koji se magma krede iz unutranjosti prema povrini Zemlje. -Vulkanske kupe su uzvienja nastala nagomilavanjem magme i vulkanskog pepela. -Vulkanska erupcija je burno izlivanje magme pradeno snanim eksplozijama.

Prema aktivnosti vulkani mogu biti ivi (aktivni) i ugaeni. ivi vulkani su Etna na ostrvu Siciliji. Kljuevskaja sopka na istoku Rusije, Sen Helens u Sjevernoj Americi i jo preko 620 drugih.Vedina ih je rasporedjena po obodu Tihog okeana, na prostoru koji se naziva ,,vatreni pojas Pacifika''. Osim na povrini Zemlje vulkani se javljaju i na dnu Svjetskog okeana. -Zemljotresi su iznenadna i kratkotrajna podrhtavanja pojedinih dijelova Zemljine povrine. -Seizmograf je uredjaj kojim se mijeri duina trajanja i jaina zemljotresa. -Cunami je veliki ruilaki talas koji nastaje usljed zemljotresa na obali ili dnu Svjetskog okeana. -Hipocentar je mjesto u unutranjosti Zemlje gdje nastaje zemljotres. -Epicentar je mjesto na Zemljinoj povrini koje je najblie hipocentru.

Sastav i podjela atmosfere

Atmosfera je smjesa gasova koju ine preteno AZOT (78%), KISEONIK(21%) i ostali gasovi (1%), npr. ugljen- dioksid, ozon i dr. Osim gasova atmosfera sadri i razliite primjese, od kojih je najvanija vodena para. -Vodena para je voda u gasovitom argegatnom stanju. U primjese spadaju i praina, vulkanski pepeo, adj, bakterije i cl. Atmosfera je predmet prouavanja meteorologije. -Meteorologija je nauka koja prouava fizike osobine atmosfere. Atmosfera se dijeli na 5 slojeva. To su: troposfera, stratosfera, mezosfera, termosfera i egzosfera. Troposfera je najnii i najgudi sloj atmosfere. U njoj je sadrano 80% od ukupne mase vazduha na Zemlji.Troposfera je dio atmosfere koji je najznaajniji za ivot na Zemlji. Stratosfera se odlikuje manjom gustinom vazduha. Ustratosferise nalazi ozonski omota. -Ozonski omota je dio stratosfere u kojem se nalazi povedana koliina gasa ozona. Mezosfera je sloj koji se prostire od gornje granice stratosfere. Termosfera se prostire od mezosfere. Odlikuje se velikom koncentracijom jona. -Joni su sitne naelektrisane estice.

Zbog toga se naziva i jonosfera. -Jonosfera je dio termosfere u kojoj se nalazi povedana koliina jona. Jonosfera odbija radio-talase, i tako omogudava prenos radio i televizijskih emisija na Zemlji. U jonosferi se javlja i polarna svjetlost. -Polarna svjetlost je raznobojna svjetlost koja se povremeno vidi na nodnom nebu iznad sjevernog pola. Egzosfera se nalazi izmedju 800 i 3000km visine. Sadri tako malo vazduha da se moe porediti sa bezvazdunim prostorom. Stanje atmosfere Stanje atmosfere se iskazuje putem vie elemenata.To su: tepmeratura, pritisak,vjetrovi,vlanost,oblanost,trajanje sunevog sjaja i padavine. Temperatura vazduha pokazuje njegovo toplotno stanje.Izraava se u stepenima Celzijusa.Vrijednost temperature vazduha odredjuje se termometrom na meteorolokim stanicama. Temperatura vazduha se mjeri u hladu.Zbog toga se termometri smjetaju u meteoroloke kudice,gdje nisu direktno izloeni Sunevom zraenju. Temperatura vazduha na meteorolokim stanicama mjeri se 3 puta dnevno - u 7,14 i 21 as.Sabiranjem vrijednosti tada izmjerenih temperatura i dijeljenjem njihovog zbira sa 4 dobija se srednja dnevna temperatura.Dijeljenjem zbira temperaturnih vrijednosti sa 4 vri se zbog toga to se temperatura u 21 as rauna udvojeno (mnoi sa 2).Moe da se mjeri i srednja mjesena temperaura i srednja godinja i srednja temperatura za viegodinji period,obino za 30god. Vazduh prima toplotu od podloge iznad koje se nalazi i zagrijava se odozgo navie.Temperatura vazduha opada sa porastom nadmorske visine. Kontinenti se bre zagrijavaju i bre hlade od Svjetskog okeana.Temperatura vazduha opada i sa udaljavanjem od ekvatora prema polovima. Vazduni pritisak je proizvod djelovanja mase vazduha na povrini Zemlje. Izraunavase u milibarima ili hektopaskalima.Normalan pritisak na nivou mora iznosi 1013 milibara.Ukoliko je vazduni pritisak iznad normalnog onda je povien,a prit isak ispod normalnog je snien.Vrijednost vazdunog pritiska odredjuje se barometrom. -Ciklon je oblast niskog vazdunog pritiska. -Anticikolon je oblast visokog vazdunog pritiska.

Vjetrovi nastaju usljed razlika u vazdunom pritisku.Duvaju iz oblasti vieg prema oblastima nieg pritiska.Brzina vjetrova se izraava u metrima u sekundi (m/s). Prema trajanju i veliini oblasti u kojoj se javljaju vjetrovi se dijele na stalne (planetarne),periodine (sezonske) i lokalne. Stalni vjetrovi postoje u svim toplotnim pojasevima. Najpoznatiji periodini vjetrovi su monsuni. Ljeti duvaju sa okeana,gdje je tada vazduni pritisak povien, prema kopnu, gdje je vazduni pritisak nii. Zimi je raspored vazdunog pritiska i smjer duvanja monsuna obrnut. Lokalni vjetrovi su bura i jugo. -Relativna vlanost vazduha je stepen zainjenosti vazduha vodenom parom. Relativna vlanost vazduha izraava se u procentima. Zavisi od temperature; to je vazduh topliji, to moe da primi vie vlage.Na primjer: ako je relativna vlanost vazduha 100%, to znai da je vazduh zasiden vodenom parom. Oblanost se javlja usljed kondenzacije i sublimacije vodene pare. -Kondenzacija je prelazak vodene pare u teno agregatno stanje. -Sublimacija je prelazak vodene pare u vrsto agregatno stanje. Ukoliko se vazduh zasiti vodenom parom blizu Zemljine povrine nastade magma. -Magma je atmosferska pojava koja nastaje kondenzacijom i sublimacijom vodene pare u prizemnim slojevima atmosfere. -Oblaci su atmosferske pojave koje nastaju kondenzacijom i sublimacijom vodene pare u slobodnoj atmosferi. Prema izgledu izdvojene su tri osnovne vrste oblaka: cirusi (pramenasti), stratusi (slojeviti) i kumulusi (gomilasti).Posebna grupa su kini oblaci: nimobostratusi (slojevitokini) i kumulinibusi (gomilastokini ili olujni oblaci) Trajanje sunevog sjaja je vrijeme tokom kojeg Sunce sija iznad nekog mjesta. Izraava se u asovima. Stoji u obrnutom odnosu sa oblanodu. Padavine nastaju kada se vazduh zasiti vodenom parom.Visina padavina se izraava u milimetrima. Vrijednost visine padavina se odredjuje kiomjerom.Padavine se mjere svakog dana u 7 asova. Sabiranjem dnevnih koliina padavina u okviru svakog mjeseca dobijaju se mjesene koliine.Mogu se mjeriti i godinje koliine,srednja visina padavina za viegodinji period.Padavine se dijele na niske i visoke.U niske spadaju:rosa,slana i inje.U visoke:kia, snijeg i grad.Najveda vrijednost srednjih god. Koliina padavina zabiljeena je u mjestu erapundi.

Vrijeme i klima
-Vrijeme je trenutno stanje atmosfere iznad nekog mjesta. Topli vazduh dolazi iz oblasti oko ekvatora, a hladni iz polarnih oblasti.Suv i zamuden vazduh porijeklom je iz pustinja, dok vlani stie sa okeana. Kada stanje atmosfere iznad nekog mjesta due ostane isto, kae se da je vrijeme stabilno. -Vremenska prognoza je postupak predvidjanja stanja atmosfere za odredjeni period. -Sinoptika meteorologija je dio meteorologije koji se bavi prognozom vremena. Za vremensku prognozu se koriste satelitski snimci. Jake kie,veliki snijeg, olijni vjetar, grad,guste magle i sl.Ovkve vremenske nepogode mogu izazvati velike materijalne tete, a ponekad i ljudske rtve. -Klima je prosjeno stanje vremena i njegove uobiajene promjene za dui vremenski period. -Klimatski elementi supokazatelji stanja atmosfere. Vrijednosti klimatskih elemenata zavise od klimatskih faktora. -Klimatski faktori su geografski uslovi koji odredjuju klimu nekog mjesta. U najvaznije klimatske faktore spadaju: udaljenost od ekvatora,reljef (nadmorska visina i pravac pruanja planina),udaljenost od mora i stanje razvijenosti biljnog pokrivaa. Tip klime odredjuje se na osnovu vrijednosti klimatskih elemenata,od kojih su najvaniji temperatura vazduha i koliina i vremenski raspored padavina. Osnovni tipovi klime: topla,suva,umjerena,hladna,polarna i alpska klima. Oblast gdje je zastupljena topla klima uglavnom se podudara sa arkim pojasom. Ovdje su temperature tokom itave godine visoke preko 18 stepeni. Oko ekvatora je zastupljena ekvatorijalna klima. Njeno obiljeje su visoke temperature vazduha i ravnomjerno rasporedjene padavine tokom itave godine. Svjeverno i juno od ekvatorijalne nastavlja se prostor tropske klime. Ovdje se koliina padavina postepeno smanjuje,tako da su zime suve. Temperature su malo nie nego u oblasti ekvatorijalne klime. Ova klima se na prostoru june i jugoistone Azije naziva monsunskom klimom. Suva klima vlada oko sjevernog i juznog povratnika.

U oblastima sjevernog i junog umjerenog pojasa vlada umjerena klima. Njeno glavno obiljeje su temperature i padavine koje nisu mnogo visoke ni mnogo niske. Ovaj ti p klima smatra se najpovoljnijim za ivot ljudi. U srednjim dijelovima umjerenih pojaseva,izmedju 40 i 50 stepeni kako sjeverne tako i june geografske irine,zastupljena je umjereno kontinentalna klima. Njeno obiljeje su jasno izdvojena etiri godinja doba. Ljeto je umjereno toplo,a zima umjereno hladna. Jesen i proljede imaju prelazne odlike. Sredozemna klima je zastupljena oko Sredozemnog mora. Odlikuje se toplim i suvim ljetima i blagim i kiovitim zimama. Pojas izmedju 50 i 60 stepeni geografske irine odlikuje se kontinentalnom klimom. Ljeta su krada i svjeija, a zime due i hladnije nego u prostorima umjereno kontinentalne klime, tako da postoje samo dva godinja doba. Hladna klima zahvata hladne toplotne pojaseve. Odlikuje se dugim i veoma hladnim zimama, koje traju i po 10 mjeseci, i kratkim i svjeim ljetima. U oblasti oko polova i na visokim planinama vlada vjeiti snijeg i led. To je prostor polarne i alpske klime. Klima gradova se mnogo razlikuje od klime okoline. Temperature u gradovima su,zbog betonskih i asfaltnih povrina ljeti i zagrijavanja gradova zimi,vede nego u okolini. Vlanost vazduga u gradovima je nia nego u okolini zbog manje zelenih povrina,ali je veda koliina padavina zbog prisustva raznih estica u vazduhu koje ubrzavaju kondenzaciju. U velikim gradovima esto se javlja otvorena magla ili smog,koja ugroava zdravlje ljudi.