4 UTICAJNE LINIJE

4.1 Uvod
Po tome kako spoljanje sile djeluju na nosae razlikujemo raspodijeljene
sile i raspodijeljene momente, odnosno koncentrine sile i koncentrine
momente.
Optereenje na nosa se moe prenositi direktno i indirektno.
Po vremenu trajanja optereenja razlikujemo stalna optereenja i povremena
optereenja. Stalna optereenja su optereenja od vlastite teine
konstrukcije i njenih nepokretnih dijelova, a povremena optereenja su od
snijega, vjetra, ljudi, vozila, itd.
Povremena optereenja, pored toga to mijenjaju intenzitet, ako mijenjaju i
svoj poloaj po nosau nazivaju se pokretna optereenja.
Pokretno optereenje moe djelovati kao raspodijeljeno i kao sistem
koncentrinih sila.
Vrstu i intenzitet optereenja odreujemo posebnim proraunom koji zovemo
analiza optereenja.
Svaka zemlja ima propise i standarde za optereenja konstukcija.

4.2 Pojam uticajne linije
Uticaje u nosaima usljed pokretnog optereenja odreujemo putem uticajnih
linija.
Kako odrediti uticajnu liniju (uticajnu funkciju) koja opisuje promjenu traenog
uticaja?
Ako na nosa djeluje jednina pokretna sila ona e za svaki svoj poloaj
izazivati uticaj Z na odrenom mjestu.
Vrijednost Z(s,u) je funkcija dviju promjenjivih, s (mjesto uticaja) i u (poloaj
djelovanja jedinine sile).
Ako tu funkciju prikaemo grafiki sa svojim ordinatama dobijamo uticajnu
liniju za uticaj Z na mjestu s.
Uticajne linije su prave ili krive linije koje na zadatom domenu grafo-analitiki
opisuju promjenu uticaja Z na mjestu s, usljed sile intenziteta 1,0 na tom
istom domenu, u pravcu i smjeru jedinine sile.
Slika 3.1 Linijski nosa
4.3 Odreivanje vrijednosti uticaja iz uticajnih linija
4.3.1 Sistem koncentrinih sila
Na osnovu principa superpozicije vrijednost uticaja Z
s
na mjestu s, usljed sile
P koja djeluje u taki u je:
(4.1)
a usljed sistema sila:
(4.2)



Slika 4.1 Uticajna linija, kriva

Kada je uticajna linija prava linija vrijednost ordinate uticajne linije na tom
mjestu je:

(4.3)
( )
, =
s
Z P z s u
( )
1
,
=
=

n
s m m
m
Z P z s u
( )
, 1,2... ... = =
m m
z s u u tg m n o

(4.4)







Slika 4.2 Uticajna linija, prava
Statiki momenat sistema sila u odnosu na neku taku jednak je statikom
momentu rezultante u odnosu na tu istu taku, te se moe pisati:

(4.5)
1 =
=

n
s m m
m
Z tg P u o
=
s R
Z Rtg u o
Kada je uticajna linija prekidna funkcija, tj. postoji skok tada imamo uticaje
lijevo i desno od sile.
(4.6)








Slika 4.3 Uticajna linija, prekidna

( )
( )
,
,
,
,
=
=
s L L
s D D
Z P z s u
Z P z s u
4.3.2 Raspodijeljeno optereenje

Ako je optereenje kontinuirano moe se razdijeliti na diferencijalno male
dijelove. Uticaj elementarne sile moe se napisati:

(4.7)


(4.8)

Za p=const.

(4.9)




Slika 4.4 Kontinuirano optereenje

( ) ( )
, =
s
dZ p u z s u du
( ) ( )
2
1
, =
}
u
s
u
Z p u z s u du
( )
2
1
, = =
}
u
s
u
Z p z s u du p F
Ako je optereenje trougaono moe se napisati:

(4.10)







Slika 4.5 Trougaono optereenje
-statiki momenat elementarne povrine u odnosu
na taku u
1
-statiki momenat cijele povrine UL u odnosu
na taku u
1
(4.11)

( )
( ) ( )
2
1
1
2 1
1
2 1
,

}
u
s
u
u u
p u p
u u
p
Z u u z s u du
u u
( ) ( )
1
, u u z s u du
( )
1

s
F u u
1
2 1

= =

s
s s
u u
Z F F p
u u
Slino se moe napisati za proizvoljno kontinuirano optereenje:

(4.12)







Slika 4.6 Proizvoljno optereenje

(4.13)

(4.14)
( )
2
1
=
}
u
s
u
Z tg p u udu o
( )
2
1
=
}
u
u
R tg p u du o
( )
, = =
s R R
Z R u tg R z s u o
4.3.3 Koncentrini momenat

Za sluaj djelovanja koncentrinog momenta:







Slika 4.7 Koncentrini momenat

(4.15)



(4.16)
( ) ( )
( )
,
, ,
A
( + A =

A A
z s u
M
z s u u z s u M
u u
( ) ( )
0
, ,
lim
A
A
= = =
A
s
u
z s u dz s u
Z M M M tg
u du
o
4.4 Dimenzije ordinata uticajnih linija

Ako uticaj Z ima dimenziju [a] onda iz jednaine (4.1) slijedi dimenzija
ordinate uticajne linije:

(4.17)

Prema tome ordinate uticajne linije za silu su bez dimenzija, za momenat
imaju jedinicu duine, za pomjeranje [duina/sila], za obrtanje [1/sila]



( )
,
(
=
(

a
z s u
sila
( )
( )
( )
( )
, 1
,
,
1
,
(
= =
(

(
= =
(

(
=
(

( (
= =
( (

kN
z s u
kN
kNm
z s u m
kN
m
z s u
kN
rad
z s u
kN kN
4.5 Ekstremne vrijednosti uticaja dobiveni preko uticajnih
linija
4.5.1 Ravnomjerno raspodijeljeno optereenje
Prema duini na kojoj djeluje ravnomjerno raspodijeljeno optereenje
razlikujemo optereenje proizvoljne duine koje se moe prekinuti na
proizvoljnom mjestu i optereenje duine koja se ne prekida.






Slika 4.8 Uticajna linija
(4.18)

(4.19)
( )
1
,

=
}
m
m
m
F z s u du
1 3 2 4
+
= + = + F F F F F F


(4.20)

Ako je optereenje manje duine od nultih taaka ekstremna vrijednost
uticaja odreuje se na slijedei nain:







Slika 4.9 Optereenje u polju


(4.21)
max
min
+

=
=
s
s
Z p F
Z p F
( ) ( )
( ) ( )
2 1
2 1
, , 0
, ,
( A = A =

=
s
Z p u z s u z s u
z s u z s u


Kada se pokretno optereenje sastoji od niza optereenja uslov (4.21) se
pie ovako:


(4.22)








Slika 4.10 Optereenje u vie polja


( ) ( )
1 2
1 1
, ,
= =
=

n n
m m m m
m m
p z s u p z s u
4.5.2 Pokretan sistem vezanih koncentrinih sila
Kada je uticajna linija krivolinjskog ili poligonalnog oblika ekstremne
vrijednosti odreujemo probanjem. U principu sile se postavljaju iznad
najveih ordinata uticajne linije.






Slika 4.11 Sistem sila nad krivom uticajnom linijom

(4.23)


(4.24)

( )
1
,
=
=

n
s m m
m
Z P z s u
( )
1 1
, 0
= =
A = A = A =

n n
s m m m m
m m
Z P z s u u P tgo
Za mjerodavana poloaj mora biti ispunjen uslov:

(4.25)



Ako je uticajna linija poligonalna onda je poloaj sila koji daje ekstremnu
vrijednost uticaja najlake nai postepenim pomjeranjem sila.
Uslov je isti kao i za krivolinijsku funkciju.

(4.26)

Kada je uticajna linija poligon funkcija se mijenja u skokovima

1
0
=
=

n
m m
m
P tgo
1
0
=
A
= =
A

n
s
m m
m
Z
P tg
u
o








Slika 4.12 Sistem sila nad poligonalnom uticajnom linijom
Posmatrajmo sistem sila na slici 4.12, i neka je

Prirast uticajne funkcije je:

(4.27)

Pri pomjeranju u>0 s lijeva na desno funkcija Z
s
raste, i obrnuto pri
pmjeranju u<0 s desna na lijevo funkcija Z
s
opada.
1
0
=
>

n
m m
m
P tgo
1 =
A = A

n
s m m
m
Z u P tgo
Pri pomjeranju zbir ostaje nepromijenjen sve dok neka sila ne
naie na UL ili ne sie sa UL, kao i ako pree preko tjemena i dobije drugi
ugao.
Kada vrijednost zbira lijevo i desno d neke take ima razliit znak to znai da
je to opasan poloaj sistema sila koji daje ekstremne vrijednosti.
Sila u opasnom poloaju naziva se mjerodavna ili kritina sila, poloaj se
naziva mjerodavni poloaj.
Ako je uticajna linija trougaonog oblika mjerodavan poloaj se odreuje na
slijedei nain:







Slika 4.13 Trougaoni oblik uticajne linije
1 =

n
m m
m
P tgo
1 =
A = A

n
s m m
m
Z u P tgo

(4.28)


(4.29)



(4.30)

Ako bi se iskljuila sila P
k
onda se moe napisati nejednakost:
1 2
0 + =
L D
R tg R tg o o
1
2
=
=
'
h
tg
x
h
tg
x
o
o
= = =
' '
L D L D
R R R R R
x x x x L
1
1
1
1
1

=
= +



>
`


'
)

k
m
m
n
m
m k
P
x R
L
P
x
Kada je uticajna linija trapeznog oblika uslov za mjerodavni poloaj
optereenja se moe napisati ovako:
(4.31)



(4.32)

Slika 4.14 Trapezni oblik uticajne

(4.33)



(4.34)

1 2 3
0 + + =
L S D
R tg R tg R tg o o o
1
2 1 1 2
2
3
=

= =
'
=
'
h
tg
x
h h a a h h
tg
a x a x a
h
tg
x
o
o
o
1 2
0
| |
+ =
|
' '
\ .
L S D
a a h h h h
R R R
x x a x a x
1 2
+ +
+ +
= = =
' '
+
L S D S
L S D
a a
R R R R
R R R R
a a
x x x x L
4.6 Metode odreivanja uticajnih linija kod statiki
odreenih nosaa
4.6.1 Statika metoda
Statikom metodom se iznalaenje uticajnih linija svodi na odreevanje
analitikog izraza traene veliine u funkciji poloaja pokretne jedinine sile.
Pri tome se koriste uslovi ravnotee.


(4.35)

Uticajne linije za sile statiki odreenih nosaa su prave linije (linearne
funkcije) du svake krute ploe po kojoj se kree jedinina sila.



Slika 4.15 Uticajna linija
0
0
0
=
=
=

X
Y
M
( ) ( )
( ) ( )
2 1
1
, ,
, ,

= +
Z s u Z s u
Z s u Z s u e

4.6.2 Kinematika metoda

Kod kinematske metode odreivanje uticajne linije za neki uticaj na
odgovarajuem mjestu svodi se na formiranje mehanizma od nosaa
uklanjanjem veze koja prenosi traeni uticaj.
Na taj nain dobija se mehanizama sa jednim stepenom slobode kretanja.
U pravcu traenog uticaja aplicira se jedinino generalisano pomjeranje.
Generalisana pomjeranja ostalih taaka mehanizma dobijaju se preko
planova pomaka (kinematika).

(4.36)
Jednaina (4.36) rijeima se moe opisati ovako:
Uticajna linija za traeni statiki uticaj Z kod statiki odreenih nosaa
jednaka je dijagramu pomjeranja mehanizma u pravcu jednine sile, usljed
djelovanja
z
=-1 na mjestu uklonjene veze.
( ) ( )
, = Z s u u o
4.6.3 Metoda zamjene elemenata
Za nosae druge vrste i sloenije nosae prve vrste pogodno je uticajne linije
odrediti metodom zamjene elemenata.
Poto je optereenje pokretno od jedinine sile to e i koeficijenti Z
0
i Y
i0
uz
nepoznate biti promjenive linearne funkcije, pa se problem svodi na
rjeavanje sistema linearnih jednaina u kojima su lanovi linearne funkcije.
Prema navedenom jasno je da e oblik uticajnih linija biti poligonalan.