T.C.

UKUROVA N VERS TES SOSYAL B L MLER ENST TS TEMEL SLM B L MLER ANAB L M DALI

SLAM HUKUKU AISINDAN # DDET VE TERR OLGUSU

Muhammet AKIR

YKSEK L SANS TEZ

ADANA / 2007

T.C. UKUROVA N VERS TES SOSYAL B L MLER ENST TS TEMEL SLM B L MLER ANAB L M DALI

SLAM HUKUKU AISINDAN # DDET VE TERR OLGUSU

Muhammet AKIR

Dan&'man : Prof.Dr.Nasi ASLAN

YKSEK L SANS TEZ

ADANA / 2007

ukurova niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Mdrl ne, Bu al#$ma, jrimiz taraf#ndan Temel 'slm Bilimleri Anabilim Dal#nda YKSEK L'SANS TEZ' olarak kabul edilmi$tir.

Ba$kan : Prof. Dr. Nasi ASLAN ( Dan#$man )

ye

: Yrd. Do. Dr. 'smail YRK

ye

: Yrd. Do. Dr. Mnir YILDIRIM

ONAY Yukar#daki imzalar#n, ad# geen retim elemanlar#na ait olduklar#n# onaylar#m. --/--/----

Prof. Dr. Nihat KKSAVA* Enstit Mdr

Not: Bu tezde kullan#lan zgn ve ba$ka kaynaktan yap#lan bildiri$ lerin izelge, $ekil ve foto raflar#n kaynak gsterilmeden kullan#m# 5846 Say#l# Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hkmlere tabidir.

ZET SLAM HUKUKU AISINDAN # DDET VE TERR OLGUSU Muhammet AKIR Yksek Lisans Tezi, Temel slm Bilimleri Anabilim Dal& Dan&'man: Prof. Dr. Nasi ASLAN Eyll 2007, 149 Sayfa nsan sosyal bir varl#kt #r. Bu yzden iinde ya$ad#'# toplum taraf#ndan kabul edilen kurallara uymak zorundad#r. Bu kurallar bazen din, bazen yasa, bazen de rf-adet kaynakl# olabilir. slam dini ve getirdi'i ahlaki umdeler, insana, toplumda nas#l ya$ayaca'#n# a#klam#$t #r. Bu al#$mada farkl# boyutlar#yla slam dini, slam Hukuku a#s#ndan $iddet ve terr olgular#, bu olgular ba'lam#nda at #$ma ve diyalog kltrleri ile insan haklar# ara$t #r#lm#$t #r. al#$mam#zda konuyla ilgili Kuran ayetlerine, hadislere yer verilmi$ ve bu konuda yaz#lm#$ di'er kitaplardan da yararlan#lm#$t #r. al#$ malar#m#z#n neticesinde grlm$tr ki; $iddet insan#n f#trat #nda vard#r. slam, getirdi'i hukuki ve ahlaki umdelerle insan f#trat #ndaki bu $iddet e'ilimini asgariye indirgeyerek, dnyadaki tm insanlar#n bar#$, adalet, emniyet, msamaha ve diyalog kltr iinde, bir arada nas#l ya$ayabilece'ini ortaya koymaktad#r. Hukuki a#dan can, din, ak#l, nesil ve mal#n korunmas# iin, nleyici tedbirler al#nm#$, cezai meyyideler getirilmi$, gerekti'inde ve ba$ka are kalmad#'#nda sava$a da izin verilmi$tir. *iddetin en ac#mas#z ve gayr# ahlaki boyutu ise terrdr. Menfaatler at #$mas # terrn, terr ise kaos ortam#n#n kayna'#d#r. *iddet, terr ve kaos at#$ma kltrnn rndr. at#$ma kltrnde ise hedefe ula$mak iin her $ey mbaht #r. slam dini, terr kesinlikle reddeder ve lanetler. slam hem bireysel hem de toplumsal hayatta emniyet ve istikrar vaad edip, kaos ve at#$may# meneder. Daha huzurlu bir gelecek iin ncelikle terrn genel kabul grebilecek bir tan#m#n#n yap#lmas#, akabinde tm gerek ve tzel ki$ iler ile olu$umlar#n samimi bir $ekilde terre kar$# ulusal ve uluslararas# dzeyde i$birli'i yapmas# gerekmektedir. stnl'n ls Allaha yak#nl#ktad#r. Anahtar Kelimeler: slam, Hukuk, nsan, Kuran, Snnet, Diyalog, Msamaha, *iddet, Terr, at#$ma slama gre tm insanlar e$it olup,

ii

ABSTRACT VIOLENCE AND TERROR FACTS ACCORDING TO ISLAMIC LAW Muhammet AKIR Master Thesis, Basic Islamic Sciences Adviser: Prof. Dr. Nasi ASLAN September 2007, 149 Pages The human beings are social. Therefore they must obey the rules which have been accepted by the society where they have been living in. These rules can be related sometimes law, sometimes religion rules, sometimes custom on usage rules, too. The slam Religion and its Law System have been explained how people will live on community. In this work, with different dimensions of Islam, violence and terror facts according to Islamic Law, clash and diolague culturies according to these facts, human rights are studied. In our study it has been given place to verses of the Quran and Hadiths and used other books written on this subject. It has seen in the conclusion of our studies that violence is always together with the human beings. The Islam has reduced this violence tendency to the minimum degree by its lawful and moral norms and it has showed that all the people in the world can live in company by the culturies of peace, justice, safety, tolerance and dialogue. According to the law, some cautions have been taken in order to save the soul(self), religion, mind generations and property, punish sanctions have been brought, if there is no way and it is necessary its even allowed to the battle. The most merciless and unmoral dimensionsof violence is terror. The benefit clash is the source of terror and the terror is the source of caos. Violence is the production of terror and caos clash culturies. In the clash culture everything can be done so as to reach the aim. The Islam Religion refuses and courses the terror. It promises safety and steadiness in both individual and social lifes and it forbids caos and clash. Its necessary to make a brief description of terror which has to be accepted by the general for a more wellfare future, and then its necessary to cooperate against to the terror on the national and international level, with all of the judicial and real individuals. According to the Islam the human beings are equal and the measurement of superiority is at the closeness to God. Key Words: Islam, Law, Human, Quran, Sunnah, Dialague, Tolerance ,Violence, Terror, Clash

iii

NSZ

nsan yksek duygularla donat#lm#$, tabiat # gere'i sonsuzluk d$ncesine muhta, iyiliklere ve gzelliklere a$inad#r. Allah, insan#n manevi tatmin aray#$#na cevaben ve hayat #n# muntazam olarak ya$ayabilmesi iin insanlara, ilerinden seti' i peygamberler arac#l#'#yla din gndermi$tir. nsanlar# kendi hr iradeleriyle hay#rlara sevk eden ilahi prensipler btn olan din sayesinde Allah, ahseni takvim olarak yaratt#'# insana maddi-manevi ilerleme yolunu, dolay#s #yla da dnyevi ve uhrevi saadetini elde etme f#rsat #n# sunmu$tur. *eytan#n, Allaha isyan#yla Hz. deme ve dolay#s#yla insanl#'a kar$# ba$latt#'# kavga ve at #$ma, Hz. dem ve Hz.Havvan#n ocuklar# Habil ile Kabilin kavgas#yla dnyevi hayatta iyi ve ktnn mcadele sembolne dn$m$tr. Bu mcadelede ktler hedefe ula$mak iin her $ey mubah d$ncesinden hareketle $iddet ve terr eksenli at#$ma kltrn beslemi$ lerdir. yiler ise birlikte ya$ama u'runa dnler verircesine uzla$ma, msamaha ve diyalog kltrn olu$turmaya ynelmi$lerdir. K#yamete kadar srece'i bildirilen iyi ile ktnn mcadelesi gnmzde tamamen kltrler mcadelesine dn$m$tr. al#$mam#zda bahsette'imiz bu mcadelenin fikri arka plan#na inmeye al#$#p rneklemeler yapaca'#z. al#$ mam#z blmden olu$maktad#r: Birinci blm tezin giri$ k#sm#d#r. Bu blmde tezin amac#, kapsam#, s#n#rlar# ve yntemi belirlenmi$tir. kinci blmde, de'i$ik boyutlar#yla slam dininin anlam ve muhtevas#, $iddet ve terr olgular# ve bu olgular#n kavramsal ve sosyal erevesi ile kresel at #$ma ve diyalog kltr incelenmi$tir. nc blm tezin hukuksal erevesidir. slam Hukukuna gre; $iddet olgusunun me$ru olan ve olmayan yans#malar#, terre benzeyen eylemler, evrensel insan haklar# incelenmi$tir. slam Hukuku literatrnde terr kavram# yer almamaktad#r. Ancak, unsurlar# itibariyle terr and#ran ldrme, yaralama, yol kesicilik, e$k#yal#k, fitne, bozgunculuk, intihar gibi sular#n nedensellik slam Hukukundaki manalar#, sular#n ve cezaland#r#lma yntemleri ba'lar#, sulara uygulanan cezalar

incelenmi$tir. ncelemeler yap#l#rken $iddet ve terr olgular#n#n insanl#'a ve slama verdi'i zarar zerinde durulmu$tur. al#$mam#zda konuyla ilgili Kuran ayetlerine, hadislere yer verilmi$ ve bu konuda yaz#lm#$ di'er kitaplardan da yararlan#lm#$t #r.

iv

Bu konuyu ara$t #rmam# tavsiye eden, al#$malar#m s#ras#nda bana vakit ay#rarak tezimin olgunla$mas#nda byk katk#lar# olan Prof. Dr. Nasi ASLAN hocama en iten $kranlar#m# sunar#m. Muhammet AKIR ADANA, 2007

NDEK LER

ZET.i ABSTRACT.................................................................................................................... ii NSZiii KISALTMALAR..viii

B R NC BLM GR# 1.1.Tezin Konusu, S#n#r#, Amac# ve Yntemi...1 1.1.1. Tezin Konusu ve S#n#r# .... 1 1.1.2. Tezin Amac# ve Yntemi...3

K NC BLM KAVRAMSAL VE SOSYAL EREVE 2.1. slam#n Mana ve Muhtevas#..... 2.1.1 slam#n Sulh ve Msamaha Boyutu. 2.1.3. slam#n Sevgi ve Emniyet Boyutu.... 2.1.4. slam#n badet taat ve Teslimiyet Boyutu..... 5 6

2.1.2 slam#n Hak-Hukuk ve Adalet Boyutu..................................................... 9 13 17

2.1.5. Mslman Olmayanlar#n slama Bak#$#....... 18 2.2. *iddet Kavram#n#n Tan#m#, Tarihesi, Sebepleri ve Trleri ...21 2.2.1. *iddet Nedir..22 2.2.2. *iddet Trleri ..25 2.2.3. Sosyolojik A#dan *iddet...........26 2.2.4. Hukuki A#dan *iddet ...........28 2.2.5. Sosyolojik ve Hukuki A#dan Su-*iddet li$kisi ............ 30 2.3. Terrn Tan#m#, Tarihesi,Sebepleri ve Trleri. 33 2.3.1. Terr Nedir......34 2.3.2. Terrn Tarihesi....37 2.3.3. Terrn zellikleri ve S#n#fland#r#lmas#.....37 2.3.4. Terrn Unsurlar# ......38

vi

2.3.5. Terrn Amac# 2.3.6. Uluslararas# Terrizm ve Devletler Nezdinde Terr

39

. 41

2.3.7. Uluslararas# Kurulu$ ve Belgelere Gre Terr:..... 43 2.3.8. Terre Kar$# Al#nabilecek nlemler ve $birli'inin nemi ....51 2.3.9. Terrn ve *iddet Eylemlerinin tekine Yklenmesi..........52 2.4. at#$ma Kltr ..............57 2.4.1. at#$ma Kltrnn Temeli: Menfaat Kavgas# ......57 2.4.2. at#$ma Kltrnde Kim Kim in Tehdit Unsuru ........60 2.5. Diyalog Kltr.......61 2.5.1.Diyalog Kltrnn Temeli: Sulh ve Msamaha..................62 2.5.2.Mslmanlar A#s#ndan Yahudilerle ve H#ristiyanlarla Diyalogun mkn#..65 2.5.3.Mslmanlar A#s#ndan Diyalogun nndeki Zorluklar .............68 2.5.4. Diyalog Kltrnn Olu$umunda Dinleraras# Diyalogun nemi........72

NC BLM HUKUKSAL EREVE 3.1. slam Hukuku Kaynaklar# A#s#ndan *iddet ve Terr Olgusu............76 3.1.1. slam Hukukunda Korunmas# Zorunlu Maslahatlar .76 3.1.2. slam Hukukunda ngrlen Cezalar ve Amalar#...82 3.1.3. slam Hukukunda *iddeti ve Suu nleyici Tedbirler..86 3.1.4. *iddetin Me$ru Boyutu..88 3.1.4.1. slam F#kh#nda Cihad ve Sava$ ........89 3.1.4.2. Me$ru Mdafaa Hali ...................105 3.1.4.3. slam Hukukunda Hadlerin Uygulanmas#....106 3.1.4.4. K#sas................116 3.1.5. *iddetin Me$ru Olmayan Boyutu....119 3.1.5.1. ldrme, Cinayet, Katl.......................119 3.1.5.2. ntihar, Kendini ldrme..................121 3.1.5.3. Yaralama, Messir Fiil .....................125 3.1.5.4. Yolkesicilik........................125 3.1.5.5. E$k#yal#k.....................126 3.1.5.6. Ba'ilik............127 3.1.5.7. Fitne, Bozgunculuk.......................128

vii

3.2. *iddet ve Terr Eylemleri Ba'lam#nda Evrensel nsan Haklar# 3.2.2. nsan Haklar# Alan#nda Elde Edilen a'da$ Kazan#mlar

.............129

3.2.1. slam Hukukunda nsan Haklar#................130 ve Bu Kazan#mlar#n Korunmas#:................. 133 3.2.3. nsan Haklar# Ba'lam#nda Hz.Peygamberin Veda Hutbesi ..............134 SONU.140 KAYNAKA.. 143 ZGEM #.....149

viii

KISALTMALAR a.g.e. A.G. .T. a.y. b. B.M. c. ev. Da)t. D. .B. Hz. mad. n.'.r. s. T.D.V. Terc. t.y. niv. v. v.b. v.d. v.s. y.y. : Ad# geen eser. : Avrupa Gvenlik ve $birli'i Te$kilat # : Ayn# yer. : bin. : Birle$mi$ Milletler : Cilt. : eviren. : Da'#t #m. : Diynet $leri Ba$kanl#'#. : Hazreti. : Maddesi. : Ne$reden. : Sayfa. : Trkiye Diynet Vakf#. : Tercme eden. : Tarih yok. : niversitesi. : Veft #. : Ve benzeri. : Ve di'er. : Ve sir. : Yeri yok.

B R NC BLM

GR# 1.1. Tezin Konusu, S&n&r&, Amac& ve Yntemi 1.1.1. Tezin Konusu ve S&n&r& Kitle ileti im ve ula #m aralar#n#n h#zl# geli mesi sonucunda dnya zerinde mesafeler k#salm# t #r. Adeta byk bir ky haline gelen dnyada toplumlar ve kltrler birbirine girmi tir. $nsanlar dnyan#n neresinde ya arsa ya as#n kk geli melerden haberdar olabilmektedir. Bilimsel geli meler ve teknolojik ke ifler insan hayat #n# h#zla de'i tirmektedir. zellikle medya alan#ndaki -medya olarak tm ileti im ve haberle me aralar#n# kastediyoruz.- teknolojik ilerlemeler sayesinde, insanlar# etkileyebilme kolayla m# t #r. Medya gcn elinde bulunduranlar, insanlar# etkilemek iin bu gce s#k s#k ba vurmaktad#r. Son zamanlarda geli en sosyal-siyasal olaylar sonucu $slam, insanlar aras#nda fazlaca tart# #lmaktad#r. Birok lkede oldu'u gibi lkemizde de insanlar, $slam hakk#nda yanl# bilgilendirilmektedir. Bu yanl# bilgilendirme, $slam# ara t#rmama veya bilmemeden kaynakland#'# gibi kas#tl# retilen yanl# haberlerden de kaynaklanmaktad#r. Bununla beraber $slam#n terr ve iddetle zde le tirilmeye al# #lmas#nda $slam # olmas# gerekti'i gibi temsil edemeyen Mslmanlar#n da pay# vard#r. Her e it iddet ierikli eylemin, zellikle terr eylemlerinin medyada $slam ile birlikte an#lmas#, $slamc# Terr veya $slami Terr ifadelerinin s#kl#kla kullan#lmas#, $slam#n imaj#n# zedelemektedir. $ster kasten ister cehalet sonucu olsun, isterse Mslmanlar#n $slam# temsil edememelerinden olsun, $slam#n iddet ve terr olgular#yla yan yana kullan#lmas# $slama ve Mslmanlara zarar vermektedir. Mslman co'rafyas#, birka yzy#ldan buyana e'itim, bilim ve teknoloji, siyaset, ekonomi, retkenlik ve ara t #rmac#l#k alanlar#nda a'da dnyan#n gerisinde kalm# t #r. Mslmanlar#n bu geri kal# #nda cehalet, taassub, tembellik, fakirlik ve retemeden tketme al# kanl#'# gibi sosyal hastal#klar nemli rol oynam# t #r. Ancak Emperyalist ve smrgeci lkelerin Mslman dnya zerinde kurduklar# hegemonya da Mslmanlar#n bu geri kal# #nda nemli etkenlerden biridir.

Bununla beraber zellikle 19. yzy#l#n sonlar# ile 20. yzy#l#n ba lar#ndan itibaren hem Osmanl# Devleti gibi Mslmanlar ad#na denge unsuru bir gcn paralanmas# hem de bloklara ayr#lan dnyada zaafiyetleri nedeniyle Mslmanlar#n yeniden bir g oda'# olu turamamalar#, onlar# d# mdahalelere ve smrgeye a#k hale getirmi tir. Bu co'rafyada ya anan siyasal geli meler ve kltr bunal#mlar#n#n sonucu olarak, halk#n bir kesimi, ayd#nlar#n# ve yneticilerini yabanc#la m# grmekte ve bunlara kar # tepki duymaktad#r. Di'er taraftan emperyalist olarak grdkleri lkelere ve onlarla #kar ili kisi iinde oldu'una inand#klar# ki i ve gruplara kar # da isyan duygular # kabarmaktad#r. Buna ra'men bu co'rafyada, terr eksenli iddet eylemleri zellikle 20. Yzy#l#n ikinci yar#s#ndan itibaren ortaya #km# t#r. Zira bu co'rafyan#n insanlar# bu dneme kadar rf ve gelenekleriyle $slam# iselle tirmi lerdir. znde sulh ve msamaha dini olan $slam ne terre ne de me ru olmayan herhangi bir iddet eylem ve anlay# #na msaade etmedi'inden, bu dneme kadar terr, iddet ve bozgunculuk bu blgede etkili olamam# t #r. zellikle 20. yzy#l#n ikinci yar#s#ndan itibaren Ortado'u orijinli iddet ve terr eylemleri, komnist ve sosyalist kaynakl# rgt, olu um ve devletlerin sevk ve idaresiyle gerekle meye ba lam# t #r. Bu rgtler eylemlerine taban olu turmak iin cihad, ehitlik gibi $slami terimleri de kullanm# lard#r. Nihayetinde iddet ve terr olgular# $slama mal edilmeye ba lanm# t #r. Tezimizde ncelikle $slam#n mana ve muhtevas#n# i leyece'iz. Akabinde iddet ve terr olgular#n# kavramsal, tarihsel ve sosyal a#dan de'erlendirece'iz. Bu tespit ve de'erlendirmeleri yaparken, $slam Hukukunun asli kaynaklar# olan Kuran ve Snnette iddet ve terr olgular#na kar # nas#l bir duru un oldu'unu; $slami bilgiye vak#f ve bu bilgiyle amel eden ki inin amac#na ula mak iin iddet yntemlerine ba vurmas#n#n, $slam Hukuku a#s#ndan mmkn olup-olmad#'#n#; e'er mmkn ise bu yntemlerin s#n#rlar#n#n ne oldu'unu ortaya koymaya al# aca'#z. Ayr#ca u hususu da belirtmeliyiz ki terr ve terrizm kavramlar#n# ayr# ayr# de'il de birbirinin tamamlay#c#s# olarak birlikte kullanaca'#z. Ara t #rmam#z, zerinde pek fazla eserin verilmedi'i bir alan# kapsamaktad#r. Konunun hukuk yn ile beraber sosyal, siyasal ve psiko-sosyal boyutlar# da vard#r. Ayn # zamanda $slam Hukuku a#s #ndan konumuz ile ilgili tarihsel bir zenginlik mevcut de'ildir. Bu nedenle ara t #rman#n kapsam# zerinde farkl# biimlemelere gidilebilece'ini ifade etmekte fayda vard#r.

Tezin konusu ierik olarak ok geni

mahiyettedir. Konuyu $slam Hukuku

a#s#ndan inceleyece'imiz iin konu $slam Hukuku uygulama ve perspektifine gre ele al#nm# t #r. Bu yzden kapsam olarak konu, $slam Hukukunun temelini olu turan Kuran ve Snnet ile klasik hukuk kaynaklar# erevesiyle s#n#rland#r#lm# t #r. Ayr#ca Asr-# Saadet uygulamalar#na da zaman zaman at #fta bulunulmu tur. al# mam#zda konu ba l#klar#n# ve hadisleri belirlemede Kuran, Tefsir ve sekin Hadis kitaplar# ilham kayna'#m#z olmu tur: 1.1.2. Tezin Amac& ve Yntemi *iddet ve terr olgusunun, kreselle erek bir ky haline gelen dnyada, dinsel ve etnik ayr#m yap#lmadan birlikte ya amak zorunda kalan insanl#'a, psiko-sosyal ve moral a#dan etkisinin; $slama mensup olanlarca yap#lan veya onlara isnat edilen iddet ve terr eylemlerin kayna'#n#n $slam dini olup-olmad#'#n#n; $slam#n hukuk ba'lam#nda iddet ve terr olgular#na kar # duru unun tespiti tezin amac#d#r. Yapt#'#m#z n ara t#rmadan elde etti'imiz sonuca gre konu zerinde lkemizde al# ma yap#lmam# t #r. Asl#nda bizim bu al# may# yapmak istememizdeki sebeplerin en nemlisi de budur. *phesiz ki bilimsel al# ma ve ara t#rmalar da metot ok nemlidir. Bilindi'i gibi bilimsel bir al# mada ilm sonulara ula abilmek iin iki temel sre sz konusudur. Bunlar: 1. Bireysel gvenirlik ve geerlilik llerine uygun olarak verilerin toplanmas#. 2.Toplanan verilerin yine ayn# kriterlere uygun olan metot ve teknikler vas#tas#yla yorumlanmas#d#r. Ara t #rmam#zda yntem olarak biz de nce bilimsel gvenirlik ve geerlilik llerine uygun bilgileri tespit edip, sonras#nda ayn# llere ba'l# kalarak toplanan bilgileri yorumlayarak i lemeye al# t #k. al# mam#z#n ilk blmnde $slam#n, iddet ve terrn tan#mlamas# yap#l#p kavramsal erevesi izilmi tir. Bundan bahisle konuyu olu turan kavramlar#n tarihsel geli imi, sosyal mahiyeti irdelenmi tir. $kinci blmde $slam Hukukunun ana kaynaklar#na dayanan veriler dikkate al#narak $slam#n toplum iin neler ortaya koydu'u, terr ve iddet hareketlerinin topluma neler kaybettirdi'i ve $slam Hukukunun meseleye bak# # ortaya konmu tur.

Ayr#ca z itibar#yla ho gr ve bar# dini olan $slam#n, insanl#'#n gelece' i a#s#ndan, farkl#l#klar# zenginlik sayan anlay# # temsil edilerek, nas#l insanl#'#n prati'ine sunulabilece'ine dair d ncelere yer verilmi tir. al# mam#zda konumuz a#s#ndan byk nem arz eden gncel ve tarihi vak#alar# da ele ald#'#m#z# ve teknik yntem olarak paradan btne do'ru yani tmevar#m metodunu kulland#'#m#z# belirtebiliriz.

K NC BLM

KAVRAMSAL VE SOSYAL EREVE 2.1. slam&n Mana ve Muhtevas& $nsan yksek duygularla donat#lm# , yarat#l# # gere'i sonsuzluk d ncesine muhta, iyilik ve gzelliklere a inad#r. Yce Allah, Kuranda Biz insan en gzel !ekilde yaratt k1 demi tir. Gerek fiziki ve cismani bak#mdan, gerekse ahlak, maneviyat ve ruhi bak#mdan insan, yetkinli'e erebilecek en gzel bir biimde yarat #lm# t #r. Gerekten insan#n mahiyet ve asl#na, insanl#k lemine derin ve ara t #r#c# bir bak# la bakan, onun d# #nda ve iinde bulunan incelikleri d nen, fikir yrten kimse, onun gzelli'inin en gizli biimde olmas#n#n, duygusuz olan ekil ve suretinde de'il, zellikle gzellik denilen manay# anlamas#nda ve Yce Yarat#c#y# ve Onun s#fatlar#n# tan#y#p Onun ahlak#yla ahlaklanmas#nda oldu'unu anlar. $nsan#n yarat #l# #n#n olgunla ma vetiresi budur. $nsan ilk do'u unda bu olgunlukta olmasa da belirtilen olgunlu'a do'ru ilerleme kabiliyeti verilmi olmas# anlam#nda en gzel biimde yarat #lm# t #r.2 Allah, insan#n manevi tatmin aray# #na cevaben ve hayat #n# muntazam olarak ya ayabilmesi iin insanlara ilerinden seti'i peygamberler arac#l#'#yla din gndermi tir. $nsanlar# kendi hr iradeleriyle hay#rlara sevk eden ilahi prensipler btn olan bu din sayesinde Allah, ahseni takvim olarak yaratt#'# insana, maddi-manevi ilerleme yolunu, dolay#s#yla da dnyevi ve uhrevi saadetini elde etme f#rsat #n# sunmu tur. O halde din nedir? Din kelimesi Arapada, ceza, hesap, kaza yani hesap verme, itaat etme, adet, durum, kah#r ve nihayet tm bunlarla ilgili ve hepsinin zerinde kuruldu'u prensipler btn manalar#na gelir. Terim manas#yla veya bilinen manas#yla din, ak#l sahiplerini kendi arzular# ile bizzat iyilikleri yapmaya ve ktlklerden sak#nd#rmaya yarayan ilahi buyruklard#r.3 Din gnnn, hesap gnnn tek hkimi
4

olan Yce Allah ahseni takvim

olarak yaratt#'# insan#, ilk peygamber olan Hz. demden bu yana hibir zaman sahipsiz ve ba #bo b#rakmam# t #r. $slam#, btnyle insanl#k iin yaratan Yce Yarat #c#, onu,
Y#ld#r#m, Suat, Kuran# Hakim ve A#klamal# Meali, Feza Yay#nlar#, $stanbul 1998, Tin, 95/4. Yaz#r, Elmal#l# M.Hamdi, Hak Dini Kuran Dili, Azim Yay# nc#l#k, $stanbul 1995, c. IX, s. 313. 3 Yaz#r, a.g.e., c. I, s. 91. 4 Fatiha, 1/4.
2 1

para para insana sunmu tur. Hz. $brahim ile Haniflik, Hz. Musa ile Musevilik, Hz. $sa $sevilik, nihayetinde, getirdi'i ahkm ve prensipler olarak semavi dinlerin ekmeli olan ve btnn kapsayan Hz. Muhammed ile $slam insanl#'a din olarak sunulmu tur. $!te bugn sizin dininizi kemale erdirdim ve zerimdeki nimetimi tamamlad m. Sizin iin din olarak $slam setim5 buyuran Allah n yan nda tek ve hak din $slam d r.6 $slam, Arapa bir kelime olup sulh, bar# , teslimiyet ve selamet manalar#na gelen silm kknden gelir. Arap dilinde silm ve selm kelimelerinin kkleri incelendi'inde bu kelimelerin; gizli a#k her trl afet veya musibetten uzak olmak ve onlardan kurtulmak, bar# ve emniyet, ibadet ve itaat manalar#na geldi'i grlmektedir. $slam #n terim manas# znde kelime manas#yla zde tir. Terim manas# olarak $slam, Allah#n varl#'#na ve tekli'ine iman edip Onun emrettiklerini yapmak, yasaklad#klar#n # yapmamakt #r. Ba ka bir ifadeyle ki inin, Allah#n emir ve nehiylerine uymas#d#r. $slam, Allaha, Peygamberlere, meleklere, kitaplara, hay#r ve errin Allahtan geldi'ine yani kadere, ahiret gnne inan#p bu inan do'rultusunda Allah#n emir ve nehiylerine uyarak Allaha kulluk ve itaatte bulunmakt #r. 7 2.1.1. slam&n Sulh ve Msamaha Boyutu $slam#n manalar#ndan biri sulh tur. Sulh, ho gr ve msamaha gstererek birlikte ya ayanlar#n, aralar#nda tesis etti'i bar# t#r. Sulh, bar# , ho gr, msamaha ve tm bu hasletleri zmseyip birlikte ya ayabilme $slam#n insana kazand#rd#'# bir meziyettir. Bu meziyet sayesindedir ki Mslmanlar, ula t#klar# yerlere adalet, hrriyet ve her trl insani duygu ve d nceyi gtrm tr. Mslmanlar#n tarih srecine bak#ld#'#nda, Mslman halifeler, cepheye gnderdikleri komutanlardan, Hz. Peygamberin izinden giderek, Hz. Ebu Bekirin Suriyeye gnderdi'i Hz. Usameye verdi'i talimat rne'inde oldu'u gibi, bu istikamet zerinde hareket etmelerini istemi lerdir. Ey Usame! $hanet etmeyin, h#rs#zl#k etmeyin, mal ya'malamay#n, (me ru ldrmenin d# #na #k#p msle yapmay#n, l cesedin azalar#na dokunmay#n) ocuk, ihtiyar, kad#n ldrmeyin, hurmal#klar# kesip yakmay#n, meyveli bir a'ac# da kesmeyin,

5 6

Bkz. Maide, 5/3. Bkz. Ali $mran, 3/19. 7 Tabbara, Afif A. lmin I#&'&nda slamiyet, ev. Mustafa z, Kalem Yay#nc#l#k, $stanbul 1981, s. 31.

yemek maksad# olmaks#z#n davar, s#'#r, deve ldrmeyin, yol boyu mabetlere ekilmi insanlara rastlayabilirsiniz onlara dokunmay#n, ibadetlerine kar# may#n.8 Hz. Peygamberin Necranl# H#ristiyanlarla yapt #'# anla ma da, $slam#n bu engin ho grsnn ortaya koyulmas# a#s #ndan dikkate de'erdir. Necranl#larla yap#lan anla ma metninin bir k#sm# u ekildedir. Onlar#n mallar#na, canlar#na, dini hayat ve tatbikatlar#na haz#r bulunanlar#na, haz#r bulunmayanlar#na, ailelerine, mabetlerine, az olsun ok olsun onlar#n mlkiyetlerinde bulunan her eye amil olmak zere Allah#n himayesi ve Resulullah Muhammedin zimmeti Necranl#lar ve onlara ba'l# etraftakiler zerine bir hakt#r. Hibir piskopos kendi dini vazifesini grd' kilisenin d# #na, hibir rahip, iinde ya ad#'# manast #r#n d# #na bir yere al#n#p gtrlmeyecektir. Onlar ne zulmedecekler ne de kendileri zulme u'rayacaklard#r. Onlar aras#nda hi kimse bir ba kas#n#n i ledi'i su ve yapt #'# haks#zl#ktan mesul tutulmayacakt#r.9 Yine Asr-# Saadetten farkl# bir rnek u ekilde cereyan etmi tir. Ashabdan Garafe $bn Harisin yan#nda bir H#ristiyan, Hz. Peygamber hakk#nda hakaretvari szler sarf edip kfrler savurur. Buna dayanamayan Garafe, adam#n zerine yrr ve bo'u ma s#ras#nda adam#n burnunu k#rar. H#ristiyan adam hemen Amr $bnu-l Asa, Garafeyi ikyet eder. Amr $bnul As Garafeyi sorgular; -Biz onlara eman vermi tik, niye byle yapt #n? Garafe a#klar: -Her halde Resulullaha kfr etsinler diye eman verilmedi. Bildi'im kadar#yla onlara sadece; 1. Kiliselere kar# mayaca'#m#za, oralarda diledikleri gibi ibadet edeceklerine, 2. Alt #ndan kalkamayacaklar# mkellefiyetler yklemeyece'imize, 3. Onlara bir d man sald#r#rsa onlar#n yan#nda sava aca'#m#za, 4. Kendi aralar#ndaki meselelerde diledikleri gibi karar verebileceklerine, 5. Ancak Bizim kanunlar#m#za tabi olmak isteyenler hakk#nda, Allah ve Resulnn emretti'i ekilde hkm verece'imize, istemezlerse zorlamayaca'#m#za dair ahit ve eman verdik dedi. O zaman Amr $bnl As, ona: -Do'ru hakl#s#n! diye cevap verdi
$bn Esir, $zzeddin b., el-Kmil fi't-Trh., Bsk. Ofset, Kahire 1301, s. 335. Hamidullah, Muhammed slam Peygamberi, ev. Salih Tu', $rfan Yay#nc#l#k, $stanbul 1993, c. I. s. 622.
9 8

Hz. mer zaman#nda, 635 y#l#nda Humus ehri fethedilmi ti. Bir sonraki y#l Bizansl#lar#n yakla #k iki yz bin ki ilik bir orduyla sald#raca'# haberi gelince, Mslmanlar, Humusu bo altmak zorunda kal#rlar. *ehirden ayr#l#rken, Mslman olmayan halktan ald#klar# cizyeyi iade ederek yle derler; -Biz bunu (vergiyi) al#rken, sizin emniyetinizi garanti etmi tik. *imdi ise sizi mdafaa edemeyece'iz. Kendi ba #n#z#n aresine bak#n! Daha nce Bizans hkimiyetinde kalan Humus halk# Bizansl#lar#n hkimiyet anlay# #n# iyi bildiklerinden H#ristiyan#yla, Yahudisiyle bu duruma ok zlr ve H#ristiyan ahali yle der; Sizin adaletli hkimiyetiniz bize, sizden nce ya ad#'#m#z zulm ve keyfilikten daha sevimli gelmi ti. Sizin valinizle i birli'i yap#p Herakliyusun ordusuna kar # ehrimizi mdafaa edece'iz. Yahudi olanlar ise yle konu ur; -Tevrata yemin olsun ki Herakliyusun valisi, bizi ma'lup edip ezmedike Humus ehrine giremeyecektir. Neticede yerli ahali, kap#lar# kapay#p ehri mdafaa ederler, Herelkiyusun ordular# ba ar#l# olamayarak geri ekilince Mslmanlar# tekrar sevinle ehre davet ve kabul ederler. Olay# anlatan Belazuri bahsi yle devam ettirir; Mslman idaresini tercih eden di'er H#ristiyan ve Yahudi ehirleri de ayn# ekilde donand#lar ve yle dediler; - E'er Rumlar ve etbalar# Mslmanlara galebe alarlarsa, eski hale devam ederiz. Aksi halde Mslmanlardan bir ki i kalsa anla mam#za uyar#z.10 Yukar#da verdi'imiz rnekler $slam#n sulh ve msamaha boyutundan sadece bir kesittir. Grlmektedir ki bar# # ve ho gry n plana #kararak birlikte ya amak daha kolay olmu tur. Zaten $slam#n huzurlu ve mutlu bir ya am getirdi'i terbiye metedolojisi de birbirine sabrederek birlikte ya amay# ve birlikte ya an#lan sulh, gven dolu bir hayat # vaat etmektedir. Hatta bu husus vaadden tededir. Zira Hz. Peygamberden bu yana geen ondrt as#r boyunca $slam#n yay#ld#'# veya yay#lmaya ba lad#'# yerlerde o'u zaman sab#r ve sekine iinde sulh hkim olmu , farkl# din, kltr, #rk ve milliyetten insanlar $slam#n insana katt#'# msamaha sayesinde birbirlerine katlanarak ve kenetlenerek birlikte ya am# lard#r.

10

Belazuri, Ebul Abbas Ahmed $bn Yahya, Ftuhu'l-Bldn, Beyrut 1958, s. 187.

2.1.2. slam&n Hak-Hukuk ve Adalet Boyutu Hak kelimesi muhteva olarak ok geni tir. Bat #l#n z#dd# olan hak, kuvvet kar #s#nda hakl# olmak manas#ndaki hak, ferdi hayatta herkesin nasibi, hissesi olarak hak, mevcut kamu idaresine tan#nan menfaat, fayda ve ihtiyalar# giderme anlam#nda hak, Esma-# Hsnadan bir isim olarak Hak. Kuranda da hak szc' farkl# anlamlarda kullan#lm# t #r. "'phesiz, onlar n o)unun zerine o sz (azap) hak olmu!tur."11 Burada "hak oldu"; sabit ve vacip oldu, anlam#ndad#r. O gnahkrlar istemese de, Allah hakk sabit ve stn k lacakt r.12, " De ki: Hak geldi, bat l yok oldu."13 Burada hak bat#l#n z#dd# olarak kullan#lm# t #r. "Bo!anan kad nlar n da maruf !ekilde Burada yararlanmalar haklar olup, bu, Allah'tan korkanlar iin bir vaciptir..14

"hak", vacip anlam#ndad#r. "Allah hak ve adaletle hkmeder."15 Bazen, zulmn aksi olan "adalet" anlam# grlr. *u ayette ise hisse, pay anlam#ndad#r. "Mallar nda, hlini arz eden ve edemeyen yoksullar iin belli bir hak (pay) vard r."16 Hak genel anlamda u ekilde tarif edilebilir: Dinin yetki veya ykmllk olarak tespit etti'i ahsa ait haklard#r. Bu tarif, hakk#n, din, meden, te'dib, genel, mal olan veya olmayan btn e itlerini kapsam#na al#r. Namaz, oru gibi Allah'#n kul zerindeki haklar# din; mlk edinme gibi haklar meden; baban#n ocu'unu, kocan#n kar#s#n# terbiye etmesi gibi haklar te'dip; devlet ba kan#n#n tebaay# ynetmesi gibi haklar amme; e in, kk ocuklar#n ve yoksul h#s#mlar#n nafakas# gibi haklar mal; ah#s zerinde velyet gibi haklar da mal yn bulunmayan hak niteli'indedir.17 $slm hukuku a#s#ndan haklar#n as#l kayna'# $slam'd#r. Durum byle olunca, hakk#n do'mas#, kullan#lmas#, korunmas# ve sona ermesi ile ilgili hkmleri de $slm'#n belirlemesi tabidir. $nsan#n tabiat #nda adalet fikri vard#r. Zira insan kendisiyle ilgili olsun veya olmas#n bir ok konuda de'erlendirme yaparak hakl#- haks#z, iyi- kt diye o'u kez bir yarg#da bulunur. Gnlk hayatta oldu'u gibi hukuk hayat #nda da bu de'erlendirme yap#lagelmi tir. Nitekim kamu vicdan# da adaletin tecelli etmesini ister, adalete ayk#r #
Yasin, 36/7. Enfal,8/8. 13 $sra, 17/81. 14 Bakara, 2/241. 15 Mmin, 40/20. 16 Mearic, 70/24. 17 Zuhayli, Muhammed Vehbe, slam F&kh& Ansiklopedisi, ev. Komisyon, Risale Yay#nlar#, $stanbul 1992, c. IV, s. 9.
12 11

10

kararlardan da rahats#zl#k duyar. nk bir davan#n zel muhtevas# yaln#zca taraflar#n menfaatlar#n# ilgilendirse bile, onun evrensel muhtevas# yani szkonusu hak ve bu hak zerine verilen karar herkesi ilgilendirir ki bu da kamu vicdan# kavram#nda ifadesini bulmaktad#r. Kamu vicdan#n#n, mahkemenin verdi'i karar#n adaletine inanmas# ve gvenmesi gerekir. 18 "Ey iman edenler adaleti ayakta tutarak Allah iin !ahitlik edenler olun. Kendinizin, ana ve baban z n aleyhinde bile olsa (!ahitlik etti)iniz kimseler) zengin veya fakir de olsalar (adaletten ayr lmay n). nk Allah ikisine de daha yak nd r. Adaleti yerine getirebilmek iin hev ve hevesinize uymay n. E)er e)ri davran r veya yz evirirseniz, Allah yapt klar n zdan haberdard r.19 "...Allah insanlar aras nda hkm verdi)iniz zaman, adaletle hkmetmenizi emreder" 20 "Ey iman edenler, Allah iin !ahitlik eden kimseler olunuz. Bir toplulu)a kar! duydu)unuz kin sizi adaletten sapt rmas n. Adil davran n, takvaya yak !an budur. Allah'tan korkun, Allah yapt klar n zdan haberdard r."21 "Ey Davut! Biz seni yeryznde halife yapt k. O halde insanlar aras nda hak ve adaletle hkmet. Hev ve hevesine uyma, yoksa bu seni, Allah' n yolundan sapt r r. Do)rusu, Allah' n yolundan sapanlara, hesap gnn unutmalar na kar! l k etin bir azap vard r.22 Allah'#n, Hz Peygambere hitab# da yledir: "Emr olundu)un gibi dosdo)ru ol; onlar n heveslerine uyma ve !yle de: Allah' n indirdi)i Kitaba inand m ve aran zda adaletle hkmetmekle emrolundum."23 "Allah, adaleti ve ihsan emreder."24 insanlar sever." 26 aras nda hkmetti)iniz Allah size emanetleri ehline vermenizi ve adaletle hkmetmenizi emreder."25

zaman,

"Hkmetti)in zaman onlar aras nda adaletle hkmet. 'phesiz Allah adil davrananlar

18

Aslan, Nasi, slam Yarg&lama Hukukunda *uhudl Hal Jri Osmanl& Devri Uygulamas&, Beyan Yay#nlar#, $stanbul 1999, s. 153. 19 Nisa,4/135. 20 Nisa, 4/58. 21 Maide, 5/8. 22 Sad, 38/28. 23 *ura, 42/15. 24 Nahl, 16/90. 25 Nisa, 4/58. 26 Maide, 5/42; Hucurat, 49/9.

11

Hz. Peygamber de adalet ve adaletle hkmedenler hakk#nda birok hdis buyurmu lard#r: Hkmnde, ynetimi ve velyeti alt ndakiler hakk nda dil davrananlar, Allah kat nda nurdan minberler zerinde olacaklard r."27 Adil devlet ba!kan ve idareciler mah!er yerinde Allah' n yce ltfuna ve himayesine mazhar olacaklar n ncleridir."28 Bu ayet ve hdislerde yer alan adalet kavram# geni anlam#yla ele al#n#p hukuki, sosyal ve ahlk adaleti kapsamaktad#r. Adaletin $slm toplumunda, ynetimde, muhakemelerde ve insanlar aras # ili kilerde tam anlam#yla uygulanmas# nemli bir hedeftir. $slam#n ilk y#llar#nda Mminlerin karde iln edildi'i, y#'#lan ki isel servetlerde fakir ve muhtalar#n hak sahibi olduklar#na dair Kuran ve Snnetteki buyruklar, $slm'daki adalet anlay# #n#n gstergesidir. Asr-# saadetten rnek verecek olursak; Hz. Peygamber: K yamet gnnde insanlar n Allah'a en sevgili olan ba!kan d r"
29

ve Allah'a en yak n bulunan

adil devlet

buyurmu lard#r. Hz. Peygamber'in $slm'# tebli' etmekle grevlendirildi'i

dnemin arifesinde cahiliye devri Araplar# bo'az bo'aza, b#ak b#a'a gelmi durumdayd#lar. Adaletsizli'in, zulmn kol gezdi'i bir dnemde, $slm#n geli iyle yepyeni bir toplum ortaya #km# t #r. Zengin-fakir, efendi-kle ay#r#m#n#n yap#lmad#'#, haktan asla ayr#lman#n sz konusu olmad#'# bir toplum olu mu tur. Bir gn Mahzumo'ullar# kabilesine mensup e raftan Ft#ma ad#nda bir kad#n#n h#rs#zl#k yapt#'# sylenmi ve kad#n, Hz. Peygamberin huzuruna getirilmi ti. Kad#n#n elinin kesilmesine hkmedildi. Fakat daha nceki gelenek ve al# kanl#klara gre Kurey 'ten olan asil bir kad#n hakk#nda su i lemi olsa dahi byle bir hkm verilemezdi. Hkmn infaz#n#n durdurulmas# iin Kurey 'in ileri gelenleri Hz. Peygamber'in ok sevdi'i Usame b. Zeyd'i araya koyarak bu kad#n#n affedilmesini istediler. Usamenin byle bir efaatte bulunmas# Hz. Peygamber'e ok a'#r geldi. Hemen ashab#n# mescitte toplay#p bu konuda onlara yle hitap etti: Ey insanlar! Sizden evvel ya!am ! toplumlar n neden dolay yollar n !a! r p sapt klar n biliyor musunuz? Asilzadeleri bir h rs zl k yapt ) zaman onu affeder, zay f ve kimsesizleri bir !ey alarsa onlar cezaland r rlard . Allah'a yemin ederim ki, bylesine kt bir h rs zl ) Mahzumo)ullar kabilesine mensup Fat ma

27

28

Mslim, mare, 18. Buhari, Edep, 36. 29 Tirmizi, Ahkm, 4.

12

de)il,

kendi k zm Fat ma yapm ! olsayd , kesinlikle Onun elini estirirdim."30

Grlmektedir ki Hz. Peygamberin uygulamas#nda hukuk nnde herkes e ittir, hi kimsenin bir ayr#cal#'# ve imtiyaz# yoktur. $slm'da adalet, hukuk nnde herkese e it davranmak, kltr, bilgi ve mevki farkl#l#klar#ndan dolay# insanlara ba ka ba ka davranmamak demektir. $slm bu anlamda her ferdin ve her toplumun kar #l#kl# olarak i lerinde de'i mez bir l eklinde yerini alm# , istek ve heveslere yer vermemi , sevgi ve nefretlere uymam# , akrabal#k ve yak#nl#k ba'lar#na gre ayarlanmam# , zengin-fakir ay#r#m# gzetmemi , kuvvetli ve zay#f fark#n# gz nne alm# bir adalet anlay# # getirmi tir. Bunun iin $slm, toplum iinde ya ayan btn kesimlerin birli'ini sa'layan prensipler koyarak kamu dzeninin korunmas#n# ncelemi tir. Zira toplumdaki huzur, bar# ve asayi adaletin hakim k#l#nmas#yla gerekle ir. Toplumun bar# ve karde li'ini ilke edinen $slam, bu amaca matuf olarak yarg# ve onu destekleyici kurumlar# geli tirmeye de nem vermi tir. 31 $slmda adaleti gerekle tirmek iin e itli messeseler kurulmu tur. Hz. Peygamber davalara bizzat kendisi bakm# t #r. Bu durum ilk halife Hz.Ebu Bekir zaman#nda da byle devam etmi , Hz.mer zaman#nda ise $slm topraklar# olduka geni ledi'inden baz# sahabeler yarg#lama yani kaza i leriyle grevlendirilmi kad# olarak vazife yapm# lard#r. Hz.mer, Ebu Musa el-E ariye gnderdi'i mektupta, ona, yarg # meclisinde insanlar# e it tutmas#n# 'tlemi tir. Bylelikle, bulundu'u yerin ileri gelenlerinin, e raftan olanlar#n kendisinden ekinerek kay#rma veya taraf tutmas# iin bir beklenti iine girmelerini engelleyebilece'ini, zay#f olanlar#n da yapt #'# yarg#lamalarda Onun adaletinden mit kesmeyece'ini beyan ederek hkimin, hukukun stnl'ne riayetle, renk, #rk, zengin-fakir, gl-zay#f ayr#m# yapmaks#z#n herkese e it davranmas#n#n gereklili'ine i aret etmi tir.32 Dolay#s#yla adaletin gerekle mesi, tarafs#z ve tesirlerden uzak bir yarg# sisteminin var olabilmesi, halk#n adalete olan gvenini sa'lamak ve buna glge d rmemek iin hakimlerin tarafs#zl#'#n# sa'lay#c# nlemlerin al#nmas#33 gnmz hukuk sistemi a#s #ndan da ok nemlidir.

Mslim, Hudud,2. Aslan, Nasi, slam Hukukunda Yarg&lama Eti'i ve lkeleri, Avrasya Yay#nc#l#k, Ankara 2005, s. 17. 32 Aslan, Nasi, a.g.e., s. 140. 33 Aslan, Nasi, a.g.e., s. 144-145.
31

30

13

2.1.3. slam&n Sevgi ve Emniyet Boyutu $slam#n bir di'er anlam# da emniyettir. Mslman da emniyet ve gven sahibi ki idir. Zira gven kayna'# ve eman sahibi Allaha inanan, Ona ba'lanan mmin kendi i dnyas#nda tutarl#, huzurlu, kendiyle bar# #kt#r. Mslman i dnyas#nda kurdu'u huzur, gven ve emniyet ortam#n# d# dnyaya aksettiren kimsedir. Bu yzndendir ki Mslman kimsenin varl#'# toplum iin hay#rl#d#r. Allah, Kuranda Mslmanlardan olu an topluluklardan bahsederken Siz insanlar n iyili)i iin ortaya kar lm ! en hay rl mmetsiniz; iyili)i emreder, ktlkten men eder ve Allah a inan rs n z.34 buyurmu tur. Allah#n isim ve s#fatlar# vard#r. Allah#n bu isimlerinden biri de Vedud dur. Rabbinizden af ve ma)firet dileyin sonra gnahlar n zdan tvbe edip Ona s ) n n. O sizi affeder ve korur. nk O Rahimdir, Veduddur.35 Bu ayette zikredilen Vedud ismi ok fazla seven sevilen anlam#ndad#r. Allah sevgiyi yaratm# t #r ve ayn# zamanda yaratt#'# sevginin de kayna'#d#r. Mhyiddin $bnl Arab Biz sevgiden sdur ettik ve sdur zerine yarat #ld#k, sevgiye do'ru yneldik ve sevgiye verdik gnlmz36 derken, adeta Allah#n sevgiyi kendi ruhundan zmze fledi'ini beyan eder gibidir. Vedud olan Yarat#c#m#z insan f#trat #na sevgiyi yerle tirmi ve sevginin o f#tratta daim kalmas # iin sevgi yuma'# peygamberler ile sevmeyi ve sevilmeyi sa'layan dsturlar btn kitaplar indirmi tir. Son Peygamber Hz. Muhammedi gndererek y#rt#c#l#kta ve vah ette s#rtlanlar# geen $nsanl#'a37 birbirini sevmeyi, ba kas#n# kendi nefsine tercih etmeyi vaz etmi tir. Bu hususlarla ilgili Allah yle buyurmu tur; Hepiniz toptan Allah n ipine (dinine) s ms k sar l n, blnp ayr lmay n. Allah n sizin zerinizdeki nimetini hat rlay n; Hani siz birbirinize d!man idiniz de Allah kalplerinizi birbirine s nd rm ! ve onun ltfu ile karde! oluvermi!tiniz. Siz bir ate! ukurunun tam kenar nda iken oraya d!mekten de sizi O kurtarm !t .38

34 35

Ali $mran, 3/110. Hud, 11/90. 36 $bn Arab, lahi A#k, ev. Mahmut Yan#k, $stanbul 1998, s. 38. 37 Ersoy, Mehmet Akif, Safahat, Feza Yay#nc#l#k, $stanbul 1995, c. I, s. 988. 38 Ali $mran, 3/103.

14

Bir ba ka ayette Yce *ari Bunlardan nce Medineyi yurt edinip imana sar lanlar ise, kendi beldelerinde hicret edenlere sevgi besler, onlara verilen ganimetlerden tr ilerinde bir k skanma veya istek duymazlar. Hatta kendileri ihtiya duysalar bile o karde!lerine ncelik verir, onlara verilmesini tercih ederler. Her kim nefsinin h rs ndan ve mala d!knl)nden kendini kurtar rsa, i!te ferah ve mutlulu)a erenler onlar olacaklard r.39 Sevgi ve gven abidesi Hz. Peygamber, Allah#n peygamberler, shuf ve kitaplar vesilesi ile insanl#'a vaz etti'i $slam# ya ayarak, temsil ederek insanl#'a tebli' etmi tir. O henz peygamber olmadan Mekkede k#rk y#ll#k rnek hayat #nda kendisini tan#yan herkesin takdirini, tevecchn kazanm# ve Mekke Ahalisi Ona Muhammedl

Emin(Gvenilir Muhammed) demi tir. Ki isel ili kilerinde, ticari faaliyetlerinde ve iinde bulundu'u toplum ile ilgili tm sosyal aktivitelerinde O hep bir emniyet ve gven insan# olmu tur. Henz vahiy gelmeden nce altm# y#ll#k ya am#n#n ilk k#rk y#l#nda da O, her eyiyle tertemiz ve bir emniyet abidesi olarak ya am# t #r. Hem de ad#na cahiliye devri denecek kadar devrin insanlar#n#n pek ok erdemden yoksun oldu'u bir dnemde O, Allah#n Gerekten sen ok stn bir ahlak zerindesin40 iltifat#na nail olmu tur. Hz. Ay e de Onun ahlak# Kurand#41 diyerek Hz.Peygamberi tarif ve taltif etmi tir. Hz. Peygamber mslman# tarif ederken "Mslman, di)er Mslmanlar n elinden ve dilinden emin oldu)u kimsedir."42 buyurarak mmetinin de kendisi gibi gven ve emniyet insan# olmas#n# sal#k veriyordu. Hz. Peygamberin hayat #n#n sevgi buudunu yle s#ralayabiliriz: 1. Allah Sevgisi Allah Resul her eyiyle Allaha teslim olmu bir kuldu. Ondaki kulluk bilinci Allaha kar # grevlerini yapmas#n# sa'l#yordu. Onun hedefi kreden bir kul43 olmakt #. Hz. Peygamber Allah# en iyi bilendi. lm, Onun iin Allaha kavu makt #. Hz. Peygamberin pek ok hadisinde Allah sevgisi ve Allah iin sevmek temel nanst #r. 2. nsan Sevgisi
Ha r, 59/9. Kalem, 68/4. 41 $bn Hanbel, Msned, 6. 42 Buhari, man, 5. 43 Buhari, Mnaf&kun, 79.
40 39

15

$!te bunun iindir ki ey Resulm, biz seni btn lemler (insanlar) iin s rf bir rahmet vesilesi olarak gnderdik.44 ayetiyle Yce Yarat #c#n#n vgsn alan Hz. Peygamber bir rahmet vesilesidir. Hal ve duru lar#na bakmaks#z#n herkesi davetine muhatap kabul eden Hz. Peygamber, insanlar# kurtarmak ve Allaha yakla t #rmak iin hibir fedakrl#ktan ka#nmam# t #r. Evleri, panay#rlar#, ehirleri dola arak herkese ula maya al# m# t #r. $nan ayr#m# yapmadan kom ular#na kar # grevlerini yapm# t #r. $nsanlar#n ldrlmesine, onlara eziyet ve i kence edilmesine, klele tirilmesine, haklar#n zayi edilmesine tm varl#'#yla kar # #km# t #r. Sava ta dahi i kence ederek insan ldrmeyi yasaklam# , sava mayanlara ve Mslman oldu'unu beyan edene asla dokunulmamas#n# emretmi tir. Zira Onun sevgi ve efkati ilahi kaynakl#yd#. $nsanlara yumu!ak davranman da Allah n merhametinin eseridir. E)er kat yrekli kaba biri olsayd n insanlar senin etraf ndan da) l verirlerdi. yleyse onlar n kusurlar n affet, onlar iin ma)firet dile ve i!leri onlarla m!avere et. Bir kere de azmettin mi yaln z Allaha tevekkl et. Allah Muhakkak ki mtevekkilleri sever.45 Bu nedenledir ki Kuran# ahlak edinmi olan Hz.Peygamberdeki insan sevgisi de ilahi kaynakl#d#r: 3. ocuk Sevgisi Hz. Peygamber ocuklar# ok sever, kuca'#na al#r, per, ba #n# ok ard#. On tane ocu'u oldu'u halde hi birisini kuca'#na al#p pmedi'ini syleyen birisine Merhamet etmeyene merhamet edilmez Allah kalbinden merhameti skp alm !sa ben ne yapabilirim.46 demi tir. 4. Aile ve Akraba Sevgisi Hz. Peygamber ailesine d kn bir ev reisiydi. Aile bireylerinin Allaha kar # grevlerini yerine getirmeleri hususlar#nda oldu'u gibi ev i lerinde de onlara yard#m ederdi. nk O Ailene ve mmetine namaz k lmalar n emret. Kendin de namaza devam et. Biz senden r zk istemiyoruz, bilakis senin r zk n bize aittir. Gzel ak bet takvadad r.Yani Allah say p haramlardan korunmaktad r.47 ayeti do'rultusunda davetine en nce aile ve akrabalar#ndan ba lam# , nce en yak n akrabalar n uyar.48
Enbiya, 21/107. Ali $mran, 3/159. 46 Buhari, Edep, 22. 47 Taha, 20/132. 48 *uara, 26/214.
45 44

16

buyru'u ile hareket etmi ti. Allah Resul akrabalar# ile ili kilerini srdrm ve bunu mmetinden de istemi tir. O, anne baba sevgisi zerinde ok durmu ve hayatta iken de st annesini, st karde ini ve baba dostlar#n# sevmi , onlara gereken ilgiyi her zaman gstermi tir: 5. Arkada' Sevgisi Hz. Peygamber her trl s#k#nt # ve #zd#raba katlanarak cahiliye dnemi insanlar#ndan asr#-# saadet insan#n#, belki de insanl#k tarihinin en talihli ve mutlu insan rne'ini ortaya koymu tur. Bunu yaparken bir zamanlar kendisine eziyet ve i kence edenleri dahi affetmi ve onlara iltifat etmekten de beri durmam# t #r. Arkada lar#na yle efkatli davranm# t #r ki Allah Kuranda Onu, Size kendi aran zdan yle bir peygamber geldi ki zahmete u)raman z ona a) r gelir. Kalbi stnze titrer, mminlere kar! pek !efkatli ve merhametlidir.49 hitab#yla taltif etmi tir: 6. Di)er Canl&lara ve evreye Olan Sevgisi Hz. Peygamber sadece insanlara kar # alakadar de'ildi. O di'er canl#lara da de'er verir, hayvan ve bitkilerin sevilmesini de 'tler ve temiz bir evre iin elinden gelen her eyi yapard#. Yerdekilere merhamet edin ki gktekiler de size merhamet etsin50 buyurarak ok sevdi'i mmetine yol gstermi tir. Hz. Peygamber, hayvanlara yap#lan iyilik iin mkfat var m#?diye soranlara u cevab# vermi tir Evet her canl ya yap lan iyilik iin mkfat vard r.51 Hz. Peygamber kurban edilen veya kesilen hayvanlar# keserken dahi onlara eziyet ektirilmeden kesilmelerini emretmi tir.52 Hz. Peygamber Bir Mslman bir a)a diker de bunun meyvesinden insan, evcil ya da vah!i hayvan veya bir ku! yiyecek olursa, yenen !ey a)ac diken iin sadaka hkmne geer53 buyurarak a'a dikmenin nemini vurgulam# t #r. Yine a'alar#n ve di'er bitkilerin fuzuli ekilde kesilmesini, yak#lmas#n#, paralanmas#n# men etmi tir. Hz. Peygamber, tebli' ve temsille grevlendirildi'i $slam# bihakk#n, en ince ayr#nt #s#na kadar ya ayarak mmetine 'retmi tir. z sevgi, emniyet, bar# ve teslimiyet

Tevbe, 9/128. Tirmizi, Birr, 16. 51 Buhari, *urb, 9. 52 Mslim, Sayd, 57. 53 Mslim, Msakat, 10.
50

49

17

olan $slam, Allah#n yard#m# ve Hz. Muhammedin bu rehberli'i sayesinde yeryznde ya ayan her drt insandan birinin kalbine yerle mi tir: 2.1.4. slam&n badet taat ve Teslimiyet Boyutu $slam#n bir di'er manas# da Allah# gryormu as#na, ihsan uuru ierisinde Ona ibadet, itaat etmek ve kalben teslim olmakt #r. Zaten ibadetin kelime manas# tapmak, kulluk yapmak, itaat etmek, boyun e'mektir. $badet, niyete ba'l# olarak yap#lmas#nda sevap olan, Yce Yarat #c#ya yak#nl#k ifade eden ve zel bir ekilde yap#lan taat ve fiillerden ibarettir. Bu, bizi yoktan var eden, bize say#s#z nimetler bah eden yce Allah'# tazim amac# gden bir kulluk grevidir.54 Bu duruma gre ibadet, Cenab#-# Allah'a kar # gsterilen sayg# ve hrmetin, en yksek derecesini ifade eder. En geni anlamda ibadet, Allah'#n ho nut ve raz# oldu'u btn fiil ve davran# lar# kapsam#na al#r. $slam'da ibadet, yaln#z Allah iin yap#l#r. Peygamber veya di'er insanlar iin ibadet asla sz konusu olmaz. Kur'an-# Kerimde, yeryzndeki tm insanlar iin u a'r#da bulunulur: Ey iman edenler! Sizi ve sizden ncekileri yaratan Rabbinize kulluk edin. Umulur ki, sak n rs n z55 $slm inanc#nda, Allah'tan ba kas#na tapma, tevhd inanc# ile ba'da may#p ki iyi niyetine gre dinden #karabilir. Putlara tapan m riklere, cevap olmak zere inen el-Kfrn Suresi konuyu u esasa ba'lar: Ey Muhammed! De ki; Ey kfirler! Ben sizin tapt klar n za ibadet etmem. Siz de benim ibadet etti)ime tapacak de)ilsiniz. Ben de sizin tapt ) n za ibadet edecek de)ilim. Siz de, benim ibadet etti)ime tapacak de)ilsiniz. Sizin dininiz size; benim dinim banad r.56 Topluluk halinde ya ayan insanlar#n ili kilerinin sa'l#kl# yryebilmesi, huzur ve gven iinde ya ayabilmeleri, bir tak#m dzenlemelerin varl#'#na ba'l#d#r. Sz konusu dzenlemeler olmadan, ne fertlerin ne de toplumlar#n huzur ve gven iinde mutlu bir hayat srmeleri kabil de'ildir. Ancak, mevcut otoriteye itaat edilmedi'i srece, ister yaz#l# kanunlar eklinde olsun, ister ya ayan rf ve detler tarz#nda olsun, bu dzenlemelerin hibir yarar# olmaz. O halde itaat mutlaka gereklidir. Kur'anda yle buyurulur:Ey iman edenler! Allah'a itaat edin, Peygambere ve sizden olan ul'lemre (buyruk sahiplerine) itaat ediniz. E)er bir hususta anla!mazl )a d!erseniz -Allah'a ve ahiret gnne inan yorsan z- onu Allah'a ve Resulne gtrn. Bu, hem daha hay rl
Yaz#r, Elmal#l# Hamdi, a.g.e., c.I., s. 95. Bakara, 2/21. 56 Kafirun, 109/16.
55 54

18

hem de neticede daha iyidir.57 Ba ka bir ayette, mirasla ilgili hkmler say#ld#ktan sonra:Bunlar Allah' n s n rlar d r. Kim Allah'a ve O'nun Peygamberine itaat ederse, Allah onu, iinden rmaklar akan cennetlere koyacakt r; orada devaml kal c d rlar. $!te byk kurtulu! budur.58buyurulur. $slam#n teslimiyet boyutuna gelince; teslimiyet trl olur: Ya kalben olur ki; bu kat inan demektir. Veya dil ile olur ki; bu da ikrard#r. Ya da organlarla olur. Bunlar da ibadetlerdir. Bu eklin en stn kalb ile olan#d#r. $ te $slm'#n eklinden biri olan kalbin teslimiyet ve ba'l#l#'#na iman denilir. Matridler bu anlay# tan hareketle, imanla $slm'# bir telakki etmi lerdir.59 $slm inanlar# a#s#ndan da iman ile $slm bir kabul edilmi tir. Zira $slm, eri hkmleri kabul etmek manas#nda boyun e'mektir. Bu da tasdikin hakikatidir. Ayn# ekilde $slm'#n bir zahir, bir de batini yn vard#r. Bat#ni ynden ink#yat ve boyun e'mek tasdikin kendisidir. Zahir ynden boyun e'mekse ikrar etmektir. *u halde bir kimse hakk#nda "mmindir, fakat Mslman de'ildir"; yahut "mslmand#r, fakat mmin de'ildir" eklinde bir hkm do'ru olmaz. nk insanlar Hz. Peygamber zaman#nda f#rka zerinde toplanmaktayd#: "Mmin, mnaf#k, kfir. Bunlar aras#nda bir drdncs yoktur"60 Bu durumda Mslman, her haliyle Allaha teslim olmu , Ona olan iman#n# diliyle ikrar, kalbiyle tasdik eden kimsedir. Bu teslimiyet t#pk# Hz. $brahim ve $smailin teslimiyeti gibi olmal#d#r. Kbe-i Muazzaman#n temelini ykseltirken Onlar yle dua etmi lerdi: Rabbimiz! $kimizi de Sana teslim olan (mslimeyn) k l. Soyumuzdan da, Sana teslim olan bir mmet meydana getir.61Allah da Onlar#n duas#na icabet etmi ve Hz. Peygamberi Onlar#n soyundan gndermi tir. 2.1.5. Mslman Olmayanlar&n slama Bak&'& Gayri Mslimlerin rivayetleri aras#nda ve kaynaklar#nda $slam#n msamaha boyutu ve Mslmanlar#n bu hal zere davran# lar# hakk#nda olduka fazla kay#t vard#r. Hicri 647657 Miladi 12491259 y#llar# aras#nda Patriklik makam#nda bulunan $y uyaba yle yazar; Allah#n btn leme hkim k#ld#'# Mslmanlar, bize bildi'imiz gibi

Nisa, 4/59. Nisa, 4/13. 59 Bkz.Maturidi, Kitabt-Tevhid, terc. Bekir Topalo'lu, $sam Yay#nlar#, $stanbul 2002, s. 398. 60 Ebu Hanife, Numan b. Sabit, F&kh-& Ekber, a'r# Yay#nlar#, $stanbul 1971, s. 361362. 61 Bakara, 2/128.
58

57

19

davran#yorlar. Onlar H#ristiyan d man# de'iller, bizim milletimizi vyorlar, kilise ve manast#rlar#m#za yard#m ediyorlar.62 Antakya Yakubi Patri'i Mihail, Herakliusun yapt #'# zulm ve tazyik hareketlerini anlatt#ktan sonra yle devam eder; Bu, intikam ilah#n#n kuvvet ve ceberut ile tek olmas# ve bunu diledi'i be er devletine devretmesinin sebebidir. Allah onu diledi'ine verir ve d m leri ykseltir. Allah, kuvvetlerine dayanarak, kiliselerimizi ya'ma eden, manast #rlar#m#z# soyan, bizi ac#madan ve merhametsizce cezaland#rmalar#n # grnce, gney blgelerden Hz. $smail evlatlar#n# gndererek, bizi onlar#n elinden kurtard#. Hakikaten Katolik kiliselerinin bizimle ilgisini kesip Kalkedondakilere ba'lanmas# bizim zarar#m#za oldu. Fakat Mslmanlar fethettikleri memleketlerde bu kiliseleri evresinde bulunan kilise gruplar#na tahsis ettiler. O zaman Humustaki byk kilise ve Hama kilisesi zaten elimizden #km# t #. Bununla beraber Rumlar#n zulmnden ve bize kar # davran# lar#ndan kurtulmam#z ve kendimizi sulh ve selamete #karmam#z pek kolay olmad#. 63 Mslmanlar#n daha ilk y#llardan itibaren di'er din mntesiplerine olan msamahas#na dair bir di'er kay#t u ekildedir. Mslmanlar, H#ristiyanlar# Hicri 1. As#rda ma'lup ettikten sonra gsterdikleri msamaha zikredilmeye de'er misallerdendir. Bu msamaha, mteakip nesillerde de devam etti. Gerek olarak syleyebiliriz ki, bu H#ristiyan kabileleri, daha sonra $slama girerken hr irade ve ihtiyarlar# ile girdiler. Bugn H#ristiyan kabilelerin varl#'# da bu msamahaya delalet etmektedir. Nitekim S.Amold un bahsetti'i hususla ilgili olarak bugn sadece Anadolunun de'i ik illerinde Bizanstan kalma H#ristiyanlar ya amlar#n# Mslmanlarla birlikte srdrmektedirler. Nitekim bugn Hatay#n Alt #nz $lesinin merkez Sar#lar mahallesindeki H#ristiyanlar, Tokal# kyndeki H#ristiyanlar Bizans dneminden bu yana ayn# co'rafyada Mslmanlarla birlikte bar# iinde ya amaktad#rlar. S.Amold $slama Davet adl# eserinde yle devam eder. H#ristiyanlarla Mslmanlar aras#ndaki sevgi ba'lar#n#n konu olmas#ndan anla #l#yor ki her iki taraf da kuvveti $slama giri iin kesin bir sebep saym#yordu. Bizzat Hz. Muhammedde baz# H#ristiyan kabilelerle ahitler yapm# , onlar#n

62 63

Tabbara a.g.e. s. 306. Tabbara a.g.e. s. 307.

20

himayesini zerine alm# , dini hrriyet ve vazifelerin serbeste yay#lmas# iin teminat vermi , kilise adamlar#n#n nfuz ve haklar#ndan faydalanmalar#na msaade etmi tir.64 $slam#n msamahas#n#n bir di'er belgesi ise Adam Metzin u szleridir. ey,

Ortaa'da Mslman memleketlerle H#ristiyan Avrupay# birbirinden ay#ran

birincisinde $slam dinine mensup olmayan birok kimsenin bulunmas#d#r. Hlbuki ikincisi byle de'ildir. Kiliseler ve Havralar, $slam memleketinde sanki hkmet kontrolnden uzak memleketlermi gibi tabii bir halde ya amlar#na devam ediyordu. Yahudi ve H#ristiyanlar#n Mslmanlarla beraber ya amalar# bir zaruretin neticesiydi. Bu beraberlik ortaa'da Avrupan#n katiyen bilmedi'i bir msamaha ortam#n#n meydana gelmesine yard#m etti. Yahudi ve H#ristiyanlar dinlerinde tamamen serbesttiler. Fakat onlardan biri Mslman olur da sonra irtidad ederse cezas# lmd.65 *kri Kardahi, Frans#zca yazd#'# $slam Memleketlerinde Devletler Hususi Hukukunun $cad# ve Geli tirilmesi adl# eserinde tarihi devirleri gzden geirdikten sonra nce Araplar#n hkmran oldu'u Mslman devletleri, sonra da Trklerin hkmran oldu'u Mslman-Trk devletleri dnemlerinde Mslmanlar#n yabanc#lara gsterdi'i ho gr ve msamahan#n Avrupada katiyen mevcut olmad#'#n# ortaya koymu tur.66 Di'er yabanc#lar#n yorumlar# yledir; $slam kar # taraf# yok etmeye ynelik veya sald#rgan bir sava # onaylamamaktad#r. Tevrat'#n ilk be kitab#ndaki yakla #m#n aksine H#ristiyanl#ktan daha gereki bir din olarak $slam, sava #n ka#n#lmaz oldu'unu kabul etmekte ve baz# durumlarda zulm ve ac#y# durdurmak iin olumlu bir grev olarak grmektedir. Ama Kuran, sava #n s#n#rl# olmas# gerekti'ini ve olabildi'ince insanc#l bir ekilde yrtlmesini 'retir. Hz. Muhammed sadece Mekkelilerle de'il, ayn# zamanda blgedeki Yahudi kabilelerle de i birli'i yaparak kendisine kar # bir sald#r# planlayan Suriye'deki H#ristiyan kabileleriyle mcadele etmek zorunda kalm# t #r. Ama bu yine de Onun Kitap Ehlini lanetlemesi gibi bir sonu do'urmam# t #r. Mslmanlar kendilerini savunmak durumunda kalm# lar, ama d manlar#n#n dinine kar # kutsal bir sava a giri memi lerdir. Hz. Muhammed azad etti'i klesinin o'lu same bin Zeyd'i bir Mslman ordusunun kumandan# olarak H#ristiyanlara kar # sava a gnderdi'inde,

64

65

Tabbara, a.g.e. s. 307. Tabbara, a.g.e. s. 307. 66 Tabbara, a.g.e. s. 308.

21

onlara Tanr# yolunda cesurca ama insanc#l ekilde sava malar#n# rahipleri, ke i leri veya rahibeleri taciz etmemelerini, sava mayan gsz insanlar# hedef almamalar#n# sivillere ynelik hi bir katliam gerekle tirmemelerini, tek bir a'a bile kesmemelerini, hi bir eyi yak#p y#kmamalar#n# emretmi tir.67 Osmanl# Devleti dneminde H#ristiyan halklar, Bizans ve Latin devletleri zaman#nda bulamad#klar# ok iyi ynetilen bir idare alt #ndayd#lar. Asla sistemli bir zulm grmediler. Tam aksine Osmanl# Devleti, $stanbul ba ta olmak zere, i kence gren $spanyol Yahudilerine bir s#'#nak olmu tu. Hi bir yerde zorla $slamla t#rma olmam# t #r.68 Bizans ve Pers topraklar#nda ya ayan ve zaten yabanc# idareciler taraf#ndan ynetilen pek ok Mslman olmayan toplum iin, $slam idaresi bir ynetim de'i ikli' i anlam#na geliyordu. Ama bu yeni yneticileri o'u zaman daha esnek ve toleransl#yd#. Bu toplumlar#n o'u art#k daha fazla otonomiye sahipti ve o'unlukla daha az vergi dyorlard#. Din olarak $slam'#n, Yahudilere ve yerel H#ristiyanlara daha fazla dini zgrlk tan#yan, daha toleransl# bir din oldu'u ortaya #kt #.69 Bu yorumlardan da anla #ld#'# gibi, Mslmanlar tarihte hi bir zaman bozguncu olmam# , aksine gittikleri her yerde, her millet ve inantan insana gvenlik ve huzur gtrm lerdir. Mslmanlar, Hz. Peygamberden gnmze kadar en gl olduklar# zamanlarda dahi bar# , ho gr, msamaha iinde gayr-# mslimlerle birlikte ya ayarak diyalog kltrnn temelini olu turmu lard#r. 2.2. #iddet Kavram&n&n Tan&m&, Tarihesi, Sebepleri ve Trleri *iddet kavram#, ana zellikleri ne olursa olsun, zamana ve topluma gre de' i mektedir. Osmanl# dnemindeki iddet ile gnmz Trkiyesindeki iddet ayn # kefeye konulmamal#d #r. Zira zamanla toplumlar de'i ti' i gibi, normlar# da do'al olarak de' i mektedir.70 Zaten, insan#n oldu'u her yerde iddet de var olmu tur. Bask#, eziyet, sindirme, korkutma, ldrme, cezaland #rma ve bunlar#n yan# s#ra ba kald #r#, her toplumda derece derece ama srekli bir biimde gnlk ya am#n bir paras# olma
67

Armstrong Karen, Holy War, The Crusades and Their Impact on Todays Word, Anchor Books, New York 2001, s. 11. 68 Emecen, F- Beydilli , K- $p irli, M- Ayd#n, M.A- Ortayl#, $- zcan, A-Yediy#ld#z, B-Ktko'lu, M. Osmanl& Devleti ve Medeniyeti Tarihi, San#t ve Kltr Ara t#rma Merkezi, $stanbul 1994, s. 467. 69 Esposite L. John, The slamicThreat, Myth or Reality, Oxford Up., Londra 1999, s. 39. 70 nsal, Artun, Geni#letilmi# Bir *iddet Tipolojisi, Cogito Dergisi, Say# 6, 1996, s. 31.

22

zelli' ini korumaktad#r. 71 *iddet, yaralama; zarar verme ya da bireyi ve toplumu etkilemeye ynelik bir harekettir. *iddet genellikle gayri me ru g kullanma olarak da d nlmektedir. Gayri me ru g kullan#m#, siyasi d nrlere, ordu ve polise gre farkl# anlamlar ifade eder. Bu sebeple, iddetin tan#m#n# yapmak gtr. 72 Yine de iddet, pek ok d nr ve yazar taraf#ndan farkl# ekillerde, farkl# zellikleri n plana #kar#larak izah edilmeye al# #lm# t #r. 2.2.1. #iddet Nedir? Din, sanat, ticaret, kitle ileti im aralar#, turizm gibi yeryzndeki tm insanlar # do'rudan ya da dolayl# olarak ilgilendiren kltrel olgu ve rnler bugnk kadar geli meden nce iddet szc' her lkede hatta her insan toplulu'unda ok farkl# biimlerde tan#mlanm# t #r. Bugn de ayn# ya da benzer kltrel de'erleri payla an insan topluluklar#nda iddet szc'nn gerek tan#m#, gerekse a'r# t #rd#'# duygu ve olgular a#s#ndan ok nemli farkl#l#klar gzlemlenmektedir.73 Do'u ya da Bat# kltrlerinde iddetin kullan#lma maksad#ndan, yntem ve e idine kadar pek ok farkl#l#k grlebilmektedir. rne'in, $slam dinindeki kurban kesimi, bat # kltrlerinde yeti enler iin hayvanlara uygulanan bir iddet olarak alg#lanmaktad#r. *iddet, Arapadan Trkeye gemi tir. Bir isimdir. Arapada edden eklinde okunmakta olup, Trkede iddet olarak okunur. *iddet, Develio'lunun Osmanl#caTrke szl'nde u manalarda kullan#lmaktad#r. Sertlik, kat#l#k, s#k#l#k, fazlal#k, inand#rma, szle yola getirme yerine kaba kuvvete ba vurma. 74 Kamus-# Trkye bak#ld #'#nda, iddet; sertlik, sert ve kat # davran# , kaba kuvvet kullanma olarak gemektedir. *edid ise sert, kat # ve iddetli demektir. *eddat da sertlik ve k #zg#nl#'# ile tan#nan nl eski Yemen hkmdar#n#n ad #d#r. Ali Pskllo'lunun Trke Szl'nde iddetin kar #t tutum ve gr te olanlara kaba kuvvet kullanma, sert davranma, sertlik gibi gnmzde kazand#'# yeni anlamlar #na da yer verilmektedir: *iddet olaylar# ise, insanlar# sindirmek, korkutmak iin yarat #lan olay ya da giri imler olarak tan#mlanm# t #r.
Kele , Ru en-nsal, Artun: Kent ve Siyasal *iddet, Ankara niv. SBF Yay#nlar#, Ankara 1982, s. 1. Goswami, B.B. Cultural Adaptability of Violence, Edited by; S.Venigopal Roa, Vikas Publishing Hause, $ndian 1975, s.71. 73 Bker, Seil, K#ran, Ay e, Reklmlarda Kad&na Ynelik *iddet, Alan Yay#nlar#, $stanbul 1999, s. 1516. 74 Develio'lu, Ferit, Osmanl&ca ve Trke Lgat, Ayd#n Kitabevi, Ankara 1993, s. 997.
72 71

23

*iddet gemi ten gnmze kadar, ara t#rmac#lar ve bilim adamlar#nca hep bir sosyal problem olarak alg#lanm# t #r. Michauda gre geni anlamda iddet, kar #l#kl# ili kiler ortam#nda taraflardan biri veya birka #, do'rudan, dolayl# veya da'#n#k olarak di'erlerinin bir veya birka #n#n bedensel btnl'ne ya da ahlaki ve manevi btnl'ne, mallar #na, simgesel ve sembolik kltrel de'erlerine, oran# ne olursa olsun zarar verecek ekilde davran#rsa, orada iddet var demektir.75 Berger ise iddeti, bir tr kendini be'enme ve sald #rgan bir tutum sergileme olay# ve t #pk # birok sald #r # olay#nda oldu'u gibi belli bir gerilimle ilintili olarak a#klamaktad#r. Bat #l # baz # bilim adamlar #, iddete byk lde, cinsel gerilimin ve cinsellikle ilintili di'er olaylar #n neden ve oldu'unu ileri srmektedirler. grlen Dolay#s #yla, iddet cinsel bask #, o 'unun televizyonlar #m#zda olaylar #n#n

toplumumuzda

bilinalt #ndan d# a vurulmas #yla meydana gelmektedir. *iddetin son derece yayg #n olmas #, onun toplumsal yap #m#zla yak #ndan ili kili ve baz # nemli, kkl toplumsal hastal#klar #m#z #n bir gstergesi oldu'unu kendili' inden ortaya koymaktad#r.76 Psikiyatristlere gre iddet, derin bir mahrumiyet duygusuna, mutlak gerekli olan eye sahip olunmad#'# duygusuna tepki olarak do'an bir davran# t #r. Psikiyatrlar, engellenme dolay#s#yla doyumsuzlu'un iddet ve sald#rganl#k yaratt#'#n# kabul etmektedirler.77 Fenomenolojik a#dan bak#ld#'#nda iddet, kuvvete yak#nd#r. nk, btn ba ka alet-edevat gibi iddetin aralar# da do'al kuvveti o'altmak amac#yla tasarlan#r ve kullan#l#r; ta ki geli imlerinin son safhas#nda do'al kuvvetin yerine geer hale gelinceye de'in srer.78 Asl#nda, iddetin lmcl sonular#n#n pek o'u, bu ekilde ortaya #kmaktad#r. *iddet bir grubun veya bireylerin ba kalar#n#n bedenlerine kar # yneltti'i fiziksel g kullan#m# olarak da ele al#nm# t #r. Burada, kar # tarafa ynelen bir iddet eylemi sz konusudur. Di'er taraftan iddet, bireyin kendi kendine yneltmi oldu'u bir biime de brnebilmektedir. $ntihar ya da gnll tenazi de oldu'u gibi. Ayr#ca, btn bir gurubun ya da baz# bireylerin ciddi yaralanmalarla sonulanan bilinli ya da yar# bilinli cesaret gsterileri, birey ya da gruplar#n kurumsal kaynakl# ihlalleri gibi a #r# u rneklere
75

Yves, Michaud, *iddet, ev. Cem Muhtaro'lu, $leti im Yay#nlar#, $stanbul t.y., s. 8. Berger, Arthur Asa, Bir Terr Ayg&t& Olarak Televizyon: Kuramsal Bir Yakla#&m Denemesi, ev, Yusuf Kaplan, Rey Yay#nlar#, $stanbul 1991, s. 54. 77 K# lal#, Ahmet Taner, 'renci Ayaklanmalar&, Bilge Yay#nlar#, $stanbul 1974, s. 1920. 78 Arendt, Hannah, *iddet zerine, ev. Blent Peker, $leti im Yay#nlar#, $stanbul 1997, s. 52.
76

24

de rastlanabilir. Ancak her durumda iddet, iddete maruz kalan#n tekili'i kabul edilen, sayg# gren bir zne olmaktan #kar#l#p sadece potansiyel olarak bedenine zarar verebilecek, hatta ortadan kald#rabilecek bir nesne olarak ele al#nd#'# ili kisel bir eylemdir.79 Baz# spor faaliyetlerinin ve hatta mzik trlerinin de, bireyleri kendi kendilerine ya da ba kalar#na kar # iddet kullanmaya itti'i, hatta a#ka bireyleri te vik etti'i bilinmektedir. *iddet, Bat # literatrne Latince Violentiadan kelimesinden girmi tir. Violentia; iddet, sert ya da ac#mas #z ki ilik, g demektedir. Violance fiili ise, iddet kullanarak davranmak, de'er bilmemek, kurallara kar # gelmek anlam#n# ta #r.80 *iddet kavram#n#n, Latincede kullan#ld #'# farkl#l#klar vard#r. Oxford English Dictionary, iddet szc'nn yaln#zca kullan#m alan#n#n bile ok geni oldu'unu belirtmektedir. Bu kullan#mlar aras#nda, bedene zor uygulama, bedensel zedelemeye neden olma, ki isel zgrl' zor yoluyla k#s #tlama, bozma ya da uymama, rahata geli mesini ya da tamamlanmas#n# engellemek zere baz # do'al srelere, al# kanl#klara v.b. yersiz k #s #tlamalar getirme, anlam#n arp #t #lmas #, byk g, sertlik ya da ha inlik, ki isel duygularda sertlik ve tutkulu davran# lara ya da dile ba vurma bulunmaktad #r. Bunlar iddetin yaln#zca olumlu ynleridir. *iddetin en etkili biimleri belki de, gstergelerin ya da temsil edici yanlar#n bulunmas #yla ortaya #kar. $ sizler, 'renciler ya da kad#nlar gibi niteliksiz damgas# yiyenlerin, belli etkinliklere ve sylemlere kat #lmalar#na getirilen k#s #tlamalar gibi.81 K#sacas # iddet szc'nn anlam#n#n ekirde'ine do'ru gidildike, ifade etti'i de'er yarg#lar # kaybolmakta, bunlar #n yerini vas#fs #z, kaba, fiziksel g almaktad#r. 82 Bugnk anlam#yla iddet, toplumsal dzenin ve huzurun kar #t # olarak alg#lanmaktad#r. *iddetin tipolojisi konunun anla #lmas# a#s#ndan nemlidir. Chesnais, iddeti, zel ve kolektif iddet olmak zere iki ekilde ele alm# t #r. zel ba l#'# alt #nda su, intihar ve kazalar say#lmaktad#r. Kolektif iddet ba l#'# alt #nda ise, devlet terrizmi ve Bat#l# devletlere kar # giri ilen terrist eylemler say#lmaktad#r. Williams, kolektif iddeti
Keane, John, *iddetin Uzun Yzy&l&, ev. Blent Peker, Dost Kitabevi, Ankara 1998, s. 6869. Yves, Michaud, a.g.e. s. 5. 81 Hobart, Mark, *iddet ve Susku; Bir Eylem Siyasas&na Do'ru, ev. Yurdanur Salman, Cogito Dergisi, Say# 6, 1996, s. 52. 82 Bker, Seil, K#ran, Ay e, a.g.e. s. 13.
80 79

ekliyle gnmzdeki kullan#m# aras#nda baz #

25

bireysel iddetten ay#rt etmektedir. $ sava lar, devrimler, gerilla sava lar#, ayaklanmalar, isyanlar, siyasal tasfiyeler, soyk#r#m, iddet ieren grevler, dzenin korunmas# iin keyfi zor kullan#lmas#, planl# katliamlar, ba kald#rmalar, siyasi idamlar ve suikastlar, kolektif iddet iinde yer al#rlar. Cinayet, yaralama, tecavz, sald#r#, y#k#c#l#k ile bireylere ve mlkiyete kar # yap#lan sald#r#lar da bireysel iddet ierisinde de'erlendirilmektedir. Do'u Ergil, iddetin sua ynelik olup olmamas#na gre bir s#n#fland#rma

yapm# t #r. Ona gre cinayetler, h#rs#zl#k, silahl# sald#r# veya soygun, tecavz, soyk#r#m, etnik temizlik ve smrgele tirme, su say#lan iddet rnekleridir. Ama birok lkede toplumun kltrel de'erlerinden ve toplumsal geleneklerden kaynaklanan, su say#lmayan dolayl# iddet biimleri bulunmaktad#r. Devaml# enflasyon, kronik yoksulluk, e'itimsizlik, ynetimde kay#rma, yolsuzluk yayg#n trafik kazalar#, evre k#y#m#, ekonomik gc planlamamak veya siyasal nedenlerle ky kkenli yz binlerce insan# ge zorlamak ve onlar# kltr oklar#n#n kuca'#na atmak dolayl# iddet rneklerinden baz#lar#d#r.83 Ergilin dolayl# iddete rnek olarak vermi oldu'u olgular#n biro'unu dolayl# da olsa, iddet olup olmad#'# veya su kapsam# iinde olup olmad#'# tart# #labilir. 2.2.2. #iddet Trleri I. zel #iddet: 1. Crmsel *iddet: a. lmcl: Cinayetler, suikastlar, zehirlemeler, idam v.b. b. Bedensel: $steyerek darp ve yaralama c. Cinsel: Irza geme, hem bedensel hem de psikolojik y#k#m# olan iddet trdr. 2. Crmsel Olmayan *iddet: a. $ntihar: $ntihar ve intihar te ebbs b. Kaza: Trafik kazas# dahil, ama ki iden kaynaklanan, bir kas#t yok II. Kolektif #iddet: 1. Grup *iddeti a. Grubun bireylere kar # iddeti: Terr, medya terr
83

Do'u, Ergil, *iddetin Kltrel Kkenleri, Bilim ve Teknik Dergisi, *ubat 2001, s. 40.

26

b. Grubun kendi iinde iddet: A iret kavgas#, toplu intihar, rgt kavgas# c. Grubun kar # gruba iddeti: Kan davas#, a iretler aras# sava , stadyum ya da taraftar kavgas#, mafyalar aras# hesapla ma, kar #t gruplar aras#nda terr, grev, #rk ayr#m# d. Grubun iktidara kar # iddeti: Terr, siyasal ya da mafya terr, ba kald#r#, sokak at# mas#, i sava , genel grev, gerilla sava #, ihtilal. 2. Devlet *iddeti: a. Devlet Terr: $nsan haklar# ihlalleri, bask#, tek yanl# propaganda, soyk#r#m, #rk ayr#m#. b. Endstriyel *iddet: $ kazalar#n#n s#kl#'#, al# ma ko ullar#n#n sa'l#ks#zl#'#, yetersiz sa'l#k ve gvenlik ko ullar#, a #r# grlt, tehlikeli i yeri rne'in atom santrali c. Uluslararas# *iddet: En son kertede iddet (sava ), ve daha etkili olan uluslararas # terr. Ancak baz# eylem, uygulama ve idari dzenlemeler birey ve toplum iin tehdit olu turmakla birlikte iddet say#lmamaktad#r. 1. Trafik Korsanl#'#: Sarho luk, kas#tl# kural ihlali 2. Mala Zarar: Sindirmek ve korkutmak amac#yla 3. Kronik Enflasyon: Pahal#l#k, i sizlik. 4. Uluslararas# Gcn Di'erleri zerinde *iddete Dn mesi: Zorla peyk devlet konumuna sokma, eski Sovyetler Birli'i ve kom u sosyalist lkeler rne'i, ham madde kaynaklar#n#n denetimi, d# ticaret hadlerinde a #r# dengesizlik, askeri mdahale ve geici i gal, ABDnin Granada, Vietnam, Irak, Afganistan i galleri v.b. Ayr#ca, ABDnin IMF ve Dnya Bankas# vas#tas#yla, geli mekte olan lkeler zerinde ekonomik bask# olu turmas # ve bu yolla onlar# kendilerinin birer peyk devleti haline getirme abalar# say#labilir. 2.2.3. Sosyolojik A&dan #iddet *iddetin farkl# toplumlarda, farkl# ekillerde ve farkl# sebeplerden ortaya #kmas#, o toplumun kltr ve sosyal yap#s#yla yak#ndan ilgilidir. Gnlk ya ant#da kar #la #lan bireysel ve toplumsal iddet olaylar#n#n arkas#nda, insanl#k tarihi boyunca sregelen birikimlerin bulundu'u o'u zaman gzden kaar. Oysa gnlk hayatta yer alan,

27

haberlere yans#yan sald#rgan davran# lar ve iddet eylemlerinin gemi ten kaynaklanan nedenleri vard#r. Ayr#ca gnmz ko ullar#n#n yaratt#'# sald#rganl#k ve iddet do'uran, k# k#rtan, besleyen ortamlar ve etkenler de sz konusudur. 84 Toplumlarda sosyal ba'lar#n zay#flamas# ve bireylerin topluma kar # sorumluluk duygusunun zay#flamas#yla birlikte, ortaya #kan gvensizlik, sosyal zlme ve kaosun da ilk habercisidir. *iddete ynelen birey, amac#na engel sayd#'#, yolunda engel veya tuzak gibi grd' her eyi, niteli'ine, anlam#na, geerlili'ine, de'erine bakmadan gidermeye al# #r. *iddetin mant #'# Machiavellci bir erevede, bir engeli toptan giderme mant #'#d#r; bir tart# ma mant #'# de'il, ya hep ya hi mant #'#d#r. Onda insan de'erleri ancak amaca giden yollar# at #'# lde nemli olup, en yce de'erler bile ama olmaktan #kart #l#p ara edinilebilir. Her iddet kesin bir sonuca gre dzenlenmi tir. En k#sa yoldan ve her trl tepkiyi hie indirgeyecek biimde bir sonuca ula ma istemidir. Ancak bu kesin ve kolay sona ula mak umudu hibir zaman gerekle meyen bir umuttur. *iddet, lksellikten uzak, kendi do'as#ndan bir ba ka iddeti yaratarak son bulur. 85 Di'er taraftan iddetin her toplumda ve her dnemde var oldu'u ve var olaca'# kabul edilen olgusal bir gerektir. *iddettin niteli'inin ve niceli'inin toplumun yap#s#na gre farkl#l#k gstermesinin yan#nda, ayn# toplum yap#s #nda zaman iinde de'i iklik gsterebilir. *iddettin nitelik ve niceliklerinde meydana gelen de'i meler genel olarak, sosyal de'i me sreci ile ili kilidir.86 $nsanlar her a'da ve ya ta toplumsal 'renmeyle yeni davran# kal#plar #

kazanm# lard#r. zellikle ocuklar#n ve genlerin davran# lar#, tutumlar#, eylemleri rnek alarak ya da toplumsal 'renme sonucu olu maktad#r. Kuramsal olarak, ocuk ve gen ki ili'ini anneden, babadan, yak#n ve uzak evreden, toplumdan gelen rneklerle kazan#r ve geli tirir. Bu rneklerin sald#rgan davran# lar ve iddet eylemleri iermesi, benzer davran# kal#plar#n# kullanan ku aklar#n yeti mesine yol amaktad#r.87 Yani, iddet davran# #n# ocuk ve gen, sosyalle me srecinde e itli sosyal kaynaklardan 'renmektedir. K#sacas#, bireylerin iddete ynelmesinin sebepleri nem s#ras#na gre

Kknal, zcan, Bireysel ve Toplumsal *iddet, Alt#n Kitaplar Yay#nlar#, $stanbul 1996, s. 12. Af ar, Timuin, *iddette Kar#& Felsefe, Felsefe Dnyas# Dergisi, Trk Felsefe Dergisi Yay#nlar#, Say#8, Ankara 1993, s. 33. 86 Balc#o'lu, $brahim, *iddet ve Toplum, Bilge Yay#nlar#, $stanbul 2001, s. 18. 87 Kknal, zcan, a.g.e. s. 45.
85

84

28

yle s#ralanabilir:88 1. ocu'un iinde ya ad#'# sosyal evre 2. Anne-baba ilgisizli'i 3. E'itimsizlik 4. ocu'un psikolojik durumu 5. Ekonomik ko ullar 6. *iddet ierikli yay#nlar, programlar ve oyunlar 7. Ba kalar#n# taklit 2.2.4. Hukuki A&dan #iddet Ubi Societes $bi Jus nerede bir toplum varsa orada hukuk vard#r. Bu Latince cmle yzy#llardan beri sylenmektedir. Hukuk toplumsal ya am#n ayr #lmaz bir paras #, toplumsal ili kileri dzenleyici ve e itli yapt #r#mlarla donat #lm# kurallar kmesidir. 89 Hukukun olu umu, toplumdan topluma farkl#l#k gsterir. Zaten, bu farkl#l#k sebebiyle iddet olgusu zerinde e itli yakla #mlar ortaya #km# t #r. Medeni hukukta iddet eylemi, bir insan#n istemi zerinde onu geri ad #m atmaya zorlayacak bask # uygulamas # olarak geer. Hukukular bu tr eylemler iin insan#n, benzerlerine kar # giri ti'i, onlarda nemli ya da nemsiz hasarlar ya da yaralar olu turan sald#rganl#k ve hoyratl#k ifade eden hareketlerdir a#klamas #nda bulunmaktad#rlar. * iddet eylemi her eyden nce bedensel bir sald#r #d #r. Fakat normlara ba' l#d #r ve grecelidir. Norm de'i ince, eylem, iddet eylemi niteli' ini yitirebilir. Spor alan#nda, cerrahi alanda ve grevi s#ras#nda ba vurulan yasal iddet eylemleri gibi rnekler verilebilir. *iddetin ceza hukukundaki yerine gelince; a'#r su kapsam#na giren iddet (cinayet, yaralama, #rza tecavz, silahl# sald #r #, gasp v.b.) olaylar #n#n yan# s #ra, daha hafif kabul edilen iddet olaylar # da (trafik suu, tehdit), Ceza Yasas#n#n kapsam#nda
90

88

ztrk, Bahri, *iddet ve ocuk, $stanbul 2003, (Http://www.kriminoloji.com, Update: 12.10. 2003) nsal, Artun, Hukuk ve Toplumsal Ya#am, Ankara niv. SBF Dergisi, Say# 3, s. 144. Yves, Michaud, a.g.e. , s. 7.

89 90

29

de'erlendirilir. 91 Dnmezere gre, kullan#lmas #d #r. O halde,

iddet gcn, kuvvetin hukuka ayk #r # olarak

iddet kuralla z #tla an insana zg eylemdir. *iddete

ba vurmada, toplumsal normlara, hukuk kurallar#na sald #r # niyeti, kast # vard #r. Bu sebeple, rne'in, dikkatsizce trafik kurallar #n# ihlal ederek yaralanmalara, lmlere sebebiyet veren kimsenin taksirli eylemi, iddet say#lmaz. Yine ayn# sebeple, cebir ve kuvvetin sava kurallar # erevesinde kullan#lmas # iddet de'ildir. Kollu'un (gvenlik kuvvetlerinin), kanunlar #n tan#d #'# s #n#rlar iinde kalarak grevi gere'i kulland #'# kuvvet, iddet olu turmaz. Kanunlar #n tan#d #'# s #n#r #n gvenlik glerince a #lmas # durumundan sonra yap #lan uygulamalar, iddettir. 92 Modern devlet alt #ndaki toplumsal ya amda iddetin kaynaklar#ndan biri, iddeti tekelle tiren kurumlar#n k veya yozla mas#; di'eri ve ok daha y#k#c# olan# bu kurumlar#n bizatihi kendisidir. Hukuk devletinin bu noktada sunabilece'i katk# ise, bireylerin devlete kar # korunmas# ve devletin iddet tekelini kullanma biim, kural ve usullerinin a#k ve kesin bir ekilde belirlenmesi ve s#k# bir denetime tabi tutulmas#d#r. Hukuk devleti kavram# alt #nda zetlenen kurum ve kurallar bu tr bir i lev beklentisini de somutla t #r#r. Hatta g kullan#m#n# ki ilikten #kar#p denetlemek suretiyle gc ehlile tirmek, hukuk devletini me rula t #ran en nemli ahlaki gereke olarak grlebilir.93 Hukuk devletinde, yasalar#n s#n#rlar# dhilinde davranan her birey, hukukun korumas # alt #ndad#r. a'#m#zda, iddete dayal# sululuk bak#m#ndan en nemli olgu, rgtl

sululuktur. rgtl sululuk kkeninde sosyolojik, kriminolojik nitelik ta #yan bir kavram belirtir. rgtl sular kategorisi iinde bugn, ba ta uyu turucu madde crmleri, kara paray# aklama fiilleri girmekte ve mafya tipi rgtler taraf#ndan sz konusu fiiller icra edilmektedir. rgt, amalar# do'rultusunda adam ldrme, gasp, insan ka#rma, rehin alma gibi sular# da o'unlukla i lemekte ve i letmektedir. 94 rgtl ve bireysel alanda iddet sular#n# i leyenler genellikle hukukun bo luklar#ndan faydalan#rlar. Bu sebeple, hukuk da kendini a'da yenilemek ve geli tirmek zorundad#r. a'da hukuk, kendi iinde e itli kategorilere ayr#lm# t#r. Yakupo'luna gre,
91 92

toplumun ihtiyalar#na gre

nsal, Artun, a.g.e., s. 30. Dnmezer, Sulhi, a'da# Toplumda *iddet ve Mafya Sular&, Cogito Dergisi, Say# 6, 1996, s. 215. 93 Sancar, Mithat, *iddet, *iddet Tekeli ve Demokratik Hukuk Devleti, Do'u- Bat# Dergisi, Say# 13, s. 38. 94 Dnmezer, Sulhi, a.g.e., s. 217.

30

ya ama alan#n# e ay#rmak mmkndr. Bunlar ahlak alan#, hukuk alan# ve iddet alan#d#r. zgrlk, hukuk alan#n#n iinde ekonomik, politik ve sosyal olarak dzenlenmi bir zgrlktr. Felsefi zgrlk, d# sal ya ama alan#nda yoktur ve yaln#zca isel var olu sal bir zgrlk biimi ile somutla #r. En gl toplumlar, ahlak alanlar# en geni toplumlard#r. Hukuk alan#n#n geni li'i o toplumun, iddetin e i'inde oldu'unu gsterir. *iddetin panzehiri hukuk de'il ahlakt#r. Ahlak kurallar# izlenerek uyu mazl#'# zmek, toplumda daha kolay kabul grr. Hukuk kurallar# izlenerek verilen kararlar her zaman ho nutsuzluk yarat#r. Modern toplumlarda, ahlak alan# azald#ka, hukuk alan# geni lemektedir ve herkes her zaman haks#zl#'a u'rad#'# duygusu ile ya amaktad#r. Bu da modern toplumlar# potansiyel bir iddet ortam# iine srklemektedir. Hukuk soyut ve anla #lmaz biimiyle insanlar#n iddet e'ilimlerini artt#r#r.95 Hukukun olu turulmas#nda, mevcut toplumun yap#sal zellikleri de gz nne al#nmal#d#r. Yoksa olu turulacak olan hukuk kendi toplumundan ayr#, toplumun yap#sal zelliklerini dikkate almam# , tamamen yabanc# hukuk kural ve kaidelerinden olu turulmu sa, bu hukukun bireylerde, haks#zl#'a u'rad#'# ynnde olu an duyguyu silmesi mmkn de'ildir. Bu nedenle sadece hukuk ve somut olarak yasalarla iddeti engelleyebilmek gnmz toplumlar#nda ba ar#lmas# ok g bir olayd#r. 2.2.5. Sosyolojik ve Hukuki A&dan Su-#iddet li'kisi Sosyal bilimciler, su te kil eden insan tav#r ve hareketlerini, toplumda yrrlkte olan sosyal normlardan bir nevi sapma olarak tan#mlamaktad#rlar. Su te kil eden eylem ile genel olarak sap #c # eylem aras #nda bir ayr #m yapmak gerekir. Zira sapma, ki ilik yap #s #na ba' l# oldu'u halde, objektif olarak ceza normuna gre su te kil eden davran# ve tutumlar #n, tarihsel glerin, kuvvetlerin eseridir ve kendisini kanunlarda gsterir.96 Fakat sapma davran# #n #n hepsi su te kil etmez. rf ve adetlere, ahlak kurallar #na uymayan davran# lar hukuki anlamda su de'ildir. Bununla beraber tre cinayetlerinin rf adetlerle desteklendi' i ve te vik edildi' i durumlarda, rf ve adetlerle hukukun at # t #'# grlr ve hukuki bo luklar # da ok iyi kullanarak bireyler, namus ve tecavze u'rama gibi kavramlar #n da arkas#na s #'#narak cinayetten ok az bir cezayla kurtulurlar. Ya da bu cinayetleri onsekiz ya #ndan kk ocuklara

95 96

Yakupo'lu, M. Mukadder, Erotizmde *iddet ve Ahlak li#kisi, Cogito Dergisi, Say# 7, 1996, s. 318. Dnmezer, Sulhi, Kriminoloji, Sulhi Gren Matbaas#, $stanbul 1975, s. 43.

31

i leterek cezai meyyidelerin yapt #r #m#ndan kurtulma yoluna giderler. Sosyolojik a#dan suu, toplumdaki fonksiyonel btnle meyi engelleyen bir problem olarak ele almak gerekir. Hunta gre su, modern toplumlardaki en ciddi problemlerden biridir. En geni manada su, grubun ya da toplumun gvenli'ini, bir grubun ya da onun yelerinin refah#na zarar veren, bir grubun veya bireyin sert bir ekilde cezaland#r#ld#'# harekettir. Fakat yap#lan bir hareketin su te kil edip etmedi'i belirli bir grubun ya da toplumun sosyal de'erlerine ve kltr yap#s#na ba'l#d#r. Ayr#ca, her hangi bir toplumda su olarak kabul edilen bir hareket, ba ka bir toplumda su olarak kabul edilmeyebilir. nk grup standartlar# olduka geni lde farkl#l#k gsterir.97 Sosyoloji ve Hukukun sosyal yan# bir yana ceza hukukunun baz# temel ilkeleri vard#r. Bu ilkelerden ilki, kanunilik ve belirlilik ilkesidir. Bu ilkeye gre su, a#ka yasalarda tarif edilmelidir. Bir eylemi cezaland #rmak iin kanunun tarif etti' i su tipine kesinlikle uymas # yani suun kanuni olmas # artt #r. $kinci ilke, k#yas yasa'#d #r. Ceza hukukunda k#yas yap#lamaz, bir sua k#yasla, ba ka bir eylem su say#lamaz, bir sua benziyor diye bir eyleme ceza verilemez. ncs, aleyhte kanunlar gemi e yrtlemez ilkesidir. Ancak yarg#lanan#n lehinde olan yarg# ve hkmler nceden yap #lm# eylemlere uygulanabilir. Drdncs, berat-# zimmet esast #r ilkesidir. Berat-i zimmet ilkesi ile savunma hakk# teminat alt#na al#nmaktad#r. nk bu hakk#n temelinde masumiyet yatmaktad#r. Susuzluk karinesi gere'i herhangi bir sutan dolay# takip edilen ki inin sululu'u kesin bir yarg# hkm ile sabit olmad#ka sulu say#lamaz. Dolay#s#yla ona kendini savunmas# iin imkn verilmesi gerekir. Bylece san#k ba tan susuz kabul edildi'inden asl#nda savunma hakk# gvenceye ba'lanm# kazanm# t #r.
98

ve anlam

Suu en dar manas #yla ele alan ceza hukuku; kanun koyucu taraf#ndan cezaland #r #lm# bir fiil olarak, suun tan#m#n# yapmaktad#r. Ancak, bir tak#m cezaland #rma ekillerinin yan#nda, belli bir hukuk dzeninin mevcut olmad #'# ilkel kavimlerden, gnmz geli mi toplumlar #na kadar uzanan bir sosyal olay olarak su, hukuki tan#mda oldu'u gibi sadece bir sonucun yapt #r#m#ndan ibaret de'ildir. Su ve sululuk hakk#nda yap #lan ara t #rmalar gstermektedir ki, su olan fiil, kanunen belirlenmeden nce bir tak#m sebepler dizisinden gemekte ve mevcut sebeplerin
97 98

Hunt, Elgin F. Social Science, 4 th Edition, The Mac Millan Company, New York 1972, s. 378. Aslan, Nasi, a.g.e., s. 153.

32

kar #l#kl# tesirleri sonucunda ortaya #kmaktad#r. Byle bir sebep sonu ili kisi, sululu'un bizzat kendisinin, bireyi ve di'er bireyleri ilgilendiren yn ile de suun, incelenmesini gerekli k#lmaktad#r.99 Suun olu umunda ne #kan pek ok kriter vard#r ve bunlar #n hepsi bireyin sulu davran# # zerinde etkili olur. rne'in, bireyin ya #, cinsiyeti, kal#t #m zellikleri, ekonomik durumu, ya ad #'# toplumun tipi, anti sosyal olan gruplarla ili kisi, aile ili kileri, psikolojik davran# lar# gibi kriterler suun olu umunda etkilidirler. 21. yzy#l#n ba lar#nda iddetin yayg#nla mas # ve bireylerin gndelik

hayatlar #n#n bir paras# haline gelmesini Dnmezer, demokratikle meye ba'lamaktad#r. Hrriyetlerin, insan haklar #n#n geli mesi ve geni lemesi zorunlu olarak devlet otoritesinin evvelce kulland#'# gc azaltmakta ve lkede asayi i sa'lamak yetene'ini k#s #tlamaktad#r. Bunu elde edilen byk de'erin masraf# olarak telakki etmek mmkndr. Di'er taraftan, sula mcadelenin zorla mas #, sulu bak#m#ndan su i lemenin masraf#n# azalt #r. Su i leyene yapt #r#m#n uygulanmas #nda kesinli' i ve h#z#, drst yarg #lama esaslar#na tam uymak suretiyle sa' lamak gle mekte ve bu geli me toplumda iddeti artt #r#c # etki yaratmaktad #r. 100 Asl#nda, iddet ieren su kategorilerine ve gdlerine dair anlay# lar#n bir kltrden di'erine farkl#l#k gstermesi yan#nda, sular#n haber yap#lmas #, uygulaman#n s#kl#'#, sulular #n yakalanmas #nda gsterilen ba ar#, yarg# uygulamalar# da zaman iinde hatta tek bir toplum iinde de'i ebilir. Byle zorluklar, iddete dair kar #la t #rmal# tart # malar yrtlmesini imkns #zla t #rmaz ama daima sorunlu olmaya devam etmesine sebep olur. Ayr #ca, a'da toplumlarda eskiye nazaran farkl#, yeni iddet biimleri ortaya #km# t #r. Bunlar, geleneksel iddet ekillerinden ok farkl#d #r. Devlet eskiye nazaran, farkl# olarak bunlarla demokrasi ilkelerinin s#n#rlar# iinde mcadele etmek mecburiyetindedir. Oysa bu yeni iddet biimlerine kar # mcadele iin henz yeterli derecede haz #rl#k yap#lmam# t #r.101 Bu yeni iddet biimleriyle hukuki platformda mcadele edebilmek iin, yeni yasalar#n #kar#lmas # ya da eskilerin zamana cevap verebilecek ekilde yeniden dzenlenmesi gerekir. Di'er bir problem ise, iddetin me ru olu u ya da olmay# # zerine ortaya #kan
99

Szen, Edibe, Sosyolojik A&dan ocuk Sululu'u ve Pa#a Kap&s& Cezaevinde Bir Deneme, Sosyoloji Konferanslar# $stanbul niv. $ktisat Fakltesi Yay#nlar#, 21. Kitap, $stanbul 1986, s. 261. 100 Dnmezer, Sulhi, a.g.e., s. 216. 101 Dnmezer, Sulhi, a.g.e. s. 216.

33

tart# malard#r. Her iddet olgusunun polisiye bir vaka kabul edilmeyi i, hatta zaman zaman ho kar #lanmas#, onu yasala t #rmasa bile me ru k#lar. Bu nedenle kimi zaman son derece grnr olan iddete kar # yapt #r#m uygulanamadi'# takdirde iddet giderek g kazan#r.102 Bu durum hukuk kurallar#n#n toplumsal hayattaki de'i melerin gerisinde kald#'#n# gsterir. Zaten, hukuk, toplumsal hayattaki de'i meleri yakalayabildi'i lde, e itli su ve dn trlebilir. 2.3. Terrn Tan&m&, Tarihesi, Sebepleri ve Trleri Bireysel ve kitlesel ileti im aralar# geli tike sava stratejileri ve taktikleri de o lde geli mi , karma #k dzeyde bir bilim ve sanat dal# haline gelmi tir. Bu ynden, iinde bulundu'umuz yzy#lda ileti im nemli bir sava olmu tur. $leti imin geli mesiyle 'renme ve bilgi transferi ok kolay yap#l#r hale gelmi tir. Bu hal ok h#zl# ya anan de'i im srecini tetiklemi tir. Bunun neticesinde de'i en dnya dengeleri ve uluslararas# ili kilerde farkl#la malar olu mu , s#cak sava lar, yerini so'uk sava metotlar#na b#rakm# t #r. So'uk sava #n gere'i olarak ortaya #kan psikolojik sava trleri ve bu sava #n vazgeilmez unsuru d k yo'unluktaki at # malar, terr kavram#n# da beraberinde getirmi tir. Psikolojik sava #n bir unsuru olan terrizm, genel olarak, zaten var olan ya da suni olarak olu mas# sa'lanan de'i im fikri ve hareketlerinin, belirli bir ama iin tetiklenmesi neticesinde ortaya #kmaktad#r. Terrizm geli en ve de'i en dnya ko ullar# ile birlikte, de'i iklik gstermekte, geli en teknolojiye ba'l# olarak elde etti'i yeni imkn ve kabiliyetleri ile etkisini ve gcn her geen gn artt#rmaktad#r. Dnya genelinde demokratikle me alan#nda at #lan ad#mlar terr nicelik olarak azaltmakla birlikte, demokratik ortamlarda terr eylemlerinin etkinli'i zellikle kitle ileti im aralar#n#n etkisiyle daha da artmaktad#r. Toplumun sosyal-ekonomik artlar#ndan ve mevcut yap#n#n eksikli'inden kaynaklanan terr faaliyetleri, bir sre sonra baz# glerin kontrolne girmekte veya birtak#m evrelerce suni bir ekilde, istismara a#k sorunlar zerine bina edilmektedir. Ayr#ca toplumlarda, ho nutsuzluklar#n olu turdu'u kk gruplar#n varl#'# ka#n#lmazd#r. strajesi olarak kullan#l#r iddet eylemlerini topluma veya bireye en az zarar verecek hale

102

Bker, Seil- K#ran, Ay e, a.g.e. s. 19.

34

Ancak, siyasal sistem dengesini ve gcn korudu'u srece, bu durum ok fazla korku verici bir olgu haline gelmez. 2.3.1. Terr Nedir? Terr veya terrizm konusunda kar #la an en nemli sorun terrizmin tan#m#n#n yap#lamamas#d#r. Ayn# ki inin ayn# fiilden dolay# bir devlette zgrlk sava #s # di'er bir devlette ise en affedilemez sular# i leyen bir hain olarak nitelendiriliyor olmas # terrizmin ortadan kald#r#lmas#n#n nndeki en byk engeldir. Terrizmin btn dnya devletleri taraf#ndan ya da en az#ndan etkili oldu'u kabul edilebilecek o'unluk taraf#ndan onaylanm# bir tan#m# yoktur. Yap#lan znel tan#mlar da konuyu spesifik hale getirmektedir. Terrn, gerek kavramsal ynden, gerekse ierik a#s#ndan akademik ara t#rma konusu olarak incelenmesi ok eskilere dayanmaz. Yak#n zamanlara kadar daha ok bir gvenlik sorunu olarak incelenmeye al# #lm# t #r103 Terr kelimesi Latinceden gelmektedir. Kelime anlam# korkudan titreme veya titremeye sebep olmad#r. Frans#zca Petit Robert szl'nn kelimeye bir toplumda bir grubun halk#n direni ini k#rmak iin yaratt#'# ortak korku anlam#n# verdi' i belirtilmektedir.104 Terr kelimesinin bugnk anlam#nda, ilk defa Fransada, Frans#z Devriminden sonra kullan#ld#'# hususunda herkes hem fikirdir. Devrimden sonra 1793 Mart#ndan 1794 Temmuzuna kadar sren dnem terr rejimi veya terr dnemi (reign of terrorregime de le terreur) olarak adland#r#lm# t #r.105 Literatrde terr kelimesi bazen iddet (violence), siyasal iddet (political violence), hatta anar i (anarchy) kelimeleriyle e anlaml# olarak kullan#lmaktad#r.106 Buradan hareketle terrizm, sava ve diplomasi ile kazan#lamayan sonular# elde etmek, korkutmak ve itaat ettirmek iin bir teoriye, felsefeye ve ideolojiye dayan#larak siyasi maksatlarla, iradi olarak, iddetin sistemli ve hesapl# bir ekilde kullan#lmas # eklinde tan#mlanabilir. Terr, kavram olarak Trkemizde ise korkutma, y#ld#rma ve tedhi anlam#na gelmektedir. Ancak bu korkutma, y#ld#rma ve tedhi , yo'unluk olarak olduka byk
103

Cmerto'lu Ye im, Terrn Psikolojik Temelleri, Strateji Dergisi, 1995, s. 133. Kele Ru en- nsal Artun, a.g.e., s. 2. 105 Lagueur Walter. Terrorism, Foreing Affairs, y.y. 1986, s.6. 106 Alparslan *kr, Hukuk ve Kriminoloji A&s&ndan Tedhi#ilik, Teknik Yay#nlar#, $stanbul 1983, s. 4.
104

35

apl#, birey ya da bireylerin ruhsal yap#lar#n# birdenbire kaplayan korku durumunu ve iddet halini ifade etmektedir. Terr eylemlerini yapan terrist olarak adland#r#l#r. Siyasi bir amaca ula mak iin terr hareketlerini dzenli bir biimde kullanma, tedhi ilik de terrizmdir.107 Terr kelimesinin Arapa kar #l#'# ise "irhb"d#r. Bu da korkutmak, y#ld#rmak, cayd#rmak manas#na gelir. Kur'an-# Kerim'de "cayd#rmak, y#ld#rmak, korkutmak" manas#nda "irhb" kelimesinin kullan#ld#'# u ayet konuyla da ilgilidir: Onlara (d!manlara) kar! elinizden geldi)i kadar kuvvet ve sava! atlar haz rlay n; bununla Allah' n d!man n , sizin d!man n z ve onlardan ba!ka sizin bilmedi)iniz, Allah' n bildi)i d!manlar korkutup cayd r rs n z."108 Bu ayette mminlere iki vazife veriliyor: 1. D manlar# korkutup y#ld#racak -bu amac# gerekle tirecek- lde sava gcne sahip olmak. 2. Bu gc bulundurarak ve gerekti'inde kullanarak d man# korkutmak, y#ld#rmak, zarar vermesini engellemek. Hayrettin Karaman, terr, "amaca ula mak iin, do'rudan d man veya sulu olup olmad#klar#na bakmaks#z#n, insanlar#n can, mal ve ba kaca de'erlerine, iddet kullanarak ve nizami sava tan#mlam# t #r. Terrizm ile ilgili akademik olarak yap#lan tan#mlardan baz#lar# da u ekildedir. Terr, iddetin, sosyal, ulusal, #rki, dinsel, fesat #kar#c# ve benzer di'er maksatlarla ve sosyal s#n#flar aras#nda at # ma, sava tahrik etmek zere planl# ve hukuk d# # olarak kullan#lmas#d#r.110 Terr kavram#n# hemen tm unsurlar# ile ele alan bu tan#mda iddetin ara oldu'u ortaya konulmaktad#r. sindirdikleri y#'#nlar# da sahipsiz kald#klar#
111

yntemlerine uymayarak zarar vermektir109

eklinde

Bir ba ka tan#mda ise, Terr,

ba l#ca amac# siyasal iktidar# ele geirmek isteyen glerin onu y#pratmak ve bu arada, inanc#na yneltmek iin, iddet eylemlerinden yararlanmakt #r Tan#mlardan da anla #ld#'# gibi terr kavram#n#n iinde

iddet ve deh et halleri sz konusu olmaktad#r. Terrizm karma #k bir olgudur, kapsay#c # bir tan#m#n# yapmak zordur. Bu yzden her tan#m farkl# de'er yarg#lar# iermektedir.

www.tdk.org.tr/tdksozluk. Enfal,8/60. 109 Karaman, Hayrettin, www.hayrettinkaraman.net. 110 Donmezer, Sulhi. Her Ynyle Tedhi#, Son Havadis, $stanbul 1997, s. 11 111 Kele , R, nsal, A. a.g.e. s. 3.
108

107

36

Terr bir ho nutsuzluk ve psikolojik tatminsizlik rndr. yle ki terr, ne istedi'ini bilmeyen bir tak#m uyumsuzun toplumla ba'da mayan eylemleri de'il, belli bir ho nutsuzlu'un eylem sahiplerine gre mant #kl# gerekelerle organize hareket ederek hesaplanan amaca ula maya yarayan bir arat #r. Ortada var olan kitlesel uyumsuzlu'un bir tezahr olan terr, var olma gerekeleri olarak, tarihi kkenli ulusal d manl#klar#, sa' ve sol ideolojilerdeki gsterileri, dine dayal# ayr#l#k ve at # malar# ve ekonomik kntleri112 kullan#r ve me rula t#rma mekanizmas#n# bu gerekelere dayand#r#r. 113 Bu konudaki ba ka bir gr yledir: Terrizm ne bir konvansiyonel sava ekli, ne de kitle ileti im aralar#na yarayan geli igzel bir deliliktir. Terrizmi farkl# k#lan en nemli zelli'i, onun belirli politik amalara eri mek iin kulland#'# kendine mahsus stratejisidir.114 Terrizm bir ideoloji, bir doktrin, hatta sistematik bir fikir de'ildir. Terrizm bir yntem, taktik, strateji, bir bak#ma da nizami olmayan sava biimidir. Terrizmin anlams#z ve mant #ks#z de'ilse mutlaka bir amac# vard#r. Toplumun direncini k#rmak, korku ve panik ortam# olu turmak, dikkatleri terr olay#na ekerek ba ka siyasi, idari, ekonomik hesaplar ve dengeler olu turmak gibi birok hedef, terrn amac# olabilir. Terr eylemleriyle amalanan temel korkular u ekilde s#ralanabilir; 1. Toplumun, terrist eylemle belirtilen dava veya anla mazl#k kar #s#nda taraf olmas#n # sa'lamak. 2. Terristin veya terr rgtnn tan#t #m ve reklm# ayn# zamanda oldu'undan daha gl ve etkili oldu'u izlenimini yaymak. 3. Fidye almak, rgt mensubu mahkmlar#n serbest b#rak#lmas#n# sa'lamak, televizyon ve radyolar kanal#yla kamuya mesaj iletmek ve dramatik rehin alma giri imleriyle hkmetleri, etkili resmi ve zel kurulu lar# belirli dnler veya dramatik kararlar vermeye zorlamak. 4. Karga a yaratarak toplumun direnme ve dayanma gcn k#rmak; yerle ik sosyal ve siyasal dzenin zaaflar#n# belirginle tirerek, ard#ndaki sosyal deste'i zay#flatmak. 5. Terrist eylemin bir ba ka amac# da intikam alma hissidir.

Atay, Mehmet, rtl Faaliyetler Konsepti, Strateji Dergisi, y.y. 1995, s. 9. Latter, Richard, Demokrasilerde Terrle Mcadele, Stin 1995, s. 180. 114 Karacan, $smet, Terrizm: Kavram ve Yap&s&, Uluslararas& Terrizm ve Uyu#turucu Madde Kaak&l&'&, Ankara 1984, s. 55.
113

112

37

6. Son olarak, terrizmin bir amac# da ba e'dirmek, itaate zorlamakt#r. 115 2.3.2. Terrn Tarihesi Siyasal hedeflere ula mak iin ara olarak kullanma anlam#nda ele al#nd#'#nda terrn tarihesi ok eskilere dayan#r. Tarihteki ilk terrist gruplar#n, M.. 7366 y#llar # aras#nda ya am# "Sicarii"lere kadar uzand#'#n# bilinmektedir. Romal#lara kar # sava an Sicariiler, d manlar#n# i lek yerlerde ldrdkten sonra kalabal#'a kar# #p kayboluyorlard#. Manast #rlar# ve Kudsn su kanallar#n# y#k#p, bu'day ambarlar#n # yakm# lard#. Tefeci senetlerini ve devlet ar ivlerini ortadan kald#rm# lard#. 116 a'da anlam# ile terrizmin kurucusunun Hasan Sabbah oldu'u sylenebilir. Byk Seluklu Devleti dneminde, terr, "sistemli bir ara" haline getiren Hasan Sabbah (10941134), Bat#ni tarikat#n#n kurucusu olarak kabul edilir. Korkunun d nce ve mant #k srelerini bozarak, insanlar# srle tirece'ine inanan Hasan Sabah ldrmeyi bir i ve zanaat gren bir anlay# a sahipti. Sabbah#n, rgtnn yelerini, dokuz a amal# deneyim ve e'itim szgecinden geirerek seti'i ileri srlr. Kat # disiplin iinde, verilen buyru'a uyarak d nmeden lme at#lmak temel ilkesidir. Hasan Sabbah, disipline uymad# diye, kendi o'lunu bile ac#mas#zca ldrm tr. Kurtar#lm# blgeler deyimini ve vur-ka takti'ini terrizme katan da odur. Amac#na ula mak iin, Hal# Ordusuna bile yard#m etmi tir.117 Kendi ba latt#'# terr srdrebilmek ve ona taban kazand#rabilmek iin, devleti de halka kar # benzer yntemler kullanmak zorunda b#rakmaya al# m# t #r. Bu al# man#n amac#, devleti halk#n gznde "zalim" konumuna iterek, kendi yapt #klar#n# yasalla t#rmakt #r. En de'erli vezirleri ldrerek devletin kendi kendisini bile koruyamad#'#n# halka gstermeye al# #rd#. Gnmzden yakla #k 9 yy. nceki terr yntem ve amalar#yla a'da terr aras#ndaki benzerlikler arp#c#d#r. 2.3.3. Terrn zellikleri ve S&n&fland&r&lmas& Terrizmin zellikleri, dnyada faaliyet yrten terr rgtleri ve onlar#n eylem ekilleri erevesinde a a'#daki gibi zetlenebilir: 1. Terrizm bir ideoloji, bir doktrin, hatta sistematik bir fikir de'il, stratejidir. 2. Terrizm, terr eylemlerini me rula t#racak bir senaryo haz#rlar.
115 116

Do'u, Ergil, Terrizmin Mant&'& ve Hedefi, Ankara niv. SBF Dergisi Say# 46, Ankara 1983, s. 174 Yayla, Atilla, Terrizm: Kavramsal Bir ereve, Ankara niv. SBF Dergisi, Ankara 1990,s. 343. 117 zayd#n, Abdlkerim, Hasan Sabbah, TDVA, $stanbul 1997, c.XVI. s. 348

38

3. Terrizm, yeni bir dzen ve gelecekte zafer vaat eder. 4. Terrizm, uluslararas# siyasetin bir paras#d#r, dolay#s #yla d# ya at #lamaz. 5. Terrizm, propaganda ile do'ar, geli ir ve propaganda ile ya ar. Bizatihi kendisi bir propaganda arac#d#r. 6. Terrizm, Devlet otoritesine alternatif getiren rgtl bir harekettir. 7. Mali destek terrn vazgeilmez gereksinmesidir. Bu nedenle; terristler soygun, silh ve uyu turucu kaak#l#'# yapar. 8. Terr, bir hak aray# #, dzen nerisi ve ba'#ms #z devlet kurma isteklerinden biri veya derece farkl#l#'#yla her nn bir arada bulundu'u gerekelerle ortaya #kabilir. 9. Terr, bilinli ve amal# eylemler olarak belirir. 10. Terr, iddet uygulamay# giderek ama konumuna ta #r. Deh et ve korku salarak y#lg#nl#k yarat#r. Zorba, ac#mas#z, istismarc# ve kurals#zd#r. 11. Terr, bazen ba ka g veya glerin ta eronudur. 12. Terr kendi dilini yarat #r ve kullan#r. 13. Terrn genellikle siyasi bir amac# vard#r. 14. Terr eylemleri, rgtl bir abay# gerektirir. Btn bu eylemler, bireysel olmaktan ok, bir grubun kat#l#m#yla gerekle mektedir.118 2.3.4. Terrn Unsurlar& 1. deolojik Unsur Terrn ncelikle bir ideolojik alt yap#s#n#n olmas# gerekmektedir. $deolojik unsur, terr rgtnn veya terristin hareket noktas#n# olu turmaktad#r. Terrist, benimsedi'i ideoloji do'rultusunda hareket etmekte, stratejisini buna gre belirlemektedir. Terr rgtlerinin siyasi e'itim ad#n# verdikleri faaliyetlerin amac#, rgtn dayand#'# temel ideolojiyi rgt mensuplar#na benimsetmek ve rgtn hedefleri do'rultusunda bilinlendirmektir. $deolojik e'itim de diyebilece'imiz bu srele rgt mensuplar#n#n rgte ba'l#l#klar# sa'lan#r. Gnmzde terr rgtlerinin dayand#'# ba l#ca ideolojiler aras#nda, Marksist-Leninist-Maoist ideoloji (Komnizm), Milliyet (etnik) kaynakl# ideoloji (Fa izm, Krtlk, Ermeni Milliyetili'i gibi), dini kaynakl# destek olmadan

118

Alkan Necati, Genlik ve Terrizm, Temh Yay#nlar#, Ankara 2002, s. 1718.

39

ideoloji gibi farkl# kaynaklar# temel alan, ancak hedef olarak rejim de'i ikli'ini veya blnen topraklar zerinde yeni bir devlet kurmay# amalayan ideolojiler yer almaktad#r. 2. rgt Unsuru Terrn bir di'er unsuru ise rgtl yap#d#r. rgt; organize bir yap# ierisinde, ayn# ideolojiyi benimseyen ve ayn# hedefe ynelmi ki ilerden olu ur. Gnmzde terr rgtleri, o'unlukla rgt lideri ile ona ba'l# st dzey sorumlular ve daha alt dzeydeki blge, il ve birim sorumlular#ndan olu maktad#r. rgtsel yap#lanmada illegal te kilatlanma ve gizlilik esast #r. Bu ayn# zamanda rgtn temel gvenlik ihtiyalar#na ynelik bir yap#lanmad#r. $llegal faaliyet, legal alanda ne #kan sempatizanlar#n illegal alana kayd#r#lmalar# ile beslenir. Bylece, operasyonlarla ortaya #kan kadro kay#plar#, yeni ve de ifre olmam# rgt mensuplar#n#n illegal kadrolara aktar#lmas#yla giderilmeye al# #l#r. 3. #iddet Unsuru Terrn en nemli unsuru, iddet unsurudur. Terr rgtleri iddeti, ideolojileri do'rultusunda belirledikleri hedeflere ula mada nemli bir ara olarak grmekte, "silahl# propaganda" ad# da verilen terr eylemlerini, mevcut legal dzeni de'i tirmek iin ka#n#lmaz bir yntem olarak benimsemektedirler. Terr rgtleri, gerekle tirdikleri iddet eylemleri ile topluma korku salarak, halkta b#kk#nl#k ve y#lg#nl#k duygusu olu turup, vatanda #n devlete olan gvenini sarsmay# ve kaos ortam# olu turmay# hedeflemektedirler.119 2.3.5. Terrn Amac& Terrizmin temel amac#, bir davaya veya siyasal anla mazl#'a dikkat ekilmesidir. Bu dikkat ekme iddet eylemleri neticesinde toplumda olu turulan korku ve deh et havas# ile sa'lanmaktad#r. Kitle ileti im aralar#n#n sa'lad#'# imknlardan da yararlanan terrizm, yaratt#'# korku ve deh et ile bir bak#ma topluma; Benden yana m#s#n, de'il misin?, benden de'ilsen d man#ms#n, d man#msan hedefimsin, senin ya ama hakk#n yoktur.
119
120

www.egm.gov.tr/temuh. www.egm.gov.tr/temuh.

40

eklinde belirtilebilecek taraf olma a'r#s#nda bulunmaktad#r. Terrizm, bu dramatik a'r#lar ile insanlara tarafs#z olma hakk#n# yasaklamakta, onlar#n zihinsel ve duygusal masumiyetini yok etmekte, iddet ortam#na ekmekte ve toplumun iddet yoluyla siyasalla mas#na, kutupla mas#na yol amaktad#r. Toplumdaki kutupla malar da zihinsel ve duygusal ynden blnm at# an taraflar# ortaya #karmaktad#r. at# an taraflar#n ise toplumun birlik ve btnl'n bozaca'#, dolay#s#yla terrn amac#na hizmet edece'i a#kt #r. 120 Terrizmin benimsedi'i bir di'er ama, karga a yaratarak toplumun direnme gcn k#rmak, yerle ik sosyal ve siyasal dzenin arkas#ndaki halk deste'ini iddet yoluyla zay#flatmakt #r. Terrizmin baz# gler taraf#ndan birtak#m siyasi ve ekonomik #karlar sa'laman#n da arac# olarak kullan#ld#'# dikkate al#nd#'#nda ama olduka farkl#la maktad#r. Bu gibi durumlarda terrizmin amac#, bir kazan#m elde etmek maksad#yla hedef al#nan lke ve toplumda belirli ortamlar#n olu mas#na arac#l#k etmektir. Mesela Trkiye gibi stratejik neme sahip lkelerin terr ortam#nda tutulmas#nda, lkeyi hedef olarak semi devletler ve birtak#m glerin #karlar# a#s#ndan zaruret bulundu'u, terrn amac#n#n da sadece bu ortam#n devam#n# sa'lamak oldu'u de'erlendirilmektedir. Bu nedenle terrizm, bir siyasi mcadele arac# olmaktan #k#p, bir lkenin bir ba ka lkeyi zay#flatmak ve istikrars#zla t #rmak iin kulland#'# bir ara haline gelmektedir. te yandan terrizm kitlelere ynelik hedef gzetmeyen iddet eylemleriyle, toplumun gven duygusunu ortadan kald#rarak, halk#n can derdine d mesini ve olaylara tepkisiz kalmas#n# amalar. Bylece kitleler terrizme kar # duyarl#l#klar#n # yitirir, terr kan#ksar ve devletle toplum aras#nda gven a#s#ndan byk bir uurum olu ur. 121 Terrizmin bir ba ka amac# da; ba e'dirmek, itaat ettirmektir. Terrizmin bu tr, terrist rgtlerce hem kendi yelerine hem de etkilemek istedikleri halk kesitlerine uygulanabilmektedir. Terrist gruplarca amalanan; yanda lar kadar seyircilerin de itirazs#z ba etkilenmesi e'meleri, hedef kitlenin emredileni yapmas#d#r. 122 Terristlere gre amalanan bireylere ikinci defa d necek zaman ve aksine

121 122

www.egm.gov.tr/temuh. www.egm.gov.tr/temuh.

41

davranabilecekleri alan b#rak#lmaz. Ama, hedef kitleyi y#ld#rmak, ynlendirmek ve ynetmektir. 2.3.6. Uluslararas& Terrizm ve Devletler Nezdinde Terr Gl devletlerin etkin politikalar# kar #s#nda kendisi iin bir #k# noktas #

bulamayan baz# devletler, terr, engelleri a mada bir ara olarak grm lerdir. Gl baz# devletlerin de uluslararas# alanda kendi politikalar#n#n i lerli'ini kolayla t #rmak ve rakiplerini etkisiz k#labilmek iin terr bir ara olarak kulland#klar# grlmektedir. Geti'imiz yzy#lda; zellikle $kinci Dnya sava #ndan sonra nkleer bir dengenin kurulmas# ile s#cak sava tan ka#n#lm# , buna mukabil terrizm gn getike yayg#nla m# t #r. Gnmzde terrn en nemli zelli'i, uluslararas# bir nitelik kazanmas# ve bu ili kilerini olduka geli tirmi olmas#d#r. Art#k, terristler eskiden oldu'u gibi sadece iinde bulunduklar# lke ile s#n#rl# kalmay#p, ba ka lkelerdeki farkl# gruplar ile ba'lant #lar kurarak kar #l#kl# destek sa'lamaktad#rlar. Dolay#s #yla terristler, uluslararas # ba'lant #lar#n# ve modern teknolojiyi de kullanmak suretiyle milletleraras# etki yapan eylemler dzenleyebilmektedirler. Terr rgtlerinin ba ka lke ve gruplardan destek almadan ba ar#ya ula mas#, varl#'#n# srdrmesi hemen hemen imkns#z gibidir. zellikle e'itim, te kilatlanma, finans ve silahl# e'itim iin d# deste'e ihtiya duymaktad#rlar. Bu zelli'i ile terrizm uluslararas# bir nitelik kazanmaktad#r. Terrizm, Dn, Bugn, Yar#n# adl# kitab#nda Y#lmaz Altu' taraf#ndan yap#lan tespite gre terrizm; 1. Yabanc#lara veya yabanc#lara ait hedeflere yneltilirse, 2. Hkmetler veya birden fazla devlet taraf#ndan beslenen unsurlarca yap#l#rsa, 3. Bir yabanc# hkmetin veya uluslararas# rgtlerin siyasi mekanizmalar#n# etkilemek iin yap#l#rsa uluslararas# nitelik kazanmaktad#r123 Gnmzde baz# devletlerin ekonomik veya politik #karlar# gere'i, baz # devletlerin ise, uluslar aras# alanda kendi milli politikalar# ile at # an di'er devletlere kar #, dolayl# y#pratma ve dayatma yntemi olarak terrizmi bir ma a olarak kullanmalar # ve desteklemeleri sonucu, terrizmin boyutlar# geni lemi ve uluslararas# bir nitelik kazanm# t #r. Sava , diplomasinin devam#d#r. Terrizm, sava ve diplomasi ile elde
123

Altu',Y#lmaz, Terrn Anatomisi, Alt#n Kitaplar Yay#nlar#, $stanbul 1995, s.23.

42

edilemeyen sonular# elde etmek iin yap#lan eylem veya eylemlerdir ifadesi uluslararas# terrn anla #lmas#na # #k tutmaktad#r.124 Terrizmin uluslararas# bir nitelik kazanmas#n#n ve artmas#n#n ba l#ca nedenlerini yle s#ralayabiliriz: 1. Uluslararas# haberle me ve ula #m aralar#n#n son y#llardaki ok h#zl# geli imi, 2. Yeni silah ve tehizatlar ile teknolojik imknlar#n artmas#, 3. Baz# lkelerin ideolojilerini ve devrimlerini yaymada terrizmi yntem olarak semeleri, 4. Uluslararas# terr rgtleri aras#ndaki istihbarat, e'itim, lojistik, teknik, finans temini, eylem yntemleri konusunda organik ba'lar#n ve i birli'inin artmas#. Bu a#klamalardan sonra uluslararas# terrizmi, bir veya birden ok lke vatanda lar#nca olu turulmu , deste'ini ieriden ve d# ar#dan bir veya birden ok kaynaktan sa'layan organizasyon, ki i veya guruplarca, herhangi bir toplum, devlet veya devletler zerinde bask# yaratmak suretiyle baz# kazan#mlar sa'lamak, etnik ve blgesel sorunlar# tahrik ederek lkelerin ulusal menfaatlerine zarar vermek amac#yla iddet eylemlerine ba vurulmas# eklinde tan#mlamak mmkn olabilir. Yasalar#m#zda da zgn bir terr ve terrist tan#m# yap#lm# t #r. 7215 say#l# Terrle Mcadele Kanununda yasa koyucu terr ve terristi u ekilde tan#mlam# t #r. Terr; cebir ve iddet kullanarak; bask#, korkutma, y#ld#rma, sindirme veya tehdit yntemlerinden biriyle, Anayasada belirtilen Cumhuriyetin niteliklerini, siyas, hukuk, sosyal, laik, ekonomik dzeni de'i tirmek, Devletin lkesi ve milletiyle blnmez btnl'n bozmak, Trk Devletinin ve Cumhuriyetin varl#'#n# tehlikeye d rmek, Devlet otoritesini zaafa u'ratmak veya y#kmak veya ele geirmek, temel hak ve hrriyetleri yok etmek, Devletin i ve d# gvenli'ini, kamu dzenini veya genel sa'l#'# bozmak amac#yla bir rgte mensup ki i veya ki iler taraf#ndan giri ilecek her trl su te kil eden eylemlerdir.125 Birinci maddede belirlenen amalara ula mak iin meydana getirilmi rgtlerin mensubu olup da, bu amalar do'rultusunda di'erleri ile beraber veya tek ba #na su i leyen veya amalanan suu i lemese dahi rgtlerin mensubu olan ki i terr

124 125

Suat, $lhan, Terr Neden Trkiye, NU-DO Yay#nc#l#k, Ankara 1998, s.5. www.basbakanlik.mevzuat.gov.tr, 7215 Say#l# Terrle Mcadele Kanunu, Madde 1.

43

sulusudur. Terr rgtne mensup olmasa dahi rgt ad#na su i leyenler de terr sulusu say#l#r ve rgt mensuplar# gibi cezaland#r#l#rlar.126 Her devlet, terrizmin uluslararas# tan#m#n#, kendi siyasal de'erlendirilmesine gre, terrizm eylemleri say#lacak olan ve kendisini hedef alan eylemleri kapsayacak biimde yapmak iin, varolan ya da olabilecek i ve d# d manlar#n#n olas# eylemlerini uluslararas# hukuka gre hukuk d# # saymakta ve bu eylemleri uluslararas# terrizm eylemleri olarak tan#mlamak istemektedirler. Devletlerin byk o'unlu'u ise, herhangi bir biimde egemenliklerini olumsuz ynde etkiyebilecek tan#mlardan dikkatle ka#nmaktad#r. Nihayetinde bir devletin terrist dedi'ine di'er bir devlet zgrlk sava #s # diyebilmekte ve ortak bir uluslararas# terrizm tan#m# yerine, her biri de'i ik eylemleri ieren birbirine z#t tan#mlar olu maktad#r. 2.3.7. Uluslararas& Kurulu' ve Belgelere Gre Terr Daha nce de ifade edildi'i gibi, terrn ba ar#s# byk lde d# deste'e ba'l#d#r. D# deste'i olmayan terrn ba ar# ans# ok d ktr.127 lkeler i hukuk kurallar#yla terr nlemeye al# #rken, sorunun uluslararas# boyutu nedeniyle uluslararas# alanda terr nlemek amac#yla yap#lan al# malara destek veya onay vermek zorundad#rlar. Buna ra'men uluslararas# toplulu'un beklenen hedefe ula t#'#n# sylemek mmkn de'ildir.128 nk kimi lkelerce terr olarak grlen bir olgu ba ka lkeler taraf#ndan iddet, isyan veya gerilla sava #, bir etnik grubun kurtulu mcadelesi, d k yo'unlukta sava olarak alg#lanmaktad#r.129 Ayr#ca, terr ile siyasi su kavramlar# da i ie girmi kavramlar oldu'undan, lkeler farkl# te his koymaktad#rlar. Bu te histe lkelerin, ekonomik, siyasi ve askeri #karlar# nemli rol oynamaktad#r. Bir terrist, su i ledikten sonra yurtd# #na kamakta, gidilen lke, su kendi lkesinde i lenmedi'i iin, suu, siyasi su olarak kabul ederek, herhangi bir yarg#lama yapmamakta ve suluyu iade etmemektedir. nk uluslararas# hukuka gre siyasi sularda iade yoktur.130 Terristler
126

bu hususu ustaca

www.basbakanlik.mevzuat.gov.tr, 7215 Say#l# Terrle Mcadele Kanunu, Madde 2. Fendio'lu, Tahsin H, Uluslararas& Belgelerde Terrizm; Milletleraras& Do'u ve Gneydo'u Anadoluda Gvenlik ve Huzur Sempozyumu Bildirileri, F#rat niv. Yay#nlar#, Eyaz#' 2000, s. 760. 128 Pulat Y.Tacar, Terr ve Demokrasi, Bilgi Yay#nevi, $stanbul 1999, s. 30. 129 Fendio'lu, a.g.e, s. 760. 130 Fendio'lu, a.g.e. s. 765.
127

44

kullanmaktad#r. Milletleraras# te kilatlar bu hususlarda gnmze kadar yeterli tedbir alamam# t #r. *imdi milletleraras# te kilat kararlar#nda terr ile ilgili yakla #mlara de'inece'iz. 1. Milletler Cemiyeti Kararlar&nda Terr Milletler Cemiyeti (Cemiyet-i Akvam), 1935 y#l#nda Kopenhag konferans#nda Terrn nlenmesi ve Cezaland#r#lmas# ve Uluslararas# Ceza Mahkemesi Kurulmas# konular#nda iki szle me haz#rlam# imzalanm# t #r. Terrn nlenmesi ve Cezaland#r#lmas# Szle mesinin 8. Maddesine gre, terristi ya iade et veya cezaland#r ilkesi benimsenmi tir. Bylece terr ile siyasal su kavram#nda anla amama durumunda sulular#n cezas#z kalmalar# nlenmi olmaktad#r. Szle me, terr ile ilgili bilgilerin tek merkezde toplanmas#na da olanak sa'lamaktad#r. Ancak, bu iki szle me baz# lkeler taraf#ndan imzalanm# sa da, 2. Dnya Sava #n#n yakla mas#, Cemiyetin etkinli'ini giderek kaybetmesi gibi nedenlerle yrrl'e girememi tir. Buna ra'men terr olaylar#n#n Cemiyette bu denli ciddiyetle ele al#nmas # nem ta #m# ve daha sonra BM taraf#ndan da ele al#nmas#n#n ncs olmu tur .131 2. Birle'mi' Milletler Kararlar&nda Terr BM, terrle mcadele konusunda ilk defa 1937 tarihli Cenevre Szle mesine at#fta bulunarak Devletler aras#nda Birle mi Milletlerin *artlar#na Uygun Bir *ekilde Dostane Mnasebetler Kurma ve $ birli'i Yap#lmas#na Dair Milletleraras# Hukuk $lkeleri Hakk#nda Bildiri ile kimsenin terre destek olmamas#n# istemi tir. Birle mi Milletler kuruldu'u gnden bugne kadar, terr eylemlerine kar # uluslararas# szle meler ya da bildiriler haz#rlayarak, ye lkelerin imza ve onay#na sunmaktad#r. Terrle mcadelede demokratik lkelerin normlar#n# olu turan bu szle melerde terrizmin tan#m# net olarak yap#lamam# t #r. Birle mi Milletler Genel Kurulunun 18 Aral#k 1972 tarih ve 3034 say#l# karar#132 do'rudan do'ruya uluslararas# terrizm ile ilgilidir. Bu kararda uluslararas# terrizm konusu yer alm# t #r. Karar#n 1. paragraf#nda, temel zgrlkleri ve masum insanlar#n ve bunlar 16 Kas#m 1937 de Cenevrede

131

Gndz, Aslan, Milletleraras& Hukuk ve Milletleraras& Te#kilatlar Hakk&nda Temel Belgeler, Beta Yay#nlar#, $stanbul 1994, s. 52. 132 Yearbook of the UN, Vol XXVI 1972 s. 639640.

45

hayatlar#n# tehlikeye sokan ya da yok eden iddet hareketlerinden sz edilmi tir. Bunda dikkati eken konu daha nceki uluslararas# belgelerde uluslararas# terrizm szc'nn kullan#lm# olmas#d#r. Bir ba ka deyi le, terrizm ve iddet eylemleri szckleri, birebirleriyle e de'erli kabul edilmi olmaktad#r. Birle mi Milletler Genel Kurulu daha sonra uluslararas# terrizm ile ilgili olarak de'i ik kararlar alm# sa da 18 Aral#k 1985 tarih ve 579 say#l# karar#, terrizmle en yak#ndan ilgili oland#r. Sz konusu kararda, her e it ka#rma, rehin alma ve diplomatlar#n ldrlmesi eylemleri k#nanm# , ancak terrizmin tan#m#na yer verilmemi tir.133 11 Eyll 2001 tarihinde Amerika Birle ik Devletlerinin NewYork ehrindeki kulelere yap#lan terrist sald#r#dan sonra Birle mi Milletler Gvenlik Konseyinin 28 Eyll 2001 gn 4385 inci oturumunda kabul edilen 2001/1373 say#l# karar terr hakk#ndaki en nemli ve etkili uluslararas# metindir. Bu metne gre Birle mi Milletler *art#n#n VII. blm gere'ince; 1. Btn Devletlerin: a. Terrist eylemlerin finansman#n# nlemesine ve cezaland#rmas#na, b. Hangi ekilde olursa olsun, do'rudan ya da dolayl# olarak uyruklar# taraf#ndan topraklar# zerinde terrist eylemleri i lemek iin veya bunlar#n terrist eylemleri i lemek iin kullan#laca'# bilinerek kasten mal kaynak temini ve toplanmas#n#n su haline getirilmesine, c.Terrist eylemlerde bulunmak suunu i leyenlerin ya da i lemeye kalk# anlar#n, bu nevi eylemleri kolayla t #ran ya da onlara kat #lanlar#n, bu ah#slara ait veya bu ah#slar taraf#ndan do'rudan ya da dolayl# olarak denetlenen kurulu lar#n ve an#lan ah#s ya da kurulu lar ad#na veya bu ah#s ya da kurulu lar#n talimatlar# do'rultusunda hareket eden ah#s ya da kurulu lar#n ve bu ah#slar ve kurulu larla ortak olan veya onlar taraf#ndan do'rudan ya da dolayl# olarak kontrol edilen bu ah#slara ait mal varl#klar#ndan do'an anapara da dhil olmak zere, anaparalar#n#n ve di'er mal varl#klar#n#n ve ekonomik kaynaklar#n#n vakit geirmeksizin dondurulmas#na, d.Topraklar# zerinde bulunan kendi uyruklar# veya btn ki i ve kurulu lardan, do'rudan veya dolayl# olarak, terrist eylemlerde bulunmak suunu i leyenlerin ya da i lemeye kalk# anlar#n, bu nevi eylemleri kolayla t#ran ya da onlara kat #lanlar#n, bu
133

Yayla, Atilla, nternational Regal Materials 1986 vol XXV No.1 s. 243244.

46

ah#slara ait ya da do'rudan veya dolayl# olarak bunlar taraf#ndan kontrol edilen kurulu lar#n ve bu ah#slar#n ad#na ya da talimatlar# do'rultusunda hareket eden ah#s ya da kurulu lara anapara katmalar#n#, mal kat#da veya ekonomik kaynak veya mal ya da buna ba'l# di'er hizmette bulunma ve sa'lamalar#n#n yasaklamas#na karar verir. 2. Ayn# ekilde btn devletlerin: a. Aktif ya da pasif, hangi kat#lm# ekilde olursa olsun, zellikle terrist gruplara ye toplanmas#n# ve terristlere mhimmat sa'lanmas#n# cezaland#rarak, terrist eylemlere ah#s ya da kurulu lara destek sa'lanmas#ndan imtina etmelerine, b. Terrist eylemlerin i lenmemesi iin istenen btn nlemleri, zellikle bilgi de'i imi suretiyle di'er Devletlerle acil uyar#y# sa'layarak almalar#na, c. Terrist eylemlere mal kaynak sa'layanlara, rgtleyenlere, destekleyenlere ya da bu eylemleri i leyenlere ya da faillerine yatakl#k edenlere s#'#nma hakk#n# vermeyi reddetmelerine, d.Terrist eylemlere mal kaynak sa'layanlar#n, rgtleyenlerin, destekleyenlerin ya da bu eylemleri i leyenlerin, bu nevi eylemleri di'er devletlere veya di'er devletlerin vatanda lar#na kar # i lemek amac#yla kar #l#kl# olarak topraklar#n# kullanmalar#n# engellemelerine, e. Terrist eylemlere mal kaynak sa'layan, rgtleyen veya terrist eylemleri i leyen, i tirak eden ya da onlara destek veren her ahs#n adalet nne #kart #lmas#na ve bu ah#slara kar # al#nabilecek nlemler haricinde, bu terrist eylemlerin ulusal mevzuatta vahim su haline getirilmesine ve ngrlen cezalar#n bu eylemlerin vahameti lsnde olmalar#na dikkat etmelerine, f. Terrist eylemlere mal kaynak sa'lanmas#na ya da, uhdelerinde bulunan ve usul i lemlerde gerekli olacak ispat vas#talar#n#n elde edilmesine ynelik yard#m da dhil olmak zere, bu eylemlerin ihtiya duydu'u deste'in sa'lanmas# ve su soru turmalar# ve di'er usul muameleler s#ras#nda en geni ekilde kar #l#kl# yard#mla maya kat #lmalar#na, g. S#n#rlarda etkili denetimler icra ederek terristlerin ve terrist gruplar#n hareketlerini ve kimlik czdanlar# ve seyahat belgeleri verilirken denetlemelerine ve kimlik czdanlar#n#n ve seyahat belgelerinin taklit edilmesini ya da hileli kullan#m#n# engellemelerine karar verir. 3. Btn devletlerden:

47

a. Bilhassa terristlerin ya da terrist ebekelerinin hareketlerine, taklit edilmi seyahat belgelerine, silah, patlay#c # veya hassas maddelerin kaak#l#'#na, terristlerin ileti im teknolojilerinin kullan#m#na ve terrist gruplar#n sahip oldu'u kitlesel imha silahlar#n#n tehdidine ili kin i lemsel bilgilerin de'i iminin yo'unla t#r#lmas# ve h#zland#r#lmas # imknlar#n# bulmalar#n#. b. Uluslararas# ve ulusal hukuka uygun olarak bilgilerin de'i imini ve idar ve adl temelde terrist eylemlerin nlenmesi amac#yla i birli'ine gidilmesini, c. zellikle, ikili ve ok tarafl# szle meler erevesinde, terrist eylemleri nlemek ve cezaland#rmak ve bu nevi eylemlerin faillerine ili kin nlemler almak amac#yla i birli'ine gitmelerini, d. En k#sa srede, 9 Aral#k 1999 tarihli Terrizmin Finansman#n nlenmesine $li kin Uluslararas# Szle meler de dhil olmak zere, terrizme ili kin uluslararas# szle me ve protokollere taraf olunmas#n#, e. Gvenlik Konseyinin 2001/1368 say#l# Karar# ile birlikte terrizme ili kin uluslararas # szle me ve protokollere gre daha fazla i birli'inde bulunulmas#n# ve bunlar#n eksiksiz olarak uygulanmas#n#, f. Mlteci stats vermeden nce, s#'#nma talebinde bulunanlar#n terrist eylemleri rgtlemedi'i ya da bunlar# i lemedi'ine ve bunlara kat #lmad#'#na kesin olarak kanaat getirilmesi amac#yla, insan haklar#na ili kin uluslararas# normlar da dhil olmak zere, ulusal mevzuatlar#ndaki geerli dzenlemeler ve uluslararas# hukuka uygun olarak gereken nlemlerin al#nmas#n#, g. Uluslararas# hukuka uygun olarak, terrist eylemlerin faillerinin veya rgtleyicilerinin veya bu nevi eylemleri kolayla t #ranlar#n mlteci statsn kendi #karlar#na uygun olarak sapt #rmamalar#n# ve terrist olarak varsay#lanlar#n iade taleplerinin reddinin siyas mlahazalar# do'rulayacak ekilde reddedilmemesine dikkat edilmesini talep eder. 4. Uluslararas# terrizm ve uluslararas# rgtl sular, yasad# # uyu turucu, karapara aklama, silah kaak#l#'# ve nkleer, kimyasal, biyolojik ve lmcl tehlike te kil eden di'er maddelerin yasad# # aktar#m# aras#ndaki yak#n ili kileri kayg#yla not eder ve bu itibarla blgesel ve uluslararas# lekte bu vahim soruna kar # harekt #n glendirilmesi ve uluslararas# gvenli'e getirdi'i a'#r tehdidin nlenmesi amac#yla sarf olunan glerin i birli'inin kuvvetlendirilmesi gere'inin alt #n# izer;

48

5.Terrizm eylemlerinin metotlar#n#n ve uygulamalar#n#n Birle mi Milletler rgtnn ama ve ilkelerine ters oldu'unu ve terrist eylemlere mal kaynak sa'lanmas# ve rgtlenmesinin ya da bu nevi eylemlere azmettirmenin de ayn# ekilde Birle mi Milletler rgtnn ama ve ilkelerine ters oldu'unu iln eder. 6. $ Ynetmeli'inin 28. maddesinin uygulanmas# do'rultusunda, Gvenlik Konseyinde, Konseyin btn yelerinden olu an ve bu Karar#n uygulanmas#n#, istenen uzmanlar vas#tas#yla, takip ile grevli bir Komitenin kurulmas#na karar verir ve btn Devletlerden Komiteye en ge bu Karar#n kabulnden itibaren geen 90 gn iinde ve Komiteye teklif olunacak takvime gre, Karar#n hayata geirilmesi ile ilgili ald#klar# nlemleri rapor etmelerini talep eder. 7. Genel Sekreter ile dan# malarda bulunarak, Komiteye grevlerini belirlemesi, en ge bu Karar#n kabulnden itibaren geen 30 gnlk sre iinde bir al# ma program#n# sunmas# ve ihtiya duydu'u destek konusunda d nmesi talimatlar#n# verir. 8. *art gere'ince kendisine tevdi edilen sorumluluklara uygun olarak, bu Karara tam olarak uyulmas#n#n sa'lanmas# iin gerekli tm nlemlerin al#nmas#n#n kararla t #r#ld#'#n # iln eder. 9. Sorunun (her ynyle ele) al#nd#'#na karar verir. Birle mi Milletlerin bu karar# dnyada terre kar # al#nm# en ciddi uluslararas # karard#r. Karar, Birle mi Milletler anayasas#n#n bar# #n ve gvenli'in tesis edilmesi amac#yla gerekli grld' takdirde zor kullanma yetkisi veren 7. Blm erevesinde al#nm# olup tm ye devletler iin ba'lay#c# niteliktedir. Bu karar, terr rgtlerinin di'er lkelerde bar#nmas#na, rgtlenmesine ve faaliyette bulunmas#na imkan vermemekte, hatta her trl mal varl#klar# ve ekonomik kaynaklar#na el koymay# mmkn k#lmaktad#r. 3. Avrupa Konseyi Kararlar&nda Terr Avrupa Konseyi, kararlar# ile terre kar # uluslararas# nlemler alan etkin bir blgesel kurulu tur. Avrupa Konseyi Dan# ma Meclisi, 1973de ald#'# 703 say#l# karar#yla uluslararas# terrn bir su oldu'unu belirtmi ve terriste ya ceza ver, ya da iade et kural# desteklenmi tir. Konseyin 1974 tarih ve 3 say#l# tavsiye karar#, uluslararas # terrizm konusunda nem ta #maktad#r.

49

27.01.1977de, Terrn nlenmesi Hakk#nda Avrupa Szle meside kapsaml# ve tek bir metin olu turularak imzalanm# ve 1978de yrrl'e girmi tir. Strasbourgda Trkiye dhil 17 lke taraf#ndan onaylanm# bulunan bu belgeyi, sadece Malta ve $rlanda tasdik etmemi tir. Szle me, 15 Temmuz 2003 tarihinde imzalanan ve 13.01.2005 tarihinde TBMMnce onaylanan tadil protokol ile son halini alm# t #r. Szle menin amac# ise terr eylemlerini i leyenlerin temelde iade edilmeleri aksi takdirde ise yakaland#klar# lkede yarg#lanmalar#n# sa'lamaya yneliktir. Ayr#ca, Bakanlar Komitesinin 15.01.1982 tarih ve 1 say#l# tavsiye karar# ile terr fiillerinin kovu turulmas # ve cezaland#r#lmas# ile ilgili tavsiye karar#, 28.04.1982 tarih ve 941 say#l# tavsiye karar#, Avrupa Konseyi $sti are Asamblesinin 1984de benimsedi'i Avrupada Terrizme Kar # Demokrasinin Savunulmas# konusundaki 1982 say#l# karar#, 1984de Madridde toplanan Adalet Bakanlar# 14. Konferans#nda ele al#nan Terrizm ve Uluslararas# Organize Sulara Kar # Mcadele $ birli'ine ili kin 4 nolu karar nem ta #maktad#r. 4. Avrupa Gvenlik ve 'birli)i Te'kilat&na (AG T) Gre Terr Avrupa Gvenlik ve $ birli'i Te kilat#n#n dzenlemi oldu'u toplant#larda ortaya konan belgelerde de terrle ilgili baz# kararlar#n al#nd#'# grlmektedir. 1.1975 Helsinki Nihai Senedinde, devletlerin terrist eylemlere do'rudan ya da dolayl# ekilde yard#m etmekten ka#nacaklar# vurgulanmaktad#r. 2.1983 Madrid Belgesinde, toplant#ya kat#lan devletler, uluslararas# ili kilerde iddet kullan#lmas# dhil terrizmi k#namakta, terrizmin masum insanlar#n can#na kastetti'ini, insan haklar#n# ve temel zgrlkleri yok etti'ini belirtmekte; terrizmle mcadele iin ikili ve ok tarafl# i birli'i zendirilmekte, lkeler kendi topraklar#n#n terr eylemlerinin haz#rlanmas#, dzenlenmesi konusunda kullan#lmas#na, bunlar# yapanlar#n orada bar#nd#r#lmas#na izin vermeyeceklerini belirtmekte; bu eylemlerin finanse edilmeyece'i, te vik olunmayaca'# ya da ho grlmeyece'i vurgulanmaktad#r. 3. 1989 Viyana $zleme Belgesi terrizmi k#namakta, terristlerin taleplerine kar # direnme gsterilmesi politikas# izlenmesini tavsiye etmekte, terrizm konusunda bilgi de'i toku u dhil ikili ve ok tarafl# i birli'i yap#lmas#n#, diplomatik ve konsolosluk misyonlar#n#n ve bunlar#n personelinin gvenli'inin sa'lanmas#n# ve terrist eylemlerin nlenmesi iin gereken nlemlerin al#nmas#n# istemekte, terr eylemlerine kar# anlar#n s#n#r d# # edilmesi ve yarg# nne #kar#lmas#, birden fazla lkenin hkmranl#'#n#n sz

50

konusu oldu'u durumlarda uluslararas# szle melere uygun hareket edilmesinin gere'ini vurgulamaktad#r. 4. 1990 $nsan Boyutu Konulu Kopenhag Toplant#s# Belgesinde, kendi lkesinin ya da bir ba ka lkenin dzenini y#kmaya al# an veya y#kmaktan vazgemeyi reddeden iddet ya da terrizm k#nanmakta ve lkenin bununla mcadeledeki sorumluluklar # vurgulanmaktad#r. 5. 1990 Paris Senedi (Charter) terrizmin her trlsn k#namakta ve terrle mcadelede i birli'ini ngrmektedir. 6.1992 Helsinki Belgesi de her trl terr eylemini k#namakta, Avrupa Gvenlik $ birli' i Te kilat # erevesinde terr konusunda al#nan kararlar# yinelemektedir. 7.1994 Budape te Belgesi, terrizmin hibir ekilde hakl# grlemeyece'ini, terrizmin desteklenmeyece'ini, onunla mcadele iin i uyulaca'# yinelenmektedir. 8. 1996 Lizbon Belgesi, terrizm, rgtl su, uyu turucu ve silah kaak#l#'#, kontrolsz g ve evre kirlili'inin Avrupa Gvenlik ve $ birli'i Te kilat # yelerinin ortak sorunu oldu'unu belirtmektedir. Vesikan#n silahlar#n denetimi blmnde terrizmin her e idi ile mcadele edilece'i vurgulanmakta, Gvenlik ve $ Birli'i blmnde de terrizmle mcadele konusunda uluslararas# camian#n ald#'# nlemleri tamamlay#c# tedbirler al#naca'# belirtilmektedir. 9. NATOnun 5. Madde Karar# 11 Eyll 2001 gn Dnya Ticaret Merkezine ve Pentagona ynelik terrist uakl# sald#r#lardan sonra NATO 5. Maddeyi yrrl' koymu tur. Bu maddeye gre: Taraflar, Kuzey Amerikada veya Avrupada ilerinden bir veya daha o'una yneltilecek silahl# bir sald#r#n#n hepsine yneltilmi bir sald#r# olarak de'erlendirilece' i ve e'er byle bir sald#r# olursa Birle mi Milletler Yasas#n#n 51. Maddesinde tan#nan bireysel ya da toplu z savunma hakk#n# kullanarak, Kuzey Atlantik blgesinde gvenli'i sa'lamak ve korumak iin bireysel olarak ve di'erleri ile birlikte, silahl# kuvvet kullan#m# da dhil olmak zere gerekli grlen eylemlerde bulunarak sald#r#ya u'rayan taraf ya da taraflara yard#mc# olacaklar# konusunda anla m# lard#r. Bu madde ile; terrist eylemlere kar # nleyici tedbirler almak iin kuvvet kullanma ynteminin kullan#lmas#n#n hukuksal birli'i yap#laca'#n# vurgulamakta, terristlerin yarg#lanmas# ve s#n#r d# # edilmesi konusundaki uluslararas# szle melere

51

me ruiyeti olu turulmu tur. Bu husus uluslararas# hukuk ac#s #ndan ezber bozacak mahiyette bir de'i ikli'in ba lang#c#d#r. 2.3.8. Terre Kar'& Al&nabilecek nlemler ve 'birli)inin nemi Terrizm, tarihin en eski zamanlar#ndan beri toplumlar# ve lkeleri tehdit etmi ve etmeye devam etmektedir. De'i en dengeler ve uluslararas# ili kilerdeki farkl#la malar neticesinde, geen yzy#lda s#cak sava lar#n yerini so'uk sava yntemleri alm# ve bu durum terrizmi daha da yayg#nla t #rm# t #r. Gl devletlerin etkin politikalar# kar #s#nda kendi politikalar#n# uygulama imkn# bulamayan bir tak#m lkeler amalar#n# gerekle tirmede terr bir ara olarak grmektedirler. Gl devletlerin ise kendi politikalar#n# gerekle tirmek ve rakiplerini etkisiz k#labilmek iin terr bir ara olarak kulland#klar# de'erlendirilmektedir. Terrizm, gnmzde bir tehdit olma boyutunu a m# , tm dnyay# derinden etkileyen bir tehlike haline gelmi tir. 11 Eyll 2001 tarihinde Dnya Ticaret Merkezine yap#lan terrist sald#r# bunun en byk gstergelerinden birisidir. Gnmzde uluslararas# bir nitelik kazanan terrizmin, zellikle demokratik dnya lkelerinde yaratt#'# tahribat, her geen gn artmaktad#r. Bundan dolay# tm dnyan#n birinci gndem maddesi terrizm ve terrizmle mcadele haline gelmi tir. lkemiz de yakla #k 30 y#ldan beri, terrn her trls ile mcadele etmi ve etmekte olan bir lke olarak tecrbeleri gstermi tir ki terrizmle mcadelede uluslararas # i birli'inin art#r#lmas# nem ta #maktad#r. Bu nedenle, Terrle mcadele ve gvenlik konular#nda i birli'i amac#yla her trl uluslararas# organizasyona i tirak edilmeye al# #lmaktad#r. 134 Siyasette de'i kenli'in egemen oldu'u devletleraras# ili kilerde hemen hemen btn devletler terr eylemlerine kendi politik faydalar#na gre bakmaktad#rlar. Bu durum ise terrizme kar # uluslararas# alanda ortak hareket etme ve nlemler almay# etkisiz hale getirmektedir. Oysa $ngilteredeki IRA direni i, Ortado'udaki $srail ve Filistin Meselesi, Rusya Fedarasyonudaki een direni i, lkemizdeki PKK terr, Amerika Birle ik Devletlerideki 11 Eyll 2001 tarihinde meydana gelen terr olay#, halen devam eden Iraktaki i gal ve bunun kar # #nda olu an direni , gnmzde rgtl

134

www.egm.gov.tr/temuh.

52

sular#n s#n#r tan#mad#'#n#n ve btn lkeler iin bir tehdit unsuru oldu'unun ok a#k bir kan#t #d#r. Terrizm genelde tm lkelere ve insanl#'a ynelik bir tehdittir. Terrizme kar # ortak bir nlem al#nmas# konusunda her eyden nce fikri i birli'ine var#ld#'# takdirde, terrist eylemlere kar # kararl# ekilde mcadele edilebilir. lkeler ynnden yurtiinde verilen mcadele, yurtd# #ndaki mcadeleyle btnle ti'inde daha h#zl# ve somut bir sonu almak mmkn olabilecektir. 2.3.9. Terr ve #iddet Eylemlerinin tekine Yklenmesi Yukar#da iddeti ve terr ayr# ayr# tan#mlam# ; terrn ve iddetin

tan#mlanmas#nda glkler bulundu'unu da belirtmi tik. Bununla beraber, her nevi iddet eylemini terrizm kapsam#nda de'erlendiren gr ler oldu'u gibi, iddet ierse dahi eylemi, ideolojik veya siyasal sylemlerdeki benze me dolay#s#yla terrizm kavram# d# #nda tutan yakla #mlar da mevcuttur. Farkl# endi elerle farkl# anlamlar yklenmi olan bir terr ve terrizm kavram#yla kar # kar #ya bulunmaktay#z. Bu durumu belki de 'bir milletin zgrlk sava #s#, tekinin yani kar # taraf#n terristidir' eklindeki kli ele mi tan#m daha iyi ifade etmektedir. Ba ka bir ifadeyle, daha gl olanlar#n terrist damgas#n# vurduklar# daha az gller, bu etiketi ta #mak ve sonular#na katlanmak zorunda kalmaktad#rlar. Ortado'uda ya anan iddet olaylar#n#n terrizm kavram#nda kar #la #lan anlam karga as#na yol aan en bariz rne'i olu turdu'unu syleyebiliriz. Bu hareketler genelde terr eylemi olarak grlrken, blge halk# ba ta olmak zere bir k#s#m uzmanlar, ya ananlar#n milli karakterde bir hareket oldu'unu ve ba'#ms#zl#k mcadelesinden ibaret oldu'unu dile getirirler. Ama ba kas# ne olarak tan#mlarsa tan#mlas#n, gl olan#n tan#m#n#n siyasi anlamda kabul grd'ne ahit oluyoruz. Yaln#z burada iddet eylemine kat #lanlar#n Mslman olmalar#ndan ve $slam sylemler geli tirmelerinden dolay# terrn ba #na konan $slam ibaresinin yaratt#'# paradoksal durum,135 tezatl#k ve anlam karga as# mslmnlar# rencide edici bir hal almaya ba lam# t #r. $slami terrizm kavram#n #n zellikle Amerikal# ve Avrupal# akademisyenler taraf#ndan kullan#ld #'# grlmektedir. Zira son otuz y#ldan bu yana Ortado 'u
Seydi, Sleyman, Bat&n&n slami Terre Yakla#&m&, (http://www.stradigma.com, Update: 21.11.2003)
135

53

blgesinde Mslmanlar taraf#ndan Amerikan, $ngiliz ve $srail hedeflerine ynelik sald #r #lar #n dzenlendi' i gzlenmektedir. Dzenlenen bu sald #r #lar #n nedenlerini ortaya koymak amac #yla Amerikal# ve Avrupal# ara t #rmac #lar taraf#ndan bugne kadar Islamic Terrorism ba l#'#n# ta #yan yzlerce makale ve kitap yaz #lm# t #r. Buna kar #l#k Mslman lkelerdeki akademisyen, gazeteci ve yazarlar taraf#ndan kaleme al#nan eser say#s #n#n ise yok denecek kadar az oldu'u gzlenmektedir. Dolay#s #yla $slam ve terr kavramlar #n# dnyadaki pek ok akademisyen, gazeteci ve yazar, Amerikal# ve Avrupal# ara t #rmac #lar #n retmi oldu'u kavramlarla d nmektedir. Yorumlar #n# bu kavramlarla yapmakta ve yaz #lar #n# da bu kavramlarla kaleme almaktad #rlar. Bu nedenle tm dnyada Mslman kimli' ine sahip rgtlerin yapm# oldu'u terr eylemleri $slami kavram#yla nitelendirilmektedir.136 Bilindi'i gibi tarihten gnmze H#ristiyan, Musevi ve Mslman kimli'ine sahip ki i, grup ve rgtler zaman zaman din ad#na terr faaliyetlerinde bulunmu lard#r. Dinler tarihi incelendi'inde ise btn ilahi dinlerin her trl zulme, terr, iddet ve haks#zl#'a kar # oldu'u ve bu eylemleri yapanlar#n lanetlendi'i ve insanl#k katili olarak nitelendirildikleri grlecektir. Bu erevede, H#ristiyan, Musevi ve Mslman kimli'ine sahip ki i, grup ve rgtlerin terrizm faaliyetlerinde bulunmas#, bu dinlerin terrizmi onaylad#'# anlam#na gelmez ve gelmemelidir.137 zellikle mslmanlar ynnden "$slam" ve "terrizm" kavramlar#n#n yan yana kullan#lmas# byk bir kaosun ba lang#c#n # olu turmaktad#r. Oysa al# mam#z#n ba #nda da belirti'imiz gibi $slam, kelime olarak "bar# , huzur, gven, mutluluk, teslimiyet ve esenlik" demektir. $slam, insanlar# haks#z yere ldrmenin yan#nda onlara eza ve cefa etmeyi de yasaklam# , hatta hayvanlara bile efkat ve merhametle muamele edilmesini emretmi tir. Di'er taraftan, Bat #n#n ya da H#ristiyan ve Musevi dnyan#n $slam dnyas#n# terrist damgas# ile damgalayarak i lenen sular#n gnah keisi oldu'unu s#k s#k vurgulad#'#, terrist ya da terr ve $slam kavramlar#n# srekli ve kas#tl# olarak beraber kullanarak bir karalama kampanyas# ya da propagandas# yapt#klar# ve terr kavram# zerindeki kavram karga as#n# da byk lde kulland#klar# ve yanl# bilgilendirme yapt#klar# bilinmektedir. Di'er taraftan, neden II. Dnya Sava #ndan sonra H#ristiyan co'rafyas#nda herhangi bir sava #n olmad#'#n# ve sava lar#n hep $slam Co'rafyas# ve do'u lkelerinde oldu'unun
136 137

Seydi, Sleyman, a.g.m., s. 1-2 Alkan, Necati, a.g.e., s.17-18

54

cevapland#r#lmas# gerekmektedir. Bu sebeple de, Amerikan#n terrle mcadele etti'ine dair beyanlar# inand#r#c#l#'#n# kaybetmektedir. Bu mcadelenin arka plan#nda gizli gayelerin oldu'u phesi, komuyuna hkim olan bir d ncedir. Bat#n#n bu yakla #mlar#na bat #l# ayd#nlardan da ele tiriler gelmektedir. Birok bat #l# ayd#n, $slam terr olarak adland#r#lan eylemlerin ortaya #kmas#n#n ve t#rmanmas#n#n temelinde Amerika'n#n Ortado'u'da onurlu davranmamas#, $srail sald#r#lar#n# desteklemesi, $ran Irak sava #nda taraflara silah temin etmesi, uzun sre Irak'a ambargo uygulay#p Irakl# ocuklar#n lmesine gz yummas#, Afganistan ve Irak# i gali ve bu co'rafyada terr ve iddet yanl#s # gruplar# ve rgtleri desteklemesinin yatt#'#n# sylemektedirler. Dikkat ekici bir nokta da Bat#'n#n tehdit alt #nda oldu'unun srekli vurgulanmas#na ra'men, Ortado'u insan#n#n maruz kald#'# terrn hi gndeme gelmemesidir. rne'in $srail'in mttefiki Falanjist milislerinin, Filistin Mlteci kamplar # Sabra ve *atillada gn sren ve 1.800 ki inin hayat #na mal olan cinayetler serisini gerekle tirdi'i 16 Eyll 1982 tarihi, modern Ortado'u'nun o zamana kadar ahit oldu'u en byk terrizm eylemidir. Bunu FK'nn Lbnan'dan #kar#lmas# iin tasarlanan ve ABD'nin onay# ile Lbnan'#n $srail taraf#ndan i gali izlemi ve bu i gal hepsi sivil olan yakla #k 17.500 ki inin lmne mal olmu tur. Bu, 11 Eyll 2001 tarihindeki $kiz Kulelere olan sald#r#da kaybedilen insan say#s#n#n 5 kat#d#r. Ayr#ca Trkiyenin Bat#l#larca ba #na bela edilen PKK terr 30000 insan#n lmne neden olmu ve bu terr hala devam etmektedir. Bu terr rgtnn baz# bat#l# devletlerce desteklendi'i malumdur.138 Bu perspektiften bak#ld#'#nda Ortado'u'daki terrn t#rmanmas#nda byk glerin blgeye ynelik politikalar#n#n nemli etkisinin oldu'u grlr. $kinci Dnya Sava #'ndan sonra kresel g olan ABD, so'uk sava boyunca kresel egemenli'ini daha ok SSCB'nin kapitalist lkeler zerinde olu turdu'u askeri tehdide dayand#rm# t #r. Asl#nda Amerikan d# politikas#n#n temelinde kendisine d man yaratma hep olagelmi tir. So'uk sava dneminde Sovyetler Birli'i d man olarak alg#lanm# t #r. So'uk sava sonras# tek sper g olan ABD'nin bu kabiliyetini devam ettirebilmesi iin i aret etti'i tehdit $slam terrizmdir. ABD'nin, 21. yzy#lda tek sper g olma yetisine meydan okuyabilecek potansiyel meydan okuyucular#n hepsi, Avrupa-Asya k#ta blo'unda konumlanm# lard#r. 11 Eyll sald#r#s# sonras#nda ABD, terr ve terrn arkas#ndaki

138

Seydi, Sleyman, a.g.m., s. 2.

55

gleri sebep gstererek istedi'i blgelere sald#rma yetkisini kendinde grmektedir. Hedef al#nan terrn arkas#ndaki devletler, dnya enerji kaynaklar#n#n zerinde veya yak#n#nda olup jeopolitik nem arz eden ve hem blgesel planda, hem de kresel planda ABD'ye meydan okuyabilecek gler ile ittifak iine girebilecek devletlerdir. 11 Eyll olay#ndan sonra ABD'nin Avrasya enerji kaynaklar# zerindeki stratejik noktalara terr bahane ederek yerle mesi kafalar#n kar# mas#na sebep olmu tur. Ulusal gvenli'ini temin etme ad#na giri ti'i Afganistan ve Irak sald#r#s#n#n arkas#nda yatan neden, terr endi esinden ziyade yeni milenyuma ABD'yi tek sper g olarak ta #ma endi esinden hareketle terre prim verilerek bu mdahale iin zemin haz#rland#'#na dair bir inan uyand#rm# t #r. Btn bunlar ABD'nin blge politikalar#, zellikle Mslman Araplar aras#nda gvensizli'e sebep olmaktad#r. Blgenin siyasi yap#lanmas#nda $ngiliz emperyalizminin roln bilen Arap ayd#nlar# aras#nda bu gvensizlik daha da fazla hissedilmektedir. zellikle sylemlerdeki benzerlikler ku kular#n artmas#na neden olmaktad#r. Zira 1917'de $ngiliz ordusu Irak'# i gal etti'i zaman General Sir Stanley Maude Ba'dat'ta yay#nlad#'# bildiride biz buray# i gal etmeye gelmedik, biz sizi tiranlardan kurtarmaya, zgrle tirmeye geldik szlerinin son Irak sald#r#s#nda da ayn# cmlelerle dile getirilmesi Ortado'u'yu nelerin bekledi'ine dair verilen ipular# gibidir.139 Neticede Irak#n ve Irakl#lar#n iine d rld' durumu tm dnya seyretmektedir. zetle, terrizmin nitelik kazanmas# ve terr eylemlerinin artmas#n#n temel nedeni terrn tekine yklenmesidir. Bu ba'lamda bu ana nedenle beraber a a'#daki faktrleri de s#ralayabiliriz:140 1.Uluslararas# haberle me ve ula #m aralar#n#n son y#llardaki ok h#zl# geli imi, 2.Yeni silah ve tehizatlar ile teknolojik imknlar#n artm# olmas# ve bu imknlardan terr rgtlerinin de en iyi ekilde faydalanmalar#, 3. Gl devletlerin etkin politikalar# kar #s#nda kendileri iin bir #k# noktas#

bulamayan ve uluslararas# arenada hakk#n# elde edemeyen baz# devletlerin, terrizmi engelleri a mada bir ara olarak grmeleri,

139 140

Seydi, Sleyman, a.g.m.,s. 2-3. Alkan, Necati, 11 Eyll Terr Sald&r&lar&ndan stanbul Terr Sald&r&lar&na Kresel Terrizm,

(http://www.stradigma.com, Update: 14.01.2004)

56

4. Gl devletlerin kendi politikalar#n#n i lerli'ini kolayla t #rmak ve rakiplerini etkisiz k#labilmek iin terr bir ara olarak kullanmalar#, 5. Baz# lkelerin ideolojilerini ve devrimlerini yaymada terrizmi yntem olarak semi olmalar#, 6. Uluslararas# terr rgtleri aras#ndaki istihbarat, e'itim, lojistik, teknik, finans temini ve eylem yntemleri konusunda organik ba'lar ve i birli'inin artmas#. Gnmzde bir terr rgt, uluslararas# rgtler ya da devletlerce desteklendi' i srece, o rgtn faaliyetlerini sona erdirmek mmkn grlmemektedir. Bu erevede, terrle mcadelede uluslararas# ortak bir mcadele anlay# #n#n geli tirilmesi

gerekmektedir. Bunun iin; 1. Terrizmin tm dnyaca kabul gren bir tan#m# yap#lmal#d#r. 2. Uluslararas# terrle mcadele birimleri kurularak faaliyete geirilebilir. 3. Terrizm tm dnya lkelerince k#nanmal#d#r. 4. Terr rgtlerinin uluslararas# finansman kaynaklar# kurutulabilir. 5. Byk-kk, gl- gsz, ayr#m# yap#lmadan terrizme destek veren lkelere ekonomik, siyasi ve askeri yapt #r#mlar uygulanabilir. 6. Dinlerin terrizmi reddetti'ine dair din adamlar# taraf#ndan ortak bir deklarasyon yay#nlanabilir ve bu erevede uluslararas# sempozyumlar dzenlenebilir. 7. Kresel terrizmin arka plan#n# olu turan ekonomik, sosyal, kltrel ve siyasi sorunlar en k#sa srede zlmelidir. Askeri operasyonlar#n sorunu zemeyece'i ABD'nin ve $srail'in uygulamalar#ndan anla #lmaktad#r. 8. at# ma Kltrnn de'il de Diyalog Kltrnn n plana #kart #larak Medeniyetler aras#, at # ma noktalar#ndan ziyade, farkl#l#klar#n korunarak birle me noktalar# n plana #kart #larak, medeniyetler aras# diyalog kuram#n#n somut hale getirilmesinin sosyal, siyasal ve hukuki zemini olu turulabilir. 141

141

Alkan, Necati, a.g.m., s. 2-3.

57

2.4. at&'ma Kltr $nsanl#k, ba lang#tan bu yana hemen hemen hep ayn# kavramlar# a#klamaya al# m# t #r. Bunlar#n ba l#cas# bizzat insan veya insanl#kt #r. Ancak, insan kendisini a#klarken daha ok eserlerini dikkate alm# ve o'u kez kendisi yerine eserlerini a#klam# t #r. Bu a#klamalar da zaman iinde de'i erek bugne kadar gelinmi tir. Yeni a#klamalar eski a#klamalardan kaynakland#'# halde, yeniler o'u zaman eskileri inkr etmi tir. De'i im ve geli imin her a amas#nda insan kendisini ve eserlerini yeniden tan#mlam# ve yorumlam# t #r. Bu da farkl# kltr ve medeniyet anlay# lar#n#n ortaya #kmas#na sebep olmu tur. Bu kltr ve medeniyetler ilk bak# ta birbirlerinden ne kadar farkl# grnseler de, yine de hepsi insan iin geli tirilmi ya am biimleridir. stelik her kltr ve medeniyet, bir ba kas#ndan ald#'# unsurlarla beslenmi ve geli mi tir. Bu geli me bir sre oldu'undan, at# ma daha ok, toplumlar#n kendi iinde olmu tur. Toplumlar aras# at # ma, medeniyet fark#ndan daha ok, menfaat at# malar#ndan kaynaklanmaktad#r. Toplumlar ve gruplar aras#ndaki menfaat at# mas#n#n do'al sonucu olarak da at# ma kltr ortaya #km# t #r. 2.4.1. at&'ma Kltrnn Temeli: Menfaat Kavgas& Menfaat at# mas#, hem toplumlar aras#nda hem de toplumlar#n kendi iinde ortaya #kabilir. at # man#n toplum d# #na ta #nmas# yine s#n#flar arac#l#'#yla olmaktad#r. Ba ka toplumlardaki benzeri ve farkl# s#n#flar, yay#lmak isteyen toplumun egemen s#n#flar#yla ya kar # kar #ya gelmektedirler ya da menfaatlerini zde le tirerek i birli' i yapmaktad#rlar. Burada ortaya #kan at # ma bir medeniyetler at # mas# de'il, menfaatler at# mas#d#r. Bu i ie geen olu um, s#n#f menfaatleriyle ulus menfaatlerini birle tirerek emperyalizme ve onun kar # gr alan anti-emperyalizme, yani ulusalc#l#'a yol amaktad#r. J. J. Rousseaunun zihinsel bir tasar#m olarak geli tirmi oldu'u ulusalc#l#k kavram#, toplumlar#n ku aklar boyu var olma ve ba kalar#na boyun e'meden ya ama, yani kendine egemen olma hakk#n# a#klamaktad#r. Amerikal# ara t#rmac# Samuel Huntington 1993 y#l#nda Foreign Affairs adl# dergide Medeniyetler at # mas# m#? ba l#kl# bir makale yay#mlayarak s#n#f at# mas # tezine kar # alternatif bir gr ileri srm tr.142 Makalenin grd' ilgi zerine, yazar
142

Huntington, Samuel P., The Clash of Civilizations, Foreign Affairs, New York 1993, passim 4.

58

1996 y#l#nda The Crash of Civilizations and the Remarking of Word Order143 ba l#kl# kapsaml# bir kitap yay#mlayarak tezini geni letmi tir. Asl#nda Habil ve Kabil aras#ndaki at# madan bu yana mevcut olan at # ma kltrnn 20. yzy#ldaki en gr seslerinden biri olan Samuel Huntington bir makale veya kitap yazmam# , adeta uygulanacak bir senaryo ortaya koymu tur. Zaten sonras#nda, dnya, onun bahsetti'i, bizim de at # ma kltr ad#n# verdi'imiz at # ma, kavga, terr ve kaos ortam#na srklenmi tir. at# ma kltrnn olu umundaki menfaat at# mas#n#n zemini, ahlaki eksiklik, erdemsizlik ve taklitiliktir. Ba ka kltrleri zmsemeden taklit etmek, evrensellik olmad#'# gibi, taklitiler kendilerini inkr etmi olmakla kal#rlar. zendikleri ba kalar# da onlar# kmser, bir ki ilik olarak saymaz ve tekiler olarak grrler. Smrgele tirilmi olan do'u lkelerinde gzlemlenen vak#a budur. Huntington#n bir tehdit diye alg#layarak hedef gsterdi'i $slam lkelerinin durumu da byledir. Bu lkelerde e itli gruplar ya emperyalizme tepki ad#na topluma bir ey vaat edemeyen, toplumu ya atacak olan yeni sentezde yeri kalmam# olan eski elemanlar# korumaya al# #yor ya da geli me ad#na Bat#n#n davran# kal#plar#n# ve zellikle politik normlar#n # tart# madan benimseyerek kendi toplumuna yabanc#la #yorlar. $ gal alt #ndaki veya sinsi bir smrnn ipote'i alt #ndaki $slam lkelerinde ne entelektel bir kar # koyu , ne 1920de Ankarada ortaya #kan TBMM rne'indeki gibi, ulusal iradeyi temsil eden bir meclis, ne de asker onuru ve disipliniyle sava acak bir ordu kurulabilmi tir. Bunlar#n yerine, da'#n#k direni gruplar#, canl# bomba fedaileri, a iret meclisleri, ete rgtleri vard#r. Bunlar, toplumun gelece'ini temsil eden veya gelece'i var edecek olan olu umlar ve eylemler olmad#klar# gibi, Bat # emperyalizmi iin uygun bahaneler bile olmaktad#rlar. Bat#daki emperyalist at # ma kltrnn temsilcilerinin grmek istedi'i $slam kltr budur. Dolay#s#yla grmek istedikleri bu $slam kltrn heyecanla te vik etmekte ve hatta seve seve de reklm#n# yapmaktad#rlar. Zira bu sayede at # ma ve kaosa zemin olu turulup emperyal duygular# tatmin edilmi ve menfaatleri korunmu olacakt #r. Do'udaki ikinci grupta mevcut olan kltr katman# ise, zaten a#ka teslimiyeti, yozla m# , kendi kimli'inden utanan, lkesini olabildi'ince smrerek rantlarla h#zla zenginle ip bir an nce lkesini terk etmek isteyenlerin yozla m# l#'#n#n zirvesidir. Bu gruptakiler, d# smrnn i birlikileridirler. nk emperyalistlere aktar#lan kaynaklar
Huntington, Samuel P., The Clash of Civilizations and the Remaking of theWorld Order, Foreing Affairs, New York 1993, passim 4.
143

59

sayesinde h#zla zenginle ebilirler. Do'al olarak, bu kltr katman# da kendi beyniyle d nemez; yaln#zca d# lemin reklm ve propagandas#yla tan#tt #'# ve moda yapt #'# fikir ve eylem kal#plar#n# d nmeden benimseyerek kendilerini yeniliki gsterirler ve stnlk taslarlar. Bu katman da nceki kadar kullan#lmaya a#kt #r. Bugnk bat# medeniyeti, Avrupada 13. yzy#ldan itibaren do'up geli en Hmanizma felsefesi ve onun uygulamas# olan Rnesans olay# ile ortaya #km# t #r.144 Bu nedenle, a'da uygarl#'# Bat # kltr ya da toplumu tan#mlamaktad#r. Bilim anlay# # sanat gibi felsef bir anlay# tan kaynakland#'# iin, sanatta, felsefede, hatta dinde bile bat #n#n tan#mlar# genel kabul grmektedir. Do'u dinlerinin incelenmesi, Bat #n#n yntemleriyle yap#lmakla kalm#yor, dinin inan ve trenleri bile yeni bir anlay# a gre yorumlanmak isteniyor. Mesela, Rnesanstan nce btn dinlerin ortak zelli'i do'ayla uyumlu ya amakt #. Oysa bugn btn kltrler Rnesans sonras# bat # kltrnn bilim anlay# #n# benimsemek durumunda kalm# t #r. Do'u-Bat# at # mas# daha nce de vard# ve bir menfaat at# mas#ndan ba ka bir ey de'ildi. Buna rnek olarak Yunanl#lar#n Troyaya sald#rmas#, $skenderin Asya seferi, Roman#n Kartaca ile at # mas# ve yine Roman#n Asyada yay#lmas# ve Ortaa'daki Hal# Seferleri gsterilebilir. Ancak, bir kltr, eski bilim ve sanat anlay# #n# terk eden bir felsefe geli tirirken, medeniyetler at # mas# eski ile yeni anlay# #n at # mas# eklinde toplumun kendi iinde ortaya #kar. Bu at# may#, a'da Bat# Uygarl#'#n#n do'u unda hmanizman#n roln gzden geirerek a#klayabiliriz. Hmanizma Avrupada 15. yzy#ldan itibaren kendini gstermeye ba lam# yeni bir dnya gr dr. Trkiyede san#ld#'# gibi; insan# sevmek, insanc#l olmak gibi anlamlara gelmez. Hmanizma, Kilisenin ilh denen tart# #lmaz de'erleri yerine, insan#n tart# #labilir akl de'erlerinin konulmas# demektir. Hmanizmaya gre; her ey insan iin insan taraf#ndan yap#l#r. Hmanistler, insandan hareket ederler ve yine insana ula #rlar.145 Ancak, bu insan de'er, sevgi de'il, ak#ld#r. Hmanistler, varl#k veya olu u, Kilisenin dogmalar#yla de'il, evrensel ak#lla a#klarlar. Bu bak#mdan, Hmanizma ak#ldan hareketle evrensel de'erler yaratmakt #r. Bu yzden, insan sevgisine dayal# filozoflar Bat #da de'il, daha ok Do'uda geli mi tir. Ancak Do'u insan# Bat # filozoflar#na da kendi kltrndeki kavramlara gre anlamlar ykleyerek ak#lc#l#k yerine,
144 145

http://tr.wikipedia.org/wiki/humanizm http://tr.wikipedia.org/wiki/humanizm

60

duygusalc#l#'a devam etmektedir. Bu da onu, akl#, emperyalist amalarla kullanan Bat # iin daha kolay bir hedef hline getirmektedir. Medeniyetler at # mas#, Bat # toplumlar#n#n kendi iinde eski anlay# # temsil edenlerle, yeni anlay# # temsil edenler aras#nda olmu ve as#rlarca srm olan at # ma kltrnn neticesidir. Kkeni at # maya dayal# olan Bat # Medeniyeti kendi iinde at# ma alan# bulamay#nca tekiyle yani Do'u Medeniyeti ile biz buna imdilik $slam Medeniyeti diyelim- at # #r olmu tur. Samuel Huntington ve onun gibi d nenler bu at# ma kltrnn son yzy#ldaki fikir banileridir. Bu arada unu nemle belirtmek gerekir ki bu at# mada Do'unun yeri ve rol yoktur. Gnmzde de Do'u, Bat # Medeniyetince teslim al#nmaya al# #lmakta, onu anlamaya ve zmsemeye bugn de zorlanmaktad#r. 2.4.2. at&'ma Kltrnde Kim Kim in Tehdit Unsuru Bugn, Do'uda, Bat# medeniyetinin yerine geecek yeni bir medeniyet anlay# #n#n geli tirilmesi iin kayda de'er bir al# ma gzlemlenememektedir. Do'ulu toplumlar#n ayd#nlar#, al# malar#n# Bat # medeniyetinin koydu'u tan#m ve de'erlere gre yapmak zorunda kalm# lard#r. Onlar bilim ve sanat al# malar#nda ne kadar ilerlerse ilerlesinler, bu al# malar, Bat # medeniyetini besleyecektir. Yeni bilgilerin btnle ece'i temel bilgi yine bat #dad#r. Bu bak#mdan, Do'ulu bir bilim adam#n#n bilime katk#s# ancak Bat #da mevcut bilgilerle birlikte yeniden dzenlenerek retime ynlendirilebilir ki teknolojik geli me denen olgu da budur. Kendi lkelerinde pek ba ar#l# olmayan Do'ulu bilim adamlar#n#n Bat # lkelerinde harikalar yaratabilmesi bu yzdendir. yleyse, Do'ulular#n bilim ve sanat alan#ndaki ba ar#lar# k#smdir ve Bat #y# tehdit edecek nitelikte de'ildir. Hatta Bat# medeniyetinin geli mesi iin yeni bir kaynakt #r. Do'ulular, Bat# medeniyetini anlad#klar# lde Bat # ile birlikte belki daha fazla g kazanacakt#r. Halihaz#rda a'da in, Hint ve $slam kltrleri, a'da Bat# yani Avro-Amerikan Kltrne ayak uyduramamaktad#r. Bu lkelerdeki geli meler ne h#zda olursa olsun, Bat #n#n gerisinde kalacakt #r. Zira paradigmay# ve k#staslar# belirleyen bat #n#n kendisidir. Ancak Do'ulular kendi z k#staslar# ve de'erleri ile bat #n#n i levsellik kazanm# pratiklerini birle tirebilirlerse oransal olarak Bat #dan daha h#zl# bir geli im sreci ya ayabilirler. Ama tm bu h#zl#

61

geli me Do'u kltrlerinin yak#n gelecekte Bat# kltr iin bir tehdit unsuru olaca'# anlam#na gelmemektedir. 2.5. Diyalog Kltr Diyalog szlkte, iki insan aras#ndaki konu ma, anla ma, uyum sa'lama ya da anla ma niyetiyle ki i veya gruplar#n fikir al# veri inde bulunmalar# anlam#na gelir. Ist#lahi anlamda, iki veya daha fazla ki inin kar #l#kl# konu mas#, de'i ik #rk ve kltrlerden, farkl# inan ve kanaatlerden, farkl# siyasi anlay# tan insanlar#n bir araya gelerek, medeni ller ierisinde birbirleriyle ileti im kurmas# yoludur. 146 Dini alanda diyalog; hem bir dine mensup farkl# gruplar#n, hem de farkl# dinlere mensup insanlar#n, inan ve d ncelerini birbirlerine zorla ve etik olmayan yollarla kabul ettirme giri imlerinde bulunmaks#z#n, ortak meseleler etraf#nda ho gr ortam# iinde konu abilmesi, tart# abilmesi ve i birli'i yapabilmesi demektir.147 Medeniyetler aras# diyalog; farkl# kltrlere ve dinlere mensup insanlar#n bir araya gelip, birbirlerine kendi gr lerini empoze etmeden, birbirlerini kand#rmadan e itli konularda bilgi al# veri inde bulunmalar#, ya anan sorunlara birlikte zm aramaya al# malar#d#r. Byle bir diyalog, insan ve ahlak olup insana yara #r bir davran# biimidir. Diyalog kltr bu tarz davran# lar neticesi var olabilir. Globalle en dnyada gerek kltrleraras# gerekse farkl# din mensuplar # aras#ndaki diyalog, her geen gn byk nem kazanmaktad#r. Gnmzde insanl#'# tehdit eden al#k, sava , terr, ho grszlk, smr, ahlaki yozla ma ve evre kirlili' i gibi tehlikeler kar #s #nda inananlar#n birlikte hareket etmesi ortak bir temenninin tesinde, bir zorunluluk halini alm# t #r. Dinlerin hem at# malar#n, hem de bar# ve ho grnn kayna'# oldu'u eklindeki itham ve gr ler gz nne al#nd#'#nda, dindarlar aras#nda kurulacak diyalogun, insanlar ars#nda tesis edilecek bar# #n ilk ad#mlar#ndan biri olaca'# a#ka grlr.148 Farkl# dine, kltre ve dnya gr ne sahip insanlar#n birbirleriyle mnasebet kurmalar# ilk defa gnmzde gerekle mi de'ildir. Tarihte Mslmanlarla Yahudiler ve H#ristiyanlar aras#nda zaman zaman olumlu mnasebetler kurulmu tur. e itli
146 147

Kurucan, Ahmet, Niin Diyalog, Diyalogun Temelleri, I #k Yay#nlar#, $stanbul 2006, s. 16. Kurucan, Ahmet, a.g.e. s. 16. 148 Karaman, Hayrettin, Harman, mer Faruk, Tuncer, Faruk. Polemik De'il Diyalog, Ufuk Kitaplar#, $stanbul 2006, s. 56- 57.

62

zamanlarda ve meknlarda dinin mensuplar# ayn# co'rafyada uzun y#llar bir arada ya am# , din adamlar# bir araya gelmi ve birbirlerini k#rmadan din tart# malarda bulunmu lard#r. Tarih kitaplar#nda bunlar#n rnekleri anlat #lmaktad#r. Tarih boyunca diyalog faaliyetleri gnmzde oldu'u gibi sistemli bir ekilde yrtlmemi olsa da semavi dinde as#l olan diyalog kltrdr. Diyalog kltrn, ki inin iinde ya ad#'# co'rafyada farkl# din, #rk, kltr ve milletten insanlara kendini kabullendirme gayreti olmadan birlikte ya ama sanat #d#r eklinde tan#mlayabiliriz. Bu tan#mdan yola #kt#'#m#zda her kltr ve medeniyette at# ma kltrn veya diyalog kltrn benimseyen ki iler, gruplar, olu umlar, rgtler ve hatta devletler olabilir. Bat# medeniyetinin tarihsel srecinde at# ma kltr hep bir ad#m nde olmu tur. Ancak ayn# kltrde her zaman diyalogu benimseyen, kendinden olmayanlar# da hazmedebilen diyalog kltrnn temsilcileri de var olagelmi tir. 2.5.1. Diyalog Kltrnn Temeli: Sulh ve Msamaha Msamaha, kusurlara gz yummak, farkl# d ncelere sayg# gstermek, affedebilece'imiz her eyi affetmek; hatta kendi sz gtrmez haklar#m#z#n ihlli kar #s#nda bile, stn insan de'erlere sayg#l# kalarak ihkk-# hak etmeye al# mamak; i tirak edilmesi mmkn olmayan en kaba fikirler, en kabul edilemez d nceler kar #s#nda dahi, temkini elden b#rakmay#p feverana kap#lmadan, yumu akl#kla mukabelede bulunmakt#r, ho grmektir. Zaman zaman sayg#, merhamet, licenapl#k ve bazen de msamaha yerine kulland#'#m#z ho gr, ahlakili'in en nemli esaslar#ndand#r. Bu tarz bir msamahan#n yerle ti'i kltrlerde sadece sulh ve bar# olur, terrden, iddetten, sava tan, katliamdan bahsetmek ise gayr#mmkndr. $slam#n fetih dedi'i Hudeybiye Anla mas# ncesinde Hz. Peygamber, $slam#n anla #lmas#nda, sulh ve bar# ortam#n#n gere'ine inanmaktayd#. Ona gre, sulh ve msamaha dini olan $slam#n anla #lmas# halinde, sa'duyu sahibi herkesin, itiraz etmeden onu benimseyece'i muhakkakt #. yleyse ne pahas#na olursa olsun bir sulh sa'lanmal#, Mekkeli m riklerle dostluk, arkada l#k, ticaret mnasebetlerine girerek $slam# ve Mslmanlar# daha yak#ndan grp anlamalar#na zemin haz#rlanmal# idi. Bu a#dan umre yapmak maksad#yla gelinen Hudeybiye seferi iyi bir f#rsatt#. Mekkeli m rikler umre yapmaya izin vermek istemediler. Uzun sren mzakereler, mnaka alar, kar #l#kl#

63

eli teatileri sonunda bir sulh yap#lmaya karar verildi. Ancak Mekkeliler, Hz. Peygamberin d ncesini sezmi gibi bin bir m kilat #kar#yorlar, anla ma metnine, benimsenmesi imkans#z artlar ileri sryorlard#. Hz. Peygamber, kendi artlar#nda #srar etmeksizin onlar#n artlar#n# kabul ediyordu, Onun amac# sulhu sa'lamakt #.149 Hz.Peygamber sulhn sa'lanmas# iin Mekkelilerin tm artlar#n# kabul etmi ti. Anla man#n artlar#ndan biri Mekkeli biri Mslman olup Medineye s#'#nmak istedi'inde kabul edilmeyecekti. Byle bir art# kabullenmenin hemen akabinde, el ve ayaklar#ndaki zincirleriyle Mslmanlara iltica eden Ebu Cendelin kfirlere teslim edilmesi, Mslmanlar# iyice tedirgin etmi ti. M rikler ona i kence yapacaklar, belki de onu ldreceklerdi. Hz. Peygamber bunlar# sineye ekti. O, insanl#'#n gelece'i iin muazzam bir davan#n inki af#na byk katk#da bulunacak sulhn pe inde idi. Buna ula mak iin ba ka tavizler de vermi ti. Anla ma metnine Mekkelilerin, $slami besmele yerine cahiliye besmelesi olan bismikallahmme formlnde #srar etmeleri, Muhammed Resulullah yerine Muhammed $bnu Abdillah ibaresinde direnmelerini de kabul etmi ti. Btn bu tavizler, sulhe kavu mak iin Mslmanlar#n itirazlar#na ra'men Mekkelilere verilmi ti. Hz. Ebu Bekir hari btn Ashab bylesi alalt #c# bir sulhtan fevkalade rahats#z olmu tu ve memnuniyetsizliklerini de tav#rlar#yla ortaya koymaktayd#lar. Hz. mer, hepsine bedel itiraz#n# kendine has slubuyla dile getirdi: -Ey Allah#n Resul! Biz Hak zere, onlar da bat #l zere de'iller mi? -Elbette! 'phesiz yle! -Bizim llerimiz cennetlik, onlar#nki cehennemlik de'il mi? -Elbette! 'phesiz yle. -yleyse niye dinimizde bu zilleti kabul ediyoruz? Allah bizimle onlar aras#nda hkmn vermezden nce geri mi dnece'iz? -Ey Hattab n o)lu, ben Allah n elisiyim ve Onun emrine muhalif de de)ilim ve Allah da ebediyen bizi terketmeyecektir! Medineye dnmek zere yola #k#l#r. Sefer s#ras#nda Fetih suresi iner ve sulh bir zafer olarak mjdeler: Biz sana apa k bir zafer ve fetih ihsan ettik! Hz. Peygamber sureyi Hz. mere ba tan sona kadar okur. Hz. mer: -Yani bu, zafer, bu bir fetih mi? Diyerek hala devam eden znt ve fkesini dile getirir.
149

Karaman, Hayrettin, Harman, mer Faruk, Tuncer, Faruk. a.g.e, s. 133- 134.

64

Bu #srardaki hatas#n# bilahare anlayarak, keffaret iin mr boyu oru tutacak olan Hz. mer ba ta olmak zere, Hz Ebu Bekir ve di'er pek ok sahabi ittifakla, Hudeybiye sulhnn $slam#n en byk zaferi oldu'unu ifade edeceklerdir. Bylesine itiraz ve hayal k#r#klar#yla kar #lanan bu sulh, ylesine gzel geli melere zemin haz#rlam# t #r ki, bu sulhun gerek bir fetih oldu'u ve hatta $slamda Hudeybiye fethinden daha byk bir fetih olmad#'# ittifakla kabul edilecektir. 150 Vakidi bu sulhn $slami inki aftaki tesirini yle a#klar Harp, insanlar aras#na bir perde olmu , kar #l#kl# konu malara mani olmu tu. Kar #la #lan her yerde kavga yap#l#yordu. Hudeybiye sulh gerekle ince, sava bitti ve insanlar birbirlerine gvenmeye ba lad#lar. Birazc#k anlay# # olan bir kimseye $slam anlat #l#nca hemen Mslman oluyordu. yle ki bu sulh s#ras#nda sava #n ve irkin devam ettiricileri durumunda olan m rik liderler $slama girdiler. Vakidinin rnek olarak ismen kaydetti'i iki ki iden biri Amr $bnul- Ast #r ve istikbalin M#s#r fatihidir. Di'eri, Allah#n K#l#c# nvan#n# alacak olan Halid bin Veliddir, O da Suriye ve $ran#n fatihi olacakt #r.151 Ne var ki Bat # medeniyeti dnyan#n her zamankinden daha fazla ihtiya duydu'u bu sulh ve msamaha ufkunu tam manas#yla 2. Dnya Sava #ndan sonra yakalama gayreti iine girmi tir. Gnmzde dnyay# idare eden Bat# medeniyeti, gcn, at# ma kltrn yayma, kaos ortam# olu turma ve di'er kltrleri tekile tirme hususlar#nda de'il de, msamaha eksenli diyalog kltrn yayma ve zmseme ynnde kullanabilse, insanl#k, bar# bahtiyarl#'#na ererdi. Yak#n tarihte H#ristiyan Bat # kltrnde Hz $san#n 'retileri ekseninde bir diyalog aray# # ortaya #kmaya ba lam# t #r. Bu diyalog aray# # yak#n gemi te meydana gelen terr ve iddet eylemlerinin olu turdu'u infial yznden ayn# zamanda Protestan ve Katolik H#ristiyanlar#n misyonerlik faaliyetlerinde yeni ve farkl# metot aray# #na girmeleri nedeniyle daha bir gr sesle telaffuz edilmeye ba lanm# t #r. ve huzurun egemen oldu'u bir dnyada ya ama

150 151

Karaman, Hayrettin, Harman, mer Faruk, Tuncer, Faruk. a.g.e, s. 134- 135. Karaman, Hayrettin, Harman, mer Faruk, Tuncer, Faruk. a.g.e, s. 134- 135.

65

2.5.2.Mslmanlar A&s&ndan Yahudiler ve H&ristiyanlarla Diyalo)un mkn& Kuranda, H#ristiyanlar#n sevecen, Yahudilerin tehlikeli oldu'unun bildirilmesi, Mslmanlar#n Ehl-i Kitaba bak# #n#n temelini olu turmu tur. Hz. Peygamber zaman#ndaki Yahudilerin tutumu, 19. yzy#l#n sonlar#nda ba layan Filistin'deki Yahudi yerle iminin sebep oldu'u olaylar yznden $slm dnyas#nda Yahudilik ve Yahudilerle ilgili olumlu bir fikre rastlamak pek mmkn de'ildir. Hlbuki tarihte meydana gelen olaylara bakt #'#m#zda Mslmanlara dost ve d man olanlar#n yer de'i tirdi'ini grrz. Hz. Peygamberin ya ad#'# dnemde $slma ve Mslmanlara kar # Yahudiler d manl#k gstermi lerdir. Fakat daha sonra Medine ve civar#ndaki Yahudiler kontrol alt #na al#nm# , byyen $slam Devleti iinde kck bir az#nl#k durumuna gelmi lerdir. Bundan sonra $slma ve Mslmanlara d manl#k gsterenler H#ristiyanlar olmu tur. Binlerce Mslman kan#n#n dkld' Hal# Seferlerini H#ristiyanlar dzenlemi tir. Tarihte, H#ristiyanlar#n Mslmanlara kar # yrttkleri sistemli yok etme faaliyetlerine dair daha birok rnek olay vard#r. O halde, $nananlara en !iddetli d!manlar olarak Yahudileri ve m!rikleri bulursun. Sevgi bak m ndan en yak n olanlar n da H ristiyanlar oldu)unu grrsn...152 ayetini, Yahudilerin her zaman d man, H#ristiyanlar#n da dost olaca'# eklinde yorumlamamak gerekir. Yahudilere ili kin nyarg#lar# yenebilmek iin Yahudilik ve Yahudiler, gerek ynleriyle iyi bilinmelidir. Kur'andaki, Yahudilerle ilgili ayetler, Kur'an-# Kerim'in btnl' iinde tarihe uygun olarak do'ru yorumlanmal#d#r. Yahudilerle ya an#lan sorunlar#n niteli'i, din, siyas, sosyal ve ekonomik a#lardan de'erlendirilmeli ve onlarla diyaloga girmekten ka#n#lmamal#d#r. Zira Hz.Peygamber ve daha sonraki Mslman idareciler Yahudilerle ve di'er dinlerin mensuplar#yla diyaloga girmekten ka#nmam# lard#r. Hz.Peygamber Medineye g etti'i zaman ba ta Yahudiler olmak zere di'er gayr-i Mslim gruplarla gr p onlar# bir ehir devleti halinde te kilatlanmaya ikna etmi ve bu te kilat #n esaslar#n# yaz#l# bir metin halinde yrrl'e sokmu tur. Medine *ehir Devletinin anayasas# olarak bilinen bu metin, Mslmanlar#n farkl# din veya felsef d nce sahibi insanlarla bir tak#m siyas, ekonomik, kltrel anla malar yap#p ili kilere girebilece'ini gstermektedir.

152

Maide,5/ 82.

66

Daha sonraki Mslman idareciler de Yahudiler ve H#ristiyanlarla ili kilere girmi lerdir. $spanyada Endls Emevilerinin idaresi alt #nda Yahudilerle ve H#ristiyanlarla gzel bir diyalog kurulmu tur. Mslman idareciler toplumun menfaatini gz nnde bulundurarak Yahudileri ebedi d man olarak grmemi lerdir. Fatih Sultan Mehmet, $stanbulu fethetti'i zaman Anadoludaki Yahudi cemaatlerine gnderdi'i davet mektubunda unlar# yazm# t #: Osmanl# Padi ah# Mehmet der ki: Tanr# bana birok lke bah etti ve hizmetkr# Hz. $brahim ile Yakubun slalesine sahip #kmam#, kendilerine yiyecek vermemi ve onlar# himayeme almam# bana emretti. Aran#zdan kim, Tanr#n#n yard#m# ile $stanbula, ba kente gelip yerle meyi, incirin ve ba'#n glgesinde huzur iinde ya amay#, serbest ticaret yap#p mal mlk sahibi olmay# arzularsa buyursun gelsin. Osmanl# Trk tarihinde daha bunun gibi birok rnek vard#r. 1492de $spanyadan kovulan Yahudileri Osmanl# topraklar#na kabul eden II. Beyaz#t#n davran# # bunun en gzel rneklerindendir. Mslmanlar gemi te, hem Yahudiler hem de H#ristiyanlarla diyalog kurmu lard#r. Gnmzde H#ristiyanlar#n gndeme getirdi'i kltrleraras# veya dinler aras # diyaloga Mslmanlar#n kat#lmas#nda $slm a#s#ndan bir sak#nca var m#d#r? z itibar#yla sulh ve msamaha dini olan $slam'#n yap#s # diyaloga H#ristiyanl#ktan daha uygundur. Zira $slam, di'er dinlerde de bir tak#m manevi do'rular#n ve zenginliklerin bulundu'unu tasdik eder ve bu dinlerin mensuplar#n#n do'ru inanlar#n# ve gzel davran# lar#n# ver. Bu yzden onlar# en az#ndan asgari m tereklerde bulu maya a'#r#r. Kur'an ayetlerinde bunun rnekleri oktur. Bu bak#mdan, $slm#n di'er dinlerle kar #la mas# ve bu dinlerle kar #la t#r#lmas# $slma zarar vermez. nemli olan, diyaloga kat#lacak Mslmanlar#n durumudur. Diyaloga kat#lacak olan Mslmanlar, muhataplar#n#n dinlerini ve kltrlerini gerek kaynaklar#ndan 'renmeli ve diyaloga her bak#mdan haz#r olmal#d#rlar. Ayr#ca muhataplar#n#n diyaloga kat #lmadaki amalar#n# da iyi bilmelidirler. Bu gelmeyebilir. Kuran-# Kerimde, din gelenek bak#m#ndan Mslmanlarla farkl#l#klar# en az seviyede olan din mensuplar# olarak Yahudiler ve H#ristiyanlar say#lmaktad#r. Tevhid anlay# #, ahiret inanc# ve salih amel bak#m#ndan bu dinlerin mensuplar# ile ortakl#ktan bahsedilmekte ve bu hususlar Yahudilerle H#ristiyanlara da hat #rlat #lmaktad#r. Allah, Mslmanlar#, Yahudileri ve H#ristiyanlar# aralar#nda ortak olan hususlarda birle meye ekilde bilinli olarak kurulan diyalogda kimseye bir zarar

67

a'#rmakta ve yle buyurmaktad#r: Deyin ki: Bize indirilene de, size indirilene de inand k. Bizim Tanr m z da, sizin Tanr n z da birdir. Biz ona teslim olanlar z. 153 Kuran-# Kerime gre Ehl-i Kitab'#n hepsi bir de'ildir. Onlar#n iinde geceleri ayakta durup Allah#n ayetlerini okuyarak secdeye kapanan insanlar vard#r. Onlar, Allaha ve ahiret gnne inan#rlar, iyili'i emreder ktlkten men ederler. Hay#r, i lerine ko arlar. Onlar, iyilerdendir. Onlar#n yapacaklar# hibir iyilik kar #l#ks#z kalmayacakt#r.154 Yine Ehl-i Kitap aras#nda, kendilerine gvenilebilecek kimseler de vard#r. Bunlara bir ton alt #n emanet edilse, ekinmeden geriye iade ederler. Baz#lar# da vard#r ki, bir alt #n# bile geriye alabilmek iin gnlerce u'ra mak gerekir. 155 Kuran-# Kerimde, Yahudilerle H#ristiyanlar inanlar# ve davran# lar# bak#m#ndan da ayr# ayr# de'erlendirilmi ve onlara bir tak#m ele tiriler yneltilmi tir. Kuranda, Ehl-i Kitap ierisinde en ok Yahudilerden bahsedilmi tir. Bunun nedeni, $slm#n do'u u dneminde Yahudilerle ya anan sorunlard#r. Bilindi'i gibi, Medine ve civar#nda birok Yahudi kabilesi ya amaktayd#. Bunlar, Nadiro'ullar#, Kaynukao'ullar#, Kureyzao'ullar#, Hayber ve Fedek Yahudileri idi. Yahudiler, Hz. Muhammede ve Mslmanlara kar # iddetli tepki gstermi lerdi. Kurandaki Yahudilerle ilgili ayetlerin tm gzden geirildi'inde, onlar#n inanlar#ndan ziyade ahlak davran# lar# ve Allah'#n buyruklar#na gere'i gibi uymamalar# bak#m#ndan ele tirildikleri grlr. Kuran-# Kerimde, Yahudilere nazaran H#ristiyanlardan daha az bahsedilmi tir. Bunun nedeni, $slam#n ilk y#llar#nda Yahudilerle ya anan sorunlar#n H#ristiyanlarla ya anmamas#d#r. $slm#n do'u u esnas#nda H#ristiyanlarla Mslmanlar aras#nda Yahudilerle oldu'u gibi ciddi at # malar meydana gelmemi tir. nk o zamanlar Mslmanlar, H#ristiyan o'unlukla henz temasa gememi lerdi. $slam fetihlerinin geni leyip Bizans s#n#rlar#na dayanmas# ve Bizansla s#cak at # malar#n ba lamas # Hz.Peygamberin vefat #ndan, yani Kuran-# Kerimin tamamlanmas#ndan sonra olmu tur. Bu yzden H#ristiyanlar#n $slma ve Mslmanlara kar # tutumlar# Kuranda fazla yer almam# t #r. Bununla birlikte, inan bak#m#ndan H#ristiyanlara Yahudilere nazaran daha cidd ele tiriler yneltilmi tir. zellikle teslis inanc# bak#m#ndan H#ristiyanlar iddetle ele tirilmi tir. Kuran-# Kerimin birok ayetinde l tanr# anlay# lar# nedeniyle H#ristiyanlar kfir olarak de'erlendirilmi tir. Bu ele tirilerle birlikte H#ristiyanlar,
153 154

Ankebut,29/ 46. Bkz. Al-i $mran,3/ 113115. 155 Bkz.Ali-i $mran, 3/5.

68

gvenilir olmak gibi bir tak#m ahlak davran# lar# ve Mslmanlara sevgi bak#m#ndan en yak#n olmalar# itibar#yla vlm tr. H#ristiyanlar#n Mslmanlarla ilk temas#, Hz. Muhammedin $slm'# tebli' etti' i dnemlere kadar geriye gitmektedir. Arapa konu an Necran'l# H#ristiyanlar#n Medine'ye gelerek Hz.Peygamber ile tart# malar# ve Hz.Peygamberin, mescitte, onlar#n ibadet etmesine izin vermesi156 ilk H#ristiyan-Mslman diyalogu olarak de'erlendirmek mmkndr. H#ristiyanlarla Mslmanlar aras#nda cidd s#cak tart# malar, $slm'#n H#ristiyanlar#n topraklar#na girmesiyle ba lam# t #r. Yunanca konu an Do'ulu H#ristiyan ilahiyat#lar $slm'la ilk kar #la t #klar#nda, onu H#ristiyanl#'a ait ayr#l#k# bir hareket olarak grm lerdir. Fakat $slm'# daha yak#ndan tan#y#nca, onun, zannettiklerinden farkl# bir inan yap#s#na sahip oldu'unu farketmi ler ve H#ristiyanl#'# ona kar # savunmaya al# m# lard#r. Bunu yaparken, $slm'a hcum etmekten geri durmam# lard#r. Hz.Peygamber'i olumsuz s#fatlarla tan#mlamaya kalkm# lar ve ona bir tak#m ahlak zay#fl#klar isnat etmekten ekinmemi lerdir. Geneldeki bu olumsuz bak# a ra'men, 16. yzy#ldan itibaren $slm'# gerek ynyle tan#tan ve onu, mntesiplerini kurtulu a ula t#racak bir din olarak gren ilahiyat#lar da olmu tur. 2.5.3. Mslmanlar A&s&ndan Diyalo)un nndeki Zorluklar Yahudilik deyince Arap-$srail sava lar#n#n ve Filistin-$srail mnasebetlerinin, H#ristiyanl#k deyince Hal# Seferleriyle birlikte, devam eden as#rlarda Osmanl#-Avrupa mnasebetlerinin ve Mslmanlar taraf#ndan H#ristiyanl#'#n en az#ndan lojistik destek sa'lad#'#na inan#lan drt as#rl#k Bat # smrgecili'inin hat #rlanmamas# phesiz mmkn de'ildir. Hatta, Papan#n Crossing the Threshold of Hope ( midin E i'ini A arken) adl# kitab#nda. 15inci as#rda $spanyada Yahudilerle birlikte Mslmanlara kar # uygulanan ve en az 4 milyon Mslman#n hayat #na mal olan katliamlar#n ve $spanyan#n Hristiyanla t#r#lmas#n#n, Hristiyanl#'#n bir zaferi olarak takdim edilmesi ve 2000 y#l#n#n e i'inde Bosna-Hersekte giri ilen ac#mas#z katliama, Bat # kamuoyunun duyarl# kesimi ve sorumluluk sahibi ayd#nlar# ciddi tepki gsterirken, dnyadaki hemen hemen btn H#ristiyan kiliseleri ve Yahudi sinagoglar#n#n adeta lal kesilmeleri de hat #rlanabilir. Hind yar#madas#nda 200 y#l ba'#ms#z bir devlet olarak hkm srdkten sonra, devletleriyle birlikte medeniyet ve kltrleri de adeta yok edilen Hint-Haydarabad Mslmanlar#n#n
156

Kurucan, Ahmet, a.g.e., s. 78.

69

ak#beti157 ve Ke mirde olup bitenler, Mslman-Budist diyalogunda nemli bir engel olarak grlebilir. Bu vak#alard#r ki; Washington $slam Merkezi (Islamic Center of Washington)nde Muhammed Abdrraufun, a a'#da zerinde durulaca'# zere, $slam#n, bizzat evrensel niteli'i ve a'r#s#n#n evrenselli'i gere'i, di'er dinlerle diyaloga mecbur oldu'una inanmakla birlikte, 1979 y#l#nda Amerikan Din Akademisi (American Academy of Religion)nin Dinleraras# Bar# Kolokyumunun deste'iyle 1979 y#l#nda New Yorkta gerekle tirdi'i Mslman-Yahudi-H#ristiyan Konferans#nda Mslmanlar ad#na sundu'u tebli'e ok sert bir Bat # ele tirisiyle ba lamas#na yol am# t #r: Tebli'ine Bu gnlerde $randaki son olaylar#n yol at #'# bir gerilimle kar # kar #yay#z. Papa, Tahrandaki ABD Elili'inde rehin tutulanlar#n serbest b#rak#lmas#n# isteyerek, $ran yneticilerine bir temsilci gnderdi. Birle mi Milletler Gvenlik Konseyi, oy birli'iyle, bu rehinelerin derhal sal#verilmelerini isteyen bir karar ald#. Benzer talep ve k#nama sesleri ba ka yerlerden de ykselmekte. Me ru istekleri elde etmenin bir yntemi olarak rehin alma uygulamas#n# hibir surette destekleyecek ve buna gz yumacak de'iliz. Fakat $randaki son olaylar, btn ciddi ve drst kimselerde oldu'u gibi, bizde de yak#n tarihin hadiseleri zerine derin d ncelere, hatta endi elere yol at #. szleriyle ba layan Muhammed Abdrrauf, devamla, $ranl# Mslmanlar#n uzun y#llar boyunca Bat #n#n tam muvafakat # ile kendilerini katleden, i kence edip sakat b#rakan insanl#k d# # bir diktatrl'n zulmne maruz kald#'#na dikkat ekti. Daha sonra, Yahudilerin Filistinde devlet kurmas#n# sa'lamak iin Siyonistlere yap#lan Bat # yard#m#n# ve Filistin halk#n#n kendi vatanlar#ndan toplu olarak srld'n dile getiren Muhammed Abdrrauf, Gney Lbnan#n masum halk#n#n napalm ve misket bombalar#yla bombaland#'#n # syledi ve bu sular#n faillerine Amerikan#n yapt#'# cmerte yard#mlardan bahsetti. Muhammed Abdrrauf, sz konusu ele tirilerini, Filipinlerde, Etiyopyada, Eritre, Somali, Tayland, Burma, Hindistan, Afganistan ve daha birok yerde milyonlarca Mslman#n, Bat# deste'indeki iktidarlarca evsiz barks#z hale getirildi'ini, ldrld'n veya sakat b#rak#ld#'#n# ve dnyan#n her yerinde Mslman az#nl#klar#n kendilerini tasfiye etmek isteyen zalim rejimlerin ynetimi alt #nda hayatta kalma mcadelesi verdiklerini anlatarak srdrd. Btn bu trajik hadiseler esnas#nda ($rana kar # gsterilenin) benzeri bir protestonun gsterilmedi'i gibi, Mslmanlar sz konusu
157

Fuller, E. Graham, Lesser, $an O., Ku#at&lanlar slam ve Bat&n&n Jeopoliti'i, ev. . Ar#kan, $stanbul 1996s. 30.

70

oldu'u zaman, insan haklar#n#n ihlaline kar # da herhangi bir itiraz#n ykselmedi'ini a#klayan Muhammed Abdrrauf, ele tirilerini Tekrar vurgulamak isteriz ki, masum insanlar# rehin alma yntemini tasvip etmemekteyiz. Fakat u milyonlarca Mslman#n hayat # ve ekti'i ile ayn# derecede ilgilenilme'e de'er de'il midir? sorusuyla noktalad#. 158 Muhammed Abdrraufun bu ifadeleri, bu konuda yap#labilecek en sert ele tiri mahiyetindedir. Bunun yan# s#ra, Mslmanlar, bilhassa emperyalizm dneminde yap#lanlar# unutmam# lard#r. Franois Burgat, emperyalist tesirlerin boyutlar#n# u ekilde zetler: Bat #n#n varl#'#ndan nce ekonomik olarak zaten blgeye girilmi ti ve bu durumun kendisi de giderek artan mali ba'#ml#l#'#n sonucuydu. Blgeye giri in ekonomik hakimiyet boyutu kazanmas#, askerin devreye gei iyle oldu. Giderek daha byk bir blm ithal ekinlere ayr#lmakta olan topraklara, tar#m alanlar#na, ayr#ca karayollar#, limanlar ve demiryollar#na el konarak, bunlar#n basit yap#l# bir ticari denetim alt #na sokulmas#yla mineral ve tar#msal kaynaklar#n smrye a#lmas# daha da kolayla t#. Ancak ekonomik hakimiyet belli bir e i'i a t#ktan sonra, art#k toplumsal harabiyet anlam# kazan#yordu. Bir topluma hakim olan ekonomik mant #k kt' vakit, bundan toplumsal denge de etkilenir. Bunun net sonucu da, btn bir retim sistemi iindeki toplumsal alt tabakan#n yok olmas#d#r. Ancak ekonomik ve toplumsal yap#lar derinden hasara u'ray#p, grubun direnme yetene'i ciddi biimde zay#flay#nca, yabanc#lar#n blgeye giri i de yava yava kltrel alan# kapsar hale geldi ve kendi adlar#na tam bir hkimiyet kurma yetene'ini art#rd#.159 Profesr Ali Mazrui ise, emperyalizmin $slam dnyas#n#n tamam#nda hala grlen ke meke likteki tayin edici etkisini 4 madde halinde ok gzel ifade eder: 1. Sanayile me olmadan kentle me, 2. retime dnk insan gc yeti tirmeden szl (ezbere dayal#) e'itim, 3. Bilimselle me olmadan seklerle me (bilimin ykseli i olmadan dinin k ), 4. Kapitalist disiplin olmadan kapitalist tamah.160 Mslmanlar#n Bat # emperyalizmiyle Hristiyanl#k aras#nda grd' mnasebeti ise, bir Afrikal# ayd#n u ok arp#c# ifadelerle dile getirir: Onlar, lkemize geldikleri
158 159

Faruki, $smail R., brahimi Dinlerin Diyalogu, ev. M. Kara ahan, $stanbul 1993, s. 3-51. Burgat, Franois, Dowell, William, The Islamic Movement in North Africa, Middle East Monograph Series, Teksas 1997, s. 33- 44. 160 Mazrui, Ali A., Heinemann, James Currey, Culturel Forses in World Politics, Educational Boks, London 1990, s. 43.

71

zaman ellerinde $ncil, bizim ise topra'#m#z vard#. *imdi, bizim elimizde $ncil, onlar#n ise topraklar# var.161 Btn bu hususlar, zellikle Mslmanlarla Hristiyanlar, Yahudiler ve hatta Budistler aras#ndaki diyalogu zorla t #ran unsurlar gibi grnmektedir. Fuller ve Leslerin tesbit ve ifadesine gre, sadece geti'imiz yzy#l iinde lmlerine Bat #l#lar#n sebep oldu'u Mslmanlar#n say#s #, btn tarih boyunca Mslmanlar yznden len Bat#l#lar#n say#s#ndan ok daha fazlad#r. Birok Mslman, btn bunlardan daha kapsaml# sonular #karma e'ilimindedir. Bu Mslmanlar, Bat # politikalar#n#n bilinli olarak Mslmanlar#n gcn her yerde zay#f d rme hedefine yneldi'i inanc#ndad#r. Bu tarihi tecrbe, e'itimli ve uurlu Mslmanlar#n bile, Bat #n#n $slama kar # bin y#l nce ba latt#'# sistemli sald#r#lar# srdrmekte olup, daha da kts, bu defa ok daha ince yntemlere ba vurdu'u d ncesine gtrmektedir. Dolay#s #yla, Kilisenin ba latt#'# diyalog a'r#lar#, bu yntemlerden biri olarak grlmekte ve dolay#s #yla byk lde pheyle kar #lanmaktad#r. Btn bunlardan ayr# olarak, Hristiyanl#'#n gerek Kilise, gerekse m te rikler eliyle as#rlard#r resmetti'i $slam manzaras# da, Mslmanlar#n bir Mslman-Hristiyan diyalo'u konusundaki cesaretlerinin k#r#lmas#nda di'er bir faktrdr. Hristiyan dnyada, $slam, as#rlarca Yahudilik ve Hristiyanl#'#n kaba ve arp#t #lm# bir versiyonu olarak grlm ve yle takdim edilmi tir. ok uzun bir sre Hz. Peygamber s#radan veya dahi bir kand#r#c#, Hz. $san#n dininin kar #s#na #km# bir deccal, Mslmanlar#n kendisine tapt#'# bir put olarak telakki edilmi , u son zamanlara kadar yaz#lan kitaplarda bile, ba ar#l# olmas# gerekti'ine kendisini inand#rm# ve ruh asaletine uymayacak ekilde ba ar#l# olmak iin kin dahil, her trl yola ba vurarak ba ar#l# olmu tuhaf d nceli biri olarak sunulmu tur.
162

Ayr#ca yak#n gemi te ya anan karikatr skandallar# ile

Hz.Peygambere yap#lan hakaretler ve benzeri provakatif ve kas#tl# eylemler diyalogun nndeki engellerdir. Ancak diyalogun tm taraflar#n#n bu oyunlara gelmeyerek diyalog kltrnde bulu mas# insanl#'#n gelecegi a#s #ndan mhimdir.

Fanon, Frantz, Cezayir Ba'&ms&zl&k Sava#&n&n Anotomisi, Cezayir t.y. s. 33. Talbi, Muhammed, Possibilties and Conditions for a Beter Understanding Between slam and West, Journal of Ecumenical Studies, Bahar 1988, s. 169.
162

161

72

2.5.4. Diyalog Kltrnn Olu'umunda Dinleraras& Diyalogun nemi Papal#k, II.Vatikan Konsilinde (1962-1965) al#nan kararlar do'rultusunda ilk defa H#ristiyanl#k d# # dinlerle ilgili resmi gr n a#klam# , bu arada Mslmanlara, gemi te olanlar# unutarak materyalizme, dine kar # kay#ts#zl#'a, insanl#'# tehdit eden tehlikelere kar # beraber al# ma yapabilmeleri iin di'er dinlerin taraftarlar#yla diyalo'a girmenin gereklili'ini vurgulam# , kar #l#kl# bilgi edinme ve zenginle me metodu olarak tan#mlanan diyalo'u daha adil ve karde e bir toplum in a etmek iin iki din mensuplar#n#n birbirlerinin manevi tecrbelerinden istifade etme olarak grd'n beyan etmi tir. Fakat Vatikan# byle bir karar almaya iten sebeplerin ba #nda; Bat # toplumlar#nda kilisenin, eskiye oranla giderek prestij yitirmesi, taraftar kaybetmesi ve klasik misyonerlik yntemlerinin geerlili'ini kaybetmesi gelmektedir. Vatikan#n diyalogdan yana olmas# misyonerlikten vazgeti'i anlam#na gelmemelidir, nk Katolik kilisesi diyalo'un en iyisi misyonerlik arac# oldu'unu belirtmektedir. *uras # unutulmamal#d#r ki, Vatikan hi gizlemeye dahi ihtiya duymadan diyalo'u $ncili yayma faaliyetlerinin bir uzant #s#, de'i ik bir yntemi olarak de'erlendirir. Bu noktada Vatikana gre diyalog ve misyonerlik faaliyeti birbiriyle eli meyen bilakis birbirinin ayr#lmaz bir paras# olan iki 'edir. Vatikana gre dinleraras# diyalo'a girmekle, $sa Mesihi ilan etmek ve $ncili yaymak aras#nda eli ki yoktur. 163 Allah insanlar# bir tek mmet de'il e itli topluluklar halinde yaratm# t #r. 164 Kuranda bu; Ey $nsanlar! Do)rusu biz sizi bir erkekle bir di!iden yaratt k. Ve birbirinizle tan !man z iin sizi kavimlere ve kabilelere ay rd k.165 eklinde belirtilmektedir. Her birinize bir !eriat ve yol verdik. Allah dileseydi sizleri bir tek mmet yapard fakat size verdi)inde sizi denemek iin byle yapt . yleyse iyi i!lerde birbirinizle yar ! n.
166

Farkl#l#'#n sebebi kavga ve d manl#k de'il de hay#rl# i lerde

yar# mak ise o halde insanlar#n birbirleriyle gr meleri, ortak ahlaki de'erleri n plana #kararak dnyan#n daha iyi olmas#, insanlar#n daha da mutlu olmas# iin al# malar# en tabii yoldur. Diyalog kltrn sa'layabilecek imento diyelebilece'imiz dinleraras# diyalog, kendi inanc#m#zdan vazgemek veya inanlar#m#zdan taviz vermek de'ildir. Diyalog,
163 164

Karaman, Hayrettin, Harman, mer Faruk, Tuncer, Faruk. a.g.e, s. 56- 57. Karaman, Hayrettin, Harman, mer Faruk, Tuncer, Faruk. a.g.e, s. 56- 57. 165 Hucurat, 49/13. 166 Maide, 5/48.

73

kendi do'rular#m#z#n do'rulu'una inanmakla birlikte, ortak de'erlerin ne #kar#lmas#na ve evrensel ahlak ilkelerinin hkim k#l#nmas#na al# mak olmal#d#r. 167 $nsanlar#n farkl# #rk ve soylardan yarat#lmas#n#n temelinde, her trl nyarg# ve stnlk duygusundan uzakla #p, insani birlikteli'in art#r#lmas#na ynelik aba gstermeleri, birbirleri ile tan# malar# hedeflenmi tir.168 Bu tan# man#n, ho grde, iyilikte, fazilette yar# ve diyalogu ifade etti'ini sylemek mmkndr. Tarihi uygulamaya bak#ld#'#nda, teden beri $slam toplumunda gayrimslimlerin dinlerine mdahale edilmedi'i, tam bir din hrriyeti iinde ya ama imkan#na sahip olduklar# grlmektedir. Hz. Peygamber ve Hulefa-i Ra idin dneminden itibar#n gayrimslimlerle yap#lan vatanda l#k ve zimmet antla malar#nda onlara din ve vicdan hrriyeti tan#nd#'# ve dinlerinin gereklerini serbeste yerine getirebilecekleri a#k bir ekilde ifade edilmi tir. Kendi inanlar#n# koruma, mabetlerini yapma ve dinlerine gre ibadet etme, ocuklar#na din e'itimi verme gibi temel hak ve hrriyetleri tan#nm# , sadece kamu dzenini ilgilendiren alanlarda baz# s#n#rlamalar getirilmi tir. $slam toplumunda H#ristiyanlar#n mabetleri de ho gr ile kar #lanm# ; heykellerine, mozaiklerine, resimlerine, zel merasimlerde ta #d#klar# halar#na, anlar#na mdahale edilmemi , mezarl#klar# ve cenaze trenleri ho gr ortam#nda gnmze kadar muhafaza edilmi tir.169 Mslmanlar#n gemi te $slama kar # husumet iinde olmayan gayrimslimlerle geli tirdikleri gzel ili kiler, insanl#'a # #k tutacak ok nemli bir tarihi tecrbe olu turmaktad#r. Esasen bu ili kilerinin temel kriterleri Kuran-# Kerimde ortaya konmakta; Allah sizi, din konusunda sizinle sava!mam !, sizi yurtlar n zdan da karmam ! kimselere iyilik etmekten, onlara adil davranmaktan men etmez. 'phesiz Allah adil davrananlar sever. Ancak Allah sizi, sizinle din konusunda sava!an, sizi yurtlar n zdan karan ve kar lman z iin destek verenleri dosta edinmekten men eder."170 buyurulmaktad#r. Tarihte Mslmanlar#n diyalo'a katk#lar#, gz ard# edilmeyecek kadar fazla olmu tur. Bunda Kuran-# Kerimin teki din mensuplar#ndan bahsetmesinin nemli tesiri vard#r. Nitekim Kuran sadece Mslmanlara hitap etmez, ayn# zamanda $srailo'ullar#,

167 168

Karaman, Hayrettin, Harman, mer Faruk, Tuncer, Faruk. a.g.e, s. 56- 57. Bkz. Hucurat, 49/13. 169 Karaman, Hayrettin, Harman, mer Faruk, Tuncer, Faruk. a.g.e, s. 168. 170 Mmtahine, 60/ 8- 9.

74

Mecusiler, Sabiiler ve H#ristiyanlar gibi di'er din mensuplar#ndan da bahseder. Zaten $slam, kesinlikle tecrit edilmi bir ortamda do'up yay#lmam# , aksine hemen ilk y#llarda m rikler, H#ristiyanlar, Yahudiler ve sonralar# Mecusiler, hatta Hindular ve Budistlerle ayn# ortamlarda bulunmu tur. $slam, evrensel bir din olarak Mslmanlara tekilerle ili kilerinde daima uyum ve insanca ya amay# emretmi tir. Zaten ilk Mslmanlar o'unlu'u, Allah Resulnn rnek diyalo'u vesilesiyle daha nceki dinlerini b#rak#p hidayete ermi insanlardan olu maktad#r. Mslmanlar, $slam topraklar#nda ya ayan teki din mensuplar#yla pek ok defalar kar # kar #ya gelmi , beraber ya am# , hatta dinleraras# tart# malar dzenlemi lerdir. 171 En az#ndan 15 as#rd#r, birbiriyle yan yana ve i ie ya amak zorunlulu'unda bulunan semavi dinin ( $slam, Yahudilik ve H#ristiyanl#k ) mensuplar# uzun tarihleri boyunca zaman zaman s#cak kar #la malarla yz yze gelmi ler, zaman zaman da k#smi uzla ma dnemleri ya am# lard#r. Gemi in bu ac# ve tatl# hat #ralar#n# tarihin sayfalar # aras#nda terk ederek, gnmzde samimiyet, a#kl#k ve iyi niyet lleri ierisinde gerekle tirecek bir diyalog ve anla ma ortam#n#n hepimizin yarar#na olaca'# muhakkakt #r. Diyalo'un bir di'er gayesi ve hedefi de: Silme, evrensel bar# a, esenli'e girmektir. Dinleraras# diyalogdan sz edildi'inde, bu deyimin anlam# ok daha geni tir; o art#k yaln#zca bir fikir tart# mas#n# iermez; bununla birlikte, daha ok farkl# din mensuplar# aras#ndaki ili kiler sz konusudur. $slam; H#ristiyan ve Yahudilerle olan ili kilerini, tek Allaha inan ve ayn# ilkelere sahip olunmas#, insanlar ve uluslararas#nda bar# #n sa'lanmas# idealini gerekle tirme temeli zerine kurar. Dolay#s#yla, akademik tart# malardan ok daha fazla, bunlar# d# lamaks#z#n, bir ortak eylem de sz konusu olabilir. 172 Allah Resulnn Medineye hicretinin ard#ndan Medinede Yahudileri de iine alacak ekilde, Medine halk# aras#nda yapt #'# hukuki ve itimai mukavele gerekten dikkate de'er bir belgedir. Zaman#m#za kadar ula an bu yaz#l# metin, ayn# zamanda, dnyada bir devletin ortaya koydu'u ilk anayasa olarak kabul edilir. Gnmzde ne Lahey ve Strasbourg, ne de Helsinki $nsan Haklar# Szle meleri, Allah Resulnn 15 as#r nce ortaya koydu'u hukuki ve insani esaslar seviyesine ula amam# t #r. Hz.Peygamber, Medinede Ehl-i Kitapla i ie ya am# , hatta Mslman#m dedikleri

171 172

Karaman, Hayrettin, Harman, mer Faruk, Tuncer, Faruk. a.g.e s. 148- 149. Karaman, Hayrettin, Harman, mer Faruk, Tuncer, Faruk. a.g.e, s. 151- 152.

75

halde srekli nifak #karan, hemen her yerde insanlar# birbiriyle vuru turmaya al# an mnaf#klarla bile anla ma noktalar# bulmu tur.173 Kreselle en dnyam#zda, herkesle beraber bir arada ya aman#n zorunlu oldu'una ve bu meselenin nmzdeki y#llar#n en nemli konular#ndan biri haline gelece'ine kesin gzyle bak#lmal#d#r. Bu sebeple de, daha ok ho gr ve diyalogla bu vetire h#zland#r#lmal# ve gelece'in dnyas#na hem millet, hem de devlet olarak mutlaka haz#rlan#lmal#d#r.174 Asr#m#zda, Bat # Katolikli'inin, zellikle II. Vatikan Konsilinden sonra ba latt#'# Dinleraras# diyalog te ebbsn 15 as#r nce $slam#n ba latm# olmas# d ndrcdr. As#rlar boyunca $slam#n bayraktarl#'#n# yapm# btn $slam devletleri ve zellikle Trk$slam devletleri, hep $slam#n temeldeki bu tolerans#n#, di'er dinlere kar # davran# lar#n#n hareket noktas# yapm# lard#r. Bat#da tarih boyunca halklar, kral#n dininde grlmek istenirken, Trk-$slam dnyas#nda daima okluk iinde birlikte ya amak prensibi kabul edilmi tir. Bu dini tutumun temelleri ise Kuran-# Kerim ve Hz.Peygamberin snnetine riayetle at#lm# t #r.

173 174

Karaman, Hayrettin, Harman, mer Faruk, Tuncer, Faruk. a.g.e, s. 148. Karaman, Hayrettin, Harman, mer Faruk, Tuncer, Faruk. a.g.e. s. 151.

76

NC BLM

HUKUKSAL EREVE

3.1. slam Hukuku Kaynaklar& A&s&ndan #iddet ve Terr Olgusu Tezimizin ikinci blmnde $slam, iddet ve terr olgular#n# kavramsal, tarihsel ve sosyal a#dan incelenmi tir. Bu blmde konumuzu $slam Hukuku kaynaklar#na gre de'erlendirece'iz. Kuran, snnet ve di'er klasik hukuk kaynaklar# a#s#ndan terr ve iddet olgular#n# ele alaca'#z. Terr oldu'unda hemfikir olunan bir eylem failinin, dini btn bir Mslman olmas# mmkn de'ildir. Zira Kuran, terr lanetlemi , anar iyi, fitneyi ve iddeti deh etli bir olay olarak nitelemi tir. $slamiyet, her trl terr, zulm ve ihaneti yasaklam# , her trl fitneye, anar iye, bozgunculu'a kar # #km# t #r. $slam dini, adaleti tesis etmek, insan vicdan#n# mutedil hale getirmek iin Allah taraf#ndan gnderilmi tir. Bu nedenle $slam bu konuda ok hassast #r. yle ki, Kuran, haks#z olarak bir cana k#ymay#, kan ak#tmay# btn insanl#k lemine kar # i lenmi bir cinayet olarak nitelendirmektedir. Bu manada bilindi'i gibi $slam Hukuku be hususu korumak iin gelmi tir. Bunlar, dini, nefsi(can#), akl#, nesli ve mal# korumakt #r.175 al# mam#z#n bu k#sm#nda korunmas# zorunlu maslahatlara de'inece'iz. 3.1.1. slam Hukukunda Korunmas& Zorunlu Maslahatlar $slm limlerine gre, eri naslar#n do'ru biimde anla #lmas# ve delillerden geerli biimde hkm istinbat # iin bilinmesi zorunlu olan er maksatlar, (Maks#d - era) hukukular taraf#ndan maslahatlar eklinde a#klan#r. Allah'#n hkm koyarken insanlar#n maslahat #n# gzetti'i; 1.Genel olarak vahiy ve risaletin maksad#n#, 176 2.zel olarak eri hkmlerin; abdest, k#bleye dnme, namaz, oru, zekt ve cihad#n177 maksad#n# zellikle insan ve toplum iin yarar#n# a#klayan ayetlerden anla #lmaktad#r.

175 176

Ebu Zehra, Muhammed, el-Cerime, Kahire t.y., s. 19. Bkz. Yunus 10/5758; Enbiya 21/107. 177 Bkz. Maide, 5/7; Bakara, 2/150; Ankebut, 29/45; Bakara, 2/183; Tevbe 9/104; Hacc, 22/39.

77

*eri hkmler, nasslar#n o'unlu'unda, sebepleri ve onlarla ilintili yararlar# ile a#klanm# t #r. Bunlar#n d# #ndaki nasslar ile insan#n maslahatlar# aras#nda da uyum vard#r. Vahy hidayet iin ara olup, dinin vaz olunmas#ndaki hikmet ve gaye, insan varl#'#n#, yarat #l# konusunda gzetilen maksatlar# korumak; insanlar#n gerek dnya gerekse ahiretteki maslahatlar#n# gerekle tirmektir. 178 Allah hakm ve hikmet sahibidir. Hikmet sahibinden ancak fayda ieren hkm ve fiil meydana gelir. Aksi takdirde hikmetine ayk#r# abes ortaya #kar. Bu faydan#n Allah'a dnmesi, onun mnezzehli'i dolay#s#yla mmkn de'ildir. O halde Allah'#n koydu'u hkmlerde insanlar iin yarar vard#r. Maslahatlar aras#ndan be i, birincil ve zorunludur ki, bunlara zarriyyt veya meslih-i zarriyye denilir. $nsan hayat #, toplumun varl#k ve istikrar# bunlara dayan#r. yle ki, bunlar gerekle tirilmedi'inde insana yara #r bir hayattan ve insan de'erlerin korundu'u bir toplum dzeninden sz edilemez. Btn ilah vahiylerde de gzetilmi olan bu be maslahat unlard#r: 1.Nefsin Korunmas#, 2. Dinin Korunmas#, 3. Neslin Korunmas#, 4. Mal#n Korunmas# 5. Akl#n Korunmas#. Bunlar#n yeni yakla #mlar # #'#nda, k#saca ele al#nmas# konumuz a#s#ndan son derece nem arz etmektedir. 1. Nefsin Korunmas& Nefsin korunmas#, bireyin varl#k btnl'nn korunmas# ve sald#r#lara kar # hukuk yapt #r#mlarla gvenceye al#nmas#n# ifade eder. Bu hak, gnmzde hayat hakk# ve ki i dokunulmazl#'# eklinde a#klanmaktad#r179 Hayat hakk#, hayat#n devam#, varl#k btnl' iinde selameti, muhafazas# ile ilgili tm durumlar# kapsar. Can# koruma kapsam#na vcudun her organ#n#n korunmas# girer. Nitekim erefi koruma, a a'#lay#c # konumlardan uzakla t #rma, zgrlk ve zgrlkle ilgili hususlara kar # sald#r#n#n engellenmesi de bu kavram#n genel anlam# iindedir. Kur'an a#s#ndan, ya ama hakk#, ilah iradenin insan# yarat #rken ve kinattaki her eyi ona sunarken belirlemi oldu'u bir hakt #r. Di'er tabi haklara da temel olu turan bu hakka sayg#, toplumsal ykmllklerin ba #nda gelir. Bu hakk#n ihlali ise, insanl#'#n ldrlmesi demektir. "Kim bir cana k ymam ! veya yeryznde fesat karmam !

Zuhayl, a.g.e., s. 24, 26. Eskicio'lu, Osman, $slam Hukuku A&s&ndan Hukuk ve nsan Haklar&, Anadolu Matbaas#, $zmir 1996, s. 295.
179

178

78

birisini ldrrse, btn insanlar ldrm! gibidir."180 ayeti, bir masumun can#n#n btn halk iin dahi feda edilemeyece'i gere'ini ortaya koymaktad#r. Allah kat #nda hak hakt #r, k'ne by'ne bak#lmaz. Bir cemaatin selmeti iin, bir ferdin, r#zas# bulunmadan, hayat # ve hakk# feda edilemez. $slmda insan#n beden btnl'ne ynelik sald#r#lara, bu ihlallere denk kar #l#k verilmesi, do'rudan adalet ilkesiyle ilgilidir. $slm F#kh#nda bu tr sald#r#lar ve bunlar#n cezalar# ayr# ayr# tespit edilmi tir. Ayr#ca sald#r#ya u'rayan kimse iin nefsi mdafaa hakk# vard#r181 $slm'da hayat #n# devam ettirme, insan iin bir hak konusu olmaktan te bir vecibe konusudur da. Bu sebeple haks#z yere cana k#ymak bir yana, ki inin kendi can#na k#ymas# da en byk gnahlardand#r say#lm# t #r. $slm, keyf olarak yakalan#p tutuklanmama; dola #m ve zel ya am zgrl'ne mdahalenin yoklu'unu ieren gvenlik hakk# zerinde de durur. nk ki i hak ve zgrlkleri, gvenlik ilkesiyle birlikte gerekle ir. $slm hukukunda "Beraat-i zimmet as#ld#r." yani ispatlanm# bir suu olmad#ka, bireyin susuzlu'u esast #r.182 Ki inin susuzlu'u, ki i herhangi bir sutan san#k durumuna d p, mahkeme nnde yarg#lan#p suu sabit grlnceye kadar srer. Yarg#s#z infaz, savunmas#z yarg# ve itirafa zorlama, a#k bir haks#zl#k olarak grlr: Zira Kuranda "Mmin erkeklere ve mmin kad nlara, yapmad klar bir !eyden dolay eziyet edenler, !phesiz bir iftira ve apa k bir gnah yklenmi!lerdir."183 buyurulmu tur. Hz. Peygamber, insanlar#n at #klar# dava sebebiyle kar # taraf#n ma'dur edilmemesi iin, taraflar#n dinlenilmesi, daval#ya savunma hakk#n#n tan#nmas# gerekti'ini buyurmu tur. Hz. Peygamberin bu buyru'u, savunma hakk#n#n yarg#n#n nemli bir ko ulu oldu'unu a#klar.184 Ayr#ca Hz. Peygamber, hukuk bak#mdan mmkn oldu'u srece cezalar#n kald#r#lmas#n#, muteber bir zrn varl#'# halinde zanl#n#n sal#verilmesini de buyurmu tur. nk yanl# l#kla affetmek, yanl# l#kla ceza vermekten daha iyidir. Bu nedenle de pheli durumlarda hadlerin d rlmesi gerekir.185 Gnmz meri ceza hukukunun genel ilkelerinin en nemlilerinden biri de pheden san#k yararlan#r ilkesidir. $slm, Mslmana bir Mslman korkutmas helal de)ildir.186 rivayetinde ifadesini

Mide, 5/32. $bn Mce, Hudud 21. 182 Mavs#l, Abdullah , b. Mahmut, El ihtiyar fi Talilil Muhtar, a'r# Yay#nlar#, $stanbul 1980, s. 261. 183 Ahzab, 33/58. 184 $bn Mce, Ahkm,55. 185 Bkz.Tirmiz, Hudud 2. 186 Ebu Davud, Edeb 93.
181

180

79

buldu'u zere, korkutma, tedhi , tehdit suretiyle sald#rmay# yasaklad#'# gibi bireylere gzda'# veren bir ynetim anlay# #na izin vermemi tir. 2. Dinin Korunmas& Dinin korunmas#, din ve vicdan alan#nda, insanlar# dinlerini ya amaktan al#koyan bir sapt #rman#n ve zorlaman#n bulunmad#'# bir ortam sa'lamak, fitneyi kald#rmak eklinde a#klanm# t #r. Din zgrl'nn ihlali, insan# Allah#n yolundan al#koymak187 insanlar#n ak#l, vicdan ve hissiyat #n# yaralayan bir fitne oldu'undan, Kuranda bunun nlenmesi konusuna hassasiyetle de'inilir: E)er Allah, bir k s m insanlar di)er bir k sm ile defedip nlemeseydi, mutlak surette, ilerinde Allah' n ismi bol bol an lan manast rlar, kiliseler, havralar ve mescitler y k l r giderdi.188 buyurulmaktad#r. Ayet, gnmzdeki bak# a#s#n#n aksine, dindarl#'#n bir de'er oldu'unu 'retmekte ve dinlerin sayg#nl#'#n# ve sava pahas#na din hrriyetini korumak gerekti'ini, di'er yandan manast#rlara, kiliselere, havralara ve mescitlere dokunulmamas#n#n din bir vecibe oldu'u vurgulamaktad#r. Ancak, insanlar#n da konumlar#n#n ve misyonlar#n#n tesinde ktlk ve bask # yollar#na gitmemeleri artt#r. $nsanlar, zgrce d nme ve d ncesini ifade etme hakk#na sahip oldu'undan ba ka gr lere sahip olabilir. Ancak, bunun $slma ya da ba ka din ve kanaatlere dil uzatabilmek olarak alg#lanmas#, kar #s #ndakinin din zgrl'n ihlaldir. Kuran, Hz.Peygamberin sadece bir tebli'ci olup, insanlar # uyarmaktan ba ka, din konusunda zorlamada bulunamayaca'#n#189 belirterek Dinde zorlama yoktur, art k hak ile bat l iyice ayr !m !t r.190 demekle, insanlar#n din ve vicdan hrriyetinin tan#nmas# gere'ini vazetmektedir. Bununla beraber din ve vicdan hrriyetinin tan#nmas#ndan te bu de'erlerin korunmas#, insan#n ereflendirilmesidir. nk din sahibi olmak, di'er canl#lar aras#nda insana has bir zelliktir.

3. Neslin Korunmas& Irz#n veya neslin korunmas# kavram#n#n ierdi'i dzenlemelerin ba #nda insan varl#'#n#n nemli bir de'eri olan namusun korunmas#, evlilik ve aile mahremiyeti
187 188

Bkz. Bakara, 2/114. Hacc, 22/3940. 189 Bkz.Maide, 5/99; Ga iye, 88/212; Yunus, 10/99. 190 Bakara, 2/256.

80

hakk#ndan yararlanma gelir. Nesli korumak, do'an her ocu'un, anne-babas#n#n kuca'#nda bymesi ve kendisini koruyacak birinin bulunmas# suretiyle insan trn korumak demektir. *phesiz bu da evlili'in dzenlenmesini zorunlu k#lar, evlilik hayat #na ynelik tecavzleri, hangi trden olursa olsun gayr# me ru ili kileri, hatta gnahs#z ve susuz olan kad#n ve erkeklere zina iftiras#n# engellemeyi gerektirir. $slmda kad#n ve erke'in e it ama farkl# rollere sahip olu u insanl#k iin ailenin hayati rol sebebiyledir. Aile hayat# ve cinsel ya ama ili kin koruyucu s#n#rlar insan#n me ru yoldan ocuk sahibi olmas#n#, nesebin kar# mamas#n# ve zrriyetin kaybolmamas#n# sa'lar. Bununla beraber nesebin korunmas# hakk#, ocuklar#n insan tabiat#n#n tm kabiliyet, stnlkler ve de'erlerini geli tirerek yeti ece'i gerek bir aile ortam#nda dnyaya gelmesini; ebeveyninin sevgi ve efkatini, aile ortam#nda ilgiyi ya amas#, f#trat#na uygun bir terbiye grmesi ve de'erlerin bilincine var#p benimsemesini sa'layacakt #r. $nsan ki ili'inin temel bir boyutunu te kil eden haysiyet de sosyal ili ki tarzlar#n# ekillendirmesi ve hukuken korunmas# gereken bir manevi de'erdir. Fazlur Rahman #rz#n korunmas#n#, onurun korunmas# olarak de'erlendirir ve hepsi bir arada ve yak#ndan incelendi'inde di'er drt temel insan hakk#n#n da onur kavram#na dayand#'#n#n grld'n syler.191 Bazen de bu be esas#n yan#nda, Veda Hutbesinde geen erefi korumak maddesinin ilave edildi'i grlr. Do'rusu, ister #rz#n korunmas# iinde d nlsn, isterse ayr# bir maslahat eklinde ele al#ns#n, $slmda insan#n fizik ve beden ynn ilgilendiren madd haklar# bulundu'u gibi, onun izzet, eref ve haysiyetini ilgilendiren manevi haklar# da vard#r. Hayat-# maneviyye (#rz, namus, eref ve haysiyet) insan#n maddi hayat #ndan daha muhterem ve mukaddestir192 $slmda insan onuru ve sayg#nl#'#n korunmas#na ili kin hem hukuk kurallar hem de ahlk kurallar vard#r. Kuran, insanlar#n toplumda onur, vakar ve sayg#nl#'#n# ihlal eden kltc fiilleri; iftiray#, 193 kar #s#ndakini hie sayan bir gururu yans#tan alay#, lakap takmay# ve lakapla a'#rmay# yasaklar.194 Bireyin onurunu zedeleyici, dolay#s #yla

Fazlur, Rahman, slami Yenilenme-Makaleler II, ev. Adil ifti, Ankara Okulu Yay#nlar#, Ankara 2000, s. 103. 192 Akseki, A. Hamdi, slm Dini- tikat, badet ve Ahlak, Ankara 1956, s. 272. 193 Bkz.Nur, 24/4. 194 Bkz.Hucurat, 49/11.

191

81

insan varl#'a zarar verici davran# lardan ka#n#lmas#, vuku buldu'unda da tazmin edilmesi hem adaletin gere'i hem de toplumun ahlken ar#nmas# iin artt#r.195 4.Akl&n Korunmas& Gerek din ve ahlk gerekse hukuk sorumluluklar#n# kavramas# ve yerine getirmesi a#s#ndan, insan zihni, sorumlulu'un ekseninde yer al#r. Bu nedenle de vahiy zihnin faal hale getirilmesinde k#lavuzluk etmeyi, onu at#l b#rakacak tutum ve engellerden kurtarmay# amalar. $slam limleri bunu akl#n korunmas# olarak a#klar. Geleneksel anlay# ta, akl#n korunmas#n#n ba'#ml#l#k yapan uyu turucu-uyar#c# veya sarho luk verici, beden ve zihinde zarara yol a#c# maddelere kar # bireyin korunmas#n# ifade etti' i grlmektedir. Bu durumda bu ilke, daha ok ya am hakk#n#n bir uzant #s# olabilir. Allah insanlar# ak#l ve d nme yetisiyle di'er varl#klara stn k#lm# t #r. Akl#n ne #kart #lmas#, bireyin bilin ve iradesinin glenmesi, d nce ve din zgrl'nn geni lemesi, insan haklar#n# bilinli ve etkin biimde kullanabilmek zere tabi yasalar#n ve insan tabiat #n#n bilinmesi a#s#ndan nemlidir. Kuran insan#n akl#n# at #l b#rakmas#n # tenkit eder. O, tabiat # gzlemde bulunmay# emretti'i gibi, d nmeyi de emreder. Ayr#ca delillere dayal# olarak d nmeyi n plana #kart#r. nk insan bu yolla bilgiye ula #r. 5. Mlkn Korunmas& Mal#n korunmas#, h#rs#zl#k, gasp gibi su olan fiillerle mala yap#lacak sald#r#lar # engellemekle, mal retmeye al# makla, onu koruyacak, hakk#n# verecek ellere teslim etmekle olur, Fertlerin elindeki mal, btn mmet iin bir gtr. Bunun iin mallar, adaletli bir lye gre da'#t #lmak suretiyle muhafaza edilmeli, reticilerin rettikleri korunmal#, retimin artt#r#lmas# sa'lanmal#, insanlar#n, mallar# kendi aralar#nda bat #l yollarla yemeleri engellenmelidir.196 Ayr#ca $slm, zel mlkiyeti temel haklardan kabul etmekle, mlkiyet hakk#n#n insan haklar#ndan #kar#labilece'i d ncesinden ayr#lmaktad#r. nk insan#n kendi varl#'# zerindeki hakk#n#n uzant #s# durumundaki mlkiyet, ki inin eme'ine ve retti'ine yabanc#la mamas#n# sa'lar. $nsan#n kendi eme'inin rnne sahip olmak yolundaki tabi e'ilimi uyar#nca $slm, zel mlkiyet hakk#n# onu koruma konusundaki do'al neticeleriyle birlikte tan#m# ve gvence alt #na
195

Bilmen, mer Nasuhi, Hukuki slamiyye ve stlht-& F&khiyye Kamusu, Bilmen Yay#nlar#, $stanbul 1976, s. 274275. 196 Ebu Zehra, Muhammed, el-Ukbe, M#s#r t.y., s. 34- 37.

82

alm# t #r.197 $slm, bireyi ncelikle al# maya, yukar daki (veren) el a!a) daki (alan) elden stndr. anlay# #yla, sadece temel ihtiyalara de'il, zenginlik standard#na da sahip olmaya te vik eder ve sonra zel mlkiyeti me ru olan her yolla korur ve gvenceye al#r. Zarar-# mm# def iin zarar-# has ihtiyar olunur.198 eklinde ifade edilen norm da bireysel haklar#n kullan#m#n#n toplumun zarar#na olacak s#n#rda duraca'#n# gsterir. rne'in, ruhsats#z doktorluk, snnetilik, di ilik, eczac#l#k ve sair meslekleri yrtenlerin men edilmeleri ile grlt, fena koku sebebiyle al#nan yasaklay#c# tedbirler bu esasa dayan#r. Burada ele al#nan be maksat, detaylar# a#s#ndan de'il, temel ilkeleri a#s#ndan zarurdir. Bu zarur ve asl maslahatlar, temel insan haklar#n# ve bu haklar#n z#mnen ierdi'i ve insan#n yerine getirmesi gereken ykmllklerini de belirtir. Hukukular, bu be maksada, haklar (hukuk) demez, ama zarur olduklar#ndan gzetilmesi gereken kullar#n maslahatlar# (meslihulibd) olarak adland#r#rlar. Bu ba'lamda kullan#ld#'#nda onlar#n haklar olarak nitelenmesi yenidir. Dinin tm hkmlerini kapsayan bu maslahatlar, zellikle geleneksel anlay# taki manalar# ve ierikleri a#s#ndan, temel insan haklar# grubunu ifade etmeyip, $slm#n nceliklerini ifade eder. Bununla birlikte, bu be gaye, $slm a#s#ndan temel haklar#n tespitinde k#lavuz olarak al#nabilir. Nitekim a'da limlerin bu be kategoriyi 1. Din hak ve hrriyetler 2.Hayat hak ve hrriyetler, 3. Fikr hak ve hrriyetler, 4. Ailev hak ve hrriyetler ve 5. $ktisad hak ve hrriyetler olarak ifade ettikleri de grlr. 199 3.1.2. slam Hukukunda ngrlen Cezalar ve Amalar& Kuranda, bireysel ve toplumsal hayatla ilgili olarak bir tak#m yasaklar konulmu ve bu yasaklar#n ihlal edilmesi durumunda sulular#n ahirette e itli cezaland#r#laca'# bildirilmi tir. Ancak btn yasaklar#n cezas# sadece ekillerde ahirete

b#rak#lmam# , toplumsal yn a'#r basan baz# yasaklar#n i'nenmesine kar #l#k olan cezalar#n dnyada da uygulanmas# istenmi tir. Hayat artlar#, toplumdaki istikrar gere'i, fertler aras#ndaki ili kileri etkin ve insan haklar#n# kapsay#c# bir ekilde dzenlemenin ka#n#lmaz olu u, uhrevi cezan#n yan# s#ra dnyevi bir cezan#n olmas#n# da
Bkz.Nisa, 4/29; Bakara, 2/188. Berki, Ali Himmet, A&klamal& Mecelle, (Mecelle-i Ahkm-& Adliye), Hikmet Yay#nlar#, $stanbul 1968, madde 26.
198 197

199

Fazlur, Rahman, a,g,e, s. 103.

83

gerektirmektedir. Bu cezalar#n kapsam# ve miktar# da ana hatlar#yla belirlenmi tir. Sadece be trl su iin farkl# ekillerde belirlenen cezalar, Kuranda geti'i s#raya gre unlard#r: 1. Adam ldrmenin cezas#: K#sas 2. Hirabe/e k#yal#k suunun cezas#: Ya ldrlme, ya as#lma, ya el ve ayaklar#n apraz kesilmesi, ya da bulunduklar# yerden srlmeleri. 3. H#rs#zl#'#n cezas#: Elin kesilmesi 4. Zinan#n cezas#: Yz de'nek 5. Zina iftiras#n#n cezas#: Seksen de'nek200 Ayr#ca de'i ik hadislerle dvme eklinde belirlenen, ancak kesin bir ls ve miktar# verilmeyen iki imenin cezas# ile tart# mal# olmakla birlikte ldrme eklinde belirlenen dinden dnme cezas# da bunlara ilave edilebilir. Bunlar#n d# #ndaki sulara dnyevi bir cezan#n belirlenmemi olmas#n#n, bu sular#n i lenmesine gz yumuldu'u anlam#na gelmeyece'i bilinmeli ve cezaland#rma ekillerinin, suun i lendi'i topluma ve ortama, su i leyen ki iye, hatta suun i leni biimine gre de'i iklik arz edilebilece' i gere'inden hareketle bunlar#n takdir yetkisinin insanlara b#rak#lm# oldu'u unutulmamal#d#r. $slam hukukunda bunlar tazir cezas# diye isimlendirilir. 201 Sadece bu kadar az say#daki su iin ceza belirlenmi dolay#s#yla $slam#n, her yanl# olmas#, Kuran#n, davran# a ceza verme amac#n# gtmedi'i, yani

cezaland#rman#n esas ama olmad#'#n# gstermesi bak#m#ndan dikkat ekicidir. Ayr#ca bu sular# i leyenlerin cezadan kurtulmak amac#yla sular#n# itiraf etmeye zorlayan bir hkmn bulunmay# #, $slam#n cezaland#rmay# maksad olarak grmedi'inin bir gstergesidir. Bu konuda Hz. Peygamberin, cezay# gerektiren sular#n gizlenmesini bile tavsiye etmesi202 son derece anlaml#d#r. Sadece bu tr sular iin ceza verilmesiyle yetinilmesinin bir hikmeti de udur: Bu cezalar#n yrrl'e konma gerekesi, bunlar#n, $slam hukukunun temel hedefleri olan akl#, can#, #rz#, dini ve mal# korumak zerine kurulan $slam toplumunun temelleri ile ilgili olmas#d#r. Bu nedenle bunlara tecavz en iddetli cezay# ve en sert yapt #r#m# gerektirir.203

200 201

Bkz. Bakara, 2/178-179, Maide, 5/33-38, Nur, 24/2-4. Ate , Abdurrahman, Kurana Gre Dinde Zorlama ve *iddet Sorunu, Beyan Yay#nlar#, $stanbul 2002, s. 164- 165. 202 Buhari, Hudud 2 ; Mslim, Hudd 36; Ebu Davut, Hudd 35. 203 Ate , Abdurrahman, a.g.e, s. 165- 166.

84

$slam Hukunun temel kayna'# olan Kuranda ngrd' bu cezalar zerine daha sonra geni bir ekilde duraca'#z. Ancak bu cezalar#n toplumsal de'eri ve amalar#n# k#saca zetlemeye al# aca'#z. Zaman ve mekn#n de'i mesiyle tehlike boyutu de'i meyen bu sular, gven ve asayi in sars#lmas#na, ahlak#n bozulmas#na, iddetin, terr eylemlerinin dolay#s #yla da istikrars#zl#k ve kaos ortam#n#n olu mas#na, insanlar aras#ndaki ba'lar#n zay#flamas#na sebep olan sulard#r. Bu sular#n ortaya #kmas# hem ferde hem de topluma zarar verir. Bundan dolay#d#r ki, $slam, toplumu bu sular#n sonucundan korumak amac#yla yukar#da sayd#'#m#z cezalar# belirlemi tir. Bu cezalar#n belirlenmesi hem su i leyen ki inin durumuna nem verildi'ini, hem de toplumun yarar#n#n gzetildi'ini ortaya koymaktad#r. Bu itibarla hukukular, cezalarda hem ahsi hem de itimai faydan#n gzetildi'inde hemfikirlerdirler.204 nk cezalar, topluma ynelen fesad# ortadan kald#r#r ve toplumu korur, toplum ise ah#slar#n birlikteli'inden olu ur.205 Hem genel hem de zel anlamda be eri kanunlardan hi birisinin bir nceki ba l#k alt #nda inceledi'imiz korunmas# zorunlu maslahatlar# korumamas# d nlmez. Ancak be eri kanunlar#n, sorunu zme konusunda $slamdan farkl# olsa da, ba ka bir ifadeyle, sorunu zme yntemlerinde $slamdan geri olsa da ama konusunda $slam la ayn# noktada bulu malar# ka#n#lmazd#r.206 $ te $slam#n, kapsam#n# ve miktar#n# belirledi'i cezalar# inceledi'imizde, bunlar#n, koruma alt #na al#nan be esasa ynelik meydana gelen sald#r#lar iin ngrlm oldu'unu grrz. Bunun nedeni de insan hayat #n#n bu be esasa dayanmas#d#r. $nsan# insan yapan ve hayat #na anlam kazand#ran bu hususlar#n, be esas# korumaya ynelik fonksiyonlar#n# yle a#klayabiliriz: K#sas, canlar# korumak iindir. Kan davalar#n#, ldrmeleri, dolay#s #yla toplumdaki anar iyi nler. Zina cezas#, nesep kar# #kl#'#n#, #rz, namus ve toplumun temel ekirde'i olan aileyi korumak iindir. Ayr#ca bir kad#nla birok insan#n birle mesinden, insanlar aras#nda arp# malar, ldrmeler do'abilir. Bu ceza bunlar# nlemek iin konmu tur. H#rs#zl#k cezas#, mal# korumak iin olup, mlkiyet ve toplum dzenini sa'lamla t #r#r. Mal#n korunmas#, cemiyetinin dzenini koruman#n yani kamu yarar#n#n gere'idir. Zina iftiras# cezas#, eref ve haysiyeti, #rz ve namusu, aile nizam#n # sata malardan korumak iindir. Allah zinay# a'#r ve fahi bir su sayd#'# gibi, zinan#n
204 205

Ak it, M. Cevat, slam Ceza Hukuku ve nsani Esaslar&, $stanbul 1976, s. 36. Ebu Zehra, Muhammed, a.g.e., s. 95. 206 Ebu Zehra,Muhammed, a.g.e., s. 19.

85

szle yay#lmas#n# da toplum dzeninin bozulmamas# iin su saym# t #r. $ki cezas#, akl#n ve bedenin sa'l#'#n# korumay# amalar ve iki, sa'l#'# bozucu, nesli zay#flat #c#, akl# giderici oldu'undan netice itibariyle toplumu y#k#c#d#r. Akl# korumak, onun geici olarak dahi etkisiz kalmas#na meydana vermemek toplumu korumakt#r. Mlkiyete, hayata, toplum gvenli'ine tecavz, toplum ve devlet dzenini ihlal demek olan yol kesme/e k#yal#k cezas# ile isyan suunun cezas#nda da itimai fayda ok a#kt#r. $rtidat suunun cezas# da toplum dzenini korumak, devletin bekas#na ynelecek ihtilalleri nlemek iindir.207 $slam #n belirlemi oldu'u cezalar#n toplumsal ynnn a'#r bast #'#, bunlar #n uygulanabilmesi iin ileri srlen artlar#n muhtevas#ndan daha belirgin bir ekilde anla #lmaktad#r. Mesela zina, ba l# ba #na bir su say#lmas#na ra'men, bu su iin ngrlen yz de'nek cezas#n#n uygulanabilmesi iin, sulular#n, sular#n# yetkili makamlara bildirmeleri veya kendilerince gizlenmesine ra'men drt ki i taraf#ndan grlp ispat edilmesi208 gerekmektedir. Bunun anlam#, suun, bireysel alandan toplumsal alana ta #nmas#, topluma mal olmas# demektir. Sulular#n itiraf# veya drt ahidin tan#kl#'# olmad#ka sulular#n cezaland#r#lamayaca'# ve hi kimsenin zina yapmakla itham edilemeyece'i, hatta drtten daha az say#da ahit taraf#ndan grlen zinan#n faillerinin cezaland#r#lmas# yle dursun, bu iddiay# toplumda yayan kimselerin seksen de'nekle cezaland#r#laca'#, bir hkm olarak belirlenmi tir. 209 Elbette bundan, byle bir fiilin su say#lmayaca'# anlam# #kar#lmamal#d#r. nk a#klanmayan veya ispat edil(e)meyen sular, su olma vasf#n# kaybetmez. *artlar olu mad#'# iin dnyada bunlar#n cezaland#r#lmamas#, ahiret cezas#ndan da kurtulacaklar# anlam#na gelmez.210 H#rs#zl#k suu iin de durum ayn#d#r. Bunda da su, toplumsal nitelik arz edince cezay# gerektirir. Bunun en gzel rne'ini, Safvan b.meyye nin elbisesini alan birisini Hz. Peygamberin, h#rs#z#n elinin kesilmesini emretmesi zerine Safvan #n ben bunu kast etmemi tim, bu elbise ona sadaka olsun demesine ra'men cezadan vazgemeyerek bana getirmeden nce bunu syleseydin buyurmas#nda211 grmekteyiz. Adam ldrme ve hirabe-e k#yal#k sular#nda ise, suun toplumu hedef ald#'# a#ka grlmektedir.

Ak it, M. Cevat, a.g.e., s. 36- 37. Bkz. Nur, 24/4- 13. 209 Bkz. Nur, 24/4. 210 Ate , Abdurrahman, a.g.e., s. 169 211 Ebu Davud, Hudd 14.
208

207

86

$slam#n belirledi'i sulara ceza vermekteki maksad#na gelince; do'rusu $slam ceza hukukunda, cezay# tayin eden Allah ve Peygamber oldu'undan bir bak#ma cezalardaki as#l maksad# kesinlikle saptamak imkan# tart# #labilir. Ancak baz# ayetler, hadisler ve cezalar#n uygulan# ekillerinden, temel d nceleri bulup #karmak mmkndr.212 Sulu, ma'dur ve su i lemeye yeltenmek isteyen ki iler a#s#ndan olmak zere cezalar#n amalar#n# maddede toplayabiliriz:213 1. Suluyu usland#rmak, #slah etmek, bir ba ka ki i veya topluma kar # yapt #'# a #r#l#ktan dolay# suluya ac# vermek, tekrar su i lemekten al# koymak. 214 2. Ma'duru raz# etmek. 215 3. Su i lemeye yeltenmek isteyen kimseler veya toplumda kt e'ilimleri olanlar vazgesinler ve bylesi sular# i lemeye kalk# mas#nlar diye ba kalar# iin cayd#r#c#l#k grevi yapmak.216 3.1.3. slam Hukukunda #iddeti ve Suu nleyici Tedbirler $slam hukukunda ceza, suu takip etmek ve suluyu cezaland#rmak iin tek yntem de'ildir. Cezalar birok ynden inan, ahlak, ibadet ve muamelatla ilgili konularla ba'lant #l#d#r.217 Gerek dnyevi cezaland#rmaya tabi sular ve gerekse uhrevi cezaland#rmayla ilgili sular#n i lenmesine engel olmak iin $slam#n tespit etti'i baz # tedbir ve ilkeler vard#r. Bu ilke ve tedbirlere riayet edildi'i taktirde, toplum ii genel ve bireysel iddet de asgari hadde indirgenebilir. Bu tedbirlerden nemli grdklerimizi k#saca belirtelim: 1. Gizli-a#k her durumda Allah#n grp gzetti'ine, ldkten sonra dirilmeye ve btn gnahlar#ndan hesaba ekilmek zere Allah#n huzurunda durmaya dayanan sa'lam bir inan yerle tirmek: Kitab (ortaya) konulmu!tur. Sulular n onun iindekilerden korkarak vah bize, bu kitaba da ne oluyor, ne kk ne de byk hibir !ey b rakm yor, her(yapt ) m z) !eyi say p dkyor! dediklerini grrsn. Yapt klar n haz r bulmu!lard r. Rabbin kimseye zulmetmez.218 Bu durumda mmin ahireti
Ak it, M. Cevat, a.g.e., s. 35. Ate , Abdurrahman, a.g.e., s. 170 214 $bn A ur, Muhammed Tahir, Makas&du#- *eriatil- slamiyye / slam Hukuk Felsefesi Gaye Problemi, $stanbul 1996, s. 298. 215 $bn A ur, Muhammed Tahir, a.g.e, s. 298. 216 $bn A ur, Muhammed Tahir, a.g.e, s. 298. 217 Zuhayli, Muhammed, en- Nazariyyetl-F&khiyye, D#ma k 1993, s. 22. 218 Kehf, 18/49.
213 212

87

dnyaya tercih eder. Allah#n r#zas#n# ve mkafat #n#, nefsin arzu ve isteklerinin, eytan#n desiselerinin nne geirir. Bylece kendi iste'iyle su i lemekten, tecavzden, hadleri i'nemekten, haramlar# i lemekten uzakla #r. 2. Mkemmel bir ahlak olu turmak, her insan#n, kendisine davran#lmas#n# istedi'i gibi ba kalar#na davranmas#n# sa'layacak ekilde haklar#n korunmas#n# ilke edinen bir duygu olu turmak. nk stn ahlak, toplumun, inan ve dinden sonra dayand#'# ikinci esast #r.219 3. Ferd, toplumda kendisine faydas# olan bir ye ve insanl#'#n mutlulu'unu sa'layan retici bir kaynak olmas# nedeniyle helal kaynaklardan gzel bir geim vas#tas# elde etmek iin al# maya davet edilmelidir. Sonra insan al# mas#yla, r#zk#n# kazanmas#yla vaktini geirir, geimini sa'lar ve gelece'ini kurmak iin al# maya devam eder. 220 4. Toplumun btn fertleri iin bireysel ve toplumsal haklar# stlenen ve devleti temsil eden hukuk vas#tas#yla insanlar aras#nda adaletin yerle mesini sa'lamak. Bylece fertlerin hak ve hrriyetleri korunmu , sald#r#lara kar # savunulmu , aralar#nda sosyal dayan# ma sa'lanm# olur. Bunun soncu olarak da insanlar su i lemekten uzakla #r, su kap#lar# kapan#r, sua sebep olan unsurlar en aza indirgenir. 221 5. Emr-i bil-maruf ve nehy-i anil-mnker messesinin kurulmas#, hayra davet edip, hakk# tavsiye eden bir messesenin devaml#l#'#n#n sa'lanmas# nem arzeder. Bu hususta en nemli grev e'itim ve 'retim kurumlar#na d er. Ayr#ca bu hususu gaye edinmi sivil toplum kurulu lar# ve devlet grevlileri eliyle de insana her an grevleri hat #rlat#labilir. $nsan, sular ve cezalar# konusunda uyar#l#r, eytan#n tuzaklar#ndan ve hilelerinden sak#nd#r#labilinir. $inizden hayra a) ran, iyili)i emredip ktlkten meneden bir topluluk bulunsun; $!te onlar kurtulu!a erenlerdir.222 Bu messese sadece $slamda vard#r ve su i lemeye, haddi a maya engel olma hususunda bariz bir rol oynar.223 $slam suun i lenmesinin en aza inece'i bir hayat ve toplum tarz# kurmaya, ktl'n i lenmesini ve aleniyet kazanmas#n# nlemeye daha ok nem verir. Bu sebeple de getirdi'i dini ve ahlaki sistem, i lenen suun cezaland#r#lmas#ndan ok o suu i lemeyi kolayla t #ran sebepleri ortadan kald#rmay# hedef al#r. Cezaland#rma, bir ama
219

Ate , Abdurrahman, a.g.e. s. 174. Ate , Abdurrahman, a.g.e. s. 175. 221 Ate , Abdurrahman, a.g.e. s. 175. 222 l-i $mran, 3/104. 223 Zuhayli, Muhammed, a.g.e, s. 22- 24.
220

88

de'il, son are olarak ba vurulan bir arat #r. Cezalar#n iman ve ahlak esaslar#ndan ve Medine $slam toplumunun te ekklnden sonra vazedilmesinin sebebi de budur. Su i lenmeyen, dolay#s#yla cezalar#n infaz edilmedi'i bir toplumun olu turulmas# amac#yla konulan bu ilkelerin yan# s#ra, cezas# belirlenmi sular#n i lenmesini zorla t #ran baz# emir ve yasaklar da konmu tur. Bunlara uyuldu'u takdirde, sular#n i lenmesi iin msait olan zemin de ortadan kalkm# ve dolay#s#yla cezaland#rmaya da ihtiya kalmam# olacakt #r. Ancak btn tedbirlere ra'men suun i lenmesi durumunda da su i leyen cezaya katlanacakt #r.224 3.1.4. #iddetin Me'ru Boyutu Mslman lkeler, i ve d# gvenliklerini tehdit eden terr eylemlerinin

yayg#nla t#'# bir dnemin iinden gemektedirler. Ba ta Ortado'u lkeleri olmak zere, $slm co'rafyas#nda terr rgtlerinin ortaya #kmas#na ekonomik geri kalm# l#k, sosyal ve siyasal zlmeler, kltrel yozla malar gibi olumsuz pekok art, zemin olu turmaktad#r. Bir k#s#m terr rgtlerinin, iinde bulunduklar# lkenin resmi makamlar#nca ba ka terr rgtlerine kar # kullan#lmak zere bir sre desteklendi'i, devlet deste'inden g alarak gittike glenen bu rgtlerin zamanla kontrol edilemez bir noktaya geldikleri biliniyor. Baz# terr rgtleri de d# glerin siyasi ve ekonomik #karlar# u'runa belli hedeflere yneltilerek desteklenmektedir. Baz# evreler, $slam lkelerinde terr rgtlerinin vcut bulmas#n# $slm 'retileriyle ili kilendirmekte, terrist eylemlere "$slm terr" ad#n# vermektedirler. Baz#lar# da terristin Mslman kimli'ini l alarak terr olaylar#n# "$slmc# terr" olarak nitelemektedirler. Biz, di'er boyutlar#n# uzmanlar#na b#rakarak, terrn, $slm ile veya Mslman ile ili kilendirilmesi boyutu zerinde durmak istiyoruz. Terr rgtlerinin ve terr eylemlerine kat #lm# ki ilerin, ba ta cihad olmak zere, baz# $slm de'erleri slogan olarak kullanmalar#n#n terr ile $slm aras#nda ili ki kurulmas#na sebep oldu'u anla #l#yor. Terristin bir taraftan kendini rahatlatmak, di'er taraftan toplumun sempatisini kazanmak iin din de'erler dhil her vas#tay# kullanmak istemesi tabiidir. Terr rgt, kendisine ba'l# militan#n#, eyleme ikna edebilmek iin din de'erleri

224

Ate , Abdurrahman, a.g.e, s. 175- 176.

89

kullanabilir. Zaten terristler kullan#labilecek btn de'erleri kullanmakta bir sak#nca grmezler. Terr eylemlerini bilimsel olarak $slm'#n asli kaynaklar# olan Kurn ve Snnet'le temellendirmek mmkn mdr? Di'er taraftan, "$slmc#" tabiri $slm ile ilgili konularda yeterli bilgi donan#m#na sahip olan ki iyi ifade etmek zere kullan#l#yorsa byle bir Mslman#n terrist olmas# mmkn mdr? Bu sorulara cevap ararken ncelikle cihad, sava , k#sas ve di'er mevcut ceza hukuku uygulamalar#n# farkl# ba l#klar halinde inceleyece'iz. 3.1.4.1. slam F&kh&nda Cihad ve Sava' Cihad, Arapa bir kelimedir. Lgatte g ve gayret sarf etmek, amelde mbal'a etmek ve zahmet gibi manalara gelen "Cehd" kknden tremi tir. $slmi #st #lahta: Allah'#n dini iin; can, mal, dil ve di'er vas#talarla elden gelen g ve gayreti sarf etmeye cihad denir.225 Hz. Peygamberin M!riklerle; mal n zla, can n zla ve dilinizle cihad ediniz226 buyurdu'u bilinmektedir. Cihad, her Mslman'#n Allah yolunda, Allah'#n ho nutlu'unu kazanmak iin sarf etti'i her trl cehdin, aban#n, gayretin ad#d#r. Bu anlamda cihad, k#yamete kadar kesintisiz olarak devam edecek olan bir ibadet biimidir. Ki inin kendi nefsini terbiye etmek iin harcad#'# aba dhil, ilim ehlinin ilmiyle, sa'l#kl# olan#n hizmetiyle, varl#kl# olan#n mal#yla, $slm inanc#n#n btn insanlarca payla #lmas# ve Mslmanlar#n erefinin ve onurunun korunmas# iin harcad#klar# cehd ve gayret cihad olarak adland#r#l#r. $slam F#kh# a#s #ndan dnyevi endi elerini, heva ve hevesini bir kenara b#rakan mkellefin; Allah#n r#zas#n# kazanmak niyetiyle can gvenli'ini temin amac#yla kendisine ya am hakk# tan#mayanlarla sava mas# bir ibadettir. Bu husus litaratrde kk cihad olarak geer. Ancak ki inin, bireysel olarak heva ve hevesine, nefsin emretti'i ktlklere, eytan#n hile ve desiselerine kar # daima teyakkuzda bulunmas# ve bunlara ma'lup olmamak iin yapt #'# mcadele ise byk cihatt#r. Rivayete gre Bedir sava #ndan dnen Hz. Peygamber, sava #n galibi arkada lar#na unu sylemi tir: Kk cihaddan byk cihada dndnz. Byk cihad nedir? diye soruldu)unda !u cevab vermi!tir: Nefisle cihad. 227 Bir ba ka rivayette yle denmi tir: As l mcahit,
225

Kasani, El Bedi's Senai fi Tertibi'#-*eri, Beyrut 1974, c. VII , s. 97. Zebidi, Abdillatif, Sahih-i Buhari Muhtasar&, Tecrid-i Sarih Tercemesi ve *erhi, Ankara 1978 c. II, s.397. 227 Acln, $smail b.Muhammed, Ke#fu'l-Haf, y.y.,t.y., c. I, s. 45.
226

90

nefsiyle cihad eden (ki!i)dir.228 Cihad#n bu i boyutu nemlidir. nk kendi iinde baz# ktlklerle mcadele etmemi , ruhsal ve ahlk yetkinle menin nndeki engelleri a amam# birinin, d# dnyada ba kalar#n# do'ru yola getirmek zere verimli aba gsterece'i beklenemez. Bu anlam erevesinde cihad, manev ar#nma yolunda ki inin kendi iinde verdi'i byk mcadele, nefsini denetleme ve ahlk erdemler ynnde terbiye etmesi anlam#na da gelir. Cihad#n haric boyutu konusunda, o'u zaman Mslmanlar#n, ba ka dinden olan insanlar# kendi dinlerine zorla dhil etmek istemeleri amac#yla sava # kutsad#klar# veya cihad# siyasalla t #rarak ba kalar# aleyhine #kar amal# iddet ve terre ba vurduklar#; bunu da dinlerinden ald#klar# me ruiyetle yapt #klar# yolunda yayg#nla t #r#lan bir kanaat vard#r. Hatta bat# medyas#, s#radan siyas amal# iddet ve terr de $slm cihad#n modern rnekleri olarak gsterebilmektedir. Burada sz konusu olan karma a ve kar# #kl#'# gidermenin en gvenilir yolu, tezimizin birinci blmnde i aret etti'imiz zere uluslararas# ili kilerde cari olan devletleraras# hukukun konular#ndan biri olan sava , yani s#cak at # ma ile sava tan ok daha geni kapsamda bir anlam dzeyine sahip bulunan cihad aras#ndaki fark# ortaya koymakt#r. Cihad, ku kusuz sadece bir ynyle sava t #r. Nitekim $slm'#n byk mezheplerinden Hanef hukukular#, ittifakla devletin klasik ve tabii drt fonksiyonunu sayarken, buna cihad# da katm# lard#r. Onlara gre, Hkmranl#k ve egemenli'i temsil etmek, ortak ve blnemez hizmetler iin vergi toplay#p harcamak ile i gvenlik ve yarg#n#n ba'#ms#zl#'#n# korumak yani hadlerin uygulanmas#, lkenin d# savunmas#na dnk sava ilan# yani cihad iln edilmesi, devletin, drt temel grevi aras#nda yer al#r. Hanef hukukular# d# savunmay# "cihad" ad# alt #nda devletin yetki alan# iinde d nm lerdir. Bu, Mslmanlar#n ya ad#'# bir devletin Marksizm'deki gibi srekli devrim veya Nazizm'deki gibi btn dnya Alman #rk#n#n stnl'n kabul edinceye kadar at# ma politikas#na dayal# oldu'u anlam#na gelmemekte, tam tersine, her konuyu hukuk temelinde ele almak gerekti'inin, bu erevede ba ka lkelere sava iln etmenin, dolay#s#yla cihad yapman#n ancak me r kamu otoritesinin yetkisinde oldu'unu, bireylerin, sivil topluluk, cemaat veya siyas gruplar#n kendi ba lar#na ba kalar#na cihad ad# alt #nda sava iln edemeyeceklerinin alt #n# izmektedir. Hukuk taraf#ndan belirlenmi bu a#k gere'e ra'men baz# bat#l# d nr ve bilim adamlar#, cihad# $slm toplumuyla gayr-i Mslimler aras#nda daimi
228

Tirmiz, Cihad, 2.

91

sava olarak tan#mlar. Bunu tarihsel rneklerden mi #kard#'#, yoksa dinin temel referanslar#na m# dayand#rd#'# a#k de'ildir. Oysa gvenilir kaynaklar a#s#ndan k#tal veya sava anlam#nda srekli cihad $slamda yoktur. Bundan dolay#d#r ki cihad her Mslman'#n zerinde yerine getirmesi gereken farz-# ayn bir ibadet de'ildir. lkenin s#n#r gvenli'i asker g, yani silhl# kuvvetler taraf#ndan korunur. $lk sahabe hukukular#ndan Abdullah $bn mer, Amr $bn Dinar ve Sfyan es-Sevr gibi bilginler bu gr tedir. nk bu hukuku ve bilginlere gre, e'er $slm lkesinin s#n#rlar# gvenlik iindeyse, sava farz olma zelli'ini kaybeder.229 Cihad#n sava la ilgisi, esasen sava # manev bir temele, ki ilik olgunla mas#na oturtmas#; me ru ve dil gerekelere dayanan bir sava a kat #lacak olan askerlerin, canlar#n# insanlar#n zgrlk ve ba'#ms #zl#klar# iin vereceklerinden, yapt#klar# i in Allah kat#nda gzel olmas#, yce bir amaca uygun d mesi ve elbette dln Allah'tan beklenmesindedir. $nanc#n#, mal#n#, namusunu, ak#l-beden sa'l#'#n# ve can#n# savunurken len ki i ehid kabul edilmi tir. Yoksa oryantalist Joseph Schact'#n ne srd' gibi cihad, Daru'l-$slm'#n Daru'l-Harp aleyhine srekli geni lemesini sa'layan, tm dnya Mslman oluncaya ve $slm hkimiyetine geinceye kadar bunun devam etmesini temin eden kutsal sava (Holy War) demek de'ildir.230 Burada hemen belirtelim ki, Kutsal Sava kavram#, tamamen bat #ya has bir kavramd#r. Bat#l#lar, o'u meselede oldu'u gibi, cihad# da $slm iindeki zgn anlam# ve yeri erevesinde de'erlendirmeleri gerekirken, kendi kavram ve anlay# erevelerine oturtmaya al# m# lar, dolay#s #yla Cihad# Kutsal Sava (Holy War) olarak tercme etme yoluna gitmi lerdir. Ayr#ca Scahct, a#k bir ekilde Kutsal Sava ile devletler aras#ndaki ihtilflar sonucu ortaya #kan asker sava lar# da birbirine kar# t #rmaktad#r. Kutsal Sava , biraz nce ifade edildi'i gibi, Mslmanlar#n siyaset ve sava kltrne yabanc# bir kavramd#r. $slam dinine gre sava istenilmeyen bir olgudur. Bu nedenle cihad, ancak devletin yani me ru kamu otoritesinin uhdesindedir. Byle bir sava #n amac# da dil ve hakl# bir sonu elde etmek, me ruiyet erevesinde tahakkuk etmektir. Mevlna Celleddin Rum, Sava , zalimlerin elindeki k#l#c# almak iin farz k#l#nm# t #r. der. Kald# ki $slm, sava iin asla kutsal s#fat #n# kullanmaz; tam tersine, onun insanlara kt grnd'n ifade eder.231
229 230

Eb Sleyman, slam&n Uluslararas& li#kiler Kuram&, ev. Fehmi Koru, $stanbul 1985, s. 24. Schact, Joseph, slam Hukukuna Giri#, ev. M.Da'- A.Kadir *ener, s. 139. 231 Bkz. Bakara, 2/216.

92

$slmiyet'in btn dnyay# Mslmanla t #rma gibi bir iddias# yoktur. Kur'n, a#ka Btn insanlar n (Mslmanlar gibi) inanmayacaklar n 232 sylemektedir. Ki inin do'ru yolu bulmas# ve kurtulu a ermesi Allah'#n dilemesi ve ynlendirmesiyle mmkn olmaktad#r. $nsan#n abas# ok nemli ve gerekli olsa da, iman bir tr ilhi nimettir. Byle olunca insanlar#n zorla hidayete, yani inanca dhil edilmesi d nlemez. Kur'n, Hz. Peygamber'e ve onun ahs#nda btn Mslmanlara yle seslenir: Sen, sadece )t ver ve hat rlat. Sen, yaln zca bir hat rlat c s n. Onlara (inanmayanlara) zor ve bask kullanacak de)ilsin.233 En temel ilke udur: Din (seimi)nde zor (kullanmak) yoktur.234 Tam aksine, sava #n hukuk anlamda sebeplerinden biri, din ve vicdan zgrl'nn sa'lanmas#, ki inin vicdan# ile Allah aras#ndaki engellerin kald#r#lmas#d#r. Bu u'urda insan sorumluluklar#m#z varsa, bu ki i ile Allah aras#ndaki engellerin ortadan kald#r#lmas# konusunda bize grev yklemesi anlam#na gelmektedir. Bir lkede hukukun stnl' erevesinde devlet, din ve vicdan zgrl'n yasalar#n ve anayasan#n gvencesi alt #na alm# sa, belli bir din seme konusunda insanlara bask# yap#lmamas # beklenir. Bask# rejimleri, sadece din ve vicdan zgrl'n, d ncenin serbeste ifade edilmesini engellemekle kalmazlar, bunun yan#nda her trl adaletsizlik ve ahlk yozla man#n geli mesine de sebep olurlar. Bu erevede te ekkl etmi bulunan bir bask # rejimine kar # zgrlk ve adalet ad#na mcadele etmek, cihad#n yneldi'i ahlk amalar aras#nda yer al#r. Dhili siyasetin me ru amalar#na i aret etmek zere Hz.Peygamber yle buyurmu tur: Cihad n en faziletli olan zorba (ve zalim) bir ynetici kar! s nda hak(k dile getiren do)ru) sz sylemektir.235 Din ve vicdan zgrl'nn hukukun gvencesi alt #na al#nmas#, herkesin inand#'# gibi ya ama hakk#na sahip olmas# ve adaletin herkese da'#t #lacak ekilde tesis edilmesi sadece Mslmanlara tan#nm# bir imtiyaz de'ildir. $lke olarak, birden fazla din; dolay#s #yla birden fazla inan, d nme ve ya ama biiminin olmas# toplumsal o'ulcu'un temel erevesini tayin eder. Allah, btn insanlar#n homojen, ayn# kal#ptan #km# as#na birbirlerine benzemesini dilemez. Kuranda Ey insanlar! Biz sizi bir erkekle bir kad ndan yaratt k. Birbirinizi tan y p

232 233

Yusuf, 12/106. Ga iye, 88/2122. 234 Bkz. Bakara, 2/256. 235 Ebu Davud, Melhim, 17.

93

sahip kman z iin milletlere, sllelere ay rd k. 'unu unutmay n ki Allah' n nazar nda en de)erli, en stn olan n z, takvda (Allah' say p haramlardan sak nmada) en ileri oland r. Muhakkak ki Allah her !eyi mkemmelen bilir, her !eyden hakk yla haberdard r.236 buyurulmu tur. Bu ayete gre hangi insan toplulu'unun di'erlerinden daha iyi oldu'unun ortaya #kmas# iin ontolojik farkl#l#k ngrlm tr. Ku kusuz farkl# dinler aras#nda teolojik, epistemolojik tart# malar olacakt #r. Ancak bunlar, sava ve at # ma sebebi olmamal#d#r. $nsanlar ve toplumlar#n zerlerinde ihtilf ettikleri konularda aralar#ndaki hkm Allah verecektir. Bu dnyada biz insanlar#n, iyi, do'ru ve gzel olan#n yani hayr#n elde edilmesi iin birbirleriyle yar# ma ykmll' vard#r. Buna ra'men iyi zelliklerinin yan#nda tamahkr, bencil, tahakkmc ve tahripkr bir tabiata sahip olan insan#n, her zaman ahlki ilkelere riayet edemeyece'i, hakk # olmayan eylere gz dikece'i, ba kalar#n#n hukukunu ihll edece'i de bir gerektir. Me ru ve dil bir sava #n gerekesi ancak bu gibi durumlarda mmkn olabilir. Savunma sava lar#, kt emelleri olanlara kar # sald#r# v.b. sava trlerinden ba ka, tamamen din ve vicdan zgrl'nn, temel insan hak ve hrriyetlerinin sa'lanmas# amac#yla da sava amak mmkndr. Silhlardan ar#nd#r#lm# ve sava tehdidinin tamamen ortadan kalkt #'# bir dnya arzuya ayand#r, byk bir idealdir. Ancak tarihin ve somut hayat #n gerekleri bizim bu idealden ok uzakta oldu'umuzu gsteriyor. Dolay#s #yla daima bu tehditle i ie ya amak durumunday#z. E'er bu byleyse, hi de'ilse sava # ahlk ve dil bir temele oturtmak gerekir. $slmiyet, asl bir grev olarak de'il, ar#z ve fakat ka#n#lmaz bir durum olarak sava gere'ini kabul etmi tir. Din ve vicdan zgrl'nn sa'lanmas#, ibadethanelerin sald#r#lardan korunmas # gerekti'i, yine Kur'n'da ifade edilmi tir: E)er Allah' n, insanlar n kimini kimiyle defetmesi (yenilgiye u)ratmas ) olmasayd , manast rlar, kiliseler, havralar ve iinde Allah' n isminin oka an ld ) mescitler muhakkak y k l r giderdi.237 Ayette geen defetme kelimesi de-fe-a kknden olup, bir anlam# sava t #r. Ancak bu mana sadece s#cak at# ma veya mukatele anlam#ndaki cihad ile s#n#rl# de'ildir. Bask# alt #ndaki gayr-i mslimlerin bile bask#dan kurtar#lmas# iin fiil aba gstermeyi ve gerekti'inde sava # gze almay# te vik eden ve bunu cihad kabul eden bir dinin, masum insanlar#n hayat #na kasteden iddet ve terr ihtiva etti'ine dair iddialar dayanaks#zd#r.
236 237

Bkz. Hucurat, 49/13. Hac, 22/40.

94

Nitekim tarihte bunun somut rnekleri ya anm# t#r. Mo'ollarla giri tikleri etin sava #n sonucunda anla maya oturan Mslmanlar, gayr-i mslim esirlerin de serbest b#rak#lmas#n# art ko tular. yle ki Mo'ol komutan# Kutlu *ah, Mslmanlar#n szcs ve mzakerecisi $bn Teymiye'ye: Ne yani, siz bize H#ristiyan ve Yahudi esirleri b#rakmayacak olursak sava a devam edece'inizi mi sylemeye al# #yorsunuz? diye sordu'unda, $bn Teymiye: Evet, aynen bunu demeye al# #yoruz. cevab#n# vermi tir. $bn Teymiye'ye gre, anla mal# gayr-i mslimlerin zgrlklerine kavu turulmas# iin Mslmanlar sava mak, Allah yolunda cihad etmek zorundad#rlar. Ku kusuz bunun yan#nda M!rikleri buldu)unuz yerde ldrn.238 ayeti de vard#r. Bu ayet, Tevbe Suresinin ilk drt ayetinde a#ka belirtildi'i zere, her trl anla ma imkn#n#n ortadan kalkt #'# ve art #k btn diplomatik ili kilerin kesilip sava durumunun ortaya #kt #'# rnekler iin sz konusudur. Nihayet Kuranda Anla!mal oldu)unuz m!rikleri ldrmeyin239 ayetiyle sava s#ras#nda s#'#nma veya koruma (eman) talebinde bulunan m riklerin de sava #n d# #nda tutulmas# emredilmektedir. Yani Tevbe Suresinin ilk drt ayeti, fiil bir sava durumuyla ilgilidir. Burada hem sava teorisi hem dinin ilhiyat # a#s#ndan sava #n hangi temel gerekelere dayand#r#ld#'# konusunun a#kl#'a kavu turulmas# gerekir. Ba ta da i aret etti'imiz zere, sava siyas ihtilflar sonucunda ortaya #kan asker bir at# ma hlidir ve sekler bir nitelik ta #r. G kullanarak politik bir amac#n kabul ettirilmesi her zaman suiistimale a#k bir yoldur. $slm hukukular#n#n o'unlu'una gre, sava #n illeti (nedensellik ilkesi) d man#n $slm'a ve Mslmanlar#n lkesine kar # sald#r#da bulunmas#d#r.240 Sava #n belirgin gerekesi udur: Size sava! aanlarla Allah yolunda siz de sava! n, ancak (sak n) a! r gitmeyin.241 Ba ka bir ifadeyle sava #n illeti, Mslman olmayanlar#n dine dhil edilmesi de'ildir. E'er yle olsayd#, kad#n erkek, ya l# ocuk, din adam# sivil ayr#m# gzetilmeden, gayr-i mslim olan herkesin ldrlmesi gerekirdi ki, bu, a #r#ya gitmek olurdu. Oysa d manla sava durumu ortaya #km# olsa bile, kesin olarak Mslmanlar kad#nlar#, ocuklar#, ya l#lar#, zrlleri, din adamlar#n# ve hatta sava ta aktif grev almayan sivil erkekleri ldremezler.

238 239

Tevbe, 9/5. Tevbe, 9/46. 240 Serahs, a.g.e. c. X, s. 5. 241 Bakara, 2/190.

95

Sava ta d man taraf#, yukar#da i aret edilen genel ahlk norm ve hukuk kurallara riayet etmeyecek olsalar dahi, $slm hukuku burada Mukabele-i bi'l-misl (ayn#yla kar #l#k verme) ilkesine cevaz vermez. Yani sava s#ras#nda Mslmanlar#n kad#nlar#na tecavz edilmi se, bu, Mslman askerlere d man kad#nlar#na tecavz etme hakk#n# vermez.242 Bu dahi, $slmiyet'in 7. as#rdan beri kad#nlara tecavz bir sava suu kabul etti'ini gstermektedir. Oysa bu fiil, modern dnyada sava suu olarak ancak 2001 y#l#nda kabul edildi. 1994'te S#rp askerleri yakla #k 50 bin Mslman kad#na ve gen k#za tecavz ettikten yedi sene sonra Lahey'de kurulan mahkeme S#rp askerini sulu buldu ve onlar# hapse mahkm etti. Bu mahkemenin verdi'i karardan sonra uluslararas# camia sava s#ras#nda kad#nlara tecavz sava suu sayd#. Sava a ili kin bu hukuki kurallar, Hz. Peygamber taraf#ndan a#k bir ekilde konulmu ve onlara riayet istenmi tir. $slam Hukuknda me ru bir sava la ilgili temel hkmler ve ba'lay#c # hukuk kurallar byle iken, cihad#n, masum insanlar#n ya ama hakk#n# ortadan kald#rmay# hedefleyen ve bir insanl#k suu olan terr ile ayn# eymi gibi gsterilmesinin hukuksal ve bilimsel hibir dayana'# yoktur. Cahiliye dneminde Arap kabileleri aras#nda y#llarca sren kanl# sava lar cereyan ediyordu. Dolay#s#yla o devrin Araplar# sava mefhumuna yabanc# de'ildiler. Kur'anda Ey iman edenler! Ne oldunuz ki, size "Allah yolunda topyekn cihad'a k n" denildi)i zaman yere (m hlan p) a) rla!t n z. Ahiretten (vaz geip yaln z) dnya hayat na m raz oldunuz? Fakat bu dnya hayat n n faidesi ahiretin yan nda pek azd r. E)er (emrolundu)unuz bu cihada ) topyekn kmazsan z, Allah sizi pek ac kl bir azaba u)rat r. Siz Ona hibir !eyle zarar veremezsiniz Allah her !eye hakk ile kadirdir.243 Ba ka bir ayette Kendilerine kitap verilenlerden ne Allah'a, ne hiret gnne inanmayan, Allah' n ve Resulnn haram etti)i !eyleri haram tan mayan, hak dinini ($slm' ) din olarak kabul etmeyen kimselerle, zelil ve hakir olarak kendi elleriyle cizye verecekleri zamana kadar muharebe ediniz.244 buyrulmu tur. Bu ayetler # #'#nda Mminlerin; sadece Allah#n r#zas#n# esas alarak cihada niyet etmeleri ve artlar gerekti'inde sava malar# vaciptir. $slm ordusu; kfirlerle kar #-kar #ya geldi'i zaman nce tebli' grevi ifa edilir. Hz. Peygamberin ordu kumandanlar#na hitaben: Kfirleri, Allah'tan ba!ka ibadet
242 243

Eb Zehra, Muhammed, slamda Sava# Kavram&, ev.C.Karaa'al#, $stanbul 1976, s. 42. Tevbe, 9/3839. 244 Tevbe, 9/ 29.

96

edilecek bir mabudun bulunmad ) na ve ibadete ly k olan n ancak Allah oldu)una !ahdet etmeye davet ediniz emrini esas alan Hanefi Fkuhas#; $slm tebli' olunmayan kfirlerle sava mak caiz olmaz. Zira onlar davet ile bilirler ki; biz kendilerinin mallar#na sahip olmak, kad#nlar#n# ve ocuklar#n# esir etmek iin sava m#yoruz. Cihad#m#z#n tek hedefi, Allah'a kullu'a davet etmek ve kfrn fitnesini ortadan kald#rmakt #r hkmnde mttefiktirler.245 Hz. Peygamber bir ba ka hadiste Seriyye kumandanlar na, kar! la!t klar kfirler $slm' kabule yana!mazlarsa ne yapacaklar n izah ederken: E)er $slm' kabulden uzak dururlarsa, kfirleri cizye vermeye davet ediniz! Buna da raz olmazlarsa, Allahtan yard m talebinde bulununuz ve onlarla sonuna kadar cihad ediniz246 emrini vermi tir. Selman-# Farisi, $ran Putperestlerine kar # sava a girildi'inde: Durunuz Reslullahdan i itti'im gibi ilk nce onlar# Allah'a ve Resulne davet edeyim dedi. Putperestlere gelerek yle dedi: Biz sizi $slma davet ediyoruz. E'er Mslman olursan#z, bize tan#nan haklar size de tan#nacak, bize yklenen vazifeler size de yklenecektir. E'er mslman olmay# kabul etmezseniz, zelil ve hakir olarak cizye veriniz. Bunu da kabul etmezseniz, size kar # harb eder ve sizi ldrrz. Putperestler yle cevap verdiler: $slm'a davet meselesine gelince, mslman olmay#z. Cizye'ye gelince: Onu da vermeyiz. Sava a gelince; biz de size kar # sava #r#z. Selman-# Farisi; onlar# defa tekraren davet etti. Kabul etmediklerini grnce ordusuna hcum emrini verdi.247 $slm ordular#n#n komutan#; kfirlerin ordusuna tebli' grevini yapt #'#nda; e'er onlar bu tebli'e icabet ederek $slam'# kabul ederlerse, maksat hs#l olmu tur. Onlarla katiyyen sava #lmaz. Zira Hz. Peygamber, $nsanlarla, onlar L ilhe illallah deyinceye kadar sava!makla emrolundum. Bunu diyenler benden mallar n (Kalplerinde gizledikleri hususlarda) hesaplar Allaha kalm !t r buyurmu tur.248 Cihad, zaman zaman Mslmanlar#n sald#r#ya u'ramalar#, ya da sald#r#ya u'rayacaklar# hakk#nda cidd istihbar bilgiler edinmeleri durumunda mevcut tehdidi ortadan kald#rmak, haysiyet ve itibarlar#n# korumak iin kabule mecbur b#rak#ld#klar# bir
$bn Hmam, Kemaleddin Muhammed b. Abdlvahid, Fethl Kadir, D.Sadr Matbaas#, Beyrut 1316, c. IV,s. 286287. 246 $bn Hmam, a.g.e. c. IV s. 286287. 247 Ebu Yusuf, Yakup b.$brahim, Kitabl Hara, ev.Bahar Yay#nlar#, $stanbul 1973, s. 291. 248 $bn Hmam, a.g.e. c.IV, s. 284.
245

ve

canlar n korumu!lard r. Ta ki !er'i bir vecibe olmad ka! Ancak bundan sonra

97

sava biiminde de grlebilir. Hz. Peygamberin bizzat komuta etti'i veya ashabdan baz#lar#n# kumandan tayin etti'i sava lar#n ve askeri harekt #n say#s# altm# tan fazlad#r. Bunlar#n hibirinde Mslmanlar sald#rgan olmam# t #r. Hz. Peygamber, dneminde hibir m rik kavme s#rf m rik olduklar# iin sald#r#lmam# t #r. Yap#lan btn sava lar ya ba lam# bir sald#r#y# def etmek, ya da bir sald#r# haz#rl#'#n# ba lang# a amas#nda sonusuz b#rakmak amac#na yneliktir. Mslmanlar# cihada te vik eden ayetler de esasen ka#n#lmas# mmkn olmad#'# iin ba lam# bir sava la ilgili olarak nazil olmu lard#r. O hlde Kurn ve Snnet'e gre uluslararas# ili kilerde esas olan bar# t #r. Sava , istisna bir durumdur. Kur'an-# Kerim'de: M!rikler sizinle nas l topyekn harb ediyorsa, siz de onlarla topyekn harb ediniz.249 buyurulmu tur. Hanefi Fkuhas#, bu ayeti esas alarak; m riklerle ve kfirlerle yap#lmas# emredilen cihad; onlar#n $slm'a kar # sava amalar# sebebiyledir. 250 hkmnde ittifak etmi tir. $slm'#n ve Mslmanlar#n varl#'#n# ve onurunu korumay# amalayan sava lar, cihad#n farkl# taraflar#ndan biridir. Bu anlamda sava biiminde grlen cihad me ru bir messesedir. Mslmanlar#n, lkelerinin i gal edilmesine, smr ve bask#lara tepki duymalar# ve bunlara kar # mcadele etmeleri me ru olup, en do'al haklar# ve grevleridir. Yaln#z bu konuda gz nnde bulundurulmas# gereken ok nemli bir nokta, btn hukuk sistemlerinde oldu'u gibi, $slm Hukukunda da, amac#n me ru olmas # kadar, o amaca ula mak iin takip edilen yolun da me ru olmas# kurald#r. Bu sebepledir ki, Kurn, mminleri sava a te vik etmekle yetinmez, sava #n nas#l yap#lmas# gerekti'ini de a#klar. Sivil insanlar#, kad#n, ocuk ve ya l#lar# ldrmeye, otomatik tfeklerle okul servislerini taramaya, ev, dkkn ve araba yakmaya, olayla ilgisi olmayan insanlar# rehin al#p ka#rmaya, hatta ldrmeye cihad ad# verilemez. stelik ldrlen ve mlk tahrip edilen bu insanlar bir de Mslman iseler; bu eylemleri gerekle tiren rgtler merkezi bir otoriteden emir de alm#yorlarsa, yapt #klar#ndan dolay# hi bir makama hesap vermiyorlarsa, ba lar#na buyruk davran#yorlarsa, yapt #klar# eylem cihad olamaz. Vcutlar#na ba'lad#klar# veya arabalar#na ykledikleri patlay#c#lar# kalabal#klar#n ortas#nda infilak ettirerek hem kendilerini hem masum insanlar# ldren intihar eylemcilerinin bu eylemlerine cihad ad#n# vermeleri ve kendilerini mcahit olarak isimlendirmeleri, eylemlerini cihad, kendilerini mcahit yapamaz. Terr eylemlerine
249 250

Tevbe,9/ 36. $bn Hmam, a.g.e. c. IV, s. 280.

98

cihad, bu eylemleri yapanlara mcahit ad#n#n verilip verilemeyece'ini a a'#daki rnekler # #'#nda de'erlendirelim. Hz. Peygamberin $slm Sava Hukukuna esas olan uygulamalar#ndan rnekler # #'#nda konuya a#kl#k getirmeye al# arak cihad#n sava boyutuyla ilgili kurallar# inceleyece'iz. $slm'da cihad#n sava boyutuyla ilgili kurallar, Kurn # #'#nda Hz. Peygamberin snneti esas al#narak u ba l#klar alt #nda zetlenebilir: 1. D'mana Ac&mas&z Davranmama Hz. Peygamber sava ortam#nda dahi, her hl ve artta d man# bedenen ve ruhen ezmeyi gaye edinmemi tir. $nsanlar d man da olsa merhamet duygular#n# kabartacak ve ac#nacak duruma d tklerinde onlara ac#mak gerekti'ini Hz. Peygamberden 'reniyoruz. Hicretin 8. y#l# *evval ay#nda Hz Peygamber Halid bin Velid'i 300 ki ilik bir kuvvetin ba #nda Cezmo'ullar# zerine gnderdi. Cezmo'ullar# sava mad#ka onlarla sava #lmamas#n# tembih etti. Cezmeo'ullar#, Halid bin Velid komutas#ndaki $slam kuvvetlerini grnce silaha sar#ld#lar. Sava esnas#nda kibar davran# l# bir delikanl# sevdi'i bir kad#n#n gz nnde Halidin kuvvetlerince ldrld. Kad#n sevdi'i adam#n zerine kapand# ve iki kere h#k#rd#. Duydu'u derin kedere kalbi dayanmad#, sevdi' i adama sar#lm# oldu'u hlde o da ld. Bu olay daha sonra Hz. Peygambere anlat#ld#. Hz. Peygamber zld ve iinizde hi mi merhametli bir adam yoktu? buyurdu. Halid'in baz# esirleri de ldrtt' kendisine haber verilince Hz. Peygamber ellerini semaya kald#r#p, Ey Allah' m! Halid'in yapt ) !eyden uzak ve beri oldu)umu sana arz ederim. Yapt ) !eyi ben Ona emretmedim251 diye yakar# ta bulundu. Hayber kalesinin fethi tamamland#'#nda Safiyye Binti Huyey ile amcas#n#n k#z# esir olarak Hz. Bilal taraf#ndan Yahudi llerinin aras#ndan geirilerek Hz.Peygambere getirildi. Safiyenin amcas#n#n k#z#, ldrlm h#s#mlar#n# grnce feryat ederek ellerini yzne vurmaya ba lad#. Hz.Peygamber Ey Bilal! Senden ac ma duygusu sklp at ld m ki, bu kad nca) zlar llerin yan ndan geirdin? diye azarlad#. Hz. Bilal, Ya Reslallah! Bundan ho lanmayaca'#n#z# sanmam# t #m dedi. Bilindi'i zere Hz.Peygamber, Safiye Binti Huyey'e Mslman olmas#n# teklif etmi , O da Mslman olunca Onu kendisine nikhlam# , bylece Hz. Safiye mminlerin annesi olma erefine ermi tir.252

251 252

$bn Kesir, Eb'l Fida $smail, Tefsirl-Kur'an'il Azim, D.Marife Ne ri, Beyrut 1969, c.III. s. 591. $bn Hi am Eb Muhammed Abdulmelik, es-Sret'n-Nebeviyye, Beyrut 1971, c.III. s. 350351.

99

2. 'kence Yasa)& Hz.Peygamber d mana i kence yap#lmas#na izin vermemi tir. Sheyl b. Amr Mekke m riklerinin ileri gelenlerindendi. Hicretten nce Hz.Peygambere hakaret eden ve bask# uygulayanlardand#. Bedir sava #nda esir edildi. Bir ara kamaya te ebbs etti. Yakalan#p getirildi. Sheyl iyi bir hatipti. Szleriyle insanlar# etkilemeyi ba ar#rd#. Hz. mer, Ey Allah'#n Elisi! Bana izin ver, unun n di lerinden ikisini skeyim de, bir daha senin aleyhine konu ma yapamas#n dedi. Peygamberimiz, Hay r, ben ona i!kence yapamam. Hem, ben ona i!kence edersem Allah da beni cezaland r r. Ayr ca umulur ki o, bir gn sevimsiz bulmayaca) n bir davran !ta bulunur. buyurdu. Gerekten Hz. Peygamberin vefat #ndan sonra Sheyl b. Amr Mekke'de irtidat olaylar# ba gsterince, Ey Mekkeliler! Siz Allah'#n dinine en son girenlerden oldunuz. Bari en nce #kanlardan olmay#n. diyerek Mekkelilerin irtidat olaylar#na kat#lmalar#n# nlemi tir. 253 Medine'ye Mslman olmak istediklerini belirten 8 ki i gelmi ti. Hastayd#lar, yard#ma ihtiyalar# vard#. Medine'nin havas# bsbtn sa'l#klar#n# bozdu. Hz.Peygamber onlar# zekt develerinin otlad#klar# yaylaya gnderdi. ay kadar orada kal#p sa'l#klar#na kavu tular. Develerden sorumlu oban#n ellerini ayaklar#n# keserek, gzlerine ve diline dikenler bat #rarak i kence ile ldrdler. Develeri de srp gtrdler. Haber Medine'ye ula #nca Krz b. Cabir komutas#nda acele 20 svari yola #kar#ld#. Svari birli'i hainlerin hepsini yakalay#p Medine'ye getirdi. Sular# h#rs#zl#k, adam ldrme, ihanet ve irtidat idi. Hz.Peygamberin emriyle cezaland#r#ld#lar.254 Hz.Peygamber, bu olaydan sonra her ne sebeple olursa olsun i kence yap#lmas#n# yasaklam# t #r.255 3. D'man llerine Sayg& M riklerin sava ta ldrdkleri kimselerin intikam amac#yla kulak, burun ve tenasl uzuvlar#n# kesmek, kar#nlar#n# yarmak gibi detleri vard#. Buna "msle" denirdi. Hz.Peygamber Uhud sava #nda amcas# Hz. Hamza'n#n cesedini paralanm# olarak grnce derin bir znt duydu. "E)er bana Allah zafer nasip ederse, Hamza'ya yap lan n kar! l ) nda otuz m!rike ayn muameleyi yapaca) m" dedi. Bunun zerine Ceza verecek olursan z size yap lan n misliyle cezaland r n. Ama e)er sabrederseniz
$bn Hi am, a.g.e., c.III, s. 352 Buhari, Hudud, 1718; Mslim, Kasame, 911. 255 Vak#d, Muhammed b. mer, Kitabl Me'azi, Tahkik: Marsden Jones, Oxford, Londra 1966, c. II. s. 570.
254 253

100

bilin ki bu, sabredenler iin daha hay rl d r.

256

ayeti nazil olunca Hz.Peygamber

yemininden vazgeti ve keffaret dedi.257 Hz. Hamza'ya yap#lan msleye fkelenen ve m rik llerine ayn# eyi yapmak iin aya'a kalkan Eb Katde'ye Hz.Peygamber, "Otur! Sen Allah kat nda sevab n iste ey Eb Katde! Kurey! m!riklerinin lleri birer emanettir. Sen yapt ) n !eyin uzun mddet onlar n yapt klar yla birlikte k nanarak an lmas n ister misin?" buyurdu.258 4. Sivillere ve Masum Hedeflere Sald&rmama Sava ortam#nda dahi muharip olmayan kimselerin ldrlmemesi konusunda Hz.Peygamberin pek ok kez ashab#n# uyard#'# tabakt ve me'zi litaratrnde nakledilmi tir. Mekke'nin fethinden sonra Beni Hanife, Sakif kabileleri ve ortaklar#n#n ba latt#klar# Huneyn sava #nda Hz.Peygamber, m rik lleri aras#nda, ldrlm bir kad#n grd. "Nedir bu grd)m !ey?" dedi. Oradakiler, "Bu bir kad#nd#r. Halid bin Velid'in kuvvetleri ldrd" dediler. Hz.Peygamber orada bulunan bir ki iye "Halid'e yeti!! Reslllah seni ocuk, kad n ve hizmeti ldrmekten menediyor de!" buyurdu. Orada bulunanlardan biri, "Ey Allah'#n Elisi! Onlar m riklerin ocuklar# de'iller mi?" dedi. Hz.Peygamber, "Sizin en hay rl lar n z da m!riklerin ocuklar de)iller miydi? Her ocuk, f trat zere do)ar ve masumdur" buyurdu. 259 Hz.Peygamberin vefat #na yak#n a'#r hasta oldu'u gnlerde, Rumlarla birlikte kuzey Araplar#n#n Medine zerine bir sald#r# iin haz#rlanmakta olduklar# haberi geldi. Hz.Peygamber, hemen sefer haz#rl#klar# yap#lmas#n# emretti, kumandanl#'a da Usame bin Zeyd'i tayin etti. Usameye u tavsiyelerde bulundu. "$nkrc sald rganlarla arp ! n. Ahde vefas zl k etmeyin. Meyve veren a)alar kesmeyin. Srleri tahrip etmeyin. Manast rlara kapanm !, dnya i!leriyle ilgilenmeyen, kendini ibadete vermi! ruhanileri, kk ocuklar ve kad nlar ldrmeyin. D!manla kar! la!may temenni etmeyin. nk bilemezsiniz, onlar yznden bir iptilya u)rayabilirsiniz." .260 Hz.Peygamber, Mute muharebesinde Mslmanlar kar #s#ndaki ittifak iinde yer alan Gatafan kabilesi zerine 15 ki ilik bir birlik gndermeye karar verdi. Birli'in komutanl#'#na Eb Katde'yi tayin etti. Eb Katde'ye "Kad n ve ocuklar
256 257

Nahl, 16/126. $bn Hi am, a.g.e. c. III. s. 101. 258 Vak#d, a.g.e., c. I. s. 290. 259 Eb Davud, Cihad, 111. 260 Vak#d, a.g.e., c. III, s. 117118

101

ldrmeyiniz!" talimat #n# verdi. Keza Hz.Peygamber bir sald#r# haz#rl#'# iinde olduklar # istihbarat # ald#'# Dmetlcendel halk# zerine yedi yz ki ilik bir birlik gndermeye karar verdi. Birlik komutanl#'#na tayin etti'i Abdurrahman b. Avf'a "Ganimet mallar na h yanet etmeyiniz, ahdinizi bozmay n z, llerin uzuvlar n kesmeyiniz. ocuklar ldrmeyiniz. Bunlar, Allah' n sizden ald ) sz ve Peygamberinin rnek gidi!at d r." buyurdu.261 Bu konuda en arp#c# rneklerden biri Hubeyb bin Adiyy'in tutumudur. Amiro'ullar# reisi Eb Bera hicretin 4. y#l# ba #nda Medine'ye geldi. Hz.Peygamberden Necid halk#na $slm'# 'retecek kimseler gndermesini istedi ve onlar#n gvenli'ine kefil oldu. Bunun zerine Hz.Peygamber, Mnzir bin Amr'#n kumandas#nda 40, bir rivayette 70 ki iyi yola #kard#; Eb Ber'n#n ye'eni Amir bin Tufeyl amcas#n#n ir at heyetine tan#d#'# eman# tan#mad#. Sleymo'ullar#n#n baz# oymaklar#ndan yard#m ald#. $r at heyetini Bi'r-i Mane'de muhasara etti ve tamam#na yak#n# ehit edildi. Hubeyb bin Adiy ile Zeyd bin Desinne esir olarak Mekke'ye gtrldler ve sava larda ldrlen yak#nlar#n#n intikam#n# almak iin yan#p tutu an, kana susam# Kurey m riklerine sat#ld#lar. Hubeyb bin Adiy ayaklar#ndan zincire vuruldu. ldrlece'i zaman# bekliyordu. Kendisiyle ilgilenme grevi verilen azatl# cariye Mviye'den temizlik iin ustura istedi. Maviye ya lar#nda bulunan vey o'lunun eline bir ustura verdi "Git bunu esire ver." dedi. Bundan sonras#n# Maviye yle anlat #yor: "ocuk usturay# esire gtrd. Ben 'Aman Allah'#m ben ne yapt#m!' dedim ve tela la ocu'un arkas#ndan ko tum. Vard#'#mda ocu'u Hubeyb'in kuca'#na oturmu onunla konu uyor grdm ve bir #'l#k att#m. Hubeyb bana bakt#. 'Bu ocu'u ldrece'imden mi korkuyorsun? $n allah asla ben byle bir i i lemem. Haks#z yere cana k#ymak bizim hl ve an#m#zdan de'ildir. Sanki beni siz mi ldrmek istiyorsunuz?' dedi". Hubeyb bin Adiy ile Zeyd bin Desinne Mekke'ye on kilometre uzakl#ktaki Tenm'e gtrldler ve orada m#zraklanarak ehit edildiler. 262 Nakletti'imiz btn bu rnekler, cihad#n, Kurn ile sabit olan temel bir kural#n tatbikinden ba ka bir ey de'ildir. Bu da ancak sava anla sava ma kural#d#r. Muharip olmayan sivil, masum hedeflere sald#rmama kural#d#r. Bakara Suresi 190. ayet bu kural# u ekilde vazetmektedir: "Sizinle sava!anlarla siz de Allah yolunda sava! n. Fakat sava!ta s n r a!may n. Muhakkak ki Allah, haddi a!anlar sevmez". Ayn# kural Maide
261 262

$bn Hi am, a.g.e., c. IV, s. 280281 Buhari, Magazi, 28; $bn Hacer 1328; 1.418.

102

Suresi 8. ayette de u mealle a#klanmaktad#r: "Bir toplulu)a kar! iinizde besledi)iniz kin ve fke sizi haddi tecavze, adaletsizli)e srklemesin. Takvaya en yak n olan budur." D mana merhametsiz davranma, msle yapma, i kence etme, kad#nlar# ve ocuklar# ldrme, s#n#r# a mad#r, haddi tecavzdr ki, mezkr ayetlerde Allah bunu menetmi tir. 5. Mslmanlar& Hedef Almama Sava artlar#nda dahi Mslman olmayan masum kimselerin ldrlmesine izin

verilmemi ken, masum Mslmanlar#n ldrlmesine cevaz verilebilece'i elbette d nlemez. Muharebe s#ras#nda d man#n baz# Mslmanlar# kendilerine kalkan olarak kullanmas# durumunda, e'er bu Mslmanlar hedef al#nmazsa, o zaman ma'lbiyet kesin grnyorsa, sz konusu Mslmanlara, do'rudan hedef yap#lmamalar# kayd#yla ate edilip edilemeyece'i konusunda fakihler farkl# gr ler beyan etmi lerdir. Bi'r-i Mane olay#nda ehit edilen ir ad heyeti iinde bulunan, ancak esir edildi'i hlde bir ada'#n yerine gelmesi iin azat edilerek sa' b#rak#lan Amr bin meyye, Medine'ye dnerken Amro'ullar#ndan d man zannetti'i iki ki iyi ldrd. Hlbuki onlar Mslman olmu lard#. Hz.Peygamber ellerine de bir eman yaz#s # vermi ti. Bu yanl# l#ktan dolay# Hz.Peygamber ok zld. ldrlenlerin diyetlerini dedi. 263 Mekke'nin fethinden sonra Mustaliko'ullar#ndan Haris bin D#rr Medine'ye gelerek Mslman oldu. Mustaliko'ullar#n#n Mslman olmalar#n# da sa'lad#. Hz.Peygamber Mustaliko'ullar#n#n zektlar#n# toplamak zere Velid bin Ukbe'yi grevlendirdi. Hz.Peygambein memuru olarak Velid'in geldi'ini gren Mustaliko'ullar# onu kar #lamaya #kt #lar. Velid onlar # kendisine do'ru gelir grnce korkuya kap#ld# ve Medine'ye geri dnp "Ya Reslallah! Mustaliko'ullar# benim zekt toplamama engel oldular. Beni ldrmek istediler. Seninle sava mak iin toplanm# lar." dedi. Hz.Peygamber, durumu incelemek iin Hlid bin Velid'i gnderdi. Durumun, Velid'in anlatt#'# gibi olmad#'# anla #ld#. 264 Bu olayla ilgili olarak Ey iman edenler! Herhangi bir fs k size haber getirecek olursa onu iyice inceleyin, do)rulu)unu ara!t r n. Yoksa gere)i bilmeyerek birtak m kimselere kar! fenal k edip sonra da yapt ) n za pi!man olursunuz.265 ayeti nazil olmu tur.

$bn Sa'd, et-Tabakt'l-Kbra, Beyrut 1985, c.II, s. 53. $bn Hanbel, Ebu Abdulillah Ahmed bin Muhammet, el Msned, Beyrut 1985, c.IV. s. 279. 265 Hucurat, 49/6.
264

263

103

Sava ortam#nda bilmeden dahi olsa Mslmanlar#n Mslmanlar# ldrmesine Allah raz# de'ildir. Hudeybiye bar# anla mas#n#n hikmetlerinden biri Fetih Suresi 25. ayette u mealle a#klanmaktad#r: "$nkrda srar edip sizi Mescid-i Haram' ziyaret etmekten ve bekletilmekte olan hediye kurbanl klar yerine ula!t rmaktan geri evirenler onlard r. E)er orada kendilerini tan mad ) n z iin i)neyece)iniz, bilmeyerek i)nemi! olman zdan dolay zor durumda kalaca) n z mmin erkek ve mmin kad nlar olmasayd , Allah ellerinizi birbirinizden ekmez, sava!man za engel olmazd ". Medine'ye hicret etme imkn#n# bulamam# , Mekke'de kalm# Mslmanlar#n, Mslman mcahitler eliyle bilmeyerek ldrlmesine Allah raz# olmam# t #r. Gnmzde ise cihad oldu'una inanm# veya inand#r#lm# ki ilerce bir tak#m canl# bomba, patlay#c# dolu ara ve paket yollayarak yap#lan eylemlerle Mslmanlar ve Mslman olup olmad#klar# belli olmayan masum insanlar bilerek ldrlmektedir. Allah'#n buna da raz# olmayaca'# barizdir. 6. Emir Komuta Hiyerar'isi inde Hareket Etme Cihad#n sava boyutunun di'er nemli bir kural# da, Mslmanlarca kabul edilmi merkezi bir plnlama dhilinde hareket edilmesidir. Birtak#m ki i ve gruplar#n merkezi bir otoriteden emir almaks#z#n ba #na buyruk hareket etmeleri, eylemlerinden dolay# kimseye hesap vermemeleri sadece bir kaos olu turur. Merkezi bir otoritenin mevcut olmamas#, ba'#ms#z ve sorumsuz davranmay# hakl# k#lmaz. Zira cihad ad#na kaosa izin verilemez. Bu gibi durumlarda hareketin yozla mas#, hedeften uzakla mas#, faydadan ok zarar vermesi tabidir. Asr-# Saadette cihad#n sava boyutuyla ilgili hi bir olay Hz.Peygamberin emir veya msaadesi olmaks#z#n meydana gelmemi tir. Hz.Peygamberin emir ve msaadesi olmad#'# hlde sadece yanl# anlamadan kaynaklanan birka olay vuku bulmu tur. Yukar#da da bahsetti'imiz bu olaylar Hz.Peygamberi zm tr. Abdullah bin Cah '# emredilmedi'i bir eyi yapt#'# iin azarlam# , Halid bin Velid'i kad#n ve ocuklar # ldrmemesi iin ikaz etmi , Amr b. meyye'nin ldrd' Mslmanlar#n diyetlerini demi tir. Eb Basr olay# dahi bu kural#n bir istisnas#n# olu turmam# t #r. Eb Basr, Sakif o'ullar#ndand#. Mslman oldu'u iin Mekke'de m riklerce hapsedilmi ti. Hudeybiye anla mas#ndan sonra kama f#rsat # bulup Medine'ye gelmi ve Mslmanlara s#'#nm# t #. Mslman olarak Mekke'den ka#p Medine'ye s#'#nanlara Mslmanlar

104

Hudeybiye anla mas#na gre s#'#nma hakk# tan#mayacaklard#. Mekke'den Eb Basr'i teslim almak zere iki ki i geldi. Hz.Peygamber anla ma art #na uyarak Eb Basr'i teslim etti. Eb Basr'in ikyeti zerine Hz.Peygamber, "Ey Eb Basr! Sen !imdi git. Sen ve senin gibiler iin Allah bir geni!lik ve kar yol yaratacakt r." buyurdu.266 Eb Basr Mekke yolunda kendisini gtren iki ki iden birini ldrd di'eri ise kat #. Eb Basr tekrar Medine'ye geldi ve Hz.Peygambere "Ey Allah'#n Elisi! Sen sznde durdun. Allah da beni onlardan kurtard#." dedi. Hz.Peygamber "Yaman adam! Hele yan nda birtak m adamlar da bulunsa art k elinden gelmeyecek bir !ey yoktur. Haydi, nereye istersen k git oraya" dedi. 267 Eb Basr, Mekke kervanlar#n#n *am yolu zerinde bulunan deniz sahilindeki $s'te slendi. Mslman olup Medine'ye s#'#namayan yeni Mslmanlar Eb Basr'in etraf#nda topland#lar. Mekke kervanlar#na geit vermediler. Mekke m rikleri gelip Eb Basr ve arkada lar#n#n Medine'ye kabul edilmelerini kendileri istediler. Hz.Peygamber de Eb Basr ve arkada lar#n# Medine'ye a'#rd#. Eb Basr kendini savunmak zorundayd#. Hz.Peygamberden ve Mslmanlardan ayr#, ba'#ms #z davranmak gibi bir niyeti yoktu. Hz.Peygamberin onu Medine'ye a'#ran yaz#l# emri kendisine ula t #'#nda Eb Basr son nefesini vermek zereydi. Eb Basir defnedildikten sonra Hz.Peygamberin yaz#l# talimat # gere'i arkada lar#ndan yetmi ki i Medine'ye, di'erleri memleketlerine dndler.268 7. D'mana nsan Yard&m Cihad, her zaman d mana zarar verilerek yap#lmayabilir. Bazen zor durumda kald#klar# zamanlarda d mana insan yard#mda bulunmak da cihad kapsam#na girer. Byle bir davran# , d manl#k duygular#n#n azalmas#na ve d man#n gcnn k#r#lmas#na da yarayabilir. Hicretten sonra Mekke zerine ken kurakl#k ve k#tl#k y#llar#nda Hz.Peygamber Mekke'ye tah#l, hurma, hayvan yemi ve nakit ihtiyac# iin alt #n gndererek yard#mda bulundu. meyye bin Halef ve Safvan bin meyye gibi Kurey m riklerinin ileri gelenleri bu yard#m# kabul etmek istemedilerse de Eb Sfyan Hz.Peygamber hakk#nda "Allah, karde imin o'lunu hay#rla mkfatland#rs#n. nk O, akrabal#k hakk#n# gzetti." diyerek kran duygusunu ifade etmi tir.269 D mana yard#m#n di'er bir rne'i de Yemame halk#ndan Smme bin sl olay#d#r. Smme bin
$bn Hi am, a.g.e., c.III, s. 337. Vak#d, a.g.e., c.II, s. 626627. 268 $bn.Abdi'l-Berr, a.g.e., c. IV. s. 20. 269 Kksal, M. As#m, slm Tarihi, $stanbul 1981, c. XIV. s. 304.
267 266

105

sl, Mslman olduktan sonra Mekke'ye gidip umre yapt #. M rikler O'nun okudu'u ayet ve dualardan Mslman oldu'unu anlad#lar. Onu yakalad#lar ve ldrmek istediler. Baz# m rik ileri gelenleri onun serbest b#rak#lmas#n#, aksi hlde Yemame'den g#da sevk#yat#n#n durabilece'ini sylediler. Smme, memleketine dnnce Yemame'den Mekke'ye g#da sevk#yat#na engel oldu. Mekkeliler ok zor durumda kald#lar. Hz.Peygambere eli gndererek Mekke'ye g#da sevkiyat #na mani olmamas# iin Smme'ye emir vermesini istirham ettiler. Hz.Peygamber Smme'ye gnderdi'i yaz#l# talimatta Mekke'ye g#da sevk#yat #na mani olmamas#n# bildirdi. Smme de Mekke m riklerine g#da sevk#yat #n# ba latt#.270 8. Son are Sava' Cihad kapsam# iinde her zaman g kullan#lmas# do'ru bir yntem olamaz. Bedir harbine kadar sava a izin verilmemi olmas#, buna en gzel misaldir. Hicretten ay nce yap#lan ikinci Akabe Biatinde "Ey Allah'#n Resul! Seni hak din ve Kitapla gnderen Allah'a yemin ederim ki, e'er sen istersen yar#n Mina halk#n# k#l#tan geiririz. diyen Abbas bin Ubade'ye Hz.Peygamberin Biz bununla emrolunmad k; siz !imdi e!yalar n z n yan na dnnz buyurmas#, her bask#, hakaret ve i kenceye g kullanarak cevap verilmeyece'ini ortaya koymakta olup ancak hibir are bulunmad#'# durumlarda sava a izin verildi'ini ortaya koymaktad#r. 3.1.4.2. Me'ru Mdafaa Hali Hz. Peygamber'in: Kim mal n koruma u)runda ldrlrse !ehiddir. Kim Allah' n dinine yard m ve onu muhafaza u)runda ldrlrse !ehiddir. Kim can n (nefsini) mdafaa u)runda ldrlrse !ehiddir ve kim ehlini koruma u)runda ldrlrse !ehiddir271 buyurdu'u bilinmektedir. Hanefi Hukukular: Cana, mala, dine, #rz ve namusa yap#lan haks#z tecavzlere kar #, me ru mdafan#n caiz oldu'u hususunda" ittifak etmi tir.272 Ancak me ru mdafaa iin u artlar#n bulunmas# esast #r: 1. Haks#z bir tecavz bulunmal# ve bu tecavz ba ka yollarla (Ul'lemr'e, Muhtesibe, Kad#'ya vs. ikyetle) defetme imkn# bulunmamal#d#r. 2. Me ru mdafaa, tecavzn s#n#r#yla orant#l# olmal#d#r.
270 271

$bn Hi am, a.g.e., c. IV, s. 228. Tirmizi, Snen, c. IV, s. 2830 K. Diyet: 22. 272 Serahsi, Mubhammedb Ahmed b. Sehl. El Mebsut, D. Marife Ne ri, Beyrut t.y., c. XXIV, s. 37.

106

3. Me ru mdafaa an#nda, haks#z tecavz devam ediyor olmal#d#r. Nitekim Hz. Peygamber, kavga s#ras#nda meydana gelen bir olayda Diyet'e hkmetmemi tir. *yle ki; kavga an#nda birisi, di'erinin elini #s#rm# t #r. Eli #s#r#lan ah#s; elini kurtarabilmek iin kuvvetle ekerken, #s#ran#n iki n di i k#r#lm# t #r. Hz. Peygamber bu olayda me ru mdafaa sz konusu oldu'u iin k#sasa hkmetmemi tir. *uras# muhakkakt #r ki; insan#n can emniyeti her eyin zerindedir. Nefse kar # haks#z bir tecavz sz konusu oldu'unda, me ru mdafaa vacip olur. Nitekim Hz. Peygamberin: Mslmanlar zerine k l eken kimse, kendi kan n helal k lm ! olur.273 buyurdu'u bilinmektedir. Dolay#s #yla silah ekerek bir mslman# ldrmek isteyen kimse, haks#z tecavz pe indedir. Mslman#n kendisine silah ekeni; ba ka bir yolla durdurma imkn#na sahip de'ilse, onu ldrebilir. Kendisine ne k#sas, ne de diyet gerekmez.274 Ayn# ekilde; bir mmin kad#n silah zoruyla ka#r#l#r ve #rz#na geilmek istenirse, mtecavizi ldrebilir. *er'an mesul de'ildir. 275 Bu halde dahi dikkat edilecek husus; haks#z tecavzn ba ka bir yolla giderilme imkn#n#n olmamas#d#r. $slam hukukunda, modern bat # hukuk sistemleri ve yeni kabul edilen Trk Ceza Kanunununda da mal iin me ru mdafaa kabul edilmi tir. *artlar# mevcut mal iin mdafaa halinde ldrlen kimsenin diyetinin denmesi gerekmez. Yani bu durumda mal iin me ru mdafaada bulunan#n ceza ve tazmin sorumlulu'u yoktur. Ancak bunun iin sald#r#n#n filhl olma art# vard#r. rne'in h#rs#z kat #ktan ve araya zaman fas#las # girdikten sonra onu bulup ldren ki iye k#sas cezas# uygulan#r. Sald#r# cana veya #rza ynelik olursa me ru mdafaa bir grevdir. Bu konuda $slm hukukular#n#n gr birli' i vard#r. Mala ynlik sald#r#larda Hanefi ve Malikilere gre me ru mdafaa yine bir grev, *afiilerle Hanbelilerin bask#n gr ne gre ise bir hakt #r.276 3.1.4.3. slam Hukukunda Hadlerin Uygulanmas& Had kelimesi menetmek manas#na gelir ve o'ulu hudud tur.277 Bir eyin mahiyetini tarif ve tayin eden eye de "had" denilir. $slmi #st #lahta hudud: Allah#n hakk# olmak zere yerine getirilmesi farz olan ve kat'i nasslarla takdir edilmi bir ukbat

Molla Hsrev, Muhammed b Feramus, Mirat el Usul fi *erhil Mirkat el- Vusul, $stanbul 1307, c. II, s. 92. 274 Molla Hsrev, a.g.e., c. II, s. 92. 275 Heyet, El-Feteva-& Hindiye, Beyrut 1400, c: II, s. 291. 276 Avc#, Mustafa, Osmanl& Hukukunda Sular ve Cezalar, Gkkubbe Yay#nlar#, $stanbul 2004, s.49. 277 Serahsi, a.g.e. c. IX s. 36.

273

107

yani cezad#r278 Had kelimesi ayn# zamanda esirgemek manas#na da gelir.279 nk Allah, kullar#n# zarara u'rad#klar# eylerden, bunlarla korumu , esirgemi tir. Hadler; yukar#da bahsetti'imiz gibi nefsi, nesebi, mallar#, akl#, haysiyet ve namusu koruma gibi maslahat ve menfaati be eriyete ait oldu'u iin me ru k#l#nm# t #r. Allah hakk# olan hadlerin konmas#n#n zahiri nedeni, insanlar#n zarar grecekleri eylerden men olunup, Mslmanlar#n fesat ve fitneden korunmas#d#r. Feth'l Kadir'de zikredilmi tir ki; Hadler, zararlar# btn be eriyete dokunan birtak#m fena hareketlerden insanlar# al#koyar. Bunlar sulular hakk#nda birer ceza oldu'u gibi, bunlar# grenler hakk#nda da birer ibret ve uyanma vesilesi te kil eder ve ammenin menfaatlar#n# tazammun eder.280 Hanefi fkahas#: Hadlerden maksat, lemi fitne ve fesaddan kurtarmakt#r281 hkmnde ittifak etmi tir. Dolay#s#yla, Haddlerin tatbik edilmedi'i beldelerde; Fitne ve ve Fesad siyasi g haline gelmi demektir. Allah#n indirdi'i hkmlerle hkmetmek farzd#r. $bni Abbas: Her kim Kur'an-# Kerim'i red ve Resul-i Ekrem'in szn inkr ederek, Allah'#n indirdi'i hkmlerle hkmetmezse kfir olur282 hkmn beyan etmi tir. Kur'an-# Kerim'de Hz.Peygambere hitaben: $nsanlar aras nda, Allah' n indirdi)i hkmlerle hkm ver, sak n onlar n (insanlar n) heva ve heveslerine uyma283 emri verilmi tir. Bu emir, btn inananlara amildir. Esasen $slam Hukukuna gre hkme ba'lanmayan hibir mesele, kaza hkmnde de'ildir.284 $slmi #st #lahta kaza: Mminlerin velayetine haiz olan kad#n#n(yarg#), m'minler aras#nda husumeti ve ihtilaf# ortadan kald#rmak iin, yasalara gre verdi'i hkmdr.285 Dolay#s#yla mminler aras#ndaki husumet ve ihtilaflar#n ortadan kald#r#labilmesi iin kad#n#n bulunmas# artt#r. Kfirlerin istilas# alt #nda iken dahi; mminlerin, kendi ilerinden bir kad# semeleri gerekir.286 Hadler do'rudan do'ruya Allah#n hakk# oldu'u iin haddi gerektiren bir su i leyen kimse, makam# ve mevkii ne olursa olsun mutlaka cezaland#r#l#r. Ul'lemr olan

Heyet, a.g.e. c. II, s. 142143. Zebidi, Abdullatif, a.g.e. c. XII, s.20. 280 $bn Abidin, Muhammed Emin, Reddl Muhtar Ale'd Drri'l Muhtar, $stanbul 1982, c. III, s. 162. 281 $bn Hmam, a.g.e. c. IV, s. 129. 282 $bn Kesir, a.g.e. II, s. 61. 283 Maide, 4/ 49. 284 Kasani, a.g.e. c. VII, s. 142. 285 Serahsi, a.g.e. c. XVII, s. 28. 286 $bn Nceym, Zeynddin b. $brahim el-M#sri, El-Bahru'r-Raik, Kahire 1311, c. VI, s. 298.
279

278

108

kimse de dhil, hi kimsenin hadleri affetme yetkisi yoktur. $slam Hukukular#; tvbe etmenin dahi dnyada haddi d rmeyece'i hususunda icma etmi tir. 287 $ kence ederek, tehdit ve hapis yoluyla zarara u'ratarak, itirafta bulunan bir sulunun, bu itiraf#n#n ikrar (delil) olamayaca'# zerinde ittifak vard#r. 288 Nitekim bir Hadis-i Kudsi'de: Kullar ma i!kence etmeyiniz289 buyurulmu tur. Esasen, $slm toplumunda sular#n a#'a #kar#lmas# esas de'ildir. Hatta had cezas#n# gerektiren herhangi bir suu i leyen m'mini gren kimse, o m'minin suunu rtebilir, ahidlik etmeyebilir.290 Hatta Kad#'n#n zina isnad# ve h#rs#zl#k gibi ikyete ba'l# cezalarda, deliller ne srlmeden nce: Bu ikyetinden vazge ve affediver. Allah, affeden bir kulun, izzet ve erefini art #r#r diye nasihatta bulunmas# mstehabd#r.291 Had cezalar#n#n tatbik edilmesi, m'minlerin kalblerinde ortaya #kabilecek kin ve intikam duygular#n # sndrr. Ayr#ca insanlar#n hukuka riayetini sa'lar. Had cezalar# sebebiyle, devlet ba kan#, Ul'lemr, tatbik etme a#s#ndan; m'minler de teslim olma a#s #ndan imtihan olunmaktad#rlar. Had cezalar#n#n tasnifine gelince; Had gerektiren sular; yol kesme, e kiyal#k (Kutta-i Tarik veya H#rabe), zina, (Hadd-i Zina), zina iftiras# (Hadd-i Kazf), h#rs#zl#k (Hadd-i Sirkat) sarho luk (Hadd-i *rb) arap ime ve olmak zere be e ittir. Hadd-i Zina; Neslin korunmas#n#, Hadd-i Kazf; *eref ve haysiyetlerin korunmas#n#, Hadd-i *rb; Akl#n korunmas#n#, Hadd-# Sirkat ve H#rabe ise; Mal#n korunmas#n# sa'lamak iindir. Dolay#s#yla btn bu cezalar, kamu hukukunun korunmas#n# sa'lar. Tatbik edilmedi'i takdirde; insanlar birbirinin hukukuna tecavz eder. *imdi bunlar#n mahiyetleri zerinde dural#m. 1. Yolkesme- E'k&yal&k-Hirabe Suunun Cezas& Kur'anda, Allah'a ve Resulne harb aanlar n, yeryznde (yol kesmek suretiyle) fesad l )a ko!anlar n cezas , ancak ldrlmeleri ya da as lmalar yahut (sa)) elleriyle (sol) ayaklar n n aprazvari kesilmesi yahut da (bulunduklar ) yerden srlmeleridir. Bu onlar n dnyadaki rsvayl ) d r. Ahirette ise, onlara (ba!kaca) pek

287

$bn Abidin, a.g.e. c. VIII, s. 163 Serahsi, a.g.e. c. IX, s. 184185 289 $bn Hanbel, a.g.e., c. IV, s. 172173 290 Merginani, Ebul Hasen Burhanddin Ali b. Ebi Bekr b. Abdilcelil el Frgani, El Hidaye *erh Bidayet'l Mbtedi, Kahire 1965,c. II, s. 105 291 Kasani, a.g.e. c. VII, s. 53
288

109

byk bir azab vard r292 buyurulmu tur. Sahih-i Buhari ve Sahih-i Mslim'de, Said bin Cbeyr ve Enes bin Malik'ten rivayet edildi'ine gre, bu hkm Ureniyye kabilesiden irtidat ederek yol kesenler hakk#nda nazil olmu tur. *yle ki: Ureniyye kabilesinden bir cemaat Medine'ye gelerek mslman olur. Medine'nin havas#na al# amad#klar# iin, verem hastal#'#na tutulurlar. Resl-i Ekrem bunlara zekt develerinden bir k#sm#n# yanlar#na vererek, memleketlerine gitmelerini, hava de'i imi ve develerin st ile tedavi olmalar#n# emreder. Ureniyye kabilesinden olan bu kimseler s#hhat bulduktan sonra irtidat ederek, obanlar# ldrr ve develere el koyarlar.293 Rivayete gre, ayet bu olay zerine nazil olmu tur. $slm Hukukular#, sebebin hususi olmas#, hkmn umumi olmas#na mani olmad#'#ndan bu ayetin hkmnn btn yolkesenlerle ilgili294 oldu'u hkmnde ittifak etmi tir. Hz. Peygamber'in yolkesenlerle (e kiya) ilgili olarak: Yolkesen kimse mal al rsa eli kesilir, ldrrse, ldrlr, hem mal al r, hem ldrrse as l r295 buyurdu'u bilinmektedir. Yolkesiciye muharib ad# da verilir. nk devlet ba kan#na Beyatle veya Zimmet Akdi ile ba'lanan ve bu sebeble can, mal, ak#l, nesil ve din emniyetine haiz olan kimselerin yollar#n# kesmekle sava am# t #r. Bu sava ister siyasi sebeplerle, ister mal elde etmek niyetiyle olsun durum de'i mez. Me ru olan devlete ve devlet ba kan#na sava amak; Allaha ve Resulne sava amak hkmndedir. 2. Zina Suunun Cezas& Zina,Mkellef olan bir erke'in, cinsi mnasebette bulunma hakk# ve phesi olmayan, kendisine cinsi meyil duyulabilen bir kad#nla, arzu ve r#zas#yla nden (fercinden) cinsi temasta bulunmas#na verilen isimdir.296 Bu haddi icab ettiren zinan#n tarifidir. Kur'anda: Zinaya yakla!may n, nk o, !phesiz bir hays zl kt r, kt bir yoldur297 buyurulmu tur. Mfessirler, bu ayette geen zinaya yakla may#n hkmn tefsir ederken, gizli ve a#k her trl zinan#n haram oldu'unu, ayr#ca kalben zinaya meyletmekten ve sebep olabilecek davran# lardan da ka#nman#n gereklili'i zerinde

Maide, 4/ 33. $bn Kesir, a.g.e. c. II, s. 4950. 294 Kad# Beyzavi, Mecmuat'u't Tefasir, a'r# Yay#nlar#, $stanbul 1979, c. II, s. 275277. 295 Molla Hsrev, a.g.e. c. II, s. 85. 296 Molla Hsrev, a.g.e. c. II, s. 6162. 297 $sr, 17/32.
293

292

110

durmu lard#r.298 Dolay#s #yla $slm dini hem zinay# hem de zinaya vesile olabilecek davran# lar# yasaklam# t #r. *er'i hadleri a arak, zina eden erkek ve kad#n hadd cezas#na arpt#r#l#r. Kur'anda, (Bu) indirdi)imiz ve (hkmlerinin tatbikini) farz k ld ) m z bir suredir. Onda a k a k ayetler indirdik. Ta ki iyice belleyip ibret alas n z. Zina eden kad nla, zina eden erkekten her birine yzer de)nek (celde) vurun. E)er Allah'a ve ahiret gnne inan yorsan z bunlara, Allah' n dini (ni tatbik) hususunda ac yaca) n z tutmas n. Mminlerden bir zmre de, bunlar n azab na (bu cezalar na) !ahid olsun299 buyurulmu tur. Zina cezas# olarak yz, zina iftiras# cezas# olarak da seksen de'nek vurulmas#n # emreden Kuran, zina belas#ndan insanl#'# kurtarmak iin yaln#zca ceza kanunlar#na gvenmez. Geni dzeyde yap#c#, dzeltici ve nleyici tedbirler al#r. Cezaya ancak son are olarak bakar. $slam#n gerek amac#, bu suun hi i lenmemesini ve kar #l#'#ndaki a'#r cezaya kimsenin maruz kalmamas#n# sa'lamakt#r. Bu amala $slam, her eyden nce ki iyi ar#t #r, temizler. Kalbine, her eyi bilen ve her eye gc yeten Allah#n korkusunu yerle tirir. Yapt #klar#ndan lmle bile kurtulmay#p ahirette hesap verece'i duygusuyla donat#r. nce gerek bir iman ve sonra da ilahi kanuna itaatin iselle mesini sa'lar. Sonra da zina ve iffetsizli'in, Allah#n sert bir biimde cezaland#raca'# irkin ve a'#r sulardan oldu'unu tekrar tekrar ifade eder.300 $slam, sadece bunlarla da yetinmemi , pratik baz# nlemler de alm# t #r. Bekarlar#n evlendirilmesini, hatta kle ve cariyelerin de bekar b#rak#lmamas#n# hkme ba'lam# , 301 evlendikten sonra de e ler aras#nda anla mazl#k #kmas# durumunda nce uzla ma iin aba gsterilmesini istemi , uzla ma mmkn olmad#'# takdirde bo anma ve yeni bir evlilik iin gerekli dzenlemeler ve kolayl#klar sa'lam# t #r.302 Bunlar#n yan# s#ra, hem zina ve zina iftiras#n#n yer ald#'# Nur suresinde, hem de daha nce nazil olan Ahzab suresinde, zinaya gtrc yollar# kapatma ba'lam#nda de'erlendirilebilecek bir tak#m yasaklamalar getirmi tir. Buna gre, kad#nlar#n, konu urken seslerini yumu atarak de'i tirmelerinin ve a#l#p sa#larak dola mamalar#n#n tavsiye edilmesi, kad#nlarla seviyeli ekilde konu ulmas#n#n emredilmesi, 303 ayr#ca Nur suresinde de evlere izinsiz

298 299

Kad# Beyzavi, a.g.e. c. IV, s. 35. Nr , 24/1- 2. 300 Mevdudi, Mevlana Seyyid Ebul Ala, Tefhim, Lahor 1972, c. III, s. 414. 301 Bkz. Nur, 24/32- 33 302 Bkz. Nisa, 4/34-35, 128-130. 303 Bkz. Ahzap,33/32-33, 53, 59.

111

girilmesinin yasaklanmas#, hem erkeklerin hem de kad#nlar#n bak# lar#na dikkat etmelerinin emredilmesi, kad#nlar#n, gzelliklerini ve sslerini gstermelerinin ve ssleri bilinsin diye uygunsuz yrmelerinin yasaklanmas#, 304 da zina ortam#n#n olu mas#n# engellemeye ynelik tedbirlerdendir.305 Zina suu ile ilgili cezan#n uygulanabilmesi iin fiilin ya bizzat failler taraf#ndan itiraf edilmesi, ya da bu gerekle medi'i takdirde de drt ahitle ispat edilmesinin art ko ulmas#, 306 drtten az kimse taraf#ndan grlmesi durumunda ise olay#n gizlenmesi gerekirken bir hkm olarak belirtilmesi,307 toplumda zina iddialar#n#n yayg#nla mas#n# engelleyen bir kural oldu'u gibi, ayn# zamanda zel hayat #n mahremiyetini sa'lamaya ynelik bir tedbirdir. $ te ktl' dzeltme ve yok etme konusundaki tm bu nlemlere ra'men, hala $slam toplumu iinde drt ki i taraf#ndan grlecek ekilde zina edebilecek ahlaki zay#fl#kta bir ift bulunursa, -ki bu durum tarihi srete mnferid hadiselerden teye gitmemi tir- onlar da bu cezay# hak etmi ler demektir.308 3. ffete Ynelik ftira Suunun Cezas& Kazf'#n lgat manas# atmakt #r. $slmi #st #lahta; Muhsan bir erke'e ve muhsan bir kad#na, serahaten veya delleten zina isnad#nda bulunmak309 tarifi esas al#nm# t #r. Zira Hadd-i Kazf ancak muhsan olan kimseye yap#lan zina isnad#nda, gerekli getirilemedi'i zaman uygulan#r. Kur'an-# Kerim'de: Namuslu ve hr kad nlara (zina isnad yla) iftira atan, sonra (bu hususla ilgili) drt !ahit getirmeyen kimselerin her birine de seksen de)nek vurun. Onlar n ebedi !ahidliklerini kabul etmeyin. Onlar fas klar n ta kendileridir310 buyurulmu tur. Hanefi fkahas#: Mslman, hr, ak#ll#, blu'a ermi ve zina fiilinden masum olan, namuslu, hayatta hi zina etmemi erkek veya kad#na; zina isnad#nda bulunan ahsa; gerek hr, gerek zimm, gerekse kad#n olsun haddi kazf tatbik edilmesi; hr olan zina isnad edene 80 de'nek, kle olan kazife ise 40 de'nek vurulmas# iftira suunun da
304 305

ahid

Bkz. Nur, 24/27-28, 30-31. Ate , Abdurrahman, a.g.e. 184 306 Bkz. Nur, 24/4, 13. 307 Bkz. Nur, 24/4, 308 Mevdudi, a.g.e., c. III, s. 422. 309 Heyet, a.g.e. c. II, s. 160. 310 Nur, 24/4.

112

ahit ve ikrarla sabit olmas# hkmlerinde mttefiktir. Hadd-i Kazf'in tatbiki iin iftiraya u'rayan kimsenin, yarg#ya mracaat etmesi artt#r.311 4. H&rs&zl&k Suunun Cezas& Ba kas#na ait bir mal# gizlice almak h#rs#zl#kt #r. $slmi #st #lahta: Mkellef olan bir kimsenin; kendisinin mlk veya mlk phesi olmayan, asgari on dirhem gm de'erindeki bir mal#, muhafaza alt #nda olan bir mekndan gizlice almas#na Sirkat (h#rs#zl#k) denir312 tarifi esas al#nm# t #r. Hadd-i Sirkat'#n tatbiki iin nisab miktari mal#n al#nmas# (yani asgari on dirhem gm de'erindeki mal) esas al#nm# t #r. Ancak haram olmas# itibariyle nisab miktar# olsun veya olmas#n, ba kas#n#n mal#n# almak kat'iyyen caiz de'ildir. H#rs#zl#k byk gnahlardand#r. Kur'an-# Kerim'de: Erkek h rs zla kad n h rs z n; o irtikab ettiklerine bir kar! l k (ceza) ve Allah'tan (insanlara) ibret verici bir ukubet olmak zere, ellerini kesin313 buyurulmu tur. Buradaki ellerden kas#t, sa' elini kesmektir.314 Hadd-i Sirkat'in yani el kesme cezas#n#n tatbik edilebilmesi iin, hibir pheye mahal b#rakmayan bir sirkat hadisesinin ispat edilmi olmas# gerekir. H#rs#zl#k suu i lenmeden nce devlet ve toplum taraf#ndan al#nmas# gereken tedbirler al#nd#'# taktirde, bu ceza, art#k suun gerekle me imkan# bulamayaca'# ve dolay#s#yla su olmad#'# iin cezaya da gereksinim kalmayaca'# bir sosyal adalet ba'lam#nda de'erlendirilmelidir.315 Kuran#n ngrd' bu cezan#n a'#r olu unun hikmeti, ancak, kimseye kar #l#'#nda bir hak verilmeksizin hibir grev yklenemeyece' i eklindeki temel hukuk prensibi dikkate al#n#rsa anla #labilir ve grev terimi bu ba'lamda, ayn# zamanda ceza ehliyetini de kapsar.316 Btn mensuplar# iin eksiksiz bir sosyal gvenlik sistemi olu turmayan bir toplumda veya devlette bir kimsenin gayr-i me ru yollarla zenginle me e'ilimi o'unlukla kar # konulamaz hale gelirse, sonuta h#rs#zl#k, sosyal gvenli'in tm anlam#yla yrrlkte oldu'u bir toplumdaki kadar iddetle cezaland#r#lamaz ve cezaland#r#lmamal#d#r. E'er ferdin sosyal gvenli' i sa'lanam#yorsa, devlet, adaleti gerekle tiremiyorsa dolay#s#yla mensuplar#n#n her biriyle

$bn Hmam, a.g.e. c. IV, s. 190. Merginani, a.g.e. c. II, s. 118. 313 Maide, 5/ 38. 314 $bn Hmam, a.g.e. C: IV, s. 237. 315 Garaudy, Roger, *eriat Nedir, ev. Salih Akdemir, $slamiyat Dergisi, Ankara 1998, c. V, s. 22. 316 Esed, Muhammed, Kuran Mesaj&, ev. C. Koytak- A. Ertrk, $stanbul 1997, s. 196.
312

311

113

ilgili ykmllklerini yerine getiremiyorsa, mnferit ihlallere kar # ceza hukukunun en sert meyyidelerini uygulama hakk#na sahip olamaz ve bu durumda da kendisini idari cezalar#n daha yumu ak ekilleriyle s#n#rlamal#d#r. 317 Hz. Peygamber dneminde meydana gelen u olay, bu duruma i aret etmektedir: Abbad bin *urahbil diyor ki: K#tl#kla kar #la m# t #m. Bunu zerine Medinede bir tarlan#n duvar#ndan atlayarak ba aktaki bu'day# ovalad#m ve yedim. Bir k#sm#n# da elbiseme doldurdum. Derken tarlan#n sahibi geldi, beni dvd ve elbisemi ald#. Ben de durumu Peygambere ikyet ettim. Bunun zerine ona yle dedi: E)er bilmiyor idiyse ona )retmedin; yok e)er a idiyse doyurmad n. Sonra da ona emretti de bana elbisemi geri verdi)i gibi bir lek veya yar m lek bu)day verdi.318 Yine bundan dolay#d#r ki Hz.mer, k#tl#'#n hkm srd' y#llarda h#rs#z#n elini kesme cezas#n# yrrlkten kald#rm# t #r.319 Hz. mer dneminde meydana gelen u olay da, fertlere kar # sorumluluklar#n yerine getirilmesi ile cezaland#rma aras#ndaki ili kiyi a#ka ortaya koymaktad#r: Hat#b#n kleleri, Mzeyne kabilesinden bir ahs#n devesini alm# ve kesmi lerdi. Durum Hz. mere bildirilince, h#rs#zlar#n ellerinin kesilmesini Kesir bin Salta emretti. Sonra galiba onlar# a b#rak#yorsun diyerek bundan vazgeti. Daha sonra devenin sahibi olan Mzeyneli adama devenin fiyat #n# sordu. O da drt yz dirheme vermezdim dedi. Bunun zerine Hz.mer, (klelerin sahibi Hat#ba) ona sekiz yz dirhem ver dedi.320 Bir taraftan Kur-an#n ngrd' sosyal adaletin egemen oldu'u toplumsal yap#, di'er taraftan da Hz. Peygamberin ve Hz. merin bu uygulamalar#, ihtiyatan dolay# de'il, keyfi olarak h#rs#zl#'#n yap#lm# veya h#rs#zl#'#n meslek haline getirilmi olmas # durumunda sz konusu cezan#n uygulanabilece'i eklinde bir d nceye bizi sevk etmektedir.321 5. Sarho'luk-#rb Suunun Cezas& Kur'an-# Kerim'de: Ey iman edenler! $ki (hamr), kumar, (ibadet etmeye mahsus) dikili ta!lar, fal oklar ancak !eytan n amelinden birer murdard r. Onun

Esed, Muhammed, a.g.e. s. 197. Ebu Davud, Cihad 93. 319 $bn Kayy#m, Ebu Abdullah *emseddin, lmul- Muvakkiin, Beyrut 1991, c. III, s. 14. 320 Malik, Ebi Abdullah Malik b. Enes b. Malik b. Ebi Amir el Asbahi el Yemeni, El Muvatta, Tu' Yay#nlar#, $stanbul 1982, Akdiye, 38. 321 Ate , Abdurrahman, a.g.e. s. 182.
318

317

114

iin bunlardan ka n n ki, murad n za eresiniz322 buyurulmu tur. $mam-# Gazali: Hadd-i *rb yan# iki cezas# insanlar#n akli melekelerini muhafaza iindir. $lahi teklife muhatab olan ak#l, ancak bununla muhafaza edilebilir323 hkmn beyan eder. $nsan#, zararl# fiillerden al#koymak, akla ait bir grevdir. Nitekim insan; ak#l sebebiyle, di'er canl#lardan daha stndr. Hz. Peygamber 'in: Bizatihi !arap haram k l nm !t r324 buyurdu'u bilinmektedir. Kur'anda: 'eytan; !arap ve kumar ile ancak aran za d!manl k ve kin d!rmek, sizi Allah' anmaktan ve namazdan al koymak ister. Art k siz (hepiniz) vazgetiniz de)il mi?325 buyurulmu tur. $ki haram k#l#nd#ktan sonra Hz. Peygamber,Gerekten Allah !arab haram k lm !t r. 'imdi kimin elinde ondan bir!ey bulundu)u halde bu hkm kendisine ula! rsa, art k onu ne isin, ne de sats n326 emrini vermi tir. Bunun zerine Sahabe ellerinde ve hanelerinde bulunan arap kplerini k#rm# ve tamam#n# dkm lerdir. Sonu olarak arab#n haram olu u; kitap, snnet ve icma ile sabit olmu tur. 6. rtidat&n-Hak Dini Terketmenin Cezas& Dinden dnme, hak dini terk etme manalar#nda kullan#lan irtidat terim olarak bir mslman#n $slm dinini terketmesine veya ba ka bir dine dnmesine denir. $rtidad eden kimseye de mrted (dinden dnen) ad# verilir. $slm dini temelde din ve vicdan hrriyetine byk nem vermi tir. Bu yzden hi kimse mslman olmaya zorlanamaz. Kur'anda yle buyurulur: Dinde zorlama yoktur. Art k hak bat ldan seilip belli olmu!tur. Kim ta)utu inkr edip Allah'a iman ederse, !phesiz ki o, kopmayan sa)lam bir kulpa sar lm !t r Allah her !eyi i!iten ve her !eyi bilendir327 Kendi hr iradesiyle mslman olan kimsenin ise art #k $slm dininin esaslar#na uymas# gerekir. $slm hukukunda mrtedle ilgili ceza ve bir tak#m hkmler vard#r. Kuranda: "$inizden dininden dnp kfir olarak len olursa bunlar n i!leri dnya ve ahirette bo!a gitmi! olur. $!te cehennemlikler onlard r. Onlar orada temelli kal c d rlar"328
322 323

Maide, 5/ 90. Gazali, Ebu Hamid Muhammed b.Muhammed, El Mustafa min lm'l Usul, Beyrut 1987, c. I, s. 287. 324 Mavsili, El htiyar, c. IV, s. 98. 325 Maide, 5/ 91. 326 Mslim, Had. 1206 327 Bakara, 2/256. 328 Bakara, 2/217.

115

buyurulmu tur. Bu ayet irtidad eden kimsenin ahiretteki cezas#n# belirtmektedir. Amellerin de bo a gidece'i yle bildirilir: "$nkr edip kfir olarak lenlerin hi birinden, yeryzn dolduracak kadar alt n fidye verseler bile kabul olunmayacakt r. Onlar iin can yak c bir azap vard r. Onlar n bir yard mc lar da yoktur329 $rtidad, tek ba #na sadece dinden dnme diye de'erlendirilmemi tir. Bir bak#ma $slm toplumuna ve devlete kar # ba kald#rma, ciddi bir isyanda bulunma hareketi say#lm# t #r. Tarihi srete, irtidat edenin iinde bulundu'u toplumda bar#namamas#, ba ka devlete iltica etmesi veya sava an#nda irtidat edip d man saflar#na kat #lmas#, irtidat suunun yan#nda, devlet s#rlar#n# if a, vatana ve devlete ihanet sular#n# da birlikte i lemesine neden olmaktad#r. Bu nedenle irtidat, devlete ve kamu dzenine ba kald#r# ve isyan niteli'inde de'erlendirilmi ve bu yzden mrtede uygulanacak meyyideler a'#r tutulmu tur. Ancak sadece irtidat nedeniyle mrtede verilecek lm cezas# ise tart# mal#d#r. Hanef Hukukulara gre, irtidat edene verilecek ceza yaln#z erkekleri kapsam#na al#r. $rtidad edene, $slm dini anlat #l#r ve tvbe etmesi istenir. Bu mstehapt #r. Kendisine daha nce $slm daveti ula t #'# iin, bu a'r# farz de'ildir. O, yeniden $slm'a dnerse problem bitmi olur. E'er kfrde #srar eder, devlet ba kan# tvbe midi grrse veya mrted, sre istemi bulunursa; kendisine gn sre verilir. E'er devlet ba kan# tvbe midi grmez ve mrted de bir sre talebinde bulunmam# olursa, ceza tatbik edilir. Bu konuya delil olarak Hz. mer'in uygulamas# gsterilir. $slm ordusunda irtidad edip, derhal ldrlen bir adam#n durumu Hz. mer'e haber verilince yle demi tir: Onu bir yerde gn hapsetmeniz her gn bir ekmek vermeniz ve tvbeye davet etmeniz gerekmez miydi? Umulur ki o, tvbe eder ve Allah'a dnerdi. Ey Allah'#m! Ben bu olayda haz#r bulunmad#m, emir vermedim. Haber bana ula t #'# zaman r#za da gstermedim330 Hz. Ali de mrtedi defa tvbeye davet eder ve u ayeti okurdu; $man edip sonra inkr eden, sonra iman edip tekrar inkr eden, sonra da inkrlar nda ileri gidenleri Allah ne ba) !layacak ne de do)ru yola eri!tirecektir.331 Mrted'in tvbeye davet edilmeden nce ldrlmesi mekruhtur. Ancak dinden dnmekte ismetini yitirdi'i iin, onu ldren yetkiliye bir ey gerekmez. Mrtedin tvbesi kelime-i ehdet getirmesi ve girdi'i dinden yeniden $slm'a dnmesidir.
Ali $mran, 3/91. Kasani, a.g.e. c. VII, 134- 135. 331 Nisa, 4/137.
330 329

116

3.1.4.4. K&sas Bir su i leyenin ayn# cinsten bir ceza ile cezaland#r#lmas# olup ldrme veya yaralamada, suluya ayn# eyin yap#lmas#d#r. Kasten adam ldrene veya yaralayana $slm hukukunun uygulad#'# cezad#r. Bir $slm Hukuku terimi olarak k#sas, ferdin hakk # olarak yerine getirilmesi gereken, ayet ve hadislerde miktar# belirlenen ve sulunun bedenine ynelik bulunan cezay# ifade eder. Kesmek anlam#na gelen "Kass" kknden al#nm# t #r. K#sas cezas#n# gerektiren sular, kasten adam ldrme ile baz# kasten yaralama ve sakat b#rakma eylemlerini kapsam#na al#r. K#sas cezas# Kitap ve Snnet delillerine dayan#r. Kur'n-# Kerim'de yle buyurulur: Ey iman edenler! ldrlenler hakk nda size k sas farz k l nd . Hr hr ile kle kle ile kad n kad n ile k sas olunur. ldrlenin velisi taraf ndan, ldren lehine bir !ey affolunursa (diyet iin) yap lacak uygulama rfe gre normal olmal ve en iyi bir !ekilde ona denmelidir. Bu size Rabb n zdan bir kolayl k ve rahmettir. Art k bu hkmden sonra kim haddi a!arsa ona ac bir azap vard r. Sizin iin k sasta hayat vard r, ey tam ak ll insanlar.332 Her kim haks z olarak ldrlrse onun velisine yetki verdik. O da ldrmede haddi a!mas n. nk ona yeterince yard m olunmu!tur.333 Biz Tevrat'ta onlara !u hkmleri farz k lm !t k: Cana can, gze gz, buruna burun, kula)a kulak, di!e di! ile k sas yap l r. Yaralarda da k sas vard r. Fakat kim hakk ndan vazgeerse, bu onun gnahlar n n aff na bir sebeptir. Kim Allah' n indirdi)i ile hkmetmezse, i!te onlar, zalimlerin ta kendileridir. 334. K#sas hkmlerinin nceki semav dinlerde de bulundu'unu Kur'n-# Kerim bildirmektedir. Tevratta bugn konu ile ilgili u kurallar yer almaktad#r: Bir kimseyi vurarak ldren kimse, mutlaka ldrlecektir.335 Bir kimsenin kom usuna kini olur ve onu hile ile ldrrse, ldrlmesi iin onu mizbah#ndan bile alacaks#n. bir adam# ldrrse mutlaka ldrlecektir. 337 $slm'#n ortaya #k# #ndan nce, Medine'de ya ayan iki yahudi kabilesi Nadro'ullar# ile Kureyzao'ullar# aras#nda at# ma olmu , Nadro'ullar# stn gelmi ti. Bu stnl' ondan sonra i lenecek sulara uygulanacak cezalara da yans#tmaya
Bakara, 2/178179. $sr, 17/33. 334 Mide, 5/45. 335 Kitab- Mukaddes, #k# , 21/13. 336 Kitab- Mukaddes, #k# , 21/14. 337 Kitab- Mukaddes, Levililer, 24/17.
333 332

336

Bir kimse

117

ba lad#lar. Mesel, bir Nadirli, Kurayzal#y# ldrrse k#sas uygulanm#yor, yz vask (200 kg.l#k a'#rl#k ls) kuru zm fidye olarak deniyordu. Fakat bir Kureyzal#, Nadirliyi ldrrse, k#sas yoluyla sulu da ldrlyordu. E'er bu son durumda fidye demesi kararla t #r#l#rsa, iki kat olarak fidye uygulan#yordu. $ te Yce *ari, onlar#n Tevrat'tan sapma noktalar#n# belirlemek ve $slm mmetine de k#sas hkmlerini te mil etmek zere yukar#daki ayeti indirdi. 338 Hz. Peygamber k sast r.
339

yle buyurmu tur: Kim kasten ldrrse, bunun hkm

Allah'tan ba ka ilh olmad#'#n# ve benim Allah'#n elisi oldu'umu tasdik

eden mslman bir kimsenin kan#, u durum d# #nda helal de'ildir: Cana kar! can, zina eden evli ki!i ve dini terkedip cemaatten ayr lan kimse340 Kasten ve taammden ldrmenin k#sas# gerektirdi'i konusunda gr taammdn karinesi zerinde gr ayr#l#'# vard#r. K#sas#n uygulanabilmesi iin maktuln velisi malum olmal# ve k#sas talebinde bulunmal#d#r. Kur'anda: Kim mazlum olarak ldrlrse, biz onun (ldrlenin) velisine bir selahiyet vermi!izdir. O da (ldrlenin velisi de) ldrmekte israf etmesin. nk o cidden (ve zaten) yard ma mazhar edilmi!tir.341 buyurulmu tur. Dolay#s#yla "k#sas"# taleb hakk#, maktuln velisine aittir. ldrlen kimselerin asabesi (mirasta hak sahibi olanlar) k#sas talebinde bulunmazsa veya bir k#sm# bulunur, bir k#sm# affetmeye veya sulha raz# olursa k#sas d er. nk k#sas, czlere ayr#lmay# kabul etmez, ikrahla bile olsa k#sasta af muteberdir.342 Maktuln velisi, affetmeye yetkili oldu'u gibi, belirli bir mal kar #l#'# sulh yapmaya da yetkilidir. Hz. Enes b. Malik'den rivayet edildi'ine gre, Hz.Peygambere k#sasla ilgili herhangi bir mesele arzolundu'u zaman, maktuln velilerine devaml# olarak affetmelerini tavsiye buyurmu tur.343 Dolay#s#yla m'minlerin emiri veya kad#s #, ldrlenin velilerine affetmeleri veya sulh yapmalar#n# tavsiye eder. Ancak kat'iyyen bu konuda selahiyet sahibi de'ildir. Zira selhiyetin, kat'i nass'la, maktuln akrabalar#na verildi'i sabittir. Esasen zarara u'rayanlar da onlard#r. Bununla beraber k#sas hakk#ndan vazgeilmesi veya suun kast #n a #lmas# suretiyle yahut da birli'i olmakla birlikte kas#t ve

338

339

Bkz. $bn Kesir, a.g.e. I, 299300. Eb Davud, Diyat, 5. 340 Buhr, Diyt, 6. 341 $sr, 17/ 33. 342 Kasani, a.g.e. c. VII, s. 182. 343 $bn Hanbel, c. III, s. 213, 252.

118

taksirle i lenmesi durumunda devletin, kamu dzenini korumak iin tazir cezas# verme yetkisi sakl#d#r. 344 K#sas#n nas#l tatbik edildi'ine de'inecek olursak uras# muhakkakt#r ki; $slm i kenceyi haram k#lm# t #r. Nitekim sava meydan#nda dahi; el, ayak, burun, kulak keserek veya gz oyarak cezaland#rma yasaklanm# t #r. Hz.Peygamberin $nsanlar n ldrmede; en merhametli olanlar , m'minlerdir.345 hadisi ile lm cezas#n#n uygulamas#n#n dahi ceza tatbik edilecek suluya en az eziyet verecek ekilde yap#lmas# gerekti'i buyurulmu tur. Baz#lar# k#sasa dair kesinle mi mahkeme karar#n#n maktul yak#nlar# veya ma'dur taraf#ndan infaz edilebilece'ini sylemi lerse de cezalar#n ve zellikle k#sas#n infaz# devletin bu i ile grevlendirdi'i memurlar eliyle yap#lmas# gerekir. Ma'dur taraf#n infaz#n tamamlanmas#na kadar k#sas hakk#ndan vazgemesi mmkn oldu'u iin onlar#nda k#sas an#nda ve yerinde haz#r bulunmalar# gerekir.346 Kuran k#sas cezas#n# belirlemekle beraber insan hayat #n#n de'erli olu unu n plana #kararak kendisine ynelebilecek sald#r#lara engel olur. 347 $nsan hayat #n#n korunmas# iin herkesin ve her ki inin, ba kas#n#n hayat #n#n kutsall#'#n# kabul edip onun korunmas#na yard#m etmesi gerekir. Haks#z yere bir ba kas#n#n hayat #n# alan yaln#zca bir ki iye zulmetmekle kalmam# , ayn# zamanda insan hayat #n#n kutsall#'# ile ilgili hibir duygu, ba kalar#na kar # hibir merhamet duygusu ta #mad#'#n# gstermi demektir. Bu nedenle o tm insanl#'#n d man# demektir. nk herkes ayn# tr kat# kalplili'in kurban# olursa, tm insanl#'#n sonunun gelmesi ka#n#lmazd#r.348 Bir insan#n haks#z yere ldrlmesi toplumda ldrme olay#n#n yay#lmas#na, haks#zl#k ve d manl#klar#n o'almas#na, toplum dzeninin bozulmas#na yol aar. Ayr#ca bir insan# ldrmenin btn insanlar# ldrmek gibi oldu'unun ifade edilmesi, kasten adam ldrme gnah#n#n bykl'n349 ve insan ldrmeye cret edenlerin bundan vazgemeleri iin ldrme i inin korkun bir ey oldu'unu gstermeye yneliktir.350 Farzlar#n terkedilmesi veya haramlar#n i lenmesi sonucu ortaya #kan btn hadiseler ve bunlara sebeb olan kimselere uygulanan cezalar, insanlar#n can, mal, nesil, ak#l ve din emniyetini sa'lamak iindir.
Karaman, Hayrettin, Mukayeseli slam Hukuku, $stanbul 1982, c.II, s. 475. Eb Davud, c. III, s. 120 K. Cihad. 346 Avc#, Mustafa, a.g.e., s. 84 347 Bardako'lu, Ali, Ceza, DIA, $stanbul 1993, c.VII, s.472. 348 Mevdudi, a.g.e., c. I, s.421. 349 Cessas, Ahmed Ali er-Razi, Ahkml Kuran, Beyrut 1993, c. II, s.569. 350 *evkani, Muhammed b, Fethul- Kadir, Beyrut t.y., c. II, s. 40.
345 344

119

3.1.5. #iddetin Me'ru Olmayan Boyutu Tezin bu ba l#k alt #ndaki k#sm#nda iddet ieren eylemlerin me ru olmayan boyutunu inceleyece'iz. Zira muhtevas# itibar#yla iddet kavram# ok geni tir. Bu muhteva ierisinde; ldrme-cinayet-katl, intihar, yaralama, yolkesme-e k#yal#k-ba'ilik, fitne-bozgunculuk sular#n# ele alaca'#z. Ba l#'# seerken terr kavram# kullan#lmamas#n#n sebebi $slam Hukuku litaretrnde bu kavram# bugnk manada kar #layabilecek tek bir kavram veya tan#m#n mevcut olmamas#d#r. Zira tezimizin birinci blmnde belirtildi'i gibi terr tabiri 18.yzy#lda ilk defa kullan#lmaya ba lanm# t #r. Bat# litaretrnde de terr kelimesi gemi te ve halen, bazen iddet (violence), siyasal iddet (political violence), hatta anar i (anarchy) kelimeleriyle e anlaml# olarak kullan#lmaktad#r. Buradan hareketle bu ba l#k alt #nda inceleyece'imiz sular $slam Hukukunda da kavramsal olarak ve unsurlar# itibar#yla tek ba lar#na veya birlikte terr kavram#yla benze mektedir. Bu nedenle szkonusu sular##n ayr# ayr# incelenmesi uygun grlm tr. 3.1.5.1. ldrme-Cinayet-Katl Cinayet kelimesi, a'atan meyvay# d rmek manas#nad#r. $slmi #st #lahta: Gerek nefse, gerekse mala taalluk etsin, Allah#n haram k#ld#'# bir fiili irtikp etmeye cinayet denilmi tir.351 Fukahan#n, cinayet kavram#n#, daha ziyade insan#n hayat #na ve uzuvlar#na kar #, i lenmesi haram k#l#nan fiilleri izah iin kulland#'# bilinmektedir.352 Canl# bir varl#'#n hayat #na son verme i lemi, bir kimsenin hayat #n# hakl# veya haks#z, hukuk ve hukuk d# # olarak silahla veya ba ka bir eyle sona erdirme, katletme, idam etmedir. Fukahan#n cinayet kavram#n# ele al# # dikkatle incelenirse, iki hadise ile kar # kar #ya geliriz. Birincisi, masum olan bir kimsenin, haks#z yere ldrlmesidir ki, buna cinayet fi'n-nefs denir. $kincisi, masum bir kimsenin vcudundan uzvunun kopar#lmas#, ta'tili (i lemez hale getirilmesi) veya yaralanmas#d#r ki, buna cinayet madnen'nefs denir. Yani ldrmeden daha a a'# olan cinayettir.353 Kasden i lenen bir cinayet haramd#r.

351

352

Bilmen, mer Nasuhi, a.g.e. c. III, s. 2728. Serahsi, a.g.e. c. XXVII, s. 84. 353 Bilmen, mer Nasuhi a.g.e. c. III, s. 28.

120

ldrmenin e itlerine gelince ruhun #kmas#nda messir olan fiile ldrme denir.354 Messir fiilin tek tek say#lmas# mmkn olmad#'# iin, failin (ldrenin) durumu esas al#n#r. $mam-# Azam Eb Hanife'ye gre ldrme e itleri unlard#r: 1. Kasden ldrme, 2. Kas#t benzeriyle ldrme, 3. Hataen ldrme, 4. Hata yerine say#lan ldrme, 5. Tesebbben (bir sebeble) ldrme.355 Kur'anda: Kim bir m'mini kasden ldrrse cezas , iinde ebedi kal c olmak zere, Cehennemdir. Allah ona (kasden ldrene) gazab etmi!tir, ona lanet etmi!tir ve ona ok byk bir azab haz rlam !t r.356 buyurulmu tur. Hz. Peygamber'in:Allah indinde, dnyan n yok edilmesi, bir m'mini ldrmekten daha ehvendir357 buyurdu'u bilinmektedir. Dolay#s#yla me ru bir sebeb olmadan, herhangi bir kimseyi ldrmek byk gnahlardand#r. Hataen, ihmal sonucu veya bir sebeble ldren kimse de titizlik gstermedi'i ve gerekli tedbiri almad#'# iin gnahkrd#r. 358 Can emniyetini tahrip eden her fiil, fesad#n yay#lmas#na vesile olur. Kur'anda: Bundan dolay d r ki, $srailo)ullar na !u hakikat hkmettik: Kim bir can , bir can mukabilinde (k sas) veya yeryznde bir fesad karmaktan dolay olmayarak, ldrrse, btn insanlar ldrm! gibi olur. Kim de onu kurtar rsa, btn insanlar diriltmi! gibi olur. And olsun ki, peygamberlerimiz onlara beyyineler (apa k ayetler, deliller, mucizeler) getirmi!ti. Sonra hakikaten yine ilerinden biro)udur ki, bunlar n arkas ndan, (hala) yeryznde (fesad ve cinayet hususunda) muhakkak haddi a!anlard r359 buyurulmu tur. Esasen haks#z yere, me ru bir sebep olmadan bir kimseyi ldrebilen katil, ayn# gerekeyle, btn insanlar# ldrebilir. Nitekim gnmzde terristler, gayr# me ru ekilde binlerce insan# katletmektedirler. Hz. Peygamber'in haks#z yere ldrlen her insan#n gnah#ndan, Hz. demin o'lu Kabil'e

Serahsi, a.g.e. c. XXVI, s. 148. Merginani, a.g,e, c. IV, s. 156. 356 Nisa, 4/ 9. 357 $bn Sleyman, Muhammed, Mecmuatl Enhur fi Nlteka el Ebhur (*erh Damad) $stanbul t.y., c. II, s. 615 358 Molla Hsrev, a.g.e. c. II, s. 90. 359 Maide, 5/ 32.
355

354

121

bir pay ayr#ld#'#n# buyurdu'u bilinmektedir.360 Kitap ve snnetle sabittir ki ilk insandan, gnmze kadar, me ru bir sebeb olmadan insan ldrmek haram k#l#nm# t #r. Bir insan# kasden ldrmek, btn insanlar#n can emniyetini hie saymak demektir. Kur'anda: Allah' n haram k ld ) cana, hakl bir sebeb olmad ka k ymay n. Kim mazlum olarak ldrlrse, biz onun (ldrlenin) velisine, bir selhiyet vermi!izdir. O da (ldrlenin velisi de) ldrmekte israf etmesin. nk o cidden (ve zaten) yard ma mazhar edilmi!tir361 buyurulmu tur. $slm'da bozulan toplum dzenini #slah iin cinayetlere birtak#m cezalar ngrlm tr. Bunlar haps, k#sas, diyet, gurre, mirastan mahrumiyet ve katl keffareti gibi cezalard#r. Bu cezalara uhrev cezay# da eklemek gerekir. 3.1.5.2. ntihar-Kendini ldrme Ne ekilde olursa olsun bir kimsenin kendisini ldrmesine intihar denir. $ntihar Allah'#n yaratm# oldu'u cana k#ymakt #r. Bu yzden de byk gnahlardand#r. $nsana can# veren Allah oldu'u gibi, onu almaya yetkili olan da Odur. $ntihar etmenin haraml#'# ve ahiretteki tehlikesi ayet ve hadislerle sabittir. Kur'an-# Kerimde yle buyurulur: "Ey iman edenler, mallar n z aran zda kar! l kl r za ile gerekle!tirdi)iniz ticaret yolu hari, bat l yollarla yemeyin. Ve kendinizi ldrmeyin. 'phesiz Allah size kar! ok merhametlidir."362 Ayette, fiilen cana k#yma anlam# yan#nda, Allah'#n haram k#ld#'# eyleri i lemek, masiyete dalmak ve ba kalar#n#n mallar#n# bat #l yollarla yemek suretiyle kendisine yaz#k etmek, ahiret hayat#n# mahvetmek anlam# da vard#r.363 $ntihar gemi peygamberler dneminde yasaklanm# t #r. Cndeb bin Abdullah'tan Hz. Peygamber'in yle dedi'i nakledilmi tir: "Sizden nceki mmetlerden yaral bir adam vard . Yaras n n ac s na dayanamayarak, bir b ak ald ve elini kesti. Ancak kan bir trl kesilmedi)i iin adam ld. Bunun zerine Yce Allah; Kulum can hakk nda benim nme geti, ben de ona cenneti haram k ld m, buyurdu364 Hayber Gazvesi s#ras#nda byk fedakrl#klar gsteren Kuzman ad#ndaki birisinin, sonunda cehenneme gidece'i Hz. Peygamber taraf#ndan haber verilmi ti. Bunun zerine Ashab- # Kiramdan Huz Eksm, Kuzman'# izlemi ve O'nun, ald#'# yaralara sabredemeyip, k#l#c #
Zebidi, Abdullatif, Had. 1371. $sr, 17/ 33. 362 Nisa, 4/29. 363 $bn Kesr, a.g.e. c. II, s. 235. 364 Buhr, Enbiya, 50.
361 360

122

zerine yaslanarak intihar etti'ini grm tr.365 Kuzman'#n lm ekli Hz. Peygambere iletilince yle buyurmu tur: $nsanlar aras nda yle kimseler vard r ki, d ! grn!e gre, cennet ehline yara! r hay rl i!ler yaparlar; hlbuki kendileri cehennemliktir. yle kimseler de vard r ki, cehennemliklere ait kt i!ler yaparlar, hlbuki kendileri cennetliktir.366 $ntihar edenin uhrev cezas#, intihar ekline uygun olarak verilir. $ntihar#n f#khi sonular#n# inceledikten sonra iddet ve terr ile intihar sald#r#lar # ve bunlar#n ehidlikle ilgisine temas edece'iz. $slam Hukukular#, $slm tarihinde grlen baz# uygulamalara bakarak u ynde fetvalar vermi lerdir: Bir ki inin, neticede kurtulaca'# midini ta #mas# durumunda veya bu midi ta #masa bile d mana zarar vermesi, morallerini bozmas#, arkada lar#na cesaret a #lamas#, kendinde bir g hissetmesi, esir olup i kence alt #nda baz# s#rlar vermekten endi e duymas# gibi durumlarda, ok say#da d man kuvvetinin iine dalmas# ve onlara sald#rmas# caizdir.367 Verilen fetvalara dikkat edilirse, bunlarda temel noktaya temas edildi'i grlecektir: 1. Bir harp hli, muharip d man veya sava iin haz#rlan#p kar # kar #ya gelmi veya sava makta olan iki ordu bulunmaktad#r. 2. Sald#r#y# dzenleyen, mutlak manada lme gitmemektedir. 3. lm ise, daha ok kar # taraf#n eliyle gerekle mektedir Bu fetvadan esinlenerek intihar sald#r#lar#n# caiz grenler, etkili olmak iin ba ka yolun kalmad#'#n# ileri srmektedirler. Mcadele ettikleri taraflar silah, asker say#s #, lojistik destek, maddi imkn, asker e'itim, hatta medya deste'i gibi birok konuda k#yas kabul etmeyecek bir stnl'e sahiptirler. Dolay#s#yla intihar sald#r#lar#ndan ba ka yol kalmamaktad#r. Bu d nce, iki eyi beraberinde getirmektedir: 1. Hedef ve vas#ta aras#nda gerekli ay#r#m yap#lamamakta, bunlar birbirine kar# t #r#lmaktad#r. M'min iin, hedef de hedefe gtrecek vas#ta da me ru olmal# ve bunlar birbirinin yerine gememelidir. Ayr#ca, her zaman as#l maksat Allah'#n r#zas#n# kazanmak olmas# gerekti'i iin, her halkrda bir netice elde etme duygusu bu as#l maksad#n yerini almamal#d#r. 2. Mutlaka bir neticeye ula ma ad#na her yol mbah addedilecek olursa, byle bir anlay# , kar # taraf#n akl#n#, soyunu bozmak iin onlar# uyu turucuya, fuh a al# t #rmak, bilimi ktye kullanarak mesel fayda yerine zarar veren ilalar retmek, hastanelere gelen
365

366

Buhr, Kader, 5, Rikk, 33, Me'z, 38, Cihd, 77. Buhri, Kader, 5, Rikk, 33. 367 *eyban, Muhammed b. Hasan, Siyeri Kebir, Kufe t.y., c. 4, s. 1512.

123

hastalar# tedavi etmemek veya bir yolla ldrmek gibi gayr-i me ru ve insanl#k d# # daha birok metot kullanmay# da caiz grmeye yol aabilir. Ancak, insanl#'# dnya ve ahiret saadetine ula t #rmak iin gnderilen dinler ve grevlendirilen peygamberler, insanl#k d# # hi bir metodu ne kullanm# lar ne de kullan#lmas#na izin vermi lerdir. Aksine onlar, sava # bile tali bir yol olarak grm ler ve mmkn olabildi'ince bar# yoluna ba vurulmas#n# emretmi lerdir. Ayr#ca ehidlik, ancak din prensipler gzetilerek #k#lacak bir makamd#r; kin ve nefretle elde edilemez. Mslman'#n davas# hak oldu'u gibi metodu da hak olmal#d#r. Ayr#ca Mslman, yukar#da inceledi'imiz gibi, sava ta bile haddi a amaz: Sizinle sava!anlara kar! Allah yolunda sava! n, (ancak) a! r gitmeyin. Elbette Allah a! r gidenleri sevmez.368 ayetinin tefsirinde Seyyid Kutup k#saca u a#klamalar# yapmaktad#r: A #r# gitme; bilfiil sava a kat #lmayan ve ne $slm devletine ne de $slm cemaatine kar # tehlike olu turmayan kad#n, ocuk, ya l# ve her milletten, her dinden kendini ibadete adam# kimseler gibi zarars#z ve gvenli insanlar#n askerler taraf#ndan hedef al#nmas# biiminde grlece'i gibi, $slm taraf#ndan yasalla t#r#lm# sava kurallar#n# i'nemek eklinde de olabilir. Oysa $slm, gerek eski ve gerekse a'da cahiliye sava lar#n#n ortaya koydu'u tyler rpertici cinayetleri en aza indirmek, hatt bunlara son verebilmek iin sz konusu sava kurallar#n# yasalla t#rm# t #r. O tyler rpertici cinayetler ki, $slm duyarl#l#k onlardan nefret etmekte, $slm takva onlardan tiksinmektedir.
369

Hz.Peygamber ve

ashab#n#n baz# uygulamalar#n# rnek verdikten sonra Seyyid Kutup szlerini yle tamaml#yor: Mslmanlar say#lar#n#n oklu'u ile zafer kazanmad#klar#n# biliyorlard#. nk say#lar# azd#. Ayr#ca silh ve tehizat stnlkleri sayesinde de zafer kazanm#yorlard#. nk onlar#n silh ve tehizatlar# d manlar#nkinden azd#. Onlar, ncelikle imanlar#, Allah'a ba'l#l#klar# ve Allah'#n kendilerine ynelik yard#m# sayesinde zafere ula #yorlard#. Buna gre yce Allah'#n ve Peygamberimizin direktiflerine ayk#r # hareket etmi olsalard#, bel ba'lad#klar# biricik zafer sebeplerinden kendi elleriyle yoksun kalm# olurlard#. Bundan dolay# szn etti'imiz sava kurallar#na, kendilerini bask# alt #nda inletmi ve baz# arkada lar#n# en tyler rpertici i kenceler ile ldrm olan d manlar# kar #s#nda bile uyuyorlard#.370 $ntihar sald#r#lar#na bak#ld#'#nda, bunlar#n iki ekilde cereyan etti'i grlmektedir.
368 369

Bakara, 2/190. Kutub, Seyyid, Fizilal-i Kuran, Hikmet Yay#nlar#, $stanbul t.y., c. II, s. 290 370 Kutub, Seyyid, a.g.e. c. II, s. 291

124

1. Birbirlerine sava am# iki devletin ordular# iinde grevli ki ilerin izinli, plnl# ve hedefli bir ekilde yapt#'# intihar sald#r#lar#. Bu sald#r#lar da temelde iki ekilde

gerekle ebilir: a. Bir ki i veya gurubun, byk bir d man gurubuna veya karargh#na, uak, tank, el bombas# vb. silahlarla sald#rmas# halidir. $ntihar sald#r#lar#n# dzenleyen ki ilerin, $slm tarihindeki rnekleri bu tr bir sald#r#ya delil olur ve sald#r#y# dzenleyen ki i lrse elbette ehid olur. Ancak lmeyip kurtulmas# da mmkndr. b. Bir ki i veya gurubun, zerlerine bomba ba'layarak veya kulland#klar# arabaya bomba ykleyerek, sava a kat #lan d man askerlerinin saflar#na veya kararghlar#na dalmas# ve bombalar# patlatmas# halidir. Bu tr bir sald#r#ya, ancak fakihlerin sayd#klar# ve yukar#da an#lan artlar erevesinde dinen cevaz vermek ve onu sava ortam#nda anla #labilir grmek mmkndr. Aksi takdirde, bu sald#r#lar anla #lamaz; irkin bir eylem olarak adland#r#lmal# ve yapanlar mahkum edilmelidir. 2. Bilfiil sava ta olmayan ve sald#rgana (vizeli/vizesiz) lkesine girme hakk# tan#m# , ayr#ca ba ka lke vatanda lar#na kendi iinde al# ma, e'itim grme, oturma, i yeri ama, evlenme, baz# artlarla vatanda olma izni veren bir lkede yap#lan sald#r#lar. Zira eyleme sahne olan lke, iki tarafa da vize vererek onlar# gvenli'i alt #na alm# olmaktad#r. Bu gvenli'i ihlal etmek, verilen vizeye (belki f#kh tabirle emana, s#'#nma veya serbest dola ma hakk#na) h#yanet etmektir ki, bu da caiz de'ildir. $bn Hacer Heytemi, muahede yapan# ldrmeyi byk gnah sayar.371 Bu eylemler, ister oradaki bir yabanc#ya, ister sava hlinde oldu'u lkenin, girilen lkede ya ayan vatanda ve askerine, isterse o lkenin vatanda #na ynelik olsun, buna ne cevaz verilebilir ne de sald#r#y# dzenleyen ki ilere ehid demek mmkn olur. Byle bir sald#r#y# yapan ki i, a. Masum ki ileri ldrd', b. Kendisine vize veren devlete h#yanet etti'i ve zarar verdi'i, c. $nsanlar# deh ete d rp psikolojilerini bozdu'u, d. Susuz insanlar#n mal#na zarar verdi'i, e. Mslman ise, $slm imaj#n# bozdu'u, f. Vatanda # oldu'u lkeyi uluslararas# platformlarda g durumda b#rakt #'#, g. Aile ve akrabalar#na ac# ya att#'#,
371

$bn Hacer Heytemi, ez-Zevacir, $r ad Kitap Yay#nc#l#k, t.y., c. II, s. 153.

125

h. Byk ihtimalle uluslararas# bir su ebekesinin ba ar#l# olmas#na alet oldu'u, i. Mslman ise, $slm d manlar#n#n sevinmesine neden oldu'u iin ayr#ca suludur ve affedilemez bir davran# #n sahibidir. Netice olarak bahsetti'imiz kaideler erevesinde gnmzdeki ekliyle intihar fiilinin ve intihar sald#r#lar#n#n $slm'da yeri olmad#'# gibi, bu sald#r#lar# do'uran artlar#n da #slah edilmesi gerekti'i ortadad#r. 3.1.5.3. Yaralama-Messir Fiil $slm'da, can emniyeti esas oldu'u gibi, insan#n uzuvlar#n#n muhafaza edilmesi de esast #r. Uzva kar # i lenen sular, yaralamalar veya messir fiiller cezas#z b#rak#lmaz. Kur'an-# Kerim'de: Biz onda, onlar n zerine (!unu da) yazd k: Cana can, gze gz, buruna burun, kula)a kulak, di!e di! (kar! l kt r. Hulasa btn) yaralar birbirine k sast r372 buyurulmu tur. Hanefi fkahas#, bu ayeti esas alarak, kasdi yaralamalarda esas olan k#sast #r. K#sas'#n tatbik edilebilmesi iin, organlar aras#nda denklik ve benzerlik artt#r. Bu mmkn olursa, k#sas tatbik edilir. Mmkn olmad#'# zaman, "diyet" gndeme girer."373 hkmnde ittifak etmi tir. Yaralamada kas#d benzeri szkonusu de'ildir. Kasd ve kasd benzerinin hkm ayn#d#r. ocu'un ve mecnunun, insan uzvuna kar # i ledi' i cinayetler hata hkmndedir. Bunlar iin kas#d d nlemez. 374 3.1.5.4. Yolkesicilik Bir $slm lkesinde mslmanlar#n veya z#mmlerin mallar#n# ellerinden zorla ve a#ktan almak, onlar#n canlar#na kasdetmek ve halk# korkuya d rmek iin bir tak#m kimselerin veya g, kuvvet sahibi bir ki inin yollar# tutmas# yolkesiciliktir. Bu durumda halk gidip gelmekten menedildi'i iin yollar kesilmi olur. Yolkesen kimseye de kt#- # tark veya muhrib denir. Yolkesicilik suunun gerekle mesi iin birden ok kimsenin bulunmas# art de'ildir. Tek ki inin olmas# ile de bu su i lenmi olabilir. nk bazan tek ki i gc ve gl silhlar# ile toplulu'un yapabilece'inden daha fazlas#n# yapabilir. Di'er yandan yolkesmenin silh kullan#larak yap#lmas# da art de'ildir. Bu konuda silh ile sopa, ta ve benzerleri e ittir. Yani aslolan iddet unsurunun varolmas#d#r. Sua do'rudan kat#lanlarla azmettiren, yard#m, destek, haberle me, ta #ma
372 373

Maide, 5/ 45. Serahsi, a.g.e. c.XXVI, s. 74. 374 Molla Hsrev, a.g.e. c. II, s. 90.

126

gibi dolayl# yoldan kat #lanlar birdir. nk yolkesme bunlar#n hepsinin ortak g ve gayretleriyle gerekle mi olur. $slm'da yol kesme suunun cezas# ok iddetlidir. Kuranda yolkesicilik Allah'a ve Raslne kar # sava ama say#lm# t #r.375 nk mslmanlar#n korkutularak yolunun kesilmesi, mal ve can gvenliklerinin tehdit edilmesi onlar#n haklar#na en byk bir sald#r#d#r. Bu yzden cezas# da a'#r olup, kamu haklar#ndan say#lm# t #r. Yolkesme (h#rabe) suunda ba ta mali saikle ve cebir- iddet yoluyla su i lemek zere bir rgt olu turmak, kamu otoritesini hie sayarak a#ktan su i lemeye cret etmek ve adam ldrmek, mal ya'malamak ve #rza gemek gibi sular# i lemek unsurlar# vard#r.376 Bu suun ceza trleri; ldrme, asma, sa' el ve sol aya'#n aprazlama kesilmesi ve srgnden ibarettir. Bu cezalar#n uygulanmas#nda suun i leni farkl# gr ler de benimsenmi tir. 3.1.5.5. E'k&yal&k Bedbaht, kt halli anlam#nda Kur'an bir kavramd#r. Toplumda baz# insanlar vard#r ki her zaman anar i #kar#r, hi bir kanun nizam tan#maz, s#n#rs#z hrriyet pe indedirler. Her istediklerini yapmay# arzular, her trl eyleme haz#r olup daima kendini ileri srer, ba kalar# taraf#ndan kullan#lmaya yatk#nd#rlar. Bunlar toplum iinde e k#ya, apulcu ve ayak tak#m# grevini yaparlar. $ te bu tr zelliklere sahip kimseler Kur'an'da aki olarak tarif edilir. Bu tr insanlar, dnyada haylazl#klar#, geimsizlikleri ve kural d# #l#klar# yznden bir ey elde edemedikleri gibi, hirette de, dnyada iken srekli hakka kar # gelip er gler taraf#ndan piyon olarak kullan#ld#klar# iin, a a'#l#klar#n aras#ndad#rlar. Ne dnyada iken iyi bir hayat srerler, ne de hirette. $ te bu yzden bu kimseler aki yani bedbaht, bahts#z kimseler olarak isimlendirilirler. Bedbahtt#rlar, nk yapt #klar# hareketlerden dolay# hibir menfaat elde edemezler. Bahts#zd#rlar, nk amellerinin, fiillerinin sonu bo tur, yapt #klar# i ler bo a gitmi tir. Her trl gzel nimet ve iyi sonutan mahrumdurlar. *aki kimselerin ak#betlerini, yani hiretteki durumlar#n# Yce Allah bize yle anlat #yor: O gn geldi)i zaman hi kimse onun izni olmadan konu!amaz. Oraya toplananlardan kimi !aki (bedbaht, bahts z) kimi de sait (mutlu) dir. 'akiler ekli dikkate al#narak

375 376

Bkz.Mide, 5/3334. Avc#, Mustafa, a.g.e., s. 307

127

ate!tedirler. Onlar n orada (o bunalt c ate! iinde) yle bir soluk al ! veri!leri vard r ki. Gkler ve yer durduka orada srekli kalacaklard r. Me)erki Rabb n, kmalar n dilemi! olsun. nk Rabb n her istedi)ini yapand r.377 3.1.5.6. Ba)ilik Ba'ilik devlet bnyesinde bir grubun ynetime kar # #karak, isyan ederek belli bir blgeyi i gal alt #na almas#d#r. Mslmanlardan bir grup ynetime kar # ayaklan#p kendilerince geerli bir nedene dayanarak itaat d# #na #kar ve ba'#ms#z bir blgede askeri bir gle hkimiyet kurarlarsa, bunlara bu'at (ba'ler, asiler) denir. Bu isyanc#lar#n ele geirdikleri ve hkimiyetleri alt #na ald#klar# blgeye islm hukukunda dru'l-ba'y denir. $slm idarenin ynetim ve hkimiyeti alt #ndaki blge veya lkeye de dru'l-adl ad# verilir.378 Devlet ba kanl#'# me ru yolla sabit olan halifeye $slm'da itaat mutlaka gerekli ve Mslmanlar iin bir farzd#r. Devlete kar # ayaklanmak ve sava a giri mek yasaklanm# t #r.379 Bu hususta Cenb-# Hakk yle buyurur:Ey iman edenler! Allah'a itaat edin, peygamber'e itaat edin ve sizden olan emir sahiplerine de (itaat edin).380 Ba'iler, merkezi hkmete meydan okumak zere lkenin bir blgesini i gal etmi ve bu blgede devletin egemenli'ini tenkis ile kendi egemenliklerini tesis etmi lerse, bu durumda isyandan sz etmek gerekir. Hz. Peygamberin vefat #n# mteakip zekat vermek istemeyen kabileler, $slam# inkar etmedikleri halde vergi deme ykmllklerini yerine getirmedikleri iin Hz.Ebubekir taraf#ndan asi say#lm# lard#r. 381 Hanefilere gre, isyanc#lar#n b' say#lmas# iin mslman olmalar# gerekir. nk Hristiyan veya Yahudilerden olan z#mmler ayaklan#r ve mslmanlara ait bir blge veya beldeyi ele geirirlerse bunlar harbi olur. Z#mmler, mslman isyanc#larla i birli'i yaparak me ru $slm idaresine kar # sava #rlarsa, statleri de'i mi olmaz. nk bunlar Mslman olan isyanc#lar (bu't)'a tbi say#l#rlar. 382 Bu duruma gre adalet lkesi ile isyanc#lar#n lke veya beldesi i ie veya yan yana bulunabilmektedir. Hz. Ali'ye isyan eden, onun kan#n# mslmanlar#n kan ve mallar#n# ve kad#nlar#n# esir almay# mbah sayan, Ashab-# Kiram'# kfrle itham eden ve her gnah i leyeni kfir

377 378

Hud, 11/105-107. zel, Ahmed, slm Hukukunda lke Kavram&, $stanbul 1988, s. 135136. 379 Maverdi, Ebul Hasan Ali $bn.Muhammed $bn Habib, el-Ahkmu's-Sultaniyye, Beyrut 1990, s. 5. 380 Nisa, 4/59. 381 Avc#, Mustafa, a.g.e., s. 343. 382 $bn bidn, a.g.e., c. IX, 100- 101.

128

sayan Haric ve benzeri f#rkalar da asilerden kabul edilmi tir. 383 Adalet lkesi ynetimi, asilerle teslim olmalar#na kadar sava #r. Ayette yle buyurulur: E)er mminlerden iki zmre birbiriyle dv!rlerse aralar n bulup bar !t r n. E)er onlardan biri di)erine kar! hl tecavz ediyorsa, siz de o tecavz edenle Allah' n emrine dnnceye kadar sava! n. Sonuta Allah' n emrine dnerse art k adaletle aralar n bulup bar !t r n. Her i!inizde adaletle hareket edin. 'phesiz Allah, adaletli olanlar sever.384 $slm hukukunda bu konu, Hz. Ali ile Muviye ve Haricler aras#nda vuku bulan sava lara dayand#r#l#r.385 $ki taraf#n harp s#ras#nda kar # tarafa verdikleri zarar drt byk mezhebe gre tazmin edilmez. Ancak isyan ve sava tan nce veya sonra mal veya cana verilecek zararlar ise tazmin edilir. Asilerin hkimiyeti alt #nda bulunan dru'l-ba'y, dru'l-$slm'dan say#l#r. Bu yzden dru'l-ba'y ile dru'l $slm aras#nda temelde lke ayr#l#'# yoktur, ancak idare ayr#l#'# vard#r. 386 3.1.5.7. Fitne-Bozgunculuk Azg#nl#k, sap#kl#k. Azap, fikir kar# #kl#'#, ayr#l#'#, bir eye tutkunluk, gnah, kfr, rsvayl#k, a #r#ya kaan mal ve evlat d knl' fitnedir. o'ulu ise fitendir. Fitne, ilk nce imtihan, deneme ve s#nama anlam#nda kullan#lm# , daha sonra kapsam# geni lemi tir. Kur'an'da altm# kadar ayette bu kelime ve trevleri e itli anlamlarda kullan#l#r. De'i ik anlamlar iin u ayetleri rnek verebiliriz: Fitneden sak n n. nk o, iinizden, sadece zulmedenlere dokunmakla kalmaz (onun musibeti) gnahs zlara da dokunur387 Yeryznde hibir fitne kalmay ncaya ve din tamamen Allah' n oluncaya kadar onlarla sava! n. E)er ktlkten vazgeerlerse, !phesiz ki Allah, onlar n yapt klar n ok iyi grr.388 Onlar buldu)unuz yerde ldrn. Sizi yurtlar n zdan kard klar gibi, siz de onlar kar n. Fitne karmak adam ldrmekten daha ktdr389 Allah' n sana indirdi)i hkmlerin bir k sm ndan seni sapt rmalar ndan sak n390 Kalplerinde e)rilik

$bn Hmm, a.g.e., c. IV, s. 408. Hucurt, 49/9. 385 Hamidullah, Muhammed, slm'da Devlet daresi, ev. Hamdi Akta , Beyan Yay#nlar#, y.y. 1998, s. 142. 386 zel, Ahmet a.g.e., s. 137. 387 Enfl, 8/25. 388 Enfl, 8/39. 389 Bakara, 2/191. 390 Mide, 5/49.
384

383

129

bulunanlar, fitne karmak ve arzular na gre a klamak niyetiyle mte!bih ayetlere uyarlar.391 Bilin ki, sizin iin mallar n z ve evlatlar n z ancak bir imtihand r.392 Bu ayetler fitne ve bozgunculu'un irkin ve yasaklanma oldu'unu gstermektedir. Hz.Peygamber'in fitne mefhumunu tefsir eden szleri, hadis kaynaklar#n #n Kitb'l-fiten k#s#mlar#nda yeralm# t #r. Hz. i e'den rivayet edildi'ine gre Hz.Peygamber namaz#n sonunda yle dua ederdi: Allah' m, kabir azab ndan, Mesih, Deccal'in fitnesinden, hayat n ve lmn fitnesinden sana s ) n r m. Allah m, hayat n ve lmn fitnesinden, gnh ve bortan da sana s ) n r m. Hadisteki, kendilerine kar # Allah'tan korunma iste'inde bulunulan alt # fitne; kabir azab#, mesih-deccal, hayat, lm fitneleri ile gnah ve bortur. $slm, ki inin fitne ve fesattan uzak, temiz bir hayat srmesi, manev olgunlu'a ula t#racak amellere sar#lmas# gerekti'i, iyilik yapmay#, fitne, fesat, bozgunculuk, provakasyon, yalan, toplumu tedhi edici tm iddet eylemleri dhil her trl ktlkten sak#nmay# ve sak#nd#rmay# amalam# t #r. Bu konuda Hz. Peygamber'in mslman# tarif eden u hadisi bize # #k tutmaktad#r. Mslman, di)er mslmanlar n elinden ve dilinden gvende oldu)u kimsedir393 3.2. #iddet ve Terr Eylemleri Ba)lam&nda Evrensel nsan Haklar& a'da insan haklar# fikrinin ortaya #k# sreci, kavram#n dinden soyutlanm# kavramlara dayand#r#lmaya ba land#'#, zellikle de kurumsalla m# dine, kiliseye cephe al#nd#'# dneme rastlar. $nsan haklar# fikri, dini d ncenin stnde ya da d# #nda de'ildir. $nsan#n do'u tan gelen haklara sahip oldu'u d ncesi, asl#nda her kltrde ve her dinde var olmu tur. Ancak her dinin insana bak# #, sosyal ve siyasal ili kiler a'#nda bireye ay#rd#'# yer olduka farkl#d#r. Dinlerin hepsinin de insan#n zgrl'nden ok sorumlulu'u ve ahlk de'erler zerinde durmas# d# #nda, insan#n, Yarat #c# ve yarat#lanla ili kisi hakk#nda inan ve direktifleri daima derin ayr#l#k ve ihtilaf konusu olmu tur. Yarat#l# olay# da dinlerde insan haklar#n# temellendiren as#l inan olman#n yan#nda, ilgili tart# ma konular#n#n temeline yerle mektedir. Yarat#l# # kabul eden btn dinler ve felsefeler, insan haklar#n#n kayna'#n#n Allah oldu'unda birle ir.

391 392

Bakara, 2/7. Enfl, 8/28. 393 Buhr, man, 4, 5, Rikk, 36.

130

Hak ve hrriyetlerin korunmas# bir yandan bireyler aras#, yatay ili kilerde ihlallerin nlenmesi ve tazmini ile ilgilidir. Bu, siyasal iktidar#n varl#'#n# gerektirir. Siyasal iktidar#n varl#'# ile birlikte iktidar mcadelesi ba lar. Bu mcadelede ahlaki boyutun s#n#rlar# a #ld#'#nda, iddet ve terr ile sindirilmek istenen fertler ve bu fertlerden olu an korunmaya muhta sosyal yap# ile kar #la #l#r. Korunman#n ikinci boyutu ise birey ve devlet aras#ndaki dikey ili kilerdedir. Bu da devlet gcnn s#n#rlanmas#n # gerektirmektedir. Burada hem bireyler aras# ili kilerdeki ihlallerin hem de devletin bu konuda a #r#l#klara gitmesinin nlenmesinde nemli bir esas da siyasal gc tayin eden ve s#n#rlayan hukuklik esas#n#n bir alt normu olan sular#n ve cezalar#n#n kanunli'i prensibidir. Siyasal irade, hukukun stnl' ile su ve cezan#n kanunili'i ilkeleri gere'i, birey-toplum ve birey-devlet ili kilerinde muvazene sa'layamad#'# taktirde bireyi ve toplumu iddet ve terr tehlikesinden korumal#d#r. Bu muvazene de ancak ve ancak bireyin hareket alan#n#n geni letilmesi ve devlet ve siyasal erkin yetkilerinin evrensel insan haklar# lehine s#n#rland#r#lmas#yla mmkn olur. Tezimizin bu k#sm#nda evrensel insan haklar# ile ilgili kazan#mlar# de'erlendirmeye al# aca'#z. 3.2.1. slam Hukukunda nsan Haklar& a'da kavram ve 'retiler aras#nda nemli bir yere sahip olan insan haklar # konusunda de'i ik yakla #mlar sergilendi'i grlmektedir. Ortaa' Bat# dnyas#nda kilisenin mutlak#yetin yan#nda yer almas#, zorunlu hakikat dogmas#n# benimsemi olu u ve inan, d nce ve bilim alan#ndaki bask#lar# da gerek d nce zgrl' gerekse din hrriyetinin greceli, pheci, bilinemezci, ateist yakla #mlara dayand#r#lmas#na yol am# t #. Katoliklik ile din hrriyeti aras#ndaki mevcut gerilimin de gerek arkiyat#lar, gerekse mslman lkelerin baz# ayd#nlar#nca $slama adapte edildi'i grlmektedir. $slamda t#pk# kilisenin yapt #'# gibi do'malara mutlakiyete teslim olmu gsterilmeye al# #lmaktad#r. Bu arka plan, gnmzde de dini, insan haklar# ve din hrriyeti konusundaki tart# malar#n d# #nda tutma e'ilimini hakl#la t#rmak iin kullan#lmaktad#r. Halbuki yarat #l# tan buyana yarat #c# her an insan#n yan#nda olmu ve zaman#n her diliminde insana yol gsterici peygamberler, kitaplar ve deliller gndermi tir. En son gnderilen Kitap Kuran ve din ise $slamd#r.

131

1.Yarat&c&n&n nsana Bak&'& $slm#n insan anlay# #, bireylerde farkl# biimlerde grnen zelliklere ili kin genellemelerden ok, Yarat#c#n#n insan# yarat # #ndaki gzellikte ortaya #kar. Yce Yarat#c#, insana, onu dnya zerinde etkin hale getiren ay#rt edici zellikler vermi tir. Bu zellikler, di'er insanlarla oldu'u gibi yeryzndeki ba ka varl#klarla ili kilerinde de insana yol gsterir ve yapt#klar#n# ahlk bir de'ere dn trme gc verir. 2. F&trat - E'itlik ve zgrlk $nsan haklar#n#n temeli, $slam#n tevhit inanc#n# ve insan anlay# #n# da ieren f#trat mefhumudur ki, buna gre, her insan ayn# f#trat zerine, e it ve zgr yarat #lm# t #r. O halde yzn, Allah' bir tan yarak dine, Allah' n insanlar zerine yaratm ! oldu)u f trat na do)rult. Allah' n yarat ! nda de)i!iklik bulunmaz394 ayete gre, insan, tesadfen veya tabiat #n ba ka varl#k kategorilerinden tekmlle, onlar#n devam# niteli'inde meydana gelmemi , bilakis, ilah irade sonucu insaniyeti takdir edilmi ve zel olarak yarat #lm# t #r. Bu durum, insana, insanl#k ve ki ilik noktas#nda bir onur ve de'er bilinci vermektedir. Her insan#n ayn# f#trat zere yarat#lmas#, ilahi iradenin, her insana e it ve hr irade ve eylem bilinci eklinde yas#mas#d#r. Yarat#c#n#n klli iradesine oranla ve bu klli iradeden yans#yan bir nve olmas# itibar#yla $slami #st #lahta, czi irade olarak kabul edilen f#tratta e itlik ve zgrlk, insan# di'er yarat#lanlardan ay#ran en bariz farkt #r. 3. Emanetin Yed-i Emini $slm a#s#ndan zsayg#, insan olu un ay#rt edici anlam#, tevazu, de'er bilinci ve sorumlulukla gereklik kazan#r. Kuran, Biz o emaneti gklere, yere ve da)lara arz ettik, onlar, onu yklenmekten ekindiler de onu insan yklendi395 ayetiyle insan#n, evrendeki di'er varl#klar#n sahip olmad#'# ay#rt edici bir zelli'in yed-i emini oldu'unu vurgular ki, szkonusu edilen emaneti, Mslman bireyin kendine, toplumuna ve dnyas#na kar # stlenmesi gereken sorumluluklar ve riayet edilmesi gereken haklar olarak yorumlayabiliriz. F#trat kavram#yla her insan#n yarat #l# tan gelen asaletine i aret eden $slam, benli'in kendini grebilece'ini ve ktl'e sapma riskiyle birlikte tekml

394 395

Rum, 30/30. Ahzb, 33/72.

132

edebilece'i inanc#n# verir. Kur'an'#n vurgulad#'# zere, yeryzndeki her ey insan iin yarat #lm# t #r.396 ve insan, kullanmak zere belli zellikler, yetenek ve potansiyellerle donat#lm# t #r. 4. Ak&l ve Vicdan Sahibi Varl&k nsan Muhakkak ki, insan ba #bo b#rak#lm# bir varl#k olmad#'# gibi
397

ak#l, vicdan ve

irade sahibi zgr bir varl#k olarak onun vesayet alt #nda olmas# onun tabiat#na ayk#r#d#r. Kuran, Her ilim sahibinin stnde de daha iyi bilen biri vard r.398 ifadesiyle, kimsenin hakikatin temsilcisi ve do'ru bilginin kriteri ve teki bireyler zerinde vesayet hakk#na sahip olamayaca'#na i aret eder.399 $nsan haklar# fikrinin derinlik kazanmas# ve vicdanda kkle mesi, o haklar#n felsef temelleri ve teolojik kayna'#yla ba'lant #l#d#r. $nsan#n tm benli'ini etkisi alt #na alan bir olgu olan dinin bu sreteki rol, izaf, de'i ime a#k toplumun ahlak kurallar#n# sorgulama ve evrensel ahlak de'erler do'rultusunda ak#lc# bir vicdan geli imine katk#da bulunmakt #r. $man, Allaha gven anlam# ta #r ki, bu, mutlak adaletin varl#'#na ve ahlak de'erlere gveni getirir. Yarat#c#n#n esms#n#n nihayetsiz tecelllerine bir ayna olan insan, iyilikte zirvelere #kabilece'i gibi, yksek bir moral otoriteye tabi olmad#'#nda y#k#c# ekilde kendini ifade etmeye ynelir ve s#n#r tan#maz zulme sapabilir. Oysa $slam, insan#n ba kalar#n# etkileyen davran# lar#ndan hem onlara hem Allah'a kar #; kendi ferdi alan#nda kalan iman, ibadet ve bireysel ahlk konular#nda ise Allah'a kar # sorumlu oldu'unu vurgular. Bu ki isel sorumluluk, zgr iradenin delili, bireysel zgrl'n temelidir. nk Allaha ba'l#l#k da zgrlkle anlam kazan#r. Asl#nda Allaha ba'l#l#k, tm ya am#n niha manev temeli Allah oldu'undan, z#mnen insan#n kendi ideal tabiat #na ba'l#l#k demektir.400 $slm limleri, bir yandan Allah'#n iradesine teslimiyetin stnl' zerinde durur, di'er yandan da $slam ahkam#n#n nihai maksad#n#n insanl#'#n yarar#n # gerekle tirmek oldu'unu ifade eder. Dolay#s#yla, Allah'#n hkm kavram#nda, bireysel haklar#n be er ili kiler ba'lam#nda merkez bir konumda oldu'unu sylemek mmkndr. Ancak, sekler yakla #m#n ve hmanist d ncenin aksine, bireysel irade tek ba #na haklar#n belirleyicisi de'ildir.
Bkz. Bakara; 2/29; Lokman 31/20; $brahim, 14/3233; Nahl, 16/14; Hacc, 22/65. Bkz. K#yame, 75/36. 398 Yusuf, 12/76. 399 Bkz. Enam, 107; Kf, 50/45; Ga iye, 88/212. 400 $kbal, Muhammed, Cavitname, Kltr Bakanl#'# Yay#nlar#, Ankara 1989, s. 117.
397 396

133

3.2.2. nsan Haklar& Alan&nda Elde Edilen a)da' Kazan&mlar ve Bu Kazan&mlar&n Korunmas& $nsan#n, s#rf insan olmas# nedeniyle kimi haklara sahip oldu'unu, devlete ve feodal bir yap#da insan#n, insan# smrmesi esas#na dayal# bir dzenden yararlananlara kabul ettirilebilmesi kolay olmam# t #r. Bu dnem byk u'ra lar ve sava larla gemi tir. D nsel alanda geli en ve olu an insan hakklar#n#n, ulusal ve uluslararas# dzeyde korunmas# ve ya at #lmas# iin kullan#lan ilk ara anayasal belgeler ve anayasalar olmu tur. Daha sonra Milletler Cemiyeti ve Birle mi Milletler rgtleri taraf#ndan kabul edilen uluslararas# bildiriler ve szle meler insan haklar#n#n uluslararas# alanda korunmas#nda etkili rol oynam# lard#r. BM, kurulu undan bugne de'in insan haklar#n#n korunmas#n#, en nemli amalar# aras#nda kabul etmi tir. Genel Kurul'un 1948'de kabul etti'i $nsan Haklar# Evrensel Bildirisi, daha sonra kabul edilen insan haklar#yla ilgili bildirilere ve szle melere temel olu turmu tur. Ayr#ca, blgesel szle meler insan haklar#n#n korunmas# ynndeki uluslararas# talebi glendirmi tir. Ancak $slam dininin tarihsel srece katk#s#n#n grmezlikten gelinmemesi gerekir. $slam dini; mevzunun Kuran ve Snnetteki teorik ve uygulama boyutu, 1400 y#l nceki Medine Vesikas#, Hz. Peygamberin Veda Hutbesinde insanlara verdi'i 'tler, Abbasi, Endls ve Osmanl# devletlerinin insanl#'a sundu'u ihti aml# bilimsel ve kltrel miras ile di'er alanlarda oldu'u gibi insan haklar# alan#nda da bugn gelinen noktaya ula #lmas#nda katk# sa'lam# t #r. Gnmzde insan haklar#, tm devletlerce korunmas# gereken ortak de'erlerdir. a'da devlet, insan haklar#na sayg# duyan, insan haklar#n# koruyan devlettir. $nsan haklar#n#n uluslararas# dzeyde korunmas#, devletlerin tek tarafl# olarak ihlal edemeyecekleri uluslararas# standartlar#n saptanmas#na ba'l#d#r. Avrupa insan haklar # standard#n#n sa'lanmas#nda en nemli belge, BM $nsan Haklar# Bildirisi esas al#narak dzenlenen Avrupa $nsan Haklar# Szle mesi ($nsan Haklar#n#n ve Temel zgrlklerin Korunmas#na $li kin Szle me) ve ek protokollerdir. Ayr#ca AG$T'in, giderek a'#rl#k kazanmaya ba layan insan haklar#n# ve korunmas#n# n plana #karan al# malar # uluslararas# insan haklar# anlay# #n#n geli iminde ve korunmas#nda nem kazanmaktad#r. $nsan haklar#n#n korunmas#nda, uluslararas# szle meler, ulusalst organlar, ulusal ve

134

uluslararas# kurulu lar yan#nda anayasalar, anayasal belgeler ve uluslararas# bildiriler ve yarg# kararlar# nemli rol oynamaktad#r. $nsan haklar#n#n korunmas# ynnde, zellikle 20. Asr#n ikinci yar#s#nda ortaya #kan yeni olu um sivil toplum rgtleridir. Gnmzde sivil toplum rgtleri, insan haklar#n#n korunmas#nda, Birle mi Milletler, Avrupa Konseyi, AG$T gibi kurulu lar iinde ya da yan#nda, ticari ama gtmeyen ba'#ms#z nitelikleriyle, etkili bir biimde al# ma olana'# bulmaktad#rlar. Sivil toplum rgtleri bu al# malar#n#, kendileri do'rudan do'ruya, ya da yukar#da sz geen kurullara dan# manl#k yapmak ya da onlarla birlikte al# mak suretiyle yrtmektedirler. Sivil toplum rgtlerinin, insan haklar# ihlallerini mahallinde, tarafs#z ve ba'#ms#z bir yakla #mla inceleyebilmeleri etkinliklerini artt#rmakta ve insan haklar#yla ilgili uluslararas# kurallar#n ya ama geirilmesini kolayla t #rmaktad#r. $nsan haklar# sadece yaz#l# hukuk belgeleriyle korunamaz. Bir toplumda, insan haklar#n#n korunmas#, insan haklar# temeline dayanan ulusal ve uluslararas# hukukun varl#'#na ve insan haklar#n#n korunmas# ynnde bilincin olu umuna ba'l#d#r. $nsan haklar#n#n uluslararas# dzeyde korunmas#, zellikle devletin kendi vatanda lar# zerinde mutlak ve stn bir yetkiye sahip oldu'u ynndeki d ncenin de'i mesi ve insan haklar# ihlalleri sz konusu oldu'unda "lkenin i i lerine kar# mama" ilkesinin terk edilmesi ile sa'lanabilir. Sivil toplum rgtleri bu bilincin olu umunda ve uluslararas# kurulu larla lke ii yneticiler aras#nda kpr olu turmada etkinlikle i lev yklenebilirler. Bu tarz olu umlar ve al# malar hem bireysel hem ulusal hem de evrensel dzeyde desteklenmeli ki; bu hususta u'ra veren bireyler ve te kilatlar cesaretlenebilsin. 3.2.3. nsan Haklar& Ba)lam&nda Hz.Peygamberin Veda Hutbesi Ved Hutbesinin ieri'ini, i ie gemi gittike geni leyen daireler biiminde tasvir edecek olursak, birinci ve merkezdeki dairede birey yer al#r. Onu ku atan dairelerde ise, "aile", toplumve btn insanl#k bulunmaktad#r. Mekkenin fethinden sonra mslmanl#k Arap yar#madas#nda iyice yay#lm# t #. Hicretin 9. y#l# Zilhicce ay#nda Hz. Peygamber, Ebu Bekiri hac emiri olarak grevlendirmi ti. O y#l Ebu Bekir, hac ibadetinin nas#l yap#laca'#n# gstermi , Ali de m riklere drt ay iinde Mekkeyi terketmeleri gerekti'ini duyurmu tu. Ertesi sene Hz. Peygamber hac farizas#n# yerine getirmek maksad#yla Hicri 25 Zilkade 10 (22 *ubat 632)

135

gn 'le namaz#n# k#ld#ktan sonra arkada lar# ile birlikte Medineden hareket etti. Zilhiccenin drdnc gn (pazar) Mekkeye ula #ld#. Pazartesi, sal# ve ar amba gnlerini (5-7 Zilhicce) Mekkede geiren Hz. Peygamber per embe gn Minay#, cuma gn de (9 Zilhicce) Mzdelife zerinden Arafata gitti ve ayn# gn yzbini a k#n mslmana burada hitap etti. 7 Mart 632 tarihinde irad edilen Veda Hutbesi, Hz. Peygamberin 23 y#ldan beri yapt#'# ilahi duyurunun ana noktalar#n# bir kez daha vurgulayan, hatta denilebilir ki ilahi mesaj#n zn dile getiren tarihi konu man#n ad#d#r. Ved Hutbesinin, Allaha hamd, Ondan yard#m ve ma'firet talebinin ifade edildi'i ba lang# cmlelerinin devam#nda Hz. Peygamber Ey Allah n kullar , sizlere Allahtan korkup ekinmenizi tavsiye eder, hepinizi Ona itaat etmeye te!vik ederim demi tir. Bu ba lang# cmlelerinde kulluk bilincine i aret edilmekte ve bir bak#ma Allah# tan#ma ve Ona itaat etmenin ki inin kendine kar # olan haklar#ndan oldu'u vurgulanmaktad#r. Ki i ancak bu suretle kendine kar # grevini yerine getirmi ve gerek de'erini bulmu olacakt #r. Hz. Peygamber kendisini dikkatle dinlemelerini, belki de bu y#ldan sonra bir daha bulu am#yacaklar#n# syledikten sonra, temel insani, ahlaki de'erlerin sayg#nl#'#n# i aret eden u szleri syler: Ey insanlar! Kanlar n z (canlar n z), mallar n z, rz ve namusunuz, t pk !u gnnzn, !u ay n z n ve !u beldenizin mukaddesli)i gibi mukaddes ve dokunulmazd r. Hutbenin geri kalan k#sm# byk oranda bu evrensel duyurunun a#klamas# mahiyetindedir. Hz. Peygamber devamla, emanete riayet etmeyi emretmi , cahiliye ribas#n#n, yine cahiliyedeki kan davalar#n#n kald#r#lm# oldu'unu ilan ederek can ve mal gvenli'ini sarsan, tehdit eden iki evrensel probleme dikkat ekmi tir. Burada Hz. Peygamber ilk kald#rd#'# riban#n amcas# Abbas#n ve ilk kald#rd#'# kan davas#n#n da kuzeni Rebian#n kan davas# oldu'unu belirtmi olmas# gzden ka#r#lmamal#d#r. Kurallar#n uygulanmas#na bizzat kendi yak#nlar#ndan ba lamas#, kurallar#n yak#n uzak ay#r#m# olmaks#z#n herkes iin ayn# ekilde geerli oldu'unun ve herkesi ayn# ekilde ba'lad#'#n#n vurgulu bir anlat #m#d#r. Hutbede adam ldrme suuna uygulanacak cezalardan, haram aylara riayet gereklili'inden ve eytan#n kmsenen tuzaklar#n#n tehlikesinden bahseden k#s#mdan sonra kad#n ve aileye ili kin tavsiyeler gelmektedir. Ey insanlar, e!lerinizin sizin zerinizde, sizin de onlar zerinde hakk vard r. Sizin onlar zerindeki hakk n z, yataklar n z sizden ba!kas na i)netmemeleri, izniniz olmad ka ho!lanmad ) n z

136

kimseleri evlerinize sokmamalar ve ar-namusa dokunan bir irkinlik yapmamalar d r. Bunlar yapacak olurlarsa Allah onlar s k !t rman za, yataklarda terketmenize ve hafife darb etmenize izin vermi!tir. Durumlar n dzeltmeleri halinde, onlar n yiyecek ve giyecek giderlerini maruf bir !ekilde kar! lamak sizin grevinizdir. Size kad nlar hakk nda yapt ) m tavsiyeleri tutun. Siz onlar Allah n emaneti olarak ald n z ve Allah n kelimesiyle onlar kendinize helal yapt n z. Kad nlar hususunda Allahtan korkun ve onlar hakk ndaki tavsiyeleri tutun ve onlara iyi davran n. $zleyen k#s#mda mminlerin karde oldu'u, gnl r#zas# olmad#ka kimsenin mal#n#n kimseye helal olmayaca'# belirtilip, Allah#n Kitab#na tutunduklar# srece mminlerin sapmayacaklar# ifade edildikten sonra hutbe evrensel bir boyuta ekilmi tir: Ey insanlar Rabbiniz birdir, baban z da birdir; hepiniz Ademdensiniz Adem de topraktan. Allah kat nda en de)erliniz, en muttaki olan n z yani tavsiyeleri yerine getirmekte en titiz davranan n zd r. Takva d ! nda kimsenin kimseye stnl) yoktur. Hutbe, miras hisseleri belirlendi'i iin art #k varise vasiyet etmeye gerek kalmad#'#, varislerden ba kas#na tebirden fazla vasiyette bulunulamayaca'#, ocu'un yata'a ait oldu'u ve babas# d# #nda birine nesep iddias#nda bulunman#n irkinli' i belirtilerek son bulmaktad#r. $nsan haklar# a#s #ndan veda hutbesinin de'eri ok fazlad#r. Veda hutbesi politik olmaktan ok, dini ve ahlaki bir ieri'e ve niteli'e sahip oldu'u iin, teknik anlam#yla bireyin siyasal iktidar kar #s#nda haklar#n#n korunmas# ynnde do'rudan bir mesaj# yoktur. Hutbe yine bat #da oldu'u gibi bir dini zgrlk talebini de ima etmez. Yayg#n olarak belirtildi'i gibi, Bat #da dini zgrlk talebi, di'er hak ve zgrlklerin nn am# t #r. Avrupa tarihinin her iki anlamda da, -gerek dini zgrlklerin kazan#lmas # gerekse siyasal otorite kar #s#nda bireyin haklar#n#n korunmas# anlam#nda- bir insan haklar# mcadelesinden ibaret oldu'u sylenebilir. Bu sebepledir ki, Magna Cartadan itibaren ilan edilen tm bildirgeler Bat # iin insan haklar# a#s#ndan olduka nemli geli melerdir. $dealist d nrlerin yn verdi'i tm abalara ra'men bat # toplumu insan haklar # konusunda ancak son iki yzy#lda ilerleme kaydedebilmi tir. $slam toplumlar#nda insan haklar#na ili kin bildirgelere rastlanmamas#, $slam toplumlar#nda insan haklar#n#n ihlal ve ihmal edildi'i anlam#na de'il, belki, bugnk anlamda olmasa bile genel anlamda insan haklar#n#n gzetildi'i anlam#na gelir. Zira Kuranda Yce Yarat #c#, ayr#nt #l# ve teknik

137

olmasa bile insan haklar# kapsam#na giren noktalara de'inmi ve bunlar#n korunmas#n# de'i ik boyutlarda meyyidelendirmi tir. Tabiatiyle insan haklar#n#n yaz#l#p ereveye sokulmas#n#n tek ba #na bir ey ifade etmedi'ini gemi te ve hali haz#rda ya anan rneklerde grmek mmkndr. nemli olan bunun hayata geirilmesi, ya am biimi haline getirilmesidir. Gnmzde insan haklar# syleminin temelini insanlar#n e itli' i d ncesi olu turmaktad#r. Hz.Peygamberin veda hutbesinde yer alan, insanlar#n karde li'ini ve insan olmak bak#m#ndan e itli'ini vurgulayan cmleleri bu bak#mdan son derece nemlidir. Bu nokta Kuranda da olduka vurgulu ekilde ifade edilmi tir. Kuranda bireysel ve toplumsal hayat #n dzeni iin temel konu zerinde #srarla durulmu tur. Bunlar tevhid esas# ile can ve namus dokunulmazl#'#d#r. 401 Bu ve benzeri di'er vurgulardan hareketle fakihler dinin, can#n, mal#n, akl#n ve namusun korunmas#na *riin temel amalar# aras#nda ilk s#ralar# vermi lerdir. Gnmzde insan haklar# temeline dayanmayan bir sylemin evrensel dzeyde kabul ve ba ar# ans# neredeyse hi yoktur. $nsan haklar#na ili kin talepler temelde, insan#n de'erinin korunmas#yla ilgili taleplerdir. Kendi kutsal metinlerinde insan haklar#na ili kin referans#n bulunmas# mslmanlar iin bir imtiyaz olarak de'erlendirilebilir. $slm de'erlerin geerli ve egemen oldu'u bir toplumda hem gayrimslimlere, hem de snn olan $slm inanc# ve $slm anlay# # d# #nda kalan ve teknik olarak kendilerine sapm# mezhepler ya da bid'at mezhepler denilen $slm gruplara d nce a#klama zgrl' tan#nm# t #r. Do'rusu bu hak ve hrriyeti de sadece d nceyi a#klama eklinde k#s#tl# ve s#n#rl# olarak almak uygun de'ildir. nk $slm'da insan haklar# konu ulurken, $slm'a gre hem gayri mslimler, hem de Ehl-i Snnet ve'l-cemaat dedi'imiz $slm o'unlu'unun d# #nda kalan gruplar#n inan# lar#na da yaln#zca d nceleri a#klamak de'il, ayn# zamanda buna gre d ncelerini uygulama, e'itim ve 'retimini yapma haklar# da tan#nm# t #r. K#s#tlanan husus, sadece bir yerde rgtlenip, g edinip, mesela silahlan#p, ba ka gruplar#n hak ve zgrlklerini k#s#tlamak zere iddete ba vurarak eyleme kalk# makt#r. Bu yap#lmad#'# srece, ta ilk devirlerden, mesela Hz. Ali zaman#nda ortaya #kan Hariclerden gnmze kadar rnek uygulamalar#n varoldu'u tarih ve co'rafyalarda bu tarz farkl# inan gruplar#na hem

401

Bkz. Furkan, 25/ 6869.

138

inand#klar#n# ve d ndklerini a#klama, hem de ya ama ve rgtlenme haklar # verilmi tir. Veda hutbesi daha ziyade amme hukuku ile ilgili prensipleri ihtiva etmektedir. Hz.Peygamber bu hutbede, hususi hukuk sahas#na giren vas#yet, neseb, nafaka ve borlar ile ilgili hkmler ve kaideler de tebli' etmi tir. Hutbe uzunca ve nemli hkmleri muhtevi oldu'u iin bir rvi tamam#n# nakledememi , e itli rviler taraf#ndan para para rivayet edilmi tir. Tirmiz'de, Eb Umme'den gelen bir rivayet yledir: Ved Hacc#'nda Raslullah'#n, hutbesinde yle dedi'ini i ittim: "'phesiz Allah Tel, hak sahibi her miras ya hakk n vermi!tir, art k vrise vas yet (ile mal vermek) yoktur, do)an ocuk yata)a (yatak sahibi nikhl kocaya) aittir, zina edene ise mahrumiyet (ve ceza) vard r, bunlar n hesaba ekilmeleri Allah'a aittir (ayr ca hirette Allah'a kar! sorumluluklar vard r), babas ndan ba!kas n baba bilen, sahiplerinden ba!kas n sahip bilen ki!i zerine, k yamete kadar srecek Allah' n lneti vard r (her ocuk, gerek babas n n soy ad n ta! yacak ve ailenin soyunu devam ettirecektir, evlat edinmek yoktur), kocas n n izni olmadan hibir kad n, kocas n n malvarl ) ndan bir !eyi sadaka olarak vermesin Yiyecek de vermesin mi Y Raslullah diye soruldu, o, mallar m z n en k ymetlisidir cevab n verdi.- $yreti al nan !ey sahibine geri verilecek, rnnden istifade edilsin diye verilen nesne -zaman gelince sahibine- iade edilecektir, bor denecektir, bir borca kefil olan -borlu demede bulunmazsa borcudeyecektir.402 Cahiliye devrinde kad#nlara, k#zlara mirastan pay verilmez, ayr#ca vas#yet yoluyla, miras# olsun olmas#n herkese istenildi'i kadar mal b#rak#l#rd#. $slm k#zlar ve kad#nlar da dahil olmak zere btn akrabaya, mirastan dil lde paylar ay#rm# , bunun d# #nda vasiyet yoluyla miras#ya mal b#rak#lmas#n# yasaklam# t #r. Cahiliye dneminde det haline gelen evlat edinme de yasaklanm# ; yetim, kimsesiz ocuklar#n, aileleriyle soy ili kileri ve hukuk ba'lar# kesilmeksizin, al#n#p himaye edilmesi, bak#l#p beslenmesi, cemiyete kazand#r#lmas# te vik edilmi tir. Sadaka, bor verme gibi dayan# ma rneklerinde bunlar#n ktye kullan#lmamas#, hak ve emanetlere riayet edilmesi istenmi tir. Veda hutbesinde ceza hukuku ile ilgili prensipler de konulmu tur. Amr bin elAhvas rivayetinde u ilveyi de ihtiva etmektedir: Hibir sulu, kendisinden ba!kas
402

Tirmiz, Vasy, 6; Avnu'l-Ma'bd, C. VI, s. 309.

139

aleyhine (ba!kas n sulu k lan) bir su i!leyemez; sulu, ocu)u aleyhine; ocuk, babas aleyhine su i!leyemez (ki!inin i!ledi)i su kendisini ba)lar ve sorumlu k lar). 'unu bilin ki, !eytan, sizin !u lkenizde kendisine tap n lmaktan midini kesmi!tir; fakat kmsedi)iniz i!lerinizde ona itat n z olacak, bu da onu ho!nut k lacakt r!403 Kur'n-# Kerim Su i!leyip ceza eken, ba!kas n n cezas n ekmez.404 ayetiyle cezan#n ahsli'i prensibini a#k olarak getirmi . Hz.Peygamber de hutbede bu prensibi a#klayarak iln etmi tir. Birok eski hukukta, suun cezas#n# yaln#zca sulu ekmez, onun yak#nlar# da cezadan paylar#n# al#rlard#. Cezay# yaln#zca suu i leyenlerin ve ona yard#m edenlerin ekmesi gerekti'i, di'er masum ki ilerin, sulu ile yak#nl#klar# olsa dahi ceza ekmelerinin adalete ayk#r# oldu'u eklinde ifade edebilece'imiz cezan#n ahsli'i ancak Frans#z $htillinden sonra Bat# Hukuklar#na, bir prensip olarak girmi tir. $slm Hukuku ise ba #ndan beri bu prensibi iln etmi ve titizlikle uygulam# t #r. Veda Hutbesinde de grlmektedir ki $slam her eyiyle hak ve adaleti getirmi tir. Hz. Peygamber de her eyiyle ya ayarak dini insanl#'a 'retmi tir. $nsanl#'a hak, adalet, karde lik, sulh iinde birlikte ya amay# emreden $slam#n iddetin en ac#mas#z hali olan terrle ilgisi olmada'#n#n en nemli delillerinden biri Veda Hutbesi olmu tur. Hz. Peygamber mminlere veda ederken evrensel insan haklar#n#n temellerini olu turan ilkeleri 'tlemi tir. Buna ra'men $slam# terrle anmak ya bilgisizlikten ya da kasten yap#lmaktad#r.

403
404

Tirmiz, Fiten, 2. En'm, 6/164.

140

SONU

Zora ba vurma, kaba kuvvet kullanma, sert davranma olarak tan#mlad#'#m#z iddet, yarat #l# itibar#yla insan# olu turan nvelerden, duygulardan biridir. Bu anlamda f#tri olarak her insanda iddete meyletme sz konusu olabilir. *iddet e'ilimi muhakkak ki olumsuz bir e'ilimdir. Ancak Yce Yarat#c# insan f#trat#na her eyi z#dd#yla birlikte koymu tur. $nsan, hem sever hem nefret edebilir; hem bencil hem de di'ergam davranabilir. Hem kaba, sert hem de enis, mlayim olabilir. Bu anlamda insan hem iddet e'ilimi bask#n, asabi hem de msamahal#, ho grl olabilir. Burada nemli olan fert olarak insan#n ncelikle ne olmak iste'ine karar vermesidir. Yce Yarat #c# insana bu imkan# da tan#m# , ona, czi irade nimetini ak#lla birlikte vermi tir. Czi irade ile insan seme zgrl'ne, ak#l ile de 'renme, e'itme ve e'itilme kabiliyetine kavu turulmu tur. Tm bunlardan ayr# olarak yol gsterici peygamberler ve kitaplarla; duygular#n merkezi olan kalp, czi iradenin kullan#c#s# olan ak#l ve vicdan denilen otokontrol sistemiyle ruh desteklenmi tir. Allah kesinlikle insan# dnyada bozgunculuk ve kaos ortam# olu turan ba #bo biri olarak yaratmam# t #r. Bilinen ilk iddet eylemi Hz. Ademin iki o'lu aras#ndaki kavgad#r. Habil ile Kabilin kavgas# yeryznde at # ma ve diyalog kltrlerinin olu umunun ba lang#c#d#r. O zamandan bu yana, gemi in her diliminde ve gnmzde hem kaostan, iddet ve terrden beslenen at# ma kltrnn hem de menba# sulh ve msamaha olan diyalog kltrnn temsilcileri, en k'nden en by'ne, her yerle im biriminde, her toplum ve meslek grubu iinde var olagelmi tir. at# ma kltrnde makyevelist yakla #mla, hedefe varmak iin her ey mbah grlerek iddetin en ileri boyutu olan terr ve istendi'i takdirde sava dahi ara olarak kullan#lmaktad#r. Makedonyal# $skenderin Do'uyu $stilas#, Cengiz Han ve Torunlar#n#n Bat#y# istilas#, Hal# Seferleri, 30 y#l- 100 y#l sava lar#, Dnya sava lar#, Gneydo'u Terr, 11 Eyll sald#r#s#, Irak#n i gali at # ma kltr temsilcilerinin en me hur faaliyetleridir. Farkl# #rk ve kltrlerle birlikte ya amay# erdem sayan, ho grl, msamahal#, payla mac#, insan hak ve zgrlklerine sayg#l#, bar# ortam#n#n fiili mdafisi olan diyalog kltrnde, hakkaniyet, vicdan, empati, di'ergaml#k ve adalet egemendir. Medeniyetlerin esas kurucular# ve devam etmelerini sa'layanlar bu kltr temsilcileridir. Eski Babilden tarihi in Medeniyetine, Hint Medeniyetinden Eski

141

M#s#ra, Antik Yunandan Maya-$nka Uygarl#'#na, $slam Medeniyetinden a'da AvroAmerikan Kltrne kadar her kltr ve medeniyet iinde, diyalog kltrnn de temsilcileri etkin olmu tur. Kltr ve medeniyetlerin ayakta kalmalar#n# ve devaml#l#klar#n# sa'layan en nemli faktr gvenilir idare ve toplumsal adaleti sa'layan hukuk sistemleridir. Kadim Romadan Osmanl# Devletine ve gnmze kadar tm medeniyetlerde hukuk sisteminde a #nma ve dejenerasyon ba lar-ba lamaz gerileme, da'#lma ve nihayetinde k ya anm# t #r. Bu a#dan kreselle en dnya, gvenilir, diyalo'a her ynyle a#k, sulhn, emniyetin hamisi, insanl#'#n haysiyet ve maslahat#n# sa'lamay# ideal edinmi idarecilere, hukukun stnl'nn egemen oldu'u adil bir hukuk sistemine her zamankinden daha ok muhtat#r. $slam dini getirdi'i prensiplerle semavi dinleri yeniden vahiy etraf#nda toplanmaya davet etmi tir. Vazetti'i evrensel hukuk kaideleri, sosyal ya ama ait kurallar, bireyin hem kendisi hem de toplumu iin yararl# olmas# gayesiyle konan prensipler ve ibadetleriyle $slam, insanl#'a sunulan son ilahi mesajd#r. $slam#n, Kuran ve Snnet kaynakl# olu turdu'u ahlaki ve sosyal sistemde, hukukun stnl' sa'lanm# Peygamberden gnmze canl#l#'#n# koruyabilmi tir. $nsan# yeryznn halifesi sayan Yce Yarat#c#, $slam ile vazetti'i hkm, kural, ilke, prensip, emir ve nehiylere uydu'u taktirde ona, dnya ve ahiret mutlulu'unu garanti etmi tir. $slam Hukuku a#s#ndan iddet ve terr olgular#n#, izdi'imiz bu perspektif do'rultusunda de'erlendirdik. $nceleme sonucunda $slam#n, insanlara sulh, msamaha, ibadet ve disiplin, zgrlk, adalet, zgven, emniyet, sevgi, huzur ve itminan, empati ve di'ergaml#k, diyalog ve insan haklar#na riayet etme gibi yksek ahlaki meziyetler kazand#rd#'#; bu yksek meziyetlerin muhafazas# iin hukuk erevesinde nefsin, akl#n, dinin, neslin ve mal#n ncelikli korunmas#n#, bu maslahatlar#n korunmas# iin ngrlen nleyici prensiplere riayet edilmedi'i taktirde, olu mas# muhtemel sular# nlemek amac#yla baz# kanuni ceza ve meyyidelerin kondu'u, bu ceza ve meyyidelerin cayd#r#c# olmas# iin, iinde iddet bar#nd#rd#'#; gerekti'i ve hukuki artlar# olu tu'u taktirde, harp hukukuna riayet edilmek kayd#yla sava #n emredildi'i, ama esas olan#n sulh iinde ya amak oldu'u; farz bir ibadet olan cihad#n nefisle mcadele ile birlikte me ru sava # da kapsad#'#; a'#m#z insan#n#n 20. yzy#l#n ortalar#nda kavray#p bir ve gvenceye al#nm# t #r. Bu sayede $slam, bir kltr ve medeniyet olarak Hz.

142

k#sm#n#

benimsedi'i

ve

riayet

etmeye

al# t #'#

evrensel

insan

haklar#n#n,

Hz.Peygamberin Veda Hutbesinde sayd#'# haklar#n bir k#sm#na kar #l#k geldi'i sonucuna var#lm# t #r. Ayr#ca $slam ceza hukukunda bugnk manas#yla terrle rt ecek bir suun dzenlenmedi'i ancak unsurlar# ve mahiyetleri itibar#yla terr benzeri ba'ilik, e k#yal#k, yol kesme, fitne ve fesat #karma, intihar ve irtidat gibi su ve kabahatler zerinde duruldu'u ve bu sulara a'#r ve edid cezalar tayin edildi'i anla #lm# t #r. Cezalar#n a'#r ve edid olmas#n#n amac# suluyu #slah etmek, ma'duru raz# etmek, hem sulu hem de su i lemeye yeltenmek isteyen kimseler iin cayd#r#c# olmas#n# sa'lamakt #r. $slam Hukukundaki hkmler gstermektedir ki bugnk manada terrn, $slam ile birlikte an#lmas#n#n hibir hukuki ve bilimsel dayana'# yoktur. Buna ra'men, terr eylemlerine kat #lanlar#n dini ve etnik mensubiyetlerine bak#larak, $slam# bilmeme veya tan#mamadan kaynaklanan pe in hkmllk, tm olumsuz propagandalara ra'men $slam# kabul edenlerin ok h#zl# artmas# faktr ve buna duyulan reaksiyon, milletleraras# politikalar, din ve inan d manl#'# gibi sebeplerden dolay# $slam#n imaj#n# bozmak amac#yla, grsel ve yaz#l# medyada ve di'er propaganda aralar#nda, $slam dini ve Mslmanlar ile terr tabirinin kasten birlikte kullan#ld#'# anla #lmaktad#r. Bir k#s#m Mslmanlar#n yanl# hareket ve tav#rlar#, $slami bilgi ve ya ay# taki dolay#s #yla temsildeki yetersizlikleri, e'itimsiz olu lar# ve buna ba'l# olarak cehaletleri onlar#n ktniyetli gerek ve tzel ki iler taraf#ndan kulan#lmalar#n # kolayla t#rm# t #r. Halbuki Mslmanlar#n hangi artlarda nas#l davran#p, kimlerle nas#l diyalog kurabilecekleri ve mcadele edecekleri, Kuran ve Snnet'te belirlidir. Hibir Mslman, hem Mslman kal#p, hem de Allah ve Reslnn izdi'i yol d# #nda, hatta de'erler ba'lam#nda onunla eli en bir yola gidemez. Bu nedenle, terristin Mslman, Mslman#n da terrist olmas# ve kalmas# f#khen mmkn de'ildir. $slam dini, terr kesinlikle reddeder ve lanetler. $slam hem bireysel hem de toplumsal hayatta emniyet ve istikrar vaad edip, kaos ve at # may# meneder. Daha huzurlu bir gelecek iin ncelikle terrn genel kabul grebilecek bir tan#m#n#n yap#lmas#, akabinde tm gerek ve tzel ki iler ile olu umlar#n samimi bir ekilde terre kar # ulusal ve uluslararas# dzeyde i birli'i yapmas# gerekmektedir. $slama gre tm insanlar e it olup, stnl'n ls Allaha yak#nl#ktad#r.

143

KAYNAKA

Acln, $smail b. Muhammed Ke#fu'l-Haf, y.y.,t.y. Akseki, A. Hamdi, (1956), slm Dini- tikat, badet ve Ahlak, Ankara. Ak'it, M. Cevat, (1976), slam Ceza Hukuku ve nsani Esaslar&, $stanbul. Alkan, Necati, (2002), Genlik ve Terrizm, Temh Yay#nlar#, Ankara. -(2004), 11 Eyll Terr Sald&r&lar&ndan stanbul Terr Sald&r&lar&na Kresel Terrizm. Alparslan, *kr, (1983), Hukuk ve Kriminoloji A&s&ndan Tedhi#ilik, Teknik Yay#nlar#, $stanbul. Altu), Y#lmaz, (1995), Terrn Anatomisi, Alt #n Kitaplar Yay#nlar#, $stanbul. Arendt, Hannah, (1997), *iddet zerine, ev: Blent Peker, $leti im Yay#nlar#, $stanbul. Armstrong, Karen, (2001), Holy War, The Crusades and Their Impact on Todays World, Anchor Books, New York. Aslan, Nasi, (2005), slam Hukukunda Yarg&lama Eti'i ve lkeleri, Avrasya Yay#nc#l#k, Ankara. -(1999), slam Yarg&lama Hukukunda *hdl-hal Jri Osmanl& Devri Uygulamas&, Beyan Yay#nlar#, $stanbul. Atay, Mehmet, (1995), rtl Faaliyetler Konsepti, Strateji Dergisi, y.y. Ate', Abdurrahman, (2002), Kurana Gre Dinde Zorlama ve *iddet Sorunu, Beyan Yay#nlar#, $stanbul. Avc&, Mustafa, (2004), Osmanl& Hukukunda Sular ve Cezalar, Gkkubbe Yay#nlar#, $stanbul. Av'ar, Timuin, (1993), *iddette Kar # Felsefe, Felsefe Dnyas& Dergisi, Trk Felsefe Dergisi Yay#nlar#, Say#: 8, Ankara. Balc&o)lu, $brahim, (2001), *iddet ve Toplum, Bilge Yay#nlar#, $stanbul. Bardako)lu, Ali, (1993), Ceza, DIA, c.VII, s. 470-478, $stanbul. Belazur, Ebu'l Abbs Ahmed $bn Yahya, (1958), Fthu'l-Bldn, Beyrut. Berger, Arthur Asa, (1991), Bir Terr Ayg&t& Olarak Televizyon: Kuramsal Bir Yakla#&m Denemesi, ev: Yusuf Kaplan, Rey Yay#nlar#, $stanbul. Berki, Ali Himmet, (1968), A&klamal& Mecelle, (Mecelle-i Ahkm-& Adliye), Hikmet Yay#nlar#, $stanbul.

144

Bilmen, mer Nasuhi, (1976), Hukuki slamiyye ve stlht-& F&khiyye Kamusu, Bilmen Yay#nlar#, $stanbul. Buhr , Eb Abdillah Muhammed b. $smail, (1981), el-Camiu's-Sahih, $stanbul. Burgat, Francois, Dowell, William, (1997), The Islamic Movement in North Africa, Middle East $stanbul. Cessas, Ahmed $bn Ali er-Razi, (1993), Ahkml Kuran, Beyrut. Cmerto)lu, Ye im, (1995), Terrn Psikolojik Temelleri, Strateji Dergisi. Develio)lu, Ferit, (1993), Osmanl&ca ve Trke Lgat, Ayd#n Kitabevi, Ankara. Do)u, Ergil, (1993), Terrizmin Mant&'& ve Hedefi, Ankara riversitesi SBF Dergisi, Say# 46, Ankara. (2001), *iddetin Kltrel Kkenleri, Bilim ve Teknik Dergisi, *ubat. Dnmezer, Sulhi, (1996), a'da Toplumda *iddet Ve Mafia Sular#, Cogita Dergisi, Say#:67. (1975), Kriminoloji, Sulhi Gren Matbaas#, $stanbul. (1997), Her Ynyle Tedhi#, Son Havadis, $stanbul. Ebu Davud, (1971), Sleyman b. E 'as es-Sicistani, Snenu Ebi Davud, Beyrut. Ebu Hanife, (1979), Numan b.Sabit, F&kh-& Ekber, a'r& Yay&nlar&, $stanbul. Eb Sleyman, (1985), slam&n Uluslar aras& li#kiler Kuram&, ev. F. Koru, $stanbul. Ebu Yusuf, Yakub b. $brahim, (1973), Kitabl Hara, ev. Bahar Yay#nlar#, $stanbul. Eb Zehra, Muhammed, (1976), slamda Sava# Kavram&, ev. C.Karaa'al#, $stanbul. - el-Cerime , Kahire, t.y. -el-Ukbe, M#s#r, t.y. Emecen F,Beydilli K,$p irli M,Ayd#n M.A, Ortayl# $,zcan A,Yediy#ld#z B,Ktko'lu (1994), Osmanl& Devleti ve Medeniyeti Tarihi, Sanat ve Kltr Ara#t&rma Merkezi, stanbul. Ersoy M.Akif, (1995), Safahat, Feza Yay&nc&l&k, $stanbul. Eskicio)lu, Osman, (1996), $slam Hukuku A&s&ndan Hukuk ve nsan Haklar&, Anadolu Matbaas#, $zmir. Esposite L. John, (1999), The slamicThreat: Myth or Reality, Oxford Up, London. Esed, Muhammed, (1997), Kuran Mesaj&, ev. C. Koytak- A. Ertrk, $stanbul. Monograph Series, Teksas. Bker, Seil- K&ran, Ay e, (1999), Reklmlarda Kad&na Ynelik *iddet, Alan Yay#nlar#,

145

Fanon, Frantz, Cezayir Ba'&ms&zl&k Sava#&n&n Anotomisi, Cezayir t.y. Faruki smail, R, (1993), brahimi Dinlerin Diyalogu, ev. M. Kara ahan, $stanbul. Fazlurrahman, Mevlana, (2000), slami Yenilenme-Makaleler II, ev. Adil ifti, Ankara Okulu Yay#nlar#, Ankara. Fendio)lu Tahsin H, (2000), Uluslararas& Belgelerde Terrizm; 1.Milletleraras& Do'u ve Gneydo'u Anadoluda Gvenlik ve Huzur Sempozyumu Bildirileri, F#rat niversitesi Yay#nlar#, Elaz#'. Fuller, E. Graham, Lesser, $an O, (1996), Ku#at&lanlar slam ve Bat&n&n Jeopoliti'i, ev. . Ar#kan, $stanbul. Gazali, Ebu Hamid Muhammed b. Muhammed, (1987), el- Mustasfa min lm'l- Usul, Beyrut. Goswami, B.B. Cultural Adaptability of Violence, (1995), Edited by; S.Venigopal Roa, Vikas Publishing Hause, $ndian. Gndz, Aslan, (1994), Milletleraras& Hukuk ve Milletleraras& Te#kilatlar Hakk&nda Temel Belgeler, Beta Yay#nlar#, $stanbul. Garaudy, Roger, *eriat Nedir, ev. Salih Akdemir, (1998), slamiyet Dergisi, Ankara. Hamidullah, Muhammed, (2001), slma Giri#, Terc: Cemal Ayd#n, T.D.V.Yay#nlar#, Ankara. -(1993), slam Peygamberi, ev: Salih Tu'. $rfan Yay#mc#l#k, $stanbul. -(1998 ), slm'da Devlet daresi, ev. Hamdi Akta#, Beyan Yay&nlar&. (Heyet), (1400), El Feteva-& Hindiye, Beyrut. Hobart, Mark, (1996), *iddet ve Susku; Bir Eylem Siyasas#na Do'ru, Cogita Dergisi, ev: Yurdanur Salman, Say#:67, K# -Bahar. Hunt, Elgin F, (1972), Social Science, 4 th Edition, The Mac Millan Company, NewYork. Huntington, Samuel P, (1993), The Clash of Civilizations Foreign Affairs, New York. -(1996), The Clash of Civilizations and the Remaking of theWorld Order, Simon&Shuster, New York . bn Abidin, Muhammed Emin, (1982), Redd'l Muhtar Ale'd Drri'l Muhtar, $stanbul. bn Arab, Muhyiddin, (1998), lahi A#k, ev; Mahmut Yan#k, $stanbul. bn A'r, Muhammed Tahir, (1996), Makas&du#- *eriatil- slamiyye / slam Hukuk Felsefesi Gaye Problemi, $stanbul. bn Esir, $zzeddin b, (1301), El Kmil fi't Tarih, Bsk. Ofset, Kahire.

146

bn Hacer Heytemi, ez-Zevacir, $r ad Kitap Yay#nc#l#k, t.y. bn Hanbel, Ebu Abdullah Ahmed b. Muhammed, (1985), el Msned, Beyrut. bn Hi'am, Eb Muhammed Abdulmelik, (1971), es-Sret'n-Nebeviyye, Beyrut. bn Hmam, Kemaleddin Muhammed b. Abdlvahid, (1316), Feth'l Kadir, D.Sadr Matbaas#, Beyrut. bn Kayy&m, Ebu Abdullah *emseddin, (1991), lmul- Muvakkiin, Beyrut. bn Kesir, Eb'l Fida $smail, (1969), Tefsirl-Kur'an'il Azim, D.Marife Ne ri, Beyrut. bn Mace, Ebu Abdillah Muhammed b. Yezid el-Kazvini, (1982), Snen, I-II, a'r# Yay#nlar#, $stanbul. bn Nceym, Zeynddin b. $brahim el-M#sri, (1311), El Bahru'r Raik, Kahire. bn Sleyman, Muhammed, Mecmuatl Enhur fi mltekal- Ebhur (*erh Damad) $stanbul, t.y. bn Sa'd, (1985), et-Tabakt'l-Kbra, Beyrut. kbal, Muhammed, (1989), Cavitname, T.C. Kltr Bakanl#'# Yay#nlar#, Ankara. Kad& Beyzavi, (1979), Mecma't- Tefsir, a'r# Yay. $stanbul. Karacan, $smet, (1984), Terrizm: Kavram ve Yap&s&, Uluslararas& Terrizm ve Uyu#turucu Madde Kaak&l&'&, Ankara. Karaman, Hayrettin, (1982), Mukayeseli slm Hukuku, $stanbul. Karaman, Hayrettin, Harman, mer Faruk, Tuncer, Faruk. (2006), Polemik De'il Diyalog, Ufuk Kitap, $stanbul. Kasani, (1974), el -Bedi's- Senai fi Tertibi'#-*eri, Beyrut. Keane, John, (1998), *iddetin Uzun Yzy&l&, ev: Blent Peker, Dost Kitabevi, Ankara. Kele', Ru en, Artun, nsal, (1982), Kent ve Siyasal *iddet, Ankara niversitesi SBF Yay#nlar#, Ankara. K&'lal&, Ahmet Taner, (1974), 'renci Ayaklanmalar&, Bilge Yay#nlar#, $stanbul. Kitab-& Mukaddes, (2001), Kitab# Mukaddes Yay#nlar#, $stanbul. Kknal, zcan, (1996), Bireysel ve Toplumsal *iddet, Alt #n Kitaplar Yay#nlar#, $stanbul. Kksal, M. As#m, (1981), slm Tarihi, $stanbul. Kurucan, Ahmet, (2006), Niin Diyalog, Diyalogun Temelleri, I #k yay#nlar#. Kutub, Seyyid, Fizilal-i Kuran, Hikmet Yay#nlar#, $stanbul t.y. Laguer, W. , (1986), Reflections on Terrorism, Foreign Affairs, y.y. Latter, Richard, (1995), Demokrasilerde Terrle Mcadele, Stin.

147

Malik, Ebu Abdullah Malik bin Enes bin Malik bin Ebi Amir el-Asbahi el-Yemeni, (1982), el- Muvatta, Tu' yay#nlar#, $stanbul. Maturidi, Ebu Mansur Muhammed bin Muhammed bin Mahmud, (2002), KitabtTevhid, terc. Bekir Topalo'lu, $sam Yay#nlar#, $stanbul. Maverdi, Ebu'l Hasan Ali $bn Muhammed $bn Habib, (1990), el-Ahkmu's-Sultaniyye, Beyrut. Mavsili, Abdullah b. Mahmud, (1980), El ihtiyar fi Ta'lili'l Muhtar, a'r# Yay. $stanbul. Mazrui, Ali A, Heinemann, James Currey, (1990), Culturel Forses in World Politics, Educational Boks, London. Merginani, Eb'l-Hasen Burhnddn Al b. Eb Bekr b. Abdilcell el-Fergn, (1965), el-Hidaye *erh Bidayet'l- Mbtedi, Kahire. Mevdudi, Mevlana Seyyid Ebul Ala, (1972), Tefhim, Lahor. Molla Hsrev, Muhammed b. Feramuz, (1307), Mirat El Usul fi *erhi'l-Mirkat el Vsl, $stanbul. Mslim, $bn Haccac el-Ku eyri, (1981), Sahih-i Mslim, $stanbul. zayd&n, Abdlkerim, Hasan Sabbah, (1997), TDVA, $stanbul. zel, Ahmet, (1988), $slm Hukukunda lke Kavram&, $stanbul. ztrk, Bahri, (2003), *iddet ve ocuk, $stanbul. Pulat, Y.Tacar, (1999), Terr ve Demokrasi, Bilgi Yay#nevi, $stanbul. Sancar, Mithat, (2001), *iddet, *iddet Tekeli ve Demokratik Hukuk Devleti, Do'u- Bat& Dergisi, Say#: 13. Schact, Joseph, (1977), slam Hukukuna Giri#, ev. M.Da'- A.Kadir *ener, Ankara. Serahsi, Muhammed b. Ahmed b. Sehl, el- Mebsut, D.Marife Ne ri. Beyrut, t.y. Seydi, Sleyman, Bat&n&n slami TerreYakla#&m&, www.stratigma.com./turkce/makale Szen, Edibe, (1986), Sosyolojik A&dan ocuk Sululu'u ve Pa#a Kap&s& Cezaevinde Bir Deneme, Sosyoloji Konferanslar#, $stanbul niversitesi $ktisat Fakakltesi Yay#nlar#, 21. Kitap, $stanbul. Suat, $lhan, (1998), Terr Neden Trkiye, NU-DO Yay&nc&l&k, Ankara. #eyban, Muhammed b. Hasan, Siyeri Kebir, Kufe, t.y. #evkani, Muhammed, Fethul- Kadir, Beyrut, t.y. Tabbara, A.Afif, (1981), lmin I#&'&nda slamiyet, ev. Mustafa z, Kalem Yay#nc#l#k, $stanbul.

148

Talbi Muhammed, (1988), Possibilties and Conditions for a Beter Understanding Between slam and West, Journal of Ecumenical Studies. Bahar. Tirmizi, Ebu $sa Muhammed b. $sa, (1992), Snen I-V, a'r# Yay#nlar#, $stanbul. nsal, Artun, (1996), Geni letilmi Bir *iddet Tipolojisi, Cogita Dergisi, Say#:6, Ankara. -(1974), Hukuk ve Toplumsal Ya am, Ankara niversitesi SBF Dergisi, Say# 3- 4 Ankara. Vakidi, Muhammed b. mer (v. 207 hicr), (1966), Kitbu'l-Me'z, Tahkik: Marsden Jones, Oxford, Londra. Yakupo)lu, M. Mukadder, (1996), Erotizm de *iddet ve Ahlak $li kisi, Cogita Dergisi, Say#:67. Yves, Michaud, *iddet, ev: Cem Muhtaro'lu, $leti im Yay#nlar#, $stanbul t.y. Yayla Atilla, (1990), $nternational Regal Materials 1986 vol XXV; Terrizm: Kavramsal Bir ereve. Ankara niversi#tesi SBF Dergisi, Ankara. (1986), $nternational Regal Materials 1986 vol XXV No.1 Yaz&r, Elmal#l#. M. Hamdi, (1995), Hak Dini Kuran Dili, Azim Yay#nc#l#k, $stanbul. Yearbook of UN., (1972), Vol XXVI. Y&ld&r&m, Suat, (1998), Kuran-& Hkim ve A&klamal& Meali, Feza yay#nevi, $stanbul. Zebidi, Abdillatif, (1978), Sahih-i Buhari Muhtasar&, Tecrid-i Sarih Tercemesi ve *erhi, Ankara. Zuhayli Muhammed Vehbe, (1992), slam F&kh& Ansiklopedisi, ev. Komisyon, Risale Yay#nlar#, $stanbul. (1993), en- Nazariyyetl-F&khiyye, D#ma k. www.basbakanlik.mevzuat.gov.tr, 7215 Say#l# Terrle Mcadele Kanunu 21/08/2006 www.egm.gov.tr/temuh 24/08/2006 http://tr.wikipedia.org/wiki/humanizm 24/08/2006

149

ZGEM #

K # SEL B LG LER Ad#, Soyad# Do'um Tarihi : Muhammet AKIR : 10.03.1978

Meden Durumu : Bekr Telefon : Ev : 03262148980 Cep : 05324049809 E-Posta : lawyerim@yahoo.com

E, T M DURUMU 20022007, Yksek Lisans, ukurova niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Temel $slm Bilimleri Anabilim Dal#, Adana. 20002001, Dil E'itimi, Newyork, ABD, 19942000, Lisans, $stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi, $stanbul. 19901994, Lise, Hatay $mam Hatip Lisesi, Hatay. 19871990, Ortaokul, Alt #nz $mam Hatip Lisesi, Hatay. 19821987, $lkokul, Pasl#kaya $lkokulu, Hatay. # DENEY M 20012002 Avukatl#k Staj#, Antakya 2002- Hatay Barosuna Kay#tl# Kendi Ofisimde Avukat, Antakya YABANCI D L $ngilizce, Arapa. B LG SAYAR B LG S Word, Excel.