BAĞIŞIKLIK

❧ Bir canlının hastalık etkenlerine veya

bunların hastalık yapıcı toksin vb.
ürünlerine karşı dirençli olması halidir.
• İkiye ayrılır:
● 1. Doğal bağışıklık
● 2. Kazanılmış bağışıklık
❧1. Doğal bağışıklık:
Canlılarda doğal olarak bulunan ve onu
vücut için zararlı ve yabancı olan her türlü
maddeye (özellikle mikroorganizmalara ve
onların hastalık oluşturan yapı ve
ürünlerine) karşı koruyan bir bağışıklık
türüdür.
Vücudun yapısal ve genetik özellikleri
ile ilişkili olan bu direnç, genellikle
herhangi bir ayırım gözetmeksizin
hemen tüm mikroorganizmalara karşı
oluşmuş nonspesifik bir direnç olup
süreklilik içinde gözetici ve önleyici bir
görev yapar.
❧ Doğal bağışıklık:
● Mikroorganizma ayırımı gözetmez,
● Kendiliğinden oluşmuş bir dirençtir,
● Her zaman mevcuttur ve patojenle
karşılaşmayı takiben birkaç dk/saat içinde
aktive olur,
● Mekanizması tam olarak bilinmemektedir,
● Bu olayda çok çeşitli faktörler rol
oynamaktadır.
❧2. Kazanılmış bağışıklık:
Organizmanın belirli hastalık
etkenleri ya da bunların ürünleri ile
karşılaşarak kendi immün sisteminin
faaliyeti sonucu ortaya çıkan ve
oluştuğu canlıyı söz konusu
hastalıklara karşı koruyan bağışıklık
türüdür.
Bu tür bağışıklık etkene spesifik
olup tıpta, bağışıklık denildiğinde
bu tip anlaşılır.
İki çeşidi vardır:
• Aktif kazanılmış bağışıklık
• Pasif kazanılmış bağışıklık
❧ Kazanılmış bağışıklık:
● Mikroorganizma veya antijen ile temas
sonucu oluşur,
● Effektör T hücresi veya özgül antikor
cevabı için 1-2 hafta gerekir,
● Özgüldür, farklı ajanlara karşı gelişen
cevaplar birbirinden bağımsızdır,
● Aynı ajanla ikinci kez karşılaşmada cevap
birinciye göre artmış şekilde ortaya çıkar.
❧Kazanılmış Bağışıklık
● Aktif kazanılmış bağışıklık :
Hastalık geçirmek
Devamlı az etkenle temas
Aşılanmak
● Aşılar :
• Ölü etkenlerle
Ölü bakteri aşısı: Boğmaca, TAB
Ölü virus aşısı: İnfluenza, Kızamık, Kuduz,
Polio (Salk)

• Canlı-Attenüe (zayıflatılmış) etkenlerle

Canlı bakteri aşısı: BCG
Canlı virus aşısı: Polio (Sabin), Kızamıkcık

• Etken ürününden hazırlanmış aşılarla

Toksoid: Difteri, Tetanus
Kapsül : Menengokok, H. influenza tip b (Hib)
Yüzey antijeni : Hepatit B,
● Pasif kazanılmış bağışıklık :
Plasental yol: IgG
Süt-Kolostrum: IgA
Antiserum: IgG, IgM
Gama globulin: IgG, IgM
Lenfosit aktarımı
❧Doğal bağışıklıkta etkili faktörler
❧1. Tür :
● Sığır vebası, Tavuk vebası ve Fare çiçeği’ne insanlar
dirençlidir.
● Gribe köpekler dirençlidir,
● N. gonorrhoeae’ye sadece insan ve maymunlar duyarlı,
● Sifiliz, Tifo, Boğmaca, Kabakulak sadece insanlarda
görülür.
● B. anthracis’e insan ve ot yiyen hayvanlar duyarlı,
kuşlar dirençlidir,
● Tetanus toksinine insan ve fareler duyarlı, timsahlar
dirençlidir,
● M. lepra insanlarda hastalık yapar, maymunlarda
yapmaz.
❧ 2. Irk ve genetik yapı :
● Kızılderili ve zenciler Tüberküloza duyarlı,
● Siyah ırk sistemik (derin) mantar infeksiyonlarına
(Histoplazma, kriptokokkus vb) çok duyarlı,
● Cezayir ırkı koyunlar şarbona daha dirençli
● Zenciler P. vivax infeksiyonlarına dirençlidir (P.
vivax’ın hücreye girmesi için gerekli reseptör olan
Duffy antijeni zenci eritrositlerinde yoktur),
● Eritrositlerinde genetik olarak glukoz-6-fosfat
dehidrogenaz eksikliği olan kişiler P. falciparum’a
dirençlidir.
● Genetik faktörlerin etkisiyle oluşan HLA
antijenlerinden bazıları, bu antijenlere sahip olan
insanları bir kısım hastalıklara meyilli kılmaktadır.
❧3. Yaş ve cinsiyet :
● Yeni doğan ve çok ileri yaşlılarda

duyarlılık fazladır.
• Yeni doğanlarda immün sistem tam
gelişmemiştir.
• Bazı viruslara (Herpes simplex gibi) karşı
doğal öldürücü hücre aktivitesi zayıftır,
• 2 yaş altı çocuklarda polisakkarit
antijenlere karşı antikor cevabında
yetersizlik vardır (Hib enfeksiyonları).
❧ Yaşlılarda da dokulardaki dolaşımın
azalması, organlar arası ilişkinin bozulması,
ve rejenerasyon yeteneğinin zayıflamasına
bağlı olarak infeksiyonlara duyarlılık artar.

❧ Puberte öncesi kız çocuklarda gonokok

vajiniti daha kolay meydana gelir
❧ Boğmaca, kızlarda daha fazla görülmektedir,
❧ AIDS hastalığı erkeklerde daha sık
görülmektedir (?).
❧ 4. Deri ve mukozaların sağlamlığı ve
fizyolojik faktörleri :
Bu bölgelerin ortak koruyucu özellikleri vardır:
Bunlar lizozim, mukus, fibronektin, IgA1 ve
normal flora yanı sıra bu bölgelerin kendilerine
özgü antimikrobiyal mekanizmalarıdır.

Deri:
● Derinin bütün ve sağlam yapıda oluşu
● Deride bulunan ter ve yağ salgıları ve yağ asitleri
(Deri pH sını 3-5 ‘e düşürerek antimikrobik etki
yapar)
● Derinin sürekli desquamasyonu
Solunum yolu mukozası:
● ÜSY mukozasındaki mukus salgısı
● ÜSY mukozasındaki titrek tüylü epitel tabakası
● Öksürük ve aksırık refleksi
● Bronş sekresyonlarındaki lizozim vb.
antimikrobik etkili maddeler,
● Alveoler makrofajlar ve doku histiyositleri
Alkol, zehirli gazlar, sigara, aşırı soğuk,
hipoksi gibi etkenler solunum yolu
mukozasındaki savunma mekanizmalarını
olumsuz yönde etkiler.
Sindirim yolu mukozası:
● Ağız mukoza epitelinin dirençli oluşu ve devamlı
dökülüp yenilenme özelliği.
● Tükrüğün mekanik yıkayıcı etkisi,
● Tükrükte bulunan lizozim ve beta lizin gibi hidrolize
edici enzimler.
● Mide asiditesi (pH:3). (V. chlorea, S. typhimurium,
Rhinovirus, Rhabdovirus, M. tuberculozis,
B.melitensis için öldürücü veya üremeyi durdurucu
etki yapar)
● Safra ve intestinal salgılar,
● Barsakların peristaltik hareketleri, defekasyon
● Barsak florası.
Üriner Sistem mukozası:
● İdrar akımının mekanik yıkayıcı etkisi,
● İdrar pH sının asit yapısı, içerdiği üre ve diğer
kimyasal maddeler,
● Erkeklerde prostat salgısında bulunan lizozim ve
spermin gibi antimikrobik etkili maddeler.
● Üretranın uzunluğu: Kadınlarda kısa oluşu
nedeniyle asendan enfeksiyon sıklığı kadınlarda
14 kat daha fazladır
Konjuktiva mukozası:
● Gözyaşının gerek yıkayıcı etkisi ve gerekse
içerdiği lizozim vb. antimikrobik etkili maddeler,
● Göz kapaklarının refleks olarak kapanması,
● Kirpiklerin engelleyici etkisi.

Vagen mukozası :
● Flora,

● Hormonal faktörler (östrojen etkisiyle vagina epiteli

fazla miktarda glikojen ihtiva eder. Floradaki

laktobasiller de glikojenden asit oluşturur )
❧ 5. Vücut bakteri florası :

● Bulunduğu bölgeye patojen

mikroorganizmaların yerleşmesini
engeller,
● İmmün sistemi uyararak nonspesifik
antikor yapımını stimüle eder.
❧ Aynı besin maddeleri için yarışarak,
❧ Aynı konak hücre reseptörü için
yarışarak,
❧ Toksik etkili bakteriyosinler üreterek,
❧ Çapraz bağışıklık sağlayacak doğal
antikor yapımını uyararak (özellikle
kapsüllü bakteri infeksiyonlarından
korunmada),
❧ Zararlı metabolik ürünler üreterek
(barsaktaki anaerobların ürettiği uçucu yağ
asitleri Salmonella ve Shigella’ların dokuya
tutunmasını önler).
❧ Normal floranın vücut savunmasındaki
asıl etkisi immün sistemi sürekli uyanık
tutup patojen mikroorganizmalara daha
çabuk ve etkili cevap vermesini
sağlamasıdır.
(ASH ler üzerinde yüksek düzeyde MHC-ıı
moleküllerinin eksprese edilmelerini ve böylece
yabancı antijenlerin immün sistem tarafından hızla
tanınıp cevap oluşmasını sağlayarak).
❧ 6. Beslenme
● Protein malnutrisyonu olan çocuklarda deri

oldukça incedir ve kolayca zedelenir.

● Protein ve vitamin eksikliği olan çocuklarda

konjuktiva epiteli defektli olabilir, barsak

mukoza epitelinde de yetersizlik vardır.
● Protein, vitamin (A vit.) ve mineral (çinko)

eksikliğinde fagositik hücrelerin ve T

lenfositlerin fonksiyonlarında yetersizlik
görülür.
● Komplemanın hemolitik aktivitesi zayıflar,

● Protein-kalori malnutrisyonunda sIgA

düzeyleri düşük olur

❧ 7. Antijene özgül olmayan immün cevap (Akut
faz cevabı):

● Sitokin denilen biyolojik mediatörler,

● Mikroorganizmaların vücut hücreleri ile

temasından sonra salgılanan antimikrobik
etkili çözünür moleküller (akut faz reaktanı)

aracılığıyla ortaya çıkar.

❧ Sitokinler infeksiyon sırasında çeşitli
hücrelerin birbirleriyle ilişkisini
düzenleyen hormon benzeri
peptidlerdir.

❧ Başlıca 4 hücre türü tarafından

salgılanırlar
❧ Mononükleer fagositik hücrelerce (makrofajlar)
salınan sitokinler:
❧ IL-1
❧ IL-6
❧ TNF-α
❧ IFN-γ
❧ Endotel hücrelerce salınan sitokinler:
❧ IL-1
❧ IL-6
❧ TNF-α
❧ IL-8
❧ NK hücrelerince salgılanan sitokinler:
IFN-γ

❧ γ /δ reseptörü taşıyan T hücrelerince

salgılanan sitokinler:
IFN-γ
❧
IL-1
IL-6 inflamasyon ve ateş
TNF-α oluşumunda rol oynar

IFN-γ Antiviral etkili akut faz cevabı

ürünü dür.
Ayrıca makrofajlardan sitokin üretimini
uyarır

IL-8 PNL kemotaksisinde görev yapar

❧ Akut faz reaktanı maddeler:
CRP,
Amiloid A proteini,
Haptaglobin,
Fibronektin,
α 1-antitripsin,
α 2-makroglobulin
α 1- kimotripsin
Transferrin
Seruloplazmin
Kompleman (C3)
❧ Akut faz reaktanı maddeler:
-Mikroorganizma proteazlarını inhibe ederek,
-Yüzey reseptörlerini kapatıp
mikroorganizmanın adezyonunu
engelleyerek,
-Kompleman aktivasyonunda görev almak
suretiyle mikroorganizmanın opsonizasyonunu
arttırarak
antimikrobiyal aktivitelerini gösterirler
❧ 8. Ateş :
● Zararlı etkenlere karşı vücudun temel
cevabının bir göstergesi olarak kabul
edilmektedir.
● Isı yükselmesi sonucu mikroorganizmalar
için uygunsuz bir ortam oluşur,
● Fagositoz yapan hücrelerin fagositik
aktivitesi 38-400C de 370C ye göre daha
fazladır.
● Normal vücut ısısı tür bağışıklığında da
etkilidir (Soğuk kanlı ve sıcak kanlı hayvan
türlerinin şarbon’a dirençli olmaları).
 ❧
-Endotoksin Endojen-pirojenik
-Virus Granülosit madde salgılanması:
-Bakteri Monosit -İnterlökin-I (IL-1)
-Steroid maddeler Makrofaj -İnterlökin-6 (IL-6)
-Ag-Ab kompleksleri Tümör -Tümör nekroze
-Duyarlılaşmış T hücreleri edici faktör (TNF-
lenfositleri α)
-İnterferon

Isı yükselmesi Hipotalamus

(ATEŞ). (arka lob)

Akut faz reaktanı maddeler:

CRP, Transferrin Karaciğer
Haptaglobin, Seruloplazmin parenkim
Fibronektin, Kompleman (C3) hücreleri
α 1-antitripsin, α 1- kimotripsin
α 2-makroglobulin
Amiloid A proteini
❧ 9. Doku ve sıvılardaki koruyucu faktörler:
● a) Lizozim :
• Ter, BOS ve normal idrarda bulunmaz,
• Tükrük, burun salgısı, gözyaşı, barsak
sekresyonu vb. vücut salgılarında bulunur,
• Lökosit ve makrofajlarda bulunur
• Gr pozitif bakterilere (hücre duvarında
muramik asit fazla olduğu için) etkilidir,
• Gr negatif bakterilere etkisi azdır,
● b) Bazik polipeptidler :
• Lökin: PNL lerden salınır, Gr +’ lere
etkilidir
• Plakin: Trombositlerden salınır, Gr +’
lere etkilidir,
• Fagositin: PNL lerin parçalanması ile
açığa çıkar, Gr-’ lere etkilidir.
• Spermin: Prostat salgısı, sperm ve
böbrek dokusunda bulunur, Gr+’ lerde
DNA ve RNA sentezini önler
● c) Beta lizinler :
• Kanın pıhtılaşması sırasında trombositlerden açığa
çıkar,
• Streptokok dışında diğer Gr+ bakterileri eriterek
öldürür.
● d) Properdin :
• Serum, BOS, süt ve lökosit ekstrelerinde bulunur,
• Kompleman ile birlikte ve Mg++ iyonları varlığında Gr-
bakterilerin birçoğuna, bazı viruslara (kabakulak,
influenza) ve bazı protozoonlara (T.gondii) etkilidir,
• Kompleman sisteminin aktivasyonunda görev yapar.
❧ e) İnterferon :

Başta viruslar olmak üzere tüm

mikroorganizmalar, bunların ekstreleri,
endotoksinleri, bitki ekstreleri ve bazı sentetik
polimerlerin hücre üzerine uyarıcı etkisi ile bu
hücreler tarafından oluşturulan ve salgılanan
protein yapısında maddelerdir.
 İnterferon Özellikleri :
● Yalnız oluştuğu canlı türünde etkilidir,
● Koruyuculuk daha çok viral infeksiyonlara
karşıdır,
● Bir hücreden interferon salınınca, bu
madde çevrede bulunan henüz infeksiyona
uğramamış sağlam hücrelere ulaşır ve
onları korur (Komşu hücre uyarılarak
antiviral protein salgılaması sağlanır)
● Doğal öldürücü (Naturel Killer=NK)
hücreleri uyararak onları aktive eder,
● Belli bir virusa özgü olmayıp birçok virus
için etkili olabilir.
İnterferon çeşitleri:

α interferon: Lenfositlerin uyarılması ile oluşur, viruslara

ve tümör hücrelerine etkilidir,

β interferon: Fibroblast, epitel hücreleri ve makrofajlar

tarafından oluşturulur, viruslara etkilidir,

γ interferon: (Makrofaj aktive edici faktör=MAF)

Makrofaj, NK hücreleri ve T lenfositlerince oluşturulur,
bağışıklıkta düzenleyici görev yapar. Antiviral etkisi
diğerlerinden zayıftır.
❧ f) Kompleman :
● Normal kan serumunda bulunan, kompleks
protein yapısında bir maddedir,
● Isıtmakla (560 C de 30 dakika) aktivitesini
kaybeder,
● Yirmiden fazla alt birimi vardır (C1,C2,....C9),
● Bakteriler üzerine eritici etki yapar,
● Doğrudan doğruya veya doğal antikorlarla
birlikte veya CRP ile birlikte hücreye yapışarak
litik (eritici) yada fagositozu hızlandırıcı
(opsonik) etki yapar.
❧ g) CRP (C-Reaktif Protein)
● Normal serumda belli bir miktarda bulunur,
● İnfeksiyon sırasında 100 kat kadar artar,
● Komplemanla birlikte fagositoza yardım
eder.
❧ 10. Engelleyici hücresel elemanlar :

● Fagositoz ve pinositoz yaparak yabancı

cisim ve mikroorganizmaları vücuttan
temizlerler,
● Antijenleri immünojen haline getirirler
● İltihap olayında görev alırlar
a. Makrofajlar : Çeşitli dokularda ve dolaşan kanda
bulunan mononükleer hücrelerdir

Örnek: Kapillerlerde endotelial makrofajlar

Akciğerde alveolar makrofajlar
Dalak ve lenf bezi sinüslerinde dendritik
hücreler
Beyinde mikroglia hücreleri
Böbrekte mesangial hücreler
Karaciğerde kuppfer hücreleri
Deride langerhans hücreleri
Bağ dokusunda histiositler
Kanda monositler
 b. Granülositler (Polimorf nüveli lökositler=PNL):
Kemik iliğindeki miyeloblastlardan kaynaklanırlar,
daha sonra çeşitli evrimler geçirerek olgun hale
gelirler.
Taşıdıkları granüllerin Asit-baz karışımı boya ile
boyanma özelliklerine göre üçe ayrılırlar.

Promiyelosit Miyelosit Metamiyelosit Çomak-band

Olgun PNL

Nötrofil Eozinofil Bazofil

❧ 11. Fagositoz/Pinositoz :

Fagositoz: Partikül halindeki yabancı

bir cismin fagositik hücrelerce yutulup,

sindirilip vücuttan temizlenmesidir.

Pinositoz: Eriyebilir haldeki yabancı bir

cismin fagositik hücrelerce yutulup,

sindirilip vücuttan temizlenmesidir.

● a) Kemotaksi: Fagositlerin fagosite
edilecek maddeye yaklaşmasıdır. Çeşitli
kemotaktik faktörlerin etkisi ile olur.

● Kemotaktik maddeler:
-mikroorganizmaya ait ürünler
-konağa bağlı faktörler olabilir.
Mikroorganizmalara özgü kemotaktik
faktörler (özellikle S.aureus,
S.pyogenes, S.pneumoniae, E.coli ve
M.tuberculosis tarafından üretilir) :
● endotoksin,

● hücre duvar komponentleri ve

● bakteri enzimleri olabilir.

❧ Konağa özgü kemotaktik faktörler:
• Kompleman aktivasyon ürünlerinden
C3a ve C5a
• Lökotrien B4 (LTB4)
• Trombosit aktive edici faktör (PAF)
• İnterleukin 8 (IL-8)
• Histamin, ve diğerleri
❧ (Genetik olarak nötrofillerdeki ameboid
hareket yeteneğinin zayıf olduğu
durumlarda kemotaksi olayı zorlaşır.
“Nötrofil hipomotilitesi” veya “Tembel
Lökosit Sendromu”).
● b) Opsonizasyon: Fagositik hücre ile fagosite
edilecek cisim arasında sıkı temas oluşması. En
önemli aşamadır
Opsonizasyona etki eden faktörler:
• Opsonin antikorlar
• Özgül bağışıklık sonucu oluşan IgG ve IgM
antikorları,
• Kompleman alt birimlerinden C3b
• Makrofajlarca salınan fibronektin
(Gr+ bakterileri yapıştırır)
• Ortam pH sı (pH:6-8 olmalı)
• Ortamın hipotonik olması
❧ (Kapsüllü bakterilerin kapsül maddesi
opsonizasyona mani olmak suretiyle
antifagositik etki gösterir)

●
c) Yutma:
• Fagozom
• Fagolizozom
● d) Öldürme ve Sindirme
Oksidatif mekanizmalarla öldürme:
Nötrofil zarındaki oksidaz enziminin
aktivasyonu ve plazma zarına bağlı
oksijen molekülünün redüksiyonu
sonucu oluşan;
• Superoksit anyon (O-2)
• Hidrojen peroksit (H2O2), ve
• Hidroksil kökleri (OH-) etkisiyle
mikroorganizmalar öldürülür.
Nonoksidatif mekanizmalarla öldürme:
Nötrofil granüllerindeki antimikrobik etkili
proteinler ve peptidlerin etkisiyle gerçekleşir.
Bunlar:
• Katyonik proteinler ( Fagositin, lökin)
• Laktoferrin
• Lizozim
• Defansin
• Nuklear histonlar, proteazlar, katepsin,
serum esteraz, elastaz gibi enzimler
Sindirme : Öldürülen mikroorganizmalar lizozomal
granüllerdeki litik enzimler ile parçalanıp sindirilir,
geriye kalan artıklar ekzositoz ile hücre dışına atılır.
• Asit fosfataz
• Asit lipaz
• Asit ribonükleaz
• Hyaluronidaz
• Lizozim
• Kollagenaz
• Beta glukuronidaz
• Fosfolipaz
• Asit pH (4-5)
Lizozomal
granül

Yutma

Fagozom
v

v
Opsonizasyon
Sonuç
Kemotaksi
Ekzositoz
Fagolizozom
❧ 12. İnflamasyon:
Vücudun;
bir infeksiyöz ajanla invazyonuna,
ag ile karşılaşmasına ve (hatta)
fiziksel bir travmaya verdiği
cevaptır.
Bu cevabın başlıca amacı bağışıklıkta
görevli hücreleri olay yerine çekerek
vücudu korumaktır.
İnflamatuvar cevap sırasında 3 major olay
görülür:
● İnfeksiyon bölgesine kan akımı artar.

● Kapiller geçirgenliğinde artış olur.

● Lökositler (nötrofil, makrofaj, lenfosit)

damar dışına çıkarak perifere gelir.

Bu hücreler daha sonra kemotaktik
uyaranlar etkisiyle hasar bölgesine
göç eder.
• Fagositoz
• Parçalanmış lökositlerden açığa çıkan trombin etkisiyle,
damar dışına sızmış plazma pıhtılaşır, oluşan pıhtı lenf
kanallarının ağızlarını tıkayarak mikroorganizmanın
yayılmasını engeller.
• Damar dışına sızan plazma, bölgedeki toksik ürünleri
sulandırarak etkilerini azaltır.
• Damar dışına çıkan özgül ve özgül olmayan antikorlar bir
yandan fagositozu hızlandırır, bir yandan da
mikroorganizma ve toksinleri nötrler.
• Meydana gelen irin ortamı yoğunlaştırarak
mikroorganizmanın yayılmasını engeller.
• Bölgede artan metabolik faaliyet sonucu lokal ısı
yükselmesi, laktik asit ve CO2 birikimi olur.