DOKUMENTY STANU CYWILNEGO KRAJW ANGLOJ!

ZYCZNYCH
Helena Ostyk-Narbutt
Studia w zakresie filologii angielskiej na Uniwersytecie Warszawskim przerwane wybuchem
wojny w 1939 r. autorka kontynuowa!a w kancelarii swojej matki, Jadwigi Makowieckiej,
t!umacza przysi"g!ego j"zykw angielskiego, francuskiego, niemieckiego i rosyjskiego. Od
1946 roku, wsp!pracuj#c ci#gle z matk#, sama zajmuje si" przek!adem prawniczym jako
t!umacz przysi"g!y j"zyka angielskiego.
W miar! gromadzenia materia"w i najrozmaitszych aktw metrykalnych r#nych
krajw angloj!zycznych, coraz ja$niej rysowa"a mi si! ca"a z"o#ono$% problemu i trudno$ci
zwi&zanych z ich t"umaczeniem. Nota bene zupe"nie nie rozumiem, jaki jest powd ustalenia
wy#szej stawki wynagrodzenia za t"umaczenie z j!zyka polskiego na obcy ni# z obcego na
polski; szczerze mwi&c, to pierwsze wydaje mi si! znacznie "atwiejsze, zw"aszcza w odniesieniu
do omawianych tu tekstw. Bowiem w j!zyku polskim mamy zaledwie kilka ujednoliconych
wzorw aktw urodzenia, $lubu i zgonu. Natomiast zgromadzone przeze mnie do$%
przypadkowo wzory 30 angloj!zycznych aktw metrykalnych stanowi& przebogat& mozaik!
dokumentw najrozmaitszej obj!to$ci, o wielkiej r#norodno$ci terminologicznej, pe"nych
zaskakuj&cych szczeg"w. Mo#na tam znale'% np. dane dotycz&ce zak"adu pogrzebowego,
lekarza przyjmuj&cego pord czy stwierdzaj&cego zgon, pochodzenia, rasy i koloru skry
zmar"ego, czy drobiazgowe dociekania bezpo$rednich i po$rednich przyczyn zgonu, "&cznie z nazw&
i przebiegiem choroby, a nawet odst!pem czasu pomi!dzy zachorowaniem a zgonem. W takich
szczeg"owych dokumentach roi si! od skrtw, niejednokrotnie nie istniej&cych w #adnych
dost!pnych s"ownikach i przez to niezmiernie trudnych do odczytania, nie mwi&c o drobnym,
niewyra'nym druku i konieczno$ci cz!stego u#ywania szk"a powi!kszaj&cego.
Niedawno poprosi" mnie kto$ o bardzo pilne przet"umaczenie na poczekaniu aktu
zgonu z j!zyka angielskiego na polski. "Chodzi o pogrzeb. To tylko jedna strona" doda".
Nie mog"am odmwi%. Okaza"o si!, #e ta jedna strona zaj!"a w t"umaczeniu 9 (dziewi!%)
naszych znormalizowanych stron maszynopisu. A mam w swoim archiwum odpis t"umaczenia
$wiadectwa $lubu ze stanu New York, ktre wraz z odno$nym zezwoleniem na zawarcie
zwi&zku ma"#e(skiego, b!d&cym integraln& cz!$ci& tego $wiadectwa obejmuje 11 stron
maszynopisu. A zatem obj!to$% aktw metrykalnych waha si! od tekstw wielostronicowych
do bardzo krtkich, zawieraj&cych w formie skrtowej jedynie najbardziej podstawowe dane
personalne.
Przy okazji warto zwrci% uwag! na czytelno$% tekstu. W miar! mo#liwo$ci
powinni$my wi!c #&da% orygina"w i unika% t"umaczenia z fotokopii czy kserokopii. Po
pierwsze "nie wychodz&" na nich piecz!cie t"oczone, stanowi&ce przecie# najwa#niejsze
elementy dokumentu; po drugie mo#na si! natkn&% na niespodzianki w rodzaju tej, na jak&
trafi"am ostatnio przy opracowywaniu dwuj!zycznych, francusko-angielskich dokumentw
nades"anych z Kanady. By"y to dwie ma"e (s&dzi"am pocz&tkowo, #e zmniejszone) fotografie
obu stron $wiadectwa $lubu. Na odwrocie mapka prowincji Ontario, numer aktu oraz uwaga:
"Lamination or alteration voids this Certificate" i po francusku: "Tout recouvrement de plastique
ou changement rend ce certificat invalide". Dokument byt wi!c naturalnej wielko$ci fotokopi&
rodzaju plastykowej legitymacji, a s"owo "lamination" oznacza"o nie "wymazywanie" lecz
"zamazywanie" s"w, pokrywanie plastyku jak&$ warstewk& tuszu, farby czy podobnego materia"u.
Na pewno powa#nym problemem dla t"umacza jest r#norodno$% stosowanych terminw
i tytu"w urz!dowych. Wybra"am te, ktre mog& sprawia% szczeglne k"opoty.
A wi!c przede wszystkim urz&d wystawiaj&cy akty metrykalne. W dostarczonych mi
dokumentach wynalaz"am ca"y szereg nazw takich urz!dw.
W WIELKIEJ BRYTANII u#ywa si! nazw:
Register Office.
Registrar's Office,
Registry of Vital Records and Statistics,
The Office of the Registrar of Vital Statistics.
Jak wi!c to t"umaczy%? Wprawdzie "Vital Statistics" to "statystyka demograficzna" lub
"statystyka ludno$ci", ale "Vital Record" to niew&tpliwie "akt stanu cywilnego". Poniewa# za$
wi!kszo$% z tych nazw ma w sobie cz"on "office", a ich funkcja jest identyczna z odpowiednim
urz!dem polskim, wydaje si! uzasadnionym oddanie ich w przek"adzie jako "urz&d stanu
cywilnego". Nie mo#na by"oby jednak uzna% za b"&d t"umaczenia "Urz&d Statystyki Ludno$ci",
bo tak& funkcj! rwnie# pe"ni ten urz&d.
W STANACH ZJEDNOCZONYCH $wiadectwa metrykalne wydaje najcz!$ciej State
Department of Health, Bureau of Vital Records. Poniewa# w Stanach federalny urz&d
"Department of Health, Education and Welfare" jest na szczeblu ministerialnym, wi!c
proponuj! jego nazw! polsk& "Ministerstwo Zdrowia, O$wiaty i Opieki Spo"ecznej". Ale np.
"New Jersey Department of Health" to "Departament Zdrowia Stanu New Jersey" lub "Stanowy
Departament Zdrowia".
)wiadectwo urodzenia pochodz&ce z Commonwealth of Massachusetts, a wi!c
Federacji Stanu Massachusetts nosi nazw! "Standard Certificate of Live Birth", co
przet"umaczy"abym jako "urz!dowe $wiadectwo #ywego urodzenia", za$ urz&d wystawiaj&cy
to $wiadectwo to: "Department of Public Health, Registry of Vital Records and Statistics",
a wi!c "Departament Zdrowia, Urz&d Stanu Cywilnego", cho% mo#na rwnie# bardziej dos"ownie:
"Rejestr Aktw Stanu Cywilnego i Statystyki Ludno$ci".
W KANADZIE u#ywa si! po prostu "Vital Statistics" albo "Division of Vital
Statistics, Department of Health". Tu jak sprawdzi"am w Ambasadzie Kanadyjskiej
"Department of Health" oznacza "Departament Zdrowia" (a nie "Ministerstwo Zdrowia"),
a co do nazwy "Division of Vital Statistics" znw zrodzi"y si! w&tpliwo$ci. Mo#na by to
nazwa% "Wydzia"em Statystyki Ludno$ci" ale tu w sukurs przyszed" mi dwuj!zyczny
kanadyjski dokument, w ktrym rwnolegle, obok angielskiego "Vital Statistics" widnieje
francuskie "Etat Civil", a tytu" urz!dnika wystawiaj&cego dokument brzmi odpowiednio:
"Director of Vital Statistics" i "La Directrice de l'Etat Civil", co ju# bez #adnych w&tpliwo$ci
stanowi dok"adny odpowiednik naszego "stanu cywilnego" i tego# urz!du kierownika (w tym
wypadku nawet kierowniczki).
Jest jeszcze AUSTRALIA, z ktrej wzory dotychczas do mnie nie dotarty, cho% od
dawna s& w drodze. Korzystam z jedynego dost!pnego, zamieszczonego w "Wyborze dokumentw
angielskich" Danuty Kierzkowskiej. Tu, na piecz!ci pod"u#nej, nazwa urz!du:
"AUSTRALIAN CAPITAL TERRITORY. Registrar of Birth, Deaths and Marriages". Mo#na
by to t"umaczy% jako "Rejestrator Urodze(, Zgonw i )lubw (czy Ma"#e(stw)" lub (co
preferuj!) "Urz&d Stanu Cywilnego".
Warto pami!ta%, #e w wyra#eniu "Pursuant to Marriage Act 1949" zwrot "Marriage
Act" nie oznacza "aktu $lubu" lecz "Ustaw! o Rejestracji Ma"#e(stw z roku 1949".
W aktach brytyjskich spotykamy najcz!$ciej tytu": "Registrar", co chyba najlepiej
oddaje polski ekwiwalent "Urz!dnik Stanu Cywilnego", oraz "Superintendent Registrar"
"Kierownik Urz!du Stanu Cywilnego". Ale jest rwnie#:
"Registrar of Births and Deaths" i "Registrar of Marriages"
Tu ju# wybra"abym form! "Rejestrator Urodze( i Zgonw" i odpowiednio "Rejestrator
Ma"#e(stw".
Natomiast "Registrar General", z ktrego upowa#nienia drukowane s& akty to
"Kierownik Centralnego Urz!du Statystyki Ludno$ci" albo "Generalny Rejestrator Aktw
Stanu Cywilnego", wzgl!dnie w Kanadzie "G"wny Archiwista".
W metrykach kanadyjskich, podobnie jak w brytyjskich, przewa#a "Registrar", ale
zdarza si! rwnie# wspomniany "Registrar Genera"" jako osoba podpisuj&ca $wiadectwo,
a wi!c "Kierownik Centralnego Urz!du Statystyki Ludno$ci", a w Prowincji Manitoba znowu
spotykamy "Director of Vital Statistics", po francusku "Le Directeur de 1'Etat Civil" a wi!c
"Kierownik Urz!du Stanu Cywilnego".
W STANACH ZJEDNOCZONYCH SPOTYKAMY:
Registrar of Vital Statistics
County Clerk Register of Deeds, co oddaje przek"ad:
"Kierownik Urz!du Hrabstwa, Rejestr Akt".
Nale#y zwrci% uwag!, #e w Stanach Zjednoczonych $wiadectwa ma"#e(stwa bywaj&
cz!sto jakby dwustopniowe i sk"adaj& si! z dwch cz!$ci: zezwolenia na zawarcie zwi&zku
ma"#e(skiego "Marriage License" i w"a$ciwego )wiadectwa Ma"#e(stwa "Marriage
Certificate" lub "Certificate of Marriage". Wydawane s& one w zale#no$ci od Stanu albo
przez "State Department of Health, Bureau of Vital Records", a podpisane przez Kierownika
Urz!du Miasta ("City Clerk") lub "Local Registrar" albo przez S&d Okr!gowy "District
Court", i wtedy nosz& podpis "County Clerk", tj. Kierownika Urz!du Hrabstwa, lub
"Magistrale" czyli s!dziego pokoju. Wspomniane zezwolenie uprawnia ka#d& odpowiednio
upowa#nion& osob! do udzielenia $lubu lub celebrowania aktu zawarcia zwi&zku
ma"#e(skiego. Osob& t& mo#e by% "Celebrant" celebrant czy celebrans, ale rwnie#
"Officiant", czyli duchowny dope"niaj&cy obrz!du; osoba udzielaj&ca $lubw lub celebruj&ca
zawarcie zwi&zku ma"#e(skiego to "Marriage Commissioner" albo "Officiating Marriage
Commissioner". Mo#e to by% zreszt& rwnie# ksi&dz, wi!c najlepiej chyba u#y% tu okre$lenia
"osoba". Tu pojawia si! nowy k"opot przy t"umaczeniu tre$ci rubryki:
"Tytu"": W ko$cio"ach protestanckich proboszcz to "parson", "vicar" lub "rector".
za$ w ko$ciele rzymskokatolickim tytu"owi "proboszcz" odpowiada formalnie "Parish Priest",
a "wikary" "Vicar". Ale jak przekonywa"y mnie osoby od lat mieszkaj&ce w Londynie,
powszechnie stosuje si! tam tytu" "Vicar" dla proboszcza ko$cio"a rzymskokatolickiego,
a tytu" "Parish Priest" jest raczej niepopularny. Natomiast w kilku aktach $lubu i chrztu
ko$cio"a rzymskokatolickiego spotka"am okre$lenie "Rev. X.Y.Z., Pastor" widniej&ce w rubryce
"title" a wi!c nie "duszpasterz" jak w s"ownikach, lecz proboszcz, co zosta"o potwierdzone
okre$lenie "Assistant Pastor" figuruj&ce w innym akcie samej rubryce, wyra'nie wskazuj&ce
na wikarego.
Mo#e warto po$wi!ci% nieco uwagi specyficznym wyra#eniom stosowanym w r#nych
formu"ach po$wiadcze(. W aktach sporz&dzanych w Stanach Zjednoczonych, czy Kanadzie,
a wi!c krajach uwa#anych powszechnie za "nowoczesne" uderza staro$wiecki styl tych formu".
Jest wynik przeniesienia na teren Nowego )wiata, w XVII wieku, form prawnych i terminw
obowi&zuj&cych wwczas w Anglii.
Mamy wi!c zwroty: "To the best of my knowledge and belief" co ma odpowiednik
polski: "Zgodnie z moj& wiedz& i przekonaniem".
"In testimony whereof ..." lub "In witness whereof, I have hereunto set my hand and seal the
day and year first before written",
"Witness my hand, this 12th day of October.
Spotykamy te#:
"Know All Men by this Certificate" lub podobne
"Know be that ...".
W moim odczuciu s& to zwroty pi!kne, nie tylko oddaj&ce uroczysty charakter aktu,
lecz rwnie# nawi&zuj&ce do starych tradycji, co jest tak cenne w obecnej dobie nieposzanowania
dziedzictwa poprzednich epok, kwestionowania wszystkiego, co dawne i unowocze$niania na
si"! wszelkich przejaww #ycia zbiorowego. Ch!tnie zatem zachowuj! w przek"adzie w
dawny, nieco pompatyczny styl, dobieraj&c archaiczne polskie zwroty, a wi!c odpowiednio:
Na dowd czego, niniejsze opatrzy"em w"asnor!cznym podpisem i moj& piecz!ci&, w dniu
i roku podanym w;
Co po$wiadczam w"asnor!cznym podpisem w dniu dzisiejszym 12 pa'dziernika 1993 roku;
Niniejszym $wiadectwem wiadomym czynimy ...
Wiadomym czynimy, #e ... .
A je#eli napotkam: "1980 A.D." to t"umacz!: "Roku Pa(skiego 1980".
Rwnie# i wst!p bywa staro$wiecki:
"To All Whom it May Concern" "Do wiadomo$ci wszystkich, ktrych niniejsze dotyczy%
mo#e"; co mo#na bardziej wsp"cze$nie i krcej odda%: "Do wiadomo$ci wszystkich
zainteresowanych".
"To all who shall see these Presents: Greetings" i dalej:
"KNOWN BE that any Person legally authorized to celebrate the Rites of Matrimony is
hereby licensed to join in mariage, as husband and wife, X and Y.
Tu ju# nale#y pu$ci% wodze fantazji, gdy# jako #ywo nie mamy polskich odpowiednikw.
Proponuj!: "Z wyrazami, uszanowania dla wszystkich, do r&k ktrych trafi niniejszy dokument.
WIADOMYM CZYNIMY, #e ka#da osoba uprawniona do udzielania lub celebrowania aktu
zawarcia zwi&zku ma"#e(skiego zostaje niniejszym upowa#niona do po"&czenia w!z"em
ma"#e(skim, jako m!#a i #on!, X i Y.
I dalej: "For so doing, this shall be his sufficient authority "Dla dokonania tego,
niniejsze niech b!dzie wystarczaj&cym upowa#nieniem".
Zwracam uwag! na cz!ste u#ycie s"owa "shall", w po"&czeniu z trzeci& osob& oznacza
nie tyle przysz"o$%, co powinno$%, narzucon& przez osob! mwi&c& lub pisz&c& wi!c: "He
shall return this Certificate" oznacza: "winien zwrci% niniejsze $wiadectwo";
"The Judge shall forward said contract and license to the issuing office within five
days" "S!dzia winien przes"a% wy#ej wymienion& umow! i zezwolenie do urz!du
wystawiaj&cego w terminie 5 dni".
Mwi"am ju# wiele o tytu"ach osb urz!dowych w zwi&zku z nazw& naszego urz!du
stanu cywilnego i analogicznych urz!dw w krajach angloj!zycznych. Tu dodam par! innych,
wy"uskanych z dokumentw, terminw, ktre mog& sprawia% pewien k"opot.
"Informant" to osoba zg"aszaj&ca, np. urodzenie dziecka. Podobnie "Certifier" to
osoba po$wiadczaj&ca. Wiele zale#y tu od kontekstu.
W $wiadectwie ma"#e(stwa "stan cywilny" to najcz!$ciej "marital status", ale w aktach
brytyjskich cz!sto spotyka si!: "Condition". Odpowied' brzmi z regu"y: "bachelor" lub
"spinster", czyli tradycyjne "kawaler" lub "panna", w odr#nieniu od nowszego "single" lub
"unmarried" nie#onaty lub niezam!#na.
Sprawa skrtw
Ile# si! nam!czy"am, szukaj&c znaczenia skrtu "SS" lub "ss" (czasem du#e, czasem
ma"e), pojawiaj&cego si! w nag"wkach aktw metrykalnych i orzecze( rozwodowych
wydawanych przez s&dy Stanw Zjednoczonych. Uk"ad zawsze ten sam:
Stale of Illinois
SS
County of Cook
Szuka"am po s"ownikach, pyta"am wiele osb na pr#no. Nikt nie wiedzia". Nawet
polskiego pochodzenia Amerykanka, ktra przepracowa"a lata w jakim$ s&dzie Stanw
Zjednoczonych, nawet t"umacz s&dowy z Kanady, nawet przyjaciel, ktry lata ca"e by"
wa#nym urz!dnikiem O.N.Z. w Nowym Jorku. Wszyscy rozk"adali bezradnie r!ce: "Tak,
widzia"em. Ale nie mam poj!cia co to znaczy".
I wreszcie znalaz"am. W odziedziczonym po Matce starym angielsko-rosyjskim
s"owniku skrtw, w"a$nie przywiezionym przez brata z Londynu. W trzeciej kolumnie
skrtw oznaczonych "SS", na 50-tym miejscu, przeczyta"am: "SS (ang., kan.) United
States of America".
Z rado$ci& dziel! si! tym odkryciem z kole#ankami i kolegami.
Inne po#yteczne skrty wybrane z aktw metrykalnych, ktre mo#e si! komu$ z Pa(stwa
przydadz&:
R.C.C. Roman-Catholic Church
M. Cen. )wiadectwo )lubu
R.B.D a-M. Rejestr Urodze(, Zgonw i Ma"#e(stw
d.o.b. dat! of birth
twp. township (cz!$% hrabstwa, okr!g, miasto wydzielone, tak#e dawniej: parafia).
W $wiadectwie urodzenia ze Stanw Zjednoczonych, przy nazwisku lekarza, widz!
dwie literki: D.O. W S"owniku Lekarskim S"omskiego jest! D.O. Diplomate in
Ophthalmology Specjalista okulista. Nie najlepiej. W moim nieocenionym s"owniku
skrtw: D.O. Doctor of Osteopathy. Te# nie bardzo. Co ma ortopeda albo okulista do
porodu? Zdrowy rozs&dek podpowiada inne rozwi&zanie: Doctor of Obestetrics, czyli lekarz
po"o#nik.
Ale tu bym zaleca"a ostro#no$% z domys"ami i pozostawi"a raczej skrt D.O. bez
t"umaczenia, co nam zawsze wolno zrobi%, przy braku pewno$ci. (Patrz 39 Kodeksu
T"umacza S&dowego).
Par! skrtw z ameryka(skiego $wiadectwa zgonu, zawsze bardzo szczeg"owego:
ME/COR/PHYS jak si! domy$li"am z kontekstu, oznacza:
Medical Examiner (lekarz przeprowadzaj&cy badanie),
Coroner (urz!dnik ustalaj&cy przyczyn! zgonu osb zmar"ych nag"& $mierci&, koroner),
Attending Physician (lekarz prowadz&cy pacjenta).
Tam#e:
D.O.A. lub d.o.a. Death on arrival (chodzi o zmar"ego w momencie przybycia do szpitala)
E.R. lub er Emergency Room sala nag"ych przypadkw
op.r. Operation Room sala operacyjna
I.C.U. Intensive Care Unit nasz Oddzia" Intensywnej Opieki Medycznej
M.B.Ch.B. lub M.B.S.B. bacalaureus medycyny w zakresie chirurgii
acc. accident wypadek,
hom. homicide zabjstwo
I jeszcze jedno, skoro o skrtach mowa. Zaleca"abym stosowanie dawnego dobrego
zwyczaju przy opisie okr&g"ej piecz!ci urz!dowej, a mianowicie umieszczanie skrtw M.P.
(miejsce piecz!ci) w tekstach polskich i L.S. (loco sigilli) w tekstach obcoj!zycznych przed
nawiasem z odpowiednim opisem, np.:
M.P. (Piecz!% okr&g"a t"oczona Konsulatu Generalnego Polski w Nowym Jorku,
z god"em pa(stwowym Rzeczypospolitej Polskiej).
Na zako(czenie anegdota, a raczej zdarzenie $wiadcz&ce o tym, jak bardzo t"umacz
musi uwa#a% i nieustannie si! uczy%.
Dosta"am do t"umaczenia krtkie $wiadectwo $lubu ze Stanw Zjednoczonych, gdzie
figuruj& rubryki: "Former name of the Bride" czyli poprzednie imi! i nazwisko panny m"odej,
a dalej: "birth name of the Bride".
Zachodzi"am w g"ow! jak to przet"umaczy%. Ju# napisa"am po prostu: "imi! i nazwisko
panny m"odej", a# tu nagle ol$nienie: przecie# to nic innego, jak nazwisko rodowe! Termin
wyst!puj&cy w naszych aktach ma"#e(stwa, ktrego ekwiwalentu na pr#no szuka"am w
licznych s"ownikach, i z braku lepszego pomys"u, acz niech!tnie, t"umaczy"am jako "family
name", wiedz&c dobrze, #e "family name" to po prostu nazwisko, tak samo jak "surname" czy
"last name". Nie musz! dodawa%, #e podar"am gotowe t"umaczenie, aby napisa% je ponownie
prawid"owo, cho% prawdopodobnie ani klientka, ani instytucja, ktrej mia"o by% przed"o#one,
nie zauwa#y"yby problemu.