ALATI I NOSAI ALATA

CNC strojevi uglavnom koriste standardne ili specijalno izraene alate koji su smjeteni u
magacin alata na tano definirano mjesto, koje ima svoju adresu, tj. oznaku, kako bi se
upravljakim programom mogao pozvati odreeni alat.
Standardni alati
Na tokarilici se koriste razne vrste alata, kao to su noevi, burgije, ureznici za unutranje
navoje i ureznice za vanjske navoje, zabuivai i slino
Na slici 1. su prikazani standardni tokarski noevi, dok su na slici . alati za buenje, izradu
navoja i sline operacije.
Slika 1. !okarski noevi
Slika 2. "lati za buenje, zabuivanje i izradu navoja
Na glodalici se koriste razne vrste glodala# vretenasto, eono, valjano, !$glodalo, glodaka
glava, leptirasto, kutno i sl, kao i razne vrste burgija, ureznika, nareznica, razvrtaa,
proirivaa, uputaa itd. Na slici %. prikazane su razne vrste glodala.
Slika 3. &azne vrste glodala
'agacini alata na CNC strojevima mogu imati razliite izvedbe, od ega zavisi i maksimalan
broj alata koji moe da se postavi u magacin. (lika ). prikazuje izvedbu u vidu doboa, koji
moe da primi manji broj alata.
Na slici *. vidi se ve+i magacin alata u vidu ,lananika- u koji se moe postaviti vrlo veliki
broj alata.

Slika 4. 'agacin alata u vidu doboa
Slika 5. CNC stroj sa velikim magacinom alata
Univerzalni (standardni) stezni pribori [1]
.niverzalni pribori ili stezni pribori su namijenjeni prvenstveno pojedinanoj i maloserijskoj
proizvodnji za postavljanje i stezanje predmeta obrade i alata razliiti/ oblika i dimenzija.
0ao univerzalni pribori koriste se1 univerzalne glave za stezanje, iljci, univerzalni steza za
alate sa cilindrinom drkom, brzi steza za alate sa cilindrinom drkom, strojne stege, obrtni
stolovi, trnovi 2vratila3, odstojni prstenovi, obrtni prstenovi, stezne aure, elastine stezne
aure, magnetne ploe i sl. .niverzalni pribori su naje+e i standardizovani, pa se nazivaju i
standardnim priborima alatni/ strojeva 2isporuuju se uz stroj3.
Slika 1. Univerzalna glava za stezanje
.niverzalna glava za stezanje 2(lika 1.3 sa tri 2etiri, rijetko dvije3 eljusti je standardni pribor
strugova, glodalica i brusilica. 4na slui za stezanje okrugli/ 2esto i prizmatini/3 dijelova ili
alata sa drkom 2burgije, vretenasta glodala...3 koja se razlikuju po stepenu univerzalnosti,
konstrukciji me/anizma za samocentriranje i stezanje. 5ostoje i druge konstrukcije
univerzalni/ glava, sa runim i me/anizovanim 2pneumatskim, /idraulinim ili
elektrome/anikim3 stezanjem.
(trojne stege 2(lika .3 se koriste za runo stezanje razliiti/ dijelova na rendisaljkama,
builicama, glodalicama i dr. &azliite konstrukcije stega, okretne u ravni ili prostoru,
omogu+uju+u orijentaciju dijela za obradu povrina pod uglom. 5ored runi/, postoje i stege
sa me/anizovanim stezanjem, naje+e /idraulinim.
Slika 2. Neki tipovi mainskih stega
6iljci 2(lika ).3 se koriste za pozicioniranje i stezanje cilindrini/ dijelova ve+i/ duina
2odnos duine i prenika 78d iznad ) do 193, naje+e na tokarilicama i brusilicama za okruglo
bruenje. :ijelovi se pozicioniraju i oslanjaju sa jedne ili obe strane 2(lika %.3, primjenom
nepokretni/ 2neobrtni/3 ili pokretni/ 2obrtni/3 iljaka. 4slanjanju na iljke pret/odi izrada
sredinji/ gnijezda na dijelovima.
Slika 3. Pozicioniranje pomo iljaka

Slika 4. !iljci
4brtai 2srca3 slue za prenos obrtnog kretanja sa glavnog vretena na predmet obrade, kod
pozicioniranja pomo+u iljaka 2(lika *.3.
7inete 2(lika ;.3 se koriste za oslanjanje predmeta obrade u toku rezanja sa ciljem
sprjeavanja i smanjenja deformacija dui/ dijelova, nastali/ dejstvom spoljanji/ sila 2sila i
otpora rezanja, sopstvene mase i sl.3. :va osnovna tipa lineta su1 pokretne i nepokretne.
Slika 5. "snovne konstrkcije o#rta$a %srca&
5okretne se postavljaju na uzduni nosa alata, a nepokretne na voice nosaa alata odnosno
nosaa iljka.
zasjeeni
Slika '. Pokretne i nepokretne linete
!rnovi 2(lika <.3 se primjenjuju za postavljanje i stezanje predmeta sa centralnim otvorom
ve+eg prenika i manje debljine zida, odnosno, stezanje alata.
Slika (. )rnovi
'agnetne ploe se koriste za postavljanje i stezanje predmeta od feromagnetni/ materijala sa
ravnim povrinama, kod brusilica za ravno bruenje 2(lika =.3. 'ogu biti sa permanentnim
magnetima ili elektromagnetima koji obezbjeuju ravnomjernu silu stezanja po oslonoj,
baznoj povrini obratka, imaju visoku krutost i jednostavno i brzo stezanje 2prebacivanjem
ruica ili iskljuivanjem jednosmjerne struje3.
Slika '.*. +agnetna plo$a
>a stezanje alata sa drkom 2burgije, uputai, proirivai, razvrtai, vretenasta glodala...3
koriste se univerzalni stezai 2(lika ?. i 19.3.

Slika ,. Stezanje alata sa -rkom
Slika 1.. /rzi steza$ i stezne $are
Literatura:
@1A 0evelj B, 5omo+ni pribori za obradu rezanjem, 'ainski fakultet 'ostar, 99=.