БАРИЛГЫН НОРМАТИВ БАРИМТ БИЧГИЙН ТОГТОЛЦОО

МОНГОЛ УЛСЫН БАРИЛГЫН НОРМ БА ДЇРЭМ 

ГАН БЇТЭЭЦ
БНбД 53-02-05

Албан ёсны хэвлэл

МОНГОЛ УЛСЫН БАРИЛГА, ХОТ БАЙГУУЛАЛТЫН ЯАМ

УЛААНБААТАР ХОТ

2005 он
БАРИЛГЫН НОРМАТИВ БАРИМТ БИЧГИЙН ТОГТОЛЦОО

МОНГОЛ УЛСЫН БАРИЛГЫН НОРМ БА ДЇРЭМ 

ГАН БҮТЭЭЦ
БНбД 53-02-05

Албан ёсны хэвлэл

МОНГОЛ УЛСЫН БАРИЛГА, ХОТ БАЙГУУЛАЛТЫН ЯАМ

УЛААНБААТАР ХОТ
2005 ОН
БНбД 53–02-05

Барилга, архитектур корпорацид боловсруулав.

Барилга, хот байгуулалтын сайдын 2005 оны 11 дїгээр сарын 18–ны

єдрийн 105 дугаар тушаалаар батлав.

Боловсруулсан :  Н.Даш  Монгол улсын зөвлөх инженер 

Н.Гэрэлтцолмон  Барилгын инженер

Хянан тохиолдуулсан : Ц. Шараа  Монгол улсын зөвлөх инженер 

Г. Тулга  Магèñтр инженер

Энэхїї нормативийн баримт бичгийг Барилга, архитектур корпорацийн

зєвшєєрєлгїйгээр бїрэн болон хэсэгчлэн хувилах, олшруулах, тараахыг
хориглоно.
 БНбД 53-02-05 

Монгол улсын барилгын норм ба дїрэм

БНбД 53-02-05
Ган бїтээц
Steel structures
2006 оны 01 дїгээр сарын 01-ны
єдрєєс эхлэн мєрдєнє.
1 Ерєнхий зїйл

1.1 Барилга байгууламжийн ган бїтээцийг угсрах ба хїлээн авахад энэхїї норм
дїрмийг дагаж мєрдєнє. Мєн ган бїтээц угсрахад барилгын їйлдвэрлэлийн
зохион байгуулалт болон аюулгїй ажиллагааны талаарх барилгын норм
дїрмийн холбогдох бїлгїїдийн шаардлага ган бїтээц, эдлэхїїний стандарт
угсралтын їеийн галын аюулгїй ажиллагааны дїрэм болон холбогдох баримт
бичгийг дагаж мєрдєнє.
1.2 Барилга байгууламжийн ган бїтээцийн угсралтын ажлыг БНбД12-01-03-ын
дагуу боловсруулсан ажил гїйцэтгэх тєсєл (АГТ)-ийг баримтлан гїйцэтгэнэ.
Харин зарим нарийн тєвєгтэй бїтээц болон эдлэхїїнийг угсрахад
технологийн карт (ТК) зохиох хэрэгтэй. Технологийн картад тухайн
эдлэхїїнийг угсрах хєдєлмєрийн процессын картыг ашиглавал зохино. АГТ
ба ТК-ын бїрэлдэхїїнийг БНбД12-01-03-д зааснаар авсан байна.
1.3 Ган бїтээц ба эдлэхїїнийг угсрах ажлын технологийн карт (ТК) дараах
бїтэцтэй байна. Їїнд: 

­  Бїтээц ба эдлэхїїнийг объектын хэмжээнд угсрах технологийн схем,

Їїнд: 
­  Бїтээц эдлэхїїнийг тєслийн байрлалд угсрах схем, угсрахад
ашигладаг єргєх тэнжээ ба оосор болон тїр бэхлэх шалгах, бїр мєсєн
бэхлэхэд хэрэглэдэг тоног хэрэгслийг хэрхэн байрлуулах схем,
эдлэхїїнийг хураах ба тээвэрлэх схем, татанга, багана, бїрхїїл
(оболочк)-ийн ба бємбєгєн дээвэр (купол)-ийн хавтанг томсгох
технологи, угсралтын дарааллыг їзїїлсэн тоон тэмдэглэгээ ба
угсралтын чиглэлийн заалт, бїтээц эдлэхїїнийг хооронд нь боох,
бэхлэх, ширээх технологи зэргийг зураг схемээр тодорхой їзїїлнэ.
Эдгээрийг объектын байгуулалт огтлол ба хэсэглэл, ажлын байрны
зохион байгуулалтын схем байдлаар їзїїлбэл зохино. 
­  Бїтээц ба эдлэхїїнийг угсрах ажлын график Їїнд: 
­  Угсралтын нийлмэл процессыг ажилбар болгон хувааж хєдєлмєрийн
процессын карт (ХПК)-ын хєдєлмєр зарцуулалтыг ашиглавал зохино.
Ажлын графикийг бїх бїтээц, эдлэхїїнийг угсрахад гїйцэтгэнэ. 
­  Бїтээц ба эдлэхїїний тоо, угсралтанд шаардагдах материал, тїїхий
эдийн хэрэгцээний тооцоо. Їїнийг нэг эдлэхїїнд ба нэг хэсэг бусад
давхар, нийт объектын хэмжээнд ялгаж тодорхойлно. 
­  Угсралтанд ашиглагдах аргууд, тээврийн хэрэгсэл, машин механизм,
тоног хэрэгслийн хїснэгт 
­  Угсралтын салаа буюу бригадын бїтэц бїрэлдэхїїний тооцоо. 
­  Угсралтын нарийвчлалыг хангах арга ба хїлцэх алдааны норм. 
­  Гїйцэтгэлийн зураг 
­  Угсралтын аюулгїй ажиллагааны заавар зэрэг болно.

1 
 БНбД 53-02-05 

1.4 Угсралтын ажилд хэрэглэх ган бїтээц, эдлэхїїн нь MNS 2630:2001 “Барилгын
металл бїтээц” болон холбогдох бусад стандарт, ажлын зураг тєсєлд заасан
шаардлагыг хангасан байна.
1.5 Хєдєлмєрийн бїтээмжийг дээшлїїлэх, бїтээцийн угсралтын нарийвчлалыг
хангах зорилгоор угсарч буй бїтээцийг урьдчилан томсгох, хэсэг бїлгээр
угсрах хэрэгсэл ашиглах, бїтээцийн орон зайн тогтворшилыг хангах арга
хэмжээг техник эдийн засгийн тооцоог баримтлан хэрэгжїїлнэ.
1.6 Нэг маягийн бус бїтээцийг угсрах аргаас нь хамааруулан бэлтгэн нийлїїлэгч
байгууллагатай тохиролцсоны їндсэн дээр дараах техникийн нэмэгдэл арга
хэмжээг захиалгад тусгана. Їїнд:

-Барилгын ажил гїйцэтгэх тєсєлд тусгасан угсралтын механизмын даацаас

хамааруулан бїтээцийг эдлэхїїн болгон хэсэгчлэх.
-Бїтээц эдлэхїїнийг буулгах, хадгалах, угсрах їед бат бэх нь
алдагдахааргїй байхаар бэхэлгээний нэмэгдэл эд анги тавих. Тїїнчлэн
угсралтын тоноглол (холбоос, тогтоогуур), нїх гаргах, єргєх хэрэгслийг
байрлуулах нїх гаргах.
-Бїтээцийн элементийг тээврийн хэрэгсэлд ачих їед хэрхэн байрлуулах.
-Угсралтын холбоосыг цахилгаанаар ширээх болон боолт холбох боломжтой
хэсэгт гаргах.
-Бїтээцийн элементїїдийг їйлдвэрт тусгай хэсгїїд болгон бэлтгэж,
угсралтын талбайд томсгож угсрахаар бол бїтээцийн хэсгїїдийн нийлж
уулзварлах дарааллыг заах.
-Угсралтын зураас, тэмдэглэгээний байрлалыг їзїїлэх.
-Угсралтын ажлыг хэмжин шалгалтгїй явуулахын тулд бїтээц эдлэхїїнийг
нарийвчлал сайтай бэлтгэх зэрэг болно. Эдгээр техникийн нэмэгдэл
шаардлагыг бэлтгэн нийлїїлэгчид єгєхийн ємнє угсралтын байгууллага,
зураг тєсєл зохиогчтой зєвшєєрєлцсєн байна.

1.7 Ажил гїйцэтгэж эхлэхийн ємнє угсралтын єргїїр, тоног тєхєєрємж угсармал
шат, хашлага, шалгах тавцан (стенд), суурь, тулгуур, явах зам, ачаа хавчих
хэрэгсэл зэргийг тохируулсан байх хэрэгтэй.
1.8 Угсрах арга, тєхєєрємж хэрэгсэл, єргїїрийг зєв сонгон авсан эсэхийг
шалгахдаа угсарч буй бїтээц, элементїїдийн жин, овор, тоо, барьж буй
барилга байгууламжийн хэлбэр, нутаг дэвсгэрийн байгаль, цаг уурын онцлог
болон єргїїрийн тогтвортой байдлыг хангах шаардлагыг хамруулсан байна.
1.9 Бїтээцийг тээврийн хэрэгслээс шууд буюу эсвэл єргїїрийн їйлчлэх хїрээнд
урьдчилан байрлуулсны дараа угсралтыг гїйцэтгэнэ. Бїтээцийг тээвэрлэхдээ
зураг тєсєлд заасан угсралтын дарааллыг баримтлана. Бїтээцийг барилга,
байгууламжийн талбайн агуулахад урьдчилан хадгалахдаа эвдэрч,
хэмхрэхээс хамгаалсан байна. Агуулах нь єргїїрийн їйлчилгээний бїсэд
байрласан байна.
1.10 Хавтгай буюу эзлэхїїнт гулдмай маягийн бїтээц, эдлэхїїнийг угсрахдаа ажил
гїйцэтгэх тєсєлд заасан аргыг хэргэлнэ.
1.11 Барилгын талбайд нийлїїлж буй бїтээцийн бетоны бат бэх нь зураг тєсєл
болон уг бїтээцийн стандартад заасан хэрэглэгчид нийлїїлэх їеийн бат
бэхэд хїрсэн байвал зохино.
1.12 Угсралтын ажил гїйцэтгэсэн тухай тэмдэглэлийг барилгын ажлын тэмдэглэлд
БНбД12-01-03-ын 1-р хавсралтанд заасны дагуу єдєр бїр хєтєлж, угсралтын
явцад гїйцэтгэлийн фото зураг авч, бїтээц, эдлэхїїний тохирлын гэрчилгээ

2 
 БНбД 53-02-05 

(certificate) туршилт шинжилгээний дїн зэрэг магадлах баримт бїрдїїлж, ил

далд ажлын акт їйлдсэн байна.
1.13 Угсралтын ажлыг гїйцэтгэх їед ил, далд ажил, уулзвар зангилааны
бэхэлгээний эд ангийн боолт, ширээлт, ган эдлэлийн зэврэлтээс хамгаалах
болон бусад ажлуудыг БНбД12-01-03 “Барилгын їйлдвэрлэлийн зохион
байгуулалт”-ын норм дїрэмд заасны дагуу шалгаж, хїлээн авна.
1.14 Бїтээцийг тээврийн хэрэгсэлд ачиж, буулгахдаа стандарт болон зураг тєсєлд
заасан схемээр оосорлож, тээврийн хэрэгсэл, барилгын талбайд хураана.
1.15 Бїтээцийг угсралтын талбайд тїр хадгалах зєєвєрлєхдєє дараах шаардлагыг
хангасан байх ёстой. Їїнд:

-Бїтээц(багана, дам нуруу, татанга, хавтан, хавтгайлж гэх мэт)-ийг талбайн

зохион байгуулалтын тєсєлд заасны дагуу хурааж хадгална.
-Бїтээцїїдийг талбайн зохион байгуулалтын зургийн дагуу зассан тэгш
талбайд хураана.
-Нэг тєрлийн бїтээцийг олон давхарлаж ачих ба хураахдаа дэр модыг
угсралтын гогцооны харалдаа эгц босоо тэнхлэгийн дагуу буюу стандарт,
ажлын зурагт зааснаар байрлуулсан байна.
-Бїтээцийг онхолдох, дагуу ба хєндлєн шилжилт їїсэх, єєр хоорондоо болон
тээврийн хэрэгслийн хамгаалалт хашлагатай мєргєлдєхєєс хамгаалж,
найдвартай бэхэлсэн байвал зохино.
-Бїтээцийн єнгєлж зассан гадарга бохирдох, гэмтэхээс хамгаалсан байх
шаардлагатай.
-Ган бїтээц тїїний бэхэлгээ, боолтын эрээс, ширээсэн холбоос эд ангийг
зэврэх, буцалтгїй хэв гажилтанд орохоос хамгаалсан байна.
-Їйлдвэрээс бїтээгдэхїїн дээр тавьсан шошго нь ямар ч їед тодорхой
харагдахаар байх ёстой.
-Угсралтын холбоосны жижиг эд ангийг, бїтээц эдлэхїїнд бэхлэх буюу
тусгайлан дагалдуулан хэрэглэгчид нийлїїлэх ба тїїнд эд ангийн тоо,
маркийг заасан зїїлт хийнэ. Эдгээр эд ангийг зэврэх гэмтэхээс хамгаалж
битїї байранд тєрєлжїїлэн хадгална.

1.16 Овор хэмжээ том, мєн тээвэрлэлтийн онцгой нєхцєл шаардах бїтээцийг
автозамаар тээвэрлэхдээ тусгай зориулалтын тээврийн хэрэгсэл ашиглана.
1.17 Бїтээцийг тємєр замаар тээвэрлэхдээ ачаа тээвэрлэх журмыг баримтална.
1.18 Барилга угсралтын талбайд ган бїтээц эдлэхїїнийг шалгахдаа тохирлын
гэрчилгээтэй эсэх ажлын зурагт заасан тэмдэглэгээ зураасыг гаргасан эсэх,
дээврийн болон ханын хавтгайлжийн дулаалгын їеийг бїрэн хийсэн, тїїнчлэн
ачих буулгах, тээвэрлэх явцад гэмтэл гарсан эсэхэд тус, тус їзлэг хийнэ.
1.19 Барилгын талбайд нийлїїлж буй бїтээц нь иж бїрдэлтэй байгаа эсэх
ялангуяа холбоосны тємєр эд анги байгаа эсэхийг заавал шалгана.
1.20 Бїтээцийг тїр хадгалж хураахдаа нэр тєрєл, маркаар нь ангилж, угсрах
дарааллыг харгалзан байрлуулвал зохино.
1.21 Ямар ч бїтээцийг чирж зєєхийг хориглоно.
1.22 Бїтээц эдлэхїїнийг угсрахын ємнє дараахь зїйлийг шалгана.Їїнд:

-Зураг тєсєлд заасан марктай тохирч байгаа эсэх.

-Бэхэлгээний эд анги, угсралтын зураасны байдал, хамгаалах болон
єнгєлгєє їеийн эвдрэл, согог, элдэв бохирдолт, цас мєсийг цэвэрлэсэн эсэх.
-Холбох эд анги, туслах материалуудын иж бїрдэл.
-Єргєх тєхєєрємжийн бэхэлгээ найдвартай, зєв байгаа эсэх зэрэг болно.
3 
 БНбД 53-02-05 

1.23 Бїтээц эдлэхїїнийг угсрахдаа тїїний угсралтын гогцоо буюу зураг тєсєлд
заасан байрлалаас оосорлоно. Барилга угсралтын талбайд нийлїїлж,
томсгон бэлтгэсэн хавтгай ба орон зайн бїтээцийг оосорлох схем нь тїїнийг
єргєхєд бат бэх, тогтворшил, геометрийн хэлбэр хэмжээгээ алдахгїй байх
нєхцлийг хангасан байна.
1.24 Бїтээц эдлэхїїнийг єргєж угсрахдаа савлалт, эргэлт, огцом дугтралт
їїсгэлгїй аажим жигд хурдаар єргєх ба угсралтын тїр татуурга, оосор
хэрэглэнэ. Босоо байрлалтай бол хоёроос цєєнгїй татуурга оосрыг тус, тус
хэрэглэнэ. Бїтээц эдлэхїїнийг єргєхдєє хоёр їйлдэл хийнэ.Їїнд: эхлээд 20-
иос 30 см єргєєд оосорлолтын байдлыг шалгаад найдвартай бол
їргэлжлїїлэн єргєнє.
1.25 Бїтээц эдлэхїїнийг угсрахад дараах шаардлагыг хангасан байна.Їїнд:

-Угсралтын бїх їе шатанд тїїний тогтвортой байдал, бат бэх, ажлын

аюулгїй байдал, зєв байрлал.
-Угсралтын холбоосны бат бэх зэрэг болно.

1.26 Бїтээц эдлэхїїнийг зураг тєслийн байрлалд угсрахдаа чиглїїлэгч (зураас,

тулгуур г.м) ашиглана.Мєн зориулалтын бэхэлгээний эд анги болон
тохируулгын тєхєєрємж ашиглаж болно.
1.27 Барилгын бїтээцийн угсралтын ажлыг орон зайн тогтворжилтыг хангах
їндсэн хэсгээс эхлэн гїйцэтгэнэ.
1.28 Угсралтын ажлын їйлдвэрлэлийн чанарын хяналтыг БНбД12-01-03-д заасныг
баримтлан гїйцэтгэнэ. Чанарыг шалгаж хїлээн авахдаа дараах бичиг
баримтыг бїрдїїлнэ. Їїнд:

-Зураг тєсєлд зааснаас зєрїї гарч угсрагдсан бїх бїтээцийн гїйцэтгэлийн

зураг зохиогч инженерийн зєвшєєрєл
-Ган бїтээцийг їйлдвэрлэгчийн чанарын гэрчилгээ
-Барилга угсралтын ажилд хэрэглэсэн материалын чанарын хангалтын
баримт бичиг (гэрчилгээ, туршилт, сорилтын дїн)
-Ил, далд ажлын акт
-Барилгын ажлын журнал
-Ширээсэн холбоосны чанарын тухай магадлах баримт бичиг
-Бїтээц эдлэхїїн эд ангийн туршилтын акт (зураг тєсєлд туршихаар заасан
бол ) зэрэг болно.

2 Ган бїтээц угсрах

Бїтээцийг угсралтанд бэлтгэх

2.1 Угсралтанд нийлїїлж буй бїтээц нь 1.4-р зїйлд заасан шаардлагыг хангасан
байна.
2.2 Ган бїтээцийн угсралтын ажлын зурганд бїтээцийн элементийн хэсэгчилсэн
зургийг хавсаргасан байна.
2.3 Ган бїтээцийн хэв гажилтыг хїйтэн аргаар тэгшлэн засахад тїїний гадаргад
їрчийх, товойх болон бусад согог їїсээгїй байна.
2.4 Ширээсэн холбоостой ган бїтээцийн угсралтын їед тїїнийг цохилтын хїчний
їйлчлэлд оруулахыг хориглоно. Їїнд:

4 
 БНбД 53-02-05 

-Орчны агаарын температур хасах 250 С-ээс бага байхад 390 МПа
буюу їїнээс бага урсалтын хязгаартай ган бїтээцийн ширээсэн
холбоосонд.
-Орчны агаарын температур 00 С-ээс бага байхад 390 МПа-аас их
урсалтын хязгаартай ган бїтээцийн ширээсэн холбоосонд тус, тус
цохилтын хїчний їйлчлэлд оруулахыг хориглоно.

2.5 Зураг тєсєлд тодорхой заагаагїй бол бїтээц тїїний элемент болон блок
(элементийн урт, угсралтын боолтын нїх хоорондын зай)-ны хэмжээний
зєрїїгийн хязгаар 1-р хїснэгтэнд зааснаас хэтрээгїй байна.
1-р хїснэгт

Зєрїїгийн хязгаар,
мм
Нэрлэсэн хэмжээ, мм Шалгах арга
Шугаман Диагона
хэмжээ лийн
зєрїї
2500-гаас 4000 хїртэл 5 12 Блок ба элемент тус
4000-гаас 8000 хїртэл 6 15 бїрийг хэмжиж
8000-гаас 16000 хїртэл 80 20 барилгын ажлын
16000-гаас 25000 хїртэл 10 25 тэмдэглэлд бичнэ
25000-гаас 40000 хїртэл 12 30

Байрлуулах, тохируулах, бэхлэх

2.6 Бїтээцийн салангид элементїїд, блокуудыг зураг тєслийн байрлалд

угсралтын боолтоор холбохдоо зориулалтын багажаар шалгаж тїїний
байрлалыг тохируулсны дараа бэхэлнэ. Мєн ажил гїйцэтгэх тєсєл (АГТ)
болон энэ норм дїрмийн нэмэгдэл дїрмийг баримтлах хэрэгтэй. Бїтээцийг
тїр бэхлэх бєглєє ба боолтны тоог тооцоогоор сонгон авна. Ерєнхийдєє бїх
нїхний 1/10-д бєглєє, 1/3-д боолт байх ба гэхдээ хоёроос цєєнгїй байна.
2.7 Бїтээцийг ширээсэн холбоосоор бэхлэхэд хоёр їе шаттай байна.Їїнд:
Эхлээд тїр зуур дараа нь зураг тєсєлд зааснаар бэхэлнэ. Тїр бэхлэх аргыг
зураг тєсєлд тодорхой заасан байвал зохино.
2.8 Блок тус бїрийг холбон бэхлэж бэлэн болгосон нь зураг тєсєлд заасантай
тохирч буй эсэхийг блокыг бэлтгэгч (їйлдвэрлэгч), угсралтын байгууллага ба
дараагийн їе шатны ажлыг гїйцэтгэх байгууллагын тєлєєлєгч хамтран
шалгаж акт їйлдэн хїлээн авна.
2.9 Хучлагын бїтээцэд суух дїїжин тээврийн замын дам нуруу ба бусад
элементїїдийг блок угсрах їед хийсэн байна.
2.10 Орон зайн бїтээцийг тусгай зааврын дагуу угсарна.

Чангалалтын хэмжээг шалгах шаардлагатай

боолттой угсралтын холбоос

2.11 Бїтээцийн нїхтэй эд ангийг угсрахдаа тїїний нїхийг давхцуулж эд ангийн

байрлалыг хоёроос цєєнгїй угсралтын бєглєє хэрэглэж тохируулна. Харин
багцыг хооронд нь нийлж чангалж боосон байна. Хоёр нїхтэй холбоонд нэг
бєглєє хийсний дараа эд ангийн байрлалыг тохируулна.

5 
 БНбД 53-02-05 

2.12 Боож угсарсан багцанд зураг тєсєлд заасан бїх боолтыг хийсэн байна. Бїх
нїхний 20 хувийг зураг тєсєлд заасан нїхний диаметртэй адил диаметртэй
єрмєєр єрємдєж цэвэрлэхийг зєвшєєрнє. Їїнд:

-Хэсгийн шахалт(смятие)-д ажиллах элемент ба огтлогдолт(срез)-д

ажиллах боолтон холбоостой угсарсан багцын зэргэлдээх эд ангийн
нїхний зєрєлт бїх нїхний 50 хувьд 1мм хїртэл, 10 хувьд 1,5 мм-ээс
ихгїй байхыг зєвшєєрнє.
-Дээрх шаардлагыг хангаагїй бол зураг тєсєл зохиогч байгууллагын
зєвшєєрлєєр боолтны диаметрыг нэг шатлалаар ахиулан єрємдєж
шатлал ахиулсан боолт хэрэглэхийг зєвшєєрнє.
-Суналтанд ажиллах боолтон холбоо болон хийцлэлийн шаардлагаар
хийх боолтон холбооны нїхний давхцалт нїх ба боолтны диаметрын
ялгаврын хэмжээнээс хэтрээгїй байвал зохино.

2.13 Нарийвчлалын ангийн тэмдэглэгээ, марк, їйлдвэрлэгчийн тэмдэг тавиагїй

боолт, эрэг хэрэглэхийг хориглоно.
2.14 Боолт эрэгний доор хоёроос цєєнгїй даравч (шайба) хэрэглэсэн байна.
(ГОСТ11371) Гэхдээ боолтны толгой дор нэг даравч хэрэглэхийг зєвшєєрнє.
Мєн зураг тєсєлд заасан ташуу даравч хэрэглэнэ. (ГОСТ10906) Боолтны
эргээсийг даравч тавих багцын захын элементийн зузааны хагасаас багагїй
гїнд хийсэн байвал зохино.
2.15 Эрэгний сулрахаас хамгаалан пуршин даравч (ГОСТ6402) буюу давхар
эрэг(контргайк) хэргэлэх ба їїнийг зураг тєсєлд тодорхой зааж єгсєн байна.
Пуршин даравчийн диаметр нїх ба боолтны диаметрын ялгавар 3 мм-ээс их
зууван дугуй нїхэнд, мєн дугуй даравч (ГОСТ11371)-тай хамт хэрэглэхийг тус,
тус зєвшєєрєхгїй. Боолтны эргийг цохиж оруулах буюу боолтны шилбэнд
ширээс тогтоохыг хориглоно.
2.16 Эрэг ба давхар эргийг холбож буй эд ангийн дундаас эхлэн зах руу нь
чиглэлтэйгээр тултал нь эрэгдэж чангална.
2.17 Боолтны толгой ба эрэг мєн суурийн бэхэлгээний боолтыг чангалсны дараа
даравч болон бїтээцийн элементийн гадаргад нягт завсаргїй шахагдаж
суусан байх ба боолтны шилбэ нь эрэгнээс дээш 3 мм-ээс багагїй цухуйсан
байна.
2.18 Багцын угсралтын нягт боосон байдлыг 0,3 мм зузаан ялтсан хэмжїїрээр
шалгахад даравчаар тусгаарласан бїсэд угсарсан эд ангийн завсраар 20 мм-
ээс илїїгїй шургаж болно.
2.19 Байнгын боолтны чангалалтыг 0,4 кг масстай алхаар цохиж їзэхэд боолт
шилжилтгїй байх ёстой.

Чангалалтын хэмжээг шалгаж тохируулах єндєр

бат бэхтэй боолттой угсралтын холбоос

2.20 Чангалалтын хэмжээг шалган тохируулах єндєр бат бэхтэй боолттой

угсралтын холбоосны ажлыг тусгай мэргэжлийн гэрчилгээ бїхий ажилчин
гїйцэтгэнэ.
2.21 Шилжисхийлтэнд тогтворшилтой холбоосны нийлэх эд ангийн гадаргад
тухайн бїтээцийн зураг тєсєлд заасан аргаар боловсруулалт хийсэн байна.
Аль ч гадаргууг ган сойзоор сайтар цэвэрлэж гадна тосны бохирдолтоос
цэвэрлэсэн байна. Эд ангийн гадаргын цэвэрлэсэн байдлыг тїїнийг угсрахаас
ємнє шалгаж їр дїнг барилгын ажлын тэмдэглэлд бичсэн байна. (-р
6 
 БНбД 53-02-05 

хавсралт) Цэвэрлэсэн эд ангийн гадаргууг угсрахаас ємнє тос, будаг, тоос,

шороонд бохирдох мєстєлт їїсэхээс хамгаалсан байна. Дээрх шаардлагыг
хангаагїй болон эд ангийн гадаргууг цэвэрлэснээс хойш 3 хоногоос хэтэрсэн
нєхцєлд гадаргын цэвэрлэгээг дахин хийсэн байвал зохино.
2.22 Тулгаж холбох эд ангийн гадаргын гажилт 0,5 мм-ээс их 3 мм хїртэл
хэмжээтэй байвал 1:10-аас багагїй ташилттай налуулгыг механик аргаар
гаргаж єгсєн байна. Эд ангийн гадаргын гажилт 3 мм-ээс их бол тохирох
зузаан бїхий жийргийг гадаргын боловсруулалт хийж хэрэглэнэ. Жийрэг
хэрэглэхдээ зураг тєсєл зохиогч байгууллагын зєвшєєрєл авсан байна.
2.23 Эд ангиудын нїхний байрлалыг бєглєєний шилжилтээр тохируулж угсарна.
Бєглєєний тоог угсралтын їеийн ачааллын хїчнээс хамааруулж тооцоогоор
сонгож авах ба нїхний тоо 20 ба тїїнээс их бол нїхний тооны 10 хувиас
багагїй, нїхний тоо 20-иос цєєн бол хоёроос цєєнгїй байна. Бєглєєгєєр
тохируулан угсарч буй багцны нїхэнд боолт чєлєєтэй орох боломжтой байх
ёстой. Боолтны нэрлэсэн диаметрээс нїхний диаметр нь 0,5 мм-ээр их байх
ба холбоо тус бїрийн нїхэнд боолт 100 хувь орсон байна. Хоорондоо нягт
байрласан багцны эд ангийн нїхийг тїїний болон боолтны нэрлэсэн
диаметрын ялгавраас багагїй зєрїїтэй байх нєхцлийг хангахаар нїхний
нэрлэсэн диаметрын хэмжээтэйгээр єрємдєж цэвэрлэхийг зєвшєєрнє. Нїхийг
цэвэрлэхдээ ус, цийдмэг ба тос хэрэглэхийг хориглоно.
2.24 Боолтны толгойд їйлдвэрлэгчийн тэмдэг цувилтын дугаар тїр эсэргїїцлийн
марклалт тавиагїй мєн хэрэглэх цаг уурын тэмдэглэгээ (Х1) тавиагїй боолтыг
хэрэглэхийг хориглоно.(ГОСТ15150)
2.25 Боолт эрэг даравчийг угсралтанд хэргэлэхийн ємнє шалгаж бэлэн болгосон
байна.
2.26 Боолтыг зураг тєсєлд заасан чангалах хэмжээнд хїргэхдээ эрэгний таталт
буюу боолтны толгой эргїїлэх тооцооны момент эсвэл эрэгний эргэлтийн
єнцгєєр болон бусад боолтны татах хїчлэлийг тодорхойлох бусад аргыг
хэргэлж болно.Боолтыг чангалах дэс дараалал нь багцны эд ангиудын нягт
байдлыг хангахуйц байх ёстой.
2.27 Єндєр бат бэхтэй боолтыг чангалах, тїїний таталтыг шалгах диномометр
бїхий тїлхїїрт ээлж бїрд тохируулга хийх ба мєн тїлхїїрт засвар хийх
хяналтын багажийг солих бїрд тохируулга хийсэн байна.
2.28 Боолт чангалах тооцооны мушгих моментыг боолтны суналтын їед дараах
томъёогоор тодорхойлно. 

M = K  ´ P ´ D  нм (кгм) (1)

Энд:К-їйлдвэрлэгчийн чанарын гэрчилгээнд заасан боолтны

мушгилтын итгэлцїїрийн дундаж утга
Р-зураг тєсєлд боолтны тооцооны чангалах хїч (таталт) Н (кг)
D-Боолтны нэрлэсэн диаметр, М

2.29 Боолт чангалах эрэгний эргэлтийн єнцгийг дараах дарааллаар їйлдэнэ.

-Холбоосны боолтыг 0,3 м урт иштэй угсралтын тїлхїїр ашиглан гар

аргаар сааралт хїртэл чангална.
-Боолтны эргийг 1800 ±300 єнцгєєр эргїїлнэ.
Дээр дурьдсан аргыг багц даах эд ангийн тоо 7-гоос ихгїй багцны 140 мм-ээс
илїїгїй 24 мм буюу їїнээс бага диаметртэй боолтонд хэрэглэнэ.

7 
 БНбД 53-02-05 

2.30 Єндєр бат бэхтэй боолтны толгой болон эрэгний доор тус бїр нэг даравч
байрлуулна.(ГОСТ22355)
2.31 Тооцооны мушгих момент буюу тодорхой єнцгєєр эргїїлэн чангалсан эргэнд
ямарч нэмэгдэл бэхэлгээ хийхийг хориглоно.
2.32 Бїх боолтыг чангалсны дараа тїїнийг шалгасан тухай тэмдэг тавьсан байна.
2.33 Боолтны чангалалтад дараах байдлаар шалгана.

Боолтны тоо 4 буюу їїнээс цєєн бол нэг бїрчлэн, боолтны тоо 5-аас
9 бол 3-аас цєєнгїй, боолтны тоо 10 ба їїнээс олон бол бїх боолтны
10хувийг тус, тус шалгах ба гэхдээ холбоо тус бїрд шалгах боолтны
тоо 3-аас цєєнгїй байна.

Боолт мушгих моментын бодит утга 1-р томъёогоор тодорхойлсон

тооцооны моментын утгаас багагїй байна. Гэхдээ тооцооны мушгих
моментын утгаас 20 хувиас хэтрээгїй байх ёстой. Эрэгний эргэлтийн зєрїї
±300–аас хэтрээгїй байна. Энэ шаардлагыг аль нэг боолт хангаагїй бол
шалгах боолтны тоог хоёр дахин нэмэгдїїлж шалгана. Дахин шалгалтаар
аль нэг боолт шалгах момент буюу эргэлтийн єнцгийн бага утганд хїрээгїй
бол боолт тус бїрийг дахин шалгаж шаардлагатай хэмжээнд хїртэл
чангална. Чангалсан боолтон холбооны эд анги хоорондын завсар 0,3 мм
зузаан ялтсан хэмжїїр орохгїй байна.
2.34 Боолтны чангалалт ба холбоог хїлээн авсны дараа уулзварын гадна талын
бїх гадарга, боолтны толгой, эрэг ба эрэгнээс дээш илїї гарсан эргээсийг
цэвэрлэж хєрсжїїлсэн єнгє тавьж будах ба уулзварын завсар, эд ангийн
зузааны єєрчлєгдсєн зайг чигжсэн байна.
2.35 Боолтон холбооны чангалалтыг шалгаж барилгын ажлын тэмдэглэлд бичсэн
байна.
2.36 Хавсрага тав (фланец)-ан холбооны боолтны чангалах хїчлэлийг зураг
тєсєлд заасан байх ба эрэгний эргэлтийг тооцооны мушгих момент хїртэл
чангалсан байна. Мєн боолтны чангалалтыг шалгасан байна. Хавсрага таван
холбооны бодит мушгих момент 1-р томъёогоор тодорхойлсон утгаас багагїй
ба мєн моментын утгаас 10 хувиас хэтрээгїй байна. Таван холбооны нийлж
буй гадаргад завсар гараагїй байна. Боолтны тэнхлэгээс 40 мм-ийн радиусын
бїсэд 0,1мм ялтсан хэмжїїр холбооны завсар орохооргїй байна.

Єндєр бат бэхтэй дюбелэн угсралтын холбоос

2.37 Єндєр бат бэхтэй дюбелэн угсралтын холбоосны ажлыг тусгай мэргэжлийн
гэрчилгээ бїхий ажилчин гїйцэтгэнэ.
2.38 Угсралтын дарьт багажийг ашиглалтанд оруулах болон ашиглах журам,
техникийн їйлчилгээ хийх аюулгїй ажиллагааны шаардлагыг хангах, буу
болон сумны тооцоо хийх хянах дїрмийн дагуу ашиглана.
2.39 Бууг ашиглахын ємнє тїїний гадна байдалд їзлэг хийж хяналтын буудлага
хийж шалгах ба сумны хїчин чадлаас хамааран холбоосны чанарын дїнг
гаргана.
2.40 Дурын чиглэлд дюбелэн холбоос тулгуур элементийн захаас дюбель хїртэл
зай 10мм-ээс багагїй байна. Хоёр эгнээ байрлалтай дюбель хоорондын зайг
ган даравч байрлуулах нєхцлєєс хамааруулан тогтооно.
2.41 Буудаж тогтоосон дюбель нь бэхэлж буй эд ангид даравч сайтар шахаж єгсєн
байх ба эд анги, тулгуурын элемент хоёр нь сайтар шахагдсан байна. Энэ
тохиолдолд дюбелийн цилиндр хэсэг ган даравчны гаднаас цухуйж гараагїй
8 
 БНбД 53-02-05 

байна. Їйлдэл бїрд нягт шахцалтыг нэг бїрчлэн нїдэн баримжаагаар шалгах
ба дюбелэн холбоосыг хїлээж авах їед бїх холбоосны тоо нь 5 хувиас
багагїй сонгон авч шалгасан байна.

3 Угсралтын ширээсэн холбоо

3.1 Ширээх ажлыг гїйцэтгэхдээ барилгын норм дїрэм БНбД21-01-02-ын болон

гал, эрїїл ахуйн норм БНбД 21-01-02 барилга байгууламжийн галын аюулгїй
байдал MNS4990:2000 хєдєлмєрийн аюулгїй ажиллагаа, эрїїл ахуй,
стандартын шаардлагыг баримтална.
3.2 Ширээх ажлыг тусгай мэргэжилтэй болон ширээх ажилд бэлтгэгдсэн тусгай
їнэмлэхтэй хїмїїс удирдаж хийлгэнэ. Ширээх ажлыг ажил гїйцэтгэх
батлагдсан тєсєл буюу бусад технологийн баримт бичгийн дагуу гїйцэтгэнэ.
3.3 Ширээс ба торгоосыг хийхдээ тїїнийг ажил гїйцэтгэх ажлын эрхийн
їнэмлэхтэй батлагдсан дїрмийн дагуу атестатчиллын шалгалт єгсєн
гагнуурчин гїйцэтгэнэ. Бїтээцэд урсалтын хязгаар нь 390МПа(40кгс/мм2)-аас
их бат бэхтэй ганг ширээх бол тїїнийг эрхийн їнэмлэхтэй гагнуурчин
гїйцэтгэнэ.
3.4 Ширээх ажил гїйцэтгэх тєслийн дагуу бїтээцийн уулзвар зангилаанд
угсралтын ширээс хийхдээ технологийн баримт бичигт заасан шаардлагын
дагуу гагнуурчин бїр механик туршилтын сорьцыг урьдчилан ширээсэн
байна.Сорьцыг ширээхдээ уг бїтээцтэй ижил тєрлийн цувималаар (гангийн
марк, зузаан)орон зай дах байрлалаар угсралтын ширээсэн холбоосыг
гїйцэтгэх їеийн горим, материал тоног тєхєєрємжєєр гїйцэтгэнэ.
3.5 Ган бїтээцийн сорьцын хуудас гангийн хэмжээ, тїїнчлэн механик туршилтанд
зориулсан їлгэрийн хэмжээ, хэлбэр болон ширээж бэлтгэсэн сорьц нь MNS
5180:2002 стандартын шаардлага хангасан байна.
3.6 Ган бїтээцийн холбоосын уулзварын ширээсэн сорьцыг механик туршилтаар
шалгахдаа 2-р хїснэгтэнд заасан хэмжээгээр авна. Механик туршилтын їр
дїн нь хангалтгїй байвал ширээх ажил хариуцагчийн хяналтын дор сорьцыг
дахин ширээж туршиж болно.
3.7 Ган бїтээцийн ширээх ажлыг агаарын хасах 300С-ээс бага температурт хийх
зайлшгїй тохиолдолд гагнуурчин дээр заасан температурын нєхцєлд сорьцыг
урьдчилан ширээж бэлтгэнэ. Ширээсэн сорьц механик туршилтанд хангалттай
їр дїн їзїїлбэл сорьцыг ширээсэн їеийн агаарын температураас 100С-ээс
бага температурын нєхцєлд гагнуурчинд ажил гїйцэтгэх зєвшєєрєл олгоно.
3.8 Ширээж буй бїтээцийн гадаргуу, гагнуурчны ажлын байрыг бороо, цас,
салхинаас хамгаалсан байна. Орчны агаарын температур 100С-ээс бага їед
гагнуурчны ажлын байрны ойролцоо халаахад зориулсан багаж хэрэгсэл, тїр
байр байх шаардлагатай . Хасах 400С-ээс бага температурт дулаан тїр
байраар хангана.
3.9 Гагнуурын багаж хэрэгсэл залгах, тэжээлийн шугамын цахилгаан гїйдлийн
хїчдэлийн хэлбэлзэл ±5 хувиас хэтрэхгїй байх ёстой.
Автомат ба олон цэгийн гагнуурын тоног тєхєєрємжийг тусгайлсан цахилгаан
тэжээгїїрээс холбосон байна.
3.10 Ширээхэд хэрэглэх материал нь (электродын бүрээс, нунтаг утас, ширээсний
цул огтлолтой утас, хайлуулсан жац)холбогдох стандартын шаардлагыг
хангасан байна.
3.11 Ширээх материалыг хїлээж авахдаа тїїнийг нийлїїлсэн їйлдвэрийн
тохирлын гэрчилгээ (certificate)-г шалгасан байна. Хэрэв гэрчилгээ буюу
материалын хадгалалтын баталгаат хугацаа нь дууссан материал хэрэглэсэн
9 
 БНбД 53-02-05

бол ширээсэн холбоосны механик шинж чанарыг заавал туршин тодорхойлж

тохирлын баталгаа гаргасан байна. Тулган ширээсэн сорьцыг статик суналт
цохилтын гулзайлтанд 200С-ийн температурт 3.5-р зїйлд заасан тоогоор
туршина.

2-р хїснэгт

Туршилтын Сорьцын Нормчлогдсон їзїїлэлт

тєрєл тоо
1 2 3
1.Статик 2 Суналтын бат бэх стандартад заасан їндсэн
суналт металлын бат бэхээс багагїй байна.

2.Гулзайлт 2 Гулзайлтын єнцєг, градусаар гангийн дараах

зузаанд:мм
Нїїрстєрєгч ганд 20 хїртэл 100-гаас багагїй
20 ба тїїнээс их бол 80-аас багагїй.
3.Ширээсэн 3 Цохилтын зуурангишил тухайн бїтээцийн
заадлын угсралтын ширээс хийх зураг тєсєлд заасан
цохилтын хэмжээнээс багагїй.
гулзайлт

3.12 Ширээсний материалыг (электрод, утас, жац) битїї хуурай агуулахад

їйлдвэрийн баглаа боодол марк, диаметр ба ижил хэсгээр нь тус, тусад нь
хадгална.
3.13 Электродны бїрээс, нунтаг утас ба жацыг хэрэглэхийн ємнє тїїний
стандартад їйлдвэрлэгчийн гэрчилгээ буюу зїїлт дээр заасан дэглэмээр
уярааж бэлтгэх шаардлагатай. Цул огтлолтой гагнуурын утсыг зэв, тос болон
бохирдлоос цэвэрлэсэн байна. Ширээсний уяраасан материалыг 450С-ээс
1000С-д хатаах зууханд эсвэл агаарын температурт 150С-ээс бага ба
харьцангуй чийглэг 50 хувиас ихгїй агуулахад хадгална.
3.14 Гагнуурчин хувийн тэмдгээ ширээсэн холбоосны оёдлын захаас 40 мм-ээс 60
мм зайд тавих ёстой. Нэг гагнуурчин нэг байранд, хэд хэдэн гагнуурчин
оёосны эхэнд болон тєгсгєлд тавина. Хувийн тэмдгээ тавихгїйгээр
гагнуурчны гарын їсэгтэй гїйцэтгэлийн схем хийж ил, далд ажлын актанд
хавсаргаж болно.

Ган бїтээцийн угсралтын холбоосыг угсрах ба ширээх

3.15 Ган бїтээцийг томсгож угсрах ширээлтийн ажлыг эдлэхїїний угсралтын

байрлал зураг тєсєлд заасантай тохирч буй эсэхийг шалгаж тохируулсны
дараа гїйцэтгэнэ.
3.16 Ган бїтээцийн угсралтын їеийн ширээж холбох элементїїдийн хажуу ирмэг
харилцан байрлал ба ширээсэн холбоосны оёдлын хэмжээ мєн ширээсэн
холбоосны оёдлын огтлолын хэмжээний зєрїїгийн хязгаар нь MNS
5180:2002-д заасан шаардлагыг хангасан байна.
3.17 Ширээж холбох элементийн зузаан 20 мм-ээс бага байвал гар буюу
механикжсан нуман ширээлтээр, зузаан нь 50 мм-ээс бага байвал автомат
нуман ширээлтийн аргыг хэргэлнэ. Ширээх эд ангийн нийлэх хэсгийг зэв, тос,
будаг, чийг, тоос зэрэг бохирдолтоос цэвэрлэсэн байна. 390МПа(40кгс/мм2)
10 
 БНбД 53-02-05

буюу їїнээс их урсалтын хязгаартай ган бїтээцийн ширээх гадаргыг

зориулалтын багаж ашиглаж цэвэрлэнэ.
3.18 Ширээх їеийн цахилгаан гїйдлийн хїчний хэлбэлзэл аль болох тогтонги байх
ёстой. Автомат нуман ширээлтийн їед цахилгаан гїйдлийн хїч ба хїчдэлийн
хэлбэлзэл байвал зохих хэмжээнээс ±5хувиас ихгїй байна.
3.19 Ширээлтийн материалыг норгохгїй хадгалах ёстой. 390МПа(40кгс/мм2)
урсалтын хязгаартай ган бїтээцийн ширээлтэнд хэрэглэх электродыг
хатаасан буюу хатаах зууханд хоёр цаг байлгасны дараа хэрэглэнэ.
3.20 Ган бїтээцийн гар ба механикжсан нуман ширээлтийг 3-р хїснэгтэнд заасан
орчны агаарын температурын нєхцєлд халаахгїй гїйцэтгэхийг зєвшєєрнє.
Дээр зааснаас бага температурт ширээх бїтээцийн уулзварын дагууд 100 мм
єргєн зурвасаар хоёр талаас нь 1200С-ээс 1600С хїртэл халааж ширээх
ажлыг гїйцэтгэнэ.
3.21 440МПа(45кгс/мм2) ба їїнээс их урсалтын хязгаартай, 25 мм-ээс илїї зузаан
бїтээцийн ган элементэд угсралтын хэрэгслийг ширээх хэсгийг урьдчилан
1200С-ээс 1600С хїртэл халааж ширээх ажлыг гїйцэтгэнэ.
3.22 Жацан доор хийх автомат нуман ширээсний ажлыг 4-р хїснэгтэнд заасан
орчны агаарын температурын нєхцлийг хангаж байвал бїтээцийг
халаахгїйгээр гїйцэтгэж болно.Хэрэв орчны агаарын температур 4-р
хїснэгтэнд зааснаас бага байвал ширээх хэсгийг урьдчилан 1200С-ээс 1600С
хїртэл халааж ширээнэ.
3.23 Нїїрстєрєгчит ба легиртой ган бїтээцийн элементэд тїїний зузаанаас їл
хамааран орчны агаарын хасах 650С хїртэл температурт цахилгаан шаарга
(электрошлаковая сварка)-н автоматжсан аргаар ширээхийг зєвшєєрнє.

3-р хїснэгт

Бїтээцийг ширээх їеийн орчны агаарын зєвшєєрєх хамгийн

бага температур, 0С
Сараал- Хуудсан Сараал- Хуудсан Сараалжин ба
Ширээх -жин эзлэхїїнт жин эзлэхїїнт хуудсан бїтээц
элементийн бїтээц битїї бїтээц битїї
зузаан мм ханан ханан
бїтээц бїтээц
Гангийн анги

Бага легиртэй дараах урсалтын

Нїїрстєрєгчлєг хязгаартай, МПа (кгс/мм2)
£390(40) >390(40)
16 хїртэл -30 -30 -20 -20 -15
16-аас 25 - - - - 0
хїртэл зузаан нь 25 мм-ээс
16-аас -30 -20 -10 0 их бол орчны
30хїртэл агаарын
30-аас -10 -10 0 5 температураас
40хїртэл хамааруулах-
40-єєс их 0 0 5 10 гїйгээр бїтээцийн
ширээх хэсгийг
урьдчилан халаана.

11 
 БНбД 53-02-05

4-р хїснэгт

Ширээх Бїтээцийг ширээх їеийн орчны агаарын зєвшєєрєх

элементийн хамгийн бага температур, 0С
зузаан мм Нїїрстєрєгчлєг Бага легиртэй
30 хїртэл -30 -20
30 ба їїнээс их -20 -10

3.24 20мм хїртэл зузаантай эзлэхїїнт хуудсан ба битїї ханан бїтээцийн гар
нуман ширээсэн холбоог огцом хурдтай хєрєхєєс хамгаалсан байна.
3.25 Тулгасан тав ба булангийн холбооны элементийн хоёр талаас гар ба
механикжсан нуман ширээсийг нэг талд хийсний дараа эсрэг талыг гангийн
їндсэн єнгє гартал цэвэрлэсний дараа ширээнэ.
3.26 Олон їет ширээсэн оёдлын їе тус бїрийг шаарга металлын ширээсээс сайтар
цэвэрлэсний дараа дараагийн їеийн оёдлыг хийнэ.Оёдолд ан цав гарсан
байвал дараагийн ан цав гараагїй їе хїртэл оёдлыг цэвэрлэнэ.
3.27 Ширээсэн холбоосны оёдол хийсний дараа бїтээцийн гадарга ба оёдлыг
шаарга, хайлсан металлын шаваас, шїрсдэсээс цэвэрлэсэн байна.Ширээж
холбосон бїтээцээс угсралтын хэрэгслийг салгаж авахдаа бїтээцэд эвдрэл
болон цохилтын хїчний їйлчлэлд оруулж болохгїй. Бїтээцэд тїр ширээж
тогтоосон угсралтын хэрэгслийг салгаж авсны дараа бїтээцийн гадаргыг
тухайн хэсгийг їндсэн металл хїртэл цэвэрлэсэн байна.
3.28 Угсралтын хэрэгсэл ба бїтээцийг тїр бэлэн холбосон торгоос ширээсэн
холбоосны чанарыг нїдэн багцаагаар шалгах ба їндсэн бїтээцийн ширээсэн
холбооны чанараас багагїй байна.

Угсралтын ширээсэн холбоосны чанарын хяналт

3.29 Ширээлтийн ажлын їйлдвэрлэлийн чанарын хяналтанд дараах зїйлийг

хамруулсан байна.Їїнд:

-Ажлын технологийн баримт бичиг, бїтээц, элемент, ширээлтэнд хэрэглэх

материал, тоног тєхєєрємж, багаж хэрэгслийн оролтын хяналт.
-Ширээлтийн процесс, технологийн їйлдэл, ширээсэн холбооны
гїйцэтгэлийн хяналт
-Гїйцэтгэсэн ширээсэн холбооны чанарыг хїлээж авах

3.30 Оролтын болон їйлдэл тус бїрийн хяналтыг БНбД12-01-03-д заасны дагуу
хийсэн байна.

Ган бїтээцийн ширээсэн холбоосыг хїлээн авах

3.31 Ган бїтээцийн ширээсэн холбоосны чанарыг 5-р хїснэгтэнд заасны дагуу
шалгаж хїлээн авна.
3.32 Бїтээцийн ширээсэн холбоосонд ан цав байхыг хориглох ба гарсан ан цавыг
засч шалгаж хїлээн авсан байна.
3.33 Бїтээцийн ширээсэн холбоосны гадна байдал 6-р хїснэгтэнд заасан
шаардлагыг хангасан байна.
3.34 Бїтээцийн ширээсэн холбоосны оёдлыг эвдэхгїй аргаар шалгах ажлыг тїїний
байвал зохих хэмжээнээс хэтэрсэн бїх согогыг зассаны дараа
12 
 БНбД 53-02-05

хийнэ.Шалгалтыг оёдлын огтлолцлын хэсэг болон согог бїхий шинж

тэмдэгтэй хэсэгт заавал хийсэн байна.
3.35 Бїтээцийн ширээсэн холбоосны оёдлын радиографын шинжилгээний дїн нь
7,8-р хїснэгтэнд заасан шаардлагыг хангасан байна.
3.36 Бїтээцийн ширээсэн холбоосны хэт нарийн авианы туршилтын дїн нь 9-р
хїснэгтэнд заасан шаардлагыг хангасан байна.
3.37 Орчны агаарын тооцооны хасах 400С-ээс хасах 650С-д барих болон ашиглах
ган бїтээцийн ширээсэн холбоосны оёдол мєн цуцалт тэсвэршил тооцох
бїтээцийн ширээсэн холбооны оёдлын доторх согогын зєвшєєрєх хэмжээ 9-р
хїснэгтэнд заасан утгаас хоёр дахин байна. Їїнд: Хайлтын хамгийн бага
талбай мєн хїснэгтэнд зааснаас хоёр дахин бага байх ба согог хоорондын зай
їнэлэх хэсгийн уртыг хоёр дахин ихэсгэснээс багагїй байна.
5-р хїснэгт

Шалгах арга Бїтээцийн шалгах хэмжээ

1 2

1.Геометрийн хэмжээ, Бїх тєрлийн бїтээцийг нэг бїрчлэн хамруулна.

оёдлын хэлбэр, гадна
байдал

2.Оёдлыг эвдэхгїй Бїх тєрлийн бїтээцийн оёдлын бїх уртын 0,5

аргын шалгалт хувиас багагїй хэмжээнд мєн нэмэлт заавар буюу
(радиограф буюу хэт ажлыг зураг тєсєлд заасны дагуу
нарийн авианы арга)

3.Їл нэвтрїїлэлт, бин Нєєцлїїр (резерваур г.м) бїтээц хяналт хийх

битїї байдлын хэмжээ, аргыг 9-р бїлэгт заасан болон ажлын зураг
туршилт тєсєлд заасныг мєрдєнє.

4.Сорьцын механик Ширээсэн холбоосны механик шинж чанарын

туршилт їзїїлэлтийг зураг тєсєлд зааснаар тодорхойлсон
байна.
5.Тулган ширээсэн
холбоосны хяналтын Мєн адил
сорьцын
металлграфын
шинжилгээ

3.38 Хоёр талаас нь ширээсэн холбоос мєн жийрэгтэй холбоосны їнэлэх хэсэгт
бїх согогын нийлбэр талбай (гадна, дотор хамт байх)ширээсний оёдлын дагуу
огтлолын талбайн 5 хувиас илїїгїй байна.Жийрэггїй буюу нэг талдаа
ширээстэй холбоосны їнэлэх хэсэгт бїх согогын нийлбэр талбай ширээсний
оёдлын дагуу огтлолын талбайн 10 хувиас илїїгїй байна
3.39 Зєвшєєрєх хэмжээнээс хэтэрсэн согогыг засч дахин шалгана. Дахин
шалгалтаар зєвшєєрєх хэмжээнээс хэтэрсэн согог илэрвэл бїх ширээсэн
холбоог нэг бїрчлэн шалгана.

13 
 БНбД 53-02-05

3.40 Ширээсэн холбоосны їл нэвтрїїлэлтийг хялгасан судал (каплярный)цэврїї

їїсгэх аргаар шалгана. Цэврїї їїсгэх аргын їед сийрэгжилтийн утга
2500Па(250мм.муб)-аас багагїй байна. Хялгасан судлын аргын туршилтыг
орчны агаарын температур нэмэх байвал 4 цаг, хасах температуртай байвал
8 цагаас багагїй хугацааны туршид хийсэн байна.
3.41 Ширээсэн холбооны бин битїї байдлыг цэврїї їїсгэх аргаар туршина.
3.42 Ширээсэн холбоосыг орчны агаарын хасах температуртай нєхцєлд туршихын
ємнє тїїний мєсийг халааж хатаасан байна.
3.43 Хяналтын загварын урсалт, оёдлын зуурангишилт, (вязкость)ширээсэн
холбоосны хэсгийн илчийн нєлєєлєл, бат бэхийн їзїїлэлтийг тодорхойлох
механик туршилтыг зураг тєсєлд заасан шаардлагын дагуу хийсэн байна.
Хяналтын загвар, тїїний ширээлт нь холбогдох їндэсний стандартын
шаардлагыг хангасан байна. Механик туршилтын хяналтын загварын тоо
доор зааснаас цєєнгїй байна.Їїнд:

-Тулгасан холбоосны суналтанд –2

-Тулгасан булангийн болон таван холбооны металлын суналтын
статик туршилтанд тус бїр-3
-Тулгасан холбооны статик гулзайлтад-2
-Тулгасан холбооны хэсгийн илчийн нєлєєлєл ба оёдлын цохилтын
гулзайлт-3
-Бага легиртэй гангийн ширээсэн холбооны хэсгийн илчийн нєлєєлєл
ба оёдлын хатуулагт –1

Загварыг зїсч авах байрлал, загварын хэлбэр хэмжээг ажлын зурагт зааж
єгсєн байна.
6-р хїснэгт

Ширээсэн холбоосны Чанарт тавих шаардлага, согогын

элементийн гадна согог зєвшєєрєх хэмжээ

1 2

Оёдлын гадарга Ширээсэн холбоо нь цооролт, шаваас,

нарийсалт, тасалдалгїй жигд
долгионлог байна.Ширээсэн холбоосны
оёдол налуу, гїдгэр хотгорын байдлыг
ажлын зурагт заасан байна.

Зїсэлт Гїн нь ширээсэн элементийн зузааны 5

хувь хїртэл, гэхдээ 1мм-ээс илїїгїй
байна.

Согогын уртсалт ба ганцаар байх Гїн нь ширээсэн элементийн зузааны 10

бємбєлєг хувь хїртэл, гэхдээ 3 мм-ээс илїїгїй
байна. Урт нь нэгж согогын уртын 20
хувь хїртэл.

14 

1 2
Бємбєлєг маягийн согогын
бєєгнєрєл буюу гинжин цувааны
уртсалт
Оёдлын уртын дагуу ширээгдээгїй
болон хєєсний бєєгнєрєлт болон
гинжин цувааны согог агаарын
тооцооны температур хасах 400 С-
ээс хасах 650 С-д ашиглах
бїтээцийн ширээсэн холбоосны
оёдол:
Ширээгдээгїй хайлаагїй гадна
согогын бєєгнєрєл ба гинжин
цуваа
Зїсэлт:
Хїчлэлийн дагуу чиглэлд
Хїчний хєндлєн чиглэлд
Ширээс холбооны элемент
дотоод согог
1 2
Жийрэгтэй ба хоёр талаас нь
ширээх холбоосны зєвшєєрєх
согог
Оёдлын доторх ширээгдээгїй
хэсэг
Жийрэггїй нэг талаас нь ширээсэн
холбоос
Оёдлын доторх ширээгдээгїй
хэсэг
БНбД 53-02-05
6-р хїснэгтийн їргэлжлэл
Гїн нь ширээсэн элементийн зузааны 5
хувь хїртэл, гэхдээ 2 мм-ээс илїїгїй
байна. Урт нь їнэлэх хэсгийн уртын 20
хувь хїртэл. Бєєгнєрєл буюу гинжин
цувааны урт нь їнэлэх уртын хэмжээг 2
дахин авснаас ихгїй.
Ойролцоо байх тєгсгєл хоорондын зай
нь 200 мм-ээс ихгїй байна.
Зєвшєєрєхгїй
Гїн нь 20 мм хїртэл зузаантай
элементэд 0,5 мм-ээс ихгїй, їїнээс илїї
зузаантай бол 1мм-ээс ихгїй. Урт нь
їнэлэх нэгж хэсгийн уртыг 2 дахин
авснаас ихгїй.
7-р хїснэгт
Чанарт тавих шаардлага, согогын
зєвшєєрєх хэмжээ
Єндєр нь ширээсэн элементийн зузааны
5 хувь хїртэл гэхдээ 2 мм-ээс илїїгїй,
урт нь їнэлэх хэсгийн уртыг 2 дахин
авснаас илїїгїй.
Єндєр нь ширээсэн элементийн зузааны
15 хувь хїртэл гэхдээ 3 мм-ээс илїїгїй.
15 
 БНбД 53-02-05

7-р хїснэгтийн їргэлжлэл

1 2
Уртсалт ба бємбєлгєн согог
ганцаарчилсан Єндєр нь h* -ийн утгаас багагїй
бєєгнєрсєн буюу гинжин цуваа
Єндєр нь 0,5h* -ийн утгаас багагїй,

Уртсалт урт нь їнэлэх хэсгийн уртаас илїїгїй

їргэлжлэл нь S*/ h*-ийн харьцааны
утгаас багагїй

Оёдлын хєндлєн огтлол дах Согог хоорондын зай 200 мм-ээс бага
хєєсрєлтийн бєєгнєрєл, гинжин нийлбэр талбай нь їнэлэх хэсгийн S*-
цуваа, ширээгдээгїй хэсгийн урт ийн утгаас илїїгїй
агаарын тооцооны температур
хасах 400 С-ээс хасах 650 С-д
ашиглах бїтээц мєн цуцалт
тэсвэршил тооцсон бїтээцїїд

Согогын бєєгнєрєл ба гинжин

цуваа, согогын урсалт, хайлаагїй Зєвшєєрєхгїй
болон ширээгдээгїй хэсэг

Ганцаарчилсан бємбєлгєн согог

Єндєр нь 0,5h* -ийн илїїгїй, зэргэлдээ
согогын хоорондын зай їнэлэх хэсгийн уртыг
хоёр дахин авснаас багагїй.

8-р хїснэгт

Ширээсэн холбоосны Їнэлэх Ганцаарчилсан байрлалтай

бїтээцийн элементийн хэсгийн урт, согогын зєвшєєрєх хэмжээ
хамгийн бага зузаан, мм мм єндєр h* талбай S*

4-єєс 6хїртэл 15 0,8 3

6-аас 8хїртэл 20 1,2 6
8-аас 10хїртэл 20 1,6 8
10-аас 12хїртэл 25 2,0 10
12-оос 14хїртэл 25 2,4 12
14-єєс 16хїртэл 25 2,8 14
16-аас 18хїртэл 25 3,2 16
18-аас 20хїртэл 25 3,6 18
20-иос 60хїртэл 30 4,0 18

Согогын єндєр h*-ийг радиограммын дїрслэлийн дараах хэмжээгээр авна.

Їїнд: бємбєлгєт-диаметрыг
бємбєлгийн уртсалтанд-єргєнийг тус, тус авна.

16 
 БНбД 53-02-05

3.44 Ширээсэн холбоосын оёдлын металлграфын шинжилгээг ГОСТ 10243

стандартын дагуу хийнэ.
3.45 Хяналтын туршилтаар стандартын шаардлага хангахгїй согог илэрвэл засах
буюу шинээр дахин ширээж шалгасан байна. Ширээсний оёдлын хэсгийн
согогыг механик цэвэрлэгээ (зїлгїїр багаж) буюу механик хусуураар
засварлана.
3.46 Їндсэн металлын гадаргын нуман ширээсний тїлэгдэлтийг 0,5 мм-ээс 0,7 мм
гїнд зїлгїїрдэж цэвэрлэсэн байна.
3.47 Согогыг механик цэвэрлэгээгээр засварлахад оёдлын уртын дагууд хийнэ.
Ширээсэн холбооны їндсэн металлын огтлолын хэмжээний багасалт 3 хувиас
илїїгїй ширээсэн элементийн зузаан 1 мм-ээс илїї багасаагїй байна.
9-р хїснэгт

Ширээсэн Ширээсэн Їнэлэх Ганцаарчилсан Їнэлэх

холбооны холбооны хэсгийн байрлалтай хэсэгт байх
нэр, тєрєл бїтээцийн урт, мм согогын талбай, ганцаарчил
элементийн мм2 -сан
хамгийн бага Хайл Зєв байрлал
зузаан, мм -тын -шєє -тай
хамгийн -рєх согогын
бага хам- зєвшєєрєх
гийн тоо, ширхэг
их

Тулгасан, 6-аас 10хїртэл 20 5 7 1

булангийн, 10-аас 20 25 5 7 2
тавр хїртэл
хэлбэртэй 20-оис 30 30 5 7 3
ба хїртэл
зєрїїлсэн 30-аас 60 30 7 10 3
холбоо хїртэл

3.48 Ширээсэн холбооны согогыг чигжээс хийж засахыг зєвшєєрєхгїй.

3.49 Угсралтын ширээсний дараах бїтээцийн їлдэгдэл хэв гажилтыг илчийн буюу
илч-механикийн аргаар 2.3-р зїйлд заасны дагуу гаргана.

4 Урьдчилан хїчитгэсэн бїтээц

4.1 Ган бїтээцийн элементийг хїчитгэхэд хэрэглэх ган татлага (канат)-ны нийт
уртад тїїний стандартад заасан тасрах хїчлэлийн утганы 60 хувийн хїчинд
20 минут турш татаастай байлган туршихад заасан байвал зохино.
4.2 Туян элементийг урьдчилан хїчитгэхэд дараах їе шатаар хийнэ.Їїнд:

-Зураг тєсєлд заасан сунгах хїчдэлийн 50 хувьд 10 минутын

хугацаатай байлгасны дараа хїчдэлийг хэмжинэ.
-Хїчдэлийг зураг тєсєлд заасан хэмжээнд хїргэнэ. Энэ хоёр їе
шатанд хїчдэлийн зєрїїгийн хязгаар ±5 хувь байна.

17 
 БНбД 53-02-05

4.3 Урьдчилан хїчитгэсэн туян элементтэй бїтээцийн хэв гажилт, хїчлэлийн

утганы зєрїїгийн хязгаарыг зураг тєсєлд заасан байна.
4.4 Урьдчилж тахийлгах аргаар урьдчилан хїчитгэх бїтээцийн тїїний тулгуур ба
геометрийн овор хэмжээний хяналтыг нивелирдэж гїйцэтгэнэ. Харин
зєрїїгийн хязгаарыг зураг тєсєлд заасан байна.
4.5 Урьдчилан хїчитгэсэн бїтээцийн ажлын зурагт заагаагїїй хэсэгт эд ангийг
ширээх мєн урьдчилан хїчитгэсэн элемент (ган татлага, утасны багц)-ийн
уулзварын дэргэд ширээхийг тус, тус хориглоно.
4.6 Туян элементийг урьдчилан хїчитгэхэд хэрэглэх тєхєєрємж нь
їйлдвэрлэгчийн гэрчилгээтэй, тохируулга хийсэн баталгаатай байна.
4.7 Бїтээцийн урьдчилан хїчитгэлтийн хэмжээ ба тїїний їр дїнг угсралтын
ажлын тэмдэглэлд бичсэн байна.

5 Барилга байгууламж, бїтээцийн туршилт

5.1 Туршин шалгах шаардлагатай барилга, байгууламжийн бїтээцийн нэр

тєрлийг тусгай дїрэм болон зураг тєсєлд зааж єгсєн байна.
5.2 Туршилт явуулах программ, схем, аргыг тухайн бїтээцийн зураг тєсєлд
заавал зааж єгсєн байх ба мєн туршилт явуулах дэс дарааллыг ажил
гїйцэтгэх тєсєл (АГТ)-д тусгаж єгсєн байна.
5.3 Бїтээцийн туршилтыг захиалагч, гїйцэтгэгч, туслан гїйцэтгэгч болон зураг
тєсєл зохиогч байгууллагын тєлєєлєл бїхий баг гїйцэтгэнэ. Багийн
бїрэлдэхїїнийг захиалагч батална.
5.4 Угсралтын байгууллага нь бїтээцийг туршихын ємнє холбогдох баримт
бичгийг туршилтын ажил гїйцэтгэх багт єгсєн байна. Баг бїтээцийг туршихад
бэлэн болсон эсэхийг шалгаж тогтоосон байна.
5.5 Бїтээцийг туршихад тїїний аюулгїйн бїсний хилийг тогтоосон байхаас
гадна хїн болон туршилтын тоног тєхєєрємжийн аюулгїй ажиллагааны бїх
нєхцлийг ханган уг ажлыг гїйцэтгэнэ.
5.6 Туршилтын їр дїнгийн тухай акт бичиж багийн бїх гишїїд гарын їсэг зурж
баталгаажуулсан байна.

6 Дан барилгын бїтээц угсрах нэмэлт дїрэм

6.1 Энэхїї нэмэлт дїрэм нь дан барилгын бїтээц угсрах, хїлээн авахад
хамаарна.
6.2 Барилгын баганын дунд ба захын эгнээний баганын 12м алгасалтай гїїрэн
єргїїрийн доорх дам нурууны тогтоолтыг єргїїрийн зам ба тормозын хамт
хийсэн байна.
6.3 Каркасан барилгын бїтээцийг угсрахдаа дараах дэс дараалал болон дїрмийг
баримтална. Їїнд:

-Температурын заадас хоорондын ба холбоос хоорондын эгнээ тус

бїрийн багануудыг эхлэн байрлуулж суурийн боолтоор бэхэлсэн
байна.
-Єргїїрийн доорх дам нуруутай ба холбоостой эхний хос баганыг
бэхэлнэ.
-Дээр дурьдсан эхний хос баганыг бэхлэх боломжгїй бол ажил
гїйцэтгэх тєсєл (АГТ)-д зааснаар бэхэлнэ.
-Дараагийн ээлжийн баганыг угсарсны дараа єргїїрийн доорх дам
нуруу буюу хєндлєвч тушааг угсрах ба холбоос хавтгайлжийн
18 
 БНбД 53-02-05

урьдчилсан холбоосыг мєн 12 м алгасалтай огтлолцсон єргїїрийн

доорх дам нурууг блокоор нь їргэлжилсэн бїтээц бїхий (неразрезные)
єргїїрийн доорх дам нурууг ажил гїйцэтгэх (АГТ)-д зааснаар томсгож
угсарна.
-Дээврийн хучлагын хавтгайлжийг татанга хоорондын хэвтээ
холбоостой хэсгээс эхлэн угсрана. Харин татанга хоорондын хэвтээ
холбоосгїй бол ажил гїйцэтгэх тєсєл (АГТ)-д заасныг баримтлан
угсарна.
-Дээврийн бїтээцийг дїрэм ёсоор блокоор угсарна.
-Дээврийн бїтээцийг элемент нэг бїрээр угсрах арга хэрэглэвэл эхний
хос багана тус бїрд тїр татуургын холбоос хийсэн байна. Харин дараа
дараагийн хос багананд тїр татуургын ба хєндлєвч тушаа холбоос
хэрхэн хийж угсрахыг ажил гїйцэтгэх тєсєл (АГТ)-д заасан байна.
-Угсралтын тїр татуурга ба хєндлєвч тушаа холбоосыг татангын дээд
доод їндсэн холбоос мєн хавтгайлжийн бэхэлгээ, холбоосуудыг бїрэн
хийж бэхэлсний дараа буулгаж авна.

6.4 Ханын ган хавтанг каркасны даацын бїтээцийн бэхэлгээний бїх

элементїїдийг зураг тєсєлд заасны дагуу байрлуулж бэхэлж хїлээн авсны
дараа угсрах ба хавтан угсарсны дараа далдлагдах хэсгийн гадаргын
хамгаалах їеийг урьдчилан хийсэн байна.
6.5 Хэлбэржїїлсэн гєлмєн тємєр хавтанг угсрахдаа тїїний гадаргуугийн
цайрдсан їеийг гэмтээгээгїй байна. Угсралтын багажийг хавтангийн
хамгаалах їеийг гэмтэхээс сэргийлж модон жийрэг дээр тавьж ашиглана.
6.6 Гїїрэн болон дїїжин єргїїрийн алгасал тус бїрийн замыг каркасны даацын
бїтээцийн алгасал тус бїрийн бїх уртад буюу температурын заадас
хоорондын хэсгийг зураг тєслийн дагуу угсарч бэлэн болгосны дараа угсарч
тохируулан бэхэлнэ.

Хїлээн авах журам

6.7 Угсарч дууссан бїтээцийг хїлээн авахын ємнє шаардлагатай бїх баримт
бичгийг бїрдїїлссэн байна.
6.8 Угсарсан бїтээциййн зєрїїгийн хязгаар 10-р хїснэгтэнд зааснаас хэтрэхгїй
байна.
6.9 Ширээсэн холбоосны чанарыг радиографын болон хэт нарийн авианы аргаар
тодорхойлохдоо гар буюу механикжсан цахилгаан нуман ширээсэнд бїх
холбоосны 5 хувийг, автомат нуман ширээсэнд бїх холбоосны 2 хувийг тус,
тус сонгон авч шалгасан байна. Бїтээцийн аль хэсэгт хэдий хэмжээг
хамруулан туршилт хийхийг зураг тєсєлд заасан байна. Бусад ширээсэн
холболт энэ норм, дїрмийн 2-р бїлэгт заасны дагуу туршиж шалгаж хїлээж
авна.

Бїтээцийг єргєх ба угсрах

6.10 Бїтээцийг эгнээ, эгнээгээр угсарна. Дараагийн эгнээний бїтээцийг угсрахдаа

доод эгнээнд угсарсан бїтээцийн зураг тєсєлд заасан бїх бэхэлгээг хийсний
дараа гїйцэтгэнэ.

Хїлээн авах журам

19 
 БНбД 53-02-05

6.11 Бїтээцийн элемент ба блокны байрлалын зєрїїгийн хязгаар 11-р хїснэгтэнд

зааснаас хэтрээгїй байна.

7 Олон давхар барилгын бїтээц угсрах нэмэгдэл дїрэм

7.1 Энэ нэмэлт дїрэм нь олон давхар 150 м хїртэл єндєр барилгын бїтээцийг
угсрах хїлээн авахад хамаарна.

Бїтээцийг томсгож угсрах

7.2 Блок болгон угсарсан болон блокны бїрдэлд орох тусдаа элементийн
хэмжээний зєрїїгийн хязгаар 9-р хїснэгтэнд заасан хэмжээнээс хэтрээгїй
байна.
10-р хїснэгт

Нэр тєрєл Зєрїїгийн хязгаар, мм Шалгах арга

1 2 3

Багана ба тулгуур
1 Багана тулгуурын
толгойн гадаргын Багана, тулгуур тус бїрд
зураг тєсєлд заасан 5 геодезийн хэмжилтийн
тївшингээс зєрєх гїйцэтгэлийн схем хийнэ.
зєрїї

2 Алгасал, алхамын
дагуу зэргэлдээ
байрласан багана ба 5 Мєн адил
тулгуурын толгойн
тївшингийн ялгавар

3 Багана ба Мєн адил

тулгуурын толгой 3
дахь тэнхлэгийн
шилжилт

4 Баганы толгойн
босоо тэнхлэгийн
шилжилт баганы
дараахь єндєрт, мм:
Мєн адил
4000-аас 8000 хїртэл 10
8000-аас 16000 12
хїртэл
16000-аас 25000 15
хїртэл
25000-аас 40000 20
хїртэл
10-р хїснэгтийн їргэлжлэл

1 2 3
20 
 БНбД 53-02-05

5 Багана, тулгуур, холбоосны бэхэлгээ Элемент тус

хотойлт(муруйлт) хоорондын зайн бїрд хэмжилт
0,0013 гэхдээ <15 хийж барилгын
ажлын
тэмдэглэлд
бичнэ.

6 Баганы толгой уулзвар дах нэг баганын огтлолын Мєн адил

талын засвар хєндлєн
хэмжээний 0,0007
Їїнд: хїрэлцэх
гадарга нь
хєндлєн огтлолын
талбайн 65 хувиас
багагїй

Татанга, холбоос, нуруу, дам нуруу, Зангилаа тус

гол нуруу бїрд шалгаж
барилгын ажлын
7 Тулгуурын зангилааны тївшин 10 тэмдэглэлд
бичнэ.

8 Баганы толгой дахь тэнхлэгээс Элемент тус

татанга, дам нуруу, холбоос дам 15 бїрд геодезийн
нурууны шилжилт (рамын хэмжилт хийж
талбайгаас) гїйцэтгэлийн
схем хийнэ.

9 Татанга, дам нуруу, холбоос дам Бэхэлгээ хэсгийн Элемент бїрд

нурууны шахалтын бїсний хэсгийн уртын 0,0013 хэмжилт хийж
бэхэлсэн цэг хоорондын хотойлт гэхдээ <15 барилгын ажлын
(муруйлт) тэмдэглэлд
бичнэ.

10 Татанга, дам нуруу, холбоос дам 15 Мєн адил

нурууны тэнхлэг хоорондын болон
дээд бїсний бэхэлгээний цэг
хоорондын зай

11 Татангийн дээд, доод бїсний Татангийн Мєн адил

(байгуулалт дээрх) тэнхлэгийн єндрийн 0,004
давхцалт

10-р хїснэгийн їргэлжлэл

1 2 3

21 
 БНбД 53-02-05

12 Гэгээвч (фонарь)-ийн 8 Мєн адил

тулгуур ба гэгээвчийн
хавтгайлжийн босоо
тэнхлэгийн шилжилт

13 Гол нуруу хоорондын 5 Мєн адил

зай

Гїїрэн єргїїрийн доорх

дам нуруу

14 Єргїїрийн доорх дам 5 Мєн адил

нурууны дагуу чиг татах
тэнхлэгээс шилжих
шилжилт

15 Дам нурууны
тулгуурын хавирганы 20 Мєн адил
баганын тэнхлэгээс
шилжих шилжилт

16 Ширээсэн заадас дах 5 Мєн адил

ханын (стенка) гїдийлт

Єргїїрийн зам
а) Гїїрэн зам

17 Нэг алгасал дах замын Тулгуур тус бїр дээр

тэнхлэг хоорондын зай 10 хэмжиж барилгын ажлын
тэмдэглэлд бичнэ.

18 Єргїїрийн доорх дам 15 Мєн адил

нурууны тэнхлэг ба замын
тэнхлэг хоорондын
шилжилт

19 Замын 40м урт дах 15 Мєн адил

тэнхлэгийн зєрїї

20 Барилгын нэг хєндлєн

огтлол дах замын
тївшингийн ялгавар:
тулгуур дээр 15 Мєн адил
алгасалд 20

10-р хїснэгтийн їргэлжлэл

1 2 3

22 
 БНбД 53-02-05

21 Зэргэлдээ баганан дээрх

єргїїрийн доорх замын
тївшингийн ялгавар (багана
хоорондын зай L)
L нь 10м-ээс бага 10 Мєн адил
L нь 10м ба їїнээс их 0,0012 гэхдээ <15

22 Байгуулалт ба єндєр дэх Залгаас тус бїрийг

замын залгаасны їзїїрийн 2 хэмжиж барилгын ажлын
харилцан шилжилт тэмдэглэлд бичнэ.

23 Замын залгаас хоорондын

зай, температурыг 100 С-ээр 4 Мєн адил
нэмэгдїїлэхэд зайны
єєрчлєлт 1,5 мм хїлцэлтэй
байна.

б) дїїжин єргїїр

24 Єргїїрийн тєрлєєс
хамаарахгїйгээр зэргэлдээ 0,0007L Тулгуур бїрд хэмжиж
тулгуур дах замын явах геодезийн гїйцэтгэлийн
бїсний тївшингийн ялгавар (L- схем хийнэ.
тулгуур хоорондын зай)

25 Хоёр ба олон тулгуурт

дїїжин єргїїрийн алгасалын
нэг хєндлєн огтлол дах Мєн адил
зэргэлдээх дам нурууны явах
замын бїсний тївшингийн
ялгавар:
тулгуурт 6
алгасалд 10

26 Дам нурууны тэнхлэг ба 3 Мєн адил

замын чиг татах тэнхлэгийн
шилжилт

27 Цайрдаж хэлбэржїїлсэн
гєлмєн тємєр хавтан (мєн 0 Суулт тус бїрийн уртыг
ижил тєстэй) хэмжиж барилгын ажлын
нуруун дээр байрлах хавтан -5 тэмдэглэлд бичнэ.
суултын уртын зєрїї

10-р хїнэгтийн їргэлжлэл

1 2 3
23 
 БНбД 53-02-05

28 Байрлалын тєвийн
зєрїї:
єндєр бат бэхтэй дюбель, 5
єрийн эрчлээст боолт, Нийт тооны 5 хувийг
шураг сонгон шалгаж барилгын
Эгнэсэн байрлалтай тав: ажлын тэмдэглэлд бичнэ.
хавтангийн дагууд 20
хавтангийн хєндлєн
чиглэлд 5

7.3 Ширээсэн холбоосны чанарыг радиографын болон хэт нарийн авианы аргаар
тодорхойлохдоо гар буюу механикжсан ширээсэнд бїх холбоосны 5 хувийг,
автомажсан ширээсэнд 2 хувийг тус, тус сонгон авч шалгасан байна.
Бїтээцийн аль хэсэгт, хэдий хэмжээг хамруулан туршилт хийхийг зураг
тєсєлд заасан байна. Бусад ширээсэн холбоосыг энэ норм, дїрмийн 2-р
бїлэгт заасны дагуу шалгаж хїлээн авна.

8 Дамжуулах галерейн бїтээц угсрах нэмэлт дїрэм

8.1 Энэ нэмэлт дїрэм нь бїх тєрлийн дамжуулах галерей (дам нуруут,
сараалжин, бїрхїїлэн) угсрах хїлээн авахад хамаарна.
8.2 Дамжуулах галерей бїтээцийн элементийн хэмжээний зєрїїгийн хязгаар 9-р
хїснэгтэнд зааснаас хэтрээгїй байна. Цилиндр хэлбэрийн бїрхїїлэн хийцтэй
галерейн гадна диаметр (D) нь 0,005D-гээс хэтрээгїй байна.
8.3 Алгасал ихтэй дамжуулах галерейг хашлага бїтээц ба дамжуулагчийн рамыг
нэгтгэсэн блок болгосныг єргєж угсрана.
8.4 Олон алгасалт дамжуулах галерей їл хєдлєх тулгуураас эхлэн савалтат
тулгуурын чиглэлд угсрана.

Хїлээн авах журам

8.5 Багана ба алгасалт бїтээцийн байрлалын зєрїїгийн хязгаар 12-р хїснэгтэнд

заасан хэмжээнээс хэтрээгїй байна.

11-р хїснэгт

Нэр тєрєл Зєрїїгийн Шалгах арга

хязгаар, мм

1 2 3

1 Баганын толгойн тївшин 5 Элемент тус бїрд хэмжилт хийж

тєслийн тївшингээс зєрєх геодезийн гїйцэтгэлийн схем
хэмжээ хийнэ.

11-р хїснэгтийн їргэлжлэл

1 2 3

24 
 БНбД 53-02-05

2 Зэргэлдээ баганын 3 Мєн адил

толгойн тївшингийн ялгавар

3 Суурин дах багажны

тэнхлэгийн шилжилт 5 Мєн адил

4 Баганын толгойн
тэнхлэгийн шилжилт
баганын дараах уртад, мм:
4000 хїртэл
4000-8000 хїртэл
8000-16000 хїртэл 12 Мєн адил
16000-25000 хїртэл 15
20
5 Эгнээ тус бїрийн баганын 25
толгойн тївшингийн ялгавар Багана тус бїрийг хэмжиж
(n-эгнээний баганын 0.5n+9 геодезийн гїйцэтгэлийн схем
дарааллын дугаар) хийнэ.

6 Баганын тэнхлэгээс
холбоос нуруу ба дам
нурууны тэнхлэгийн
шилжилт 8 Мєн адил

7 Алгасалын дундах
холбоос нуруу, дам нурууны
тэнхлэг хоорондын зайн
зєрїї 10 Холбоос нуруу, дам нуруу тус
бїрд хэмжилт хийж геодезийн
8 Зэргэлдээ байрлалтай гїйцэтгэлийн схем хийнэ.
холбоос нурууны дээд
тївшингийн ялгавар
Холбоос нуруу тус бїрд хэмжилт
9 Холбоос нурууны 15 хийж геодезийн гїйцэтгэлийн
тєгсгєлийн дээд тївшингийн схем хийнэ.
ялгавар (L-холбоос нурууны
урт) 0,0012L Мєн адил
гэхдээ <15
10 Багана толгойн уулзвар
дах нэг талын завсар
10-р
хїснэгтэнд Багана тус бїрд хэмжилт хийж
заасантай барилгын ажлын тэмдэглэлд
адил бичнэ.

12-р хїснэгт

25 
 БНбД 53-02-05

Нэр тєрєл Зєрїїгийн Шалгах арга

хязгаар, мм

1 Баганын толгойн Багана тус бїрд хэмжилт хийж,

тївшингийн зєрїї
2 Багана ба суурийн тэнхлэг
хоорондын шилжилт(баганы
доод суурийн огтлолд)
5 геодезийн гїйцэтгэлийн схем
хийнэ.
5 Мєн адил

3 Алгасалт бїтээцийн
тулгуурын хавтангийн
тївшингийн зєрїї 15 Мєн адил

4 Алгасалт бїтээцийн
тэнхлэг, баганы тэнхлэгээс
шилжих хэмжээ:
бїтээцийн талбайд
бїтээцийн талбайгаас 20 Мєн адил
8

8.6 Ширээсэн холбоосны чанарыг радиографын болон хэт нарийн авианы аргаар
тодорхойлохдоо гар буюу механикжсан ширээсэнд бїх холбоосны 10 хувийг,
автомажсан ширээсэнд 5 хувийг тус, тус сонгон авч шалгасан байна.
Бїтээцийн аль хэсэгт хэдий хэмжээг хамруулан туршилт хийхийг зураг тєсєлд
заасан байна. Бусад ширээсэн холбоосыг энэ норм дїрмийн 2-р бїлэгт
заасны дагуу туршин шалгаж хїлээн авсан байна.

9 Нєєцлїїр сав (резервуар)-ны бїтээцийг угсрах нэмэлт дїрэм

9.1 Энэхїї нэмэлт дїрмэнд доор дурьдсан бїтээцийг угсрах болон хїлээн авахад
хамаарна. Їїнд:

-50000 м3 эзлэхїїнтэй 18 м хїртэл ханын єндєртэй газрын тос болон

тїїний бїтээгдэхїїн хадгалахад зориулагдсан ширээсэн хийцтэй
босоо цилиндр хэлбэртэй нєєцлїїр.
-30000 м3 хїртэл эзлэхїїнтэй, босоо чиглїїлэгчтэй хий хадгалуур,
нойтон хий хадгалуур (газгольдер, мокрый газгольдер)
-3600 м3 хїртэл эзлэхїїнтэй ус даралтын цамхаг

Буурь болон сууринд тавих шаардлага

9.2 Нєєцлїїр, хий хадгалуур савны бїтээц угсрахаас ємнє буурийг шалгаж
хїлээн авсан байна. Їїнд:

-Буурийн тєвийн цэгтэй уялдуулан тэнхлэгїїдэд чиг татсан байна.

-Буурь болон суурийн гадаргын тївшин ус тусгаарлах давхарлагын
зузаан болон тїїний материалын найрлага зураг тєсєлд заасантай
тохирч буй эсэх мєн буурийн нягтруулалт
-Хєрсний уснаас буурийг хамгаалах, хєрсний усыг зайлуулах
-Шатны нїхний (шахта) суурийн чанар
26 
 БНбД 53-02-05

9.3 Нєєцлїїр хий хадгалуур сав (газгольдер) ус тїрэлтийн цамхагын буурь,

суурийн бодит хэмжээнїїдийн болон тєслийн хэмжээний зєрїї нь 13-р
хїснэгтэнд зааснаас илїїгїй байна.
9.4 Ёроолын хїрээ хуудас (кольцо окрайнов)-ыг угсарч дууссаны дараа дараах
зїйлїїдийг шалгасан байна. Їїнд:

-Хїрээ хуудасны уулзварын хэсэгт ан цав, хотойлт ба гїдийлт байгаа

эсэх
-Цагираг хїрээний хэвтээ чиг

9.5 Савны ёроол угсрах болон ширээж дууссаны дараа нєєцлїїрийн ёроолын
тєвийг тодорхойлоод тус цэгийг даравч (шайба)-аар ширээж їїний дараа
нєєцлїїрийн чиг татах тэнхлэгїїдийг татна.
9.6 Хуйлмал хана угсрах їед тїїний тогтвортой байдлыг хангасан байх ба савны
ёроолын болон ханын доод хэсгийг хэв гажилтанд оруулахыг хориглоно.
9.7 18 м єндєртэй хуйлмал ханыг дэлгэх їед нэг удаадаа 2-оос дээшгїй м-ийн
урттайгаар дэлгэнэ. 18 м-ээс доош єндєртэй хуйлмал ханыг 3 м-ийн
урттайгаар дэлгэх байдлаар угсарна. Хуйлмал ханыг дэлгэх бїх їе шатанд
тїїнийг уян харимхайн хїчний нєлєєнд орж хуйлмал хуудсан ороомог гэнэт
задрахаас урьдчилан сэргийлсэн байна.
9.8 Дээд талдаа хєшїїн цагираггїй нөөцлүүрийг угсрахдаа тїїний хуйлмал ханыг
дэлгэх їед 6 м-ээс их зай тус бїрд ханын эгц босоо байдлыг шалгана.
9.9 Ханын єндрийн дагууд завсрын хєшїїн цагиргуудтай нєєцлїїрийг угсрах їед
тус цагирагуудын элементїїдийг дээд талын хєшїїн цагирагын
элементїїдээс 5 м-ээс 7 м-ээр тїрїїлїїлж угсарсан байна.
9.10 Нєєцлїїр болон хий хадгалуур савны хїрээлсэн тусдаа хуудсаар хийх
ёроолыг 2 їе шаттайгаар угсрана. Їїнд: эхлээд хїрээ хуудсуудыг угсраад,
дараа нь ёроолын тєвєєс эхлэн зах руу чиглэлтэй хуудаснуудыг угсрана.
9.11 Ширээс хийхээс ємнє ёроолын болон ханын хуудаснуудын хоорондын тїр
бэхэлгээг зураг тєсєлд заасан хуудас хоорондын завсрын хэмжээг тусгай
угсралтын хэрэгсэл ашиглан гаргасны дараа хийнэ.
9.12 Тусдаа хуудсуудаар хийх ус тїрэх цамхагийн усны савны ханыг эгнээ,
эгнээгээр, салхины ачааллыг тооцож тогтвортой байдлыг хангасны дараа
угсрана.
9.13 Хий хадгалуур савны хучлагыг угсрах їед хучилт дээр цас болон бусад ачаа
байрлуулахыг зєвшєєрєхгїй.
9.14 Нєєцлїїр ба хий хадгалуурын гадна талд байрлах аянга зайлуулагч, дугуйт
эзлэхїїн хэмжїїр, холбоо ба тавцангийн чиглїїлэгчийг ширээхдээ нєєцлїїр
ба хий хадгалуурын бїх чиглэлийн геометрийн байршлыг бїрэн тохируулж
угсарч дууссаны дараа ширээж холбож тогтооно.
9.15 Тєсєлд заасан хийн даралтыг шалгахад зориулсан ачааны нийт жин болон
хий хадгалуур савны хєдєлгєєнт хэсгїїдийн бодит жин зураг тєсєлд зааснаас
2 хувиас илїїгїй байна.
9.16 Газрын тос, тїїний бїтээгдэхїїн хадгалах савны ган хийцийн болон ус тїрэх
цамхагийн савны бодит геометрийн хэмжээ, хэлбэр ба тєлєвлєсєн хэмжээ,
хэлбэр хоорондын угсралт болон ширээс дууссаны дараа илэрсэн хамгийн их
зєрїї нь 14-єєс 16-р хїснэгтэнд зааснааас ихгїй, хий хадгалуур нойтон сав
17-р хїснэгтэнд зааснаас илїїгїй байх ёстой.
9.17 Нєєцлїїрийн ёроолын понтоны болон хєвїїр тєв хэсгїїдийн ширээсэн
холбоосны їл нэвтрэх чанарыг вакуумчлах аргаар, харин хєвїїр дээврийн
27 
 БНбД 53-02-05

(понтоны) битїї хайрцагны ширээсэн холбоосыг илїїдэл даралтын аргаар

тус, тус шалгана. Нєєцлїїрийн хана болон ёроолын хоорондын ширээсэн
холбоосны їл нэвтрэх чанарыг керосин буюу вакуумаар, харин нєєцлїїрийн
ханын босоо ширээсэн холбоос болон гидравлик хаалтны телескоп хонхны
ширээсэн холбоосыг керосиноор тус, тус шалгана. Газрын тос, тїїний
бїтээгдэхїїний нєєцлїїрийн хучлагны ширээсэн холбоосны битїїмжийг
гидравлик болон илїїдэл туршилтын даралт хийхээс ємнє даралт вакуум
аргаар шалгасан байна. Хий хадгалах савны хучлагын хонхны хавтан ханын
болон телескопын ханын ширээсэн холбоосны битїїмжийг тэдгээрийг єргєх
їед дотоодын илїїдэл даралтаар шалгана.Їїнд:

-2000-аас 5000м3 эзлэхїїнтэй газрын тос, тїїний бїтээгдэхїїний

нєєцлїїрийн болон 3000-аас 30000 м3 эзлэхїїнтэй хий хадгалуур
нойтон савны ширээсэн холбоосыг їл эвдэх аргаар тус, тус шалгана.
Хуйлмал бэлдэцээр хийсэн нєєцлїїрийн хананд угсралтын бїх
уулзварын босоо холбоосуудыг зайлшгїй шалгана.

13-р хїснэгт
Зєрїїгийн хязгаар, мм
Нєєцлїїр, хий хадгалуур савны Ус
эзлэхїїн, м3 тїрэх Шалгах арга
Нэр тєрєл 100- 1000- 10000аас 50000 цамхаг
аас аас болон бїх тєрлийн
700 5000 хий хадгалуур
1 2 3 4 5 6
1 Буурийн нєєцлїїр буюу
тєвийн хий хадгалуур
тївшингийн тус бїрийг
зєрїї Їїнд: хэмжиж
-тэгш хавтгай 0;+30 0;+50 - геодезийн
бууринд гїйцэтгэлийн
-тєв рїї єгсєх 0;+50 0;+60 - схем хийнэ.
тївшин
-тєв рїї
уруудах 0;-50 0;-60 -
тївшин нєєцлїїр тус бїр
2 Буурийн 16 м тутамд
периметрийн ±15 хэмжиж
дагуух - - геодезийн
гадаргын гїйцэтгэлийн
тївшингийн схем хийнэ.
зєрїї

13-р хїснэгтийн їргэлжлэл

1 2 3 4 5 6

3 Буурийн нєєцлїїр тус бїрд

зэргэлдээ 20 25 - - геодезийн

28 
 БНбД 53-02-05

байрласан дурын гїйцэтгэлийн схем

хоёр цэгийн хийнэ.
тївшингийн зєрїї
нєєцлїїр буюу хий
4 Цагирган суурийн - - ±8 хадгалуур сав тус
гадаргын бїрд хэмжилт хийж
тївшингийн зєрїї геодезийн
гїйцэтгэлийн схем
хийнэ.
5 Цагирган суурийн ±15
гадаргын цэг тус - - - Мєн адил
бїрийн тївшингийн
ялгавар

6 Цагирган суурийн - - ±50;0

єргєний ялгавар - Мєн адил

7 Цагирган суурийн ±60;-40

гаднах диаметрын - - Мєн адил
зєрїї -

8 Нөөцлүүрийн
ханын доорх
- - ±5 Мєн адил
бетоны цагиргын
дээд талын ус -
тусгаарлах їеийн
зузааны зєрїї

9 Тулгууруудын
суурийн -
тэнхлэгїїдийн
хоорондын зайны
зєрїї Їїнд:
-зэрэгцїїлсэн - -
- Мєн адил
тулгууруудад ±3
-бусад - -
±5 Мєн адил
-
10 Баганын
толгойн - - 11-р
тївшингийн хїснэгтэнд Мєн адил
ялгавар зааснаар
-

13-р хїснэгтийн їргэлжлэл

1 2 3 4 5 6
11 Тулгуурын
29 
 БНбД 53-02-05

дээд огтлолын тєв,

тулгуурын суурийн
огтлолын тєвийн
зєрїї Їїнд:
-тулгуурын єндєр(h) - - - 25 Мєн адил
25м-ээс бага їед
-тулгуурын єндєр(h) - - - 0.001h
гэхдээ 50-
25м-ээс их їед иас бага

12 Ус дїїргэхээс
ємнєх тїрэх савны
тулгуурын
тївшингийн зєрїї
-6м зайтай зэргэлдээ - - - ±5 Мєн адил
хоёр цэгт
-бусад цэгїїдэд - - - ±5 Мєн адил

9.18 Ус тїрэх цамхагийн савны ширээсэн холбоосыг нєєцлїїрийн ширээсэн

холбоостой адилаар, харин тулгуурын хийцийнхийг 7.3-д заасны дагуу тус, тус
шалгана.

Нєєцлїїрийн бїтээцийг туршиж, хїлээн авах

9.19 Нєєцлїїр, хий хадгалуур сав, ус тїрэх цамхагын савыг гидравлик аргаар
туршихаас ємнє ёроол нойтон хєвїїр болон байнгын дээвэрт мєн нєєцлїїр
телескоп, хонхны хана, хонхны болон ус тїрэх савны дээвэр дээр байрлах
тоног тєхєєрємжийн бїх богино хоолой болон нээлхий (лаз)-ийг суулгаж
ширээсэн байна. Туршилтын бїх хугацаанд нь нєєцлїїрийн диаметрыг 2
дахин авснаас багагїй радиустай, харин ус тїрэх цамхагт тїїний хоёр єндєр
(2H)-єєс багагїй хэмжээний зайд аюултай бїсний хязгаар тогтоогдсон байна.
Бїтээцийн туршилтын явцад даралт эсвэл ачааллыг аажим нэмэгдїїлж зураг
тєсєлд заасан хяналтын хэмжээнд хїргэж 10 минут байлгасны дараа шалгаж
їзэхийг зєвшєєрнє. Илїїдэл даралт ба вакуум туршилтын їед ачааллыг
хэтрїїлэхээс урьдчилан сэргийлэх зорилгоор нєєцлїїрийн хоолойтой
холбогдсон тусгай хяналтын гидравлик хаалт тавьж холбосон байна.
9.20 Газрын тос тїїний бїтээгдэхїїний нєєцлїїр, хий хадгалуур сав болон ус
тїрэх цамхагийн сав тус бїрийг тєлєвлєсєн тївшин хїртэл усаар дїїргэх
аргаар туршина.
9.21 Понтон болон хєвїїр дээвэртэй нєєцлїїрийн туршилтыг нягтруулсан хаалт
хэрэглэхгїйгээр єнхрїїлдэг шат, ус зайлуулах тєхєєрємж ашиглан хийнэ.
9.22 Бага даралттай нєєцлїїрийн бат бэх болон тогтворжилтыг турших їед
илїїдэл даралтыг тєслийн хэмжээнээс 25 хувиар их, харин вакуумыг 50
хувиар их (зураг тєсєлд тусгаагїй бол) хэмжээгээр ачаалж ачааллын
хугацааг 30 минут болгосны дараа авна.
9.23 Єндєр даралттай нєєцлїїрийн туршилтыг зураг тєсєлд заасан шаардлагын
дагуу хийнэ.
9.24 Нєєцлїїрийн болон ус тїрэх цамхагийн савны байнгын дээврийн туршилтыг
нь нєєцлїїрийг усаар дїїргэж тєслийнхєєс 10 хувиар их даралттай хийнэ.
Даралтыг орж гарах нїх, штуцер хаалттай байлгаж нєєцлїїрийг усаар дїїргэх
эсвэл агаар шахах аргаар тус, тус хийнэ.
30 
 БНбД 53-02-05

9.25 Хий хадгалуур нойтон савны туршилтыг 2 їе шаттайгаар явуулна. Їїнд:

-Хий хадгалуур болон хий оруулах хоолойг гидравлик аргаар

хэсэгчлэн турших
-Хий хадгалах савыг бїрнээр нь турших

9.26 Гидравлик аргын туршилтыг гадна агаарын 50С ба тїїнээс дээш

температурын нєхцєлд явуулна. Шаардлагатай їед нєєцлїїрийн туршилтыг
євлийн нєхцєлд хийвэл хоолой болон хаалтны доторх ус хєлдєхєєс, тїїнчлэн
нєєцлїїрийн ханыг цантахаас урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ авсан
байна.
9.27 Нєєцлїїр хий хадгалах савыг гидравлик аргаар турших їед хий шахах
хоолойны ширээсэн холбоосуудын битїїмжийг шалгана. Нєєцлїїр турших
явцад хонхны дотор вакуум їїсэхгїй байх нєхцлийг хангасан байх
шаардлагатай.
9.28 Нєєцлїїрийг усаар дїїргэх їйл явцад бїтээцийн болон ширээсэн
холбоосуудын байдлыг хянах шаардлагатай. Ёроолын доогуур хаяавчаар
болон хий хадгалах савны хий шахах хоолойн дотор нойтон толбо їїссэн
нєхцєлд туршилтыг зогсоож усыг юїлж, ус алдагдсан шалтгааныг тогтоогоод
тїїнийг засах шаардлагатай. Хэрэв туршилтын їйл явцад хананд хєндий, ан
цав, цоорхой (хэв гажилтын зэргээс хамаарахгїйгээр) илэрсэн байвал
туршилтыг зогсоож усыг юїлэх ёстой. Їїнд: ус зайлуулах тївшин нь:

-I бїсэд согог байвал бїрэн хэмжээгээр

-II-YI бїсэд согог байгаа тївшингээс 1 бїсээр доош
-YII бїсэд болон тїїнээс дээш байвал Y бїс хїртэл тус, тус ус юїлнэ.

9.29 Тєслийн тївшин хїртэл дїїргэсэн нєєцлїїрийг уг тївшингийн усны даралтын

ачаалал доор дурьдсан цаг хугацаанд байлгаж турших ёстой.Їїнд:

-20м3-ээс бага эзлэхїїнтэй бол 24 цаг

-20м3-ээс их эзлэхїїнтэй бол 72 цаг тус, тус байлгаж туршсан байна.

14-р хїснэгт

Нэр тєрєл Зєрїїгийн хязгаар, мм Шалгах арга

1 2 3
Ёроол

1 Нєєцлїїрээс Нєєцлїїр тус бїрийг

шалтгаалсан гаднах 15-р хїснэгтээр хэмжиж геодезийн
оворын тївшингийн гїйцэтгэлийн схем хийнэ.
зєрїї
14-р хїснэгтийн їргэлжлэл

1 2 3

2 Хлопуны єндєр Їїнд:

ёроолын диаметр нь 1 Мєн адил
31 
 БНбД 53-02-05

-12м-ээс бага(хлопуны хамгийн 50

талбай 2м2-тай тэнцїї)
-12м-ээс их(хлопуны хамгийн 180 Мєн адил
талбай 5м2-тай тэнцїї)

Хана

3 Ёроолын тївшин дэх дотор Нєєцлїїр тус бїрийг 3-аас

диаметрын зєрїї.Їїнд: багагїй удаа шалгаж геодезийн
-12м болон тїїнээс бага ±40 гїйцэтгэлийн схем хийнэ
-12м-ээс их ±60

4 Єндрийн зєрїї Їїнд:

-доор заасан єндєртэй
хуйлмал бэлдэцээр угсарсан
тохиолдолд, м Мєн адил
12 ±20
18 ±25
-ширхэгийн нимгэн
хавтангуудаар угсрах їед ±30

Хєвїїр дээвэр болон понтон

5 Хєвїїр дээврийн болон

понтоны хайрцагны гаднах Мєн адил
босоо цагирган хуудасны дээд
ирмэгийн тївшингийн зєрїї.
Їїнд:
-зэрэгцээ хайрцаганд
-бусад 30
40 Чиглїїлэгч тус бїрийг хэмжиж
6 Хєвїїр дээврийн болон геодезийн гїйцэтгэлийн схем
понтоны чиглїїлэгчийн бїх хийнэ.
єндрийн дагуу дах радиал 25
болон тангенциал чиглэлийн
зєрїї

7 Понтоны (ёроолд угсрах Мєн адил

тохиолдолд) хєвїїр дээврийн 20
хоолой (патрубок) болон
чиглїїлэгч 2-ын хоорондын
завсрын зєрїї

14-р хїснэгтийн їргэлжлэл

1 2 3

8 Понтон болон хєвїїр Гадна периметрийн дагуу 6м-ээс

дээврийн гаднах цагирган 10 багагїй зайтай хэмжиж геодезиййн
32 
 БНбД 53-02-05

хуудасны бїх єндрийн дагуух гїйцэтгэлийн схем хийнэ.

хазайлт

9 Хєвїїр дээврийн хайрцагны Мєн адил

эсвэл понтоны гаднах босоо
цагирган хуудасны болон 10
нєєцлїїрийн хана 2-ын
хоорондын завсрын
зєрїї(ёроол дээр угсрах
тохиолдолд)

10 Хєвїїр дээвэр суусан Тулгуур тус бїрийг хэмжиж

тулгуур хоолойн хазайлт 30 геодезийн гїйцэтгэлийн схем хийнэ.

Байнгын дээвэр
11 Татанга эсвэл радиал дам Дам нуруу эсвэл татанга тус бїрийг
нурууны зэргэлдээ уулзварын хэмжиж геодезийн гїйцэтгэлийн
тулгуурын тївшингийн ялгавар 20 схем хийнэ

15-р хїснэгт

Ёроолын гаднах хїрээний тївшингийн

зєвшєєрєгдєх зєрїї, мм
Хоосон нөөцлүүр Дїїргэсэн нөөцлүүр
Нєєцлїїрийн Периметрийн Бус Периметрийн Бус
эзлэхїїн, м3 дагуу 6м-ийн -ад дагуу 6м-ийн -ад Шалгах арга
зайтай зайтай
байрласан байрласан
зэргэлдээх зэргэлдээх
цэгїїдийн цэгїїдийн
зєрїї зєрїї

700-аас бага 10 25 20 40 нєєцлїїр

700-аас 1000 15 40 30 60 болон ус
2000-аас 5000 20 50 40 80 тїрэх
10000-аас 15 45 35 75 цамхагын сав
20000 тус бїрийг
30000-аас 30 60 50 100 хэмжиж
50000 геодезийн
гїйцэтгэлийн
схем хийнэ.

16-р хїснэгт

Хуйлмал болон тусдаа хуудсаар хийсэн босоо

Нєєцлїїрийн чиглэлийн зєрїїгийн хязгаар, мм Шалгах
эзлэхїїн (м3) Бїсийн дугаар арга
I II III IY Y YI YII YIII IX X XI XII

33 
 БНбД 53-02-05

100-аас 700 10 20 30 40 45 50 - - - - - - Резер

1000-аас 5000 15 25 35 45 55 60 65 70 75 80 - - вуар тус
10000-аас 20 30 40 50 60 70 75 80 85 90 90 90 бїрийг
20000 хэмжиж
30000-аас 30 40 50 60 70 75 80 85 90 90 90 90 геоде
50000 зийн
гїйцэт
гэлийн
схем
хийнэ

Тайлбар: 1. Тус хэмжээнїїд нь хуудасны єргєн 1,5 м-тэй тэнцїї байх тохиолдолд
хїчинтэй байна. Єєр єргєнтэй хуудас хэрэглэх тохиолдолд ханын хазайлтын зєрїїгийн
хязгаарыг бїс тус бїрийн тївшин дээр интерполяцийн аргаар тодорхойлно.
2. Хэмжилтийг дээд талын хэвтээ заадсаас доош 50 мм зайд бїс бїрд хийнэ.
3. Хазайлтын хэмжилтийг нєєцлїїрийн тойргийн дагууд 6 м-ийн зай тус бїрд хийнэ.
4. Ширхэгийн ган хуудсаар хийсэн нєєцлїїрийн ханын I, II бїсийн бїх босоо холбоосуудыг
III, IY бїсийн ёроолтой нийлэх хэсэгт болон їїнээс дээш байрласан хэвтээ заадасны
холбоосны 50 хувийг тус, тус шалгана. Ёроолын захын хуудасны уулзварын бїх холбоосны
ханатай хэсэгт
5. Бусад ширээсэн холбоосуудыг 3-р бїлэгт заасан хэмжээгээр шалгана.

17-р хїснэгт

Зєрїїгийн
Нэр тєрєл хязгаар, мм Шалгах арга

1 2 3

1 Нєєцлїїр, телескоп дурын 2 40 3-аас цєєнгїй диаметрыг

диаметрын ялгавар шалгаж геодезийн
гїйцэтгэлийн схем хийнэ.

2 Нєєцлїїрийн ханын єндрийн Чиглїїлэгч тус бїрийн

1 м бїрд ноогдох хазайлт 3 байрлалд хэмжиж геодезийн
гїйцэтгэлийн схем хийнэ.

3 Нєєцлїїрийн єндрийн зєрїї

Їїнд:
-Хуйлмал хана ±20 Мєн адил
-Хуудсан хана ±30

17-р хїснэгтийн їргэлжлэл

1 2 3

4 Гидравлик хаалт, телескоп ±10 Тойргоор 6 м зай тус бїрд

болон хонхны хэвтээ хэмжиж геодезийн
34 
 БНбД 53-02-05

цагирагын радиусын зєрїї гїйцэтгэлийн схем хийнэ.

5 Гидравлик хаалт, телескоп ±20 Мєн адил

болон хонхны хуудас
хоорондын завсрын зєрїї

6 Телескопын ханын дээд

хуудас болон хонхны хаалтны
хэвтээ хуудасны гадна тал ±8 Мєн адил
хоёрын хоорондын мєн
тїїнчлэн телескопын хаалтны
босоо гадаргуу болон хонхны
гадна талын гадаргуу
хоорондын зайн хэвтээ
хэмжээний зєрїї

7 Ширээс дууссаны дараах бїх 10 Бїх чиглїїлэгчид болон

єндрийн дагууд телескопын тулгууруудыг хэмжиж,
дотоод чиглїїлэгч болон геодезийн гїйцэтгэлийн схем
хонхны тулгууруудын хазайлт хийнэ.

8 Хонхны дээврийн шувуу Хонхны Шувуу нуруу тус бїрд

нуруунуудын босоо хавтгай дах диаметрийн хэмжилт хийнэ.
муруйлт 0,001
9 Холбоос нурууны хєндлєн 10 Холбоос нуруу тус бїрд
тэнхлэгийн куполын тєвєєс хэмжилт хийнэ.
хазайх хэмжээ(байгуулалт
дээр)

10 Бїх єндрийн дагуу гаднах Чиглїїлэгч тус бїрийг

чиглїїлэгчдийн хазайлт Їїнд: хэмжиж геодезийн
-радиал чиглэлд гїйцэтгэлийн схем хийнэ.
-Хий хадгалах сав ба 10
нєєцлїїрийн цилиндр гадаргын 15
шахагч талбайд

9.30 Хэрэв туршилтын їйл явцад ханын гадаргуунд эсвэл ёроолын захын хэсэгт
гоожоогїй ба усны тївшин тєслийн тївшингээс доош буураагїй бол тус
нєєцлїїрийг шаардлага хангасан гэж їзнэ.
9.31 Хий хадгалуур савны ерєнхий туршилтыг усаар дїїргэж туршсаны дараа
агаар шахаж туршина. Хий хадгалуур савд агаар шахаад усаар дїїргэж
туршсаны дараа ерєнхий туршилтыг эхлэж болно. Їїнд:

-Хонх єргєх їед тїїний хэвтээ байдал, манометрын заалтуудыг

ажиглана. Даралт огцом нэмэгдэх тохиолдолд агаар шахах їйл
ажиллагааг зогсооно. Хонхны хєдєлгєєнд саад учруулсан шалтгааныг
илрїїлж тїїний туршилтыг їргэлжлїїлнэ.

35 
 БНбД 53-02-05

-Хонх болон телескопын анхны єргєлтийг агаар автомат яндангаар

нэвтрэн гарч эхлэх хїртэл аажмаар хийнэ.
-Хонх телескоп цагирагны тавцангаас гарсан тївшин заагуурыг нэгэн
зэрэг єргєх їед тэдгээрийн хонхны хучлагын хавтан хонх, телескопын
ханын заадасны ширээсэн холбоосны гадна талд савангийн зуурмаг
тїрхээд тус аргаар тэдгээрийн їл нэвтрэх чанарыг тус, тус шалгана.
Хэв гажилт илэрсэн газруудыг будаг эсвэл шохойгоор тэмдэглэнэ.
-Їїний дараа хонх телескоп хоёрыг буулгаж нєєцлїїрээс усыг юїлж
гэмтэлтэй холбоосуудыг нєхєн ширээж засварлана.
-Телескоп хонх хоёрыг хоёроос багагїй удаа анхны єргєлтєєс илїї
єндєр хурдтай єргєж буулгана. Їїний дараа хонх болон телескопыг
агаарын ззлэхїїн нь хэмжицийн эзлэхїїний 90 хувьд хїрсэн байдалд
7 хоног туршина. Туршилтын їед вакуум їїсгэхээс урьдчилан
сэргийлсэн байх шаардлагатай.

9.32 Хий хадгалуур савны 7 хоногийн їргэлжилсэн хугацааны дараа агаарын

алдагдлыг (V) нь агаарын эхний(хэвийн) эзлэхїїн (V0) болон сїїлийн эзлэхїїн
( ) 
V 0 II  хоёрын ялгавартай тэнцїїгээр тооцно.
(V I
) 
- V 0 II  = V 
0  (2)
Агаарын хэвийн эзлэхїїнийг доорх томъёогоор тодорхойлно:
V 0  = V t
(
273  B - P I  + P  ) (3)
(
760 273 + t 0 ) 
Їїнд: V0-00С температурын 760мм м.у.б агаарын даралтын нєхцєл
дэх хуурай агаарын эзлэхїїн (м3)
Vt =t0C дундаж температурын B барометрын даралттай
Р(мм м.у.б)хий хадгалуур савны доторх агаарын дундаж
даралттай нєхцєлд хэмжсэн агаарын эзлэхїїн (м3)
Р = t0C температуртай B(мм м.у.б) агаарын даралттай нєхцєлд
I

усан уурын парциал даралт

t0 –хонхны дээврийн 3-аас багагїй цэгт хийсэн хэмжилтийн
температурын арифметикийн дундаж буюу агаарын дундаж
температур, 0C
Туршилт эхлэх болон дуусах їеийн температурын ялгавар бага байвал РI-ын
утгыг тооцоонд оруулахгїй байж болно. Ийм тохиолдолд энэ тооцоог

273 (B + P )
V 0  = V t томъёогоор илэрхийлнэ. (4)
( ) 
760 273 + t 0 

9.33 Туршилтын їед єглєєний 6-8 цагт єдєр бїр ээлжийн хяналтын хэмжилт
хийгээд агаарын алдагдлыг нь тодорхойлох ёстой. Туршилтын тєгсгєлд
P a 
тодорхойлсон агаарын алдагдлын утгыг  P d 
-ээр їржїїлж хийн алдагдлыг
тодорхойлно. Їїнд:

Ра –агаарын хувийн нягт

Рd –хийн хувийн нягт

36 
 БНбД 53-02-05

9.34 Хэрэв 1000м3 эзлэхїїнтэй хий гаргах саванд 7 хоногийн хийн алдагдал
3хувиас илїїгїй, харин 300 болон тїїнээс дээш эзлэхїїнд 2 хувиас илїїгїй
байвал тус хий хадгалуур савыг шаардлага хангасан гэж їзнэ. Алдагдлын
хэмжээг хий хадгалуур савны нэрлэсэн эзлэхїїнтэй харьцуулна. Туршилтын
дїнгийн тухай актыг захиалагчийг оролцуулж бичсэн байна.
9.35 Хамгийн сїїлд хий хадгалуур савыг нь хєдєлгєєнт хэсгїїдийг 1 м/мин –ээс
1,5 м/мин єндєр хурдтай 2 дахин єргєж буулгах аргаар турших ёстой. Єргєж
буулгах їед хонх телескопын их биеийн диаметрийн 1 м тутамд ноогдох
хазайлт (усны тївшингээр тооцож) 1мм-ээс хэтрэхгїй байх ёстой. Хонхны
хучлагын болон туршилтын тєхєєрємж байрласан цэгт байгаа цоорхойг дугуй
хэлбэртэй нєхєєс (накладка) ашиглан ширээгээд холбоосуудын їл нэвтрэх
чанарыг шалгана. Хий хадгалуур савны туршилт дууссаны дараа савны бїх
нїх сївїїдийг бєглєнє. Харин хонхны харах нээлхийг лацадсан байна. Харин
хяналтын нээлхийг нээлттэй байлгана.
9.36 Хий хадгалуур савны зэврэлтийн эсрэг хамгаалалтыг туршилт дууссаны
дараа бїх усыг юїлсэний дараа хийнэ.
9.37 Ашиглалтанд хїлээлгэн єгєх нєєцлїїр, ус тїрэх цамхаг болон хий хадгалуур
сав тус бїр нь гэрчилгээтэй байна.

10 Холбооны байгууламжийн шурга(мачта)-н болон цамхаг (башня)-ын

бїтээц угсрах нэмэлт дїрэм

10.1 Энэхїї нэмэлт дїрэм нь 500 м хїртэл єндєр шураг, 250 м хїртэл єндєр
цамхагын бїтээц, сорох хоолой угсрах хїлээн авахад хамаарна.

Суурийн бїтээцэд тавих шаардлага

10.2 Шураг, цамхаг тус бїрийн суурийн бїтээцийг 18-р хїснэгтэнд заасан
шаардлагын дагуу шалгаж хїлээн авсан байна. Мєн суурийн бїтээцийг
хїлээн авахдаа угсралтын тєхєєрємжийн бэхэлгээний эд ангийн геометрийн
байрлалыг шалгаж хїлээн авсан байна.
10.3 Цамхагын эхний эгнээг байрлуулж, тохируулан бэхэлсний дараа тулгуурын
башмакийн бетоныг цутгана. Тулгуурын суурийн хавтан ба шургийн секцийн
тулгуурыг шургийн эхний секцийг байрлуулж тохируулан бэхэлсний дараа
бетондоно. Шургийн угсралт ба цамхагын секцийг їргэлжлїїлэн угсрах
ажлыг суурийн тулгуурын бетоны бат бэх, тєслийн бат бэхийн 50 хувьд
хїрсний дараа гїйцэтгэнэ. Цутгасан бетоны чанарын тухай акт бичсэн
байна.

Татуургын ган татлаганд тавих шаардлага

10.4 Татуургын ган татлага нь їйлдвэрлэгчийн чанарын гэрчилгээтэй байхаас

гадна татуургын бїрдэлд орох бїх эд анги, тусгаарлагч болон татуургад
механик туршилтын акт бичсэн байна.
10.5 Татлагыг 4.1-р зїйлд заасны дагуу татаж тэнийлгэсэн байна.
10.6 Шургийн татуургыг нийт уртад нь тїїнийг стандартад заасан тасрах
хїчлэлийн утгын 60 хувийн хїчинд туршина. Хэрэв зураг тєсєлд дээрх
шаардлагыг заагаагїй бол тусгаар хэсгээр нь (холбоос гинж хоорондын
тэнхлэгийн зайгаар) мєн 60 хувийн хїчлэлд туршиж болно.
10.7 Татуургыг тээвэрлэхдээ зураг тєсєлд тодорхой заагаагїй бол татуурганы
диаметр 42 мм хїртэл, урт нь 50 м хїртэл хэмжээтэй бол 2 м дотор
37 
 БНбД 53-02-05

диаметртэй ороомог байдлаар, урт нь 50 м-ээс их бол 2,5 м голчтой дамарт

ороож татуурганы голч 42 мм-ээс их бол 3,5 м голчтой дамарт ороож тус,
тус тээвэрлэнэ.

Бїтээцийг єргєх ба угсрах

10.8 Тулгууртай тусгаарлагчтай шургийг ажлын зураг тєсєлд заасны дагуу тїр
тулгуур дээр угсарч цамхагийн бїх бїтээцийг угсарсны дараа
тусгаарлагчийг байрлуулна. Цамхагийн овор багатай секц ба шурганы
бїсийг єргєхийн ємнє угсралтын бїрдэл элементїїдийг нийлїїлэн їзэж
тїїний эгц шулуун байдал, уулзаж буй хэсгийн тэнхлэг хоорондын єнцєг
болон хавсрага тавны нийлж буй байдал тїїнд гаргасан боолтны нїхний
давхцалт зэргийг шалгасан байна. Уулзвар дах хавсарга тавыг боож
холбосон їед 0,3 мм зузаан ялтсан хэмжїїрээр шалгахад бїсний хоолойн
гадна диаметр хїртэл бїх периметрийн дагууд 20 мм-ээс гїн орохооргїй
байна. Харин хавсрага тавны эргэн тойронд хэсэгхэн тохиолдох завсар нь 3
мм-ээс илїїгїй байна.
10.9 Цамхаг ба шурагны дараагийн секцийг єргєхийн ємнє хоолой хавсарга
тавны таглааны дээд тєгсгєлд хавсрганы талбайн тївшинд битум (¹4)
цутгах ба хавсрага тав хоорондын хїрэлцэх гадаргад битум (¹4) тїрхсэн
байна. Энэ ажлыг дууссаны дараа далд ажлын акт бичсэн байна.
10.10 Хавсрага тавны холбоосны боолтонд хоёр эрэг хэрэглэсэн байна.
10.11 Шурган байгууламжийн хэцэн татлага чангалж татах ба цамхагийн
сараалжны ташуу холбоос урьдчилан хїчитгэхэд хэргэлэх тєхєєрємжийг
тохируулаг хийж баталгаажуулсан байна.
10.12 Шурганы их биеийн секцийн доод эгнээний угсралтын татуурга ба зураг
тєсєлд заасан бэхэлгээг бїрэн хийсний дараа дээд хэсгийн татуурга
бэхэлгээг хийнэ.
10.13 Шурганы энэ тус бїрийн эгнээний байнгын ба тїр татуургыг анкер сууринд
бэхэлж зохих хэмжээнд хїртэл жигд хурд, хїчээр нэгэн зэрэг татна.
10.14 Шурганы татуургын угсрах їеийн хїчийг дараах томъёогоор тодорхойлно.
( N  - N 1 )( T  - T c ) 
Хэрэв Т>Тс байвал  N = Nc - c  (5)
40 

( N 2  - N c )( T c  - T ) 

Хэрэв Т<Тс байвал  N  = N c + (6)
40 
Энд: N-ажил гїйцэтгэх їеийн орчны агаарын температурт
угсралтын татах хїчний утга
N1 -жилийн дундач агаарын температур 400С-ээс дээш байх
їеийн татах хїчний утга
N2 -жилийн дундач агаарын температур 400С-ээс бага байх
їеийн татах хїчний утга
Nс-цамхаг угсрах їеийн агаарын жилийн дундач температурт
татах хїчний утга
Тс-цамхаг угсрах бїсийн агаарын жилийн дундач температур
Т-цамхагын татуурга татах їеийн агаарын температур

Тайлбар: N1, N2 , Nс –ийн утгыг зураг тєсєлд заасан байна.

38 
 БНбД 53-02-05

10.15 Шурганы эгц босоо байдлын шалгалтыг угсралтын єргїїрийг буулгасан

актанд дїїжилсэн тавцангїй болон татуурганы дээд эгнээний тївшин дэх
салхины хурд 10 м/с-ээс илїїгїй байх їед хийнэ.

Шалгаж хїлээн авах журам

10.16 Угсарч дууссан цамхаг болон шурагны бїтээцийн байрлалын зєрїїгийн

хязгаар 19-р хїснэгтэнд зааснаас хэтрээгїй байна.
10.17 Хуудсан ба хоолой маягийн элементийн ширээсэн холбоосны чанарыг
радиографын болон хэт нарийн авианы аргаар тодорхойлохдоо гар буюу
механикжсан нуман ширээсэнд бїх холбоосны 10 хувийг автомат нуман
ширээсэнд бїх холбоосны 5 хувийг тус, тус сонгон авч шалгасан байна.
Бїтээцийн аль хэсэгт хэдий хэмжээг хамруулан туршилт хийхийг зураг
тєсєлд заасан байна. Бусад ширээсэн холбоосыг энэ норм, дїрмийн 2-р
бїлэгт заасны дагуу шалгаж хїлээн авна.
10.18 Байгууламжийг ашиглалтанд єгєхийн ємнє энэ нормын 1.30-р зїйлд заасан
болон дараах бичиг баримтыг бїрдїїлсэн байна.

Їїнд: Хэрэглэсэн ган татлага, тусгаарлагч, цєн цутгасан хайлшны

їйлдвэрлэгчийн тохирлын гэрчилгээ.
-Цамхаг антенны бїсний хоолойн хавсрага тавны уулзварт битум
тїрхсэн, таглаанд битум цутгасан тухай далд ажлын акт,
-Тусгаарлагчийн механик туршилтын акт
-Цамхаг ба шурганы их биеийн тэнхлэгийн байрлалын геодезийн
хэмжилтийн гїйцэтгэлийн схем
-Шурганы татуургын угсралтын хїчний хэмжилтийн бїртгэл

18-р хїснэгт

Нэр тєрєл Зєрїїгийн хязгаар, Шалгах арга

мм

1 2 3
1 Нэг цамхагийн 10 мм + 0,001 зураг Суурь тус бїрийг хэмжиж
сууриудын тєв тєслийн хэмжээ, гэхдээ геодезийн гїйцэтгэлийн
хоорондын зай 25 мм-ээс илїїгїй схем хийнэ.

18-р хїснэгтийн їргэлжлэл

1 2 3

2 Анкерын татуургын 00 Мєн адил

тэнхлэгийн налуу -40
зураг тєсєлд
зааснаас зєрєх
хэмжээ
39 
 БНбД 53-02-05

Шургийн тэнхлэг ба
анкерын татуургын 10
тэнхлэгийн єнцгийн
зєрїї

3 Цамхаг ба шургийн 10мм Мєн адил

їндсэн суурийн
хавтангийн тївшин

4 Цамхагийн бїсний 5мм-ээс илїїгїй Тулгуурын хавтан тус

доорх тулгуурын бїрийг хэмжиж
тївшингийн ялгавар геодезиййн гїйцэтгэлийн
схем хийнэ
5 Анкерын суурийн Суурийн проушин тус
проушины тэнхлэг ба 150мм бїрийг хэмжиж геодезийн
шургийн тєв гїйцэтгэлийн схем хийнэ
хоорондын зай

6 Шургийн суурийн
анкерын проушины 50мм Мєн адил
тэнхлэгийн тївшин

7 Анкерын татуургын
проушины тєвийн 10 Мєн адил
чиглэл ба татах
тэнхлэг хоорондын
єнцгийн зєрїї

19-р хїснэгт

Нэр тєрєл Зєрїїгийн Шалгах арга

хязгаар, мм
1 2 3

1 Цамхагийн их биеийн тэнхлэгийн Сууринаас Цамхаг тус бїрийг

шилжилт, мм дээшх єндрийн хэмжиж, геодезийн
0.001 гїйцэтгэлийн схем
хийнэ.
Холбооны цамхаг Сууринаас
Сорох хоолойн цамхаг (нэг ба дээшх єндрийн
олон эгнээ байрлалтай их биетэй) 0.003

19-р хїснэгтийн їргэлжлэл

1 2 3

2 Шурганы их Сууринаас дээшх єндрийн Шураг тус бїрийг хэмжиж,

биеийн тэнхлэгийн 0.007 геодезийн гїйцэтгэлийн
шилжилт схем хийнэ.

3 Шурагны Татуурга тус бїрийн татах

40 
 БНбД 53-02-05

татуургын 8 хїчийг хэмжиж, тэмдэглэл

угсралтын татах хєтєлнє.
хїч, %

4 Угсралтын Энэ тус бїрийн татуургыг

єргїїрийг 10 нэг бїрчлэн татах хїчийг
буулгасны дараах хэмжиж тэмдэглэл
нэг эгнээний хєтєлнє.
татуургын хамгийн
их, хамгийн бага
татах хїчний
ялгавар, %

Төгсөв.

1-р хавсралт

Ган бїтээцийн угсралтын ажил гїйцэтгэсэн акт (маягт)

200....оны ....р сарын ¹

.....ны єдєр

......................................аймаг, хотын ..............................................нд барьж буй

( сум дїїрэг )
...........................барилга, байгууламжийн ...........................................................
41 
 БНбД 53-02-05

( Ган бїтээцийн нэр)

1. Ажил гїйцэтгэгчийн нэр: ...................................................................................
2. Ажил гїйцэтгэхэд мєрдсєн зураг тєсєл: ..........................................................
.................................................................................................................................
( зураг тєсєл гїйцэтгэгчийн нэр, зургийн дугаар, огноо )
3. Шалгаж хїлээн авсан ажлын нэр: ...................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
4. Ажил гїйцэтгэхэд хэрэглэсэн материал, бїтээц эдлэхїїн: ...........................
.................................................................................................................................
( бїтээц, эдлэхїїний нэр, стандартын дугаар, їндсэн шинж чанарын їзїїлэлтїїд, анги, марк )
5. Ажил гїйцэтгэсэн їеийн нєхцєл: ......................................................................
.................................................................................................................................
( цаг агаарын байдал, хур тунадас, температур, ажлын нєхцєл г.м )
6. Хэмжиж шалгахад чанарын їзїїлэлт, зураг тєсєлтэй харьцуулахад хїлцэл нь
ямар байсан: ...................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
7. Ажил эхэлсэн, дууссан хугацаа: ...............................................................................
8. Далд ажлын гїйцэтгэлийг магадлах фотозураг, хэрэглэсэн материал эдлэхїїний
чанарын гэрчилгээ, туршилт шинжилгээний дїн зэрэг баримт бичгийн бїрдэл:
...........................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
............................................................................................................................................
Комиссын шийдвэр
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
(гїйцэтгэсэн ажил зураг тєсєл, барилгын норм дїрмэнд заасан шаардлагыг хангаж буй эсэх, хїлээн
авсан эсвэл засах эсэх)
Дээрх шийдвэрийг їндэслэн дараагийн їе шатны ажлыг:.............................................

42 
 БНбД 53-02-05

............................................................................................................................................
( ажлын нэр )
гїйцэтгэхийг зєвшєєрсєн эсэх

Захиалагчийн техник
хяналтын инженер: .........................................../ .............................. /
( овог нэр )
Зохиогч инженер: ............................................./ ................................ /
( овог нэр )
Барилга угсралтын
байгууллагын инженер:..................................../ ............................... /
( овог нэр )

2-р хавсралт

Барилга, байгууламж бїтээц туршсан акт

200....оны ....р сарын ¹

.....ны єдєр

......................................аймаг, хотын ..............................................нд барьж буй ..........

( сум дїїрэг )

43 
 БНбД 53-02-05

.................барилга, байгууламжийн .................................................................................

(Бїтээц эдлэхїїний нэр)
Комисс томилсон тухай захиалагч байгууллагын нэр тушаалын дугаар, огноо
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
Комиссын бїрэлдэхїїн: .................................................................................... ..............
Захиалагчийн тєлєєлєгч, комиссын ахлагч: ..................................................................
............................................................................................................................................
( овог нэр, албан тушаал )
1. Ажил гїйцэтгэгч байгууллагын нэр : ...........................................................................
2. Ажил гїйцэтгэхэд мєрдсєн зураг тєсєл: .....................................................................
............................................................................................................................................
( зураг тєсєл гїйцэтгэгчийн нэр, зургийн дугаар, огноо )
3. Ерєнхий гїйцэтгэгчийн хийсэн барилгын ажлын нэр: ...............................................
............................................................................................................................................
(бїтээц, ажлын нэр тєрєл)
4. Тоног тєхєєрємжийн угсралтын ажил гїйцэтгэгч: ......................................................
............................................................................................................................................
( байгууллагын нэр, ажлын нэр тєрєл, нэрс )
5. Барилга угсралтын ажил гїйцэтгэсэн хугацаа, цаг агаарын нєхцєл: .......................
............................................................................................................................................
( эхэлсэн, дууссан хугацаа, жил сараар )
6. Туршилтын ажил гїйцэтгэх тєсєл боловсруулсан байгууллага, уг тєслийн дагуу
туршилтын ажил гїйцэтгэсэн эсэх: .................................................................................
............................................................................................................................................
( Туршилтын ажил гїйцэтгэх тєсєл (АГТ) ийн шифр, байгууллагын нэр )
7. Туршилт хийсэн хугацаа: ............................................................................................
( эхэлсэн, дууссан хугацаа )
8. Туршилтын їр дїн: .......................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
Комиссын шийдвэр
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................

44 
 БНбД 53-02-05

(туршилтын дїн, ажил гїйцэтгэх тєсєл, зураг тєсєл, БНбД-д заасан шаардлагыг
хангаж буй эсэх, хїлээн авсан эсвэл засах эсэх)
Дээрх шийдвэрийг їндэслэн дараагийн їе шатны ажлыг:.............................................
............................................................................................................................................
( ажлын нэр )
гїйцэтгэхийг зєвшєєрсєн эсэх

Комиссын дарга: ......................................../ .............................. ........................ /

(овог нэр, албан тушаал, гарын їсэг)
Комиссын гишїїд: ......................................./ ............................... ......................./
(овог нэр, албан тушаал, гарын їсэг)
......................................./ ................................................ ...../
(овог нэр, албан тушаал, гарын їсэг)
......................................./ ................................................ ...../
(овог нэр, албан тушаал, гарын їсэг)
......................................./ ................................................ ...../
(овог нэр, албан тушаал, гарын їсэг)

Гарчиг Хуудас

1.Ерєнхий зїйл 1
2. Ган бїтээц угсрах 4
3. Угсралтын ширээсэн холбоо 9
4. Урьдчилан хїчитгэсэн бїтээц 17
5. Барилга, байгууламж бїтээцийн туршилт 18
6. Дан барилгын бїтээц угсрах нэмэлт дїрэм 18
45 
 БНбД 53-02-05

7. Олон давхар барилгын бїтээц угсрах нэмэлт дїрэм 20

8. Дамжуулах галерейн бїтээц угсрах нэмэлт дїрэм 24
9. Нєєцлїїр сав /резервуар/ -ны бїтээцийг угсрах нэмэлт дїрэм 26
10. Холбооны байгууламжийн шурга /мачта/-н болон цамхаг
/башня/-ын бїтээц угсрах нэмэлт дїрэм 37-41
11. 1-р хавсралт. Ган бїтээцийн угсралтын ажил гїйцэтгэсэн акт (маягт) 42
12. 2-р хавсралт. Барилга, байгууламж бїтээц туршсан акт 44
13. Гарчиг 46

46