O Homem Dos 40 Escudos

You might also like

Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 121

1

2


O Honcn dos Quarcnia Escudos (1768}
Voliairc (1694-1778}

Ediao
Fidcndo Casiigai Morcs

Vcrsao ara cDool
cDoolsDrasil.con

Fonic Digiial
www.jaIr.org
Todas as olras sao dc accsso graiuiio. Esiudci scnrc or conia
do Esiado, ou nclIor, da Socicdadc quc aga inosios; icnIo a
olrigaao dc rciriluir ao ncnos una goia do quc cla nc
roorcionou."
Nclson JaIr Carcia (1947-2002}

Vcrsao ara cDool
cDoolsDrasil.con

Coylcfi
Fidcndo Casiigai Morcs
3


NDICE

APFESENTAO 6
Ncson JuI Gucu
DIOCFAFIA DO AUTOF 10

HOMEM DOS QUARENTA ESCUDOS
I. 15
QUEDFA DO HOMEM DOS QUAFENTA
ESCUDOS
II. 19
CONVEFSAO COM UM CEMETFA
III. 39
AVENTUFA COM UM CAFMELITA
IV. 42
AUDIENCIA DO SENHOF INSPETOF CEFAL
V. 47
CAFTA AO HOMEM DOS QUAFENTA ESCUDOS
VI. 52
NOVAS CONTFAFIEDADES OCASIONADAS
PELOS NOVOS SISTEMAS
VII. 59
CASAMENTO DO HOMEM DOS QUAFENTA
ESCUDOS
VIII. 68
O HOMEM DOS QUAFENTA ESCUDOS TOFNA-
4
SE PAI E DISCOFFE SODFE OS MONCES
IX. 77
DOS IMPOSTOS PACOS AO ESTFANCEIFO
X. 81
DAS PFOPOFES
XI. 91
DA SFILIS
XII. 100
CFANDE QUEFELA
XIII. 103
A EXPULSO DE UM CELEFADO
XIV. 106
O DOM SENSO DO SENHOF ANDF
XV. 109
DE UMA DELA CEIA EM CASA DO SENHOF
ANDF
NOTAS 118
5

O HOMEM DOS
QUARENTA ESCUDOS

VOLTAIRE
6

APRESENTAO
Nclson JaIr Carcia

Esia olra c fruio do ariicular inicrcssc dc
Voliairc cla Econonia Poliica c cla agriculiura.
Dcfcndia quc o dcscnvolvincnio dc un as
dccndia da riqucza roduzida clo iralalIo
roduiivo dc scus Ialiianics. Suas idcias a
rcsciio csiao conccniradas no dialogo cnirc O
Ioncn dos quarcnia cscudos" c O Ccncira". A
sc discuic disiriluiao dc rcnda, cnriquccincnio
inquo, iriluiaao cccssiva, dcsigualdadc,
cloraao, injusiia. Alorda ainda inuncros
ouiros assunios, scnrc con sua cculiar ironia.
Escrcvcu o icio nuna coca (1768} cn quc
surgian inuncras icorias roondo novos
sisicnas ara a ccononia c agriculiura. Voliairc
quc nuiria rofunda ojcriza clos sisicnas
nciafsicos, irriiou-sc ainda nais con sisicnas
fornulados ara una arca quc considcrava
dccndcr acnas dc ccricncia c lon scnso.
Una dc suas afirnacs a rcsciio c incisiva.
Dcsconfic, ioda a vida, dos
icsiancnios c dos sisicnas; ja fui viina
dclcs, cono o scnIor. Sc os Solons c
7
Licurgos nodcrnos zonlaran do scnIor,
ainda nais zonlaran dc nin os novos
Triiolcnos; c, nao fossc una cqucna
Icrana quc nc rcaninou, icria cu
norrido dc niscria."
Solrc a furia iriluiaria das auioridadcs, a
irrcvcrcncia c ioial.
Honcns dc gcnio rofundo
arcscniaran-lIc rojcios. Inaginara un
lanar inosios solrc a inicligcncia.
Todos dizia clc sc arcssarao
a agar, ois ningucn qucr assar or
iolo.
Dcclaro-o iscnio do inosio
rcirucou-lIc o ninisiro."
Mcsno quando cnaliccc, o faz nuna csccic
dc arguncnio a conirario, cn quc a criica acala
rcvalcccndo, c o quc sc vc na assagcn solrc a
inoriancia do livro.
Muiios lons lurgucscs, nuiias
grandcs calcas, quc sc julgan loas
calcas, dizcn, con ar inorianic, quc
os livros nao scrvcn ara nada. Mas nao
salcn, csscs vandalos, quc nao sao
govcrnados a nao scr or livros? Nao
salcn quc o codigo civil, o codigo niliiar
8
c os EvangclIos sao livros dc quc
dccndcn coniinuancnic. Lcian,
csclarcan-sc; so cla lciiura sc foriifica
a alna; a convcrsaao a dissia, o jogo a
liniia."
E a ironia coniinua, sua visao da arrogancia
Iunana sc dcsiaca clo sarcasno.
O Ioncn dos quarcnia cscudos,
quc ja o cra no nnino dos duzcnios,
crguniou cn quc local sc acIava o scu
filIo.
Nuna cqucna lolsa lIc dissc o
anigo, cnirc a lciga c o inicsiino
rcio.
Sanio Dcus! cclanou clc. A
alna inorial dc un filIo nascida c
alojada cnirc a urina c algo ior!
Sin, ncu caro vizinIo, a alna dc
un cardcal nao icvc ouiro lcro; c con
iudo isso ainda sc fazcn dc arroganics c
dao-sc arcs."
Ncn ouou os ncdicos, scn ncnIuna
suiilcza.
Esiava arruinado, crdido, sc nao
fora una vclIa iia quc un grandc ncdico
dcsacIou ara o ouiro nundo,
9
raciocinando iao lcn cn ncdicina cono
cu cn agriculiura."
O aiaquc fronial, cono scnrc, sc da cn
rclaao aos jcsuias clos quais iinIa un
rofundo dcsrczo.
A ccia sc rolongou lasianic, c no
cnianio nao sc discuiiu solrc rcligiao,
cono sc ncnIun dos convivas janais
iivcssc alguna; o quc qucr dizcr quc nos
iornanos olidos, c or isso ianio nais
rcccanos conirisiar os ouiros, ncsa. O
quc nao aconiccc con o rcgcnic Cogcr, c
o c-jcsuia Nonnoiic, c o c-jcsuia
Paiouillci, c o c-jcsuia Foialicr, c iodos
os aninais dcssa csccic. Esscs sordidos
nos dizcn nais ioliccs nuna lrocIura dc
duzcnias aginas do quc sc odc dizcr dc
agradavcl c insiruiivo nuna ccia dc
quairo Ioras. E o nais csiranIo c quc
clcs nao sc aircvcrian a dizcr dc cara, a
ningucn, o quc icn a inudcncia dc
inrinir."
O Honcn dos Quarcnia Escudos" c nais
una olra incrdvcl, daquclc quc foi un dos
nais gcniais cnsadorcs dc scu icno c sc
iornou cicrno.
10


BIOGRAFIA DO AUTOR



FFANOIS-MAFIE AFOUET, filIo dc un
noiario do CIaiclci, nasccu cn Paris, cn 21 dc
novcnlro dc 1694. Dcois dc un curso lrilIanic
nun colcgio dc jcsuias, rcicndcndo dcdicar-sc
nagisiraiura, s-sc ao scrvio dc un
rocurador. Mais iardc, airocinado cla
socicdadc do Tcnlo c cn ariicular or
CIaulicu c clo narqucs dc la Farc, ullicou
scus rinciros vcrsos. En 1717, acusado dc scr o
auior dc un anflcio oliico, foi rcso c
cncarccrado na DasiilIa, dc ondc saiu scis ncscs
dcois, con a Hcnriadc quasc icrninada c con o
csloo do OEdic. Foi or cssa ocasiao quc clc
rcsolvcu adoiar o nonc dc Voliairc. Sua iragcdia
OEdic foi rcrcscniada cn 1719 con grandc
ciio; nos anos scguinics, vicran. Aricnisc
(1720}, Mariannc (1725} c o Indiscrci (1725}.
11
En 1726, cn conscqucncia dc un incidcnic
con o cavalciro dc FoIan, foi novancnic
rccolIido DasiilIa, dc ondc so odc sair sol a
condiao dc dciar a Frana. Foi cniao ara a
Inglaicrra c a sc dcdicou ao csiudo da lngua c
da liicraiura inglcsas. Trcs anos nais iardc,
rcgrcssou c ullicou Druius (1730}, EriIylc
(1732}, Zarc (1732}, La Mori dc Ccsar (1733} c
Adcladc Dugucsclin (1734}. Daian da ncsna
coca suas Lciircs PIilosoIiqucs ou Lciircs
Anglaiscs, quc rovocaran grandc cscandalo c
olrigaran a rcfugiar-sc cn Lorcna, no casiclo dc
Madanc du CIaiclci, cn cuja conanIia vivcu
aic 1749. A sc cnircgou ao csiudo das cicncias c
cscrcvcu os Elcncnis dc lc PIilosoIic dc Ncwion
(1738}, alcn dc Alzirc, L'Enfani Prodiguc,
MaIonci, Mcroc, Discours sur l'Honnc, cic.
En 1749, aos a noric dc Madanc du
CIaiclci, voliou a Paris, ja cniao cIcio dc gloria c
conIccido cn ioda a Euroa, c foi ara Dcrlin,
ondc ja csiivcra alguns anos anics cono
dilonaia. Frcdcrico II confcriu-lIc Ionras
ccccionais c dcu-lIc una cnsao dc 20.000
francos, acrcsccndo-lIc assin a foriuna ja
considcravcl. Essa anizadc, orcn, nao durou
nuiio. as inirigas c os ciuncs cn iorno dos
cscriios dc Voliairc olrigaran-no a dciar Dcrlin
cn 1753.
12
Scn odcr fiar-sc cn aric alguna, csicvc
succssivancnic cn Esiraslurgo, Colnar, Lyon,
Ccnclra, Naniua; cn 1758, adquiriu o donnio
dc Fcrncy, na rovncia dc Cc c a assou,
cniao, a rcsidir cn conanIia dc sua solrinIa
Madanc Dcnis. Foi duranic os vinic anos quc
assin vivcu, cIcio dc gloria c dc anigos, quc
rcdigiu Candidc, Hisioirc dc la Fussic sous Picrrc
lc Crand, Hisioirc du Parlcncni dc Paris, cic.,
scn coniar nuncrosas cas icairais.
En 1778, cn sua viagcn a Paris, foi
cniusiasiicancnic rccclido. Morrcu no dia 30 dc
naro dcssc ncsno ano, aos 84 anos dc idadc.
Un vclIo, quc scnrc lasiina o rcscnic c
louva o assado, nc dizia.
A Frana, ncu anigo, nao c iao rica Iojc
cono no icno dc Hcnriquc IV. E or quc?
Porquc as icrras ja nao sao iao lcn culiivadas;
os Ioncns suliracn-sc icrra c, icndo o
jornalciro cncarccido o iralalIo, varios
roriciarios dcian as suas Icrdadcs inculias.
Dc quc rovcn cssa cscasscz dc
iralalIadorcs?
quc iodos aquclcs quc scniiran alguna
Ialilidadc adoiaran os ofcios dc iccclao,
gravador, rclojociro, rocurador ou icologo.
13
quc a rcvogaao do cdiio dc Nanics alriu
un grandc vacuo no rcino; nuliilicaran-sc as
rcligiosas c os ncndigos; c cnfin, cada qual
fugiu, o nais quc dc, ao cnoso iralalIo da,
lavoura, ara o qual Dcus nos criou, c quc
iornanos ignoninioso, iao inscnsaios sonos.
Ouira causa da nossa olrcza csia nas
ncccssidadcs novas. Tcnos dc agar a nossos
vizinIos quairo nilIcs dc un ariigo, c cinco ou
scis dc ouiro, ara ncicrnos nas vcnias un o
nal cIciroso vindo da Ancrica; o cafc, o cIa, o
cIocolaic, a cocIonilIa, o anil, as cscciarias,
nos cusian nais dc scsscnia nilIcs or ano.
Tudo isso cra dcsconIccido no icno dc
Hcnriquc IV, fora as cscciarias, cujo consuno,
no cnianio, cra nuiio ncnor do quc Iojc.
Qucinanos ccn vczcs nais vclas, c adquirinos
nais dc nciadc da nossa ccra no csirangciro,
orquc ncgligcncianos as colncias. Vcnos ccn
vczcs nais diananics, nas orclIas, cscoo c
naos das cidadas dc Paris c dc nossas grandcs
cidadcs, do quc as iinIan iodas as danas da
Coric dc Hcnriquc IV, inclusivc a rainIa. E cssas
sucrfluidadcs, foi rcciso aga-las quasc iodas
visia.
Considcrc rincialncnic quc aganos aos
csirangciros nais dc quinzc nilIcs das rcndas
do Palacio da Prcfciiura c quc Hcnriquc IV, ao
sulir ao irono, icndo cnconirado ccrca dc dois
14
nilIcs ao iodo ncssc alacio inaginario,
cnlolsou scnsaiancnic una aric ara aliviar o
Esiado dcssc fardo.
Considcrc quc as nossas gucrras civis iinIan
dcrranado na Frana os icsouros do Mcico,
quando don PIclio cl discrcio qucria conrar a
Frana, c quc, dcsdc cniao, as gucrras
csirangciras nos dcscnlaraaran da nciadc do
nosso dinIciro.
Eis as causas dc nossa olrcza. Oculiano-la
sol lanlris cnvcrnizados c con o ariifcio das
nodisias. sonos olrcs con lon gosio. Ha
financisias, cnrciiciros, ncgocianics nuiio
ricos; scus filIos, scus gcnros, sao nuiio ricos; a
naao, cn gcral, nao o c.
Doas ou nas, as razcs dcssc vclIo
causaran-nc rofunda inrcssao; ois o cura dc
ninIa aroquia, quc scnrc nc icvc anizadc,
cnsinou-nc un ouco dc gconciria c Iisioria, c
conco agora a rcflciir, coisa lasianic rara na
ninIa rovncia. Nao sci sc clc csiava con a
razao cn iudo; nas, scndo cu nuiio olrc, nao
iivc naiorcs dificuldadcs cn acrcdiiar quc
ossua nuiios conanIciros.(1}
15

I.
QUEBRA DO HOMEM DOS QUARENTA ESCUDOS

Folgo cn conunicar ao univcrso quc ossuo
una icrra quc nc daria una rcnda lquida dc
quarcnia cscudos, sc nao fora a iaa a quc csia
sujciia.
Aarcccran varios cdiios dc algunas cssoas
quc, disondo dc lazcrcs, govcrnan o Esiado do
canio da sua larcira. O rcanlulo dcsscs cdiios
rczava quc os odcrcs lcgislaiivo c cccuiivo
nasccran co-roriciarios da ninIa icrra, or
dirciio divino, c quc cu lIcs dcvo clo ncnos
nciadc do quc cono. Anic a cnornidadc do
csinago do lcgislaiivo c do cccuiivo, fiz un
grandc sinal da cruz. Quc scria sc csscs odcrcs,
quc rcsidcn ordcn csscncial das socicdadcs,
iivcsscn a ninIa icrra inicira? Un c ainda nais
divino quc o ouiro.
Dcn salc o scnIor inscior gcral quc cu so
agava ao iodo dozc lilras; quc cra un fardo
lasianic csado ara nin, c quc cu icria
sucunlido sc Dcus nao nc Iouvcra dado o gcnio
dc fazcr ccsios dc vinc, quc nc ajudavan a
suoriar a niscria. Cono, ois, odcrci dar dc
una so vcz vinic cscudos ao rci?
16
Os novos ninisiros dizian, nais, no scu
rcanlulo, quc so sc dcvcn iaar as icrras, visio
quc iudo vcn da icrra, aic a cIuva, c, or
conscguinic, acnas os fruios da icrra c quc
dcvcn inosio.
Un dc scus ncirinIos vcio ninIa casa or
ocasiao da uliina gucrra; cdiu-nc, or ninIa
quoia aric, ircs scsiciros dc irigo c un saco dc
favas, nun ioial dc vinic cscudos, ara susicniar
a gucrra quc fazian c cuja razao cu janais
soulcra, icndo acnas ouvido dizcr quc, na ial
gucrra, nada Iavia a ganIar ara o ncu as, c
nuiio a crdcr. Cono cniao cu nao iivcssc ncn
irigo, ncn favas, ncn dinIciro, o lcgislaiivo c o
cccuiivo nc uscran na cadcia; c fizcran a
gucrra cono foi ossvcl.
Ao sair da risao, nao icndo nais quc a clc
cn cina dos ossos, cnconirci un Ioncn
rccIoncIudo c corado, nuna carruagcn dc scis
cavalos; iinIa scis lacaios c agava dc ordcnado a
cada un o dolro da ninIa rcnda. Scu nordono,
iao vcrnclIo quanio clc, rccclia dois nil francos,
c roulava-lIc, or ano, vinic nil. Sua ananic lIc
cusiava quarcnia nil cscudos cn scis ncscs; cu
o conIcccra ouirora, no icno cn quc clc iinIa
ncnos do quc cu. confcssou-nc, ara nc
consolar, quc iinIa quairoccnias nil lilras dc
rcnda.
17
Pagas cniao duzcnias nil lilras ao Esiado
lIc dissc cu, ara auiliar a vaniajosa
gucrra quc susicnianos; ois cu, quc icnIo
caiancnic as ninIas ccnio c vinic lilras, dcvo
agar a nciadc dclas.
Eu? Coniriluir ara as ncccssidadcs do
Esiado! cclanou clc. Esias lrincando, ncu
anigo. Icrdci dc un iio quc ganIara oiio nilIcs
cn Cadiz c Suraia; nao ossuo una olcgada dc
icrra; iodos os ncus Iavcrcs consisicn cn
coniraios, cn iiulo; nada dcvo ao Esiado. c a ii
quc concic cnircgar nciadc da iua
sulsisicncia, ois cs un roriciario rural. Nao
conrccndcs quc, sc o ninisiro das finanas
cigissc dc nin algun aulio ara a airia, nao
assaria dc un inlccil incaaz dc calcular? Pois
iudo vcn da icrra; o dinIciro c os iiulos nao sao
nais quc snlolos. cn vcz dc arriscar no farao
ccn scsiciros dc irigo, ccn lois, nil carnciros c
duzcnios sacos dc avcia, jogo rolos dc ouro quc
rcrcscnian csscs gcncros incnodos. Sc, dcois
dc colrado o inosio unico solrc csscs gcncros,
ainda nc vicsscn cdir dinIciro, nao vcs quc
scria una dula ocraao, quc scria cigir duas
vczcs a ncsna coisa? Mcu iio vcndcu cn Cadiz
uns dois nilIcs do vosso irigo c uns dois
nilIcs dc iccidos falricados con a vossa la;
ganIou nais dc ccn or ccnio ncsscs dois
ncgocios. Dcn conrccndcs quc cssc lucro foi
aufcrido dc icrras ja iaadas. o quc o ncu iio vos
18
conrava aqui or dcz soldos, vcndia-o or nais
dc cinqucnia francos no Mcico, c, dcsconiadas
as dcscsas, voliou con oiio nilIcs.
Ja sc vc quc scria una Iorrvcl injusiia
rcclanar-lIc alguns olulos solrc os dcz soldos
quc clc vos dcu. Sc vinic solrinIos cono cu,
cujos iios Iouvcsscn ganIo, nos lons icnos,
oiio nilIcs cada un, no Mcico, cn Ducnos
Aircs, cn Lina, cn Suraia ou PondicIcrc,
cnrcsiasscn cada un ao Esiado acnas
duzcnios nil francos, ara as ncccssidadcs
urgcnics da airia, isso inoriaria cn quairo
nilIcs. quc Iorror! Paga, ois, ncu anigo, iu
quc dcsfruias cn az dc una rcnda scgura c
lquida dc quarcnia cscudos; scrvc lcn iua
airia, c vcn algunas vczcs janiar con os ncus
lacaios.
Essas lausvcis considcracs nuiio nc
fizcran rcflciir, nas nao nc consolaran nada.
19

II.
CONVERSAO COM UM GEMETRA

Aconiccc s vczcs quc nada sc odc
rcsondcr, scn quc no cnianio sc csicja dc
acordo. Fica-sc vcncido nas nao convcncido.
Scnic-sc no fundo d'alna un cscruulo, una
rcugnancia quc nos incdc dc acrcdiiar no quc
nos rovaran. Dcnonsirou-nos un gcncira
quc, cnirc un crculo c una iangcnic, odcnos
fazcr assar una infinidadc dc linIas curvas c
quc nao odcnos fazcr assar una linIa rcia. Os
nossos olIos, a nossa razao nos dizcn o
conirario. O gcncira rcsondc-nos gravcncnic
quc sc iraia dc un infiniio dc scgunda ordcn.
Caiano-nos, ois, c rciirano-nos csiucfaios,
scn ncnIuna idcia niida, scn nada
conrccndcr c scn nada rclicar.
Vanos cniao consuliar a un gcncira dc
nclIor fc, quc nos clica o nisicrio.
Inaginanos dissc clc o quc nao odc
cisiir na naiurcza linIas quc icn conrincnio
nas nao icn largura; c inossvcl, fisicancnic
falando, quc una linIa rcal cncirc una ouira.
NcnIuna curva, ou ncnIuna rcia rcal, odc
assar cnirc duas linIas rcais quc sc iocan.
20
iraia-sc dc jogos do cnicndincnio, dc quincras
idcais; c a vcrdadcira gconciria c a aric dc ncdir
as coisas cisicnics.
Fiquci nuiio conicnic con a confissao dcssc
salio naicnaiico, c us-nc a rir, na ninIa
dcsgraa, ao salcr quc Iavia cIarlaianisno aic
na cicncia a quc cIanan dc alia cicncia.
O ncu gcncira cra un cidadao filosofo quc
sc dignara convcrsar algunas vczcs conigo na
ninIa calana.
O scnIor rocurou dissc-lIc cu
csclarcccr os laslaqucs dc Paris quanio ao quc
nais inicrcssa os Ioncns, a duraao da vida
Iunana. So clo scnIor ficou salcndo o
ninisicrio o quc dcvc dar aos rcndciros viialcios,
scgundo as difcrcnics idadcs. Pros-sc forncccr
s casas da cidadc a agua quc lIcs falia c salvar-
nos cnfin do orolrio c do ridculo dc ouvirnos
scnrc clanar or agua c dc vcrnos nulIcrcs,
cnccrradas nun arco, carrcgarcn dois laldcs
d'agua, dc quinzc lilras cada un, aic un quario
andar. TcnIa a londadc dc dizcr-nc quanios
aninais dc duas naos c dc dois cs cisicn cn
Frana.
O Gconctu. Suc-sc quc Iaja ccrca dc
vinic nilIcs, c rcfiro adoiar cssc calculo
lasianic rovavcl (2}, cscra dc quc o
21
vcrifiqucn, o quc scria facil c ainda nao fizcran
or quc nunca sc lcnlran dc iudo.
O Honcn dos uucntu Escudos. Quanias
jciras calcula o scnIor ara o icrriiorio dc
Frana?
O Gconctu. Ccnio c irinia nilIcs, scndo
quasc nciadc cn csiradas, cidadcs, vilas, landcs,
cIarnccas, anianos, arcias, icrras csicrcis,
convcnios inuicis, arqucs nais agradavcis quc
uicis, icrrcnos inculios, naus icrrcnos nal
culiivados. Podcr-sc-ia rcduzir as icrras dc loa
roduao a scicnia c cinco nilIcs dc jciras
quadradas; nas onIanos oiicnia nilIcs.
inossvcl fazcr nais cla airia.
O Honcn dos uucntu Escudos. Quanio
julga quc cada jcira roduza cn ncdia, nun ano
nornal, cn irigo, graos dc ioda csccic, VinIos,
nadciras, nciais, gado, fruias, la, lciic c azciic,
iodas as dcscsas fciias, scn coniar o inosio?
O Gconctu. Sc roduzircn, cada una,
vinic c cinco lilras, ja c nuiio; onIanos, no
cnianio, irinia lilras, ara nao dcsaninar os
nossos concidadaos. Ha jciras quc roduzcn
valorcs coninuos csiinados cn irczcnias lilras;
ouiras Ia quc roduzcn ircs lilras. A ncdia
roorcional cnirc ircs c irczcnios c irinia. ois
lcn vc quc ircs csia ara irinia cono irinia csia
ara irczcnios. vcrdadc quc, sc Iouvcssc
22
nuiias jciras dc ircs lilras c ouqussinas dc
irczcnias lilras, a nossa conia nao valcria; nas,
ainda una vcz, nao qucro fazcr cIicana.
O Honcn dos uucntu Escudos. E cniao,
scnIor, quanio dao, fazcndo o calculo cn
dinIciro, os oiicnia nilIcs dc jciras?
O Gconctu. O calculo sc faz or si. dao,
anualncnic, dois lilIcs c quairoccnios nilIcs
dc lilras, ao canlio aiual.
O Honcn dos uucntu Escudos. Li quc
Salonao, so cn dinIciro, ossua vinic c cinco
lilIcs; c ccriancnic nao Ia dois lilIcs c
quairoccnios nilIcs cn circulaao na Frana,
quc nc dizcn scr nuiio naior c nas rica quc o
as dc Salonao.
O Gconctu. A c quc csia o nisicrio. Ia
agora no rcino ialvcz uns novcccnios nilIcs cn
circulaao, c cssc dinIciro, assando dc nao cn
nao, da ara agar iodos os gcncros c iodos os
iralalIos; o ncsno cscudo odc assar nil vczcs
do lolso do culiivador ara o do ialcrnciro c do
funcionario.
O Honcn dos uucntu Escudos.
Conrccndo. Mas o scnIor nc dissc quc sonos
vinic nilIcs dc Ialiianics, cnirc Ioncns c
nulIcrcs, crianas c vclIos? quanio ioca a cada
un?
23
O Gconctu. Ccnio c vinic lilras, ou
quarcnia cscudos.
O Honcn dos uucntu Escudos. O scnIor
adivinIou a ninIa rcnda. ossuo quairo jciras
quc, cnirc os anos dc dcscanso c os dc roduao,
nc valcn ccnio c vinic lilras; c ouco. Cono! Sc
cada un ossussc una aric igual, cono na
idadc dc ouro, nao icria cada un scnao cinco
luiscs dc ouro or ano?
O Gconctu. Nao nais, scgundo o nosso
calculo, quc cu arrcdondci un ouco. Tal c a
condiao Iunana. A vida c a foriuna sao nuiio
liniiadas; cn ncdia, so sc vivc, cn Paris, dc vinic
c dois a vinic c ircs anos; c cn ncdia, so sc
disc dc ccnio c vinic lilras or ano ara gasiar;
qucr dizcr quc o scu alincnio, o scu vcsiuario, a
sua casa, os scus novcis, sao rcrcscniados cla
sona dc ccnio c vinic lilras.
O Honcn dos uucntu Escudos. Quc c
isso? Quc lIc fiz cu, ara quc assin o scnIor nc
iirc a foriuna c a vida? E vcrdadc quc so icnIo
vinic c ircs anos dc vida, a ncnos quc roulc a
aric dc ncus canaradas?
O Gconctu. Isso c inconicsiavcl na loa
cidadc dc Paris; nas, dcsscs vinic c ircs anos,
cunrc sulirair clo ncnos dcz anos da infancia;
ois a infancia nao c una funao da vida, c una
rcaraao. c o vcsilulo do cdifcio, c a arvorc
24
quc ainda nao dcu fruios, c a aurora dc un dia.
Suliraia aos irczc anos quc lIc rcsian o icno
do sono c do icdio, c clo ncnos a nciadc;
solran scis anos c ncio quc o scnIor gasiara
nos alorrccincnios, nas dorcs, cn alguns
razcrcs c na cscrana.
O Honcn dos uucntu Escudos. O scu
calculo so conccdc ircs anos dc cisicncia
suoriavcl
O Gconctu. A cula nao c ninIa. Pouco
sc rcocua a naiurcza con os indivduos. Ha
ouiros inscios quc so vivcn un dia, nas cuja
csccic dura ara scnrc. A naiurcza c cono
csscs grandcs rncics quc nao lcvan cn conia
a crda dc quairoccnios nil Ioncns, conianio
quc cIcgucn ao fin dc scus augusios dcsgnios.
O Honcn dos uucntu Escudos. Quarcnia
cscudos c ircs anos dc vida! Quc ncdida inagina
o scnIor conira cssas suas naldics?
O Gconctu. Quanio vida, scria rcciso
iornar nais uro o ar dc Paris, quc os Ioncns
concsscn ncnos c fizcsscn nais ccrccios, quc
as nacs anancniasscn os filIos, quc a gcnic
nao fossc iao nal avisada ara icncr a
inoculaao. c o quc ja icnIo diio; c, quanio
foriuna, c so casar c fazcr filIos.
25
O Honcn dos uucntu Escudos. Cono?
Qucr dizcr quc o ncio dc vivcr conodancnic c
associar ninIa niscria dc ouircn?
O Gconctu. Cinco ou scis niscrias junias
consiiiucn una siiuaao lasianic iolcravcl.
Arranjc una loa nulIcr, dois raazcs c duas
ncninas acnas, o quc dara scicccnias c vinic
lilras ara a sua casa, na Iioicsc dc quc Iaja
jusiia c cada indivduo icnIa ccnio c vinic lilras
dc rcnda. Os scus filIos, quando cqucnos, nao
lIc cusian quasc nada; grandcs, o aliviarao; scus
aulios nuiuos lIc colrcn quasc iodas as
dcscsas, c o scnIor vivcra nuiio
vcniurosancnic con ioda a filosofia, conianio
quc csscs scnIorcs quc govcrnan o Esiado nao
concian a larlaria dc ciorquir a cada un vinic
cscudos or ano; nas a dcsgraa c quc nao nais
csianos na idadc dc ouro, cn quc os Ioncns,
nascidos iodos iguais, iinIan igual aric nos
gcncrosos roduios dc una icrra nao culiivada.
Ja c nuiio quc, Iojc, cada criaiura dc duas naos
c dois cs ossua un fundo dc ccnio c vinic
lilras dc rcnda.
O Honcn dos uucntu Escudos. AI! o
scnIor nos arruina. Dizia Ia ouco quc, nun
as ondc Ia oiicnia nilIcs dc jciras dc icrra
lasianic loa c vinic nilIcs dc Ialiianics, dcvc
cada qual gozar dc ccnio c vinic lilras dc rcnda, c
agora o scnIor no-las iira!
26
O Gconctu. Eu calculava clos dados do
scculo dc ouro, quando sc dcvc calcular clo
scculo dc fcrro. Ha. nuiios Ialiianics quc nao
icn scnao dcz cscudos dc rcnda, ouiros quc so
icn quairo ou cinco, c nais dc scis nilIcs dc
Ioncns quc nao icn alsoluiancnic nada.
O Honcn dos uucntu Escudos. Mas
csscs norrcrian dc fonc ao calo dc ircs dias.
O Gconctu. Alsoluiancnic; os ouiros quc
ossucn a sua orao, os fazcn iralalIar c
dividcn-na con clcs; c o quc aga o icologo, o
confciiciro, o loiicario, o rocurador, o
concdianic, o rcgador c o cocIciro. O scnIor sc
julgou digno dc lasiina or nao icr scnao ccnio c
vinic lilras ara gasiar anualncnic, rcduzidas a
ccnio c oiio lilras dcvido iaa dc dozc francos;
nas considcrc os soldados quc dao o sanguc cla
airia. a quairo soldos or dia, so discn dc
scicnia c ircs lilras, con as quais vivcn
alcgrcncnic, agruando-sc cn alojancnios.
O Honcn dos uucntu Escudos. Qucr
dizcr cniao quc un c-jcsuia ganIa cinco vczcs
nais quc un soldado. No cnianio os soldados
rcsiaran nais scrvios ao Esiado, visia do rci,
cn Fonicnoy, cn Laufcli, no ccrco dc Frilurgo,
do quc janais o fcz o rcvcrcndo adrc La Valciic.
O Gconctu. Nada nais vcrdadciro; c ainda
assin, cada jcsuia iornado livrc icn nais quc
27
gasiar do quc cusiava ao convcnio. Ia aic alguns
quc ganIaran nuiio dinIciro fazcndo lrocIuras
conira os arlancnios, cono o rcvcrcndo adrc
Paiouillci c o rcvcrcndo adrc Nonnoiic. Cada
qual sc indusiria ncsic nundo. un dirigc una
falrica dc iccidos, ouiro, dc orcclana; aquclc sc
dcdica ocra; csic rcdigc una gazcia
cclcsiasiica; csic ouiro una iragcdia lurgucsa ou
un ronancc ao gosio inglcs; nanicn o aclciro,
o vcndcdor dc iinia, o livrciro, o lufarinIciro,
quc, nao fora clc, csiarian cdindo csnola.
Afinal, c a rcsiiiuiao das ccnio c vinic lilras aos
quc nada icn quc faz florcsccr o Esiado.
O Honcn dos uucntu Escudos. Dcla
nancira dc florcsccr!
O Gconctu. Nao Ia ouira. cn iodo as, o
rico faz o olrc vivcr. Eis a unica fonic da
indusiria do concrcio. Quanio nais indusiriosa a
naao, nais ganIa do csirangciro. Sc
conscgusscnos do csirangciro dcz nilIcs
anuais, clo concrcio, dcniro cn vinic anos
Iavcria duzcnios nilIcs a nais no Esiado.
scrian nais dcz francos ara disiriluir lcalncnic
a cada un; qucr dizcr quc os ncgocianics farian
ganIar a cada olrc dcz francos a nais, na
cscrana dc olicr lucros ainda nais
considcravcis. Mas o concrcio icn scus liniics,
cono a fcriilidadc da icrra. a nao scr assin, a
rogrcssao iria ao infiniio. or ouiro lado, nao c
28
scguro quc a lalana concrcial nos scja scnrc
favoravcl; Ia icnos cn quc crdcnos.
O Honcn dos uucntu Escudos. Ouvi
falar nuiio cn oulaao. Quc aconicccria sc nos
uscsscnos a fazcr o dolro dos filIos quc
Ialiiualncnic fazcnos, sc a nossa airia fossc
ovoada ao dolro, sc iivcsscnos quarcnia
nilIcs dc Ialiianics cn vcz dc vinic?
O Gconctu. Aconicccria quc cada un so
icria cn ncdia vinic cscudos ara gasiar, ou
scria rcciso quc a icrra rcndcssc o dolro do quc
rcndc, ou iivcssc o dolro dc olrcs, ou cunriria
icr o dolro dc indusiria c ganIar o dolro do
csirangciro, ou cnviar nciadc da naao ara a
Ancrica, ou quc nciadc da naao concssc a
ouira.
O Honcn dos uucntu Escudos.
Conicnicno-nos ois con os nossos vinic
nilIcs dc Ioncns c as nossas ccnio c vinic
lilras or calca, rcariidas cono araza a
Dcus; nas cssa siiuaao c irisic, c lcn duro o
scu scculo dc fcrro.
O Gconctu. Nao Ia naao ncnIuna quc
csicja cn nclIorcs condics; c ouiras Ia quc
csiao nuiio ior. Acrcdiia quc Iaja no Noric con
quc dar o cquivalcnic dc ccnio c vinic lilras a
cada Ialiianic? Sc ossusscn o cquivalcnic,
nao icrian os Iunos, godos, vandalos c francos
29
dcscriado a sua airia ara csialclcccr-sc
alIurcs, a fcrro c fogo.
O Honcn dos uucntu Escudos. Sc o
dciassc falar, o scnIor cn lrcvc nc crsuadiria
dc quc cu sou nuiio fcliz con os ncus ccnio c
vinic francos.
O Gconctu. Sc o scnIor cnsassc quc c
fcliz, ncssc caso o scria.
O Honcn dos uucntu Escudos.
Inossvcl quc algucn inaginc scr o quc nao c, a
ncnos quc csicja louco.
O Gconctu. Ja dissc quc o scnIor, ara
scniir-sc nais a gosio c nais fcliz do quc c, dcvia
ionar nulIcr; nas acrcsccniarci quc csia
ianlcn dcvcra icr ccnio c vinic lilras dc rcnda,
isio c, quairo jciras a dcz cscudos a jcira. Os
aniigos ronanos nao iinIan scnao ircs. Scus
filIos, sc forcn indusiriosos, odcrao ganIar o
ncsno cada un, iralalIando ara os ouiros.
O Honcn dos uucntu Escudos. Dc nodo
quc nao odcrao clcs icr dinIciro scn quc ouiros
o crcan?
O Gconctu. a lci dc iodas as nacs; so
sc rcsira or cssc rco.
O Honcn dos uucntu Escudos. E ainda
scra rcciso quc ninIa nulIcr c cu
30
cnircgucnos, cada un, nciadc da nossa colIciia
ao odcr lcgislaiivo c cccuiivo, c quc os novos
ninisiros do Esiado nos arrclaicn nciadc do
rco do nosso suor c da sulsisicncia dc nossos
olrcs filIos anics quc csics ossan ganIar a
vida?! Diga-nc a quanio nonia o dinIciro dc
dirciio divino quc os nossos ninisiros carrcgan
ara os cofrcs do rci.
O Gconctu. Paga o scnIor vinic cscudos
or quairo jciras quc rcndcn quarcnia. O rico
quc ossui quairoccnias jciras agara, or cssa
nova iarifa, dois nil cscudos, c os oiicnia nilIcs
dc jciras rcndcrao, ara o rci, anualncnic, un
lilIao c duzcnios nilIcs dc lilras, ou
quairoccnios nilIcs dc cscudos.
O Honcn dos uucntu Escudos. Isio nc
arccc inraiicavcl c inossvcl.
O Gconctu. O scnIor icn ioda a razao, c
ial inossililidadc c una dcnonsiraao
gconcirica dc quc Ia un vcio fundancnial dc
raciocnio nos lanos dos novos ninisiros.
O Honcn dos uucntu Escudos. Nao csia
ianlcn aicnic una rodigiosa injusiia no faio
dc nc ionarcn nciadc do ncu irigo, do ncu
canIano, da la dc ncus carnciros, cic., c nao
cigircn ncnIuna coniriluiao daquclcs quc
icrao ganIo dcz ou vinic ou irinia nil lilras dc
rcnda con o ncu canIano, dc quc falricaran o
31
iccido, con a ninIa la dc quc fizcran colcrias,
con o ncu irigo, quc icrao vcndido nais caro do
quc conraran?
O Gconctu.- Tao cvidcnic c a injusiia dcssa
adninisiraao quanio crrnco o scu calculo.
Cunrc quc a indusiria scja favorccida, nas
cunrc quc a indusiria oulcnia socorra o
Esiado. Essa indusiria scn duvida lIc iirou una
aric das suas ccnio c vinic lilras c dclas sc
aroriou vcndcndo-lIc canisas c rouas vinic
vczcs nais caro do quc lIc cusiarian sc o scnIor
ncsno as iivcssc fciio. O falricanic, quc
cnriqucccu cusia do scnIor, dcu, confcsso-o,
un salario aos rcscciivos ocrarios, quc nada
ossuan dc scu; nas rcicvc ara si rorio,
anualncnic, una sona quc lIc valcu afinal irinia
nil lilras dc rcnda. foi, ois, cusia do scnIor
quc clc adquiriu a sua foriuna; o scnIor nunca
lIc odcra vcndcr os scus gcncros iao caro quc
ossa indcnizar-sc do quc clc ganIou nas suas
cosias; ois, sc icniassc cssa alia, clc conraria
no csirangciro a rco nais convcnicnic. Una
rova dc quc isso c vcrdadc c quc clc coniinua
scnrc no gozo das suas irinia nil lilras dc
rcnda, ao asso quc o scnIor fica con as suas
ccnio c vinic lilras, quc, longc dc auncniar,
scguidancnic dininucn.
, ois, ncccssario c cquiiaiivo quc a
indusiria rcfinada do ncgocianic aguc nais do
32
quc a indusiria grosscira do lavrador. O ncsno
sc da con o rccclcdor dos juros ullicos. Sua
iaa cra dc dozc francos anics quc os nossos
grandcs ninisiros lIc iivcsscn ionado vinic
cscudos. Solrc csscs dozc francos ficava o
ullicano con dcz soldos. Sc Ia na sua rovncia
quinIcnias nil alnas, icra clc ganIo duzcnios c
cinqucnia nil francos anuais. Quc gasic
cinqucnia, c claro quc ao fin dc dcz anos
ossuira dois nilIcs. nuiio jusio quc clc
conirilua roorcionalncnic, scn o quc iudo
csiaria crvcriido c dcscquililrado.
O Honcn dos uucntu Escudos.
Agradco-lIc or Iavcr iaado cssc financciro,
isio alivia a ninIa inaginaao. Mas, visio quc clc
auncniou iao lindancnic o scu sucrfluo, cono
odcrci cu fazcr ara ianlcn auncniar ninIa
cqucna foriuna!
O Gconctu. Ja lIc dissc. casando-sc,
iralalIando, rocurando iirar dc sua icrra nais
alguns fcics do quc cla lIc roorcionava.
O Honcn dos uucntu Escudos. Na
Iioicsc dc quc cu icnIa iralalIado lasianic,
quc ioda a naao Iaja fciio o ncsno, quc o
lcgislaiivo c cccuiivo icnIan angariado con isso
naior iriluio, quanio a naao icra ganIo no fin
do ano?
33
O Gconctu. Nada, a ncnos quc icnIa fciio
un uiil concrcio cicrior. nas icra vivido nais
conodancnic. Cada qual, cn roorao, icra iido
nais vcsiuarios, nais canisas, nais novcis do
quc anics. Tcra Iavido no Esiado una circulaao
nais alundanic, os salarios icrao sido
auncniados, con o icno, nais ou ncnos cn
roorao ao nuncro das ncdas dc irigo, das
naos dc la, dos couros dc lois, ccrvos c calras
quc icnIan sido arovciiados, dos racinos quc
icnIan ido ara o lagar. Tcr-sc-a ago ao rci
nais valorcs dc gcncros c dinIciro, c o rci icra
dcvolvido valorcs aos quc Iouvcr fciio iralalIar
sol as suas ordcns; nas nao Iavcra un cscudo a
nais no rcino.
O Honcn dos uucntu Escudos. Quc
rcsiara cniao ao odcr no fin do ano?
O Gconctu. Nada; c o quc aconiccc a iodo
odcr. nao cnicsoura; foi alincniado, vcsiido,
alojado, noliliado; iodo o nundo ianlcn o foi,
cada qual confornc a sua condiao. E, caso
cnicsourc, arranca circulaao ianio dinIciro
quanio acunulou; fcz ianios dcsgraados
quanias orcs dc quarcnia cscudos ncicu no
cofrc.
O Honcn dos uucntu Escudos. Mas cssc
grandc Hcnriquc IV nao assava cniao dc un
vilao, dc un ladravaz, dc un laraio; ois nc
34
coniaran quc cnfurnara na DasiilIa nais dc
cinqucnia nilIcs na nocda aiual
O Gconctu. Era un Ioncn iao lon, iao
rudcnic quao valoroso. Ia fazcr una gucrra
jusia c, acunulando nos scus cofrcs vinic c dois
nilIcs na nocda da coca, icndo ainda a
rccclcr nais ouiros vinic quc dciava circular,
ouava ao ovo nais dc ccn nilIcs quc lIc
cusiaria sc nao Iouvcssc ionado cssas uicis
ncdidas. Tornava-sc noralncnic scguro do
succsso conira un ininigo quc nao ionara as
ncsnas rccaucs. O calculo das
rolalilidadcs cra rodigiosancnic cn scu favor.
Scus vinic c dois nilIcs cnicsourados rovavan
quc Iavia cniao no rcino o valor dc vinic c dois
nilIcs dc cccdcnic nos lcns da icrra; assin
ningucn cra rcjudicado.
O Honcn dos uucntu Escudos. Dcn quc
o ncu vclIoic nc Iavia diio quc sc cra
rclaiivancnic nais rico sol a adninisiraao do
duquc dc Sully quc sol a dos novos ninisiros
quc lanaran o inosio unico c nc ionaran
vinic cscudos solrc quarcnia. Diga-nc, Ia.
alguna naao no nundo quc gozc dcssc lclo
lcncfcio do inosio unico?
O Gconctu. NcnIuna naao oulcnia. Os
inglcscs, quc nao ricn nunca, uscran-sc a rir,
quando soulcran quc cssoas inicligcnics
35
Iavian roosio cnirc nos cssc sisicna. Os
cIincscs cigcn una iaa dc iodos os vassalos
ncgocianics quc alordan cn Caniao; os
Iolandcscs, quando adniiidos no Jaao, agan
iriluio cn Nagasali, sol o rcicio dc quc nao
sao crisiaos. Os lacs c sanocscs sao na
vcrdadc sulnciidos a un inosio unico, cn
clcs dc naria; a rcullica dc S. MarinIo so aga
dzinos ara susicniar o cslcndor do Esiado.
Ha na Euroa una naao, fanosa or sua
cquaninidadc c valor, quc nao aga ncnIuna
iaa. o ovo Iclvciico; nas cis o quc aconicccu.
cssc ovo s-sc no lugar dos duqucs dc usiria
c dc Zcringuc; os cqucnos canics sao
dcnocraiicos c nuiio olrcs, cada Ialiianic
aga una sona lasianic nodica, ara as
ncccssidadcs da cqucna rcullica. Nos canics
ricos, dcvcn-sc ao Esiado os iriluios quc os
arquiduqucs da usiria c os scnIorcs
laiifundiarios cigian; os canics roicsianics
sao o dolro nais ricos quc os caiolicos, ois ali o
Esiado ossui os lcns quc cricnccrian aos
adrcs. Os quc cran suldiios dos duqucs da
usiria, dos duqucs dc Zcringuc c dos adrcs,
Iojc o sao da airia; agan airia os ncsnos
dzinos, os ncsnos dirciios, os ncsnos
laudcnios quc agavan aos aniigos scnIorcs; c,
cono os sudiios cn gcral icn ouco concrcio, o
ncgocio nao c sujciio a ncnIun iriluio, cccio
cqucnos dirciios dc cnircosio. o quc faz cnirar
36
algun dinIciro no scu as nossa cusia;
ccnlo iao unico no nundo civilizado cono o
inosio csialclccido or nossos novos
lcgisladorcs.
O Honcn dos uucntu Escudos. Dc nodo
quc os suos nao sao dcsojados da nciadc dc
scus lcns or dirciio divino, c o quc ossui
quairo vacas nao cnircga duas ao Esiado?
O Gconctu. Nao, ccriancnic. Nun caniao,
solrc irczc ioncis dc vinIo, cnircga-sc un c
lclcn-sc dozc. Nun ouiro caniao, aga-sc a
duodccina aric c lclcn-sc as onzc rcsianics.
O Honcn dos uucntu Escudos. AI! quc
nc faan suo! Maldiio cssc inquo inosio
unico, quc nc rcduziu a cdir csnola! Mas
irczcnios ou quairoccnios inosios, quc aic os
noncs c inossvcl rcicr c ronunciar, sao acaso
nais jusios c Ioncsios? Ja Iouvc lcgislador quc,
ao fundar un Esiado, icnIa inaginado dclcgados
rcais afcridorcs dc carvao, avaliadorcs dc vinIo,
insciorcs dc lcnIa, caninadorcs dc orcos,
fiscais dc naniciga? Susicniar un ccrciio dc
andcgos duas vczcs nais nuncroso quc o dc
Alcandrc, conandado or scsscnia gcncrais quc
rcquisiian iudo, quc iodos os dias conscgucn
assinaladas viiorias, quc fazcn risionciros c quc
s vczcs os sacrifican no ar ou nun iallado,
37
cono fazian os aniigos ciias, clo quc nc dissc o
cura.
Tal lcgislaao, conira a qual sc clcvavan
ianios clanorcs c quc fazia dcrranar ianias
lagrinas, acaso valia nais do quc cssa quc dc
rccnic nc iira, scn ccrinnia, nciadc da ninIa
sulsisicncia?
O Gconctu. Iucos ntu nuos cccutu ct
cxtu. Est nodus n cIus, cuucus nc qud nns.
O Honcn dos uucntu Escudos. Arcndi
un ouco dc Iisioria c gconciria, nas nao sci
laiin.
O Gconctu. Isso significa nais ou ncnos
quc nal csia dc anlos os lados, quc cn iudo sc
dcvc guardar o ncio icrno. nada dc cccssos.
O Honcn dos uucntu Escudos. Sin,
nada dc cccssos c o quc aconiccc conigo; nas
succdc quc nao icnIo o suficicnic.
O Gconctu. ConvcnIo cn quc o scnIor
norrcra dc fonc, c cu ianlcn, c o Esiado
ianlcn, no caso quc a nova adninisiraao durc
acnas uns dois anos; nas c dc cscrar quc Dcus
sc conadca dc nos.
O Honcn dos uucntu Escudos. Passa-sc
a vida a cscrar c norrc-sc. Adcus, o scnIor nc
csclarcccu, nas icnIo o coraao ariido.
38
O Gconctu; nuiias vczcs o fruio da
cicncia.
39

III.
AVENTURA COM UM CARMELITA

Dcois dc agradcccr dcvidancnic os
csclarccincnios quc nc rcsiara o socio da
Acadcnia dc Cicncias, rciirci-nc naravilIado,
nas nurnurando cnirc dcnics csias irisics
alavras. Acnas vinic cscudos con quc vivcr, c
vivcr so vinic c dois anos! Mcu Dcus, qucn dcra
quc a nossa vida fossc ainda nais curia, ja quc c
iao dcsgraada!"
Logo nc cnconirci dcfronic a una casa
solcrla. Ja scniia fonc; nao iinIa ncn ao ncnos
a ccnicsina-vigcsina aric do quc ioca, dc
dirciio, a cada indivduo; nas, quando nc
disscran quc aquclc alacio cra o convcnio dos
rcvcrcndos carncliias dcscalos, cncIi-nc das
naiorcs cscranas c dissc con os ncus loics.
Visio quc csscs sanios sao iao Iunildcs a onio
dc andar dcscalos, Iao dc scr lasianic caridosos
ara nc darcn dc concr".
Daii; aarcccu un carncliia.
Quc dcscjas, ncu filIo?
Pao, ncu rcvcrcndo; os novos cdiios nc
iiraran iudo.
40
Mcu filIo, nos cdinos. csnola, nao a
danos.
Cono! Eniao o vosso sanio insiiiuio vos
ordcna nao usar saaios, c icndcs una casa
rincicsca, c ainda nc rccusais conida?!
vcrdadc quc nao usanos saaios ncn
ncias, ncu filIo; c una dcscsa a ncnos; nas
nao scniinos nais frio nos cs do quc nas naos;
c sc o nosso sanio insiiiuio nos Iouvcssc
ordcnado quc andasscnos dc lunda dc fora, nao
scniiranos frio no irasciro. Quanio nossa lcla
casa, consiruno-la con ioda a facilidadc, ois
icnos ccn nil lilras dc rcnda cn casas na
ncsna rua.
AI, aI! Con quc cniao nc dcian norrcr
dc fonc c icn ccn nil lilras dc rcnda?! Qucr
dizcr cniao quc agan cinqucnia nil ao novo
govcrno?
Dcus nos livrc dc agar un olulo! So o
roduio da icrra culiivada or naos laloriosas,
cndurccidas dc calos c nolIadas dc lagrinas, c
quc dcvc iriluios ao odcr lcgislaiivo c cccuiivo.
As csnolas quc nos foran dadas Ialiliiaran-nos
a consiruir cssas casas dc quc aufcrinos ccn nil
lilras anuais. Mas cssas csnolas rovcn dos
fruios da icrra, quc ja agaran iriluio, c o
iriluio nao dcvc scr ago duas vczcs. Tais
csnolas saniificaran os ficis quc cnolrcccran
41
cnriqucccndo-nos; c nos coniinuanos a cdir
csnola c a r cn coniriluiao o faulourg Saini-
Ccrnain, ara saniificar ainda nais os ficis.
Diio isio, o carncliia fccIou-nc a oria no
nariz.
Passci clo quaricl dos nosquciciros; conici a
Iisioria a un dcsscs scnIorcs. clcs nc dcran un
lon alnoo c un cscudo. Un dclcs ros
inccndiarcn o convcnio; nas un nosquciciro
nais scnsaio dcnonsirou-lIc quc ainda nao cra
cIcgado o icno, c cdiu-lIc ara cscrar uns
dois ou ircs anos.
42

IV.
AUDINCIA DO SENHOR INSPETOR GERAL

Fui, con o ncu cscudo, arcscniar un
rcqucrincnio ao scnIor Inscior Ccral, quc dava
audicncia naquclc dia. Sua aniccanara csiava
cIcia dc gcnic dc ioda csccic. Havia
rincialncnic faccs ainda nais rccIoncIudas,
larrigas nais cninadas, fisiononias nais
aliivas quc as do ncu Ioncn dos oiio nilIcs.
Nao ousava aroinar-nc. via-os, c clcs nao nc
vian.
Un nongc, grandc dizinciro. inicniara un
roccsso conira cidadaos a qucn cIanava dc
scus canoncscs. TinIa nais rcndincnios quc a
nciadc dc scus aroquianos; c ainda or cina
cra scnIor fcudal. Prcicndia quc scus vassalos,
icndo convcriido con grandc dificuldadc as
cIarnccas cn vinIcdos, lIc dcvian a dccina
aric do vinIo quc roduzian, o quc consiiiua,
coniando o rco do iralalIo c do naicrial, nais
dc quaria aric da colIciia. Mas cono as dzinas
dizia clc sao dc dirciio divino, co o quario
da sulsiancia dc ncus canoncscs cn nonc dc
Dcus. Dcn vcjo dissc o ninisiro quanio o
scnIor c caridoso.
43
Dissc cniao un arrcndaiario dc inosios,
nuiio Ialil no scu nisicr.
ScnIor, cssa aldcia nada odc dar a cssc
nongc; ois icndo clc olrigado os aroquianos a
agar, no ano assado, irinia c dois inosios
solrc o vinIo, condcnando-os cn scguida a agar
o cccsso dc consuno, acIan-sc os olrcs
conlciancnic arruinados. Fiz con quc
vcndcsscn os aninais c os novcis, c ainda sao
ncus dcvcdorcs. OonIo-nc s rcicnscs do
rcvcrcndo adrc.
Tcn razao dc scr scu rival rclicou o
ninisiro. Tanio un cono o ouiro anan o
roino, c anlos nc cdifican.
Un icrcciro, nongc c scnIor, cujos
canoncscs sao inalicnavcis, cscrava ianlcn
una dccisao do consclIo quc o iornassc
ossuidor dc iodos os lcns dc un indivduo dc
Paris, quc icndo, or inadvcricncia, crnanccido
un ano c un dia nuna casa sujciia qucla
scrvidao c cncravada nos Esiados dclc, adrc, ali
vicra a falcccr.
O ninisiro acIou o nongc iao jusio c lrando
dc coraao cono os dois rinciros.
Un quario, quc cra fiscal do donnio,
arcscniou un lclo ncnorial, con quc sc
jusiificava dc Iavcr rcduzido vinic fanlias
44
niscria. TinIan clas Icrdado dc iios ou iias,
irnaos, ou rinos; fora rcciso agar os
concicnics dirciios. O scnIor gcncrosancnic
lIcs rovou quc nao iinIan avaliado con
caiidao a sua Icrana; quc cran nuiio nais
ricas do quc suunIan; c, icndo-as, or
conscguinic, condcnado nulia do irilo,
arruinando-as nas cusias, c rcndcndo os cIcfcs
dc fanlia, lIcs conrara as nclIorcs
roricdadcs, scn dcscnlolsar coisa alguna.
Dissc-lIc cniao o inscior Ccral (cn un ion
na vcrdadc un ouco anargo}. Eugc! fiscal lonc
ci fidclis, quia sucr auca fuisii fidclis rcndciro
gcral ic consiiiuan". (3}
Mas cocIicIou a un rcfcrcndario quc sc
acIava a scu lado.
Essas sangucssugas, sagradas ou
rofanas, dcvcn scr olrigadas a voniiar. ja c
icno dc aliviar o ovo, quc, sc nao fora a nossa
assisicncia c cquidadc, nunca icria con quc vivcr
scnao no ouiro nundo. (4}
Honcns dc gcnio rofundo arcscniaran-lIc
rojcios. Inaginara un lanar inosios solrc a
inicligcncia.
Todos dizia clc sc arcssarao a agar,
ois ningucn qucr assar or iolo.
45
.Dcclaro-o iscnio do inosio rcirucou-
lIc o ninisiro.
Ouiro ros csialclcccr o inosio unico
solrc as cancs c o riso, visio quc a naao cra a
nais alcgrc do nundo c quc, una canao a
consolava dc iudo. Mas o ninisiro olscrvou quc
Iavia icno quc nao fazian cancs alcgrcs, c
nosirou-sc rcccoso dc quc, ara cscaar ao
inosio, iodo o nundo sc iornassc dcnasiado
scrio.
Surgiu un salio c ccclcnic cidadao quc
rojciava fazcr con quc o rci rccclcssc ircs vczcs
nais, agando o ovo ircs vczcs ncnos. O
ninisiro aconsclIou-lIc quc fossc arcndcr
ariinciica.
Un quario rovava ao rci, or anizadc, quc
csic nao odia rccolIcr scnao scicnia c cinco
nilIcs, nas quc clc lIc ia roorcionar
duzcnios c vinic c cinco.
Isso nuiio nos lcncficiara dissc o
ninisiro quando iivcrnos ago as dividas do
Esiado.
CIcgou afinal un rcrcscnianic do novo
auior quc faz o odcr lcgislaiivo co-roriciario
dc iodas as nossas icrras, or dirciio divino, c
quc garaniia ao rci un lilIao c duzcnios nilIcs
dc rcnda. FcconIcci o Ioncn quc nc nandara
46
ara a cadcia or nao Iavcr ago os ncus vinic
cscudos. Lancci-nc aos cs do scnIor Inscior
Ccral c cdi-lIc jusiia; clc dcu una gargalIada
c dissc-nc quc nc Iavian rcgado una ca.
Ordcnou quclcs graccjadorcs dc nau gosio quc
nc dcsscn ccn cscudos dc indcnizaao, c
discnsou-nc da iaa ara o rcsio da vida.
Dcus o alcnoc, scnIor lIc dissc cu.
47

V.
CARTA AO HOMEM DOS QUARENTA ESCUDOS

Enlora scja cu ircs vczcs nais rico quc o
scnIor, isio c, cnlora ossua irczcnias c
scsscnia lilras ou francos dc rcnda, cscrcvo-lIc
no cnianio dc igual ara igual, scn afciar o
orgulIo das grandcs foriunas.
Li a Iisioria do scu dcsasirc c da jusiia quc
lIc conccdcu o Inscior Ccral. Mcus
cunrincnios. Mas or dcsgraa acalo dc lcr Lc
Financicr Ciioycn, acsar da rcugnancia quc nc
causara o iiulo, quc a nuiia gcnic sc afigura
coniradiiorio. Essc cidadao lIc iira vinic francos
da sua rcnda c a nin scsscnia. acnas conccdc
ccn francos a cada indivduo, na ioialidadc dos
Ialiianics. Mas, cn concnsaao, un Ioncn
nao ncnos ilusirc clcva as nossas rcndas aic
ccnio c cinqucnia lilras; vcjo quc o scu gcncira
rcfcriu o ncio icrno. Nao c dcsscs nagnficos
scnIorcs quc, con una cnada, ovoan Paris dc
un nilIao dc Ialiianics, c fazcn circular clo
rcino un lilIao c ncio dc ncial sonanic, dcois
dc iudo o quc crdcnos nas uliinas gucrras.
Cono sci quc c un grandc lciior, cnrcsiar-
lIc-ci Lc Financicr Ciioycn. Mas nao sc fic nclc
48
cn iudo. ciia o icsiancnio do grandc ninisiro
Collcri, c nao salc quc sc iraia dc una rasodia
ridcula, fciia or un ial Caiicn dc Couriilz; ciia a
Dzina do narccIal dc Vaulan, c nao salc quc c
dc un ial Doisguillcri; ciia o icsiancnio do
cardcal dc FicIclicu, c nao salc quc c do aladc
dc Dourzcis. Suc Iavcr diio cssc cardcal quc,
quando a carnc cncarccc, aga-sc nais ao
soldado. No cnianio, a carnc suliu nuiio sol o
scu ninisicrio, c o agancnio do soldado nao
auncniou; o quc rova, indccndcnicncnic dc
ccn ouiras rovas, quc cssc livro, iido or
aocrifo ao aarcccr, c dcois airiludo ao
rorio cardcal, c ianio scu cono os icsiancnios
do cardcal Allcroni c do narccIal dc Dcllc-Islc.
Dcsconfic, ioda a vida, dos icsiancnios c dos
sisicnas; ja fui viina dclcs, cono o scnIor. Sc
os Solons c Licurgos nodcrnos zonlaran do
scnIor, ainda nais zonlaran dc nin os novos
Triiolcnos; c, nao fossc una cqucna Icrana
quc nc rcaninou, icria cu norrido dc niscria.
Possuo ccnio c vinic jciras na nais lcla
rcgiao da naiurcza c no solo nais ingraio. Cada
jcira, na ninIa icrra, dcsconiadas as dcscsas,
so rcndc un cscudo dc ircs lilras. Mal vi nos
jornais quc un fanoso agriculior invcniara una
nova scncadcira, c quc lavrava as suas icrras or
ialulciros a fin dc quc, scncando ncnos,
colIcssc nais, arcssci-nc cn ionar dinIciro
49
cnrcsiado, conrci una scncadcira, lavrci or
ialulciros; crdi o dinIciro c o iralalIo, lcn
cono o ilusirc agriculior, quc nao nais scncia
or ialulciros.
Quis a ninIa na soric quc cu lcssc o
Journal Econoniquc, quc sc vcndc no Doudoi,
cn Paris. Dci con os olIos na ccricncia dc un
cngcnIoso arisicnsc quc, ara sc disirair,
nandara lavrar quinzc vczcs o scu jardin, ali
laniando irigo, cn vcz dc iulias. fcz una
colIciia alundanissina. Arranjci nais dinIciro
cnrcsiado. Dasia fazcr quinzc lavras dizia cu
conigo c icrci o dolro da colIciia dcssc digno
arisicnsc, quc dcscolriu rincios dc
agriculiura na ocra c na concdia, c cis-nc
cnriquccido con as suas lics c o scu ccnlo".
Na ninIa icrra, lavrar quairo vczcs quc scja,
c una coisa inossvcl; o rigor c as suliias
nudanas das csiacs nao o crniicn; or
ouiro lado, a dcsgraa dc scncar or ialulciro,
cono o ilusirc agriculior dc quc falci, forara-nc
a vcndcr a ninIa airclagcn. Mandci lavrar irinia
vczcs as ninIas ccnio c vinic jciras or iodas as
cIarruas dc quairo lcguas cn dcrrcdor. Trcs
ananIos ara cada jcira nc cusiaran ccnio c
vinic lilras. o das ninIas ccnio c vinic jciras
inoriou cn caiorzc nil c quairoccnias lilras.
MinIa colIciia quc nonia, nun ano nornal, cn
ninIa naldiia icrra, a irczcnios scsiciros, suliu,
50
c vcrdadc, a irczcnios c irinia, o quc a vinic lilras
o scsiciro, nc rcndcu scis nil c scisccnias lilras.
crdi scic nil c oiioccnias lilras.
Esiava arruinado, crdido, sc nao fora una
vclIa iia quc un grandc ncdico dcsacIou ara
o ouiro nundo, raciocinando iao lcn cn
ncdicina cono cu cn agriculiura.
Qucn dizia quc cu ainda Iavia dc icr a
fraqucza dc nc dciar scduzir clo Journal dc
Doudoi? Essc Ioncn, afinal dc conias, nao Iavia
jurado a ninIa crdiao. Li na rcfcrida
ullicaao quc lasiava invcricr quairo nil
francos ara conscguir quairo nil lilras dc rcnda
cn alcacIofras. Ora, ois, con ccricza Doudoi nc
dcvolvcra cn alcacIofras o quc nc fcz crdcr cn
irigo. E cis os ncus quairo nil francos
dcscndidos c as ninIas alcacIofras dcvoradas
clos raics. Fui vaiado no ncu caniao cono o
dialo dc Pacfiguicrc.
Escrcvi una fulninanic caria dc ccnsura a
Doudoi. Cono unica rcsosia, o landido divcriiu-
sc ninIa cusia, no scu Journal. Ncgou-nc
inudcnicncnic quc os caralas fosscn
vcrnclIos. Vi-nc olrigado a cnviar-lIc o
icsicnunIo dc un aniigo rocurador do rci dc
Cuadaluc, dc cono Dcus fcz vcrnclIos aos
carailas, cono fcz rcios aos ncgros, Mas cssa
cqucna viioria nao nc incdiu dc crdcr, aic o
51
uliino cciiil, ioda a Icrana da ninIa iia, or
Iavcr acrcdiiado cn dcnasia nos novos sisicnas.
Cuidado, ncu caro scnIor, cuidado con os
cIarlaiacs.
52

VI.
NOVAS CONTRARIEDADES OCASIONADAS PELOS NOVOS
SISTEMAS
(Trecho extrado dos manuscritos de um velho solitrio)

Vcjo quc, sc lons cidadaos sc divcriiran cn
govcrnar os Esiados c colocar-sc no lugar dos
rcis, sc ouiros sc julgaran Triiolcnos c Ccrcs,
ouiros Iouvc, nais anliciosos, quc sc uscran
scn ccrinnia no lugar dc Dcus c criaran o
univcrso con a cna, cono Dcus os criou ouirora
con o vcrlo.
Un dos rinciros quc sc arcscniaran
ninIa adoraao foi un dcsccndcnic dc Talcs,
cIanado Tcliancd, quc nc fcz salcr quc as
nonianIas c os Ioncns sao roduzidos clas
aguas do nar. Houvc rinciro lclos Ioncns
narinIos, quc dcois sc iornaran anflios. A sua
lcla cauda liariida sc iransfornou cn crnas.
Esiava cu ainda sol a inrcssao das
Mcianorfoscs dc Ovdio c dc un livro ondc sc
dcnonsirava quc a raa dos Ioncns cra lasiarda
dc una raa dc lalunos. ianio nc inoriava
dcsccndcr dc un cic cono dc un nacaco.
53
Con o icno, vicran-nc duvidas quanio a
cssa gcncalogia c aic no iocanic fornaao das
nonianIas.
Cono! dissc-nc clc. Nao salc cniao
quc as corrcnics nariinas quc anonioan
coniinuancnic arcia a dcz ou dozc cs dc aliura
quando nuiio, roduziran, no dccorrcr dc longos
scculos, nonianIas dc vinic nil cs dc aliura, as
quais nao sao dc arcia? Fiquc salcndo quc o nar
ja. colriu ncccssariancnic ioda a sucrfcic do
glolo. A rova csia cn quc sc viran ancoras dc
navio solrc o nonic S. Dcrnardo, quc ali sc
acIavan varios scculos anics quc os Ioncns
iivcsscn navios. Inaginc quc a icrra c un glolo
dc vidro quc foi or nuiio icno iodo colcrio dc
agua.
Quanio nais clc nc douirinava, nais
incrcdulo nc iornava cu.
Pois cniao nao viu dissc-nc clc o
falun dc Tourainc, a irinia c scis lcguas do nar?
E un acunulo dc concIas, con as quais sc
adula a icrra, cono con csicrco. Ora, sc o nar
dcosiiou, na succssao dos icnos, una nina
inicira dc concIas a irinia c scis lcguas do
Occano, or quc nao sc icra csicndido aic ircs
nil lcguas, duranic varios scculos, solrc o nosso
glolo dc vidro?
54
ScnIor Tcliancd rcsondi-lIc cu, Ia
cssoas quc fazcn quinzc lcguas or dia a c,
nas nao odcn fazcr cinqucnia. Nao crcio quc o
ncu jardin scja dc vidro c, quanio ao scu falun,
coniinuo a duvidar quc scja un lciio dc concIas
narinIas. Dcn odia scr quc nao assassc dc
un dcosiio dc cqucnas cdras calcarias quc
ionan facilncnic a forna dc fragncnios dc
concIas, cono Ia cdras quc ionaran a
configuraao dc lnguas c quc nao sao lnguas; dc
csirclas, c quc nao sao asiros; dc scrcnics
cnroscadas, c quc nao sao scrcnics; dc arics
naiurais do lclo sco, c quc no cnianio nao sao
dcsojos das danas. Vccn-sc dcndriics, cdras
figuradas, quc rcrcscnian arvorcs c casas, scn
quc janais cssas cqucnas cdras icnIan sido
casas c carvalIos.
Sc o nar dcosiiou ianios lciios dc concIas
cn Tourainc, or quc icria ncgligcnciado a
DrcianIa, a Nornandia, a Picardia, c iodas as
ouiras cosias? Fcccio quc cssc falun iao galado
rovcnIa ianio do nar cono os Ioncns. E,
ncsno quc o nar sc candissc irinia c scis
lcguas, nao qucr dizcr quc o icnIa fciio aic ircs
nil, ou irczcnias nil, c quc iodas as nonianIas
foran roduzidas clas aguas. Tanio faz dizcr
quc o Caucaso fornou o nar cono rcicndcr quc
o nar fornou o Caucaso.
55
Mas quc nc diz, scnIor incrcdulo, das
osiras cirificadas quc foran cnconiradas no
cunc dos Alcs?
Dirci, scnIor Criador, quc nao vi nais
osiras cirificadas quc ancoras dc navio no alio
do Monic Cincrco. Dirci o quc ja sc dissc, quc sc
cnconiraran concIas dc osiras (as quais
facilncnic sc cirifican} a grandcs disiancias do
nar, cono sc dcscnicrraran ncdalIas ronanas
a ccn lcguas dc Fona; c rcfiro acrcdiiar quc
crcgrinos dc Si. Jacqucs alandonaran algunas
concIas a caninIo dc Si. Mauricc a inaginar quc
o nar fornou o nonic dc S. Dcrnardo.
Ha concIas or ioda aric; nas nao sc
odcra afirnar quc sao dcsojos dc icsiaccos c
crusiaccos dos nossos lagos, ianio cono dc
cqucnos aninais narinIos?
ScnIor incrcdulo, olIc quc o orci a
ridculo no nundo quc nc roonIo criar!
ScnIor criador, faa o quc lcn lIc
arcccr; cada qual c scnIor no scu nundo; nas
nunca nc fara acrcdiiar quc csic cn quc csianos
scja dc vidro, ncn quc algunas concIas scjan
rova dc quc o nar roduziu os Alcs c o nonic
Taurus. Dcn salc quc nao Ia ncnIuna concIa
nas nonianIas da Ancrica. Con ccricza nao foi
o scnIor qucn criou aquclc Icnisfcrio, c dcvc
56
conicniar-sc cn Iavcr fornado csic vclIo nundo.
ja c lasianic.
ScnIor, scnIor, sc nao dcscolriran
concIas nas nonianIas da Ancrica, Iavcrao dc
dcscolri-las.
Isio c quc c falar cono criador, quc
conIccc o scu scgrcdo c csia scguro do quc faz.
Dcio-lIc, ois, o scu falun, dcsdc quc o scnIor
nc dcic as ninIas nonianIas. Alias, dcclaro-
nc Iunildc c olcdicnic scrvo dc Vossa
Providcncia.
No icno cn quc assin nc insirua con
Tcliancd, un jcsuia irlandcs disfarado dc
Ioncn, alias grandc olscrvador, c quc iinIa
lons nicroscoios, fcz cnguias con farinIa dc
irigo nofado. Nao nais sc duvidou cniao quc
fossc ossvcl fazcr Ioncns con farinIa dc lon
irigo. Logo sc criaran ariculas organicas quc
consiiiuran Ioncns. Por quc nao? O grandc
gcncira Faiio Iavia rcssusciiado norios cn
Londrcs; con a ncsna facilidadc odia-sc fazcr
criaiuras vivas, cn Paris, con ariculas
organicas; nas Iavcndo infclizncnic
dcsaarccido as novas cnguias dc NccdIan, os
novos Ioncns ianlcn dcsaarcccran c fugiran
ara as nnadas quc cnconiraran cn ncio da
naicria suiil, glolulosa c csiriada.
57
Nao quc csscs criadorcs dc sisicnas nao
Iajan rcsiado grandcs scrvios fsica; Dcus
nc livrc dc ncnosrczar os scus iralalIos! Ja os
conararan a csscs alquinisias quc, falricando
ouro (quc nao sc falrica}, dcscolriran lons
rcncdios ou clo ncnos coisas lasianic curiosas.
Podc algucn scr un Ioncn dc raro ncriio c
cnganar-sc quanio fornaao dos aninais ou
csiruiura do glolo.
Os cics iransfornados cn Ioncns, as
aguas iransfornadas cn nonianIas, nao nc
Iavian causado ianio nal quanio o scnIor
Doudoi; liniiava-nc iranquilancnic a duvidar,
quando un lanio nc ionou sol a sua
roicao. Era un rofundo filosofo, nas quc
janais crdoava aos quc nao cnsavan cono clc.
Fcz-nc, a rincio, vcr clarancnic o fuiuro,
caliando ninIa alna. Fiz iao rodigiosos
csforos dc caliaao, quc adocci; nas clc curou-
nc, uniando-nc dc ic da calca aos cs. Mal
nc vi cn condics dc andar, roc-nc una
viagcn s icrras ausirais, ara ali dissccar
calcas dc giganics, o quc nos faria conIcccr
clarancnic a naiurcza da alna. Cono cu nao
odia suoriar o nar, icvc a londadc dc lcvar-nc
or icrra. Mandou cavar un grandc iuncl no
glolo icrraquco. cssc iuncl ia dar dirciio na
Paiagnia. Pariinos; quclrci una crna
cnirada do iuncl; iivcran cnornc dificuldadc cn
58
cncana-la. fornou-sc un calo quc nc aliviou
lasianic.
Ja falci dc iudo isso cn una dc ninIas
diairilcs, ara insiruir o univcrso aicnio a cssas
grandcs coisas. Esiou lasianic vclIo; gosio
algunas vczcs dc rcciir as ninIas Iisiorias, a
fin dc nclIor as inculcar na calca dos ncninos,
ara os quais iralalIo Ia ianio icno.
59

VII.
CASAMENTO DO HOMEM DOS QUARENTA ESCUDOS

Ja lasianic insirudo, c Iavcndo rcunido
una cqucna foriuna, o Ioncn dos quarcnia
cscudos dcsosou una linda noa quc ossua
ccn cscudos dc rcnda. Sua csosa logo ficou
gravida. Elc foi rocurar o scu gcncira, c
crguniou-lIc sc cla lIc daria un ncnino ou
una ncnina. Fcsondcu-lIc o gcncira quc as
ariciras c as criadas ordinariancnic o salian,
nas quc os fsicos, quc rcdizcn os ccliscs, nao
cran iao csclarccidos quanio clas.
Quis salcr dcois sc o scu filIo, ou filIa, ja
ossua una alna. O gcncira dissc-lIc quc isso
nao cra da sua concicncia c quc fossc falar con
o icologo da csquina.
O Ioncn dos quarcnia cscudos, quc ja o cra
no nnino dos duzcnios, crguniou cn quc local
sc acIava o scu filIo.
Nuna cqucna lolsa lIc dissc o anigo,
cnirc a lciga c o inicsiino rcio.
Sanio Dcus! cclanou clc. A alna
inorial dc un filIo nascida c alojada cnirc a
urina c algo ior!
60
Sin, ncu caro vizinIo, a alna dc un
cardcal nao icvc ouiro lcro; c con iudo isso
ainda sc fazcn dc arroganics c dao-sc arcs.
AI, scnIor salio, nao nc odcria dizcr
cono sc fornan os filIos?
Nao, ncu anigo; nas, sc quiscr, dir-lIc-ci
o quc os filosofos inaginaran, isio c, cono os
filIos nao sc fornan.
En rinciro lugar, o rcvcrcndo adrc
SancIcz, no scu ccclcnic livro Dc Mairinnio, c
inicirancnic da oiniao dc Hiocraics; crc, cono
ariigo dc fc, quc os dois vcculos fluidos do
Ioncn c da nulIcr sc lanan c uncn-sc c quc,
cn ial noncnio, o filIo c concclido or cssa
uniao; c iao crsuadido csia dcssc sisicna fsico,
iornado icologico, quc o canina no caiulo XXI
do livro scgundo. Uirun virgo Maria scncn
cniscrii in coulaiionc cun Siriiu Sancio.
Ai scnIor, ja lIc dissc quc nao cnicndo
laiin; cliquc-nc cn franccs o oraculo do adrc
SancIcz.
O gcncira lIc iraduziu o icsio c anlos
frcniran dc Iorror.
O rcccn-casado, acIando SancIcz
rodigiosancnic ridculo, ficou cnircianio nuiio
saiisfciio con Hiocraics; c csiinava quc sua
61
nulIcr Iouvcssc rccncIido iodas as condics
inosias or aquclc ncdico ara fazcr un filIo.
Infclizncnic dissc-lIc o vizinIo, Ia
nuiias nulIcrcs quc nao candcn ncnIun
licor, quc so rccclcn, con avcrsao as carcias
nariiais, c no cnianio icn filIos. So isio dccidc
conira Hiocraics c SancIcz.
Dc rcsio, iudo lcva a crcr quc a naiurcza agc
scnrc nos ncsnos casos clos ncsnos
rincios; ora, Ia nuiias csccics dc aninais
quc cngcndran scn coula, cono os cics
cscanados, as osiras, os ulgcs. Tivcran ois os
fsicos dc rocurar una nccanica dc gcracs
quc convicssc a iodos os aninais. O cclclrc
Harvcy, quc rinciro dcnonsirou a circulaao, c
quc cra digno dc dcscolrir o scgrcdo da naiurcza,
julgou ic-lo acIado nas galinIas. csias cn
ovos; clc concluiu quc as nulIcrcs ianlcn os
unIan. Os graccjadorcs dc nau gosio disscran
quc cra or isso quc os lurgucscs, c aic alguns
coricsaos, cIanan a nulIcr, ou a ananic, dc
ninIa franguinIa, c quando sc diz quc as
nulIcrcs sao galanics c orquc clas dcscjarian
quc os galos lIcs arrasiasscn a asa. Acsar
dcssas zonlaria, Harvcy nao nudou dc oiniao,
c ficou csialclccido cn ioda a Euroa quc nos
rovinos dc un ovo.
62
O Honcn dos uucntu Escudos. Mas o
scnIor nc dissc quc a naiurcza c scnrc
scnclIanic a si ncsna, quc agc scnrc clo
ncsno rincio no ncsno caso. as nulIcrcs, as
cguas, as nulas, as cnguias, nao cn; o scnIor
csia lrincando.
O Gconctu. Elas nao cn ara fora, nas
cn ara dcniro; icn ovarios cono iodas as
avcs; as cguas, as cnguias ianlcn os icn. Un
ovo sc dcsiaca do ovario; c cIocado na nairiz.
Vcja iodos os cics cscanados, as ras. lanan
ovos, quc o nacIo fccunda. As lalcias c os ouiros
aninais narinIos dcssa csccic fazcn lroiar os
ovos na nairiz. As iraas, os nais vis inscios, sao
visivclncnic fornados dc un ovo. iudo vcn dc
un ovo; c o nosso glolo c un grandc ovo quc
conicn iodos os ouiros.
O Honcn dos uucntu Escudos. Palavra!
cssc sisicna icn iodas as caracicrsiicas da
vcrdadc; c sinlcs, c unifornc, c aicnic cn nais
dc nciadc dos aninais. Esiou saiisfciio, nao
qucro ouiro. Nada nc c nais caro do quc o. ovos
dc ninIa nulIcr.
O Gconctu. Afinal, cansaran-sc dcssc
sisicna. c concaran a fazcr filIos dc ouira
forna. O Honcn dos Quarcnia Escudo.. E or
quc? Essa forna nao c iao naiural?
63
O Gconctu. quc rcicndcran quc as
nossas nulIcrcs nao icn ovarios, nas soncnic
cqucnas glandulas.
O Honcn dos uucntu Escudos. Con
ccricza cssoas quc iinIan ouiro sisicna
rcarado quiscran dcsacrcdiiar os ovos.
O Gconctu. Podc scr. Dois Iolandcscs
dcran ara caninar, ao nicroscoio, o licor
scninal do Ioncn c dc varios aninais, c
julgaran crcclcr aninais ja fornados quc
corrian con inconcclvcl raidcz. Dcscolriran-
nos aic no fluido scninal do galo. Julgou-sc
cniao quc os nacIos fazian iudo c as fcncas
nada; csias so scrvian ara carrcgar o icsouro
quc o nacIo lIcs confiara.
O Honcn dos uucntu Escudos. nuiio
csiranIo isso. TcnIo algunas duvidas solrc
iodos csscs aninaizinIos quc sc agiian iao
rodigiosancnic cn un licor, ara ficarcn cn
scguida inolilizados nos ovos dos assaros, c
nao ncnos inovcis duranic novc ncscs (fora
alguns solavancos} no vcnirc da nulIcr; isso nao
nc arccc conscqucnic. Nao c cssa (clo quc
osso julgar} a narcIa da naiurcza. E cono sao
csscs IoncnzinIos quc nadan iao lcn no licor
dc quc nc fala?
O Gconctu. Sao cono vcrncs. Havia
rincialncnic un ncdico cIanado Andry quc
64
via vcrncs or ioda aric c quc qucria
alsoluiancnic dcsiruir o sisicna dc Harvcy.
Tcria, sc udcssc, acalado con a circulaao do
sanguc, orquc ouiro a dcscolrira. Enfin, dois
Iolandcscs c o scnIor Andry, fora dc cair no
ccado dc Onan c caninar coisas no
nicroscoio, rcduziran o Ioncn a lagaria.
Sonos, no rincio, un vcrnc, cono cla; dcois
no nosso involucro, nos iornanos cono cla,
duranic novc ncscs, una vcrdadcira crisalida,
quc os cannios cIanan favas. En scguida, sc
a lagaria sc iorna lorlolcia, nos nos iornanos
Ioncns. cis as nossas ncianorfoscs.
O Honcn dos uucntu Escudos. E a coisa
arou ai? Nao vcio dcois nova noda?
O Gconctu. O cssoal sc cansou dc scr
lagaria. Un filosofo circnancnic divcriido
dcscolriu, cn una Vcnus Fsica, quc a airaao c
quc fazia os filIos, c cis cono a coisa sc ocra.
Tonlado o gcrnc na nairiz, o olIo dirciio airai o
olIo csqucrdo, quc cIcga ara sc unir a clc na
qualidadc dc olIo; nas c incdido clo nariz, quc
ioa no caninIo, c quc o olriga a colocar-sc
csqucrda. O ncsno aconiccc con os lraos c
crnas. E difcil clicar, cn ial Iioicsc, a
siiuaao dos nanilos c das nadcgas. Essc grandc
filosofo nao adniic ncnIun dcsgnio do Scr
criador na fornaao dos aninais. Esia longc dc
acrcdiiar quc o coraao scja fciio ara rccclcr o
65
sanguc c ccli-lo, o csinago ara digcrir, os
olIos ara vcr, o. ouvido ara ouvir. isso lIc
arccc dcnasiado vulgar; iudo sc faz or airaao.
O Honcn dos uucntu Escudos. Un louco
varrido, csia visio. Escro quc ningucn Iaja
adoiado una icoria iao ciravaganic.
O Gconctu. Firan nuiio, aic; nas o irisic
c quc cssc inscnsaio sc asscnclIava aos icologos,
quc crscgucn o nais quc odcn quclcs a
qucn fazcn rir.
Ouiros filosofos inaginaran ouiras nanciras,
quc nao fizcran naior succsso. nao c nais o
lrao quc vai rocurar o lrao, nao nais a coa
quc corrc airas da coa; sao cqucnas nolcculas,
cqucnas ariculas dc lrao c coa quc sc
colocan unas solrc as ouiras. Talvcz quc un
dia, dcois dc ianio icno crdido, a gcnic scja
olrigado a voliar aos ovos.
O Honcn dos uucntu Escudos. Esiino
nuiio; nas qual foi o rcsuliado dc iodas cssas
disuias?
O Gconctu. A duvida. Sc a qucsiao fossc
dclaiida cnirc icologos, Iavcria cconunIcs c
dcrranancnio dc sanguc; nas, cnirc fsicos, logo
sc csialclccc a az; cada qual foi dciiar con a
rcscciiva nulIcr, scn sc rcocuar
alsoluiancnic con os scus ovarios ou as suas
66
ironas dc Falloc. As nulIcrcs cngravidaran,
scn ao ncnos indagar cono sc ocra cssc
nisicrio. assin quc scncanos irigo c
ignoranos cono o irigo gcrnina na icrra.
O Honcn dos uucntu Escudos. OI! cu
sci; disscran-nc Ia nuiio icno. c or
aodrccincnio. Mas s vczcs nc da voniadc dc
rir dc iudo o quc nc disscran.
O Gconctu. una ccclcnic disosiao.
AconsclIo-o a duvidar dc iudo, cccio quc os ircs
angulos dc un iriangulo sao iguais a dois rcios, c
quc os iriangulos quc icn igual lasc c igual
aliura sao iguais cnirc si, ou ouiras roosics
scnclIanics,, cono or ccnlo, quc dois c dois
sao quairo.
O Honcn dos uucntu Escudos. Sin,
crcio quc c nuiio scnsaio duvidar; nas sinio-nc
curioso dcois quc fiz foriuna c quc disonIo dc
lazcrcs. Dcscjaria, quando a ninIa voniadc novc
o ncu lrao ou a ninIa crna, dcscolrir a nola
cla qual os novc. Sinio-nc s vczcs ainiio dc
odcr lcvaniar c laiar os olIos c nao odcr
novcr as orclIas. Eu cnso, c dcscjaria conIcccr
un ouco... isio aqui... iocar con o dcdo o ncu
cnsancnio. Dcvc scr nuiio inicrcssanic. Indago
sc cnso or nin ncsno, sc Dcus nc da as
ninIas idcias, sc ninIa alna vcio ara o ncu
coro no razo dc scis scnanas ou dc un dia, c
67
cono sc nc alojou no ccrclro; sc cnso nuiio
quando durno rofundancnic, c quando csiou
cn lciargia. Fclcnio os niolos ara salcr cono
un coro roduz ouiro coro. As ninIas
scnsacs nao nc csanian ncnos. cnconiro
nclas algo dc divino, c solrciudo no razcr. As
vczcs nc csforo or inaginar un novo scniido, c
janais udc conscgui-lo Os gcnciras salcn
iodas cssas coisas; icnIa a londadc dc insiruir-
nc.
O Gconctu. Ai dc nos, sonos. iao
ignoranics quanio o scnIor. dirija-sc Sorlona.
68

VIII.
O HOMEM DOS QUARENTA ESCUDOS TORNA-SE PAI E
DISCORRE SOBRE OS MONGES

Quando sc viu ai dc un ncnino, o Ioncn
dos quarcnia cscudos concou a julgar-sc dc
algun cso no Esiado; cscrava dar ao ncnos
dcz suldiios ao rci, c iodos clcs uicis. Era o
nclIor ccsiciro do nundo, c sua nulIcr una
ccclcnic cosiurcira. Nasccra cla nas
roinidadcs dc una grandc aladia dc ccn nil
lilras dc rcnda. Scu narido crguniou-nc un
dia or quc noiivo aquclcs scnIorcs, quc cran
iao ouco nuncrosos, Iavian cnlolsado ianias
orcs dc quarcnia cscudos.
Sao nais uicis airia do quc cu?
Nao, ncu caro vizinIo.
Concorrcn, cono cu, ara o ovoancnio
do as?
Nao, clo ncnos aarcnicncnic.
Culiivan a icrra? Dcfcndcn o Esiado
quando csic sofrc una agrcssao?
Nao, rczan clo scnIor.
69
Pois lcn! Eu rczarci or clcs, c dividanos.
Quanios dcsscs uicis indivduos, cnirc Ioncns c
nulIcrcs, cnccrran os convcnios do rcino?
Scgundo os ncnoriais dos inicndcnics dc
fins do scculo assado, Iavia ccrca dc novcnia
nil.
Por nossa vclIa conia, a quarcnia cscudos
or calca, clcs so dcvcrian ossuir dcz nilIcs
c oiioccnias nil lilras. Quanio ossucn?
CIcga a uns cinqucnia nilIcs, coniando
as nissas c colcics dos nongcs ncndicanics, quc
na vcrdadc gravan considcravclncnic o ovo. Un
irnao cdinic dc un convcnio dc Paris
vangloriou-sc ullicancnic dc quc a sua sacola
dava oiicnia nil lilras dc rcnda.
E divididos os cinqucnia nilIcs clas
novcnia nil calcas ionsuradas, quanio ioca a
cada una?
QuinIcnias c cinqucnia c cinco lilras.
una sona considcravcl nuna socicdadc
nuncrosa, cn quc as dcscsas dininucn dcvido
roria quaniidadc dos consunidorcs; ois
cusia nuiio ncnos a dcz cssoas vivcrcn junias
do quc sc cada una iivcssc o icio c a ncsa cn
scarado.
70
E os c-jcsuias, a qucn dao Iojc
quairoccnias lilras dc cnsao, crdcran cniao
ncssc ncgocio?
Nao o crcio. ois csiao quasc iodos
norando con arcnics quc os ajudan; varios
dizcn nissa a dinIciro, o quc nao fazian anics;
ouiros sc fizcran rccciorcs, ouiros sao
susicniados or dcvoias, c cada qual sc arranjou
sua nancira; c ialvcz oucos cisian Iojc quc,
icndo rovado do nundo c da lilcrdadc, quciran
rcionar as aniigas cadcias. A vida nonacal, or
nais quc sc diga, nao c dc iodo invcjavcl.
naina lasianic conIccida quc os nongcs sao
criaiuras quc sc uncn scn conIcccr-sc, vivcn
scn csiinar-sc, c norrcn scn sc lancniarcn.
AcIa cniao quc sc lIcs rcsiaria un
grandc scrvio, dcsfradando-os a iodos?
CanIarian lasianic, scn duvida, c o
Esiado ainda nais, dcvolvcr-sc-ian airia
cidadaos c cidadas quc sacrificaran
icncrariancnic a sua lilcrdadc cn una coca
cn quc as lcis nao crniicn quc sc disonIa dc
un fundo dc dcz soldos dc rcnda; iirar-sc-ian
csscs cadavcrcs dos iunulos. scria una
vcrdadcira rcssurrciao. As suas casas scrian
rcfciiuras, Iosiiais, cscolas, falricas. A
oulaao auncniaria c iodas as arics scrian
nclIor culiivadas. Podcr-sc-ia ao ncnos liniiar o
71
nuncro dcssas viinas voluniarias, fiando o
nuncro dos novios. A airia icria nais Ioncns
uicis c ncnos infclizcs. o scniir dc iodos os
nagisirados, c o dcscjo unaninc do ullico,
dcsdc quc os csriios sc csclarcccran, o ccnlo
da Inglaicrra, c dc ianios ouiros Esiados, c una
rova cvidcnic da ncccssidadc dc ial rcforna.
Quc scria Iojc da Inglaicrra sc, cn vcz dc
quarcnia nil narinIciros iivcssc quarcnia nil
adrcs? Quanio nais sc nuliilican as arics,
nais ncccssario c o nuncro dc sudiios
laloriosos. Ha scn duvida clos clausiros nuiias
inicligcncias sculias, quc csiao crdidas ara o
Esiado. rcciso, ara quc un rcino florcsa, o
nnino ossvcl dc adrcs c o naino ossvcl dc
aricsaos. A ignorancia c larlaria dc nossos as,
longc dc consiiiuir una rcgra ara nos, nao sao
nais quc un aviso ara fazcrnos o quc clcs
farian, sc csiivcsscn cn nosso lugar, cono as
nossas luzcs.
Qucr dizcr quc nao c or odio aos nongcs
quc dcscja o scnIor aloli-los? or icdadc
dclcs? E or anor airia? Sou do scu arcccr.
Nao dcscjaria quc ncu filIo fossc adrc. E, sc
sonIassc quc iria icr filIos ara o clausiro, nao
dciiaria con a ninIa nulIcr.
Qual c, con cfciio, o lon ai dc fanlia
quc nao cIorc ao vcr scu filIo ou filIa crdidos
ara a socicdadc? CIanan a isio salvar-sc; nas
72
un soldado quc sc salva quando dcvc conlaicr, c
unido. Sonos iodos soldados do Esiado;
csianos a soldo da socicdadc, c iornano-nos
dcscriorcs quando a dcianos. Quc digo? Os
nongcs sao arricidas quc aniquilan una
osicridadc inicira. Novcnia nil cnclausurados,
quc lcrran ou fanIoscian laiin, odcrian dar,
cada un, dois sudiios ao Esiado. o quc sona
ccnio c oiicnia nil Ioncns quc clcs fazcn
crcccr ainda cn gcrnc. Ao calo dc ccn anos, a
crda c incnsa, coisa quc sc dcnonsira or si
ncsna.
Por quc cniao rcvalcccu o nonarquisno?
Porquc o govcrno, dcsdc Consianiino, foi,
quasc or ioda aric, dcicsiavcl c alsurdo;
orquc o incrio ronano icvc nais saccrdoics
quc soldados; orquc so no Egiio Iavia ccn nil;
orquc cran iscnios dc iralalIo c inosios;
orquc os cIcfcs das nacs larlaras quc
dcsiruran o incrio, icndo-sc fciio crisiaos ara
govcrnar crisiaos, ccrccran a nais Iorrvcl
iirania; orquc as cssoas sc lanavan cn
nuliidao nos clausiros ara cscaar ao furor
dcsscs iiranos, c ncrgulIavan nuna cscravidao
ara cviiar una ouira; orquc os aas,
insiiiuindo ianias ordcns difcrcnics dc nandrics
sagrados, consiiiuran ouiros ianios sudiios nos
ouiros Esiados; orquc un canoncs rcfcrc scr
cIanado ncu rcvcrcndo adrc c disiriluir
73
lcnaos a conduzir a cIarrua; orquc nao salc
quc a cIarrua c nais nolrc quc a laiina; orquc
gosia nais dc vivcr cusia dos iolos do quc or
un iralalIo Ionrado; cnfin, orquc nao salc
quc, fazcndo-sc nongc, rcscrva ara si ncsno
dias infclizcs, iccidos dc icdio c arrccndincnio.
Dasia, ois, dc nongcs, ara fclicidadc
nossa c dos rorios nongcs Mas causa-nc
afliao ouvir ao scnIor dc ninIa aldcia, ai dc
quairo filIos c ircs filIas, quc nao salcra cono
os csialclcccr sc nao nandar as filIas ara un
convcnio.
Essa alcgaao, ianias vczcs rcciida, c
inunana, aniiairioiica c dcsiruiora da
socicdadc. Todas as vczcs quc sc ossa dizcr dc
una condiao, qualqucr quc scja. Sc iodos sc
sulncicsscn a csia condiao, csiaria crdido o
gcncro Iunano", csia dcnonsirado quc cssa
condiao nao valc nada c quc aquclc quc a alraa
rcjudica o gcncro Iunano. Ora, c claro quc, sc
iodos os jovcns dc anlos os scos sc
cnclausurasscn, o nundo crcccria; ja so or
isso, a fradaria c ininiga da naiurcza Iunana,
indccndcnicncnic dos icrrvcis nalcs quc
algunas vczcs lIc causou.
Nao sc odcria dizcr o ncsno dos
soldados?
74
Ccriancnic quc nao. ois, sc cada cidadao
sc ccrciia nas arnas, cono ouirora cn iodas as
Fcullicas, c solrciudo na dc Fona, nao dcia o
soldado dc scr nclIor culiivador; o soldado
cidadao casa-sc, c conlaic cla nulIcr c clos
filIos. Prouvcra a Dcus quc iodos os lavradorcs
fosscn soldados c csosos! Scrian assin
ccclcnics cidadaos. Mas un nongc so scrvc,
cono nongc, ara dcvorar a sulsiancia dc scus
conairioias. Nao Ia vcrdadc nais rcconIccida.
Mas c as filIas dos gcniis-Ioncns olrcs,
quc nao odcn casar, quc farao clas?
Farao, cono ja sc dissc nil vczcs, o quc
fazcn as da Inglaicrra, da Escocia, da Irlanda, da
Suia, da Holanda, dc nciadc da AlcnanIa, da
Succia, da Norucga, da Dinanarca, da Tariaria,
da Turquia, da frica, c dc quasc iodo o rcsio da
icrra. Scrao nclIorcs csosas c nacs, quando os
Ioncns sc iivcrcn acosiunado, ial cono na
AlcnanIa, a ionar csosas scn doic. Una
nulIcr laloriosa c afciia s lidcs doncsiicas scra
dc nais uiilidadc nuna casa do quc a filIa dc un
financisia, quc, so cn sucrfluidadcs, gasia nais
do quc irouc ao narido.
Cunrc quc Iaja casas dc rciiro ara a
vclIicc, ara a invalidcz, ara a dcfornidadc. Mas
dcvido ao nais dcicsiavcl dos alusos, so cisicn
fundacs ara a juvcniudc c ara as cssoas
75
lcn confornadas. Conca-sc, nos clausiros, or
olrigar os novios dc un c ouiro sco a aicnicar
sua nudcz, acsar dc iodas as lcis do udor; sao
aicniancnic caninados or dianic c or iras, Va
una vclIa corcunda arcscniar-sc ara cnirar
nun convcnio, c scra ignoniniosancnic
cscorraada, a ncnos quc conirilua con un doic
incnso. Quc digo? Toda rcligiosa dcvc irazcr scu
doic, scn o quc sc iransfornara no rcloialIo do
convcnio. Nunca sc viu nais iniolcravcl aluso.
Dcn, scnIor, juro-lIc quc as ninIas filIas
janais scrao rcligiosas. Arcndcrao a fiar, a
coscr, a fazcr rcnda, a lordar, a scr uicis, cn
suna. Considcro os voios cono un aicniado
conira a airia c conira si ncsno. E cono sc
clica quc un dc ncus anigos, ara conirariar
o gcncro Iunano, alcguc quc os nongcs sao
nuiio uicis oulaao dc un csiado, orquc as
suas casas icn nclIor assadio quc as dos
scnIorcs c as suas icrras nclIor culiivo?
E quc anigo c cssc, quc faz una asscrao
iao csiranIa?
o Anigo dos Honcns, ou anics, dos
nongcs.
Esiava lrincando, con ccricza; lcn salc
clc quc dcz fanlias, cada una con cinco nil
lilras dc rcndas da icrra, sao ccn vczcs, nil
vczcs nais uicis do quc un convcnio quc
76
dcsfruia dc una rcnda dc cinqucnia nil lilras c
quc icn scnrc un icsouro sccrcio. Louva as
lclas casas consirudas clos nongcs, c c
rccisancnic o quc irriia os cidadaos; c noiivo
das qucias da Euroa. O voio dc olrcza
condcna os alacios, cono o voio dc Iunildadc
sc oc ao orgulIo, c cono o voio dc aniquilar a
roria raa csia cn coniradiao con a naiurcza.
Conco a crcr quc sc dcvc dcsconfiar dos
livros.
Dcvc-sc c roccdcr con clcs cono con os
Ioncns, cscolIcr os nais razoavcis, canina-los,
c so sc rcndcr cvidcncia.
77

IX.
DOS IMPOSTOS PAGOS AO ESTRANGEIRO

Ha coisa dc un ncs, vcio rocurar-nc o
Ioncn dos quarcnia cscudos, dando vcrdadciras
larrigadas dc riso, c con iao loa gana quc
ianlcn nc us a rir, scn salcr do quc sc
iraiava, dc ial forna c o Ioncn iniiador or
naiurcza, ianio nos scnIorcia o insiinio, iao
coniagiosas sao as grandcs canscs da alna.
Ut dcntIus udcnt, ts cntIuc udcnt(5}
Hunun uutus.
Dcois quc riu voniadc, coniou-nc quc
acalava dc cnconirar un Ioncn quc sc dizia
roionoiario da Sania Sc, c quc cssc Ioncn
rcnciia considcravcl sona, a irczcnias lcguas
daqui, a un iialiano, cn nonc dc un franccs a
qucn o rci doara un cqucno fcudo, c quc cssc
franccs Janais odcria gozar do lcncfcio do rci
sc nao rcncicssc ao rcfcrido iialiano o scu
rinciro ano dc rcnda.
A coisa c lcn vcrdadc dissc-lIc cu,
nas nao c iao divcriida assin. Essas cqucnas
coniriluics cusian Frana unas
quairoccnias nil lilras anuais; c, duranic os dois
78
scculos c ncio quc vcn durando cssc cosiunc, ja
dcscarrcganos na Iialia uns oiicnia nilIcs.
Sanio Dcus! cclanou clc. Quanias
vczcs quarcnia cscudos! Qucr dizcr cniao quc
cssc iialiano nos suljugou Ia dois scculos c ncio
c nos ins cssc iriluio?
Na vcrdadc, clc nos iaava ouirora nuiio
nais oncrosancnic. Isso nao assa dc una
lagaicla cn conaraao cono o quc clc or
nuiio icno iirou da nossa olrc naao c das
ouiras olrcs nacs da Euroa.
Conici-lIc cniao cono sc Iavian csialclccido
cssas sanias usuracs. Elc salc un ouco dc
Iisioria; icn lon scnso. conrccndcu facilncnic
quc cranos c-cscravos aos quais ainda rcsiava
una onia dc grilIcs. Por nuiio icno, falou
cncrgicancnic conira ial aluso, nas con quc
rcsciio cla rcligiao cn gcral! Cono vcncrava os
lisos! Cono lIcs dcscjava nuiios c nuiios
quarcnia cscudos, a fin dc quc os gasiasscn cn
olras ias nas rcscciivas dioccscs!
Qucria ianlcn quc iodos os curas dc
cananIa iivcsscn un nuncro suficicnic dc
quarcnia cscudos, ara quc udcsscn vivcr con
dcccncia.
irisic dizia clc quc un cura sc vcja
olrigado a disuiar ircs ncdas do irigo ao scu
79
rclanIo, c nao scja largancnic rcnuncrado cla
rovncia. vcrgonIoso quc csicjan scnrc cn
dcnanda con os scus scnIorcs. Essas cicrnas
qucrclas or dirciios inaginarios c dzinas
dcsirocn a considcraao quc sc lIcs dcvc. O
infcliz culiivador, quc ja agou aos rcosios a
sua dzina, c os dois soldos or lilra, c a ialIa, c
a caiiaao, c o rcsgaic, clo alojancnio dc
niliiarcs, dcois dc ja os icr alojado, cic., cic.,
cic., cssc dcsgraado, dizia cu, quc ainda vc o scu
rorio cura arrclaiar-lIc o dccino da sua
colIciia, nao nais o considcra cono o scu asior,
nas cono o scu cscorcIador, quc lIc arranca o
ouco dc clc quc lIc rcsia. Conrccndc quc, ao
lIc arrclaiarcn a dccina ncda dc dirciio divino,
icn a crucldadc dialolica dc nao lcvar cn conia o
quc lIc cusiou ara roduzir aqucla ncda. Quc
solra ara clc c a fanlia? O ranio, a
ncccssidadc, o dcsanino, o dcscscro, c acala
norrcndo dc fadiga c niscria. Sc o cura fossc
ago cla rovncia, scria o consolo dc scus
aroquianos, cn vcz dc scr olIado or clcs cono
un ininigo.
O lon do Ioncn cnicrnccia-sc ao
ronunciar iais alavras; anava a airia c cra
idolaira do lcn ullico. E cclanava s vczcs.
Quc grandc naao a Frana, sc a gcnic o
quiscssc!"
80
Fonos vcr scu filIo, a qucn a nac, nuiio
asscada, arcscniava un fario scio lranco. O
ncnino cra lasianic loniio.
Eis-ic aqui dissc o ai c so icns
dirciio a vinic c ircs anos dc vida c a quarcnia
cscudos!
81

X.
DAS PROPORES

O roduio dos circnos c igual ao roduio
dos ncios. nas dois sacos dc irigo roulados, nao
csiao, ara aquclas quc os suliraran, na ncsna
rclaao cn quc csia a crda da sua vida ara os
inicrcsscs da cssoa rcjudicada.
O rior dc D, a qucn dois criados
roularan dois scsiciros dc irigo, acala dc fazcr
cnforcar os dois dclinqucnics. Tal cccuao
cusiou-lIc nais do quc lIc rcndcra ioda a
colIciia, c dcsdc cssc icno nao cnconira
cnrcgados.
Sc a lci disuscssc quc aquclcs quc roulan o
irigo do airao lIc lavrasscn a icrra duranic ioda
a vida, con fcrros nos cs, c una canainIa ao
cscoo, rcsa golinIa, nuiio icria ganIo o
rcfcrido rior.
Cunrc ancdroniar o crinc, na vcrdadc;
nas o iralalIo forado c a ignonnia crnancnic
iniinidan nais do quc a noric.
Ha alguns ncscs, cn Londrcs, foi un
nalfciior condcnado a ir iralalIar con os ncgros,
nos cngcnIos dc aucar da Ancrica. Todos os
82
crininosos na Inglaicrra, cono cn nuiios ouiros
ascs, icn dirciio dc dirigir-sc ao rci, ara cdir
conuiaao ou alrandancnio da cna. Quanio a
csic, cdiu ara scr cnforcado. Alcgou quc odiava
norialncnic o iralalIo c quc rcfcria scr
csirangulado un ninuio a falricar aucar ioda a
vida.
Podcn ouiros cnsar dc ouira nancira, c
cada qual a scu gosio; nas ja sc dissc, c cunrc
rcciir, quc un cnforcado nao scrvc ara coisa
alguna, c quc os casiigos dcvcn scr uicis.
Ha alguns anos, na Tariaria, dois jovcns
foran condcnados ao cnalancnio or icrcn
assisiido, dc cIacu na calca, a una rocissao
dc lanas. O incrador da CIina, quc c Ioncn
dc nuiio csriio, dissc quc os icria condcnado a
narcIar cn rocissao, scn cIacu, duranic ircs
ncscs.
Quc as cnas scjan roorcionais aos
dcliios", ja o dissc o narqucs dc Dcccaria; nas os
quc fizcran as lcis nao cran gcnciras.
Sc o adrc Cuyon, ou Cogcr, ou o c-jcsuia
Nonnoiic, ou o c-jcsuia Paiouillci, ou o
rcgador La Dcauncllc, fazcn niscravcis lilclos,
cn quc nao Ia ncn vcrdadc, ncn razao, ncn
csriio, vanos nos cnforca-los, cono o fcz o rior
dc D con os scus dois scrviais, c isio sol o
83
rcicio dc quc os caluniadorcs sao nais
culosos quc os ladrcs?
Condcnarcnos o rorio Frcron s galcs, or
Iavcr insuliado o lon gosio, c or icr ncniido
ioda a vida, na cscrana dc agar o vcndciro?
Lcvarcnos o scnIor LarcIcr ao clourinIo,
or scr nuiio indigcsio, or Iavcr acunulado
crro solrc crro, orquc nunca soulc disiinguir
ncnIun grau dc rolalilidadc, or afirnar quc,
nuna aniiga c incnsa cidadc, fanosa or sua
scvcridadc c clo zclo dos naridos, cn Dalilnia
cnfin, ondc as nulIcrcs cran guardadas or
cunucos, iodas as rinccsas ian dcvoiadancnic
ao icnlo, cnircgar-sc or dinIciro aos
csirangciros? Nao, conicnicno-nos cn nanda-lo
ianlcn fazcr a vida; scjanos nodcrados cn
iudo; csialclcanos roorao cnirc os dcliios c
as cnas.
Pcrdocnos a cssc olrc Jcan-Jacqucs
quando so cscrcvc ara coniradizcr-sc; quando,
dcois dc Iavcr arcscniado una concdia vaiada
cn Paris, injuria aquclcs quc fazcn rcrcscniar
concdias a ccn lcguas dali; quando rocura
roiciorcs, c os uliraja; quando clana conira os
ronanccs, c faz ronanccs cujo Icroi c un iolo
rcccior quc rccclc csnola dc una sua na
qual fcz un filIo, c quc vai gasiar o dinIciro nun
lordcl dc Paris; dcicno-lo acrcdiiar quc
84
uliraassou Fcnclon c Xcnofonic, cducando un
jovcn dc qualidadc no ofcio dc narccnciro; cssas
ciravaganics cIaiczas nao ncrcccn una ordcn
dc dcicnao; lasia o Ioscio, con lons caldos,
sangrias, c rcginc.
Odcio as lcis dc Dracon, quc unian
igualncnic os crincs c as falias, a naldadc c a
loucura. Nao iraicnos o jcsuia Nonnoiic, quc so
c culado dc Iavcr cscriio ioliccs c injurias, cono
foran iraiados os jcsuias Malagrida, Oldcorn,
Carnci, Cuiznard, Cucrci, c cono sc dcvia iraiar
o jcsuia Lc Tcllicr, quc cnganou o scu rci c
criurlou a Frana. Disiinganos rincialncnic
cn iodo roccsso, cn iodo liigio, cn ioda
qucrcla, o agrcssor c o ulirajado, o orcssor c o
orinido. A ofcnsiva aric do iirano; aquclc quc
sc dcfcndc c un Ioncn jusio.
Esiava cu ncrgulIado ncssas rcflccs,
quando cIcgou, cn lagrinas, o Ioncn dos
quarcnia cscudos. Pcrgunici-lIc, alarnado, sc o
scu filIo, quc dcvcria vivcr vinic c ircs anos,
Iavia acaso norrido.
Nao dissc clc, o cqucno vai nuiio
lcn, c ninIa nulIcr igualncnic. Mas fui
cIanado, cono icsicnunIa, conira un
narccnciro quc foi sulnciido ioriura c csiava
inoccnic. Vi-o dcsnaiar no sulcio; ouvi
csialarcn-lIc os ossos; ainda ouo os scus
85
gcnidos c griios; clcs nc crscgucn, cu cIoro dc
icdadc c ircno dc Iorror.
Pus-nc ianlcn a cIorar c a ircncr, ois sou
circnancnic scnsvcl.
Vcio-nc cniao ncnoria a csaniosa
avcniura dos Calas, una nac viriuosa osia a
fcrros, scus filIos dcsvairados c fugiiivos, a casa
ilIada, un rcsciiavcl ai dc fanlia ioriurado,
agonizando na roda c cirando nas cIanas, un
filIo nos grilIcs, arrasiado cranic os juizcs, un
dos quais lIc dissc. Acalanos dc lcvar scu ai
roda c farcnos o ncsno con vocc.
Lcnlro-nc da fanlia Sirvcn, quc un dc
ncus anigos cnconirou nas nonianIas colcrias
dc ncvc, quando fugian da crscguiao dc un
juiz iao inquo cono ignoranic.
Essc juiz nc dissc clc, condcnou ao
sulcio ioda aqucla inoccnic fanlia, na
suosiao, scn o nnino indcio dc rova, dc quc
o ai c a nac, auiliados or duas dc suas filIas,
Iavian csirangulado c afogado a icrccira, dc
ncdo quc cla fossc nissa.
Eu via, ao ncsno icno, nos julgancnios
dcssa csccic o cunulo da csiuidcz, da injusiia
c da larlaridadc.
86
O Ioncn dos quarcnia cscudos c cu
lancniavanos a naiurcza Iunana. TinIa cu no
lolso o discurso dc un advogado do Dclfinado,
quc vcrsava cn aric solrc cssa inicrcssanic
naicria. Li cn voz alia os scguinics irccIos.
Foran or ccrio vcrdadcirancnic grandcs os
Ioncns quc rinciro ousaran cncarrcgar-sc do
govcrno dc scus scnclIanics c inor-sc o fardo
da fclicidadc ullica; quc, clo lcn quc qucrian
fazcr aos Ioncns, sc inuscran sua ingraiidao
c, ara o rcouso dc un ovo, rcnunciaran ao
scu; quc sc colocaran, or assin dizcr, cnirc os
Ioncns c a Providcncia, ara lIcs conscguir, or
ariifcio, una vcniura quc csia arccia Iavcr-lIcs
rccusado".
........................
Quc nagisirado, un ouco scnsvcl a scus
dcvcrcs, sinlcs Iunanidadc- odcria
susicniar iais idcias. Podcra clc, na solidao do
galincic, scn frcnir dc Iorror c dc icdadc,
lanar os olIos solrc csscs acis, infclizcs
nonuncnios do crinc ou da inoccncia? Nao lIc
arcccra lroiarcn gcncnics vozcs dcsscs faiais
cscriios, a insia-lo ara dccidir da soric dc un
cidadao, dc un csoso, dc un ai, dc una
fanlia? Quc inicdoso juiz (sc for cncarrcgado
dc un unico roccsso} odcra assar dc sanguc
frio or dianic dc una risao? Sou cu cniao
87
dira clc quc nanicnIo, ncssa dcicsiavcl
norada, ncu scnclIanic, ialvcz ncu igual, ncu
concidadao, un Ioncn cnfin!? Sou cu quc iodos
os dias o agrilIo, quc fccIo solrc clc cssas
odiosas orias!? Talvcz quc o dcscscro sc Iaja
aodcrado da sua alna; lana aos ccus o ncu
nonc, dc cnvolia con naldics; c scn duvida
aicsia conira nin o grandc Juiz quc nos olscrva
c quc nos dcvc julgar a anlos.
........................
E cis quc icrrvcl csciaculo sc nc arcscnia
aos olIos. o juiz cansa-sc dc inicrrogar con a
alavra, qucr inicrrogar con os sulcios.
inacicnic das suas csquisas, ialvcz irriiado
con a sua inuiilidadc, nanda irazcr lrandcs,
cadcias, alavancas c iodos csscs insiruncnios
invcniados ara a dor. Un carrasco sc vcn
ajuniar s funcs da nagisiraiura, c icrnina
cla violcncia un inicrrogaiorio iniciado cla
lilcrdadc.
Docc filosofia, iu quc so luscas a vcrdadc
con a aicnao c a acicncia, cscravas quc, no
icu scculo, cnrcgasscn iais insiruncnios ara
a dcscolrir?
E ncsno vcrdadc quc as nossas lcis
arovan cssc nciodo inconcclvcl c quc o uso o
consagra?
88
........................
Suas lcis iniian scus rcconcciios; as
unics ullicas sao iao crucis quanio as
vinganas ariicularcs, c os aios da sua razao
nao sao ncnos inicdosos quc os das suas
aics. Qual, ois, a causa dcssa csiranIa
oosiao? quc os nossos rcconcciios sao
aniigos c a nossa noral c rcccnic; c quc sonos
iao concncirados dc nossos scniincnios quao
dcsaicnios s nossas idcias; c quc a avidcz dos
razcrcs nos incdc dc rcflciir solrc as
ncccssidadcs, c nais nos cncnIanos cn vivcr
do quc cn conduzir-nos. E quc, nuna alavra,
nossos cosiuncs sao anavcis, c nao sao lons; c
quc sonos olidos, c ncn ao ncnos sonos
Iunanos".
Esscs fragncnios quc a cloqucncia diiara
icdadc cncIcran dc suavc consolo o coraao dc
ncu anigo. Elc adnirava conovidancnic.
Cono! dizia cn scus iransorics.
Fazcn-sc olras-rinas na rovncia! TinIan-nc
diio quc so Iavia Paris no nundo.
So cn Paris rcsondi-lIc c quc sc
fazcn ocras cnicas; nas Ia Iojc na rovncia
nuiios nagisirados quc cnsan con a ncsna
viriudc c sc crincn con a ncsna fora.
Ouirora os oraculos da jusiia, lcn cono os da
noral, nao cran scnao ridculos, O douior
89
Dalouard dcclanava na iriluna c Arlcquin no
uliio. Vcio cnfin a filosofar c dissc.
Falci cn ullico acnas ara dizcr
vcrdadcs novas c uicis, con a cloqucncia do
scniincnio c da razao.
Mas sc nao iivcrnos nada dc novo a dizcr?
cclanaran os alradorcs.
Calcn-sc cniao rcsondcu a filosofia.
Todos csscs vaos discursos dc aaraio, quc so
conicn frascs, sao cono os fogos dc S. Joao,
accsos no dia cn quc a gcnic ncnos ncccssidadc
icn dc aqucccr-sc; nao causan ncnIun razcr, c
nao lIcs solran ncn as cinzas.
Quc ioda a Frana lcia lons livros. Mas,
acsar dos rogrcssos do csriio Iunano, lc-sc
nuiio ouco; c, dcnirc aquclcs quc qucrcn s
vczcs insiruir-sc, a naioria lc nuiio nal. Mcus
vizinIos jogan, aos a ccia, un jogo inglcs quc
icnIo nuiia dificuldadc cn ronunciar, ois o
cIanan dc wisi. Muiios lons lurgucscs, nuiias
grandcs calcas, quc sc julgan loas calcas,
dizcn, con ar inorianic, quc os livros nao
scrvcn ara nada. Mas nao salcn, csscs
vandalos, quc nao sao govcrnados a nao scr or
livros? Nao salcn quc o codigo civil, o codigo
niliiar c os EvangclIos sao livros dc quc
dccndcn coniinuancnic. Lcian, csclarcan-sc;
90
so cla lciiura sc foriifica a alna; a convcrsaao a
dissia, o jogo a liniia.
Pouco dinIciro icnIo rcsondcu-nc o
Ioncn dos quarcnia cscudos; nas, sc algun dia
rcunir una cqucna foriuna, conrarci livros no
Marc-MicIcl Fcy.
91

XI.
DA SFILIS

O Ioncn dos quarcnia cscudos norava nun
cqucno caniao, ondc fazia uns ccnio c cinqucnia
anos quc nao acanavan soldados. Os
cosiuncs, naquclc dcsconIccido rincao, cran
nais uros do quc o ar quc o lanIa. Nao sc salia
quc alIurcs udcssc o anor scr infcccionado dc
un vcncno dcsiruiivo, quc as gcracs fosscn
aiacadas no scu gcrnc, c quc a naiurcza,
coniradizcndo-sc a si ncsna, udcssc iornar a
carcia Iorrvcl c o razcr ncdonIo; cnircgavan-
sc ao anor con a scgurana da inoccncia.
CIcgaran iroas, c iudo nudou.
Dois icncnics, o csnolcr do rcgincnio, un
calo c un rccruia rovcnicnic do scninario
lasiaran ara cnvcncnar dozc aldcias cn ncnos
dc ircs ncscs. Duas rinas do Ioncn dos
quarcnia cscudos viran-sc colcrias dc usiulas;
caran-lIcs os lindos calclos; a sua voz iornou-
sc rouca; as alclras dc scus olIos fios c
aagados ionaran una cor lvida, c nao nais sc
fccIaran ara crniiir rcouso aos ncnlros
dcslocados, quc una caric sccrcia concava a
rocr cono aos do aralc Jol, cnlora Jol janais
iivcssc iido scnclIanic docna.
92
O cirurgiao-nor do rcgincnio, Ioncn dc
grandc ccricncia, foi olrigado a cdir auilio
Coric, ara curar iodas as raarigas da rcgiao. O
ninisiro da gucrra, scnrc inclinado a aliviar o
lclo sco, cnviou una lcva dc rccruias, quc
csiragaran con una das naos o quc
cndirciiaran con a ouira.
O Ioncn dos quarcnia cscudos lia cniao a
Iisioria filosofica dc Candido, iraduzida do
alcnao c dc auioria do douior FalI, quc rova
cvidcnicncnic quc iudo csia lcn, c quc cra
alsoluiancnic inossvcl, no nclIor dos
nundos ossvcis quc a sfilis, a csic, os
calculos, as arcias, as cscrofulas, a canara dc
Valcncia c a Inquisiao nao cnirasscn na
conosiao do univcrso, dcssc univcrso
unicancnic fciio ara o Ioncn, rci dos aninais,
c inagcn dc Dcus, ao qual lcn sc vc quc sc
asscnclIa cono duas goias d'agua.
Lia, na Iisioria vcrdadcira dc Candido, quc o
fanoso douior Pangloss crdcra no iraiancnio
un olIo c una orclIa.
Ai! c as ninIas rinas, as ninIas olrcs
rinas, ficarao ianlcn iorias c dcsorclIadas?
Nao dissc-lIc o najor,
conforiadorancnic. Os alcnacs icn nao
csada; nas, quanio a nos, curanos as raarigas
roniancnic, scgurancnic c agradavclncnic.
93
E, con cfciio, as duas lindas rinas
livraran-sc do nal ficando con .a calca incIada
cono un lalao duranic scis scnanas, crdcndo
nciadc dos dcnics, loiando una lngua dc ncio
alno, c norrcndo do ciio ao calo dc scis
ncscs.
Duranic a ocraao, o rino c o cirurgiao-
nor assin discorrcran.
O Honcn dos uucntu Escudos. Scra
ossvcl, scnIor, quc a naiurcza icnIa unido iao
csaniosos iorncnios a un razcr iao
ncccssario, iania vcrgonIa a iania gloria, c quc
Iaja nais riscos cn fazcr un filIo do quc cn
naiar un Ioncn? Scra ao ncnos vcrdadc, ara
consolaao nossa, quc cssc nal vai dininuindo
un ouco clo nundo c cada dia sc iorna ncnos
crigoso?
O Cuguo-no. Pclo conirario, alasira-sc
cada vcz nais or ioda a Euroa crisia; csia
disscninado aic a Silcria; vi norrcr disso
quinIcnias cssoas, inclusivc un grandc gcncral
c un ccclcnic ninisiro. Sao oucos os fracos do
ciio quc rcsisicn docna c ao rcncdio. As
duas irnas, la ciiic ci la grossc, coligaran-sc
ainda nais quc os nongcs ara dcsiruir o gcncro
Iunano.
O Honcn dos uucntu Escudos. Mais
una razao ara alolir os nongcs, a fin dc quc,
94
rccolocados cnirc os Ioncns, clcs rcarcn un
ouco o nal quc fazcn as duas irnas. E diga-nc
una coisa. os aninais. ianlcn icn vcrolc?
O Cuguo. Ni la ciiic, ni la grossc, ncn
os nongcs sao conIccidos cnirc clcs.
O Honcn dos uucntu Escudos.
ConvcnIanos cniao quc sao nais fclizcs c nais
rudcnics do quc nos no nclIor dos nundos.
O Cuguo. Disso cu nunca duvidci; icn
ncnos docnas do quc nos; scu insiinio c nuiio
nais scguro do quc a nossa razao. janais sc
aiorncnian con o assado ncn con o fuiuro.
O Honcn dos uucntu Escudos. O scnIor
quc ja foi cirurgiao do cnlaiador franccs na
Turquia. Ia nuiia sfilis cn Consianiinola?
O Cuguo. Os franccscs iroucran-no
ara o lairro dc Pcra, ondc rcsidcn. ConIcci ali
un caucIinIo quc csiava dcvorado or cla cono
Pangloss; nas o flagclo nao alcanou a cidadc
roriancnic diia, ondc os franccscs quasc
nunca dorncn. Nao Ia quasc nulIcrcs ullicas
naqucla cnornc cidadc. Cada Ioncn rico icn
nulIcrcs, cscravas circassianas, scnrc
guardadas, scnrc vigiadas, c cuja lclcza nao
odc scr crigosa. Os iurcos cIanan sfilis o
nal crisiao, o quc rcdolra o rofundo dcsrczo
quc dcdican nossa icologia. Mas, cn
95
concnsaao. icn a csic, docna do Egiio, dc
quc fazcn ouco caso c quc nunca sc dao ao
iralalIo dc rcvcnir.
O Honcn dos uucntu Escudos. En quc
icno julga icr concado cssc flagclo na Euroa?
O Cuguo. Pclo ano dc 1494, quando
Crisiovao Colonlo rcgrcssou da sua rincira
viagcn s nacs inoccnics quc nao conIccian
ncn a avarcza ncn a gucrra. Aquclas nacs
sinlcs c jusias csiavan conianinadas dcssc
nal dcsdc icnos incnoriais, cono a lcra
rcinava cnirc os aralcs c os judcus, c a csic
cnirc os cgcios. O rinciro fruio quc colIcran
os csanIois, dcssa conquisia do novo nundo,
foi a sfilis; candiu-sc nais raidancnic quc a
raia do Mcico, quc so circulou na Euroa
nuiio icno dcois. A razao cra quc, cn iodas as
cidadcs, Iavia cniao lclas casas ullicas,
cIanadas lordcis, cujo csialclccincnio cra
auiorizado clos solcranos ara rcscrvar a
Ionra das danas. Os csanIois iroucran o
vcncno ara cssas casas rivilcgiadas dc ondc os
rncics c lisos rcquisiiavan as raarigas quc
lIcs cran ncccssarias. Havia cn Consiana
scicccnias c dczoiio dcssas nulIcrcs, ara o
scrvio do Conclio quc iao dcvoiadancnic
nandou qucinar Joao Huss c Jcrnino dc Praga.
96
So or isso sc odc julgar con quc raidcz o
nal crcorrcu iodos os ascs. O rinciro scnIor
quc vcio a norrcr dcssc nal foi o ilusirssino c
rcvcrcndssino liso c vicc-rci da Hungria, cn
1499, c quc Darioloncu Monianagua, grandc
ncdico dc Praga, nao odc salvar. Asscgura
Cualiicri quc o arccliso dc Moguncia, Dcriold dc
Hcnnclcrg, aiiaquc dc la grossc vcrolc, rcndii son
anc Dicu cn 1504. Salc-sc quc disso norrcu o
nosso rci Francisco I, Hcnriquc III o adquiriu cn
Vcncza, nas o jacolino Jacqucs Clcncni
rcvcniu os cfciios do nal.
O arlancnio dc Paris, scnrc zcloso do lcn
ullico, foi o rinciro quc laiou un cdiio
conira a sfilis, isso cn 1497. Proiliu a iodos os
conianinados quc crnancccsscn cn Paris,
sous cinc dc la Iari. Mas, cono nao. cra facil
convcnccr juridicancnic os lurgucscs c
lurgucsas dc quc csiavan cn dcliio, nao icvc
cssc cdiio naior cfciio do quc aquclcs quc foran
dcois laiados conira a cnciica; c, acsar do
arlancnio, coniinuava auncniando o nuncro
dc culados. vcrdadc quc, sc os iivcsscn
corcisnado cn vcz dc cnforca-los, nao nais os
Iavcria Iojc solrc a facc da icrra; nas
infclizncnic nunca sc cnsou cn ial coisa.
O Honcn dos uucntu Escudos. cniao
vcrdadc o quc li no Candido, quc, cnirc nos,
quando cniran cn cano dois ccrciios dc irinia
97
nil Ioncns cada un, odc-sc aosiar quc Ia
vinic nil conianinados dc cada landa?
O Cuguo. Nada nais vcrdadciro. O
ncsno aconiccc con o cssoal da Sorlona. Quc
qucr quc faan jovcns lacIarcis a qucn a
naiurcza fala nais alio c nais firnc do quc a
icologia? Posso-lIc jurar quc, guardadas as
roorcs, ncus confradcs c cu icnos iraiado
nais jovcns saccrdoics do quc jovcns oficiais.
O Honcn dos uucntu Escudos. Nao
Iavcria algun ncio dc ciirar cssc nal quc
assola a Euroa? Ja sc iraiou dc cnfraqucccr o
vcncno dc una vcrolc; nada sc odcra icniar
conira a ouira?
O Cuguo. So Iavcra un ncio. c quc
iodos os rncics da Euroa sc coligasscn cono
nos icnos dc Codofrcdo dc DulIao. Ccriancnic
una cruzada conira a sfilis scria nuiio nais
razoavcl do quc aquclas quc ouirora iao
infclizncnic sc fizcran conira Saladino,
Mclccsala c os alligcnscs. MclIor scria nos
conlinarnos ara culsar o ininigo conun do
gcncro Iunano do quc andarnos coniinuancnic
a csiar o noncnio azado ara dcvasiar a icrra c
colrir os canos dc cadavcrcs, con o fin dc
arrclaiar ao vizinIo duas ou ircs cidadcs c
algunas aldcias. Falo conira os ncus rorios
inicrcsscs, ois a gucrra c a sfilis nc fazcn vivcr;
98
nas cunrc scr Ioncn anics dc scr cirurgiao-
nor.
Era assin quc o Ioncn dos quarcnia
cscudos ia fornando, cono sc diz, o csriio c o
coraao. Nao so Icrdou das duas rinas, quc
norrcran cn scis ncscs, nas ainda lIc coulc a
succssao dc un arcnic afasiado, quc fora sul-
arrcndaiario dos Iosiiais do ccrciio, c quc
cngordara lasianic ondo cn dicia os soldados
fcridos. Essc Ioncn janais quiscra casar-sc;
ossua un lclo scrralIo. Nao rcconIcccu
ncnIun dc scus arcnics, vivcu na craulagcn,
c norrcu dc indigcsiao cn Paris. Era, cono sc vc,
un Ioncn nuiio uiil ao Esiado.
O nosso novo filosofo viu-sc olrigado a ir a
Paris rccclcr a Icrana do arcnic. Princiro os
rcndciros do donnio lIa disuiaran. Tcvc a
fclicidadc dc ganIar o roccsso c a gcncrosidadc
dc dar aos olrcs do caniao, quc nao Iavian
conscguido o scu quinIao dc quarcnia cscudos
dc rcnda, una aric dos dcsojos do ricao.
Dcois do quc, s-sc a saiisfazcr a sua grandc
anliao dc fornar una lillioicca.
Lia iodas as nanIas, fazia cccrios, c noiic
consuliava os salios ara salcr. cn quc lngua
falara a scrcnic nossa loa nac; sc a alna csia
localizada no coro caloso ou na glandula incal;
sc S. Pcdro crnancccra vinic c cinco anos cn
99
Fona; quc difcrcna csccfica cisic cnirc un
irono c una doninaao; c or quc noiivo os
ncgros icn nariz cIaio. Pros-nc, alias, janais
govcrnar o Esiado c nunca cscrcvcr lrocIuras
conira as cas novas. CIanavan-no o scnIor
Andrc, quc cra o scu nonc dc laiisno. Aquclcs
quc o conIcccran fazcn jusiia sua nodcsiia c
s suas qualidadcs, ianio adquiridas cono
naiurais. Consiruiu una casa conforiavcl no scu
aniigo donnio dc quairo jciras. Scu filIo
alcanara cn lrcvc a idadc cscolar, nas clc qucr
nanda-lo ara o colcgio dc Harcouri c nao ara o
dc Mazarino, dcvido ao rofcssor Cogcr, quc faz
lilclos, c orquc un rofcssor dc colcgio nao os
dcvc fazcr.
Madanc Andrc dcu-lIc una filIa lasianic
loniia, quc clc rcicndc casar con un
consclIciro, dcsdc quc cssc nagisirado nao icnIa
a docna quc o cirurgiao-nor icnciona ciirar da
Euroa crisia.
100

XII.
GRANDE QUERELA

Duranic a csiada do scnIor Andrc cn Paris,
Iouvc ali una inorianic qucrcla. Traiava-sc dc
salcr sc Marco Anionino cra un Ioncn dc lcn,
c sc csiava no infcrno, ou no urgaiorio, ou no
linlo, cscra da rcssurrciao. Todas as cssoas
scnsaias ionaran o ariido dc Marco Anionino.
Marco Anionino dizian scnrc foi jusio,
solrio, casio, gcncroso. vcrdadc quc nao icn
no araso un lugar cono o dc Sanio Aninio.
ois cunrc guardar as roorcs, cono lcn
salcnos; nas c fora dc duvida quc a alna do
incrador Anionino nao foi ara o cscio, no
infcrno. Sc csia no urgaiorio, c rcciso iira-la
dali; c so nandar dizcr nissas or clc. Os
jcsuias nao icn nais quc fazcr; quc digan ircs
nil nissas clo dcscanso da alna dc Marco
Anionino; a quinzc soldos cada una, ganIarao
con isso duas nil duzcnias c cinqucnia lilras.
Dc rcsio, dcvc-sc rcsciio a una calca coroada;
nao sc dcvc condcna-la lcvianancnic".
Os advcrsarios dcssas loas criaiuras
rcicndian, clo conirario, quc nao sc dcvcria icr
considcraao alguna ara con Marco Anionino;
quc csic cra un Icrcgc; quc os carocraias c os
101
alogios nao cran iao naus quanio clc; quc
norrcra scn confissao; quc cra rcciso darcn un
ccnlo; quc cra lon condcna-lo ara dar una
liao aos incradorcs da CIina c do Jaao, aos
da Pcrsia, da Turquia c dc Marrocos, aos rcis da
Inglaicrra, da Succia, da Dinanarca, da Prussia,
ao siaiIoudcr da Holanda, c aos avoycrs do
Caniao dc Dcrna, quc ianouco sc confcssavan
cono o incrador Marco Anionino; c quc, afinal
dc conias, c un indizvcl razcr laiar dccrcios
conira solcranos norios, quando c inossvcl
lana-los conira os vivos, or anor s rorias
orclIas.
A qucrcla iornou-sc iao scria cono ouirora a
das Ursulinas con as Anunciadas, quc
disuiavan a vcr qucn carrcgaria or nais
icno ovos qucnics cnirc as nadcgas, scn os
quclrar. Tcnia-sc un cisna, cono nos icnos
da carocIinIa c dc ccrias ronissorias agavcis
ao oriador no ouiro nundo. Coisa icrrvcl un
cisna, ois significa divisao das oinics, c, aic
aquclc noncnio faial, iodos os Ioncns iinIan
cnsado da ncsna forna.
O scnIor Andrc, quc c un ccclcnic cidadao,
convidou, ara ccar, aos cIcfcs dc cada un dos
ariidos. clc dos nclIorcs conanIciros dc
ncsa con quc conianos; scu gcnio c lrando c
alcria, sua alcgria nao c ruidosa; c sinlcs c
franco; nao icn cssa csccic dc csriio quc
102
arccc qucrcr alafar o dos ouiros; a auioridadc
quc sc concilia so c dcvida s suas graas, sua
nodcraao, c a una fisiononia alcria c
crsuasiva. Scria caaz dc fazcr ccarcn
alcgrcncnic junios un corso c un gcnovcs, un
rcrcscnianic dc Ccnclra c un ncgaiivo, o nufii
c un arccliso. Anulou Ialilncnic os rinciros
golcs quc irocaran os advcrsarios, dcsviando a
convcrsa c coniando una Iisioria nuiio
agradavcl, quc divcriiu igualncnic os dananics c
os danados. Afinal, quando o vinIo concou a
sulir, fc-los assinarcn quc a alna do incrador
Marco Anionino crnancccria in siaiu quo, isio
c, nao sc salc ondc, aguardando o julgancnio
dcfiniiivo.
As alnas dos douiorcs voliaran
iranquilancnic ara os scus linlos, aos a ccia;
iudo ficou cn az. Essc arranjo irouc grandc
considcraao ao Ioncn dos quarcnia cscudos; c
iodas as vczcs quc sc crguia una disuia nuiio
accsa, nuiio virulcnia, cnirc lcirados ou nao
lcirados, dizia-sc a anlas as arics. ScnIorcs,
idc ccar con o scnIor Andrc.
Sci dc duas cncarniadas faccs quc, or
nao icrcn ido ccar cn casa do scnIor Andrc, so
arranjaran dcsgraas.
103

XIII.
A EXPULSO DE UM CELERADO

A rcuiaao quc adquirira o scnIor Andrc, dc
aaziguar as qucrclas dando loas ccias, airaiu-
lIc na scnana assada una singular visiia. Un
Ioncn dc rcio c nal vcsiido, curvo, a calca
inclinada ara un lado, dc olIar nau c naos
sujas, vcio conjura-lo a quc o convidassc ara
janiar con os scus ininigos.
Qucn sao os scus ininigos crguniou-lIc
o scnIor Andrc. E qucn c o scnIor?
Ai! confcsso, scnIor, confcsso quc nc
ionan or un dcsscs ulIas quc cscrcvcn
lilclos ara ganIar a vida c quc clanan. Dcus,
Dcus, Dcus, rcligiao, rcligiao", ara arranjar
algun cqucno lcncfcio. Acusan-nc dc Iavcr
caluniado os cidadaos nais vcrdadcirancnic
rcligiosos, os nais sinccros adoradorcs da
Divindadc, as cssoas nais Ionradas do rcino. E
vcrdadc, scnIor, quc, no calor da conosiao,
cscaan s vczcs s cssoas dc ncu ofcio
cqucnas inadvcricncias quc ionan or crros
grossciros, lasos quc qualifican dc inudcnics
ncniiras. O nosso zclo c considcrado cono una
icrrvcl ncscla dc vclIacaria c fanaiisno.
104
Asscguran quc, cnlora iludanos a loa-fc dc
algunas vclIas inlccis, sonos alvo dc dcsrczo c
cccraao dc iodas as cssoas Ionradas quc
salcn lcr.
Mcus ininigos sao os rinciais ncnlros das
nais ilusircs acadcnias da Euroa, cscriiorcs
considcrados, cidadaos uicis. Acalo dc ullicar
una olra quc iniiiulci Aniifilosofica. As ninIas
inicncs cran loas, nas ningucn quis conrar
o livro. Aquclcs a qucn o dci lanaran-no ao
fogo, dizcndo-nc quc cra, nao so anii-razoavcl,
nas aniicrisiao c aniiIoncsio.
Pois lcn dissc o scnIor Andrc, iniic-
os, lancc ao fogo o scu lilclo, c nao falcnos nais
nisso. Esiino o scu arrccndincnio, nas c-nc
inossvcl fazc-lo ccar con Ioncns dc csriio
quc nao odcn scr ininigos scus, visio quc
janais o lcrao.
Nao odcria ao ncnos, scnIor. rcirucou
o lilirc, rcconciliar-nc con as arcnics do
falccido scnIor dc Monicsquicu, cuja ncnoria
ulirajci ara glorificar o rcvcrcndo adrc FouiI,
quc vcio asscdiar scus uliinos noncnios c foi
cscorraado do scu quario?
Ora! rcirucou o scnIor Andrc. Ha nuiio
quc csia norio o adrc FouiI; va ccar con clc.
105
O scnIor Andrc nao c Ioncn dc ncias
ncdidas, quando icn dc iraiar con gcnic dcssa
csccic. Conrccndcu quc o ulIa so qucria
janiar cn sua casa con Ioncns dc ncriio ara
susciiar una qucrcla, ara ir cn scguida calunia-
los, ara cscrcvcr conira clcs, ara inrinir
novas ncniiras. Corrcu-o dc sua casa, cono
Iavian corrido FouiI do aariancnio do
rcsidcnic Monicsquicu.
Inossvcl cnganar ao scnIor Andrc. Tao
sinlcs c ingcnuo cra quando nao assava dc o
Ioncn dos quarcnia cscudos", quao aiilado sc
iornou dcois quc conIcccu os Ioncns.
106

XIV.
O BOM SENSO DO SENHOR ANDR

Cono sc forialcccu o lon-scnso do scnIor
Andrc dcsdc quc clc icn una lillioicca! Traia os
livros cono aos Ioncns; cscolIc-os; c nunca sc
dcia lcvar clos noncs. Quc razcr insiruir-sc c
cngrandcccr a alna or un cscudo, scn sair dc
casa!
Fcliciia-sc or icr nascido nuna coca cn
quc a razao Iunana conca a acrfcioar-sc.
Cono cu nao scria infcliz diz clc sc
vivcssc no icno do jcsuia Ccrassc, do jcsuia
Cuignard, ou do douior DoucIcr, do douior
Aulry, do douior Cuinccsirc, ou no icno cn
quc condcnavan s galcs os quc cscrcvian
.conira as caicgorias dc Arisioiclcs!"
Sc a niscria cnfraqucccra as nolas viiais do
scnIor Andrc, o lcn-csiar lIcs dcvolvcu a
clasiicidadc. Ha no nundo ccnicnas dc Andrcs
aos quais so faliou una volia da roda da foriuna
ara os iornar Ioncns dc vcrdadciro ncriio.
Esia Iojc a ar dc iodos os ncgocios da
Euroa, c solrciudo das rogrcssos do csriio
Iunano.
107
Parccc dizia-nc clc na uliina icra fcira
quc a Fazao viaja or cqucnas ciaas, do
noric ara o sul, con suas duas anigas niinas,
a Ecricncia c a Tolcrancia. AconanIan-na a
Agriculiura c o Concrcio. Arcscniou-sc na Iialia,
nas a Congrcgaao do ndicc a rccIaou. O nais
quc cla dc fazcr foi cnviar sccrciancnic alguns
dc scus cnissarios, quc nao sc cansan dc fazcr o
lcn. Alguns anos nais, c o as dos Ciics
dciara dc scr o dos Arlcquins cncauzados.
Conscguc, dc icnos cn icnos, crucis
ininigos na Frana; nas conia aqui con ianios
anigos quc afinal acalara scndo rinciro
ninisiro.
Quando sc arcscniou na Davicra c na
usiria, cnconirou dois ou ircs figurcs dc
cruca, quc a fiiaran con olIar csiuido c
csaniado. E disscran-lIc Nunca ouvinos
falar na scnIora; nao a conIcccnos. ScnIorcs
rcsondcu-lIcs cla, con o icno, Iao dc
conIcccr-nc c csiinar-nc. Fui nuiio lcn
rccclida cn Dcrlin, cn Moscou, cn CocnIaguc,
cn Esiocolno. Faz nuiio quc, or olra dc Loclc,
Cordon, TrcncIard, nilordc SIaficslury, c ianios
ouiros, rcccli caria dc naiuralizaao na
Inglaicrra. Tanlcn aqui un dia na conccdcrao.
Sou filIa do Tcno, c iudo cscro dc ncu ai.
108
Ao assar clas froniciras da EsanIa c dc
Poriugal, dcu graas a Dcus or vcr quc ja nao
sc accndian iao scguidancnic as foguciras da
Inquisiao. Ficou nuiio cscranada cono a
culsao dos jcsuias. Mas rcccou quc, urgando
a icrra das raosas, a dciasscn cosia aos
lolos.
Sc ainda fizcr icniaiivas ara cnirar na Iialia,
acrcdiia-sc quc concara or csialclcccr-sc cn
Vcncza, c quc csiacionara no rcino dc Naolcs,
acsar dc iodas as liqucfacs dcssa icrra, quc
lIc dao vaorcs. Prcsunc-sc quc a Fazao icn un
scgrcdo infalvcl ara dcscnlaraar os cordcs dc
una coroa quc sc cnrcdaran, nao sci cono, aos
dc una iiara, c ara incdir quc as Iacancias
faan rcvcrcncia s nulas!"
En suna, a convcrsaao do scnIor Andrc
nuiio nc agrada; c, quanio nais convivo con clc,
nais o csiino.
109

XV.
DE UMA BELA CEIA EM CASA DO SENHOR ANDR

Ccanos onicn con un douior da Sorlona, o
scnIor Pinio, fanoso judcu, o caclao da igrcja
rcfornada do cnlaiador laiavo, o sccrciario do
scnIor rncic Caliizin, do riio grcgo, un
caiiao suo calvinisia, dois filosofos c ircs
danas do csriio.
A ccia sc rolongou lasianic, c no cnianio
nao sc discuiiu solrc rcligiao, cono sc ncnIun
dos convivas janais iivcssc alguna; o quc qucr
dizcr quc nos iornanos olidos, c or isso ianio
nais rcccanos conirisiar os ouiros, ncsa. O
quc nao aconiccc con o rcgcnic Cogcr, c o c-
jcsuia Nonnoiic, c o c-jcsuia Paiouillci, c o c-
jcsuia Foialicr, c iodos os aninais dcssa csccic.
Esscs sordidos nos dizcn nais ioliccs nuna
lrocIura dc duzcnias aginas do quc sc odc
dizcr dc agradavcl c insiruiivo nuna ccia dc
quairo Ioras. E o nais csiranIo c quc clcs nao sc
aircvcrian a dizcr dc cara, a ningucn, o quc icn
a inudcncia dc inrinir.
A convcrsa girou rinciro accrca dc un
graccjo das Carias Pcrsas, ondc sc rccic,
scgundo varias crsonagcns, quc o nundo nao so
110
vai iorando, nas ianlcn sc dcsovoando cada
vcz nais; dc soric quc sc o rovcrlio Quanio
nais loucos, nais riso icn alguna dosc dc
vcrdadc, o riso scra lanido da icrra.
O douior da Sorlona asscgurou quc, con
cfciio, o nundo csiava rcduzido a quasc nada.
Ciiou o adrc Pciau, quc nos dcnonsira quc, cn
ncnos dc irczcnios anos, un so dos filIos dc Noc
(nao sci sc Jafc ou Scn} rocriara una scric dc
filIos quc sulia a scisccnios c vinic c ircs
lilIcs, scisccnios c dozc nilIcs c irczcnios c
cinqucnia c oiio nil ficis, no ano 285 aos o
diluvio univcrsal.
O scnIor Andrc crguniou or quc no icno
dc Filic o Dclo, isio c, ccrca dc irczcnios anos
aos Hugo Cacio, nao Iavia scisccnios c vinic c
ircs lilIcs dc rncics da casa rcal. quc a fc
dininuiu", dissc o douior da Sorlona.
Falou-sc nuiio dc Tclas das ccn orias c do
nilIao dc soldados quc saa or cssas orias,
con vinic nil carros dc gucrra.
Acricn, acricn dizia o scnIor Andrc.
Susciio, dcsdc quc conccci a lcr, quc o
ncsno gcnio quc cscrcvcu Carganiua cscrcvia a
Hisioria aniigancnic.
111
Mas afinal dissc-lIc un dos convivas,
Tclas, Mcnfis, Dalilnia, Nnivc, Troia, Sclcucia,
cran grandcs cidadcs c ja nao cisicn.
La isso c vcrdadc rcsondcu o sccrciario
do scnIor rncic Caliizin, nas Moscou,
Consianiinola, Londrcs, Paris, Ansicrda, Liao,
quc valc nais quc Troia, iodas as cidadcs da
Frana, da AlcnanIa, da EsanIa c do Noric,
cran cniao dcscrios.
O caiiao suo, Ioncn nuiio insirudo, nos
confcssou quc quando os scus anicassados
dciaran as nonianIas c rccicios naiais, ara
aodcrar-sc, cono cra jusio, dc una rcgiao nais
agradavcl, Ccsar, quc viu con os scus rorios
olIos o dcsfilc dcsscs cnigranics, calculou-os cn
irczcnios c scsscnia c oiio nil, coniando os
vclIos, as nulIcrcs c as crianas. Hojc, so o
Caniao dc Dcrna ossui cssc nuncro dc
Ialiianics. nao c ncn nciadc da Sua, c cu
osso asscgurar quc os irczc canics conian
alcn dc scicccnias c vinic nil alnas,
conuiando os naiivos quc iralalIan ou
ncgocian cn as csirangciro. Dcois disso,
scnIorcs salios, faan calculos c sisicnas; scrao
iao falsos uns quanio os ouiros.
En scguida, rocurou-sc salcr sc os
lurgucscs dc Fona, no icno dos Ccsarcs, cran
112
nais ricos quc os lurgucscs dc Paris, no icno
do scnIor SilIouciic.
AI! isio c conigo dissc o scnIor Andrc.
Fui or nuiio icno o Ioncn dos quarcnia
cscudos; qucro crcr quc os cidadaos ronanos
ossuan nais. Esscs ilusircs ladrcs dc csirada
iinIan ilIado os nais lclos ascs da sia, da
frica c da Euroa. Vivian cslcndidancnic do
fruio dc suas rainas; nas, cn iodo caso, Iavia
niscravcis cn Fona. E csiou crsuadido dc quc,
cnirc csscs vcnccdorcs do nundo, Iavia nuiia
gcnic rcduzida a quarcnia cscudos dc rcnda,
cono cu.
Nao salc o scnIor dissc-lIc un salio
da Acadcnia das Inscrics c Dclas Lciras quc
Luculo gasiava, cn cada ccia quc dava no salao
dc Aolo, irinia c novc nil irczcnias c scicnia c
duas lilras c irczc soldos da nossa nocda
corrcnic? Mas quc iico, o cclclrc cicurisia
iico, nao dcscndia or ncs, ara a sua ncsa,
alcn dc duzcnias c irinia c cinco lilras?
Sc assin c dissc cu, cra digno dc
rcsidir a confraria da sovinicc, csialclccida Ia
ouco na Iialia. Li cono o scnIor, cn Florus,
cssa incrvcl ancdoia; nas con ccricza Florus
nunca Iavia ccado cn casa dc iico, ou o scu
icio foi corronido, cono ianios ouiros, clos
coisias. Janais Florus nc fara acrcdiiar quc o
113
anigo dc Ccsar c dc Poncu, dc Cccro c dc
Aninio, quc nuiias vczcs conian na sua casa,
sc arranjassc con ouco ncnos dc dcz luiscs dc
ouro or ncs.
E cs ustuncntc cono sc csccuc u Hstu.
A scnIora Andrc, ionando a alavra, dissc ao
salio quc, sc csic lIc orassc a ncsa or dcz
vczcs nais, nuiio graia lIc ficaria.
Esiou ccrio dc quc aquclc scrao do scnIor
Andrc lcn valia un ncs dc iico; c as danas
nao acrcdiiavan quc as ccias dc Fona fosscn
nais agradavcis quc as dc Paris. A convcrsaao
foi nuiio divcriida, cnlora un ouco crudiia.
Nao sc falou ncn das nodas novas, ncn dos
ridculos alIcios, ncn do cscandalo do dia.
A qucsiao do luo foi caninada a fundo.
Traiava-sc dc csclarcccr sc fora o luo quc Iavia
dcsirudo o incrio ronano, c ficou rovado quc
os dois incrios do Ocidcnic c do Oricnic so
foran dcsirudos cla conirovcrsia c clos
nongcs. Con cfciio, quando Alarico ionou Fona,
so sc ocuavan dc disuias icologicas; c, quando
Maonc II ionou Consianiinola, os nongcs
nuiio nais dcfcndian a cicrnidadc da luz do
Talor, quc vian no unligo, do quc a cidadc
conira os iurcos.
114
Un dos nossos salios fcz una rcflcao quc
nc inrcssionou lasianic. c quc csscs dois
grandcs incrios foran aniquilados c as olras dc
Virglio, Horacio c Ovdio sulsisicn.
Do scculo dc Augusio ara o dc Luis XIV nao
foi nais quc un salio. Una dana indagou, con
nuiio csriio, or quc ja nao sc cscrcvian Iojc
olras dc gcnio.
O scnIor Andrc rcsondcu quc cra orquc ja
as Iavian cscriio no scculo assado. Essa idcia
cra fina, c no cnianio vcrdadcira; foi dcvidancnic
csiudada. En scguida ionlaran dc rijo solrc un
cscoccs quc sc afoiiara a dar rcgras dc gosio c a
criiicar os nais adniravcis irccIos dc Facinc,
scn salcr franccs. (6} Traiaran ainda nais
scvcrancnic a un iialiano, cIanado Dcnina, quc
dcncgriu, scn o conrccndcr o Esriio das Lcis,
c quc rincialncnic ccnsurara o quc nais sc
csiina ncssa olra.
Fcz isso lcnlrar o afciado dcsrczo quc
Doilcau dcdicava a Tasso. Un dos convivas
afirnou quc Tasso, con iodos os scus dcfciios,
csiava iao acina dc Honcro, quanio
Monicsquicu, con os scus dcfciios ainda
naiorcs, csiava acina da noinifada dc Croiius.
Proicsiaran conira cssas criicas diiadas clo
odio nacional c o rcconcciio. O signor Dcnina foi
115
iraiado cono ncrccia, c cono o sao os cdanics
clas cssoas dc csriio.
Olscrvaran con finura quc a naioria das
olras liicrarias do scculo aiual, lcn cono as
convcrsacs, sao dcdicadas ao canc das olras-
rinas do scculo assado. O nosso ncriio
consisic cn discuiir o scu. Sonos cono filIos
dcscrdados quc fazcn o cnuio dos lcns dc
scus ais. Confcssou-sc quc a filosofia fizcra
grandcs rogrcssos, nas quc a lngua c o csiilo sc
Iavian corronido un ouco.
soric dc iodas as convcrsacs assar dc
un assunio a ouiro. Todos csscs oljcios dc
curiosidadc, dc cicncia c dc gosio logo
dcsaarcccran dianic do grandc csciaculo quc a
incrairiz da Fussia c o rci da Polnia davan ao
nundo. Acalavan dc rccrgucr a Iunanidadc
aniquilada c dc csialclcccr a lilcrdadc dc
conscicncia nuna aric da icrra nuiio nais
vasia do quc janais o foi o incrio ronano. Essc
scrvio rcsiado ao gcncro Iunano, cssc ccnlo
dado a ianias Corics quc sc julgan oliicas, foi
cclclrado cono ncrccia.
Dclcu-sc saudc da incrairiz, do rci
filosofo c do rinaz filosofo, dcscjando-lIcs
nuiios iniiadorcs. Aic o douior da Sorlona os
adnirou, ois Ia algunas cssoas dc lon-scnso
116
naquclc coro, cono Iouvc ouirora gcnic dc
csriio cnirc os lcocios.
O sccrciario russo nos csaniou con a
narraiiva dc iodos os grandcs csialclccincnios
quc sc fazian na Fussia. Pcrguniaran or quc sc
gosiava nais dc lcr a Iisioria dc Carlos XII, quc
assara a vida a dcsiruir, do quc a dc Pcdro o
Crandc, quc consunira a sua a criar. Conclunos
quc a fraqucza c a frivolidadc sao causa dcssa
rcfcrcncia; quc Carlos XII foi o D. Quioic do
Noric, cono Pcdro foi o Solon; quc os csriios
sucrficiais rcfcrcn o Icrosno ciravaganic aos
grandcs rojcios dc un lcgislador; quc os
orncnorcs da fundaao dc una cidadc lIcs
agradan ncnos do quc a icncridadc dc un
Ioncn quc cnfrcnia dcz nil iurcos, acnas con
os scus scrviais; c quc cnfin a naioria dos
lciiorcs gosia nais dc sc divcriir do quc insiruir-
sc. Da vcn quc Ia ccn nulIcrcs quc lccn As
Mil c una Noiics conira una quc lc dois caiulos
dc Loclc.
Do quc nao sc falou naqucla ccia, dc quc or
nuiio icno Ici dc lcnlrar-nc! Afinal ianlcn
sc dissc algo dos aiorcs c airizcs, assunio cicrno
das convcrsacs dc ncsa cn VcrsalIcs c Paris.
Convcio-sc cn quc un lon dcclanador cra iao
raro cono un lon ocia. A ccia acalou or una
lcla canao quc un dos convivas fcz ara as
danas. Quanio a nin, confcsso quc o lanqucic
117
dc Plaiao nao nc causaria nais razcr do quc o
do scnIor c o da scnIora Andrc.
Os nossos ciincircs c sccias scn duvida sc
alorrcccrian ali; rcicndcn clcs scr a loa
conanIia; nas o scnIor Andrc c cu janais
coanos con cssa loa conanIia.
118

NOTAS

(1} Madanc dc Mainicnon, quc cra cn
iudo un csriio nuiio arcjado, cccio nos
assunios cn quc consuliava o finorio c cIicanciro
adrc Colclin, scu confcssor, Madanc dc
Mainicnon, dizia cu, faz cn una dc suas carias o
cnuio das dcscsas dc scu irnao, nais a sua
cunIada, clo ano dc 1880. 0 casal alugava una
casa conforiavcl; os criados cran cn nuncro dc
dcz; iinIan quairo cavalos c dois cocIciros, un
lon alnoo iodos os dias. Madanc dc Mainicnon
avalia o ioial cn novc nil francos or ano, c
acrcsccnia ircs nil lilras ara o jogo, o icairo, as
faniasias c nagnificcncias do casal.
Scria agora rcciso nais dc quarcnia nil
lilras ara lcvar ial vida cn Paris; lasiarian scis
nil no icno dc Hcnriquc IV. Essc ccnlo rova
quc o lon do vclIo nao dizia ncnIun disaraic.
(2} Dascado nos ncnoriais dos
inicndcnics, cn fins do scculo XVII, cn
conlinaao con o ccnso or doniclio, cfciuado
cn 1753 or ordcn do scnIor condc dc
Argcnson, c solrciudo con a olra lasianic caia
do scnIor dc Mcssancc, fciia sol as visias do
119
scnIor inicndcnic dc La MicIaudicrc, un dos
Ioncns nais csclarccidos do scu icno.
(3} Fiz con quc un salio dc quarcnia
cscudos nc clicassc iais alavras, quc nuiio
nc divcriiran.
(4} Caso scnclIanic succdcu na rovncia
ondc Ialiio, scndo o fiscal do donnio olrigado a
rcsiiiuir; nas nao foi unido.
(5} O Jcsuia Sanadon s adsuni or
adflcni. Prcicndc un anador dc Horacio quc foi
or isso quc culsaran os jcsuias.
(6} Essc scnIor Honc, arliiro cscoccs,
cnsina cono sc dcvc fazcr falar con csriio os
Icrois dc una iragcdia; c cis aqui un noiavcl
ccnlo quc cirai da iragcdia dc Hcnriquc IV, do
divino SIalcscarc. Assin iniroduz o divino
SIalcscarc a Milordc Falsiaff, quc acala dc
rcndcr o cavalciro Jcan Colcvillc. c o arcscnia
ao rci.
Sirc, ci-lo, cu vo-lo cnircgo; sulico a Vossa
Craa nandardcs rcgisirar csic fciio d'arnas
cnirc os ouiros dcsia jornada, ou, or Dcus, cu o
nandarci r nuna lalada, con o ncu rciraio a
frcnic; vcrao Colcvillc a lcijar-nc os cs. Eis o
quc farci, sc nao iornardcs a ninIa gloria iao
lrilIanic cono una dourada ca dc dois soldos;
c cniao nc vcrcis, no claro ccu da fana. cnanar
120
vosso cslcndor, cono a luz cIcia aaga os
carvcs ciinios do clcncnio do ar, quc nao
aarcccn cn iorno dcla scnao cono calcas dc
alfincic". E cssc alsurdo c aloninavcl nisiiforio,
iao frcqucnic no divino SIalcscarc, quc o
scnIor Jcan Honc roc cono nodclo do lon
gosio c do csriio na iragcdia. Mas o scnIor
Honc, cn concnsaao, acIa a Ifigcnia c a
Pcdra, dc Facinc, circnancnic ridculas.
121


coylcfi 2001 Fidcndo Casiigai Morcs

Vcrsao ara cDool
cDoolsDrasil.con

__________________
JulIo 2001

Proilido iodo c qualqucr uso concrcial.
Sc vocc agou or cssc livro
VOCE FOI FOUDADO!
Vocc icn csic c nuiios ouiros iiulos CFTIS
dircio na fonic.
www.cloolslrasil.con

You might also like