Innpite Tangthupt 5

You might also like

Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 6

Innpite tangthu Pt 5:

Pum Za Mang Tongzang Innpipa




Pum Za Mang' khanlaithu



Pum Za Mang 1894 kumin suak a, 1934 kumin a pa hau Cinkhup za laihin Kamhau gam ukpi
na hong sem hi.

Tedimah Kawllai tan 4 ong hi. Pilna siamna vai hawmna-ah ama khan-in lai tawh na sem thei ta
hi. A masa-in Mualnuam Khua hausa Thawnglian tanu tawh hong kiteng masa uh hi. A sawt lo-
in a zi a sih ciangin, sau veipi sung meigongin om hi.

A sawtna ciangin Mal gam a hausapa tanu Ciin Khawman tawh 1934 kumin kiteng uh a, tapasal
5 leh numei 3 nei hi. A tate in:-

1.Khup Khenthang, 2. Sian Lianpau, 3. Khup Dodal, 4. Pau Kapthang, leh 5. Kham Zadal te a hi
hi.

Apa dam loh ciangin ama ngetna leh England kumpi phalna om bangin, 1934 September 5, ni-
in apa Ukpi za ama tungah ki ap hi.

England Kumpi in Ukpi za apiakna a nuai a bang a hi hi.

Subject :- Petition of Hau Cinkhup, Chief of Kamhau Tract, praying that he may be permitted to
resign his chieftainship in favour of his son Pum Za Mang on account of old age and ill health.

Hau Cinkhup Chief of Kamhau Tract. Tedim submission, is permitted to resign his chiefship in
favour of his son Pum Za Mang who will vide political Department no. 127 B 25 Date 30th
November 1962 from the chief secretary to the Government of Burma (*Home Political
Department) to the Commissioner, Magwe Division, be permitted to continue to collect During
the life time of his father, the dues which were sanctioned is Chief secretarys Memorandum No.
27 B 25 Date. 22nd June, 1925.

C/Kwapi Sd.W.R HEAD

18thDec,1926 Deputy Commissioner Chin Hills

Pum Za Mang in Ukpi a sep a kipanin apa gam teng leh a siah teng luah to hi. 1936 kumin,
Maangkaang kumpi Silver Jubilee hunin min phatna A.T.M ngah hi. Japan gal ma hunin, K.S.M
minphatna ngah leuleu hi. Ama khan hunin Phaitu khua hausa Lian Khawmaang leh Kappi khua
hausate tawh siah thu huhau-in thu a kineih uh ciangin, apa kaihsa siah bung 2 panin
maangkaang kumpi in bung khat lakkhiat sak cianga a lang hong kiam a hih manin, dah mahmah
hi. A pu Kamhau in a tate a inntuanna siah neu saliang leh tuk tha, khal tha, a tu atate khang
dongin anek ding a kaih dingin apiak hinapi in, ama siahte hong kiam ciangin Ngennung,
Thangkhal, Mawngken, Bumzaangte siah kaih teng, amau kaisak nawnlo-in, sut kik hi.

Tua thu hangin a u anaute lungkim lo uh ahih manin, khat leh khat kitel khialhna om banah,
kithah kisuam ding dong ngaihsun uh hi. Tua bang a hong om asawt lo-in leitung galpi nihna
hangin, Japante in Kawl gam hong la uh hi. Maangkaang kumpite in Khamtung gam sungah gal
nangin, tua hun sung tengin aman Ukpi na mah semin, hoih takin vaihawm hi. Maangkaang
kumpite in Khamtungah Japante nan ding a ngaihsut tak ciangun 1943 kum ciangin, Tedim
huandok Kelly in vaihawmin Khamtung ngeina bangin, sial leh Bawng Tedim khua-ah hong ban
hi. Tua bangin gal vai nakpi-in hong vaihawm ciangin, Tedim gam sung ukpi teng Kamhau gam
ukpipa, Pum Za Mang, Sukte gam Ukpipa Thawng Zakhup, Guite hausa, Thahdo hausa, leh
Kamhau gam hausa khempeuh zong tua gal vaihawmna-ah ki hel uh hi. Tedim Vuandokpa sa
bansa hawm dingin kei mah tavuan hong kipia a, keimah (Thang Zatuan Mualpi khua) (kudai)
pumpi mahmah pai-in sial leh bawng 10 sa a ki hawm bangin ka hawmsak hi.

Tua khit ciangin Tedim manglai sang innpi-ah, vaihawm khop masakna vuandokpa in hong
samin, a masa penin thu dotna ki bawl masa hi. Thahdote a dotna-ah:- Tu-in dai-ah gal om a hih
manin bang ci vaihawm leng gal kizo thei ding hiam? ci-in a dot leh, Thahdo khempeuh tang
dingin Awn Khanmaang in, Ka khua ka gam ciat vua nidang ka pu kapa nek leh kaih ngei teng
hong ngah sak kik zo le ucin vai ki hawm zo pan bek ding hi, ci-in dawng hi. Tua bangin khat
khit khat abanbanin dong a, Malgam Guite tangin, Tuimui khua hausa Kham Zathang in genin,
abanah Sukte, tua khit teh Sihzaang, Kamhau ukpi teng leh hausa teng in, ih thu, thu khat hi hen
a cih uh hangin, hi theilo-in a tuam ciatin dawn kikna ki nei hi. Kamhau gam panin Muizawl
Thang Zakam in, Tonzaang khua panin Cin Zalian ten a banbanin gen to uh hi.



Tuate in Thahdote dawn bangin amau phat tuam nading ciat tawh a dawn ciangun Vuandokpa
in, Ih dai-ah gal om a hih manin bang cih leng ih tu ih ta hung zo ding, kem zo ding ih hiam?
cih bek vaihawm hi hang, mi khat gil vah nading vaihawm hilo hi hang ih tha neih zahin nangin
do ni na cih uh leh ci un, nong huh zawh kei ding leh hong huh zo kei nung nong cih ding uh hi
lel hi. Kumpi in hong nusia leh na vokna ak uh, na mim na taang uh, na zi natate uh Japante
khut sung tungkhin gai ding hilo a hiam? ci-in hong beisak hi. Tua khit ciangin kua mah in dawn
nading mel theilo uh hi. Tua bangin ni 3 tualpi-ah kikhawmin thu khensatna kinei a, Tua in Chin
Levy phuanin, ih gam ciat panin gal nang ni, ci-in thukim uh hi.

Pupa lenlaiTua khit ciangin upate ukpite makai-in mi telsak uh hi. A vaihawmna in:- (A)Levy
leh (B) Levy ci-in nam 2-in khen uh hi. (A) Levyte galmai-ah pai-in gal nang pawl hi a, (B) Levy
pawl in a khua a gam ciat panin amau thau ciat tawh khua leh khua kikal hu ding pawl ahi hi.

Thahdo gam sungah Commander Awn Khannang, Tonzaang gam sungah Vung Zacin, Khup
Zatung, Thang Zakam, Muizawl Sukte gam panin, Thawng Zakhup, Hau Zalian, Sihzaang gam
sung panin Lam Khawmaang, Lian Thawng, Maangpum, Thianpumte makai-in kiseh hi. An nek
tui dawn puak ding hong kisap ciangin sakol khempeuh amau sakol ciat uh tawh sakol Levy
phuan uh hi. (Transport Levy) Tua bangin a vaihawm khit uh ciangin Ukpi Pum Za Mang pen
gal vaihawmpi hong suak hi. Khua sung ngal hat khempeuh in motor lam to-in na sem khempeuh
tungah amah contractor ahi hi.

1. Tedim Cikha Motor lam tawhna:

Pum Za Mang in Ukpi a sep sungin Kawl gam Zaang lei-ah Japan a tun hun sungin England
Kumpi galkapte in Imphal-ah phualpi sat uh hi. Imphal a om Maangkang galkapte in Japante do
nadingin Imphal Tedim lam Motor lam tawh ding sawm uh hi. Motor lam tawh kisai-in,
Operation of U-Go sitsengi makai-in Lt.Col.Mutachi leh galkap dangte leh maang dangte vai
hawmkhawm a sep ding a hi hi. Motor lam tawh nading mun a zon ciangun Imphal-Cikha-
Mauvom-Zampi-Lentang-Buanli-Tuithang-Meitei gun kan tannin Tedim tun dingin geel uh hi.
Tua lampi tawh nadingin mipi tha tang tampi ki sam ding a hih manin, Falam Maangpi Neilor in
Pum Za Mang tungah a uk sung mite thatang tawh huh ding a ngen hi. Pum Za Mang in Neilor
kiangah, Imphal pan Tedim dong a ki to ding Motor lampi pen Tonzaang khua hong tot kei ding
leh Ka uk sung mite thatang tawh kong huh sak zo kei ding hi, ci-in na nial hi. Neilor in, Koi
teng zui leh deih na hiam,? ci-in dong a, aman, Imphal-Cikha-Tuikhiang-Mualkawi-Nakzaang-
Tonzaang-kantanin-Tedim tunsak ding gen hi.

Ama gen bangin Motor lam tawh ding thukimna nei uh a hih manin, Imphal panin Nakzaang
ciang galkapte in to uh hi. Nakzaang panin Tedim ciang, Kamhau Uk sung in to hi. Hih Motor
lam tawhna-ah Kumpi lam panin, engineer lam a siam Capt.Bakely. Mr.Author singh, Mr.Suvon
singh, Mr.Davidte makai hi. Motor lam tawhna Imphal panin Tedim dong 1942 kumin kipanin
kum khat sungin ki zo hi. Pum Za Mang pilna leh ngaihsut siamnate hangin, Tonzaang khua
kantanin kito a hihmanin, Tonzaang gam adingin Khantohna lianpi hong suak hi.

2. Pinlong kikhoppi masa 1946:

Kawlgam a teng kawl mite leh, Mualtung a teng Zomi, Kachin, Shante tawh, Ki pawlkhopna
bawl ding ki geel a, Pinlong khua-ah Tedim tang mi a pai dingin, Tonzaang ukpi Pum Za Mang,
Falam tang mi dingin Lumbang Ukpi Hlur hmung, Hakha tang mi dingin, Ukpi Kiomangte
Pinlong khua-ah 1946 March 23, ni-in tung uh hi.

A tun nitakun Mualtung mi, Zomi, Kachin, Shan, tangmi teng in kikup khopna khat nei pah uh
hi. Zomi tangmi Ukpi 3, Shan tang mi Sawbua 3, Kachin tang mi 1, kah uh hi. 1. Kachin tang
mite in-(1) Sama Duaw Sinwa Naung. Shan tang mi panin-(1) Soa Hkun Kio,(2) Soe Swe Taik,
(3) Sea Monte a hi uh hi. Tua kikhopna Soe Swe Taik in makaih a, Zaang sung a teng Kawl mite
tawh kipawl ding leh ki pawl loh ding sau veipi sung kikupna a neih khit uh ciangin, Englandte
khut nuai-ah ih om sangin Kawlte tawh kipawl khawmin suahtakna la leng, Mualtung mite
adingin phattuamna leh khantohna tampi om zaw ding hi, cih thu khensatna hong nei uh hi.

1946 March 24, ni-in Tangmi khempauh thu kikupna bawl uh a, Kawl mite in, Ni dang England
kumpi hong uk hun sungin eite khat leh khat kitheihna, kitom kikhualna ih neih loh hangin, eite
gam khat mi khat, sa khat ih hih manin, tu hun ciangin khat leh khat ki-it kilem a kipawl theih
ding kisam ta hi. England kumpi khut nuai-ah innteng sila bangin, bawlsiatna tuamtuam ih
thuak ciat hi. Tua ahih manin kipawl khawmin England kumpi khut sung panin suaktakna la
leng, ih gam ih mite pilna khangto zaw ding hi. Cih thu sau veipi kikupna hong neih khit uh
ciangin, Kawl mi leh Mualtung mite kipawl khawm a England kumpi khut sung panin
suahtakna lak ding thu khensatna hong nei uh hi.

1946 March 26, ni-in Mualtung gam teng a uk, Mr, Stevenson in, Mual tung tang mi khempeuh
samin a thu genna-ah, Kawl mite in suahtakna la ding uh hi. No, Mualtung mite pen kawl mite
sangin niamzaw na hih manun, Kawl mite tawh suahtakna na lak khop uh hangin, kawl mite
khutnuai-ah haksatna tuamtuam thuak ding hi uh teh, Ko hong uk le ung Kawl mite tawh kikimin
hong khangto sak ding hi ung,ci-in a zol hangin, Mualtung mite in kam khat zong dawng kik lo-
in, thu kikupna lungkim nasa bul phuhin na om uh hi.

1946 March 27,ni-in Kawl mite tawh kigawmin suahtakna lak khop ding, leh a kisam thu
tuamtuamte kikupna nei khawm uh a, akisam teng sepkhop toh dingin thukimna bawl uh hi.

1946 March 28, ni-in, Mualtung teng a uk Mr. Stevenson in mualtung mite tang mi teng na sam
kik a, a thu genna-ah, No mualtung mite adingin gam khat leh gam khat na kikawm nading uh
Motor lampi kong tawhsak ding uh a, Zo gamah annek tuidawn a kicin zawk theih nadingin kong
sepsak ding uh hi. Kawl mite sangin ko, muanhuai zaw ding hi ung. Ci-in thu tampi tawh na zol
leuleu hi. A hi zongin Mualtung mite in kam khat zong dawng kik lo-in kikhen uh hi.

1946 March 29, ni-in kikuppi khat bawlkik leuleu uh a, Kawl gam sung a om minam khempeuh
kipawl khopna neih ding leh, tua kipawl khopna-ah makai dingin, Soo Swe Taik leh thuzekpi
dingin tang mi khat tel uh hi. kipawlna taang sum dingin Pu Hlur hmung in Rs,50/- pia pah hi.
Hih kipawl khopna kip a man khit uh ciangin a khat veina Pinlong kikhoppi kiman hi.

1946 March 30, ni-in Zomi tang mi teng Pinlong panin Taunggyi tung uh a, a tam sungun
Taunggyi mangpi Mr.Lich in Zo mite samin, No, Zo mite England kumpi in hong uk suak ding
hi ung, cih zolna thu tampi a gen hangin, bangmah dawnna mel neilo-in om san lel uh hi.

946 March 29, ni a a kibawl lungkimna, thu khensatna pen, tang mi teng bek lungkimna hi a,
mipi lungkimna kisam lai a hih manin tang mite in a mau gam ciat uh gen a mipi thukimna a
nih veina Pinlong kikhoppi-ah puak kik ding a hi hi.

Pinlong kikhoppi a a kah Zo mi tang mi teng in amau gam sung a khuapi a hi, Tedim, Falam leh
Khalkha a tun uh ciangin, Gam sung huam ukpite leh, mipite khawmin, 1946 March 29 ni a,
Pinlong khua a kawl mite tawh ki pawl khawm a suahtakna lak ding thu, KIPAWLNA KIP a
bawlna thu a gen uh ciangin mi khempeuh ki thukim ciat a hih manin, mau gam ciat panin
kipsakna lai bawl uh hi. Tua Mipite lungkimna thu a nih veina Pinlong kikhoppina a puak ding a
hi hi.

3. A nih veina Pinlong kikhoppi:

Falam mangpipa in 1947 January 24 ni-in, sapna lai angah bangin, a nih veina Pinlong kikhopna-
ah a kah ding Tedim gam tangmi, Saizaang ukpi Thawng Zakhup, Falam gam tangmi Lumbang
Ukpi Hlur hmung, Khalkha tangni, Ukpi Kio mangte leh kam phen dingin Vum Khawhau, Savut,
ngunte-te 1947 Febuary 2, ni-in Pinlong va tung kik uh hi.

1947 Febuary 7, ni-in kawl tangmite leh mualtung tangmite in, 1946 March 29 ni a ki bawl
Kawlgam sung minam tuamtuam khempeuh ki pawlna kum khat cinna pawi bawl khawm uh hi.
Tua kipawlna-ah gam tuamtuam panin, minam tuamtuam mipite in Kawlgam sung a om minam
khempeuh kipawl ding a lungkimna thu a zak uh ciangin hih kipawlna kip tak leh kho tak a
letsuak dingin lungkimna leh kipsakna nei uh hi.

1947 Febuary 9, ni-in, Bogyoke Aungsan Pinlong khua hong tung hi. Tua nitak mahin Zo gam
tangmi 3-te tawh, kikup khopna nei pah uh hi. Tua lai-ah Aungsan in, Kawl mite leh Mualtung
mite Englandte hong khen khapna hangin mun tuamtuamah omin gal leh sa bangin om hi hang,
A taktakin Kawl mite leh Mualtung mite pen Monggolia minam Tibet gam pan a khangkhia, u
khat, nau khat hi hang, Kawlgam ih tun ciangin lampi tuamtuam tawnin mun tuamtuamah minam
tuamtuam a suak hi bek hi hang, tu-in hun kikhelna zui-in khat leh khat, ki-it kilemin, kipawl
khawm a ih om theih ding hun hong tung ta hi, ci-in thu tampi kikum khawm uh hi.

1947 Febuary 10, ni-in Pinlong kikhopna munah, Aungsanin a thu genna-ah, Kawlgam sung a
teng Kawl mite leh, Mualtung mite a tuam a om ding hilo-in, Kawlgam sung a om minam
khempeuhte in, haksatna a om leh thuak khawm, nopsakna a om leh nuam a sa khawm dingte hi
hang, tua bangin ih ngaihsut theih leh ih gam ih lei hong kipin khantohna hong om pan ding hi.
Unau khat ih hih mah bangin, ki-it kilem a lungsim khauh tawh ih kipawl khop theih ding thupi
ding hi, ci-in thu tampi gen hi.

1947 Febuary 11, ni-in, Pinlong kikhop kibawl kik a, tua sungah Kawl gam sung minam
khempeuh tang dingin alan (Flag) bawl ding thukimna hong nei uh hi. Aungsan in Kawlgam
suahtakna ih neih khit ciangin khantoh nading nasepna leh, ki ukna a zat ding thu tampi gen hi.
Tang mite in a thugente sang thei mahmah uh a hihmanin, Pinlong thukimna bawl thei-in lung
damtakin nitak an hong nekhawm uh hi.
4. Pinlong Sachoh:

1947 Febuary 12, zingsangnai 11, hunin, Pinlong khawmpi a thu kikupna lianpi nam 9-te, ki
lungkim ciat hi. Tua ahih manin PINLONG THUKIMNA LAI BUPI sungah Kawl mite leh
Mualtung mi tangmi teng in a min uh hong thuh ciat uh hi. Tua sungah Aungsan tawh mi 23 ki
hel a, Zo mite tangin, tang mi a pai teng in min thuhna nei uh hi. Pinlong kiciamna thu 1947
Febuary 12 ni pan kipanin hong kipin tua ni pen Minam khempeuh kipawl ni UNION DAY ci-in
kum simin zum khempeuh kikhak hi.

Kawl gamah kikhopna a om ma-in England kumpi in Pum Za Mang thu khat dong hi. A thu
dotna-ah, Mualtung mite pen tei nailo na hihmanun, maangpi Stevenson tawh vaihawmin, hong
tu leh na ut hiam,? ci a adot ciangin, Pum Za Mang in, Hong kikum phot nung, ci-in na
dawng hi. Mualtungmi teng zong kikum ngei-in, Kawlte khut nuai-ah ih om sangin ut zaw hang
a ci mi ki tam zaw hi. Hih thu Kawl kumpi in theisim a hihmanin, Pum Za Mang sam simin,
England kumpi in bangbangin bong khen a hi zongin um kha kei in, No deihna leh ko deihna
gawm khawmin ngun kuang, kham kuang, sawk khawm leng, ko thu, no thu cih tuan omlo-in,
no deihna a hi zongin, ko deihna a hi zongin kimang ciat ni. Nek leh dawn a om leh a ki bangin
ne khawm dawn khawm ding hi hang, a cih ciangin thukimin na mang hi. Tua zawh Kawlgam
in suahtakna ih ngah khit ciangin, kitelna tawh gam ki ukna hong kipan a, 1948 kum ciangin
Kamhau gam ukpipa in na hong sem nawnlo hi.

A hi zongin, Khanthuam khang akipanin Kamhau gam Ukpi a hihmah bangin, A Ukna siah a
kaih hong bei ciangin Kawl kumpi in Ks, 70.000/- tawh zawzi pia hi. Tua khit asawt lo-in Kaley
myo-ah, B.O.C Agent hong sem hi. Ukpi na asepnawn loh hangin, sum ngahna lamah ukpi na
asep sangin sum tam ngahin lungdam huai hinapi in, kum 1947 kum sungin THVP kici thu hoih
vaihawm pawlpi a kici pawlpi na khat hong phuan khia hi. Tua khit asawt lo-in, 1948 November
10, zankim laitakin Tedim khua-ah hong nusia a, A luang Tonzaang innpi ki tunin, ngeina bangin
lungkim huai takin kivui hi.7

7 Sukte Khang tangthu, Sukte beh leh Tedim gam tangthu pan a ki la hi.

Source: www.vaphual.net

You might also like