A Ria de Ferrol e o Seu Saneamento - Web

maqueta_saneamento_saneamento 29/04/2014 13:19 Pgina 1
A ra de Ferrol e o seu saneamento Editorial

E
aquel da apareceron rbores
pintadas de laranxa. Sera
unha gamberrada no par-
que? Un xeito de comuni-
carse? smbolos de novas tribus?
Axia soupemos de que se trataba e
efectivamente tratbase diso: unha gam-
berrada e unha forma de comunicacin
de novas tribus. Tribus que, por outra
banda, non son tan novas, levan dema-
siado tempo con ns cun estilo de goberno
inspirado no mangoneo impdico.
En plena era da
comunicacin a
administracin
informaba con pintadas
nas rbores que a a
acometerse unha obra
no Parque Pablo
Iglesias.
Despois de explicarnos en que con-
sista? Despois de preguntarnos que nos
pareca? Despois de campaas informa-
tivas, maquetas e debates sobre a im-
portancia do saneamento na cidade, do
xeito razoable de facelo, dos pros e con-
tras das obras, do contraste de ideas
coa cidadana, ou dentro daquelo que
chamaban lembra algun? Con-
sello da Vicianza?
Amigos e amigas, si algn da pasean
pola sa cidade e ven rbores pintadas
de cores saiban que un WhatsApp
da administracin. Para desencriptalo
soliciten informacin no seu concello.
o novo modelo de
participacin cidad.
Afortunadamente, o que nun pri-
meiro momento foi carraxe, indignacin,
desconcerto e desinformacin da veci-
anza este parece ser o estado ptimo
que queren algns/has para a cidada-
na converteuse nun movemento
exemplar en defensa do dereito infor-
macin veraz, participacin nas deci-
sins do comn e ao respecto pola plu-
ralidade de ideas e opinins.
Ningun respostou con pintadas nas
rbores, nin nas portas ou paredes,
anda que quiz esa fora a resposta pro-
porcionada. Non si?
Ao comezo, ante o obvio malestar de
vecios e vecias ao saber que se a
construr un tanque de tormentas diante
das sas vivendas, s agachadas e no
medio dun parque, procurouse infor-
macin da administracin... xronse
propostas de reubicacin... organizronse
charlas informativas, coloquios, concen-
tracins e actos no propio parque para
chamar a atencin sobre o signicado
das pintadas nas rbores.
Ademis fxose un enorme esforzo
por procurar a unidade de vecios/as,
organizacins ambientais e polticas,
centros de ensino e entidades de todo
tipo, con resultados vista.
E por n, ao ir comprobando por
mltiples fontes o desaguisado que se
estaba a montar, decidimos organizar
unhas Xornadas con convite s admi-
nistracins que se limitaron a perseverar
con pintadas nas rbores para co-
ecer en profundidade o sistema de sa-
neamento, os modelos alternativos, a
base administrativa e xurdica na que
se fundamenta a intervencin, o propio
proxecto construtivo, o convenio no
que se substenta, os custos da sa reali-
zacin e os futuros do seu mantemento,
as consecuencias ambientais, os modelos
de xestin da auga...
Neste dossier
presentamos as
conclusins desas
xornadas que
consideramos
enormemente
esclarecedoras.
Cumprimos coa nosa obriga de so-
cializar a informacin e agradecemos
as mltiples contribucins de moitas
persoas que xenerosamente nos pro-
porcionaron os seus coecementos de
forma desinteresada e cargaron de valor
os documentos.
Desde a defensa do saneamento da
cidade e da ra xa sabemos que, agora,
non podemos agardar nada das admi-
nistracins nomeadamente do Con-
cello de Ferrol pero tamn sabemos
que se poden construr espazos para a
opinin formada, e que precisaremos
deles por moitos anos.
Tamn temos a certeza de que a Ad-
ministracin autonmica e municipal
falar moi pronto. Cando toque inau-
gurar. Daquela utilizarn mtodos de
comunicacin moito mis modernos
e poderosos que o de pintar as rbores
de laranxa.
Daquela inaugurarn
unhas obras de
saneamento cunha
obsolescencia
programada para o da
seguinte inauguracin.
Seguro que o pagaremos, pero imos
darlles os parabns?
Ferrol, febreiro de 2014.
Edita // ADEGA, A.VV. El Pilar, SGHN e Verdegaia
e-mail // cidadansversustanquestormentas@gmail.com
web // www.cidadansversustanquesdetormentas.blogspot.com.es
www.ria-de-ferrol.blogspot.com.es
Colaboradores // Manuel Amorim, Alberto Boado, Manuel Cao,
Alexandre Carrodeguas, Guillermo Castro, Bernardo Cuetara, Jom
Lus Ferreiro (Cesio), Jos Mara Hernndez, Andrs Lamas, Ernesto
Lopes Das (Nes), Miguel Reimndez, Manuel Souto e Victoriano
Urgorri.
Agradecementos // Ateneo Ferroln, Manolo Bacalhau, Suso
Basterrecha, Colectivo Opa!-Rdio Filispn, Diario de Ferrol, A
Fbrica de Lus (Radio Filispn), Pedro Fernndez, Ferrol360,
Karlotti, Fernando Ramos, Ivn Rivas, IES Sofa Casanova, TV
Ferrol e a todos aqueles que axudaron a financiar o dossier.
Apoian o informe // Anova, BNG, Colectivo rtabra 21,
Compromiso por Galicia Ferrolterra, Espazo Ecosocialista, EQUO
Ferrolterra, Esquerda Unida, Executiva PSOE Ferrol, Fuco Buxn e NS
Unidade Popular.
Deseo e maquetacin // Proxectos Grficos Aldine Ferrol | aldine.es
ndice
A ra de Ferrol e o seu saneamento: presente e futuro
2 Editorial
4 Motivacins que nos levaron a iniciar as
movilizacins e actuacins
9 Convenio subscrito pola Xunta de Galicia, Entidade
Pblica Empresarial Augas de Galicia, os concellos
de Narn e Ferrol e a Sociedade Estatal Augas da
Conca Norte, S. A.
18 Aspectos lexislativos do saneamento urbano de
Ferrol
21 Anlise sobre o proxecto de saneamento
denominado como Integral
32 Estimacin da porcentaxe de saneamento separativo
existente na cidade
34 A auga como dereito e non como mercadora
43 Situaom actual da ra de Ferrol
48 Roteiro pola ra de Ferrol
53 Depuraom da ra do Burgo
55 Tecnologias de depuraom natural
64 Gestom das guas pluviais no mbito urbano,
tcnicas de drenagem sustentvel
4
A ra de Ferrol e o seu saneamento Motivacins...
C
omezamos as un camio do
que a data de hoxe non se al-
bisca o seu final, pois a res-
posta por parte da adminis-
tracin non foi a que quixsemos despois
de toda a informacin subministrada
mesma.
O establecemento deste tipo de estru-
turas nun parque pblico altera a convi-
vencia vecial.
Consideramos que non
s deben terse en conta
para realizar este tipo de
obras criterios de ecacia
e eciencia econmica,
senn tamn sociais e
ambientais.
Desde o punto de vista social hai que
ter en conta que este tanque vai estar si-
tuado no parque mis utilizado de todo
Ferrol e o segundo en extensin despois
do parque Raa Sofa. Desde o punto de
vista ambiental, esta estrutura de regula-
cin non vai conseguir evitar as vertedu-
ras de augas residuais urbanas que at a
data estn a producirse no medio recep-
tor que a ra de Ferrol, como as se pode
conclur despois das xornadas sobre o sa-
neamento da ra de Ferrol que desenvol-
vemos desde o 30 de outubro at o 4 de
decembro do presente ano e que desde o
noso punto de vista desmontaron as bon-
dades do proxecto que desde a adminis-
tracin tentronnos vender.
1
Nun primeiro momento, considera-
mos constiturnos como Asociacin de
Amigos do Parque Pablo
Iglesias, pero finalmente in-
tegrmonos dentro da Aso-
ciacin de Vecios de El
Pilar como Comisin de
Medio Ambiente o 4 de xuo,
grazas ao ofrecemento do
seu presidente
2
. Tamn puxe-
mos en marcha un blog
3
.
Comezamos a dar unha
serie de charlas, coa informa-
cin inicial que tiamos, onde
explicabamos cidadana,
acompaados de tcnicos e
bilogos, que era iso dos tan-
ques de tormentas e como
funcionan, ademais de falar do
estado da ra de Ferrol
4
. A me-
dida que iamos solicitando
mis informacin dabmonos
conta de que o que no proxecto
da obra considerbase tanques
de tormentas, non eran mis
que unhas estruturas de regulacin e re-
tencin no mellor dos casos, xa que o que
nun primeiro momento a ir nos xardns
da Ranita e logo cambiaron de localiza-
cin, un simple aliviadoiro. Ademais
propuamos alternativas localizacin
do tanque do parque Pablo Iglesias, como
poda ser a ampliacin da capacidade do
tanque Esteiro 1, que vai aln da avenida
do mesmo nome, ou ben situalo no es-
pazo onde se fan as manobras contra in-
cendios na Escola da maria Antonio de
Escao. Estas alternativas, que nun pri-
meiro momento propuamos de maneira
intuitiva, unha vez elaborado o informe
por parte dos nosos tcnicos, mostrronse
como perfectamente viables.
Empezamos a realizar tamn concen-
tracins no parque
5
coa finalidade de mo-
bilizar aos vecios e cidadana en xeral e
dar a maior difusin posible problem-
tica que estamos a vivir.
O 16 de xuo mantemos unha reunin
no Concello de Ferrol con tcnicos da so-
ciedade estatal acuaES (que a entidade
que adxudica a obra), un tcnico en urba-
nismo do Concello, a concelleira de barrio
e que asisten tamn representantes dou-
tra Asociacin de Vecios: a de Esteiro.
Nesta reunin, onde expomos as alterna-
tivas que consideramos convenientes para
a recolocacin do tanque de tormentas do
parque Pablo Iglesias, unicamente se nos
ofrece o que consideramos unha serie de
Motivacins que nos levaron a iniciar as
mobilizacins e actuacins
Os vecios da urbanizacin coecida como El Gusano situada no barrio de
Recimil, en Ferrol, decidimos iniciar al por maio do 2013, un movemento de
posicionamento en contra do as chamado tanque de tormentas do parque Pablo
Iglesias situado no barrio anteriormente mencionado.
Presente e futuro
medidas que non responden nin de lonxe
s nosas demandas, como son reducir a ca-
seta que vai en superficie, cubrir o tanque
cun manto vexetal ou plantar rbores para
reducir o posible impacto sonoro e visual
que puidese haber, ademais da recoloca-
cin do parque de xogos durante a obra e
a construcin dun segundo parque para
nenos. Medidas coas que si estaba de
acordo a outra asociacin presente, pero
que a ns non nos satisfacan en absoluto.
Xulgamos que este tipo
de estruturas non deben
de ir nos parques
pblicos, como as pasou
no seu momento coa
estrutura de alivio que a
ir nos xardns da Ranita
e que nalmente sera
trasladada a outra
localizacin mediante
unha segregacin no
proxecto.
Tamn fixemos constar o noso males-
tar xa que nos decatamos que esta obra
se a a realizar cando vimos pintadas de
laranxa as rbores que an ser taladas
para albergar o tanque. Este tipo de obras
gozan por parte da administracin dun
gran escurantismo. As pasou tamn cos
tanques de tormentas que van en Gonda-
mar (Pontevedra) e na urbanizacin As
Gndolas en Sevilla, onde no seu mo-
mento se paralizou a obra pola mobiliza-
cin vecial debido alarma que
espertou
6
. Ademais o Regulamento de
Participacin Cidad de Ferrol, no seu Ca-
ptulo IV, contempla a figura do Consello
da Vecianza
7
, integrado por representan-
tes dos diferentes partidos polticos e te-
cido asociativo e que o rgano onde se
deben tratar estes temas para que a cida-
dana tea coecemento deles con ante-
lacin suficiente e poder as debatelos e
propor alternativas. Hai que ter en conta
que o proxecto se somete a informacin
pblica na sede que ten a Confederacin
Hidrogrfica do Mio-Sil (CHMS) en Ou-
rense e Corua como as se publica no
BOE do 23 de febreiro do ano 2011, abrn-
dose as os 20 das de alegacins corres-
pondentes
8
. No Concello de Ferrol
unicamente anunciouse no seu da, os te-
rreos que an ser expropiados para a obra.
Nesta reunin o que solicitamos os veci-
os foi que o parque Pablo Iglesias reci-
bise o mesmo trato que se lle deu
Ranita e que no seu da a Direccin
Xeral de Patrimonio Cultural as reflectiu
nun documento emitido a peticin da
CHMS
9
. Tamn nos dixeron os tcnicos de
acuaES que a nosa proposta de ampliar o
tanque de Esteiro 1 e que pasara por
baixo da avenida non era posible, pois os
tanques non estaban feitos para soportar
o trfico rodado e a lexislacin non o per-
mita. Posteriormente decatmonos que
nos pregos de condicins das obras de Za-
ragoza e Barcelona n dos requisitos para
licitar que estas estruturas poidan so-
portar o trfico rodado. Tamn nos dixe-
ron os tcnicos desta sociedade annima
estatal que estas estruturas eran estancas
e posteriormente decatmonos que no
caso do tanque que vai no parque Pablo
Iglesias, non s non hai aliviadoiros,
senn que estes estn situados metade
do tanque.
O 16 de xuo do 2013, remitimos un
comunicado s institucins europeas
10
e
partidos polticos presentes no seu parla-
mento, reflectindo todo o que estaba a
pasar no parque Pablo Iglesias. A data de
hoxe contestounos o Defensor do Pobo eu-
ropeo e dxonos que daba traslado da nosa
queixa ao Defensor do Pobo espaol que
era o rgano competente. Posteriormente
o Defensor do Pobo espaol contestou que
primeiramente tiamos que tratar coa
Confederacin Hidrogrfica do Mio-Sil.
6
O 27 de xuo do 2013 a travs do
grupo poltico BNG ase a presentar no
Pleno do Concello de Ferrol unha mo-
cin solicitando a recolocacin do tan-
que fra do parque e un vecio tomara
a palabra no mesmo. Pola diferente pro-
blemtica que afecta a esta cidade este
pleno non se chegou a celebrar e foi no
pleno celebrado en xullo cando este
grupo poltico levou de novo a mocin.
O resultado, como xa sabiamos de ante-
mn, foi a non aprobacin da mocin,
pero iso non impediu que un vecio to-
mara a palabra e lese un escrito que re-
flecta as nosas queixas e expua as
distintas alternativas. De feito un repre-
sentante dun partido poltico que se si-
tuou en contra da mocin e con
coecementos tcnicos na materia ad-
mitiu posteriormente que a localizacin
ideal sera a Escola Antonio de Escao.
Previamente metronse pola ma no
rexistro do concello algo mis de 700 fir-
mas pedindo a recolocacin do tanque
do parque Pablo Iglesias.
O 27 de xullo metemos por rexistro
do Concello unha solicitude de informa-
cin, da que anda non obtivemos res-
posta
11
, e en base a esa informacin da-
mos unha rolda de prensa no local que
Sargadelos ten nesta cidade
12
. Nela ex-
ponse toda a informacin que at esa
data tiamos e que xa empeza a cuestio-
nar seriamente esta obra, ademais de
pedir a paralizacin da obra do parque
Pablo Iglesias.
Posteriormente contactamos con gru-
pos ecoloxistas da localidade e partidos
polticos dando un salto cualitativo e
cuantitativo grande no movemento,
como as testemuan as persoas que
empezan a acudir s concentracins.
Ademais, o que inicialmente se circuns-
criba a un problema dun barrio e ao
seu parque en concreto, agora cobra
unha dimensin municipal e mesmo su-
pramunicipal xa que esta obra afecta
marxe norte e sur da ra.
Entre mediados de agosto e de se-
tembro remtense prensa unha serie
de comunicados co ttulo Saneamento
si, mis non as
13
realizados por dous
representantes de Verdegaia e que van
na lia de cuestionar o modelo de sane-
amento que se vai a realizar en Ferrol.
O 3 de setembro realizamos no Centro
Cultural Carvalho Calero de Ferrol unha
Asemblea Informativa aberta a toda a ci-
dadana onde representantes das tres
asociacins ecoloxistas que nos apoian
(Sociedade Galega de Historia Natural,
ADEGA e Verdegaia) e representantes da
Comisin de Medio Ambiente da Asocia-
cin Vecial presentan un informe onde
se cuestiona a nivel tcnico, ambiental,
social e lexislativo a obra de saneamento.
nese momento cando o movemento
empeza a alcanzar unha dimensin que
transcende o que o barrio.
O 17 de setembro realizamos unha
concentracin no parque convocada por
ecoloxistas e vecios e apoiada por dife-
rentes partidos polticos que mostran sen-
sibilidade cara informacin na que
estamos a traballar (Anova, BNG, EQUO
7
Galicia, Espazo Ecosocialista e EU.) que
acoden ao redor de 150 persoas e na que
se le un manifesto-resumo da informa-
cin que temos
14
.
O 21 de setembro, sbado, realzase
unha reunin ldico-reivindicativa no
parque. A idea era pr en valor o parque
dndolle outros usos marxe da zona
xogos e lugar de paseo. Realzase un reci-
tal de poesa, hai tamn msica e acom-
pase dunha charla dada por un
membro do grupo de traballo que se for-
mou recentemente entre vecios, ecolo-
xistas e partidos polticos sensibles a este
tema. Con todo a valoracin desta reu-
nin non igual de positiva que a ante-
rior concentracin
15
, pois a asistencia
escasa. Faise unha valoracin da mesma
e pnsase que quizais a propia socioloxa
do barrio infle hora de que os vecios
se mobilicen, ademais da desmoviliza-
cin xeneralizada que hai nos mbitos de
loita mis variados.
O 30 de setembro remtese un comu-
nicado aos grupos polticos do parla-
mento galego
16
que tamn se mete por
rexistro aos grupos polticos presentes no
Concello de Ferrol. Neste escrito solic-
tase informacin detallada dos tanques
de tormentas, que se vaia cara a un mo-
delo de redes separativas como as consta
no PXOM de Ferrol, construcin de tan-
ques adaptados a este modelo de redes se-
parativas (modelo francs), paralizacin
do tanque de tormentas do parque Pablo
Iglesias e aclarar que non nos opoemos
continuacin das obras de saneamento,
pero que se precisa abrir un debate sobre
a viabilidade das mesmas.
O 3 de outubro hai unha pregunta
dunha deputada do BNG no Congreso dos
Deputados de Madrid referente ao tanque
do parque Pablo Iglesias e contestacin
por parte do Congreso dicindo que as
obras van continuar.
O 9 de outubro reunmonos co Conse-
llo Escolar do IES Sofa Casanova onde
despois dunha explicacin solicitamos
que nos apoien. O 16 de outubro este cen-
tro escolar manda un comunicado
prensa en apoio nosa iniciativa de sacar
o tanque do parque
17
.
O 16 de outubro representantes do
grupo de traballo desprzanse a Corua
para tratar con tcnicos da Escola de Ca-
mios, especialistas en hidrulica e que
colaboraron coa empresa adxudicataria
do proxecto Eptisa,S.A., a problemtica
do modelo de saneamento que se vai a
implantar en Ferrol. Desta conversacin
desprndense unha serie de contradi-
cins que a data de hoxe estes tcnicos
anda non conseguiron aclarar.
O da 30 de outubro comezan as I Xor-
nadas sobre o saneamento da ra de Ferrol:
presente e futuro
18
onde se organizan
unha serie de charlas que dean unha visin
o mis global posible do sistema de sanea-
mento que se vai a levar a cabo, mostrando
as sas deficiencias e expondo alternativas
ao mesmo: dicir, basicamente informar
cidadana, precisamente o que non fixo o
goberno do concello no seu da. Convdanse
s mesmas a tcnicos do concello, enxe-
eiros de acuaES, tcnicos en fludos da
UDC e a resposta por parte de todos a
mesma: silencio. Acompanse as xornadas
cunha visita a catro puntos da ra de
Ferrol especialmente contaminados. Ao
termo das mesmas, o 4 de decembro, re-
mtese un comunicado prensa (subscrito
por 14 colectivos) expondo a deixadez
por parte do goberno municipal por ser
convidados s xornadas e non asistir a
ningn panel sequera como onte, vez
que se critica a eleccin do parque Pablo
Iglesias como lugar para albergar un tan-
que de tormentas.
19
As nosas intencins como grupo de
traballo integrado por vecios, ecoloxis-
tas e diversos partidos polticos elaborar
un dossier coas conclusins das xornadas,
das que este documento formara parte,
as como manter reunins con outros co-
lectivos e partidos polticos para tentar
sumalos nosa iniciativa ou, cando
menos, que saiban dela, as como pr en
coecemento da OLAF
20
a informacin
que temos. Tamn est dentro dos nosos
fins o facer un seguimento da obra e que
se nos tea como un interlocutor vlido
hora de tomar decisins que afecten ao
saneamento da ra. Pensamos que s in-
volucrando cidadana na xestin e toma
de decisins dos asuntos do lugar no que
viven poderase conseguir un espazo de
convivencia e respecto mutuo onde tean
cabida todas as sensibilidades.
8
Notas
1 http://cidadansversustanquesdetormentas.blogspot.com.es/2013/09/co-
municado-empresa- acues-na-prensa-e.html
2 http://www.diariodeferrol.com/articulo/ferrol/la-comision-de-medio-am-
biente-de-recimil-propone-alternativas-a-la-ubicacion-del-parque-de-tor-
mentas/20130605022026048477.html
3 http://cidadansversustanquesdetormentas.blogspot.com.es/
4 Primeira parte: http://www.ivoox.com/charla-tanques-tormentas-aavv-
pilar-audios-mp3_rf_2069309_1.html
Segunda parte: http://www.ivoox.com/charla-tanques-tormentas-aavv-
pilar-ii-audios-mp3_rf_2069216_1.html
Terceira parte: http://www.ivoox.com/charla-tanques-tormentas-aavv-
pilar-iii-audios-mp3_rf_2069218_1.html
5 http://www.diariodeferrol.com/articulo/ferrol/medio-centenar-de-perso-
nas- se- mani f i est an- en- cont ra- del - t anque- de- t or ment as- de-
esteiro/20130527004941047215.html
6 http://www.iagua.es/noticias/infraestructuras/13/10/04/polemica-con-el-
tanque-de-tormentas-en-la-localidad-sevillana-de-las-gondolas-37721
7 http://www.ferrol-concello.es/documentos/RPC_castelan.pdf
8 http://www.boe.es/boe/dias/2011/02/23/pdfs/BOE-B-2011-6410.pdf
9 https://docs.googl e.com/fi l e/d/0B5j 3j CwagHGLVmo0Q0dWRG
hJZWM/edit?usp=sharing
10 https://docs.googl e.com/fi l e/d/0B5j 3j CwagHGLUTBuR2ZGNl hs
NGc/edit?usp=sharing
11 https://docs.google.com/file/d/0B5j3jCwagHGLZVFHaTFvTGJJX2c/
edit?usp=sharing
12 http://www.ivoox.com/rolda-prensa-comision-medio-aavv-pilar-audios-
mp3_rf_2266716_1.html
13 http://www.diariodeferrol.com/opinion/miguel-reimundez-alexandre-ca-
rrodeaguas/saneamento-mais-non-asi-i/20130813013104055446.html
http://www.diariodeferrol.com/opinion/miguel-reimundez-alexandre-ca-
rrodeaguas/saneamento-mais-non-asi-2/20130826023150056669.html
https://docs.google.com/file/d/0B5j3jCwagHGLU3FXWGZ6eDQ1OXc
/edit?usp=sharing
14 http://www.diariodeferrol.com/articulo/ferrol/convocan-concentracion-
paralizar-tanque-tormentas/20130916222940058720.html
15 http://artabra21.blogspot.com.es/2013/09/este-sabado-21-de-setembro-
pouco-antes.html
16 https://docs.google.com/file/d/0B5j3jCwagHGLQzVQOEtCRktjM0E/
edit?usp=sharing
17 http://ria-de-ferrol.blogspot.com.es/2013/10/non-do-consello-escolar-ao-
tanque-de.html
18 https://docs.google.com/file/d/0B5j3jCwagHGLRTZITVRnNzl3YjA/edit
19 https://drive.google.com/file/d/0B5j3jCwagHGLWEpsdEo0VERZUk0
/edit?usp=sharing
20 http://ec.europa.eu/anti_fraud/index_es.htm
Opacidade por parte da administracin hora de dar a
coecer estas obras cidadana.
Esta obra non cumpre co PXOM da cidade de Ferrol, nin
no referente a ir cara a un modelo de redes separativas,
nin nos usos que deben ter as estruturas que estean nos
parques (lecer e cultura).
Este tipo de actuacins fai que o Regulamento de Partici-
pacin Cidad da cidade de Ferrol quede en papel mo-
llado.
Esta obra non ten en conta criterios de eficacia e eficiencia
sociais e ambientais.
Hai alternativas tecnicamente viables para recolocar a es-
trutura de regulacin/retencin do parque Pablo Iglesias,
o que non hai vontade poltica para levalo a cabo.
Se se fixo no seu da unha segregacin do proxecto para
recolocar a estrutura de alivio que a ir nos xardns de A
Ranita, porqu non se fai o mesmo no parque Pablo
Iglesias.
necesaria a unin de vecios, grupos ecoloxistas e par-
tidos polticos con conciencia ambiental e cidadana en
xeral, para evitar este tipo de prcticas abusivas por parte
da administracin e para iso necesitamos unha cidadana
mis activa nos asuntos que incumban ao seu lugar de re-
sidencia.
Ir cara a un sistema de saneamento urbano baseado en
redes separativas.
Un modelo de tanques de tormentas que sigan o sistema
francs (que sirvan tanto para redes unitarias como para
separativas).
Presenza de polo menos n dos membros do noso grupo
de traballo, na Comisin de Seguimento que contempla o
Convenio de Xullo de 2012 asinado, entre outros, polo
Concello de Ferrol, e que ser o encargado de revisar as
tarifas que se repercutirn cidadana unha vez finalizada
a obra.
Paralizacin inmediata da obra do parque Pablo Iglesias.
Conclusins
Demandamos
Presente e futuro
Consideracins previas
Os convenios, por regra xeral, cel-
branse sen unha norma habilitante es-
pecfica, dicir, sen a previa aprobacin
de as normas especficas que os regu-
lan, que se refera o art. 3.2 do Texto
Refundido da Lei de Contratos das Admi-
nistracins Pblicas (TRLCAP) na ac-
tualidade, art. 4.1 d) da Lei de Contratos
do Sector Pblico (LCSP) ou dunha dis-
posicin que prevea o seu alcance, efec-
tos e rxime xurdico que se refire a
Lei de Rxime Xurdico das Administra-
cins Pblicas e do Procedemento Admi-
nistrativo Comn (LRJ-PAC) (art. 88.1).
Por regra xeral, non se realizan ac-
tuacins tendentes a dar publicidade ou
a promover a concorrencia de suxeitos
distintos daqueles cos que os convenios
se subscriben, polo que non pode dicirse
que se aplicaron, como obrigado, estes
principios que rexen na contratacin p-
blica, e que son de obrigada aplicacin
na actividade convencional (art. 3.2
TRLCAP e art. 4.2 LCSP), sen prexuzo de
que nalgns deles poidan concorrer cir-
cunstancias que xustifiquen a eleccin
directa do outro subscritor. Baixo a apa-
rencia formal de convenios de colabora-
cin tramitronse autnticos contratos
administrativos, eludndose as a aplica-
cin da lexislacin contractual.Observa-
mos que isto o que pode estar a pasar no
convenio obxecto de estudo.
En ocasins os convenios de colabo-
racin constituron, de facto, subven-
cins pblicas, outorgadas sen aterse ao
disposto na Lei 38/2003, de 17 de novem-
bro, Xeneral de Subvencins (LGS) e nor-
mativa de desenvolvemento, e, en
particular, ao procedemento de concesin.
Outras veces a natureza subvencional
resultou cuestionable, pola omisin
dunha clusula que concrete a que suxeito
corresponde a titularidade dos resultados,
o que, ademais da deficiencia que supn
no plano estritamente convencional, xera
inseguridade no plano orzamentario xa
que determinante de que o gasto tea
natureza de gasto real ou de transferencia.
Observamos que isto o que pode estar a
pasar no convenio obxecto de estudo.
Unha consideracin de conxunto
deste armazn lexislativo permite con-
clur que o marco xurdico polo que se
rexe a figura do convenio insuficiente
e atpase disperso en diversidade de
preceptos, algns dos cales revisten na-
tureza de meros principios, o que pro-
voca dbidas e lagoas, que afectan a
ambos os tipos, os interadministrativos
e os convenios con administrados.
No entanto, a regulacin dos conve-
nios de colaboracin entre a AGE e as
CCAA, anda cando limitada, o en
menor grao se se ten especialmente en
conta que a LRJ-PAC d algunhas regras
no seu ttulo I, ao tratar acerca das rela-
cins entre as Administracins Pblicas,
onde se contempla, entre outros aspec-
tos, o contido mnimo dos instrumentos
de formalizacin. A pesar diso, a situa-
cin tampouco satisfactoria, pois non
se cumpriu a previsin recollida na dis-
posicin adicional 13 desta Lei en orde
aprobacin, por va regulamentaria,
do correspondente procedemento, que
Convenio subscrito pola Xunta de
Galicia, entidade pblica empresarial
Augas de Galicia, os concellos de
Narn e Ferrol e a Sociedade Estatal
Augas da Conca Norte, S.A.
A ra de Ferrol e o seu saneamento Convenio...
regular o rxime de subscricin e, no
seu caso, de autorizacin, as como os
aspectos formais.
Que consideracin ten acuaES desde
o punto de vista da LCSP
Conforme ao establecido no artigo
6.4 do RD 401/2012 de 17 de febreiro,
polo que se aproba a estrutura orgnica
bsica do MAGRAMA (Ministerio de
Agricultura, Alimentacin e Medio Am-
biente), compete ao devandito ministe-
rio a tutela, a travs da Direccin Xeral
da auga, das sociedades estatais da auga
creadas ao amparo do artigo 132 do
texto refundido da Lei de Augas.
AcuaES atpase dentro deste mbito.
Desde o punto de vista da Lei de Con-
tratos do Sector Pblico no seu artigo
3.3b), acuaES non administracin p-
blica, se non que ten a categora de poder
adxudicador, co cal os contratos que ce-
lebre non sern contratos administrati-
vos, senn que sern contratos privados.
No art. 20.2 da LCSP di os contratos priva-
dos rexeranse, en canto sa preparacin e
adxudicacin, en defecto de normas espe-
cficas
1
, pola presente lei e as sas disposicins
de desenvolvemento, aplicndose supletoria-
mente as restantes normas de dereito adminis-
trativo ou, no seu caso, as normas de dereito
privado, segundo corresponda por razn do su-
xeito ou entidade contratante. En canto aos
seus efectos e extincin, estes contratos rexe-
ranse polo dereito privado.
O art. 21 da mesma lei, no seu
punto 2, cando fala da xurisdicin com-
petente di: a orde xurisdiccional civil ser
a competente para resolver as controversias
que xurdan entre as partes en relacin cos
efectos, cumprimento e extincin dos contra-
tos privados. Esta orde xurisdiccional ser
igualmente competente para coecer de can-
tas cuestins litixiosas afecten preparacin
e adxudicacin dos contratos privados que se
celebren polos entes e entidades sometidos a
esta Lei que non tean o carcter de Admi-
nistracin Pblica, sempre que estes contratos
non estean suxeitos a unha regulacin har-
monizada.
2
As que vemos como en determina-
dos casos ptase pola xurisdicin civil
en detrimento da contencioso-adminis-
trativa, sendo esta ltima unha xuris-
dicin especializada e por iso moito
mis garantista. Este un fenmeno
asociado a este armazn de empresas e
organismos pblicos que non teen a
categora de administracin e que en
ocasins se montan para eludir a apli-
cacin do sistema de recursos previstos
na xurisdicin contencioso-administra-
tiva, privando as a terceiros dun meca-
nismo esencial de defensa dos seus in-
tereses lextimos, en particular no m-
bito das compras pblicas.
Estes entes
instrumentais tamn
serven como
mecanismos de
ocultacin da dbeda
pblica
3
, as como
axencias de colocacin
de amigos, fieis e
leais.
11
Presente e futuro
No Cap.II do Libro III seccin pri-
meira da LCSP, flase das normas apli-
cables polos poderes adxudicadores que
non tean o carcter de Administra-
cins Pblicas, e no seu art. 191 fala da
adxudicacin dos contratos que non es-
tean suxeitos a regulacin harmoni-
zada e di: Na adxudicacin de contratos
non suxeitos a regulacin harmonizada sern
de aplicacin as seguintes disposicins:
a) A adxudicacin estar sometida, en todo caso,
aos principios de publicidade, concorrencia,
transparencia, confidencialidade, igualdade e
non discriminacin.
b) Os rganos competentes das entidades a que
se refire esta seccin aprobarn unhas instru-
cins4, de obrigado cumprimento no mbito
interno das mesmas, nas que se regulen os
procedementos de contratacin de forma que
quede garantida a efectividade dos principios
enunciados na letra anterior e que o contrato
adxudicado a quen presente a oferta econo-
micamente mis vantaxosa. Estas instrucins
deben porse a disposicin de todos os intere-
sados en participar nos procedementos de ad-
xudicacin de contratos regulados por elas, e
publicarse no perfil de contratante da entidade.
No mbito do sector pblico estatal, a aproba-
cin das instrucins requirir o informe previo
da Avogaca do Estado.
c) Entenderanse cumpridas as esixencias deriva-
das do principio de publicidade coa insercin
da informacin relativa licitacin dos contra-
tos cuxo importe supere os 50.000 euros no
perfil do contratante da entidade, sen prexuzo
de que as instrucins internas de contratacin
poidan arbitrar outras modalidades, alternati-
vas ou adicionais, de difusin.
Isto o que se coece como fuxida
do dereito administrativo e que se pro-
duciu na xestin dos servizos pblicos
nos ltimos anos merecendo a censura
mesmo do Tribunal de Xustiza da Unin Eu-
ropea.
Convenio de xestin directa entre
MAGRAMA (Ministerio de Agricultura,
Medio Ambiente e Alimentacin) e acuaES
As relacins entre a Administracin
Xeral do Estado e acuaNorte (agora
acuaES), en canto sociedade mercantil
estatal do sector pblico empresarial
5
constituda para asumir a xestin di-
recta da construcin, explotacin e exe-
cucin da obra pblica hidrulica,
reglanse mediante a subscricin do co-
rrespondente convenio de xestin directa.
Constiten o obxecto social de acuaES
a contratacin, construcin e explota-
cin, no seu caso, de toda clase de obras
hidrulicas, do exercicio complementa-
rio de calquera actividades que deban
considerarse partes ou elementos o
ciclo hdrico e estean relacionados con
aquelas; podendo, as mesmo realizar
estas actuacins coa colaboracin dos
beneficiarios das obras (neste caso o
Concello de Ferrol e Narn) mediante o
pago da contraprestacin a convir e a
cooperacin doutras administracins
interesadas nas mesmas).
O 29 de novembro do ano 2011,
subscrbese o convenio de xestin directa
da construcin explotacin de obras hi-
drulicas entre o Ministerio de Medio
Ambiente, e Medio Rural e Mario (MA-
GRAMA) e a sociedade estatal Augas das
Contas do Norte, S. A.
Hai certa analoxa entre os convenios
de xestin directa e as denominadas
encomendas de xestin (in house providing
no mundo anglosaxn). As operacins
in house, son aqueles supostos nos que
a administracin acode aos seus medios
propios para atender as sas necesidades
de subministracin de bens, prestacin
de servizos ou realizacin de obras. A
sa existencia fundamntase na capa-
cidade auto-organizativa das adminis-
tracins pblicas, co fin de obter unha
maior eficacia nos procedementos de
contratacin. As operacins in house
articlanse a travs de encomendas de
xestin. Os criterios que fixa a vixente
lei de contratos do sector pblico, (real
decreto lexislativo 3/2011, de 14 de no-
vembro, polo que se aproba o texto re-
fundido da lei de contratos do sector
pblico) para cualificar unha operacin
como interna ou in house son as se-
guintes:
A entidade adxudicadora debe
exercer sobre o seu medio propio
un control anlogo ao que pode
exercer sobre os seus propios servi-
zos. No caso de que os devanditos
medios propios sexan unha socie-
dade, a totalidade do seu capital so-
cial ter que ser de titularidade
pblica.
O medio propio debe, sa vez, re-
alizar unha parte esencial da sa ac-
tividade coa entidade adxudicadora.
Cando concorren estes requisitos
xorden encomendas de xestin, que estn
excludas o mbito da aplicacin da lei
12
de contratos do sector pblico. A xus-
tificacin desta exclusin obedece
aqu a que cando a administracin uti-
liza os seus propios medios para a ob-
tencin de prestacins que constiten
o obxecto dos contratos pblicos, dita
actuacin non reviste a natureza xur-
dica con contrato, senn que supn
unha operacin interna no marco das
normas e rxime de funcionamento
do organismo pblico correspon-
dente, e de a a sa non inclusin no
mbito de aplicacin da lei.
As encomendas de xestin que apare-
cen reguladas na Lei 30/1992, 27 de
Novembro, de Rxime Xurdico das
Administracins Pblicas e Procede-
mento Administrativo Comn. En
concreto, o artigo 15 desta lei, con-
templa a posibilidade de que os rga-
nos administrativos das entidades de
dereito pblico encomenden a realiza-
cin de actividades que son da sa
competencia a outros rganos ou en-
tidades na mesma ou distinta adminis-
tracin por razns de eficacia ou
cando non se posen os medios tcni-
cos idneas para o seu desempeo.
Un primeiro lmite
que debe exporse ao
uso das encomendas
de xestin, se o
encomendatario ha de
contar cos medios
propios necesarios
para levar a cabo o
encargo.
dicir, se pode a administracin
efectuar o encargo a un ente instru-
mental en calidade de medio propio
e servizo tcnico do mesmo se este
carece de medios para levalo a cabo,
limitando a sa participacin a subs-
titur administracin na sa posicin
de entidade contratante (na tramita-
cin do expediente e a adxudicacin e
execucin do contrato), pero sen asu-
mir a realizacin da prestacin. Neste
sentido limitativo manifstase a pro-
pia Xunta Consultiva de Contratacin
13
Presente e futuro
Administrativa quen nun informe
2009 cuestiona a idoneidade para exe-
cutar encomendas de xestin se non se
dispn de persoal e dos medios mate-
riais e tcnicos necesarios para execu-
tala. Un segundo lmite ao uso das
encomendas de xestin, porao o esprito
da propia Lei de Contratos do Sector
Pblico, que propugna os principios
de publicidade transparencia e conco-
rrencia nas contratacins sometidas
lei, principios que non se cumpren
coas encomendas de xestin, xa que
como aqu sinalamos, non se conside-
ran xuridicamente contratos. Nin se-
quera cumprirase coas posibles
subcontratacins que devanditos encomen-
dados fagan, cando estes non tean a con-
sideracin de administracin senn de
poder adxudicador (ao quedar fra do m-
bito subxectivo da lei de contratos do sector
pblico).
E que a utilizacin de mecanismo
de encomendas de xestin ou outros si-
milares (neste caso un convenio de xes-
tin directa) como vas de escape en
dereito administrativo supn unha
perversin da propia figura, regulada
no artigo 15 da lei 30/92 cuxo apar-
tado cinco claramente establece que a
realizacin das tarefas encomendadas
ha de recaer sobre persoas suxeitas ao
dereito privado
6
non poder usarse o
mecanismo de encomenda senn que
deber acudir aos procedementos de
compras pblicas.
Neste caso non
observamos que a
empresa acuaES utilice
os seus propios medios
nin para realizar a obra
(xa que adxudica a
mesma s empresas
Fomento de
Construcins e
Contratas e Acciona) nin
para a realizacin do
proxecto (que o
adxudica empresa
Eptisa, S.A.).
Convenio do 14 de xullo do 2012
Agora pasamos a valorar o convenio
subscrito pola Xunta de Galicia, Enti-
dade Pblica Empresarial Augas de Ga-
licia, os Concello de Ferrol e Narn e a
sociedade estatal acuaES. Este convenio
ten a finalidade da construcin e explo-
tacin da actuacin interceptores xe-
rais da marxe dereita da ra de Ferrol e
subscrbese o 14 de xullo do ano 2012.
As obras de depuracin e vertedura
de Ferrol foron declaradas interese
xeral do estado por lei 22/1997 de 8 de
xullo pola que se aproban e declaran in-
terese xeral determinadas obras hidru-
licas. O 9 de decembro de 1999,
subscribiuse un Protocolo Xeral de Co-
laboracin entre o Ministerio de Medio
Ambiente (agora MAGRAMA) a Xunta
de Galicia e a Confederacin Hidrogr-
fica do Norte para o desenvolvemento
de determinadas obras hidrulicas na
Comunidade Autnoma de Galicia, que
recolle as de mellora de depuracin e
vertedura de Ferrol. Como desenvolve-
mento deste protocolo, o 19 de setem-
bro de 2005 subscribiuse o convenio de
colaboracin entre a Xunta de Galicia,
Augas de Galicia e a Confederacin Hi-
drogrfica do Norte para o financia-
mento, execucin e explotacin das
obras de mellora da depuracin e verte-
dura de Ferrol: estacin depuradora de
augas residuais de Cabo Priorio (A Co-
rua) cuxas obras se finalizaron no ano
2010, estando pendente a sa posta en
funcionamento da conclusin das obras
dos interceptores obxecto deste Conve-
nio. O MAGRAMA redactou e aprobou
os seguintes proxectos:
Interceptores xerais da marxe de-
reita da ra de Ferrol: A Malata-Gn-
dara (tramo adxudicado a FCC).
Interceptores da marxe dereita da
ra de Ferrol: A Gndara-Cadaval
(tramo adxudicado a Acciona).
En atencin ao informe do 28 de ou-
tubro de 2011 do Director Xeral de Pa-
trimonio Cultural da Xunta de Galicia,
resulta necesario recolocar a estrutura
de alivio do interceptor do tramo da
Malata-A Gndara, que estaba proxec-
tada baixo a praza da Ra da cidade de
Ferrol.
Os proxectos aprobados contan con
resolucin de 10 de marzo de 2011 da
Direccin Xeral de Calidade e Avalia-
cin Ambiental pola que se acorda non
someter a actuacin ao texto refundido
da Lei de Impacto Ambiental de Proxec-
tos, aprobado polo Real Decreto Lexis-
lativo 1/2008, de 11 de xaneiro
7
.
O convenio recolle que de interese
para as partes a constitucin dunha en-
tidade de carcter supramunicipal que
se encargue da posterior explotacin
das obras e se subrogue no seu caso no
pago das obrigacins dos concellos de
Ferrol e Narn na que participen as en-
tidades locais s que a EDAR de Cabo
Priorio preste servizo e na que pode-
rn participar tanto a Administracin
Estatal como a Administracin Auton-
mica, cada unha no mbito das sas
competencias.
O orzamento estimado do investi-
mento ascende cifra de 37.610.169,49
euros, IVE excludo. A efectos orzamen-
tarios, as anualidades de investimento
previstas son:
As anteriores previsins da progra-
macin econmica sern revisadas por
acuaNorte durante o desenvolvemento
da actuacin, dando coecemento dos
cambios, no seu caso, Comisin de Se-
guimento prevista na Clusula IX deste
convenio.
Entre as obrigacins de AcuaNorte
estn explotar a infraestrutura durante
polo menos 45 anos, comprendendo esta
competencia tanto a contratacin con
terceiros de todas as tarefas de mante-
mento, conservacin, operacin e ex-
plotacin, como a direccin das
mesmas; todo iso sen prexuzo de que
a atencin e a titularidade das autoriza-
cins de vertedura corresponda aos
concellos de Ferrol e Narn
8
.
ANO Investimento previsto
2012 1.880.508,47
2013 7.522.033,90
2014 18.805.084,75
2015 9.402.542,37
TOTAL 37.610.169,49
14
Entre as obrigacins da Xunta de
Galicia a travs de Augas de Galicia, fi-
guran a de participar no financiamento
da actuacin mediante unha subvencin
que se outorga a travs do presente docu-
mento a favor de AcuaNorte.
9
Entre as obrigacins dos Concellos
de Ferrol e Narn figura adaptar, no
seu caso, o planeamento urbanstico
municipal
10
con obxecto de adecuar as
sas determinacins s instalacins da
infraestrutura hidrulica obxecto do
convenio. Tamn, pr a disposicin de
AcuaNorte, antes do inicio das obras, de
forma gratuta, os terreos necesarios
para a sa execucin e que estean xa
sa disposicin por adquirilos, obtido
ou ocupado por calquera ttulo e proce-
der puntualmente ao pago das tarifas
correspondentes de conformidade co
recollido no Convenio.
O financiamento dos traballos ob-
xecto do convenio realizaranse por
AcuaNorte da seguinte forma: con cargo
aos seus fondos propios o 10% do inves-
timento total, sen prexuzo da sa recu-
peracin mediante o cobro das tarifas
que se establezan no seu momento, con
subvencins do Fondo Europeo de Des-
envolvemento Rexional (FEDER), nunha
porcentaxe dun 80% e con achegas de
Augas de Galicia do 10% restante que
tern a natureza de subvencin e abona-
ranse con cargo conta 6560 subven-
cins de capital ao estado, do Programa
de Actuacins, Investimentos e Financia-
mento da Entidade Pblica Empresarial
Augas de Galicia.
Sempre que sexa necesario, Acua-
Norte poder acudir aos mercados financei-
ros para obter crditos de tesourara que
permitan financiar os desfasamentos
temporais entre os pagos e os cobros
das fontes de financiamento anterior-
mente descritas. Todo iso entendido en
consonancia co principio de Indemnidade
Econmico-Financeira da Sociedade Estatal
polo que a execucin, construcin e ex-
plotacin da infraestrutura hidrulica
non pode supor custo econmico nin
compromiso financeiro algn.
11
Como garanta do cumprimento das
obrigacins de pago fixadas neste con-
venio, as partes recoecen a AcuaNorte
a facultade de solicitar ao MAGRAMA
que requira ao Ministerio de Facenda e
Administracins Pblicas a efectos de
que este proceda retencin dos crditos
orzamentarios en concepto de participacin
nos ingresos do Estado correspondentes
Xunta de Galicia na cantidade necesaria para
o abono das sas achegas pendentes de pago.
As institucins asinantes asumen as
variacins econmicas que se poidan
producir alza ou baixa por modifi-
cacins, revisins de prezos, obras com-
plementarias e outras incidencias de
calquera natureza e sexan aprobadas polo
Consello de Administracin de acuaNorte.
No entanto, tales variacins non afecta-
rn en ningn caso ao importe mximo
da contribucin financeira de acua-
Norte con cargo aos seus Fondos Pro-
pios ou s subvencins do Fondo
Europeo de Desenvolvemento Rexio-
nal, as como ao importe mximo das
achegas de Augas de Galicia.
12
Corresponde a acuaNorte (agora
acuaES) a titularidade da explotacin
durante un perodo de 45 anos, anda
que convn coa Xunta de Galicia, Augas
de Galicia e Concellos de Ferrol e Narn
que, finalizadas as obras obxecto desta ac-
tuacin, poderanse acordar encomendas,
15
entidade titular do sistema de depuracin
da marxe dereita da ra de Ferrol
13
, da re-
alizacin actividades de conservacin,
mantemento, reposicin de elementos
de equipos e operacin da infraestru-
tura hidrulica dos interceptores xe-
rais da marxe dereita da ra de Ferrol,
nos termos que garantan os dereitos e
posicins das respectivas partes.
Todos os custos directos e indirectos
nos que, no seu caso, incorra acua-
Norte, para a correcta explotacin da
infraestrutura hidrulica obxecto do
convenio sern repercutidos va tarifas.
Entenderase por tarifa o importe a
abonar anualmente polos Concellos
de Ferrol e Narn a acuaNorte, polo sa-
neamento das sas augas residuais,
utilizando a infraestrutura hidrulica
obxecto do presente convenio, e que
tern as seguintes caractersticas:
Compoente fixa. Ten por obxecto
compensar os custos de investimento
financiados con fondos propios de
acuaNorte.
As o investimento inicial de acuaNorte,
que ascende a 3.761.016, ao cabo dos 45
anos transfrmase en 17.035.614,12. Isto
quere dicir que a empresa acuaNorte recu-
pera o seu investimento inicial a unha taxa
de actualizacin financeira do 4,50%.
Compoente variable. O seu obxecto
cubrir os gastos de funcionamento,
explotacin e conservacin da infraes-
trutura hidrulica e calquera outro re-
lacionado cos anteriores como canons,
impostos, indemnizacins, etc., nos
que poden incorrer, no seu caso acua-
Norte. Aqu o convenio non entra a valorar
a canto pode ascender, xa que depender
das veces que o sistema de depuracin que
se vai a levar a cabo tea avarias ou inci-
dencias e que supoemos que ser bastante
a mido por como est deseado. Isto ob-
viamente terminar supoendo unha forte
subida no recibo da auga da cidadana.
14
As tarifas anuais repartiranse en
catro trimestres naturais, devengn-
dose o ltimo da de cada perodo. Os
importes vencidos devengarn o inte-
rese de demora que os artigos 26 e 58.2
da lei 58/2003, 17 de decembro, Xeral
Tributaria prev para as dbedas de na-
tureza tributaria e cuxa determinacin
se realiza anualmente en relacin coa
correspondente lei de orzamentos xe-
rais do estado, desde a data do incum-
primento at a data do efectivo abono
das cantidades adebedadas.
Os importes das tarifas sern aproba-
das anualmente pola Comisin de Segui-
mento prevista a clusula nove deste
convenio con anterioridade ao perodo no
que se devengen, e de acordo coa informa-
cin achegada por acuaNorte, a cal deber
estar avalada polos informes econmicos
auditados.
Como garanta de pago das tarifas,
os concellos de Ferrol e Narn entrega-
rn copias dos documentos contables
referidos retencin de crdito orza-
mentario (RC) e facilitar os documen-
tos referidos sa autorizacin e
disposicin (AD). Como garanta adicional
en caso de falta de pagamento as partes re-
coecen a acuaNorte a facultade de solicitar
ao MAGRAMA que requira ao Ministerio de
Facenda e Administracins Pblicas, a efectos
de que este proceda retencin dos crditos
orzamentarios en concepto de participacin
nos ingresos do estado correspondentes ao
respectivo concello na cantidade necesaria
para o abono das sas achegas penden-
tes de pago. Esta garanta non ser soli-
daria, podendo exercitarse unicamente
respecto dos ingresos do estado corres-
pondentes ao concello que incumprise
as sas obrigacins de pago das tarifas
no perodo correspondente.
As porcentaxes de reparticin das
tarifas entre os Concellos de Ferrol e
Narn sern os seguintes (en atencin
aos metros de lonxitude dos intercep-
tores proxectados en cada municipio):
68,31% Concello de Ferrol.
31,69% Concello de Narn.
A Comisin de Seguimento prevista
na clusula IX deste Convenio estar in-
tegrada por sete membros
15
que sern
nomeados da seguinte maneira:
Catro a proposta de acuaNorte.
n a proposta da Xunta de Galicia e
Augas de Galicia.
n a proposta do Concello de Ferrol.
E n a proposta do Concello de
Narn.
Os acordos sobre aumento do orza-
mento do convenio, que excedan do
previsto na clusula I b) , dicir
37.610.169,49, debern ser aprobados
por unanimidade
16
pola Comisin de
Seguimento. Nestes supostos, debe-
ranse achegar a xustificacin econ-
mica correspondente que acredite a
dispoibilidade orzamentaria. Os cita-
dos acordos debern ser ratificados me-
diante a subscricin da oportuna
adenda a este convenio.
Acordo plenario do Concello de Ferrol
do 11 de xuo do ano 2012
Previa deliberacin, a corporacin,
en votacin ordinaria e por maiora de
dezanove votos a favor correspondentes
aos seores/as membros dos grupos do
Partido Popular e Socialista, fronte aos
votos en contra correspondente aos se-
ores/as membros do grupo do Bloque
Nacionalista Galego e das abstencins
de Esquerda Unida, acordou aprobar a
proposta.
Nos convenios de colaboracin non se realizan
actuacins tendentes a dar publicidade ou a
promover a concorrencia de suxeitos distintos
daqueles cos que os convenios se subscriben,
polo que baixo a sa aparencia formal adi-
tanse tramitar autnticos contratos administra-
tivos, eludndose as a lexislacin contractual,
ademais da lexislacin de subvencins.
Desde o punto de vista da LCSP, acuaES non
administracin pblica, polo que os contra-
tos que celebra son contratos privados, as
que en canto aos seus efectos, cumprimento
e extincin rexeranse polo dereito privado. A
orde xurisdiccional civil ser a competente
para resolver as controversias que xurdan en
todas as fases de contrato (preparacin, ad-
xudicacin, efectos, cumprimento e extin-
cin), salvo que o contrato estea suxeito por
conta regulacin harmonizada, sendo
neste ltimo caso a xurisdicin contencioso-
administrativa a que se aplicar, pero s nas
das primeiras fases do proceso de contrata-
cin. Neste ltimo caso (se non se suxeita a
contratacin ao dereito europeo) ademais
permteselle a acuES aprobar as sas propias
instrucins que regulen os procedementos de
contratacin, co nico requisito de que estas
sexan informadas positivamente pola Avoga-
ca do Estado.
Os entes instrumentais (aqueles que non son
administracin) serven como mecanismos de
ocultacin de dbeda pblica17, as como
axencias de colocacin de amigos.
O convenio de xestin directa que subscribe
o MAGRAMA con acuES vn ter o esprito
dunha encomenda de xestin, figura que
est excluda do mbito da aplicacin da
LCSP. A JCCA cuestionou nun informe do ano
2009 a idoneidade desta figura no caso de
que o encomendatario non conte cos medios
propios necesarios para realizar o obxecto
do contrato e unicamente a sa participacin
se limite a substitur administracin na sa
posicin de entidade contratante.
Entre as obrigacins de AcuaNorte (agora
AcuaEs), estn a de explotar a infraestrutura
durante polo menos 45 anos.
O convenio do 14 de Xullo do 2012 recolle
entre as obrigacins do concello de Ferrol
adaptar o planeamento urbanstico municipal
no caso de que sexa necesario e neste caso o
concello de Ferrol non o fixo at a data.
AcuaEs poder secuestrar os orzamentos
municipais para resarcirse da falta de paga-
mento do dieiro que se lle ha de devolver ao
cabo deses 45 anos de explotacin da infraes-
trutura e que quintuplica o seu investimento
inicial, xa que os ingresos do concello corres-
pondentes participacin nos ingresos do es-
tado actan como aval. O mesmo psalle
Xunta de Galicia pola parte do investimento
que lle corresponde facer.
As tarifas que pagan os usuarios (concello de
Ferrol e Narn neste caso) teen un compo-
ente fixo (o que hai que devolver a AcuEs) e
outro variable que non se cuantifica xa que de-
pende do mantemento e das incidencias que
presente o sistema. Se a iso unmoslle unha
xestin semiprivada de todo o sistema unha
vez terminado, a subida do recibo da auga
pode ser estratosfrica.
Crase unha Comisin de Seguimento que ser
a encargada entre outras cousas de revisar as
tarifas e onde AcuES ten maiora de represen-
tantes cando tan s achega un 10% do prezo
da obra (importe que por iba se lle ha de de-
volver cunha rendibilidade do 4,5% anual).
Conclusins
Presente e futuro
Notas
1 O convenio asinado o 14 de xullo do 2012 pdese
entender como normativa especfica.
2 Os contratos suxeitos a regulacin harmonizada
son aqueles contratos que quedan sometidos
normativa comunitaria e, por tanto, a un procede-
mento de adxudicacin especfico axustado aos
requirimentos das Directivas comunitarias moi ga-
rantista en materia de contratacin. No artigo 13
a 17 do TRLCSP enumranos e son :
- contratos de obra por valor igual ou superior a
5.000.000 euros.
- contratos de subministracin por valor igual ou
superior a 200.00 euros.
- contratos de servizos das categoras 1 a 16 do
Anexo II do TRLCSP, cuxo valor sexa igual ou su-
perior a 200.000 euros.
-contratos subvencionados por poderes adxudica-
dores de forma directa e en mis dun 50 por 100
do seu importe, nos casos determinados nesta lei.
Estes importes non inclen o IVE.
3 http://noticias.lainformacion.com/economia-nego-
cios-y-finanzas/politica-economica/un-informe-
acusa-a-las-autonomias-de-crear-cientos-de-empr
esas-solo-para-ocultar-deficit_JiVzNzxuhqRbc-
vOaF4OwG5/
4 AcuaEs xa ten elaboradas estas instrucins de con-
tratacin en base ao artigo 191 do TRLCSP e nas
que se di, entre outras cousas, que o rgano de
contratacin o seu Consello de Administracin.
5 No referente a que debemos entender por carcter
industrial ou mercantil o Tribunal de Xustiza das
Comunidades, facendo abstraccin da forma da
entidade e a sa categorizacin conforme ao de-
reito interno, entendeu que o determinante, para
entender que existe o devandito carcter industrial
ou mercantil :
Que a entidade en cuestin opere en condicins
normais de mercado
Tea nimo de lucro como obxecto principal.
Asuma os riscos derivados da actividade.
6 Lei 6/1997, de 14 de abril, de Organizacin e Fun-
cionamento da Administracin Xeral do Estado na
sa disposicin adicional duodcima di:
1. As sociedades mercants estatais rexeranse
integramente, calquera que sexa a sa forma xu-
rdica, polo ordenamento xurdico privado, salvo
nas materias en que lles sexan de aplicacin a
normativa orzamentaria, contable, patrimonial,
de control financeiro e contratacin. En ningn
caso podern dispor de facultades que impli-
quen o exercicio de autoridade pblica.
2. As sociedades mercants estatais, con forma
de sociedade annima, cuxo capital sexa na sa
totalidade de titularidade, directa ou indirecta,
da Administracin Xeral do Estado ou dos seus
Organismos pblicos, rexeranse polo ttulo VII da
Lei do Patrimonio das Administracins Pblicas
e polo ordenamento xurdico privado, salvo nas
materias en que lles sexan de aplicacin a nor-
mativa orzamentaria, contable, de control finan-
ceiro e de contratacin.
Vemos como se alterna a xurisdicin que afecta ao
ente segundo o tipo de actos dos que esteamos a
falar.
7 unha mgoa que este tipo de obras estean exi-
midas de ter un estudo de impacto ambiental, xa
que iso levara obriga de informacin cidada-
na, dando a posibilidade de que se formulasen
observacins ao mesmo parte dos diferentes co-
lectivos afectados, podendo as expor alternativas
validas, tanto desde o punto de vista econmico,
como tcnico, social e ambiental.
8 O 22/03/2013, coincidindo co da mundial de
auga (se que ademais escollen as datas), a Xunta
de Galicia, o concello de Ferrol e a empresa Ema-
fesa (participada nun 49% por Urbaser, filial am-
biental de ACS) subscriben un convenio de
colaboracin polo cal Emafesa encargarase dos
traballos de explotacin e mantemento do encoro
das Forcadas de maneira indefinida.
9 Posible vulneracin da Lei 38/2003 do 17 de No-
vembro, que a Lei Xeral de Subvencins xa que
non se aplican os principios de publicidade e con-
correncia na seleccin da administracin benefi-
ciaria.
10 No PXOM de Ferrol no artigo 198.3 que fala dos
parques urbanos di: Poder dispoerse edifica-
cins s para usos de lecer e cultura cunha ocu-
pacin mxima do dez por cento (10%) da sa
superficie e sen pasar-a altura media da rbore de
porte-tipo das especies prximas.
Evidentemente o tanque de tormentas que vai no
Parque Pablo Iglesias non ten ningunha destas
das finalidades e a data de hoxe (14/12/2013) o
Concello de Ferrol nin se molestou en modificar
esta normativa municipal para adaptala ao
Convenio.
11 Hai que dicir que cando o sector pblico acode a
solicitar un prstamo a unha entidade financeira
esta non ten que dotar a correspondente provisin
ante unha hipottica falta de pagamento (o que
lle vn moi ben sa conta de resultados) xa que
para iso modificouse a Constitucin no seu artigo
135.3. Doutra banda o principio de indemnidad
econmico financeira o que blinda a acuES
dunhas hipotticas perdas, trasladando o risco ao
resto dos actores.
12 Vamos, que sern os Concellos de Ferrol e Narn
os que tern que facerlle fronte va tarifas ao ser
financiadas con prstamos bancarios, o que supn
unha fonte de negocio para estas entidades.
13 Haber que estar moi atentos a este momento,
xa que aqu onde pode estar o verdadeiro ne-
gocio e encima fala de establecer unha enco-
menda de xestin que pode ser unha maneira de
vulnerar a LCSP como xa se expuxo no punto C)
anterior.
14 O sistema das estacins de regulacin/retencin/ali-
vio levan unhas 70 bombas, o que a parte do
custo de mantemento levar un custo enerxtico
brutal, iso sen contar coa estacin de bombeo
da Cabana que ten que bombear uns 60 metros
as fecais e pluviais que lle cheguen para mandalas
EDAR de Canelias. Obviamente todos estes
custos repercutiranse nos recibos de auga.
15 AcuES ten maiora de membros custeando unica-
mente un 10% da obra.
16 Non fala desta maiora cando se refire revisin
das tarifas que teen que pagar os concellos,
s di que a informacin achegada por acuEs
para proceder a esta revisin deber estar ava-
lada por informes econmicos auditados.
17 Estes entes non estn sometidos a unha fiscali-
zacin previa dos seus gastos por parte da in-
tervencin xeral ou delegada, se non que o que
se lles aplica un control financeiro a posteriori,
unha vez realizado o gasto, co cal os mecanis-
mos de control do gasto son moito menores
que na administracin. Os responsables destes
entes adoitan escusar estas prcticas argumen-
tando que repercute nunha maior axilidade
hora do gasto.
A ra de Ferrol e o seu saneamento Aspectos lexislativos...
O
principal problema tc-
nico que provoca este defi-
ciente saneamento o
intento de tratar na esta-
cin depuradora de augas residuais
(E.D.A.R.), practicamente tdalas augas
pluviais dunha poboacin. Iso un cau-
dal imposible de tratar nunha EDAR ,
especialmente en reas de alta pluvio-
sidade coma Galicia. Tecnicamente pre-
tndese resolver instalando tanques de
tormentas na rede de saneamento, ca-
paces de acomodar os grandes volumes
de auga que son xerados en perodos de
choiva, pero anda as, unha tcnica
con baixo grao de sustentabilidade , xa
que maiora destas augas non nece-
sario tratalas na EDAR debido a que se
requiren uns tanques de dimensins
enormes.
Normativa incumprida
A Ra de Ferrol, pola Resolucin do
28 de xaneiro de 2009 ( DOGA do 4 de
febreiro) foi declarada como zona sen-
sible. Por outra banda, o Decreto 19/2011
do 10 de febreiro , polo que se aproban defi-
nitivamente as directrices de ordenacin do
territorio , di que as ras (independente-
mente da calificacin que tean) deben
ser obxecto de especial atencin e pro-
teccin. Polo tanto, para reducir signi-
ficativamente a contaminacin que
chega as ras dende as redes de sanea-
mento , dbese traballar para controlar
eses fluxos e contaminacin da drenaxe
urbana , tanto na orixe como augas
abaixo do sistema de colectores me-
diante as chamadas Tcnicas de Drenaxe
Urbano Sostible (T.D.U.S.); tamn desear
os sistemas de saneamento e drenaxe
tendo en conta a capacidade de admi-
sin de medio receptor, cumprindo os
requisitos establecidos pola lexislacin
de control de emisins e dos obxectivos
de calidade dos sistemas acuticos. Ade-
mais, dbese fomentar a reutilizacin
de augas residuais tratadas axeitada-
mente aplicndoa a procesos indus-
triais , limpeza de espazos pblicos,
regados e outras actividades similares.
Neste saneamento non se ten en
conta ningunha das recomendacins
desta normativa nin se aplica ningunha
Tcnica de Drenaxe Urbana Sostible, se
non que todo o contrario, polo que ser
habitual o vertido directo a ra, como
Aspectos lexislativos do saneamento
urbn de Ferrol
Debido a un retraso nas polticas dos tan necesarios saneamentos urbanos, as
distintas administracins estn obrigadas a realizar precipitadamente as obras
necesarias para a descontaminacin do noso entorno e a futura xestin sostible
das augas residuais das cidades. Este atraso reflctese tamn na lexislacin para
aplicar a este tipo de proxectos, o que provocou que a gran maiora dos
saneamentos realizados ata agora non fosen eficientes.
A alternativa mis
sustentable e
tecnicamente mis
avanzada son os Sistemas
Urbanos de Drenaxe
Sostible (S.U.D.S.), que fan
un aproveitamento e
retencin de augas
pluviais dun xeito que
simula o ciclo natural da
auga sen a realizacin de
tratamentos complexos e
non supora
necesariamente un custo
mis elevado.
19
Presente e futuro
as se pode apreciar cos clculos tcni-
cos realizados.
O Artigo 2 do Real Decreto
509/1996, del 15 de marzo, de desen-
rolo do Real Decreto-Ley 11/1995, de 28
de decembro, polo que se establecen as
normas aplicables o tratamento de
augas residuais urbanas, e modificado
polo Real decreto 1290/2012, di que se
deben usar os mellores coecementos
tcnicos dispoibles no proxecto, cons-
trucin e mantemento dos sistemas co-
lectores e que deber realizarse tendo
presente o volume e caractersticas das
augas residuais urbanas utilizando tc-
nicas adecuadas que garantan a estan-
quidade dos sistemas e impidan a
contaminacin das augas receptoras
polo desbordamento das augas proce-
dentes da choiva. Despois de realizar os
clculos tcnicos dos tanques de tor-
mentas, conclese que non teen capa-
cidade (en mltiples circunstancias) de
conter a contaminacin causada pola
primeira choiva producida en 20 minu-
tos, como as o determinan para o seu
deseo as normas da British Standard , os
criterios de deseo da Confederacin
Hidrogrfica Mio - Sil e a norma ale-
mana ATV. Tampouco cumpren coas
(ITOHG) Instrucins Tnicas para Obras
Hidrulicas en Galicia.
O erro de deseo far que o tempo
de residencia das augas residuais no in-
terior dos tanques de tormentas sexa
moi pequeno antes de verter directa-
mente a ra e incumprirase a normativa
europea (Directiva 91/271/CEE sobre tra-
tamento de augas residuais urbanas) e
o Real Decreto-Ley 11/1995,do 28 de decembro,
polo que se establecen as normas aplicables o
tratamento das augas residuais urbanas,
onde se define no artigo 2 que, antes de
realizar un vertido o medio receptor
hai que reducir un 20% a DBO
5
e un
50% os slidos en suspensin, imposible
de realizar con un tempo de residencia
tan baixo se nos medios fsico-qumicos
axeitados. Estes vertidos tampouco van
ser tratados con anterioridade para re-
ducir o contido de fsforo e nitrxeno,
con valores lmite de vertido moito mis
restritivos en zonas declaradas sensibles
como a ra de Ferrol.
A Consellera de Medio Ambiente,
Territorio e infraestrutura aprobou o
Decreto 141/2012 , do 21 de xuo, polo que
se aproba o Regulamento marco do Servizo
Pblico de Saneamento e Depuracin de
augas residuais de Galicia, onde, no artigo
5, punto 1 di que as administracins
desenvolvern accins para a paulatina
substitucin de redes unitarias por
redes separativas sempre que sexa po-
sible , garantindo a calidade do pluvial
para o vertido o medio receptor, ou reu-
tilizacin , sexa mediante a aplicacin
de tcnicas de drenaxe urbano sostibles
en orixe ou ben estruturais. Non s non
A ra de Ferrol e o seu saneamento Aspectos lexislativos...
se ten en conta este punto, senn que
se proxecta todo o oposto, convertendo
redes separativas en redes unitarias.
Tampouco se ten en conta a mellora da
calidade de augas pluviais , xa que non
se aplica absolutamente ningunha tc-
nica de drenaxe urbano sostible.
No Artigo 9, punto 1, apartado c)
(prohibicins e limitacins) di que est
prohibida a descarga de augas pluviais
ao sistema de saneamento cando poida
adoptarse unha solucin tcnica alter-
nativa.
Neste saneamento
pdense tomar
multitude de tcnicas
para minimizar as
verteduras de augas
pluviais cara o sistema e
non se adopta
absolutamente
ningunha.
Tamn no mesmo Artigo e punto
pero no apartado d) prohibe expresa-
mente a vertedura de augas brancas
ao sistema, ou sexa, as augas que non
foron sometidas a ningn proceso de
transformacin, de xeito que o sa po-
tencial capacidade de perturbacin do
medio ambiente cero (0) , por exem-
plo, augas subterrneas, augas superfi-
ciais ou de fontes e mananciais, ros,
auga para rega ou as augas proceden-
tes da rede de abastecemento. No tan-
que de tormentas Esteiro 2,
canalzase completamente o leito do
ro do Tronco para o interior do tan-
que, conducndoo as pola rede de sa-
neamento e canalizando tamn as
augas de todos os mananciais que se
atopan baixo numerosas edificacins
da cidade e que desembocan no ro do
Tronco. Con esta medida estanse a usar
tcnicas de dilucin de contaminantes
para intentar alcanzar os valores l-
mite de vertido, isto incorre en mlti-
ples irregularidades.
Este Decreto 141/2012 d de prazo
s Concellos ata o 26 de xullo de 2014
para realizar os traballos necesarios
para adaptar os seus sistemas de sane-
amento a esta normativa. O Concello
de Ferrol moi evidente que non vai
cumprir coas sas obrigas xa que a
26 de Xullo de 2014 non vai tomar
ningunha medida para eliminar do sa-
neamento as augas brancas, nin reali-
zar obras que minimicen as augas das
escorrentas pluviais ou converter
redes unitarias en separativas como si
ten obriga, se non que con estas obras
tal e como estn proxectadas van facer
todo o contrario. O rematar as obras do
saneamento, estarase a incumprir a lei
realizando uns proxectos que non se
deberon levar a cabo. Malgastando di-
eiro pblico.
Neste proxecto faise en moitos
puntos caso omiso o Estudo de Im-
pacto Ambiental que presentaron, in-
cluso sendo un Estudo moi pobre no
seu contido. Por exemplo, unha das
medidas correctoras para minimizar
os impactos ambientais ser manter as
zonas verdes do casco urbano; de so-
bras coecido que practicamente todos
os tanques de tormentas vanse cons-
trur en zonas verdes, incumprindo
tamn o Plan Xeral de Ordenamento
Municipal.
Isto probablemente un prem-
bulo, de sancins por parte da Unin
Europea e de moitos mis anos de
obras do saneamento, que os cidadns
van ter que aturar.
21
Presente e futuro
O
modelo que se utilizar
ser o actual de rede uni-
taria onde se mesturan as
augas fecais coas pluviais.
Acusamos administracin de que de-
bido ao seu desleixo e sa falta de pre-
visin-planificacin botaron por terra o
previsto no Plan Xeral de Ordenacin
Municipal (PXOM) de Ferrol onde se
esixe
o uso de rede separativa con ob-
xecto de
dotar cidade dunha rede de
saneamento sustentable. O proxecto ac-
tual botou por terra todo o traballo re-
alizado at agora por promotores,
arquitectos, cidadns e tcnicos de ur-
banismo. Con este proxecto hipot-
canse os plans de futuro que tiamos
previstos implantar na nosa cidade e
que nos levaran a gozar dun sistema
mis eficiente desde o punto de vista da
sustentabilidade.
A rede unitaria
unha infraestrutura que
se compn de colectores
nicos onde se
mesturan as augas
residuais/fecais coas
pluviais, un sistema non
aceptado polo Plan
Xeral de Ordenacin
Municipal actual de
Ferrol (Artigo 178).
Observamos tamn que non se tivo
en conta a especial consideracin da
nosa ra como ZONA SENSIBLE da costa
continental. Sorprndennos as voces
que xa se escoitan de que mellor seguir
tal como est desenvolvido o proxecto
xa que se se demorase, para mellorar a
eficiencia e sustentabilidade do sistema,
poderan perderse as axudas dos fondos
FEDER da UE. Esta posicin, un tanto de-
rrotista, demostra en si mesma un fra-
caso total dos responsables e doutros
voceiros. Tampouco parece molestarlle
ao concello de que o proxecto non cum-
pra coa esixencia da PXOM. O captulo
178. Rede de saneamento, di:
1. O saneamento realizarase normalmente
polo sistema separativo, ben puro ou
admitindo coas augas residuais unha
proporcin limitada das de chuvia, de
maneira que o resto destas vertan direc-
tamente nos arroios naturais, que debe-
rn ter asegurada a sa continuidade
ata unha canle pblica.
Por outra banda tampouco se consi-
derou o esixido no Plan de Control de
Verteduras de AUGAS DE GALICIA
(http://augasdegalicia.xunta.es/docs/7/7.
6/Plan%20Control%20Verteduras.pdf )
onde establece o seguinte en relacin
coas verteduras s augas continentais
ou costeiras:
O concepto de vertedura recllese non
artigo 100 do Real Decreto Lexislativo
1/2001, de 20 de xullo, polo que se
aproba o texto refundido da Lei de Augas:
Considranse vertidos os que se realicen
directa ou indirectamente nas augas
continentais ou de terra ao mar, as
como no resto do dominio pblico hi-
drulico, calquera que sexa o procede-
mento ou tcnica empregada. Queda
prohibido, con carcter xeral, o vertido
directo ou indirecto de augas e de pro-
dutos residuais susceptibles de conta-
mina-las augas continentais, costeiras,
Anlise sobre o proxecto de saneamento
denominado como "integral"
Como resumo das reunins mantidas entre asociacins ecoloxistas e veciais da ra
de Ferrol fxose unha anlise sobre o proxecto de saneamento denominado como
integral das poboacins de Ferrol - Narn e Neda co obxecto de dar a coecer a
filosofa de traballo do sistema adoptado e a conexin das redes dos diferentes
barrios co interceptor xeral que se vai a construr para conducir as verteduras
residuais (fecais e pluviais) EDAR situada na zona do Cabo Priorio.
Grfico 1. Esquema dos difrentes tipos de redes
22
A ra de Ferrol e o seu saneamento Anlise sobre o proxecto...
de transicin ou subterrneas; ou cal-
quera outro elemento do dominio p-
blico hidrulico, salvo que se conte coa
previa AUTORIZACIN administrativa.
Non cremos que AUGAS DE GALICIA
autorice para sempre a vertedura ma-
siva de augas fecais ra de Ferrol que
con toda seguridade sucederanse coas
disposicins deste proxecto.
Augas de Galicia non
permite a vertedura ra
de augas e de produtos
residuais susceptibles de
contaminar as augas
continentais ou
costeiras.
Para maior decepcin, a tcnica de
retencin de augas pluviais desenvol-
vida
para os sistemas de redes unitarias
non foi, aparentemente, aplicada neste
proxecto xa que 1) o volume asignado
a cada tanque non responde a un crite-
rio comn baseado nas superficies im-
permeables afectadas e 2) a
disposicin dos mesmos en canto sa
localizacin e situacin dos alivios
errnea, ao noso entender, pois debera
ser a travs dun rebose na parte alta
dos tanques para evitar tentacins de
aperturas incontroladas e nada xustifi-
cadas dos aliviadoiros dos que logo fa-
laremos.
Anda que o trazado do interceptor
principal do saneamento condiciona a
localizacin dos tanques de regulacin
o proxectista deste sistema de sanea-
mento colocou estes tanques en lugares
mis fciles, problemticos, antisociais
e por suposto menos custosos xa que o
normal e lxico sera utilizar os terreos
mis espazosos e prximos ao mar e
non nos poucos lugares de entretemento
que dispn a cidade. Non entendemos
como non se situaron nos terreos ocio-
sos da estacin de C.I. da Armada (lin-
deiros con Navantia) e da escola Escao,
pois ademais a Armada tamn gozar
do servizo da EDAR e dunha ra limpa
ao que non cremos que se poida negar.
Convidouse Armada a que colaborase
neste sentido?
Tanques de tormentas Anti-DSU e os
aliviadoiros
A denominacin de tanques de tor-
menta aos tanques previstos neste pro-
xecto non parece corresponder
definicin que se lles d no sector de-
bido escasa capacidade de retencin
de auga de choiva e sa disposicin in-
terior. Tampouco correspondera ao
que adoitan denominarse como tan-
ques anti-DSU (anti-Descargas de Siste-
mas Unitarios). Ambos os tanques
(tormentas e anti-DSU) son infraestru-
turas da rede de sumidoiros consisten-
tes nun depsito dedicado a capturar e
reter a auga de choiva, sobre todo
cando hai precipitacins moi intensas,
para enviala posteriormente depura-
dora unha vez que minore a tormenta.
Segundo a prctica e tcnicas do
sector a choiva retida, para enviar pos-
teriormente EDAR, sera a correspon-
dente aos primeiros 20 a 30 minutos.
Os tanques de tormenta
e anti-DSU son
infraestruturas da rede de
sumidoiros consistentes
nun depsito dedicado a
capturar e reter a auga de
choiva, sobre todo cando
hai precipitacins moi
intensas, para enviala
posteriormente
depuradora unha vez que
minore a tormenta.
Neste proxecto non se d esta cir-
cunstancia porque a auga da choiva
apenas se retn nos tanques (e ademais
mesturada coas descargas de fecais) e
que pola localizacin dos reboses (ali-
vios) de emerxencia, son susceptibles
de derivar directamente ao mar cando
mis convea ao operador do sistema.
Estes dispositivos destinados a laminar
os caudais mximos de choivas son vi-
tais nas reas urbanizadas onde se pro-
duciu unha impermeabilizacin masiva
das concas.
Segundo a documentacin do pro-
xecto,
O comportamento pluviomtrico medio
da zona de anlise, estando a precipita-
cin total do ano escollido comprendida
entre o 90% e o 110% da precipitacin
media anual dunha serie de 10 anos
consecutivos.
Con todo temos que facer un co-
mentario respecto diso no sentido de
que cando se desea un sistema de
condutos, tanques, estacins de bom-
beos, etc. non se adoita considerar a
media senn os escenarios punta. Sera
lxico pensar que por esta razn e
porque estamos a ver un claro cambio
na meteoroloxa da zona unha dimen-
sin dos volumes dos tanques para
reter os primeiros 20 a 30 minutos de
choiva, que son os que mis contami-
nantes arrastran tales como: residuos
animais (achegan bacterias, virus e nu-
trientes), residuos slidos, trfico rodado
(metais pesados, aceites, etc.), erosin
do pavimento, desgaste de fachadas e
corrosin de cubertas (Cu, Pb, Zn), ac-
tividades agrcolas e de xardinara (fer-
tilizantes, pesticidas, etc.), superficies
non protexidas e terreos en obras (se-
dimentos), etc. Ademais non debemos
deixar de considerar que estas augas
pluviais veen acompaadas de augas
fecais.
O tempo de retencin
das augas pluviais deber
ser os primeiros 20 a 30
minutos de choiva e o
volume de retencin ser
igual auga cada nese
intervalo de tempo
segundo veremos mis
adiante.
En relacin cos volumes dos tan-
ques a documentacin do proxecto di:
23
Presente e futuro
A superficie total includa no modelo
(4391 hectreas), e definida a tipoloxa
global das concas, considerouse a apli-
cacin dun factor de 0,30 para a apro-
ximacin inicial s hectreas netas do
modelo (aproximadamente 1500 hec-
treas netas); esta aproximacin inicial
foi utilizada para delimitar os rangos de
simulacin que adoptaremos para o vo-
lume total de regulacin. Considerando
un lmite mximo de regulacin da
orde de 100 m
3
por hectrea neta, ob-
temos un volume neto mximo de re-
gulacin de 150.000 m
3
.
Na Tboa 1 que segue e sen consi-
derar os tanques de regulacin de In-
xerto 1, Freixeiro, Neda, CIS A Cabana,
A Malata 1 e A Malata 2 (cuxos datos
non dispomos) o volume de regulacin
citado nas diversas partes da Memoria
do Proxecto de soamente 20.500 m
3
,
valor moi afastado dos 150.000 m
3
asignados polo proxecto.
Facemos unha mencin especial
ao volume de regulacin da A Rana
xa que segundo a informacin dispo-
ible este volume moi reducido (to-
mado do volume bruto do tanque)
porque se de
cidiu utilizar o interceptor
como vo
lume de retencin para esta
zona, quizais motivado a que as verte-
duras da zona se fan ao longo deste in-
terceptor que discorre ao longo da ra
Irmandios ou ben porque mis eco-
nmico. Unha solucin fcil pero, ao
noso entender contraproducente, pois
podera supor un obstculo para a cir-
culacin das verteduras que proceden
augas arriba da Rana desde o outro
extremo do interceptor (Neda). Esta
quiz una das partes mis conflitivas
do proxecto. posible que esta sexa a
razn de dotar Rana de dous alivia-
doiros de dimensins considerables
(dous reboses de 1.800 mm. de dime-
tro).
De nada vai servir o traballo reali-
zado nos tanques situados augas arriba
se logo tense que abrir, por proble-
mas de fluidez, os aliviadoiros da
Rana. Como dato significativo resalta-
mos que o caudal mximo previsto de
chegada Rana ser de 13 m
3
/s cando
a sada cara Estacin de bombeo da
Cabana est limitada a 5 m
3
/s.
Na Tboa 2 mstranse os tempos de
enchido dos tanques (considerando que
se atopan baleiros) na condicin de cau-
dais mximos en tempo de choiva e vo-
lumes de regulacin que se citan no
proxecto. Excepto no caso do tanque de
Cadaval os tempos de enchido estn
moi por baixo do recomendado polo
sector (20 a 30 minutos). Este tempo re-
ducirase se os tanques estivesen parcial-
mente cheos.
Os tanques anti-DSU son unha solu-
cin aceptada para os sistemas unita-
rios pois teen a vantaxe de poder
regular as verteduras cara EDAR
anda que pola contra adoitan achegar
os seguintes inconvenientes: Son in-
fraestruturas custosas de situar, cons-
trur e manter. Se non se desean e
constren ben ou non se manteen
adecuadamente poden xerar proble-
mas sociais e ambientais (malos chei-
ros, reboses e suciedade). Na Espaa
hmida adoitan desbordarse ante choi-
vas persistentes.
Na documentacin do proxecto
lemos:
A modelizacin do Sistema de Sanea-
mento de Ferrol-Narn realizouse co
programa de clculo Infoworks. A partir
do modelo de rede definido no conve-
nio Estudo da contaminacin bacte-
riana na ra de Ferrol para diferentes
escenarios da rede de saneamento in-
troduciuse o hietograma de deseo de
10 anos de perodo de retorno.
Tboa 1. Volume de regulacin nas diversas zonas
segundo a Memoria do Proxecto de Saneamento
Zona
Volume
Regulacin
Nota: 618 Ha. Vol.
mx. 100 m
3
/Ha.
Rana 400 8.280
Esteiro 1 700 880
Esteiro 2 1.700 6.600
Caranza 1 1.000 3.000
Caranza 2 300 690
Caranza 3 300 910
Montn 700 2.240
Gndara 1.000 3.600
Inxerto 2 4.100 15.100
Cadaval 10.400 20.500
TOTAL 20.500 61.800
Tboa 2. Tempos de enchido dos tanques na condicin de caudais mximos en tempo de choiva e volumes de regulacin
Zona Ha. netas
Volume
Regulacin
s/plano m
3
Volume de
Tanques s/
memoria m
3
Caudal mx.
Tempo seco m
3
/s
Caudal mx.
Tempo choiva
m
3
/s
Tempo de enchido
min.
Caudal mx.
rebosaiento m
3
/s
A Ranita 82,8 400 1.500 0,12 11 colector 6
Esteiro 1 8,8 700 1.950 0,02 1,5 9,6 1,21
Esteiro 2 66 1.700 8.400 0,07 8,06 3,8 7,38
Caranza 1 30 1.000 2.700 0,18 3,97 5,9 2,84
Caranza 2 6,9 300 800 0,01 1,12 6 0,83
Caranza 3 9,1 300 800 0,01 1,12 4,9 1,02
Montn 22,4 700 2.600 0,0185 2,89 4,4 2,66
Inxerto 2 151 4.000 10.700 0,115 16,3 4,2 16
Gndara 36 1.000 1.500 0,08 4,69 3,6 4,63
Cadaval 205 10.400 17.000 0,15 8,38 25,2 6,86
TOTAL 618 20.500 39.450 0,77 59,03 49,43
24
Para cumprir cos obxectivos de calidade
na Ria de Ferrol, definronse no modelo
un total de 16 sistemas infraestruturas de
control e tratamento de reboses ou dis-
positivos anti-DSU. A tipoloxa similar
en todas as solucins, nas que se expo-
en depsitos de detencin ou tanques
de tormentas, a excepcin do sistema
de A Rana, na zona do Barrio da Ma-
dalena en Ferrol, onde se realiza un al-
macenamento no colector interceptor e
un colector paralelo de nova construcin.
Entendemos que pivotar o sistema
de saneamento da ra de Ferrol me-
diante o programa Infoworks non o ade-
cuado polas seguintes razns:
Non existen referencias normativas
para impor uns estndares de calidade.
(Entendemos que considerar soamente
as bacterias e-coli insuficiente).
Non se mostra un modelo de calidade da
rede de saneamento.
Falta de xustificacin de cumprimento
coa norma UNE-NE 752 citada na ITOHG-
SAN 1/5, para unha concepcin de rede
de saneamento como sistema integral.
De calquera forma a utilizacin do
programa Infoworks neste proxecto, en
base aos datos citados na documenta-
cin tcnica, lvanos a dubidar da sa
validez debido a:
O n de habitantes considerados moi
baixo (74.696 habitantes cando deberan
ser uns 135.000)
Non se estimou o cmputo total en ter-
mos de habitantes equivalentes (H-e).
Non se estimaron nin as verteduras da ri-
beira sur da ra nin os de estaleiros/de-
fensa.
A determinacin de Ha. netas imperme-
ables incoherente.
Polo anterior entendemos que sera
mis oportuno, para garantir o sanea-
mento da ra, proceder mediante a alter-
nativa mis efectiva e sinxela
restrinxindo o n de verteduras e reter
un volume de choivas por riba do 90%
tal como establece a norma CITHOG -
SAN - 1/5 emitida pola Xunta de Galicia
(Consellera de Medioambiente).
N mximo de
vertidos/ano ao medio
receptor entre 15 a 20.
Volume mximo de auga
de choiva vertida ao
medio de 10 a 15%
Nas imaxe do Grfico 2 que seguen
pdense apreciar uns novos tanques de
retencin para redes unitarias que ofre-
cen as seguintes caractersticas de efi-
ciencia na separacin de fecais e fluviais.
Na imaxe da esquerda mstrase o
tanque de fecais (medio cheo) que se
encher e baleirar en pocas de
tempo seco ou con pouca choiva. O
tanque da esquerda estara practica-
mente baleiro at a chegada de choivas
torrenciais. Tal e como se mostra na
imaxe da dereita este tanque de plu-
viais encherase durante os primeiros
20 a 30 minutos e unha vez cheo rebo-
sar s canles ou ribeiras do mar por
Grfico 2. Tanques de retencin para redes unitarias
25
Presente e futuro
unhas aberturas situadas na sa parte
alta. Estes reboses levaran moi pouca
contaminacin por conter auga de
choiva mis as fecais do momento.
Esta solucin permitiranos poder
utilizar os tanques no caso de que se lo-
grase implantar no futuro un sis
tema de
saneamento mediante redes separativas.
Os aliviadoiros son dispositivos que
permiten, en redes unitarias, a deriva-
cin do caudal que excede da capacidade
de transporte da rede de saneamento ou
da capacidade de tratamento da estacin
depuradora, a outros puntos da rede,
canle receptora ou cara a instalacins de
almacenamento temporal. Por esta
razn o seu uso nas redes de tipo unita-
rio deber ser mini
mizado ao mximo
mediante maiores tanques de retencin.
Nalgunhas confederacins hidrogr-
ficas a implantacin dos aliviadoiros en
redes unitarias de saneamento adm-
tense, de forma provisional e mediante
autorizacin expresa, verteduras diludas
ao medio receptor. Segundo o
CEDEX
(Centro de estudos e experimentacin de
obras pblicas) os Aliviadoiros
en tanques
de saneamento poden producir impor-
tante contaminacin no medio receptor,
polo que, salvo casos excepcionais, non
deberan colocarse nos sistemas unita-
rios urbanos. Esta a clave e o modelo a
seguir en redes unitarias ao non poder
separar as fecais das pluviais.
desexable que os aliviadoiros situa-
dos entre as incorporacins das redes de
saneamento unitarias urbanas (concas) e
os interceptores principais estean dotados
dun tanque de retencin (tormentas) pre-
vio ao elemento de alivio, deseado de tal
modo que se evite a vertedura s canles
pblicas das primeiras augas de choiva,
en xeral, altamente contaminadas.
Os aliviadoiros son
aberturas situadas nos
tanques a unha altura
denida pola capacidade de
retencin do tanque que
funcionan a modo de
rebose unha vez que a auga
de choiva alcance esa altura
de consigna. Serven tamn
para operar como mtodo
de desaugadoiro de
emerxencia.
Se observamos no alzado seccio-
nado do tanque de retencin de Esteiro
2 (Grfico 3), as verteduras de tempo
seco e chuvioso mestranse nun s tan-
que. O volume de deseo deste tanque
moi reducido para a conca que se
destina, e para maior despropsito a lo-
calizacin do rebose sitase a media al-
tura do tanque reducindo anda mis o
volume de retencin.
Segundo o Real Decreto 1290/2012,
no seu Artigo 259 ter. Desbordamentos
de sistemas de saneamento en episo-
dios de choiva:
e) Co fin de reducir convenientemente a
contaminacin xerada en episodios de
choiva, os titulares de verteduras de
augas residuais urbanas tern a obriga-
cin de pr en servizo as obras e insta-
lacins que permitan reter e evacuar
adecuadamente cara estacin depu-
radora de augas residuais urbanas as
primeiras augas de escorrenta da rede
de saneamento con elevadas concen-
tracins de contaminantes producidas
nos devanditos episodios.
A modo de exemplo mostramos o
tanque de tormentas que se est constru-
ndo en Etxebarri (Biscaia) e que segundo
nota de prensa do da da sa presenta-
cin indcase o que segue:
Os ncleos antigos funcionan cun sis-
tema unitario, dicir, que as augas fe-
cais e as de choiva discorren polas
Grfico 3. Alzado seccionado do tanque de retencin de Esteiro 2
Grfico 4. Construcin do tanque aliviadoiro a carn do ro Nervin
26
mesmas tubaxes. As, nos meses de choi-
vas torrenciais, as redes de saneamento
non dan abasto. Cando isto ocorre, abren
os chamados aliviadoiros. Por eles esc-
panse os residuos mesturados coa auga
de choiva, que van parar canle e sen
tratar. O Tanque de tormentas ter
70.000 metros cbicos de capacidade
que sumados os 30.000 metros cbicos
do tnel que conecta a zona de Basauri e
Galdakao en total disporase de 100.000
m
3
de capacidade total de retencin.
No Grfico 4 aprciase a construcin
deste tanque e o ro Nervin ao seu lado.
Por ltimo citamos a norma alem
ATV-128 onde sinala unha metodoloxa
baseada no principio que a contamina-
cin vertida polo tanque de tormenta mis
a vertida pola estacin de depuracin co-
rrespondente ao caudal de choivas non
debe ser superior contaminacin produ-
cida por un sistema separativo de auga
pluvial, a nivel de valores medios anuais.
Os datos de partida do proxecto de
saneamento
Os datos de partida para fixar os
caudais de sada (envo cara EDAR) do
modelo, foron extrados do anexo de es-
tudo de caudais do proxecto de Cruce
e impulsin da La Malata (Depuracin
e Vertedura de Ferrol). Considerronse
as condicins para o ano horizonte
(2026) nas que se consideran os seguin-
tes habitantes e dotacins:
Os datos de partida para o proxecto
son:
74.696 habitantes, para o 2008 (non se
apreciou o manexo do concepto de ha-
bitante equivalente (h-e) nas valoracins
realizadas no proxecto).
130.000 habitantes para o ano hori-
zonte (2026)
A dotacin de auga residual (consumo-
perdas) de 250 l/h/d na actualidade, e
de 350 l/h/d no futuro.
O consumo industrial establcese como
unha dotacin de 0,4 l/s/Ha nas zonas
consolidadas, e de 0,15 l/s/Ha para as
non consolidadas. Na situacin de fu-
turo, toda a rea industrial considerouse
como consolidada.
Adptase un factor caudal punta de 1,5.
Observamos que este factor Cp o in-
dicado para poboacins moi grandes e
segundo outros proxectos para cidades
do tamao de Ferrol-Narn, este factor
Cp de 2,4 a 3 o que podera afectar as
bombas de fecais e fluxos considerados
no proxecto (ver cadro de UNE-NE-752).
O caudal de envo EDAR en tempo de
choiva fxase en 6.5 m
3
/s.
Considrase un lmite mximo de regu-
lacin da orde de 100 m
3
/Ha. Neta.
(4.391 hectreas - aprox. 1.500 hect-
reas netas)
No proxecto salintase a condicin
limitante da estacin de bombeo da Ca-
bana cando lemos o seguinte pargrafo:
Impxose como condicin de clculo
respectar a capacidade actual do colec-
tor interceptor. Con esta condicin o
caudal mximo circulante polo tramo
limitante 1.35 m
3
/s, o que restrinxe
os caudais de bombeo que entran no
interceptor augas arriba desta zona. O
resto de tanques envan EDAR os
5.15 m
3
/s restantes at o total de 6.5
m
3
/s admitidos. (O colector limitante
est situado na parte posterior do cen-
tro comercial de Alcampo e non se vai
substitur por outro de maiores dimen-
sins tal e como sera mis conveniente
tecnicamente. Nesta zona est previsto
recibir un caudal mximo en tempo
chuvioso de 16,3 m
3
/s un caudal moi
superior ao mximo posible de circula-
cin nese colector limitante de 1,35
m
3
/s o que supn uns reboses impor-
tantes (no cadro que segue sobre 42)
non permitidos pola ITOHG).
Entendemos que esta restricin de
bombeo na Cabana foi un factor que
impediu dotar ao sistema de sanea-
mento dunha solucin mis adecuada
desde o punto de vista do seu deseo
que permitise un funcionamento inte-
gral mis efectivo e sustentable
O caudal mximo de
envo EDAR (Estacin
de Bombeo da Cabana)
en tempo de choiva
limtase a 6,5 m
3
/s.
Xusticacion da opcin tomada no
proxecto
Como citamos anteriormente nos
novos proxectos de redes de sanea-
mento prctica normal, desde o punto
de vista do medio ambiente, establecer
preferentemente redes separativas para
Tboa 3. Caudais punta de deseo de augas domsticas
Pas Caudal punta de deseo Comentario
Dinamarca
4 l/s a 6 l/s por cada 1.000
habitantes
Dependendo do tamao da zona de captacin,
exclundo do 50% o 100% para a marxe de
infiltracin
Francia (1,5 a 4,0) x caudal domstico
1,5 a 4,0 o coeficiente de punta,
dependendo da situacin da rede de
sumidoiros, do seu pendente, do seu tamao e
do tamao da cidade
Alemania
4 l/s por cada 1.000
habitantes
Para o deseo de redes de sumidoiros.
Marxe adicional para a infiltracin, caudais non
deseados
4 l/s por cada 1.000
habitantes ou 200 l/habitante
por da
Para o deseo de traballos de tratamento e
para o tratamento de augas de tormentas
Pases Baixos - 10% do caudal diario
Portugal (2,0 a 5,0) x caudal domstico -
Suiza
6 l/s a 7 l/s por cada 1.000
habitantes
8 l/s a 10 l/s por cada 1.000 habitantes, con
frecuencia utilizado para inclur a marxe para
caudais comerciais
Reino Unido Hasta 6 x caudal domstico
Dependendo da zona de captacin. Marxe
adicional para infiltracin
27
Presente e futuro
augas residuais e pluviais. En caso de
redes unitarias se xustificara a solucin
que se adoptase, especialmente nos ali-
viadoiros, en funcin dos riscos poten-
ciais que poden producirse no dominio
pblico hidrulico. Isto o que se ma-
nexa nas enxearas do sector.
Segundo o proxecto de sanea-
mento,
o interceptor ten un tramo es-
pecial
mente limitante na zona da
recta de Alcampo debido sa xeome-
tra e a
pendente da zona. Desta forma
considerronse para os clculos dous
grupos de tanques diferenciados:
1) TANQUES ESTE, cuxa incorporacin de
caudal ao colector interceptor atpase
augas arriba do tramo limitante (In-
xerto 2, Inxerto 1, Polgono da Gn-
dara, Cadaval, Freixeiro e Neda). O
caudal dos seus bombeos est restrin-
xido e os seus volumes son consecuen-
temente maiores.
2) TANQUES OESTE, composto polo resto
de tanques, cuxos caudais de desvo
EDAR non se ven restrinxidos por aquel
Tboa 4. Volumes do tanque para cada unha das modelizaciones estudiadas
ESCENARIO
1 2 3 4 5 6
Cis Galicia 560 950 950 950 950 950
La Malata 670 1100 1100 1100 1100 1100
La Malata 2 2400 4000 4000 4000 4000 4000
La Rana 2200 3650 3650 3650 3650 3650
Esteiro 1 400 700 700 700 700 700
Esteiro 2 1100 1800 1800 1800 1800 1800
Caranza 1 400 650 650 650 650 650
caranza 2 115 200 200 200 200 200
Caranza 3 125 210 210 210 210 210
Montn 350 600 600 600 600 600
Inxerto 2 2300 3850 9500 12250 21600 24700
Inxerto 1 1000 1600 4000 5150 9000 10300
Pol. Gndara 500 800 2000 2600 4500 5200
Cadaval 10000 10000 35000 40000 40000 50000
Freixeiro 4000 4000 12000 15000 15000 30000
Neda 650 1000 2000 2000 2000 3000
Total Volumen (m
3
) 25000 35000 78000 91000 105000 137000
Volumen por superficie neta
(m
3
/Ha neta)
21.50 28.10 61.80 71.31 83.20 108.6
Tboa 5. Caudais enviados cara ao interceptor e caractersticas das verteduras en cada un dos sistemas analizados (GEAMA, 2010)
Caudais de sada de cada depsito
Caudais enviadas cara ao
interceptor xeral (m
3
/s)
Nmero de verteduras
cara ao medio receptor no
ano medio
Volume vertido no ano
medio (m
3
)
Q punta (m
3
/s) Q mximo (m
3
/s)
Cis Galicia 0.021 0.354 -- 23 10740
La Malata 0.027 0.414 -- 20 7700
La Malata 2 0.093 1.510 1.510 20 3800
La Rana (1) -- 4.990 -- 2 722
Esteiro 1 0.021 0.254 0.254 19 2800
Esteiro 2 0.066 0.680 0.680 17 3006
Caranza 1 0.022 0.608 0.608 18 3160
Caranza 2 0.007 0.071 -- 20 2365
Caranza 3 0.007 0.078 -- 21 2512
Montn 0.018 0.214 -- 20 2603
Inxerto 2 0.115 0.257 0.257 42 551692
Inxerto 1 0.021 0.107 0.157 19 2800
Pol. Gndara 0.019 0.054 0.054 26 3548
Cadaval 0.532 0.930 0.930 30 89133
Freixeiro 0.012 0.310 -- 15 62705
Neda 0.010 0.027 -- 38 52269
28
tramo (CIS Galicia, A Malata 1, A Ma-
lata 2, A Rana, Esteiro 1, Esteiro 2,
Caranza 1, Caranza 2, Caranza 3, Mon-
tn). A capacidade do interceptor per-
mite un caudal de bombeo folgado
nestes tanques e, por tanto, un volume
menor.
O proxecto recolle unhas anlises
de contaminacin maria mediante a
modelizacin da contaminacin bacte-
riana na ra de Ferrol para diferentes
escenarios de volumes de tanque na
rede de saneamento de Ferrol, Narn
e Neda.
Os escenarios avaliados foron seis
(6) nos que se deron diferentes volu-
mes aos tanques de cada lugar (de
menor a maior). Estranounos que s
fosen modificados, de forma substan-
cial, os volumes dos tanques enmarca-
dos nun cadro vermello e os demais
(zona oeste) apenas se incrementou o
seu volume.
Nesta avaliacin estudouse a con-
centracin de coliformes en 29 puntos
da Ra, distribudos en funcin da zo-
nificacin de usos e bscase que a con-
centracin de coliformes sexa inferior
a 100 ucf/100ml un 90% do ano nas dis-
tintas zonas de control.
A Tboa 5 est sacada do documento
Modelizacion e deseo dos depsitos de
retencin do sistema de saneamento de
Ferrol-Narn-Neda. Nela presntase un
resumo cos caudais punta e mximo do
sistema en cada estacin, os caudais de-
rivados cara ao interceptor xeral e o n-
mero e volume vertido cara ao medio
receptor (en total 350). A xustificacin da
solucin adoptada en canto aos volumes
dos tanques pdese atopar no Informe
do Estudio de contaminacin bacteriana
en la ra de Ferrol para diferentes esce-
narios de la red de saneamiento.
Na Tboa 6 temos recollido os cau-
dais mximos de entrada en cada tanque
e as verteduras mximas esperadas. En
xeral, cando se rexistren tormentas im-
portantes aprciase que case a totalidade
Tboa 6. Caudais mximos de entrada e verteduras mximas esperadas en cada tanque
Caudal mx. entrada m
3
/s Caudal mx. aliviado m
3
/s
Rana 11 6
Esteiro 1 1,5 1,21
Esteiro 2 8,06 7,38
Caranza 1 3,97 2,84
Caranza 2 1,12 0,83
Caranza 3 1,12 1,02
Montn 2,89 2,66
Gndara 4,69 4,63
Inxerto 2 16,3 16
Cadaval 8,38 6,86
Tboa 7.
Intensidade Acumulacin nunha hora
Dbil entre 0,1 y 2 mm
Moderada entre 2,1 y 15 mm
Forte entre 15,1 y 30 mm
Moi forte entre 30,1 y 60 mm
Torrencial mis de 60 mm
Grfico 5. Precipitacin rexistrada na zona desta actuacin, o da 21 de outubro do 2013
enfocando o estudo a das reas (500 Ha e 1.000 Ha)
29
Presente e futuro
da auga recollida aliviarase ao medio re-
ceptor (ra de Ferrol).
A precipitacin escollida para a
anlise a comprendida entre o 90%
e o 110% da precipitacin media anual
dunha serie de 10 anos consecutivos.
Entendemos que esta hiptese de cl-
culo non corresponde coa prctica
normal en enxeara pois se adoita
definir o tamao das instalacins to-
mando como dato bsico os momen-
tos punta ou de mximos caudais a
prever no sistema.
Se tomamos como dato obxectivo
a precipitacin rexistrada na zona
desta actuacin, o da 21 de outubro
pasado, (20 litros/hora por m2) tor-
menta forte e enfocando o estudo a
das reas totais (500 Ha e 1.000 Ha)
obtemos o Grfico 5 que segue.
Do Grfico 5 anterior facemos as
seguintes observacins:
A lia azul horizontal sinalada pola
cifra de 25.000 representa o volume
total dos 10 tanques de retencin co-
ecidos at este momento. 20.500 m
3
o volume neto dos tanques e 4.500
m
3
o volume dos colectores de en-
trada e prximos aos mesmos.
A lia inclinada de cor vermella repre-
senta o caudal de auga recollida en 500
Ha netas de terreo impermeable para as
intensidades de precipitacin indicadas
en abscisas. (Para os 10 tanques coe-
cidos a suma de Ha son 618 tal como se
indica na tboa que segue. Toda a zona
considerada no proxecto suma 1.500
Ha netas o que nos fai pensar que a es-
timacin de zonas impermeables non se
fixo ben.
Tboa 8.
Volumes
Memoria
s./plano
100 m
3
/Ha
Retencin
real
30 min 20
l/h
3 Escenario
Rana 1.500 8.280 400 8.280 3.650
Esteiro 1 1.950 880 700 880 700
Esteiro 2 8.400 6.600 1.700 6.600 1.800
Caranza 1 2.700 3.000 1.000 3.000 650
Caranza 2 800 690 300 690 200
Caranza 3 800 910 300 910 210
Montn 2.600 2.250 700 2.250 600
Gndara 2.200 3.600 1.000 3.600 2.000
Inxerto 2 10.700 15.100 4.100 15.100 9.500
Cadaval 17.000 20.500 10.400 20.500 35.000
Total m
3
48.650 61.810 20.500 61.810 54.310
Tboa 9. Volumes de tanque para cada unha das modelizacins estudadas
Escenario Escenario
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
CIS Galicia 560 950 950 950 950 950 CIS Galicia 560 950 950 9S0 950 950
La Malata 670 1100 1100 1100 1100 1100 La Malata 670 1100 1100 1100 1100 1100
La Malata 2 2400 4000 4000 4000 4000 4000 La Malata 2 2400 4000 4000 4000 4000 4000
La Rana 2200 3650 3650 3650 3650 3650 La Rana 2200 3650 3650 3650 3650 3650
Esteiro 1 400 700 700 700 700 700 Esteiro 1 400 700 700 700 700 700
Esteiro 2 1100 1800 1800 1800 1800 1800 Esteiro 2 1100 1800 1800 1800 1800 1800
Caranza 1 400 650 650 650 650 650 Caranza 1 400 650 650 650 650 650
Caranza 2 115 200 200 200 200 200 Caranza 2 115 200 200 200 200 200
Caranza 3 125 210 210 210 210 210 Caranza 3 125 210 210 210 210 210
Montn 350 600 600 600 600 600 Montn 350 600 600 600 600 600
Alcampo 2300 3850 9500 12250 21600 24700 Alcampo 2300 3850 9500 12250 21600 24700
Inxerto 1000 1600 4000 5150 9000 10300 Inxerto 1000 1600 4000 5150 9000 10300
Pol. Gndara 500 800 2000 2600 4500 5200 Pol. Gndara 500 800 2000 2600 4500 5200
Cadaval 2000 30000 35000 40000 40000 50000 Cadaval 10000 10000 35000 40000 40000 50000
Freixeiro 7500 11000 12000 15000 15000 30000 Freixeiro 4000 4000 12000 15000 15000 30000
Neda 650 1000 2000 2000 2000 3000 Neda 650 1000 2000 2000 2000 3000
Total
Volumen (m
3
)
40000 62000 78000 91000 105000 137000
Total
Volumen (m
3
)
25000 35000 78000 91000 105000 137000
Volumen por
superficie
neta (m
3
/ Ha
neta)
31,69 49,13 61,8 71,31 83,2 108,6
Volumen por
superficie
neta (m
3
/ Ha
neta)
21,5 28,1 61,8 71,31 83,2 108,6
30
A lia inclinada de cor azul representa
o caudal de auga recollida en 1.500 Ha
netas de terreo impermeable para as
intensidades de precipitacin indicadas
en abscisas.
A cantidade de auga vertida sera
como segue en funcin das intensida-
des de choiva:
- Para 10 litros / h e 500 Ha = 50
% de vertedura
- Para 10 litros / h e 1.000 Ha = 75
% de vertedura
- Para 20 litros / h e 500 Ha = 75
% de vertedura
- Para 20 litros / h e 1.000 Ha =
87,5 % de vertedura
- Para 30 litros / h e 500 Ha = 83,3
% de vertedura
- Para 30 litros / h e 1.000 Ha =
91,6 % de vertedura
Estes resultados mstrannos a falta
de cumprimento do proxecto coa
ITOHG-SAN1/5.
Se comparamos varias estimacins se-
gundo o comentado anteriormente neste
informe obtemos os valores indicados na
Tboa 9 de volumes de tanque para cada
unha das modelizacins estudadas.
Observamos que o valor para 100
m
3
/Ha e o da retencin dunha intensi-
dade de precipitacin de 20 litros/h
(choiva forte) durante 30 minutos coin-
ciden (61.810 m
3
).
Ademais de non entender as razns
polas que non se incrementaron os vo-
lumes dos tanques da zona Oeste na
anlise dos seis (6) escenarios me-
diante Infworks, tampouco entende-
mos as razns da existencia de das
tboas resumen con volumes diferen-
tes. Unha delas obtida da documenta-
cin do proxecto e a outra do artigo
publicado polos autores do estudo hi-
drulico deste saneamento.
Sospeitosamente, a columna corres-
pondente ao escenario 2, seleccionado
para aplicar ao proxecto, reduciuse
uns 28.000 m
3
(en tanques de Cadaval,
Freixeiro e Neda). Tampouco estamos
de acordo coa seleccin do escenario 2
pois os resultados mostran puntos cun-
ha concentracin de bacterias e-coli
superior ao mximo admitido (100
ufc/100 ml).
vista dos resultados, a contami-
nacin bacteriana nos escenarios 4, 5
e 6 estara moi por baixo dos lmites le-
gais. No escenario 3, a condicin de
non superar as 100 ufc/100ml o 90% do
ano cumprirase en todos os puntos
analizados, mentres que no escenario
2 cmprese ao promediar por zonas.
Para unha ra declarada como SEN-
SIBLE pola sa situacin actual e pola,
cada vez menor, renovacin das sas
augas non deberiamos aceptar a solu-
cin adoptada. O escenario 3 cun vo-
lume total de 78.000 m
3
e unha
relacin de m
3
/Ha impermeable de
61,8 , que podera ser a mnima acep-
table para esta actuacin.
31
Presente e futuro
Este proxecto de ultimacin (adaptacin) do sistema de
saneamento de Ferrol para evacuar as descargas sanitarias e
pluviais da cidade consiste en unir as diferentes redes dos ba-
rrios a un colector xeral, interceptor, cuxa construcin non se
finalizou at a data. Algns tramos teen que ser construdos
e outros reparados e/ou adaptados dado o seu estado.
O obxectivo principal unir os tramos existentes for-
mando unha arteria principal que conducise os residuos at
as instalacins da EDAR en Canelias mediante un conduto
nico botando por terra todos os esforzos realizados e o di-
eiro investido para dotar a Ferrol e Narn dunha rede sepa-
rativa. A disposicin desta arteria acomdase de forma que
o fludo se deslice polo seu interior por gravidade o que mo-
tivou que nalgns tramos sexa necesario recoller os residuos
de certas zonas nuns tanques de regulacin/retencin, dis-
postos en paralelo ao colector, para que mediante unhas
bombas se impulsen as augas residuais ao interceptor. Nou-
tros, efectivamente o colector ten unha inclinacin negativa
anda que nalgns tramos parcenos insuficiente segundo a
prctica deste sector, o que podera ser causa de sedimentos
indesexables. Nalgunhas zonas estes tanques dispense en
serie co interceptor. Polo tamao destes tanques e pola ava-
liacin antes exposta, non se entende que se lles denomine
tanques de tormentas pois estes tanques non son capaces
de reter a mis comn das precipitacins da zona e xa non
digamos as mis tormentosas.
A modo de resumo listamos os seguintes comentarios:
O caudal punta de fecais fixrono cun coeficiente punta 1
de 1,5 aplicado ao caudal regular normal (300 l/h/da),
no canto de estimar un valor prximo a 3, normalmente
utilizado para poboacins do tamao de Ferrol-Narn-
Neda. Isto fai que as bombas asignadas a tempos secos
tean un caudal escaso esixindo mis tempo de funcio-
namento.
Os caudais mximos en tempo de choiva estimados son 2
moi superiores capacidade total de bombeo e isto
unido escasa capacidade dos tanques fainos pensar
que a mestura de fecais + pluviais derivaranse ra de
Ferrol con mis frecuencia que a citada no proxecto e
na ITOHG.
Como o sistema a empregar na nova infraestrutura de 3
saneamento de Ferrol a de rede unitaria entendemos
que con esta solucin poderanse oficializar as verte-
duras ra debido mala localizacin dos aliviadoiros.
Vimos a regulacin existente noutros pases con este
tipo de saneamento e s permitirase o alivio ra en
caso de emerxencia e ademais xustificando as razns
de facelo (derrubamentos, corrementos de terra, rotura
do colector, etc.)
Parcenos curioso que cando se quere xustificar a mes- 4
tura de fecais e pluviais ctase a necesidade de depurar
as augas pluviais debido sa contaminacin. Aseguran
que a ortodoxia actual do sector. Con todo cando
confirman que haber algunha vertedura apuntan
que non son moi contaminantes pois as augas fecais di-
luiranse na maior cantidade de augas pluviais facndo-
nos ver que as pluviais son agora augas limpas.
Rexeitamos a seleccin do escenario 2 por non cumprir co 5
valor mximo de contaminacin regulado e por haber inco-
herencias na tboa de capacidades dos tanques.
A localizacin dalgns tanques estn moi afastadas da costa 6
o que necesitaran de novos colectores de alivio ou se vol-
vera a utilizar encauzamentos de ro xa saneados como son
o Tronco e Inxerto. Tampouco parece razoable situar un tan-
que terra adentro na zona do parque do Cadaval.
Sorprndenos o razoamento citado no tomo 4 para xustifi- 7
car unhas dimensins reducidas dos tanques: Deste xeito,
e no caso de Ferrol, alcanzouse unha solucin que com-
prende tanques de dimensins reducidas con importantes
incrementos de caudal a bombear en tempo de choiva.
Estas diferenzas de caudal en tempo seco e tempo de choiva
tradcense en velocidades excesivamente baixas durante o
tempo seco.
Non hai referencia ao tratamento das verteduras industriais 8
en canto se se deben tratar ou non en orixe como debera
ser desexable.
O proxecto non cuantifica a capacidade do tratamento e 9
caudais segundo o parmetro de h-e (habitantes equiva-
lentes).
De acordo co caudal mximo total (59,03 m
3
/s) e os 30 mi- 10
nutos de escorrenta o volume total de tanque debera de
ser 78.000 m
3
, como mnimo e non 20.500 m
3
.
Na simulacin de contaminantes na ra non se tiveron en 11
conta as verteduras da ribeira sur da ra e as verteduras de
Navantia e das instalacins da Armada.
Soamente n dos tanques de retencin (Inxerto 2) capaz 12
de reter a choiva torrencial cada nos primeiros 20 a 30 mi-
nutos, tempo recoecido como recomendable.
Se en tempo de choiva forte o caudal que entra no tanque 13
da Rana de 11 m
3
/s e o de alivio de 6 m
3
/s. Como
posible que soamente se sucedan das (2) verteduras ao
longo dun ano nos aliviadoiros dese tanque?
Son particularmente importantes as verteduras tan altas ao 14
ro de Freixeiro que realizar o tanque de Inxerto 2 (16 m
3
/s).
O interceptor de sada deste tanque estacin de bombeo
da Cabana demasiado reducido para o caudal esperado
nese punto.
Non se cumpre coas esixencias da ITOHG en canto a n de 15
verteduras (15 a 20 ao ano) nin tampouco no relativo por-
centaxe de retencin de choiva (do 85 ao 90%).
As porcentaxes de Ha. impermeables aplicadas s concas 16
non parecen ser moi lxicas xa que para o barrio da Mada-
lena en Ferrol asgnase a mesma proporcin que para o po-
lgono de Caranza. Ademais, como se van a alcanzar as
1.500 Ha estimadas para o conxunto desta actuacin cando
para as 10 primeiras concas soamente alcnzanse unhas
618 Ha? Como se estimou unha relacin do 34% para o
conxunto de zonas deste proxecto se as porcentaxes das
concas consideradas neste estudo son do 36 ao 60%?
Conclusins
32
A ra de Ferrol e o seu saneamento Estimacin da porcentaxe de saneamento separativo...
A fin de calcular a rede unitaria ac-
tual:
descontouse da lonxitude total de sane-
amento a correspondente rede de
cuncas non includas na obra de inter-
ceptores que se est a executar, corres-
pondentes zona rural e zonas urbanas
situadas ao norte da estrada de Cata-
bois (que verten Malata).
descontouse a lonxitude dos colectores
existentes no ano 2000.
descontronse os tramos de rede re-ur-
banizada dende o ano 2000.
A n de calcular a rede separativa
actual:
meduse a rede correspondente s ope-
racins de re-urbanizacin desenvolvi-
das ou a desenvolver entre o ano 2000
e o ano 2015.
medronse as redes correspondentes
aos solos de nova urbanizacin dende o
ano 2000.
No cmputo das redes das zonas re-
urbanizadas estimouse que a lonxitude
da rede separativa implantada ou a im-
plantar era 2 veces a lonxitude da rede
unitaria existente antes da obra, tendo
en conta que, na meirande parte dos
casos, sera posible aproveitar a rede
unitaria, ben para rede de pluviais, ben
para rede de residuais. Os resultados p-
dense consultar na Tboa 1.
Co que a proporcin de rede separa-
tiva no conxunto da cidade de Ferrol
dun 33,63% sobre a lonxitude total da
rede de saneamento.
Asumindo unha premisa conserva-
dora, partiuse do suposto de que, no
ano 2000, a totalidade da rede de sane-
amento existente na cidade era unita-
ria. Non se tivo, polo tanto, en conta a
existencia de redes separativas nos ba-
rrios de Esteiro, Caranza ou Recimil.
Tboa 1
Rede Tipo mbito Lonxitude tubo (m)
ano 2000 unitaria termo municipal 247.614
rural ano 2000 unitaria zona rural 84.648
colectores ano 2000 - zona urbana 8.011
Total rede unitaria ano 2000 no mbito 154.955
re-urbanizada 2000-2015 unitaria zona urbana 22.615
Total rede unitaria 2015 no mbito 132.340
nova urbanizacin 2000-2015 separativa zona urbana 21.851
re-urbanizacin 2000-2015 separativa zona urbana 45.230
Total rede separativa 2015 no mbito 67.081
Estimacin da porcentaxe de saneamento
separativo existente na cidade
Esta estimacin realizouse tomando como base a informacin colleitada na
Enquisa sobre Infraestruturas e Equipamentos locais da Deputacin Provincial da
Corua no ano 2000. Dita informacin representa unha rede municipal de
saneamento de Ferrol na sa totalidade, unitaria.
33
Presente e futuro
Tampouco se tiveron en conta desenvolvementos aproba-
dos con posterioridade ao ano 2000, como son o Plan Especial
de Reforma Interior do Sanchez Aguilera e o PP-3 da Ponte
das Cabras, que prevn redes separativas de saneamento.
Tboa 2. mbitos de nova urbanizacin considerados
mbito Tipo Lonxitude tubo (m)
O Bertn separativa 9.345
Unidade Prez Parall separativa 1.395
Unidade Fenya separativa 430
Unidade Bruquetas separativa 1.696
O Boial separativa 3.891
O Vinculeiro separativa 3.139
Unidade Hortas separativa 298
Esteiro separativa 1.657
Total rede separativa implantada en
nova urbanizacin
21.851
Tboa 3. mbitos de re-urbanizacin considerados
mbito Tipo Lonxitude tubo (m)
Ra Bolivia
(Ensanche B)
unitaria 419
separativa 838
Ra Venezuela
(Ensanche B)
unitaria 1.225
separativa 2.450
Barrio da Magdalena
(Real/Sol/Magdalena)
unitaria 3.741
separativa 7.482
Ra Alcalde Usero
(Ensanche A)
unitaria 517
separativa 1.034
Ro Xubia
(Ensanche A)
unitaria 616
separativa 1.232
Ra Curros Enrquez
(Canido)
unitaria 1.116
separativa 2.232
Estrada de Catabois
unitaria 6.684
separativa 13.368
Estrada de Castela
unitaria 4.605
separativa 9.210
Plan Urban Canido (Alegre,
Atocha, Alonso Lpez, Estrela,)
unitaria 2.006
separativa 4.012
Ferrol Vello (Conchas, Merced,
San Antonio,)
unitaria 405
separativa 800
San Pablo
unitaria 1.281
separativa 2.562
Total rede unitaria substituda en obras de
re-urbanizacin
22.615
Total rede separativa implantada en obras de
re-urbanizacin
45.230
34
A ra de Ferrol e o seu saneamento A auga como dereito e non como mercadora
O
control das fontes de auga
por parte de grandes empre-
sas transnacionais est a dei-
xar sen fontes de auga e sen
ecosistemas hdricos a unha parte impor-
tante da poboacin rural, especialmente
nos pases do Sur global. Doutra banda, os
tmidos logros conseguidos no Norte
estn cada vez mis en risco.
Pero a auga non s ten interese como
medio de producin, tamn ten un ele-
vado valor econmico, tanto na sa faceta
de obxecto de consumo, e de a o crece-
mento das compaas embotelladoras de
auga, como na xestin do abastecemento
e o saneamento.
A privatizacin dos servizos de abas-
tecemento urbano impulsouse desde a d-
cada dos oitenta nos pases do Sur. Os ar-
gumentos para esta medida, que se cuali-
caba como tcnica, basebanse na
eciencia, transparencia, o investimento
e transferencia de tecnoloxa que achega-
ban as empresas de capital privado fronte
suposta inoperancia do sector pblico.
Ademais, por se haba algn goberno re-
ticente, esta poltica impase desde as
Institucins Financeiras Internacionais,
como o Fondo Monetario Internacional e
o Banco Mundial, mediante os Plans de
Axuste Estrutural para o pago das dbe-
das que atenazaban a estes gobernos na
citada dcada dos oitenta.
O resultado, despois de mis de 30
anos de experiencia, que as vantaxes
da xestin privada foron inexistentes, o
mesmo Banco Mundial recoeceuno no
Foro Mundial da auga de Mxico en
2006, pero sgueas promovendo. Utilizar
un ben bsico para a vida como un pro-
duto de mercado, e que unha empresa
obtea con iso o mximo beneficio, xera
impactos tremendos sobre as maioras
sociais que viven por baixo do limiar da
pobreza. A resposta por parte desta po-
boacin foi un rexeitamento contun-
dente a estas polticas.
En Amrica Latina,
Suez, Bechtel e outras
grandes corporacins
privadas da auga foron
expulsadas,
rescindronse os seus
contratos por
incumprimento,
incluronse artigos en
diversas constitucins
onde se recoece o
dereito humano auga e
a sa xestin indcase
que debe ser pblica.
En Europa, Francia iniciou un proceso
de retorno xestin pblica en grandes
cidades, por exemplo Pars e Grenoble. En
Holanda, tal e como recolle a sa lexisla-
cin, toda a xestin da auga debe ser p-
blica, fra de lxicas mercants.
A auga como dereito e non como
mercadora
1
A globalizacin neoliberal est a pr en mans de grandes empresas transnacionais
o control das fontes de auga para a actividade extractiva, xa sexa minera
explotacin de hidrocarburos, para a agroindustria, para as grandes presas
hidroelctricas, para a industria turstica, etc.
35
Mentres o mundo empeza a responder
a estas polticas erradas de privatizacin, o
Estado espaol implsaas.
Algn autor deniu a auga como o
ouro azul e, nestes momentos, a mellor
cualicacin que se pode dar a este ben
comn en Espaa. Non tanto polo valor
econmico que ten o seu control estrat-
xico nos regados e as hidroelctricas, que
tamn, senn porque a venda da sa xes-
tin pblica en abastecementos urbanos
a operadores privados est a servir para
saldar as avultadas dbedas dos gobernos
municipais. Dbedas que non teen que
ver, en absoluto, coa xestin da auga
senn mis ben coa falta de ingresos dos
municipios.
A grandes lias, a historia que suce-
deu nos pases do Sur reptese aqu, vn-
dense os servizos pblicos de auga e
saneamento como parte das polticas de
axuste para reducir a dbeda dos munici-
pios. En Len, Avils, Lugo, Xerez, Ma-
drid, etc., vendeuse, ou se est en proceso
de vender, este servizo co n de obter
unha boa inxeccin de liquidez conta de
mercantilizar un servizo pblico bsico
para a poboacin.
Os servizos pblicos son un legado da
cidadana aos responsables por un curto
perodo de tempo, non teen a lexitimi-
dade para dilapidar un patrimonio que
non lles pertence. A medida que medra a
onda privatizadora, tanto no noso pas
como no resto de Europa, tamn est a
medrar a oposicin social. Estn a crearse
plataformas e redes moi activas que mul-
tiplican esforzos para informar e mobili-
zar cidadana contra a mercantilizacin
da auga e polo dereito humano auga e
ao saneamento.
Exemplos como o de
Italia, onde a travs dun
referendo conseguiuse
frear a privatizacin do
abastecemento a
poboacins, representan
unha vitoria que alenta
ao resto de loitas.
A mobilizacin social non s xera
unha resistencia fronte privatizacin,
tamn constre propostas que permiti-
ran facer realidade que o dereito hu-
mano auga se garantice en condicins
de igualdade e non discriminacin. O pri-
meiro paso a incorporacin do dereito
humano auga, e a obrigatoriedade da
xestin pblica do abastecemento e sane-
amento urbano, na Lei de Augas espaola.
A ameaza que supn perder o control
pblico sobre a auga fai necesario infor-
mar e formar para a accin. As, coecer
o que supn o recoecemento do dereito
humano auga, lembrar as aprendizaxes
das nefastas consecuencias da xestin pri-
vada en Amrica Latina e a actual onda
privatizadora en Europa son factores
chave para fortalecer unha crecente mo-
bilizacin social. O que est en xogo
unha xestin 100% pblica que priorice a
funcin social e ambiental da auga e que
promova a xestin democrtica da auga
como un ben comn. A auga como re-
curso foi caracterizada desde diferentes
perspectivas, como ben pblico, como
ben econmico e como ben comn.
Desde o enfoque de dereitos huma-
nos, o acceso bsico mesma, as como o
saneamento, foi recoecido como un de-
reito humano fundamental. No caso con-
creto do abastecemento da auga destinada
para o consumo humano, denilo como
un servizo pblico plenamente conse-
cuente coa consideracin deste recurso
como ben comn. Esta circunstancia foi a
36
tnica dominante nos pases desenvolvi-
dos at nais do sculo pasado; de feito,
en Europa e Norteamrica, os servizos p-
blicos de abastecemento e saneamento
foron determinantes para conseguir a es-
tabilidade poltica e garantir a dispoibi-
lidade de recursos nanceiros necesarios
para alcanzar uns niveis adecuados de
sade pblica e de desenvolvemento eco-
nmico e social.
Desde os anos 80, a
imposicin do modelo
econmico neoliberal,
supuxo a privatizacin
dos bens e servizos
pblicos.
No caso da auga, esta perspectiva que-
dou plasmada na Declaracin de Dubln
sobre auga e desenvolvemento sustenta-
ble de 1992, onde se recoece que a auga
constite un ben econmico.
A partir deste momento, impulsar-
anse con maior forza as polticas de mer-
cantilizacin e privatizacin dos servizos
de abastecemento e saneamento da auga,
especialmente no mbito urbano. Con
todo, o impulso privatizador que se ex-
perimentou durante a dcada dos anos
90 e os primeiros anos deste novo sculo,
culminou con sonados fracasos Atlanta,
Buenos Aires, Iacarta, A Paz e Manila,
entre outros, pondo de manifesto os in-
convenientes da xestin privada dos ser-
vizos de auga e saneamento e as
dificultades para garantir por esta va o
acceso universal a este recurso vital.
De feito, a situacin comentada provo-
cou que mesmo institucins internacionais
comprometidas cos procesos de privatiza-
cin, como o Banco Mundial, recoezan
estas limitacins e que a multinacionais da
auga se retiren dos pases empobrecidos,
en parte, polas sas actuacins.
Entre as externalidades negativas da
experiencia privatizadora, est a corrup-
cin, o incumprimento dos compromisos
de ampliar a cobertura dos servizos de
auga e saneamento, os notables incre-
mentos nas tarifas e a marxinacin no ac-
ceso dos sectores sociais mis vulnerables.
En denitiva, quedou probado que a dele-
gacin dos servizos de auga en operadores
privados non garante o dereito humano
auga e ao saneamento (en diante DHAS)
na medida en que suxeita a sa satisfaccin
a parmetros meramente econmicos.
Fronte lxica do mercado, os move-
mentos sociais e as organizacins da so-
ciedade civil veen reivindicando o
recoecemento do acceso bsico auga e
ao saneamento como un dereito humano,
cuxa satisfaccin debe xestionarse como
un servizo pblico. Iso supn a considera-
cin da auga como ben comn e implica
a inalienabilidade do recurso, as como o
control social sobre o seu aproveitamento
e manexo, en tanto patrimonio social, na-
tural e cultural.
A asuncin da auga como un ben co-
mn leva a considerala como un patrimo-
nio do planeta, que debe ser xestionado
a partir dos criterios de solidariedade,
cooperacin mutua, acceso colectivo, equi-
dade, control democrtico e sustentabili-
dade, que son, de xeito evidente, incom-
patibles con calquera aproximacin mer-
cantil que est, pola sa propia natureza,
imbuda de expectativas curtopracistas
de lucro privado e beneficio persoal.
Neste sentido, o concepto de ben
comn est radicalmente enfrontado coas
polticas neoliberais que imperan no con-
texto da globalizacin econmica baseadas
no fundamentalismo do mercado, e que
promoven e favorecen que as empresas
multinacionais accedan directamente
tanto aos recursos naturais e xenticos,
como xestin dos servizos asociados aos
seus usos potenciais.
En 2002, o Comit de Dereitos Econ-
micos, Sociais e Culturais de Nacins Uni-
das, mediante a sa Observacin Xeral 15,
efectivamente recoeceu que o dereito
humano auga indispensable para vivir
dignamente e condicin previa para a
realizacin doutros dereitos humanos; e
asume, as mesmo, que constite un re-
curso natural limitado e un ben pblico
fundamental para a vida e a sade. No en-
tanto, o acceso ao saneamento non que-
dou includo neste dereito at 2009, a
travs dun informe da Experta Indepen-
dente (agora Relatora Especial) sobre as
obrigacins de dereitos humanos en ma-
teria de auga e saneamento. En ambos os
documentos se contextualiza o dereito
humano ao abastecemento de auga e ao
saneamento de acordo cos seguintes prin-
cipios e criterios:
Principios fundamentais que deben rexer
calquera xestin do dereito humano
auga e ao saneamento, como o principio
de igualdade e de non discriminacin.
Criterios normativos do dereito humano
auga e ao saneamento que incorporan
a dispoibilidade dunha dotacin e dun
nmero de instalacins de saneamento
Presente e futuro
suficientes; a calidade adecuada da auga;
a aceptabilidade, especialmente no que
respecta s instalacins de saneamento; a
accesibilidade das instalacins de abaste-
cemento e saneamento de forma continua
para todos os membros do fogar; a ase-
quibilidad das instalacins sen comprome-
ter as condicins de vida dos usuarios.
Principios (e dereitos) comns con outros
dereitos humanos, como son a participa-
cin, o acceso informacin, a transpa-
rencia, a rendicin de contas e a susten-
tabilidade, tanto do propio servizo, como
a ambiental.
Os criterios normativos e os que son
comns a outros dereitos humanos con-
guran o abastecemento de auga e o sanea-
mento como un dereito de prestacin que
debern garantir os poderes pblicos a tra-
vs dun servizo pblico, guiados polo prin-
cipio de igualdade e non discriminacin.
Neste sentido, os principios e criterios
normativos expostos anteriormente asi-
mlanse aos indicadores que hai que ter
en conta ao denir os niveis do servizo
ou a calidade do mesmo, mentres que
os comns estn relacionados coa xestin
do propio servizo. Polo que se rere aos
criterios fundamentais, a realizacin pro-
gresiva do DHAS, non s esixe un au-
mento continuo do nmero de persoas
atendidas con miras a lograr o acceso uni-
versal, senn tamn, e de forma rele-
vante, a mellora continua dos niveis dos
servizos co obxectivo de ampliar as pres-
tacins, en consonancia coa aspiracin de
gozar dun nivel de vida adecuado.
Por ltimo, en relacin cos principios
bsicos sobre os cales debe fundamen-
tarse a xestin da auga, o principio de
igualdade e de non discriminacin, por
unha banda, e o principio de equidade,
por outro, involucran o reto de conseguir
o acceso universal auga e ao sanea-
mento, independentemente das circuns-
tancias sociais, de xnero, polticas,
econmicas ou culturais propias da comu-
nidade na que se opera.
As mesmo, o principio de sustentabi-
lidade acta como lmite s transgresins
ambientais que a xestin da auga poida
comportar, pero tamn como lmite po-
sible discriminacin no acceso que poida
constitur o prezo da auga e sa acepta-
bilidade como servizo social.
Finalmente, o ano 2010, marcou un
antes e un despois na regulacin da ma-
teria, pois a Asemblea Xeral de Nacins
Unidas aprobara unha Resolucin na que
expresamente recoece o dereito hu-
mano auga potable e o saneamento, re-
ferendada posteriormente polo Consello
de Dereitos Humanos na que se recoece
que este dereito vinculante legalmente
para os estados tendo en conta que se de-
riva do dereito a un nivel de vida ade-
cuado e est indisolublemente asociado
ao dereito ao mis alto nivel posible de
sade fsica e mental, as como ao dereito
vida e dignidade humana.
Nelas destcase a posibilidade de que
os estados, atendendo as sas obrigacins
de dereitos humanos, implementen ditas
resolucins a nivel nacional e continen
as sas actuacins nos niveis rexional e
internacional. E anda que a implementa-
cin do DHAS non excle como tam-
pouco o faca xa a Experta Independente
no seu informe do 2010, a participacin
de actores non estatais (entre os que se
atopan os operadores privados), na pres-
tacin destes servizos, devanditos actores
debern garantir o pleno respecto dos de-
reitos humanos, e en ningn caso, o es-
tado poder eludir a sa responsabilidade
respecto da realizacin do DHAS.
En denitiva, a consideracin con-
xunta da auga como un ben comn e do
acceso bsico auga e ao saneamento
como un dereito humano, constite unha
das principais reivindicacins sociais
fronte privatizacin dos servizos de
abastecemento e saneamento, tendo en
conta que fan referencia titularidade
dos recursos e os servizos que deben ser
pblicos, e s caractersticas da xestin,
que debe ser acorde co asumido nos do-
cumentos denitorios do dereito mencio-
nados anteriormente.
E que prevexan, sa vez, unha pers-
pectiva ambiental que integre a xestin
do servizo, do recurso e a garanta deste
dereito segundo unha perspectiva de de-
reitos humanos e baixo parmetros am-
bientais. E que s a titularidade colectiva
da auga e o carcter pblico dos servizos
de abastecemento e saneamento poden
asegurar o acceso universal a este recurso
vital e a estes servizos esenciais, e garantir
unha xestin integral do mesmo que re-
sulte socialmente equitativa, ecoloxica-
mente sustentable, politicamente demo-
crtica e culturalmente aceptable.
38
A burbulla da auga en Espaa
Na maiora dos pases europeos a le-
xislacin sobre os servizos de abastece-
mento de auga potable, rede de
sumidoiros e depuracin das augas resi-
duais adxudica a sa titularidade Admi-
nistracin Pblica, normalmente s
Entidades Locais (EE. LL.), ao entender que
esta a mellor maneira de garantir o ac-
ceso cidadn a un ben esencial.
No entanto, nalgns casos as instala-
cins de abastecemento e saneamento son
supramunicipais (encoros, estacins de
tratamento ou depuradoras), ou ben, por
simples motivos de tamao ou escala pro-
pciase a prestacin do servizo a travs de
entidades supramunicipais, que non dei-
xan de ser administracins pblicas locais.
Isto posible debido a que a normativa es-
paola non obriga a que sexa a propia E.L.
a que preste o servizo de maneira directa,
polo que a xestin do ciclo urbano da auga
pdese levar a cabo de maneira manco-
munada, consorciada ou delegndoa a
unha empresa privada ou mixta.
As, en Espaa, durante os ltimos
anos vimos constatando esta diversidade
de modelos de xestin do ciclo urbano da
auga. gran cantidade de municipios que
exercen con autonoma as sas competen-
cias nesta materia, unronse un nmero
crecente de consistorios que foron dele-
gando esas responsabilidades en empresas
privadas.
Este proceso de privatizacin produ-
ciuse nunha situacin de carencia de in-
formacin e de ausencia total de
participacin social. Na actualidade, con-
tamos con numerosas empresas pblicas,
como ACOSOL, CYII, Consorcio de Augas
de Gipuzkoa, EMACSA, EMASA, EMA-
SESA, ARCGISA, GIAHSA, EMALCSA e
moitas outras que son unha garanta de
goce do dereito humano ao auga fronte a
outros tipos de xestin baseados na ob-
tencin de benecios a curto prazo.
Recentemente, o Departamento de
Economa Aplicada da Facultade de Cien-
cias Econmicas e Empresariais da Uni-
versidade de Granada comparou a
eficiencia da xestin entre 28 sociedades
pblicas e 24 mbitos (municipais ou su-
pramunicipais) con xestin privada, todas
elas situadas en Andaluca, conclundo
que as empresas pblicas son mis efi-
cientes que as privadas e engade que un
dos motivos a laxitude no control da ac-
tividade do operador privado por parte
da Administracin.
vista do resultado, cabera pregun-
tarse a que outros intereses, que non a
eficacia na xestin, obedece o proceso
privatizador do servizo de auga vivida en
Espaa nos ltimos anos: pdese dicir
sen temor a equivocarse que detrs de
cada proceso de privatizacin hai unha
necesidade de financiamento por parte
da entidade privatizadora.
A frmula de privatizacin mis utili-
zada a concesin dos servizos. A auga
segue sendo pblica, o servizo competen-
cia e responsabilidade da EE.LL., pero a
xestin adxudcase a un axente privado.
En todos os casos de privatizacin do ciclo
urbano da auga a empresa privada paga
Administracin unha cantidade de di-
eiro a cambio da concesin. o que se
denomina canon concesional.
Estes canons concesionais millona-
rios, lonxe de mellorar as infraestruturas
hidrulicas, dedcanse a aliviar as difciles
nanzas municipais e son repercutidos
en tarifa aos cidadns, na maiora dos
casos sen que apareza claramente reec-
tido na factura.
As empresas privadas, para aboar o
canon concesional, recorren ao crdito,
que obteen co respaldo das tarifas dos
mis de 20 anos que adoita durar a con-
cesin e a garanta dunha porcentaxe de
cobro que supera o 95%. dicir, das d-
cadas de ingresos permanentes e asegu-
rados xa que se trata dun mercado cativo
de pagos protexidos pola ameaza do
corte de subministracin. A auga en Es-
paa un refuxio financeiro e somos os
cidadns quen pagamos estes crditos co
seu correspondente interese e beneficio
empresarial. As chegamos a unha situa-
cin na que a xestin privada (a travs de
empresas mixtas ou privadas) supn xa o
50% e na que sa vez, esa xestin pri-
vada, est controlada nun 90% por das
empresas, Augas de Barcelona AGBAR-
(pertencente ao grupo Suez) e Fomento
de Construcins e Contratas -FCC, co
que na prctica podemos dicir que esta-
mos a xestionar un dereito humano en
autntico rxime de oligopolio onde non
hai competencia.
Este modelo de xestin custoso para
o cidadn que ve incrementada a sa ta-
rifa; medioambientalmente insustenta-
ble, xa que a maior consumo de auga,
maior o benecio (como pon en eviden-
cia as queixas de AGBAR polo descenso no
39
consumo durante a seca que sufriu Cata-
lua en 2007); escuro (non existen rga-
nos reguladores, nin indicadores de
calidade de xestin, nin estatsticas a-
bles); supn unha autntica perda do con-
trol das administracins que s veces
vense abocadas a renovar os servizos sen
licitacin pblica.
Situacins parecidas a estas xeron
que en moitas cidades europeas como
Grenoble ou Pars recuperasen a conce-
sin e que os cidadns italianos acaben de
votar en referendo contra a privatizacin
dos servizos de auga. Con todo, en Espaa
a presin das empresas privadas vese fa-
vorecida pola falta de recursos municipais
e a debilidade da regulacin.
As vimos privatizar auga de boa parte
do noso territorio. A mis recente foi
Augas de Huelva (150.000 hab.), a nais
do 2010, que incorporou a un grupo de
empresas privadas ao 49% do acciona-
riado. A operacin supuxo un montante
total de 57,3 millns de euros. A cambio,
Aquagest, o grupo que se sumou enti-
dade Unicaja (30%), Caixa Selecta (15%)
e AGBAR (55%), compromtese a inves-
tir na cidade sete millns de euros nos 25
anos do contrato (un milln de euros o
primeiro exercicio).
Ademais, catro millns irn destina-
dos a sensibilizacin e concienciacin ci-
dad que supor un vnculo contractual
moi estreito cos medios de comunicacin
locais (beneficiarios colaterais do pro-
ceso). A nova empresa resultante ten a
posibilidade de subir as taxas anualmente
un 1% por encima do IPC, pero s previa
aprobacin do pleno municipal e tras xus-
ticar os custos. Nunha primeira ollada,
os benecios directos desta operacin
non son moi elevados (no prego sinlase
que o proceso de privatizacin s reper-
cutir na tarifa en 1% por riba do IPC).
Pero existen numerosas repercusins
colaterais. Xa que unha vez conseguida a
concesin, a nova empresa cmprase a s
mesma a tecnoloxa, as subministracins
e as obras necesarias. Non est sometida
s mesmas esixencias de publicidade e
concorrencia que as entidades pblicas,
polo que non est obrigada a contratar
mediante concurso pblico.
Por ltimo, eles cobran de forma regu-
lar e poden pagar a provedores con mis
prazo. Xa s co manexo de tesourara,
teen benecios. O resultado que na ci-
dade de Huelva as tarifas aumentaron nun
s ano nun 14,4%. A historia de Huelva
exemplica un proceso, un proceso similar
ao que viviron recentemente cidades como
Len, Avils ou Guadalajara.
Na cidade de Len (145.000 hab.) a pri-
vatizacin realizouse a nais do 2009,
Aquagest tamn se xo co 49% da em-
presa municipal de augas por un importe
de 25 millns de euros, en concepto de
uso das instalacins, bens e elementos
existentes adscritos ao servizo. A cambio,
Aquagest asegurouse a xerencia executiva
da empresa, o control efectivo da estrate-
xia empresarial e das decisins econmi-
cas fundamentais.
E todo iso nun contexto opaco, garan-
tido polo dereito privacidade da infor-
macin empresarial que diculta, cando
non bloquea, calquera proceso de partici-
pacin cidad efectiva. Privatizouse o ser-
vizo de augas dunha cidade que, segundo
un estudo da Organizacin de Consumi-
dores e Usuarios (OCU) de marzo de 2006,
era unha das mellores xestins, sendo a
capital de provincia mis barata na sub-
ministracin. A entrada de Aquagest su-
puxo unha subida inmediata do 2,8% na
tarifa da auga para 2010.
Os procesos de privatizacin tamn
supuxeron fortes movementos cidadns
de defensa da auga como ben comn. Os
vecios de Avils (Asturias) conseguiron
40
crear unha das Plataformas (constituda
por vinte e un colectivos) contra a priva-
tizacin da auga mis activas da penn-
sula. De feito, nun municipio de non mis
de 85.000 habitantes, conseguiron case
20.000 rmas para esixir que a xestin da
auga se decida por referendo.
Mobilizacins que non impediron
que o 1 de xaneiro de 2010 comezase a
funcionar unha nova sociedade partici-
pada nun 74% por Aquagest e nun 26%
polo Concello grazas aos 37 millns de
euros do canon (dos que s 18 millns
destinaranse a mellorar e completar a
rede). O obxectivo de ampliar espazos ao
mercado, sobre a base de privatizar os
servizos pblicos (sanidade, educacin,
auga e saneamento), que nas ltimas d-
cadas presidiu as polticas de liberaliza-
cin e desregulacin, acaba atopando
nesta conxuntura de crise unha xanela
de oportunidade.
No ltimo ano anuncironse novos
procesos de privatizacin: a cidade de Lugo
(85.000 hab.), Jerez de la Frontera (206.000
hab.), ou Puerto de Santa Mara (85.000
hab.) e as xa nomeadas en artigos desta pu-
blicacin, Canal de Isabel II (6.000.000
hab.) ou Aiges Ter-Llobregat (5.000.000
hab.) que suporn a hexemona absoluta
da auga privada en Espaa. Os fracasos vi-
vidos ao comezo da dcada en Latinoam-
rica (grazas s protestas cidads) e o novo
proceso de privatizacin que se vive na Pe-
nnsula Ibrica ten reorientado a estratexia
das multinacionais da auga cara aos deno-
minados mercados maduros; mercados
onde se minimizan os riscos, dado que os
recibos da auga teen unha alta garanta
de pago.
Neste sentido, Agbar, reorientou a
sa estratexia de futuro ante o novo con-
texto econmico e nos prximos anos fo-
calizar a sa actividade en acometer
grandes proxectos de concesins da man
de fondos de investimento e en impulsar
as actividades de tecnoloxas e solucins
con alto valor engadido para as empresas
de auga. Nos ltimos meses, mostrouse
interesada en facerse coa xestin de Ai-
ges Ter- Llobregat (ATL), Aguas de Jerez
e o Canal de Isabel II de Madrid se estas
entidades privatzanse, o que responde
tamn a esta estratexia de futuro.
marxe do seu valor crematstico na
auga, como na maiora das culturas me-
diterrneas, segue mantendo un forte
valor simblico, un signicado de fonte
de vida. Este valor simblico fai que a ci-
dadana tome rapidamente conciencia so-
cial sobre a auga como ben comn. Por
tanto, importante destacar tamn o
papel da sociedade civil fronte mercan-
tilizacin. Neste sentido son notorias as
actuacins que se estn levando a cabo
en Madrid e Catalunya, a travs da Plata-
forma contra a Privatizacin do Canal de
Isabel II e a Plataforma Aigua s Vida.
Mesmo de destacar, que recentemente
dezaseis colectivos sumronse fronte
contra a decisin do goberno local de pri-
vatizar a xestin do ciclo da auga de
Ajemsa (Aguas de Jerez). Da sa capaci-
dade de accin depender, en boa me-
dida, que en Espaa a auga sexa un ben
comn ou un valor comercial. Para refor-
zar o papel da auga como ben comn,
cremos que se a lexislacin simplemente
prohibise como na maiora dos pases
europeos que os canons concesionais
se utilicen para ns distintos da mellora
das infraestruturas hidrulicas, os proce-
sos de privatizacin seran en Espaa
algo moi residual.
Non evitar os procesos de
privatizacin fomentar
unha burbulla hdrica
baseada na utilizacin da
tarifa da auga como
mecanismo de recadacin
non transparente para
nanciar aos municipios e
cuxo resultado non moi
afastado ser a ausencia
de investimento na
xestin do ciclo urbano o
que conducir sa
insostibilidade e, quizais,
ao seu posterior rescate
pblico pagado por
todos.
A titularidade pblica dos
abastecementos poboacionais
O abastecemento de auga a poboa-
cins un dereito humano que se atopa
directamente relacionado coa calidade de
vida da poboacin. De feito, as consi-
derado polas Nacins Unidas, e como tal
foi defendido polo Goberno espaol e a
Unin Europea no Foro Mundial da auga
celebrado en 2009 en Istambul.
Por outra banda, podemos considerar
que a propia Constitucin espaola, a tra-
vs do artigo 43.1, no que se recoece o
dereito proteccin da sade, de ma-
neira implcita est a recoecer como un
dereito o acceso ao abastecemento de
auga para ns domsticos, pois non hai
que esquecer que a non dispoibilidade
dun abastecemento urbano adecuado
leva necesariamente aparicin de nu-
merosas enfermidades.
A importancia dunha
xestin que priorice a
funcin social e
ambiental vn reectida
na normativa de varios
pases que exclen a
xestin privada deste ben
comn. Este sera o caso
do artigo 47 da
Constitucin de Uruguai
e o caso da lei que
Holanda aprobou en 2003
para exclur s empresas
que non sexan
enteiramente pblicas do
servizo de distribucin de
auga potable.
Por todo iso, consideramos que a xes-
tin do abastecemento a poboacins
debe de estar sempre en mans pblicas,
pois a nica maneira de que poida pri-
mar o bo servizo e a calidade do abaste-
cemento por encima da rendibilidade
econmica, elemento este ltimo esen-
cial para as empresas privadas. Ben
certo que unha adecuada regulacin po-
dera garantir a calidade do abastece-
mento, con todo, non hai que esquecer
que o obxectivo ltimo de calquera em-
presa privada o de incrementar os seus
benecios, polo que dicilmente pode
ter cabida no mesmo a realizacin dal-
gunhas actuacins ambientais e sociais.
Por exemplo, pouco esperable que
unha empresa privada de abastecemento
leve a cabo unha campaa ecaz encami-
ada a fomentar o aforro e uso eciente
da auga sen ao mesmo tempo tentar in-
crementar o nmero de usuarios ou
clientes, pois vai supor necesariamente
unha reducin dos seus ingresos.
As mesmo, tampouco esperable
que un subministrador privado leve a
cabo, por decisin propia, melloras en pa-
rmetros como o cheiro e o sabor, sa-
bendo que o consumidor non pode
cambiar de compaa, dado o rxime de
monopolio imperante nos abastecemen-
tos urbanos, e mesmo resulta difcil a sa
esixencia desde as administracins pbli-
cas, dado que se trata de parmetros di-
cilmente cuanticables. Estes son tan s
dous exemplos das vantaxes evidentes
que supoen que a xestin dos abastece-
mentos urbanos estean en mans pblicas
fronte ao sector privado.
En canto rendibilidade econmica,
que foi en moitos casos a escusa esgrimida
para a privatizacin do servizo, non
acertada, pois existen numerosos exem-
plos no noso pas de abastecemento a po-
boacins en mans pblicas, que dan un
bo servizo, e que ademais obteen impor-
tantes benecios econmicos, que ade-
mais reverten no conxunto da sociedade,
e non nos accionistas ou propietarios da
empresa, como ocorre no sector privado.
Para poder garantir que a xestin dos
abastecementos a poboacins recaia sem-
pre no sector pblico, consideramos ne-
cesario levar a cabo unha modificacin
da actual Lei de Augas. En concreto, pro-
ponse a inclusin do seguinte artigo:
Artigo XXX
1. Os abastecementos a poboacins debe-
rn ser xestionados desde o sector p-
blico, ben de maneira directa polos
concellos, mancomunidades, deputa-
cins, gobernos autonmicos e goberno
central, ou ben a travs de empresas p-
blicas creadas a tal fin e dependentes dos
mesmos.
2. Ditas entidades non podern subcontra-
tar a empresas privadas a xestin das ac-
cins principais da actividade de
abastecemento, como son a aducin, po-
tabilizacin, transporte, saneamento e
depuracin, anda que si a actividade
construtiva relacionada coas mesmas, e
outras accins secundarias.
3. Na xestin do servizo ser necesaria a
participacin vinculante da cidadana a
travs dos rganos de participacin que
se debern crear a tal fin.
Presente e futuro
Os servizos pblicos son un legado da cidadana aos res-
ponsables por un curto perodo de tempo, non teen a le-
xitimidade para dilapidar un patrimonio que non lles
pertence.
Desde os anos 80, a imposicin do modelo econmico ne-
oliberal, supuxo a privatizacin dos bens e servizos pbli-
cos. No caso da auga, esta perspectiva quedou plasmada
na Declaracin de Dubln sobre auga e desenvolvemento
sustentable de 1992, onde se recoece que a auga consti-
te un ben econmico. Este modelo de xestin custoso
para o cidadn que ve incrementada a sa tarifa e me-
dioambientalmente insustentable, xa que a maior consumo
de auga, maior o beneficio para a empresa privada que
o xestiona.
Mentres que noutros pases da nosa contorna obsrvase
unha tendencia cara remunicipalizacin dos servizos re-
lacionados co abastecemento e saneamento da auga, en
Espaa a tendencia cara a unha maior privatizacin dos
mesmos; aqu vndense os servizos pblicos de auga e sa-
neamento como parte das polticas de axuste para reducir
a dbeda dos municipios. Podemos dicir, sen temor a equi-
vocarnos, que detrs de cada proceso de privatizacin hai
unha necesidade de financiamento por parte da entidade
privatizadora. Ademais, os canons concesionais millona-
rios, lonxe de mellorar as infraestruturas hidrulicas ded-
canse a aliviar as difciles finanzas municipais e son
repercutidos en tarifa aos cidadns, na maiora dos casos
sen que apareza claramente reflectido na factura.
A mobilizacin social non s xera unha resistencia fronte
privatizacin, tamn constre propostas que permitiran
facer realidade que o dereito humano auga se garantira
en condicins de igualdade e non discriminacin.
Entre as externalidades negativas da experiencia privatiza-
dora, est a corrupcin, o incumprimento dos compromi-
sos de ampliar a cobertura dos servizos de auga e
saneamento, os notables incrementos nas tarifas e a mar-
xinacin no acceso dos sectores sociais mis vulnerables.
A asuncin da auga como un ben comn leva a considerala
como un patrimonio do planeta, que debe ser xestionado
a partir dos criterios de solidariedade, cooperacin mutua,
acceso colectivo, equidade, control democrtico e susten-
tabilidade, que son, de xeito evidente, incompatibles con
calquera aproximacin mercantil que est, pola sa propia
natureza, imbuda de expectativas cortoplacistas de lucro
privado e beneficio persoal.
Os abastecementos a poboacins debern ser xestiona-
dos desde o sector pblico.
Ditas entidades non podern subcontratar a empresas
privadas a xestin das accins principais da actividade
de abastecemento, como son a aducin, potabilizacin,
transporte, saneamento e depuracin.
Na xestin do servizo ser necesaria a participacin vin-
culante da cidadana a travs dos rganos de participa-
cin que se debern crear a tal fin.
Conclusins
Propostas
Notas
1 A informacin deste traballo est sacada do informe El agua, como la
vida, no es una mercanca editado por Ecologistas en Accin e Ingenie-
ros Sin Fronteras.
43
Presente e futuro
U
mha ria rica em diferentes
habitats que tem umha ele-
vada biodiversidade, com
umha grande capacidade
produtiva. Ma na actualidade est a passar
por umha situaom crtica, padecendo a
maior contaminaom microbiolgica de
toda Galiza, e de todo o estado. Hoje h
umha percentagem importante da ria em
situaom quase irreversvel, polo que
precisa umha actuaom sria, eficaz e de-
cidida, um compromisso real que permita
recuperar um espao vivo e que ademais
gera riqueza na nossa comarca.
Quais som as causas que levam esta
situaom?, som vrias e ligadas entre si,
de maneira que a combinaom do con-
junto destes factores que a continuaom
exporemos o motivo da desfeita actual,
muito importante aclarar previamente
que nengum deles de origem natural.
Quero dizer que um dos factores sempre
comentados de elevada densidade de po-
pulaom, nom por si umha causa, isto
fai mais difcil a conservaom do meio,
mas nom a presena de arredor de
130.000 pessoas vivendo a carom da ria
o que motiva esta situaom.
Recheios
O efeito dos recheios muito preju-
dicial, mas o fai em quatro aspectos:
A zona ocupada polo recheio, umha
zona de ria que se perde, ademais estes
recheios nom se figrom nem se fam
mirando do mar a terra, senom de terra
ao mar. E dizer, nom importa tanto a
zona da ria que se destrui, senom a in-
fra-estructura terrestre mais prxima,
a ampliaom de algumha estrutura te-
rrestre j existente ou a comodidade
para deitar lixo. Assim perdeu-se umha
zona de Carana onde se deitou os res-
tos do antigo bairro de Esteiro, perdeu-
se parte do banco marisqueiro de Santa
Luzia com o recheio de Reganosa... e
muitos mais.
A forma do recheio. Nom s impor-
tante a zona que se ocupa, senom
que a forma do recheio vai determinar
ainda mais o prejuzo que incluso o pr-
prio volume ocupado. Um recheio de
Situaom actual da ria de Ferrol
A ria de Ferrol com umha extensom de 25 Km
2
, tem umha das maiores
biodiversidades de todas as rias galegas, devido entre outras causas grande
variedade de fundos que presenta, sua morfologia e tambm por ter um grande
fluxo de mares que junto ao pequeno caudal dos rios que nela vertem presenta
umhas caractersticas muito ocenicas.
44
A ra de Ferrol e o seu saneamento Situaom actual da ria de Ferrol
grande volume mais seguindo a linha
da costa vai ter umha incidncia na zona
perdida de ria e mais prxima. Mas um
pequeno recheio em volume que curta
umha ria de banda a banda ou umha
enseada, tem um grande efeito muito
mais al do volume ocupado ou da zona
prxima ao mesmo, exemplos disto som
a avenida das Pias, a ponte do caminho
de ferro, As Pedras de Carana , o Porto
carvoeiro ou o mal chamado porto ex-
terior que est na boca da ria e obstrui
quase 50% da mesma. O seu efeito
queda demonstrado na classificaom mi-
crobiolgica da qualidade das guas.
O material do que est feito o recheio.
Nom o mesmo realizar os recheios com
materiais inertes que os fazer com ma-
teriais que podem alterar as caractersti-
cas fsicas e qumicas do meio marinho.
Ainda que na teoria sempre que se dei-
tam materiais txicos ou que podam al-
terar o meio deveriam ir selados e nunca
entrar em contacto com a agua do mar,
h exemplos na nossa ria de que iso nom
assim. O mais claro o recheio feito
por Megasa em Jubia, onde se podem
ver as escrias da fundiom em contacto
directo com o mar.
O jeito como se fai o recheio o quarto
aspecto a ter em conta. Ainda que num
princpio pode parecer que os seus efei-
tos podem ser s importantes num per-
odo de tempo limitado, s vezes, depen-
dendo das zonas, o dano pode ser
considervel e a longo prazo. Em princi-
pio os recheios devem fazer-se pechando
o permetro dos mesmos e logo encher
o interior, mas nom o habitual, mais
bem excepcional que se proceda de
esse jeito. O exemplo mais evidente e
nefasto foi a construom do porto ex-
terior, chagando mais al do canal, at
Mugardos os materiais mais midos de-
positando-se nos fundos e provocando
alteraons ainda hoje nom recuperadas.
Vertidos
Se alteraom do perfil da ria, desvio
de correntes e quase peche de algumha
zona sumamos os vertidos ao mar, con-
seguimos chegar situaom actual. Mais
ainda quando a maior parte dos vertidos
fam-se precisamente nas zonas mais pe-
chadas ou com a circulaom marinha
mais reduzida.
Nos vertidos poderamos falar de dous
modos de chegar. Os que chegam a tra-
vesso dos rios que desembocam nela,
polo que mostram a necessidade de de-
purar as aguas em todo o percurso dos
mesmos at a chegada ria. Os que che-
gam ria directamente de colectores ou
tambm a travesso de regatos ou peque-
nos rios que na prtica actuam como co-
lectores, aqui poderamos falar em geral
de dous tipos:
Vertidos industriais. A ria de Ferrol
a pesar das suas pequenas dimensons
tem indstria em abundncia instalada
nas suas beiras. H que falar de pre-
sena de metais pesados arredor dos
estaleiros de Fene e Ferrol mas tam-
bm h que falar entre outras de Me-
gasa e Forestal del Atlntico, ambas
Grfico 1. Recheios mais importantes da ria de Ferrol
45
Presente e futuro
trabalham com produtos altamente t-
xicos e h um impacto no meio pr-
ximo claro. As actividades porturias
tenhem tambm um grava impacto no
meio marinho, no movimento de todo
tipo de materiais sempre h umha
parte que remata no mar, ademais
grande parte deles quedam sobre o
porto expostos chuva e o vento re-
matando a fracom mais fina e a sol-
vel no mar.
Vertidos de aguas urbanas sem
tratamento. Ademais de outras ma-
trias, detergentes, aceites..., o princi-
pal problema destes vertidos som as
aguas fecais procedentes da totalidade
da populaom que vive arredor da ria
e que se vertem directamente nela. A
ausncia de saneamento provoca
umha concentraom tam elevada de
bactrias fecais que fai da ria de Ferrol
a mais contaminada de toda Galiza, ou
o que o mesmo de todo o estado,
tendo a nica zona com peche, sobre-
passando o limite de zona C.
Nas zonas mais pechadas polos re-
cheios, Carana, A Malata e da avenida
das Pias cara ao fundo da ria da-se ade-
mais um outro problema, enormes dep-
sitos sobre todo de lodos orgnicos for-
mados polo material em suspensom
arrastado polos colectores, isto provoca
ademais da perda dos fundos originais,
situaons de anxia que origina descom-
posiom anaerbia que provocam um
forte cheiro e acidificaom do meio, de-
vido liberaom de cido sulfdrico con-
vertendo-se em zonas sem vida.
Sobre-exploraom
A combinaom de recheios e vertidos
destrurom grande parte da ria, perda de
biodiversidade e perda de ria como tal,
apenas queda fundo, ademais tem um
outro impacto que a perda de muitos
bancos marisqueiros da ria, entre eles o
mais produtivo, As Pias hoje com menos
do 40% da sua superfcie de capacidade
produtiva efectiva. Esta situaom leva
gente que vive do mar a incrementar a
extracom de recursos e explorar cada
pedao de ria, trabalhando-se em zonas
at agora apenas exploradas sobre-pas-
sando a capacidade de regeneraom nas
zonas e espcies mais delicadas e contri-
buindo ainda mais ao deterioro da
mesma.
Situaom actual
A ria de Ferrol com umha riqueza em
biodiversidade e capacidade produtiva
excepcionais na actualidade a mais de-
gradada das rias galegas. Um meio de-
gradado com grande perda de biodiver-
sidade, aguas insalubres que afectam
saude da vizinhana e impedem o banho
nas praias da mesma. H umha reduom
drstica da sua capacidade produtiva que
provoca perda de postos de trabalho num
sector como a pesca e marisqueio que
ainda da trabalho a perto de 500 pessoas
que apenas pode sobre-viver, h que lem-
brar aqui a dramtica situaom pola que
esta a passar o marisqueio na ria de Fer-
rol, j que a classificaom como C do
banco marisqueiro das Pias (devido alta
contaminaom microbiolgica) obriga a

comercializa-lo a travesso da bateia de
depuraom, causando graves perdas s
confrarias que apenas podem subsistir e
condenando a mariscadores e marisca-
doras a trabalhar simplesmente pola so-
bre-vivncia. Dependendo da poca do
ano a superfcie da ria classificada como
C ou exclusom varia do 26% ao 30%, mas
em capacidade produtiva varia entre o
60% e o 70% do marisco que se pode co-
mercializar directamente. E para rematar
hoje h zonas da ria que de nom actuar
rapidamente haver que renunciar a
elas pois ser impossvel a sua recupe-
raom.
Ante isto s temos duas opons, re-
nunciar ria ou procurar a sua recupe-
raom. Mas se optamos pola recupera-
om da mesma h que ter claro que o
nvel de deterioro tam importante que
precisa medidas urgentes e eficazes, para
poder ter de novo umha ria limpa, cheia
de vida, com capacidade produtiva, que
cr postos de trabalho dignos e que ade-
mais permita a toda a vizinhana ter um
entorno limpo e saudvel.
O primeiro passo imprescindvel para
recuperar a ria evitar que sigam a che-
gar ao mar vertidos, h que impedir que
as indstrias vertam na ria e acadar a de-
puraom integral das aguas residuais que
se vertem nela, sem isso impossvel aco-
meter nengumha outra obra com garan-
tia de resultados positivos. Mas umha de-
puraom integral significa vertidos cero,
nom possvel que umha zona como a
enseada de Carana pechada pola barreira
das pedras, hoje zona de exclusom se
poda recuperar se vai haver vertidos de
quatro tanques de tormentas cada vez
que chova com umha intensidade meia,
e como neste caso o resto da rede de sa-
neamento teria o mesmo problema. S
realizando a depuraom das aguas resi-
duais de um modo separativo poderemos
evitar vertidos de guas residuais na ria,
e s evitando o vertido de guas residuais
na ria poderemos acometer outras medi-
das imprescindveis se de verdade quere-
mos a recuperaom real da mesma.
Posteriormente haveria que retirar
ou modificar alguns dos recheios que
A ra de Ferrol e o seu saneamento Situaom actual da ria de Ferrol
Grfico 2. Zonas "C" e EXCLUSOM (entre maio e novembro 2013)
47
Presente e futuro
hoje dificultam ou reduzem gravemente
a circulaom do mar nalguns lugares da
ria. Pedras de Carana, porto carvoeiro,
avenida das Pias ou ponte do caminho
de ferro. E finalmente h que dragar al-
gumhas zonas que hoje estm sepulta-
das baixo toneladas de lixo e lodos.
Nom possvel recuperar a ria a me-
dias, ou a recuperamos ou a deixamos
morrer, a situaom e demasiado grave
como para andar com remendos ou ar-
ranjos trapalheiros. Em isto Vai-nos a
vida da ria, a nossa saude e o meio de
vida de muita gente. A nossa respon-
sabilidade obriga-nos a nom estar ca-
lados, nom podemos perder mais
tempo porque corremos o risco de o
perder todo.
Grfico 3. Zonas "C" e EXCLUSOM (entre dezembro e abril 2013 - 2014)
A ria de Ferrol a pesar do seu pequeno
tamanho, s 25 km
2
, tem umha grande
biodiversidade e produtividade.
A combinaom de vertidos directos de
aguas residuais urbanas e industriais junto
a numerosos recheios feitos em toda ria,
provocam que a ria de Ferrol seja a mais
contaminada de Galiza, com a maior per-
centagem de zonas C (contaminadas micro-
biologicamente e que probe a venda do
marisco destas zonas para consumo hu-
mano, ainda passando por depuradora de
marisco), ademais da nica zona de exclu-
som biolgica de todo o estado (enseada
de Carana).
Na actualidade dependendo da poca
do ano h entre um 26% e um 30% da su-
perfcie total da ria classificada como C ou
exclusom, mas isto realmente em superfcie
com capacidade produtiva vai de um 60%
a um 70%.
O banco marisqueiro das Pias, o mais
produtivo de Galiza est totalmente classi-
ficado como C, o que obriga a trasladar o
marisco s bateias de depuraom, o que
provoca enormes mortandades e preos
muito baixos, causando a ruina dos maris-
cadores e mariscadoras.
Nengumha das praias do interior da ria
est livre de vertidos fecais, e em concreto
na de Carana ademais de fecais verte um
hospital que est a s 300 metros.
Galiza tem mais do 90% das guas
classificadas como C de todo o estado, e
a ria de Ferrol a mais contaminada de todas
elas
Para rematar, o projecto de depuraom
de aguas residuais em construom, EDAR e
sul, contemplam a nom separaom de
guas fecais e pluviais, construindo tan-
ques de tempestades onde confluem para
ser bombeadas, de maneira que cada vez
que chova com umha intensidade meia re-
bordaram e as aguas fecais irm de novo
ao mar. Estes tanques de tempestades
estm concebidos de maneira que ainda
que no futuro se figera a separaom de plu-
viais e fecais nom serviriam.
Se queremos salvar a ria, precisamos
dum modelo separativo que impida a che-
gada de guas fecais ao mar como ponto
de partida. De outro jeito, o futuro da
mesma como meio marinho vivo, saudvel,
e gerador de riqueza nom ser possvel.
CONCLUSONS
48
A ra de Ferrol e o seu saneamento Roteiro pola ria de Ferrol
Moinho das Azenhas na
desembocadura do rio Freixeiro
Ali, carom do nico moinho de mar
que h na ria de Ferrol, chega ao mar o rio
Freixeiro. Rio que na actualidade pese
manter relativamente intacta a sua foz,
nom assim no caso da qualidade das
aguas que ali chegam e vertem na ria,
utilizado como um colector a ceio aberto,
podendo apreciar simplesmente coa vista
grande quantidade de material em sus-
pensom, umha gua totalmente turva com
coloraom parda e pode-se perceber tam-
bm um forte cheiro que abrange toda a
zona e arredores. H ademais grande quan-
tidade de materiais de todo tipo, especial-
mente plsticos e restos metlicos, bem
enganchados nos restos que ainda h de
vegetaom assim como depositados alea-
toriamente em todo o espao que conforma
a desembocadura do rio Freixeiro. A nvel
marinho umha zona abitica, j que a
alteraom do entorno total, o fundo ori-
ginrio est sepultado baixo umha ampla
camada de materiais depositados especial-
mente de origem orgnico e totalmente
acidificado. O efeito destes vertidos chegam
muito mais al do entorno imediato.
Resumindo umha zona que devera
estar protegida, tanto o entorno natural
como o moinho e a foz do rio, som hoje
umha zona a evitar, um entorno natural
morto, fedorento, incubadora de ratas e
perigoso para a saude no seu entorno,
ademais de aportar ria umha grande
poluiom.
Roteiro pola ria de Ferrol
O dia 16 de Novembro de 2013 realizou-se umha sada visitando quatro pontos da
ria de Ferrol, quatro pontos que destacam polo nvel de poluiom acadado no seu
entorno. Mas que em todos eles, segundo o projecto de construom dos colectores
e tanques de tempestades, vai seguir havendo vertidos umha vez comece a
funcionar a E.D.A.R. Norte. A visita a estes pontos realizou-se de interior a exterior
da ria, comentando a continuaom a visita a cada um deles.
49
Enseada da Gndara na foz do rio
Inxerto
este um rio que na actualidade
est encaixotado, desapareceu como
tal vista ao longo de toda a Gndara
por onde hoje discorre soterrado.
Esse o menor dos problemas, j
que o principal que todos os verti-
dos das moradas perto das que dis-
corre assim como tambm de todo o
polgono industrial da Gndara
estm conectados a ele. Ali onde
tinha que chegar o rio ao mar re-
mata o ltimo tramo de um tubo de
grandes dimensons. A qualidade do
que ali se verte facilmente percep-
tvel pola vista, mas tambm polo ol-
facto, e esse cheiro chega a toda a
zona comercial mais que est ao seu
carom.
Pode-se apreciar nas fotografias
adjuntas, tanto o desagradvel aspecto
visual do que devera ser a foz de um
pequeno rio, como os acumulos de
lodos e todo tipo de materiais que
nom deveram estar aqui presentes. O
grao de alteraom da zona total,
nom existindo em um amplo radio
seres vivos no meio marinho. algo
especialmente sintomtico desta si-
tuaom que seja umha das duas zonas
da ria de Ferrol que na pgina web do
Intecmar, onde se pode ver a classifi-
caom microbiolgica das aguas ma-
rinhas de toda a costa galega, nom
aparea nem sequer classificada, nem
A, nem B, nem C, como se fora terra e
nom mar.
Foi o ponto visitado polo grupo
deslocado a Galiza da comissom de
petions do parlamento europeio, fi-
cando evidente a situaom da
mesma, nom podiam acreditar o que
estavam a ver nem cheirar, como era
possvel o vertido directo ao mar de
aguas com abundante contido de ma-
tria fecal?, mais ainda quando desde
ali podiam ver as embarcaons dos
mariscadores que trabalhavam no
banco marisqueiro das Pias.
A continuaom algumhas fotos
onde se pode ver tanto a sada do
rio, como a situaom dos fundos
mais imediatos mesma.
Enseada de Carana
Esta esta zona mais contaminada
da ria, isto consta na pgina web de In-
tecmar, na classificaom microbiolgica
das aguas aparece como zona de exclu-
som, a nica de toda Galiza, a nica de
todo o estado. Esta enseada que perdeu
algo mais do 50% da sua dimensom origi-
nal devido a diferentes recheios tem hoje
umha superfcie de 27.000 m
2
, estando a
parte aberta ao mar pechada parcial-
mente polas pedras de Carana, hoje con-
vertido em parte do passeio martimo,
de modo que apenas h 300 metros aber-
tos ria.
Esta enseada esta case totalmente ro-
deada por um passeio martimo que in-
cluso se insere em parte dela pechando-
a, grande quantidade de populaom vive
arredor desta ademais de localizar-se aqui
o conservatrio e o auditrio municipal.
difcil de compreender que aqui veza-
mos os trs pontos de vertidos que re-
producimos nesta pxina.
A foto superior esquerda amosanos o
Rio do Tronco, hoje totalmente encaixo-
tado e que funciona como colector das
guas residuais de Inferninho, Recimil,
parte de Esteiro e do Ensanche...
Na foto superior dereita vemos un
emissrio rompido no meio da enseada
onde verte a parte mais povoada de Ca-
rana.
Assim doado compreender porque
esta elevadssima poluiom dumha ense-
ada onde nom h muito podia-se colher
marisco e peixe.
Cheiro que se espalha s moradas
quando o vento ajuda, podemos atopar
no fundo todo tipo de restos alheios ao
meio marinho, e uns fundos totalmente
sepultados por lodos e materiais orgni-
cos que alteram a composiom e Ph do
mesmo provocando a total abiose da en-
seada.
51
Enseada da Malata
Foi o ltimo ponto visitado, e foi
precisamente a foz do rio da Sardinha.
A situaom deste rio nom muito
melhor que a dos anteriormente vistos,
algo que facilmente aprecivel por
qualquer pessoa que visite a zona.
Do mesmo jeito que a enseada de
Carana os sucessivos recheios reduz-
rom as suas dimensons originais at os
75.000 m
2
, e o que ainda mais grave
umha enseada que tinha umha abertura
ria de mais de 800 metros tem hoje
apenas 180 metros, produzido pola
construom e posterior ampliaom do
porto do carvom, umha barreira que
junto com os vertidos converteu a ense-
ada da Malata numha zona altamente
poluda.
Prova desta elevada poluiom, que
junto com a anteriormente visitada,
zona do moinho das Azenhas, a maior
parte desta enseada nom aparece classi-
ficada na pgina web do Intecmar, isto
ademais tendo em conta que umha au-
torizaom marisqueira a p da Confra-
ria de Ferrol. Como possvel que um
banco marisqueiro nom tenha classifi-
cada a qualidade da gua que o cobre?
Na imagem da dereita, tirada da p-
gina web do Intecmar a dia 29 de Ja-
neiro de 2014, pode-se ver que o banco
marisqueiro a p (CF-113) em cor ama-
rela tem grande parte da sua extensom
fora da classificaom microbiolgica
(GAL 03/05) em cor laranja por ser zona
C, que nom cobre toda a enseada, ???
Umha zona onde estm localizadas
grande parte das instalaons desportivas
de Ferrol e FIMO, de novo umha zona
altamente poluda com um substrato al-
tamente degradado que apenas permite
a vida de muito poucas espcies, ademais
do cheiro presente nas mars baixas pro-
duzido pola presena de cido sulfdrico
como conseqncia da descomposiom
anaerbia, do mesmo jeito que todos os
lugares visitados neste roteiro.
52
A ra de Ferrol e o seu saneamento Roteiro pola ria de Ferrol
Em todos os pontos visitados vertem
rios que hoje som colectores de guas
residuais e ademais nalgum caso tam-
bm vertem colectores.
Um deles a enseada de Carana e a
nica zona de exclusom por contamina-
om micro-biolgica de todo o estado,
dizer a mais contaminada de todo o
estado. carom do bairro de Carana,
do auditrio e do conservatrio e rode-
ada por um passeio martimo.
Outras duas, A Malata e A Gndara,
misteriosamente, nem sequer apare-
cem catalogadas na classificaom micro-
biolgica das guas feita polo Intecmar.
Mas vendo o que ali h e cheirando-o, e
doado tirar conclusons.
Em qualquer caso som quatro pon-
tos pretos, na ria mais contaminada de
Galiza.
A EDAR norte contempla tanques de
tempestades perto delas. No caso da de
Carana ate trs tanques de tempesta-
des ao longo do rio do Tronco e um mais
que verter directamente na enseada.
Todos eles com volume incapaz de reter
a chuva moderadamente intensa, o que
implicaria vertidos de guas fecais que
farm impossvel a sua recuperaom.
Com o modelo de saneamento que
est a construir AQUAES seguiremos a
ver estas zonas igual que agora dentro
de muitos anos.
CONCLUSONS
Presente e futuro
A
pesar das suas pequenas di-
mensons foi umha ria
muito produtiva chagando
a trabalhar nela perto de
2.000 mariscadores em cada temporada
anual. Na actualidade a ria est muito de-
gradada, e h apenas dous anos que a sua
classificaom microbiolgica mudou a B,
depois de entrar em funcionamento a
E.D.A.R. da Corunha, situada em Bens.
Mas os problemas nom rematrom nem a
ria se recuperou, que foi entom o que oco-
rreu e est a ocorrer na ria do Burgo?
Na actualidade esta a funcionar na
Corunha umha E.D.A.R. que da servio
aos concelhos de A Corunha, Arteixo,
Cambre, Culheredo e Oleiros. Mas nom
funciona em todos os concelhos do
mesmo Jeito. Oleiros nom admitiu o sis-
tema de tanques de tempestades e utiliza
as estaons de bombeio que j tinha
construdas. O resto dos concelhos uti-
liza o sistema de tanques de tempestades
onde se misturam guas fecais e de
chuva, provocando desbordes e vertidos
ria amplamente documentados polos
mariscadores e mariscadoras da confra-
ria da Corunha.
Cada vez que chove h vertidos, ainda
tendo E.D.A.R. Seguem a se verter no mar
guas fecais porque o sistema nom pode
enviar depuradora toda a gua de chuva
que chega aos tanques de tempestades, e
se assim fora tampouco teria capacidade
a depuradora de processar esse volume
de gua. Estes contnuos vertidos provo-
cou que a confraria junto coa plataforma
de defesa da ria se mobilizarem durante
anos, tanto coa sua presena na rua que
lhes fixo acumular 21.000 em multas,
como nas continuadas denuncias ao Se-
prona e outros organismos, denuncias
que from possveis depois de passar
horas e noites de guarda para minuciosa-
mente controlar, anotar e denunciar os
vertidos. Houvo umha acom que puxo
em evidncia o que chegava ao mar, foi
o tamponamento de um emissrio de
sada de um tanque de tempestades, no
momento de haver chuvas, em vez de ir
o lixo para o mar rematou nas ruas de
Depuraom da ria do Burgo
A ria do Burgo, umha pequena ria de algo menos de 2.000.000 m
2
, com o seu
contorno quase antropogenizado na sua totalidade, at nom h muitos anos havia
indstrias nas suas beiras e at um matadoiro que vertiam directamente ao mar.
54
A ra de Ferrol e o seu saneamento Depuraom da ria do Burgo
Culheredo, isto deixou ver a toda a vi-
zinhana o que rematava na ria.
Mas estas acons nom pechrom a
via ao dilogo sempre aberta por parte
da plataforma e dos mariscadores e ma-
riscadoras, e assim foi possvel comear
a realizar a separaom das conduons
de guas fecais das de chuva. Com um
pequeno robot que circulava polo inte-
rior dos tubos foi possvel localizar e se-
parar aqueles lugares onde se produzia
o cruzamento. Estes trabalhos levados
a cabo minuciosamente nos concelhos
de A Corunha e Culheredo, permitiu di-
minuir em grande medida o nmero de
vertidos, ainda sem ter rematada a se-
paraom total conseguiu-se um grande
avance que indica o caminho a seguir,
j que s deste jeito e possvel evitar de
novo vertidos de guas fecais ao mar.
Mas ainda com o processo da reali-
zaom da separaom entre pluviais e fe-
cais encaminhado nom remata a
recuperaom da ria. Pode-se ver com
claridade na seguinte fotografia como
h umha grande acumulaom de lodos
a ambas beiras da mesma, processo de
acumulaom natural mas multiplicado
polos vertidos humanos incontrolados
durante anos.
A visita da delegaom da comissom
de petions do parlamento Europeu
pudo constatar a excessiva quantidade
de lodos acumulados ao longo de toda
a ria do Burgo, que em alguns pontos
maior de um metro de profundidade.
As conseqncias de esta quantidade
de lodo vertida e acumulada, produto
da ausncia de polticas de protecom
do meio natural, onde o mar nom era
mais que um ponto de vertido nom re-
mata com a simples paralisaom de
novos vertidos. Estes lodos limitam e
reduzem o volume da ria, som insanos
e perigosos e ademais, nom s limitam
a capacidade produtiva polo espao
que ocupam senom que tambm a re-
duzem polo deterioro da qualidade da
guas.
por iso que para recuperar a ria
do Burgo preciso rematar definitiva-
mente a separaom de guas fecais de
pluviais para rematar definitivamente
com os vertidos, tambm preciso dra-
gar a ria para recuperar o espao fsico
da ria como tal, um meio natural sau-
dvel, com vida e com capacidade pro-
dutiva que permita aos mariscadores e
mariscadoras desenvolver o seu tra-
balho dignamente.
A ria do Burgo ainda que nom
muito grande umha zona de
umha grande riqueza que supujo o
sustento de muitas famlias durante
muitos anos.
O modelo de saneamento cons-
trudo, o mesmo que se est a cons-
truir em Ferrol, nom foi capaz de
passar mais al de zona B depois de
vrios anos de funcionamento.
Os tanques de tempestades da
Corunha e Culheredo vertiam cada
vez que chovia.
Devido forte pressom social
de iniciada polos mariscadores (a
pesar da repressom e multas impos-
tas) e a plataforma pola defesa da
ria do Burgo e com importante
apoio da vizinhana, conseguiu-se
avanar no processo de separaom
de guas fecais e pluviais.
Hoje est claro que o nico ca-
minho para evitar vertidos a sepa-
raom total de pluviais e fecais.
Mas fica ainda umha questom
muito importante, o dragado das
toneladas de lodos, fundamental-
mente orgnicos que sepultam
grande parte da ria.
CONCLUSONS
55
Presente e futuro
D
urante muitos sculos s houvo capaci-
dade cientfica e tcnica para os conduzir
a lugares afastados das povoaons. Mas
nas ltimas dcadas o avano cientfico e
tcnico, junto com a maior conscientizaom social do pe-
rigo de estes resduos fixo que seja possvel minimizar os
riscos para as pessoas e o meio natural, embora a nvel
mundial o tratamento adequado seja umha excepom.
At comeos dos 80 do sculo passado a natureza ga-
lega, fora casos pontuais, nom se viu muito afectada polas
guas residuais no que influrom diversos factores:
A dispersom da povoaom
A baixa geraom de resduos
Umha extensa rede hidrogrfica
Umha costa muito recortada e com renovaom de guas cons-
tante
Mas com a progressiva concentraom da povoaom em
vilas e cidades fundamentalmente na costa e carentes qual-
quer sistema efectivo de saneamento, fixo que no sculo
XXI as rias e os rios galegos sofram um grave empobreci-
mento dos seus valores naturais.
Tecnologias de depuraom natural
O saneamento das guas residuais, quer urbanas quer rurais, um dos principais
problemas ao que nos enfrontamos como sociedade. J desde os primeiros
assentamentos humanos h mais de 8.000 anos sempre houvo preocupaom por
umha gestom adequada, sempre from a origem de muitas epidemias com graves
conseqncias para a saude humana e animal.
Grfico 1. Calidade das augas nos ros de Galiza-Costa
0
20
40
60
80
Consumo Salmnidos Ciprnidos Bao
Boa/Apta
Intermedia
Inadmisbel
/Non apta
% Mostras
Fonte: European waters - assessment of status and pressures. EEA Report No 8/2012
Grfico 3. Evolucin da calidade das augas nos ros en Europa nas das
ltimas dcadas
1992 1995 1998 2001 2004 2007 2010
0.0 0
1.0
100
2.0
200
3.0
300
4.0
400
5.0
500
600
6.0 700
BOD and nitrate
(mg O or N/l)
2
Total ammonium
and phosphorus ( g/l)
BODS (849)
Total ammonium(952)
Total Phosphorus Lakes (356)
Nitrate (1.358)
Orthophosphate (1.028)
Grfico 2. A contaminacin das augas polo trfico rodado

0
10
20
30
40
50
60
VIAS A.D.
XERAL
LAGOA
TOXICIDADE

NMERO DE MOSTRAS (%)
Un 20% das
mostras de
auga de
escorrenta das
vas de circulacin
mostraron
toxicidade severa
E

NON POTENCIAL CONFIRMADA SEVERA
56
A ra de Ferrol e o seu saneamento Tecnologias de depuraom natural
A ria de Ferrol e os seus rios som um claro exemplo de
esta gestom ruim.
Em Galiza o 90% da rede hidrogrfica apresenta conta-
minaom orgnica, tambm a importante contaminaom
qumica e xenobitica polo uso crescente de pesticidas qu-
micos na agricultura e na vida diria. Mais do 50% dos poos
e mananciais subterrneos estm contaminados; e no litoral
a contaminaom deve-se fundamentalmente a guas resi-
duais urbanas sem tratar, polas actividades industriais e por-
turias e polas infra-estructuras.
Os sistemas de saneamento em Galiza orientam-se cen-
tralizaom do tratamento, a umha mistura com guas plu-
viais e maioritariamente a um tratamento mecnico ou
biolgico. Sistemas muito caros na execuom e no manti-
mento. Os custos de operaom e mantimento som de arredor
de 50 milhons de ao ano (10-24 /habitante ano), com um
investimento entre 1998 e 2015 de 1.587 milhons de (580
/habitante), 70% em saneamento.
No rural proponhem-se depuradoras compactas com um
investimento superior a 500 /habitante e umha factura elc-
trica de mais de 6 / habitante ano.
A nvel internacional o 95% dos efluentes residuais dei-
tam-se sem tratamento. No ano 1997 mais de 3.000 milhons
de pessoas nom tnhamos saneamento e estima-se que serm
mais de 5.500 milhons para 2035.
Esta situaom provoca muitas doenas, diarreias, clera,
febre tifide... polas que morrem 3.300.000 pessoas ao ano e
outros 3.500.000 vem-se afectadas.
Hoje em dia h tcnicas de saneamento com um menor
impacto ambiental e menor consumo energtico. Estas me-
didas de sustentabilidade (saneamento ecolgico) devem-se
basear nos seguintes aspectos:
Modificar os hbitos Quotidianos de uso da gua
Introduom de equipamentos domsticos de baixo consumo
Aproveitamento dos recursos contidos nas guas residuais
Grfico 4. Porcentaxe de augas fluviais afectadas por contaminacin
Porcentaxe de augas costeiras que non atinxiron o bo estado qumico (metais pesados e outros
contaminantes especficos)
< 10 % 1030 % 3050 % 5070 % 7090 % Sen datos 90 %
Grfico 5. Porcentaxe de augas costeiras que non atinxiron o bo estado
qumico (metais pesados e outros contaminantes especficos)
Porcentaxe de augas fluviais afectadas por contaminacin
< 10 % 1030 % 3050 % 5070 % 7090 % Sen datos 90 %
Grfico 6. Porcentaxe de ecosistemas fluviais con calidade inferior de
bo estado
Porcentaxe de ecosistemas fluviais con calidade inferior de "bo estado"
Sen datos
57
Presente e futuro
Separaom de correntes, o que devm
numha maior recuperaom e maior efi-
cincia dos sistemas de depuraom natural
(SDM) e de baixo custo
No sistema maioritrio implantado
na Galiza, na casa recebemos gua
limpa que usada para cozinhar,
lavar, higiene pessoal, sanitrios e uri-
nrios, alias para regar as hortas e jar-
dins. Estas guas contaminadas
posteriormente misturam-se com as
guas pluviais e som deitadas aos rios
e rias ou levadas s depuradoras.
Os sistemas mais avanados pre-
sentes em muitos lugares do mundo e
que reduzem o consumo de gua de-
purada tenhem um ciclo da gua
muito mais complexo. A gua depu-
rada s se usa para cozinhar, para o
chuveiro, lava-maos e o lavado de
roupa (guas cinzentas), estas junto
com as guas de chuva e depois de um
tratamento especfico (por infiltraom
e outras tcnicas) som usadas bem
para a rega ou infiltraom no terreno,
bem para o sanitrio e urinrios. Estas
guas junto com as da cozinha (guas
negras) podendo ser misturadas com
os resduos slidos orgnicos, e depois
de receber um tratamento especfico
(anaerbio), por um lado sai a gua re-
sidual tratada e por outro obtemos
sub-produtos de muito interesse:
Energia
Compost
Fertilizantes
Umha questom fundamental para
um correcto funcionamento dos siste-
mas de depuraom a educaom am-
biental, questom esquecida polos
diferentes governos municipais e au-
tonmicos.
ADEGA (associaom para a defesa
ecolgica de Galiza) em parceria com
a cmara municipal de Compostela
tem desenvolvido programas de edu-
caom ambiental que demostram que
possvel reduzir o consumo de gua
com pequenos trocos nos hbitos quo-
tidianos e nos equipamentos das mo-
radas.
Grfico 7. Vivenda, auga e saneamento
O saneamento
comeza no fogar!
Auga
fresca
Auga
residual
Residuos
Rega (xardn)
CASA OU CIDADE
Cocia
Retrete
Urinario
Ducha,
lavabos,
lavadora...
Vivenda, auga e saneamento
P
L
U
V
I
A
I
S
Grfico 8. Vivenda, auga e saneamento
Cocia Retrete
Ducha,
lavabos,
lavadora...
Residuos
slidos
orgnicos
Augas
negras
CASA OU CIDADE
Auga
fresca
Augas
grises
Auga
residual
tratada
Tratamento
especfico
(anaerobio...)
Tratamento
especfico
(filtracin...)
Subproductos:
- Enerxia
- Compost
- Fertilizantes
(ouria)
Rega e
infiltracin
no terreo
P
L
U
V
I
A
I
S
Tboa 1. Consumos rexistrados en 2007 e 2008 e aforro acadado en 50 fogares de
Santiago de Compostela
2007 2008 Aforro
AUGA 3005 m
3
2567 m
3
438 m
3
14,60%
ELECTRICIDADE 94262 kWh 88233 kWh 6029 kWh 6,40%
Fonte: Adega
Tboa 2. Equipamentos eficientes e reutilizacin domstica
Servizo Actual
Equipamentos
eficientes
Equipamentos eficientes e
reutilizacin de AG e P
Retrete 50 25 0
Bao 50 25 25
Cocia 50 25 25
Lavadora 10 5 1
Outros (xardn...) 80 25 0
Total 240 105 51
- Potencial de reducin de ambos: >50%, segundo punto de partida
58
Nos seguintes esquemas podemos
ver as opons de recolhida, tratamento
e reutilizaom dos resduos e guas
numha casa ou grupo de casas.
O balano ambiental global para o
sistema de saneamento convencional e
os sistemas naturais claramente favo-
rvel para estes segundos.
O tratamento tercirio convencional
centralizado. O tratamento alternativo
meio-descentralizado com sistemas de
digestom anaerbia de guas negras (200
a 500 habitantes), recolhida mediante va-
leiro, humidais construdos para as guas
cinzentas, infiltraom no terreno das
guas de chuva (rain garden)
Os sistemas de depuraom natural
baseiam-se em processos de sedimen-
taom, filtraom, absorom, precipi-
taom qumica, oxidaom-reduom,
intercambio inico, degradaom bio-
lgica aerbia ou anaerbia, etc... alis
da fotossntese, foto-oxidaom, assi-
milaom polas plantas, depredaom,
etc.
Quanto ao uso da energia os siste-
mas de depuraom convencionais (SDC)
baseiam-se em processos acelerados
graas ao uso intensivo de energia, os
sistemas de depuraom natural nom
precisam da achega artificial de energia
j que a velocidade de depuraom a
natural. S excepcionalmente se aporta
energia para o bombeio do efluente
zona de tratamento.
Quanto superfcie ocupada polas
instalaons os SDN ocupam muito mais
espao, mais de 1m
2
/habitante equiva-
lente, nos SDC e muito menor de
1m
2
/habitante equivalente.
H diferentes tipos de humidais
adaptando-se cada tipo s necessidades
concretas de depuraom. Todos eles
precisam de gua, substrato, vegeta-
om, micro-organismos e animais,
com funcionamento aerbio e/ou anae-
rbio. Segundo circule a gua por eles
os temos de fluxo horizontal (FH),
que pode ser superficial (FHS), quando
a gua circula entre a vegetaom e
subsuperficial (FHSS) quando a gua
circula por baixo da vegetaom, temos
tambm de fluxo vertical (FV) nos
que a gua residual se deita desde a
cima.
Estes humidais de fluxo vertical
melhoram a sua capacidade de depu-
raom se se dotam com um tanque
de sedimentaom prvio, sistema de
Grfico 9. Opcins de recollida, tratamento e reutilizacin
Bioresiduo slido Feces Ouria Augas grises Pluviais
Evacuacin por vaco
Evacuacin por gravidade. Convencional ou pequena
escala, centralizado ou descentralizado
Separacin slido -lquido
Desviacin ouria
Recollida
separada
Recollida e
almacenaxe
de pluviais
Retretes de secado
Filtracin,
biotratamentos
- Humidais cons
trudos, lagoas,
biotratamentos,
membranas,
RUV, etc.
Almacenaxe (prolongada)
Compostaxe, vermicompostaxe
Tratamento anaerobio
Tratamento e augas residuais (centralizado, descentralizado)
Secado de
lodos,
humificacin
Procesado
ouria
Xardns con
augas grises,
Trincheiras
vexetadas.
Fertilizacin
con ouria ou
derivados
Reutilizacin como auga de servizo,
cisternas, agrcola, acuacultura,
recarga acuferos, etc.
Reutilizacin de auga residual
tratada: agrcola, acuacultura,
industria, etc.
Acondicionamento de solos, fertilizacin,
con compost e outros residuos
-
Biogs para luz,
Retretes
compostadores
cocia, electrici
dade, etc.
U
t
i
l
i
z
a
c
i
n

T
r
a
t
a
m
e
n
t
o

R
e
c
o
l
l
i
d
a
Compoentes esenciais do saneamento ecolxico
Amarelas (ouria ): hixienizacin, almacenamento, secado > fertilizante l/s
Marrns (feces): dixestin anaerobia, secado, compostaxe > biogs, esterco
Grises: Humidais, lagoas, trat. biolxicos, membranas > rega, recarga, uso directo
Pluviais: filtracin, trat. biolxicos > abastecemento, recarga
R. orgnicos: compostaxe, dixestin anaerobia > biogs, compost
Grfico 10. Sistema de saneamento Grfico 11. Sistema de saneamento
59
Presente e futuro
Grfico 12. Balance de auga no edificio Ostarkade de KfW: na esquerda coa tecnoloxa convencional e na dereita con sistema de baleiro e a
reciclaxe de augas grises (Figuras: IP5, Martin Selig)
Grfico 14. Sistemas de depuracin natural (SDN)
Fosa Sptica Tanque Imhoff Dixestor UASB / HUSB
Grfico 13. Urbanizacin ecolxica Lbeck Flintenbreite (350
hab.) Lbeck, Alemaa. Augas negras: 4.8 l/cp.d; Augas grises: 56
l/cp.d. Nutrintes para agricultura: 90%N, 62%P, 78%K.
Ducha,
cuarto de bao,
lavadora
Augas
grises
Filtro de
cama de
xuncos
Producin de
calor e
electricidade
Recepcin de auga
Augas pluviais
Infiltracin
Inodoro
por baleiro
Cocia
Augas negras
Estacin
de baleiro
Biorresiduos
Hixienizacin
Dixestor
(planta de biogs)
Biogs
Almacenamento
Agricultura
Lenda:
Fonte
Fluxos
Elementos do concepto
de saneamento
Esquema do concepto de augas
residuais integrado
Proyect Lbeck Flintenbreite
Engelsgrube 81
23552 Lbeck
Tel. 0451-70200-51
Fax 0451-70200-52
Fonte: http://www2.gtz.de/Dokumente/
Tboa 3. Balanzo ambiental global para das alternativas
1)Tratamento terciario convencional (centralizado)
2)Tratamento alternativo semi-descentralizado
- Dixestin anaerobia das augas negras (200 a 500 habitantes)
- Recollida mediante vaco
- Humidais construdos para as augas grises
- Infiltracin no terreo das augas de chuvia (rain garden)
Emisins (kg/hab.ano) Convencional Alternativo
- DQO 3,6 0,8
- DBO5 0,4 0,1
- Nitrxeno (N) 0,7 0,2
- Fsforo (P) 0,07 0,01
- Potasio (K) >1,7 <0,6
Balanzo enerxa
(kwh/hab.ano)
-110 103
Uso de materiais
(kg/hab.ano)
3.600 1.300
60
Grfico 15. Sistemas de depuracin natural (SDN). Filtro Verde
Entrada
Lismetro
Infiltracin
Grfico 17. Sistemas de depuracin natural (SDN). Diferentes tipos
de humidais
Humidais
Verticais
FV
Horizontais
FH
Diferentes tipos de humidais
Aerobios e/ou
anaerobios
H2O, Substrato,
vexetacin,
microorganismos
eanimais
Superficial FHS
Subsuperficial FHSS
Grfico 18. Sistemas de depuracin natural (SDN). Humedal FV
Medio filtrante (area)
Tubos de ventilacin
Medio filtrante (grixo fino)
Capa
drenante
Illante sinttico
(base e laterais)
Xeotxtil
aberto
Tubo de drenaxe
25-30 cm
35-50 cm
20 cm Grixo>20mm
rea
0,25-2 mm
Grixo
2-6 mm
20-30 cm FV
Grfico 19. Sistemas de depuracin natural (SDN). Humedal FH
Bandexa ou
vertedoiro
de carga
Illante
Efluente
Pedra 40-50 mm
Grixo 5-12 mm
Tubo drenaxe
Canal de entrada
Zona de entrada
Grava grosa
Cota de
pendente
Xeomenbrana
Grfico 16. Sistemas de depuracin natural (SDN). Lagoas
Lagoas: Facultativas,
anaerobias, aerobias Sistemas de Lagoas
61
Presente e futuro
Grfico 20. Sistema dixestor anaerobio-humidal construdo (DA-HC)
30cm
20 cm
20cm 50cm 50 cm
300 cm
50cm
Influente
30 cm
170cm
100 cm
Sistema dixestor-humidal dimensionado para unha vivenda unifamiliar (dixestor UASB de 1,5 m
3
e humidal FHSS de 12 m
2
)
Alternativa: UASB + humidal FV 3-4 m
2
Fosa sptica + humidal
Grfico 21. Planta piloto A Zapateira
Auga
residual
Efluente tratado
UASB
HC FHSS
FV1 FV2
FH1 FH2 FH3 FH4 FH5
HC FV
Grfico 22.
0
20
40
60
80
100
120
H1 H2 H3 H4 H5 V1 V2
E
L
I
M
I
N
A
C
I
N

D
B
O
5

(
%
)
Campaa I Campaa II Campaa III
Campaa IV Campaa V
62
Grfico 23.
0,0
1,0
2,0
3,0
4,0
Coliformes
totais
Coliformes
fecais
Enterococos
fecais
Clostridium
perfringes
E
L
I
M
I
N
A
C
I
N

L
O
G
FH1 FH2 FH3 FH4 FH5 FV1 FV2
Hidrocarburos totais de petrleo
0
20
40
60
80
100
120
UASB H1 H2 H3 H4 H5 V1 V2
%

E
l
i
m
i
n
a
c
i
n
Semana 1
Semana 2
Semana 2
Grfico 24. Os Liares: DA + zona hmida (FHSS+FHS)
DA
3
7,2 m , HC

36+36
2
m , 20-35

hab. eq.
1) 2) 3a) 3b)

Sistema dixestor-humidal dimensionado para unha vivenda unifamiliar (dixestor UASB de 1,5 m
3
e humidal FHSS de 12 m
2
)
Alternativa: UASB + humidal FV 3-4 m
2
Fosa sptica + humidal
Tboa 4. Os Liares: DA + zona hmida
(FHSS+FHS). Depuracin secundaria
Concentracin
(mg/l)
Influente
Efluente
anaerobio
Efluente
final
DQO 352 154 41
DBO 211 110 24
SS 354 36 23
Depuracin
(%)
D.
anaerobios
Humedal Global
DQO 56,4 73,4 88,4
DBO 47,7 78,4 88,7
SS 89,9 35 93,4
r-circulaom do efluente para a des-
nitrificaom e dosagem dos reactivos
(opcional) para a eliminaom de fs-
foro.
Sistema digestor anaerbio-humi-
dal construdo (DA-HC)
Sistema de digestom-humidal di-
mensional para umha morada uni-fa-
miliar digestor UASB (upflow anaerobic
sludge, fluxo ascendente anaerbio de
lodos) e humidal de fluxo horizontal
subsuperficial de 12 m
2
ou como alter-
nativa UASB com um humidal de fluxo
vertical de 3 a 4 m
2
ou umha fossa sp-
tica mais um humidal.
No campus de A Zapateira, em A
Corunha est instalada umha planta pi-
loto composta por um digestor anaer-
bio, cinco humidais construdos de
63
Presente e futuro
fluxo horizontal subsuperficial e dous
de fluxo vertical com os seguintes resul-
tados dos grficos 19, 20, 21 e 22.
No lugar de A Silvouta concelho de
Compostela h em funcionamento
umha planta experimental promovida
pola cmara municipal em parceria
com ADEGA e a universidade de A Co-
runha.
Pomos tambm o exemplo de umha
depuradora instalada numha adega da
denominaom de origem Rias Baixas.
Quanto os custes de instalaom de
estes sistemas variam dependendo dos
escolhidos.
Estes custes podem ser um 20% in-
feriores ou superiores s instalaons de
depuraom convencionais.
Grfico 25. Eliminacin de metais pesados no humidal de A Silvouta e noutros humidais en
Europa
-110
-90
-70
-50
-30
-10
10
30
50
70
90
110
Fe Mn As Ni Zn Pb Cu Cr
TOTAL HM REMOVAL (%)
Reviewed bibliography
This study
Grfico 26. Depuradora adega D.O. Ras Baixas
FHSS1
100 m
2

0,3 m H
FHSS2
100 m
2

0,6 m H
FHSS3
100 m
2

0,6 m H
FV
50 m
2

1,2 m H
Bomba
S1
S2
S3
S4 S5 S6
Influente
HUSB
Tanques de
regulacin
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
SST DQO DBO5 NKT NH3-N PO43-
D
E
P
U
R
A
C
I
N

(
%
)
HC (FV+FHSS)
VCH (mm/d) 19,56,9
VCOS (gDBO
2
/m.d)
5
18,412,8
Velocidade de carga aplicada nos HC
0
200
400
600
800
1000
0 5000 10000 15000 20000
F total (gDBO5/d)
C
o
n
c
.

E
f
l
u
e
n
t
e

(
m
g
D
B
O
5
/
L
)
Bibliografia:
Manuel Soto Castinheira, Departamento de Qumica Fsica e Engenharia Qumica. Universidade da Corunha.
64
A ra de Ferrol e o seu saneamento Gestom das guas pluviais...
O
aumento da superfcie ur-
banizada no ltimo sculo
e sobre todo de forma es-
pectacular desde 1980,
este modelo urbano do que nom esca-
pou nengumha vila ou cidade galega,
Ferrol-Narom includa, provocou umha
mudana da hidrologia natural com
graves conseqncias para os habitats
hmidos que alm de mais sofrem ver-
teduras continuadas de guas residuais.
Esta urbanizaom conjuntamente com
um deficiente mantimento das infra-es-
truturas, provocam graves problemas
em perodos de chuva intensa e sobre
todo se coincidem com a mar alta a ve-
locidade e volume do escoamento e
muito maior.
Nos sistemas de saneamento separa-
tivos a contaminaom arrastada polo
escoamento verte-se directamente ao
meio receptor (rias e rios). Nos sistemas
unitrios vam-se produzir verteduras
polos descarregadores aos meios recep-
tores com cargas de contaminaom
muito importantes, j que estes siste-
mas unitrios nunca tenhem capaci-
dade para recolher toda a gua da
chuva intensa e/ou prolongada, Alm
de provocar perturbaons nas depura-
doras com umha baixada do seu rendi-
mento.
As tcnicas de drenagem urbano
sustentvel (TDUS) e o saneamento per-
mitiriam cumprir com trs funons es-
senciais:
Protecom frente s inundaons
Protecom ambiental dos meios receptores
Protecom sanitria das habitantes
Fazer fronte contaminaom difusa
nas zonas urbanas para o seu controlo e
eliminaom, apresenta muitas dificulda-
des pola hidrodinmica e polos diferen-
tes tipos de contaminaom que se geram
em cada umha das rea urbanizadas.
Isto obriga a umha visom integral da
gestom do sistema e a desenvolver
umha estrategia da contaminaom e dos
impactos higromorfolgicos.
Os TUDS aportam dous grandes be-
nefcios:
O controlo do volume de gua
O controlo da contaminaom
Nos TUDS diferenciam-se dous siste-
mas, um para o controlo do escoamento
em origem prvio incorporaom
rede de saneamento, e outro para o con-
trolo guas abaixo, que se aplicam na
rede de saneamento ou nos pontos pr-
vios ao vertido das guas pluviais ao
meio receptor ou para incorporaom a
umha rede unitria.
Habitualmente as tcnicas para o
controlo guas abaixo classificam-se em
tcnicas para o controlo local e tcnicas
para o controlo regional. As tcnicas
para o controlo local aplicam-se para
pequenas superfcies e bacias urbanas.
As tcnicas para o controlo regional
Gestom das guas pluviais no mbito
urbano, tcnicas de drenagem
sustentvel
Nos sistemas de saneamento convencionais tende-se a misturar as guas residuais
com as pluviais. Mas as tcnicas de saneamento avanadas e de menor impacto
ambiental proponhem tratar por separado as guas residuais urbanas e as
pluviais, que por entrar em contacto com os poluentes presentes nos
assentamento humanos e infra-estructuras devem ter um tratamento especfico.
Grfico 1. Efectos da urbanizacin na
escorrenta de augas
65
Presente e futuro
aplicam-se para a gestom do escoa-
mento de grandes superfcies e em pon-
tos prvios aos meios receptores.
Polo geral muito mais econmico
previr a geraom do escoamento do que
geri-lo posteriormente. Os TUDS cada
vez tenhem mais implantaom. Nos
contornos urbanos, a implantaom de
estas tcnicas resulta muito cara polo
elevado preo do solo.
Aqui tambm determinante ac-
tuar em plano educativo para reduzir a
contaminaom nas superfcies imper-
meveis polos maos hbitos da cidada-
nia e das empresas.
TUDS em origem
As tcnicas de controlo de entradas
em origem desenham-se para gerir as
guas de escoamento no ponto onde cai
a chuva. Permitem minimizar os efeitos
de impermeabilizaom das bacias em
caudais e volumes de gua e em conta-
minaom. Som tcnicas preventivas. H
que aplicar tambm tcnicas nom es-
truturais baseadas na prevenom:
Limpeza de ruas
Programas de educaom pblica
programas de gestom de resduos
Controlo de fertilizantes e pesticidas
Controlo da erosom do solo
Controlo do escoamento de zonas comer-
ciais e industriais
TDUS para o controlo local
As tcnicas para o controlo e trata-
mento local som instalaons de armaze-
namento do escoamento que podem
infiltrar as precipitaons para reduzir o
volume de gua mobilizado rede de
drenagem. A objectiva fundamental de
estas instalaons evitar que a escoa-
mento das chuvas mais habituais entre
no sistema de saneamento. O tratamento
local pode-se fazer de duas formas:
Dispositivos de infiltraom como gabias ou
poos de infiltraom
Pavimentos porosos ou modulares
Gabias de infiltraom: Sistemas
constitudos por umha vala escavada no
terreno e recheia de material granular
que permite o armazenamento e infil-
traom do escoamento urbano. Nom s
ajudam a tratar a contaminaom, alis
ajudam a preservar o balano hdrico
recarregando os aquferos e o caudal
dos rios e regatos.
Som tecnologias pouco adequadas
para zonas com contaminaom de pesti-
cidas, hidrocarbonetos e metais pesados.
Poos de infiltraom: Som siste-
mas subterrneos de armazenamento
temporal do escoamento dos telhados
das edificaons, que logo se infiltram ao
terreno. Aplicam-se para reduzir o vo-
lume de escoamento enviado aos siste-
mas de tratamento.
Este sistema tambm ajuda a pre-
servar o balano hdrico. Som sistemas
especialmente indicados para moradas
uni-familiares.
Pavimentos porosos: Os pavi-
mento permeveis ou porosos consis-
tem numha camada de aglomerado de
asfalto ou concreto que permite a infil-
traom da escoamento a umha camada
de grava subjacente.
Este sistema tambm tem a vanta-
gem de recarregar os aquferos, mas
tenhem a desvantagem do custo de ins-
talaom e escasso grao de fiabilidade.
Pavimentos modulares: Som sis-
temas compostos por umha camada su-
perficial formada por mdulos de
concreto, tijolo ou plstico reforado,
que tenhem buracos que se recheiam de
areia ou terra e abaixo da superfcie dis-
pom-se umha camada granular que ar-
mazena e infiltra a gua de escoamento.
Instalam-se em zonas de baixa in-
tensidade de transito e sem presena de
veculos pesados.
TDUS para o controlo regional
As tcnicas para o controlo regional
som instalaons de retenom ou deten-
om a nvel de sub-bacia e podem-se
instalar em trechos altos, meios e bai-
xos das redes de guas pluviais nos sis-
temas separativos em reas grandes.
Podemter as seguintes formas (ITOHG
SAN 1.4, 2009):
Grfico 2. Exemplos de TDUS para o
controlo local
66
A ra de Ferrol e o seu saneamento Gestom das guas pluviais...
estanques de detenom (secos)
estanques de retenom (hmidos)
depsitos de concreto subterrneos
humidais artificiais
banda e gabias de relvado
sistemas de filtraom em leito de areia
Estanques de detenom ou estanques secos. Des-
enham-se com umha estrategia de reduom dos caudais
ponta e armazenando o escoamento durante pouco tempo.
O seu desenho s atende a desenhos hidrulicos.
Estanques de retenom ou estanques hmidos.
Estas instalaons de retenom proporcionam um armaze-
namento numha instalaom sem sada e com um descarre-
gador controlado com um tempo de retenom controlado.
Esta tcnica limitaria-se a evaporar ou infiltrar a gua ar-
mazenada.
Nestes sistemas a eliminaom de contaminaom pro-
duze-se por sedimentaom e por processos de degradaom
bioqumica por plantas e micro-organismos presentes nos
estanques, deveram contar com um descarregador de emer-
gncia para chuvas extremas.
Depsitos subterrneos. Projectados fundamental-
mente para controlar os caudais ponta. Som a opom mais
empregada nas bacias urbanas muito desenvolvidas por pre-
cisar de muito menos espao.
Humidais artificiais ou construdos. Som estanques
de pouca profundidade para controlar os caudais e a conta-
minaom das guas de escoamento urbano. Nesta infra-es-
truturas os processos fsicos, qumicos e biolgicos
eliminam alguns poluentes, filtram outros e promovem
certa oxigenaom. A caracterstica fundamental a pre-
sena de plantas hidrfilas que ajudam depuraom dos po-
luentes presentes nas guas pluviais.
Estas instalaons integram-se bem paisagisticamente
alm de criar um habitat variado, embora com menor bio-
diversidade que o presente num humidal natural. Reque-
rem um caudal continuado para que a vegetaom do meio
nom desaparea.
Estanques de infiltraom. Som estanques de deten-
om que permitem a infiltraom do escoamento ao solo.
Alm de tratar a contaminaom do escoamento urbano aju-
dam a preservar o balano hdrico dos aquferos e dos rios
e regatos. Apresentam vrias vantagens comparados com
estanques de detenom. Umha, a sua aplicabilidade no con-
trolo da poluiom, a velocidade de sedimentaom de part-
culas incrementa-se, e minimizam os impactos trmicos nos
meios receptores (rias e rios).
Estes sistemas nom se podem empregar em chaos pouco
permeveis e devem situar-se acima do nvel fretico. Ten-
hem a desvantagem do custo de mantimento.
Grfico 3. Exemplos de TDUS para o controlo regional
Presente e futuro
Gabias de relvado. Junto com as
zonas de bio-retenom som sistemas
de bio-filtros vegetais empregados para
conduzir e tratar o escoamento na pri-
meira etapa do tratamento.
As gabias verdes som canais largos
e pouco fundos cobertos com erva re-
sistente a acom erosiva da gua e s
inundaons. Podem-se diferenciar trs
tipologias (MDE 2000):
gabias tradicionais. Som canais re-
cobertos de erva que tenhem como ob-
jectiva nica transportar a gua de
escoamento
gabia vegetal seca. dry swale.
um canal vegetado que dispom de um
filtro realizado com um chao muito
permevel ou um meio poroso artifi-
cial. O sistema desenha-se para que
todo o volume de qualidade se infiltre
ao meio polo fundo do canal. Som a
opom mais empregada em contornos
urbanos.
Gabia vegetal hmida wet swale
um canal vegetado desenhado para
reter de um modo permanente um vo-
lume de gua. Para manter o volume
de gua permanente, necessrio que
o nvel fretico este muito elevado ou
que o solo seja muito impermevel.
Zonas de bio-retenom. Este sis-
tema caracteriza-se pola vegetaom
que se dispom para melhorar o pro-
cesso de eliminaom de contamina-
om, e consta de umha estrutura de
regulaom na entrada, um pr-trata-
mento habitualmente umha zona ve-
getal de infiltraom, e um chao
filtrante de areia de bordo zona de-
primida onde se introduze escoa-
mento. Estas instalaons som muito
boas como sistemas de tratamento ao
incorporar umha alta variedade de me-
canismos para a eliminaom de po-
luentes. A franja vegetal filtrante
reduze a velocidade de fluxo e atrapa
as partculas mais grandes. Na zona de
detenom facilita-se a infiltraom e
evaporaom e melhora-se a sedimenta-
om de partculas. O filtro orgnico,
mulch, favorece o crescimento de
micro-organismos hidrocarbonetos e
matria orgnica. A vegetaom intro-
duzida favorece a eliminaom de po-
luentes e estabiliza o solo. Por ltimo
o filtro de areia proporciona a drena-
gem da zona e favorece as condions
aerbias.
Som sistemas que se podem aplicar
em cenrios muito diversos.
Filtros de areia. Som estruturas
para o controlo do escoamento que ar-
mazenam a gua temporalmente e a
fam passar por vrias camadas de areia,
melhorando a sua qualidade por sedi-
mentaom e filtraom. Normalmente
tenhem duas cmaras, a primeira para
sedimentaom e a segunda para afinar a
qualidade do efluente. s vezes construi-
se umha terceira de descarrega
Estes sistemas requerem menos es-
pao para a sua construom que os sis-
temas de infiltraom polo que som
muito apropriados para zonas urbanas
densas.
Os quatro tipos de filtros de areia
mais usados som os filtros superficiais,
os de bordo, os subterrneos e os filtros
orgnicos.
Com os filtros de areia conseguem-
se efluentes de grande qualidade em pe-
quenas superfcies de aportaom como
estacionamentos e virios.
Bibliografia:
Jos Anta lvarez, Jernimo Puentes Agudo,
Hctor del Rio Cambeses, Joaquin Surez
Lpez, GEAMA-IHS-Universidade da Corunha,
David Hernez Oubinha, ugas da Galiza-
Junta da Galiza.

A Ria de Ferrol e o Seu Saneamento - Web

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

A Ria de Ferrol e o Seu Saneamento - Web

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

maqueta_saneamento_saneamento 29/04/2014 13:19 Pgina 1

A ra de Ferrol e o seu saneamento Editorial

You might also like