POLITIKA KRIMINALE

KUPTIMI-Politika kriminale prfshin politikn e luftimit t kriminalitetit dhe me t

kuptojm organizmin e planifikuar t aktiviteteve t ndryshme t shoqris t drejtuara drejt
luftimit t kriminalitetit !ndaj n tersi politika kriminale kuptohet si sistem i masave
preventive dhe represive m t "ilat m#rohet shoqria nga krimi duke pasur parasysh edhe
respektimin dhe m#rojtjen e t drejtave t njeriut
$%&'KTI I P$(ITIK)* K+IMI,!('--etyr kryesore e politiks kriminale sht
organizimi i lufts dhe i m#rojtjes efikase nga kriminaliteti duke pas parasysh parandalimin
dhe represionin juridiko-penal *i lnd t "ilat i studion politika kriminale jan. parimet
prgjithshme t politiks kriminale t nj shoqrie t "aktuar/ legjisla"ioni penal/ zhvillimi i
#azs institu"ionale t lufts juridiko-penale/ aktivitetet e organeve t posa0me n k drejtim
si . poli"a/ prokuroria/ gjykata / pastaj sistemi i sanksioneve etj
P$(ITK! K+IMI,!(' -1' ' -+'&T! P',!('-&an disiplina shum t ndrlidhura
Politika kriminale sht pasuruar gjat historis vetm me #urimet e s drejts penale dhe
t #azs s saj n legjisla"ionin penal ' drejta penale n kushtet e sotshme ka rndsi t
madhe politike/ sepse n t drejtn penale sht e theksuar forma juridike e politiks kriminal
t 0do vendi ' drejta penale sht e domosdoshme pr luftimin e kriminalitetit Me t
drejtn penale jan pr"aktuar veprat penale dhe dnimet e masat e tjera q ndrmerren ndaj
kryesve t tyre duke u lidhur me parimin e njohur t ligjshmris 2 ,ullum "rimen sine lege
dhe nullum poena sine lege- s3ka krim pa ligj/ s3ka dnim pa ligj4, fund politika kriminale
formohet dhe zhvillohet n #az t qndrimeve t s drejts penale dhe ndihmon t drejtn
penale pr prshtatjen e saj me jetn praktike
P$(ITIK! K+IMI,!(' -1' K+IMI,$($5&I!- Politika kriminale sht e lidhur
ngusht me kriminologjin Politika e mhershme m shum m#shtetej n politikn
represive ndrsa sot m shum n masat preventive !ndaj pr kt qllim politika kriminale
shfrytzon rezultatet e krkimeve kriminologjike Kriminaliteti nuk mund t luftohet pa i
ditur shkaqet dhe kushtet e paraqitjes s tij dhe kto t dhna politiks kriminale ja ofron
kriminologjia e sidomos etiologjia kriminale Pra mund t thuhet se kriminologjia shr#en si
#az shken"ore-historike pr politikn e lufts kundr kriminalitetit
P$(ITIK! K+IMI,!(' -1' P',$($5&I!--uke pas parasysh se penologjia
merret me studimin e ekzekutimit t sanksioneve penale dhe me pro"esin e riso"ializimit t
personave t dnuar andaj asaj i nevojitet dhe i prshtatet #otkuptimi politiko-kriminal m#i
o#ligimet e shoqris q ta riedukoje personin e dnuar dhe ta kthej si t prshtatshm pr
shoqrin T dhnat e praktiks penologjike jan t domosdoshme pr shken"n e politiks
kriminale
P$(ITIK! K+IMI,!(' -1' ' -+'&T! ' P+$6'-U+)* P',!('- ' drejta e
pro"edurs penale se pjes e sistemit juridik e ka pr detyr ta rregulloj pro"edurn penale e
"ila shr#en pr t zgjidhur 0shtjet penale (igji pro"edural sht o#jekt i pr#ashkt i
studimit i politiks kriminale dhe i shken"s s pro"edurs penale
P$(ITK! K+IMI,!(' -1' K+IMI,!(I*TIK!-*hken"a e kriminalistiks lidhet
drejtprdrejt me politikn kriminale Kriminalistika ka rndsi sepse ajo merret me z#ulimin
e veprave penale dhe kryesve te tyre duke prdorur metoda dhe mjete t ndryshme taktike/
metodike dhe teknike andaj si e till ka rndsi t madhe pr politikn kriminale
P$(ITIK! K+IMI,!(' -1' P$(ITK! *$6I!('-(uftimi i kriminalitetit si funksion
themelor i politiks kriminale sendrtohet edhe n lmin e aktiviteteve t politiks so"iale
Politika kriminale tregon interesim pr zgjidhjen e pro#lemeve t m#rojtjes so"iale n lmin
7
e politiks so"iale Politika so"iale q e prpunon nj shtet ka efekt t drejtprdrejt n
politikn kriminale
P$(ITIK! K+IMI,!(' ,) *1$8)+I,) ' (!*1T)-+eagimet ndaj sjelljeve t
rrezikshme shoqrore t ksaj periudhe kishin pr qllim t m#anin unitetin e shoqris deh
ti shptonin individt nga rreziku i ktyre veprimeve -he kto reagime ishin t ashpra dhe t
vrazhda si psh rastet q gjykoheshin sipas9 gjyqit hynor9 ku nse dyshohej se nj person
kishte kryer vepr t rrezikshme thirreshin fuqi m#inatyrore t "ilat do t duhej t tregonin t
vrtetn lidhur me dyshimin/ me kt rast i shkaktoheshin edhe lndime t dyshuarve/ m
von kjo u zvendsua me shpagimin apo me kompozi"ionin ku reagimi privat ishte mas q
aplikohej dhe do t knaqte t dmtuarin andaj #heshin pajtime n mes t palve duke
paguar sasi t "aktuar t sendeve/ mallrave dhe t tjera si kundrvler pr krimin e kryer
+'!5IMI ,-!& K+IMI,!(IT'TIT ,) *1$8)+IT) K(!*$+'- me nderrimin e
shoqrive #hen edhe ndrrime t reagimeve t saj ndaj kryesve t sjelljeve t rrezikshme
pr shoqrin , kt pro"es for"ohet edhe roli dhe pozita e personalitetit andaj edhe
shprehet m shum kujdes pr jetn dhe sigurin individuale , kta kushte veprat e rnda
m s pari godasin individin si0 jan vrasjet dhe m pastaj me paraqitjen e prons edhe veprat
kundr pasuris Krahas ksaj ndryshohet dhe ngrihet edhe sistemi ndshkimor sipas t "ilit
dnimi duhet t shpreh shkalln e prgjegjsis penale Kon"epti kryesor i ksaj periudhe
qndron n moton lufta kundr kriminalitetit 5jat shek T :;III paraqitet vala e par kur
sulmohen gjyqet dhe ndshkimet n prgjithsi pr shkak t vrazhdsis/ pastaj vala e dyt
prmes shkolls pozitiviste dhe vala e tret n fillim t shek ::
M',-IMI P$(ITIK-K+IMI,!( ,) *1$8)+I,) ' ;&'T)+-Mendimet m#i
kriminalitetin dhe politikn kriminale n kohn e vjetr paraqiten kryesisht prmes veprave t
filozofve si psh Platoni dhe !ristoteli P(!T$,I -i "ili t gjith kriminelt i ndan n dy
grupe n ata q mund t riedukohen dhe n ata q nuk mund t riedukohen/ duke vazhduar se
ata q nuk mund t riedukohen ju #jn #all dnimeve dhe jan t pa prmirsueshm dhe si
t till duhet t eliminohen nga shoqria dhe ata q mund t riedukohen prmes dnimeve
nga shoqria *ipas tij dnimet duhet t #azohen n ligj dhe t godasin vetm kryesit e veprs
e jo edhe antart e tjer t familjes
!+I*T$T'(I-sht m i njohur pr nga idet ra"ionale dhe prparimtare si psh Ideja e
#arazis s qytetarve para ligjit duke thn se pozita/ pasuria dhe varfria nuk do t duhej t
ndikonin n dnim ndaj personit i "ili sht kryes i sjelljes s rrezikshme
P$(ITIK! K+IMI,!(' ,) *1$8)+I,) M'*&'T!+'- -uke filluar nga shek i :II e
deri te re"epsioni i s drejts romake ka dominuar e drejta kanonike , kt koh gjykatsit
i kan luajtur personat kishtar dhe e drejta laike nuk dgjohej pothuajse fare -ominonte
mendimi i krishterimit se t keqn e shkaktuar mund t shpaguaj vetm e keqja2dnimi4 Pra
edhe dnimi e edhe krimi ishin si e keqe por duke u dalluar se dnimi ishte e keqe me e vogl
n krahasim me t keqn m t madhe-krimin Kjo gjendje ishte deri n shek e :I; kur
klasa feudale q e kishte pushtetin n duar prmes ligjeve te ve0anta ndshkonin ata q
preknin rendin e krijuar prej tyre Politika kriminale e ksaj periudhe prm#lidhet n dy
drejtime. *i politik shtetrore q z#atonte sanksione penale sipas rregullit t talionit < sy pr
sy/ dhm# pr dhm#9 e shpallur nga Moisiu para Krishtit/ dhe n drejtim t ndikimit t
kishs dhe t drejts kanonike
P$(ITIK! K+IMI,!(' ,) K$1), ' +'-Prej shek :;I deri n shek :I:
sht faza e kapitalizmit e me t edhe zejtaria/ kapitali tregtar/ z#ulime t reja etj !ndaj
=
ndryshojn edhe mendimet e politiks kriminale ku m s shumti n kt koh dallohen disa
filozofi si ajo *K$(!*TIK' $(-'66$P i "ili ishte kundr mizorive dhe ar#itraritetit t
dnimeve duke krkuar nga gjykatsit q t jen profesional n punn e tyre dhe t i njohim
mir pro#lemet e s drejts penale Pastaj %'K$,I i "ili i #ri kritika sistemit t athershm
ligjeve penale si dhe krkesn pr pun t dhunshme ndaj kriminelve etj Pastaj nga
qndrimet e +!6I$,!(I>MIT si 1$%*I/ ($KU/ *PI,$>! dhe (!&%,I6I/ q trajtojn
kryesisht me 0shtjet e prgjegjsis dhe dnimit M$,T'*KI' mendimet veta politike
kriminale i ka shprehur n veprn e tij < ?ryma e ligjeve9 ku ligjet trajtohen si prodhim i
mendjes s njeriut dhe q jan krijuar n kushte t "aktuara shoqrore Pastaj fran"ezi +U*$
i "ili shpreh mendimet e tij lidhur me ndshkimet n veprat e tij Mendimtar tjetr i madh
sht %'K!+IU
Mendimtar tjetr sht edhe ;$(T'+I i "ili ka dhn nj merit t madhe n zhvillimin e
ideve prparimtare t politiks kriminale t "ilat kan ndikuar n reformn e ndshkimeve
nga fundi i shek :;III !utori m i rndsishm sht %'K!+IU I "ili n shkrimet e tij
krkon nga gjykatsit q t ju prm#ahen ligjit me rastin e "aktimit t dnimeve dhe njherit
krkon nga juridikatura q t respektoj parimin e ligjshmris !i ishte kundr dnimit me
vdekje Kto mendime kan krijuar kushtet pr paraqitjen e mvonshme t shkolls klasike
t s drejts penale , 5jermani dallohen prfaqsuesit e filozofis klasike si K!,TI i "ili
ishte ithtar i teoris a#solute t dnimit e "ila e arsyeton dnimin me vet aktin e kryerjes s
veprs penale sepse nse dikush e #n nj vepr penale ather ekziston edhe e drejta morale
q ai t dnohet n prpjeatim me veprn e tij kriminale !ndaj dnimi duhet t jet e drejt
a#solute -allohet 1'5'(I me t "ilin sht arrit kulmi i zhvillimit t mendimeve filozofike
t viteve tridhjet t shek t kaluar -allohet ?$&'+%!1U i "ili ka prpunuar shum ide
prparimtare te m#shtetura n arritjet shken"ore t kohs s tij/ t "ilat m von kan hyr
#az e s drejts penale/ andaj ai edhe njihet si < #a#a i shken"s moderne t s drejts
penale9 !i e shihte krimin si shkelje t ligjit dhe si rrjelloj dnimin si parandalim t
prgjithshm
,) K)T) K$1) *1'K :;III filloj t aplikohej edhe dnimi m heqjen e liris apo
#urgimi si rezultat i ideve prparimtare dhe q ishin kundr dnime #ar#are t s kaluars si
torturave/ dnimeve t shtrigave/ etj Mirpo prkundr ksaj n shum vende sjelljet ndaj t
#urgosurve nuk kishin ndryshuar pra prdorej dhuna / tortura dhe n ann tjetr n #urgje
kishte korrupsion t madh q i #nte t pasur zyrtart e #urgjeve !ndaj kjo gjendje krkonte
reforma t mdha
PIKP!M&'T ' *1K$(()* K(!*IK' &U+I-IK$-P',!(' P)+ P$(ITIK),
K+IMI,!('- Kjo shkoll niset nga ideja se vepra penale sht shkelje e e rendit a#solut
jetik t pr"aktuar nga zoti dhe t "ilin rend duhet t rivendoset me ndihmn e s drejts t
"ilin funksion e kryen ndshkimi ,dshkimi duhet t jet i pr"aktuar dhe i kufizuar me ligj
dhe vetm si i till sht i drejt Po ashtu edhe vepra penale duhet t marr forum juridike
,o"ionet rend juridik e drejta so"iale etj M#shtetn n #otkuptimin jetik te fuqis
kolektive si #az e zhvillimit t s drejts !ndaj n pajtim me kt qytetart mund t
dnohen vetm pr at vepr q ka qen e parapar dhe sanksionuar me ligj Ktu qndron
edhe prin"ipi i njohur i ksaj shkolle @nullum "rimen/ nulla poena sine lege , prgjithsi
mendimet e ksaj shkolle m#shtetn n vullnetin e lir t njeriut q udhheq me sjelljet e tij/
n prgjegjsin morale t kryesit t veprs penale/ dhe q krkojn q dnimi t jet n
propor"ion me veprn penale dhe i rregulluar me norma juridike Ky dnim t ket funksion
friksues dhe t represionit n drejtim t prgjithshm t preventivs
A
,) ;!>1-IM T) K)*!& *1K$((' ,5! 5&B*M! ' *1'K T) K!(U!+
P!+!8IT'T *1K$((! ,'$K(!*IK' e s drejts penale si shprehje e marrdhnieve
#orgjeze Kjo shkoll #azohet m shum n mendimin logjik dogmatik dhe formal e
prfaqsuar nga ?ojer#ah Me kt sholl lind ideja e individualizmit t dnimit dhe paraqitja
e interesit pr prmirsimin e delikuenteve dhe riso"ializimin e tyre andaj me kt shkoll
edhe jan #r hapa t mdhenj n sfern e s drejts penale dhe t politiks kriminale *i
pasoj jan #r reforma t mdha n legjisla"ionet penale ku sht ndikuar edhe te kodi i
,apoleonit Pastaj dnimi m i leht n #az t rrethanave lehtsuese etj Kto tenden"a pr
reformimin e s drejts penale kan vazhduar edhe pas lufts s dyt #otrore
PIK)P!M&'T ' *1K$(()* *$6I$($5&IK' -1' T) *1K$(()* *)
M%+$&T&'* *) +' *1$8)+$+'-n gjysmn e dyt t shek t kaluar paraqitet edhe nj
pikpamje e re lidhur me t drejtn penale e njohur si shkolla pozitiviste Kjo shkoll e
shikon krimin me syt e shken"ave natyrore Kjo shkoll e kundrshton mendimin e
prgjegjsis morale/ pastaj t vullnetit t lir n t "ilat m#shtetej e drejta penale klasike
duke thn se delikuentet #jn vepra penale nn ndikimin e gjendjes s tyre t #rendshme
dhe t <smundjeve9 n shoqri andaj edhe jan kufizuar edhe mundsit pr t #r zgjidhjen
ne mes t s drejts dhe jo t drejts Kta niseshin nga "ilsit e personalitetit t kryesit t
veprs penale duke #r nj hap t madh drejt humanizmit t s drejts penale Pra dnimi
duhej rregulluar sipas vetive individuale t kryesit e jo sipas veprs penale dhe pr shoqrin
nuk jan t rrezikshme sjelljet e kaluara por ato t ardhme *i pika kryesore t ksaj shkolle
jan mendimet pozitiviste q kriminaliteti t luftohet n dy fronte . kundr individve dhe
kundr shkaqeve so"iale t veprs penale Pra kjo shkoll nisej nga fakti se kriminalitetit nuk
mund t luftohet sipas kon"eptit t represionit por duke u nisur nga pozita e aksionit t gjer
antikriminal *hkolla so"iologjike ka ini"iuar ide t reja t luftimit t krimit duke e
kom#inuar me mjetet shoqrore dhe mjetet juridike -nimi nuk mund t jet i vetmi mjet i
ksaj lufte por edhe masa t tjera si masa shoqrore duke krkuar reforma prkatse
ekonomike shoqrore
P)+?!8*U'*IT M) T) ,&$1U+ T) *1K$(()* *$6I$($5&IK' I*1I, P+I*I
i "ili s #ashku me mendimtar tjer doln me mendimin e ri t rrezikut shoqror n m#rojtje
nga gjendja e rrezikshme e kryesve te veprave penale !ndaj ndaj kryesve re"idivist/ anormal
dhe kriminale me shprehi duhet marr masa t posa0me duke i izoluar nga shoqria dhe duke
i vendosur nn regjim t ashpr dhe pr kt qllim t krijohen ente te ndryshme Prve0
ksaj t veprohet edhe n drejtim t prmirsimit t kushteve te jets duke ndrtuar #anesa /
pastaj lufta so"iale dhe duke marr mas preventive ndaj personave t smur Pra kta
mendimtar ishin pr eliminimin e kriminelve nga shoqria dhe jo pr prmirsimin e tyre
!ndaj !,6'(I dhe mendimtar tjer nisi t themelohet nja mendim i ri i politiks kriminale
n kohn kur fillon t perndoj kapitalizmi klasik dhe rritet ndikimi i for"s puntore andaj
edhe shtohet interesi ndaj individit duke e ngushtuar vet kuptimin e veprs penale
();I>&! ' M%+$&T&'* *1$8)+$+' q ka ushtruar ndikim t madh edhe n
praktikn e sotme juridike t #ots kriminale , mes t dy luftrave ajo hum# vlern
doktrinare por edhe m tutje m#esin disa parime t s kaluars s vjetr si dnimi retri#utiv/
prgjegjsit morale dhe ligjshmrit ,n ndikimin e ktij mendimi paraqiten masa t reja t
siguris e sidomos n legjisla"ionet e 'vrops dhe !meriks latine Mirpo m#i #azn e
ksaj reforme ngrihet nj lvizje reformiste e "ila vuan nga nj sistematizim i
C
pamjaftueshm Ky zhvillim nis me mendimet e prof 5ramatiks mendimet e t "ilit u
afirmuan edhe n planin ndrkom#tar por t "ilat hasn edhe n kritika pr shkak t ideve si
duhet anuluar t drejtn penale dhe t dnimeve Ky kon"ept insiston n riso"ializimin e
kryesve t veprs penale pr hapjen e humanizmit n t drejtn penale/ m#i kujdesin ndaj
delikuenteve dhe pr hulumtimin e personalitetit gjat trajtimit t tyre , fund zhvillimi i
ideve t reja t m#rojtjes shoqrore fiton frymzim t ve0ant edhe n parimet e deklarats s
prgjithshme pr t drejtat e njeriut n kuadr t $K%-s M#rojtja e re shoqrore nuk e
kufizon politikn kriminale pr trajtim dhe riso"ializim t "ilat jan vetm nj pjes e
aksionit t prgjithshm t lufts kundr kriminalitetit
P$(ITIK! K+IMI,!(' ,) *1$8)+IT %!*1K)K$1$+'(ufta kundr kriminalitetit
organizohet m#i #aza shken"ore sepse kjo sht dukuri negative e shoqris dhe e "ila
krkon nj trajtim shken"or pr ta kuptuar drejt Krahas ksaj t #het edhe organizimi i
drejt i lufts kundr kriminalitetit duke u m#shtetur n rezultatet e arritura nga hulumtimet
shken"ore Kshtu q shken"at e kriminologjis dhe penologjis duhet t #jn organizimin
e trsishm t lufts kundr kriminalitetit -etyr e ve0ant e politiks kriminale sht q
ajo t niset nga orientimi i politiks dhe filozofis s shoqris s "aktuar dhe t rezultateve
nga shken"at praktike si dhe mundsive tjera t asaj shoqrie me qllim t organizimit t
lufts kundr kriminalitetit pra funksionimin e sistemit preventiv dhe represiv Kjo politik
kriminale duhet t prfshij prmirsimin e shum aspekteve te jets so"iale / sigurimin
so"ial m#rojtjen dhe kujdesin pr familjen / fmijt dhe rinin/ personat e moshuar etj ,
kuadr t parandalimit t krimit duhet t punohet q t zvoglohet numri i papunsis /
shnimi i pikave ku mund t kryhet krimi/kontrollimi n dogan/ ndrtimi i o#jekteve
kulturore dhe sportive ku mund ta kalojn kohn t rinjt/ #ashkpunimi aktiv i organizatave
t ndryshme shtetrore etj
P$(ITIK! K+IMI,!(' @-I*IP(I,) T'$+IK' -1' P+!KTIK'- ,ga aspekti
teorik politika kriminale e studion krimin dhe masat q merren pr pengimin tij/ i propozon
t drejts penale mjete dhe masa t tjera m efikase pr luftimin e kriminalitetit e po ashtu
edhe shken"ave tjera , kt mnyr politika kriminale mundson nj zhvillim dhe progres
t s drejts penale/ kriminologjis/ pro"edurs penale/ dhe shken"ave tjera ,drsa si
disiplin praktike ajo z#aton masa t ndryshme preventive dhe represive me qllim t
luftimit t kriminalitetit !ndaj detyr e politiks kriminale sht gjetje e formave m t
suksesshme t lufts kundr kriminalitetit , kt drejtim politika kriminale sht e varur
nga arritjet e shken"ave t tjera juridike/ so"iologjike , t kaluarn politika kriminale m
shum sht m#shtetur n zhvillimin e legjisla"ioneve penale n mnyr q me ndihmn e
tij t luftoj m me sukses kriminalitetin/ pra politika e mparshme sht prqendruar n masa
ndaj individit @kryesit t veprs penale/ si gjykimi dhe dnimi/ lirimi me #es/ falja / heqja e
liris etj Pra preventiva e mparshme sht prqendruar n preven"ion penal
P$(ITIK! K+IMI,!('- ,) ;',-' T) ,-+B*1M'- !jo n shum vende nuk
sht e njjt / pra ajo ka dallime diku m shum e diku m pak/ dhe kjo sht pasoj e
vetive shoqrore/ historike/ kulturore dhe na"ionale Kto dallime jan kryesisht
siprfaqsore , periudhn e zhvillimit t ktyre shteteve apo sistemeve shoqrit e
organizuara kan #r prpjekje n planifikim e politiks s drejt kriminale n luft kundr
kriminalitetit 8llimi i saj ka qen n dy drejtime. n njrin drejtim n z#atimin t gjitha
normave juridike q e luftojn krimin dhe drejtim tjetr ku jan #r hulumtime t ndryshme
n organizimin dhe rregullimin e su#jekteve prkatse shoqrore me qllim t z#ulimit t
D
shkaqeve t paraqitjes s kriminalitetit *a i prket ish shteteve so"ialiste m e zhvilluar ka
qen n %ashkimin *ovjetik ndrsa shtete e tjera so"ialiste e kan prdorur kt prvoje
Mirpo kjo politik ka qen si mjet i sistemit ideopolitik e jo e #azuar n shken" dhe mund
t thuhet se ndikimi i vetm nj faktori nuk mund t krijoj nj sistem komplet ne luft
kundr kriminalitetit gj q sht treguar m von ku n kto vende kriminaliteti ka qen i
hovshm / rrnues dhe shum i rrezikshm ku ka shkaktuar edhe ndryshim e trsishm
politik )sht evidente se lufta kundr kriminalitetit mund tv jet e suksesshme me
organizimin e pr#ashkt dhe ndrkom#tar n pikpamje t z#ulimit/ parandalimit dhe
luftimit n tersi t krimit +ol te ve0ant n kt drejtim kan edhe organizatat
ndrkom#tare si ';+$P$( dhe I,T'+P$(
;)*1T+IM K+ITIK -1' P!+IM'T ' ,-)+TIMIT T) P$(ITIK)* *) +'
K+IMI,!('- *ot politika kriminale niset nga orientimi i prgjithshm i politiks shtetrore
dhe filozofis s shoqris s "aktuar dhe nga rezultatet e arritura shken"ore e praktik ,se u
#het nj analiz politiks kriminale me rastin e vlersimit pozitiv t saj duhet tu qasemi
kritikisht t metave t saj n praktikn e funksionimit !ndaj edhe politika kriminale sht e
detyruar q koh pas koh t heq dor nga zgjidhjet e prshtatshme q i ka n kt periudh
Kto vrejtje jan n radh t par lidhur me zhvillimin e pamjaftueshm t preven"ionit/ pra
t aktiviteteve shoqrore q nuk merren kryekput m kto pro#leme Kjo ka t #j me
parandalimin e ndikimeve nga faktort kriminalogjen n nj mjedis t "aktuar Pra t #het
parandalimi i krimit m an t transformimeve t ndryshme t marrdhnieve shoqrore duke
prmirsuar kushtet shoqrore/ duke zhvilluar demokra"in etj Politika kriminale e ksaj
kohe vuan nga aspekti juridike-penal nga shum tekste ligjore/ n shum raste qytetart nuk
jan n gjendje t ndjekin situatn e mirfillt t sjelljeve t ndshkueshme -he kjo politik
qon n dnim masiv t qytetarve dhe dukurive tjera negative/ andaj shoqria sht e
o#liguar ta eliminoj kt dhe te hap rrug port zhvillimin dhe funksionim m t suksesshm
t politiks kriminale , disa vende t perndimit po i kushtohet m pak vmendje
judikaturs nga aspekti i finan"imit t saj / pastaj me ngarkimin e teprte t gjykatave me
lnd gj q i pengon ato t ju #jn analiza m t hollsishme t lndve t shkeljeve t lehta
t ligjeve !ndaj krkohet nga kto sisteme q t zgjidhem kto pro#leme ,j politik
efikase kundr krimit do t mund t ndrtohej nse nisemi nga #aza etiologjike t paraqitjes
s kriminalitetit / pra nga rrnjt e tij/ nga shkaqet dhe kushtet e drejtprdrejta dhe nga kjo t
merren masa pr tu luftuar kriminaliteti si t prmirsohen kushtet e jets/ masa so"iale/
kulturore/ edukuese/ mjeksore/ t eliminohet papunsia/ t themelohen institute t
spe"ializuara/ t aktivizohet opinioni i gjer pr aksione preventive etj Pos ksaj politika
kriminale #ashkkohore prfshin edhe normat penale dhe ligjet/ sanksionet penale dhe
organet e juridikaturs penale si t domosdoshme n taktikn e luftimit t kriminalitetit
Karakteristik e politiks kriminale #ashkkohore sht se n t po deprton gjithnj e m
shum elemente te personalitetit dhe t humanizmit Ky pro"es ka filluar nga fundi i shek t
kaluar dhe ka arritur nivel #ukur t lart t zhvillimit dhe t ligjshmris
+'P+'*I$,I -1' P$(ITIK! ,-)*1KIM$+' ,) (U?TIMI, ' K+IMI,!(IT'TIT-
8 nga paraqitja e historis s klasave/ ka filluar edhe reagimi shoqror ndaj sjelljeve t
inkriminuara Ky reagim sht m#shtetur n #aza penale-juridike/ dnimin dhe ndshkimin
' vetmja form pr nj koh t gjat ishte lufta ndaj krimit/ e m#shtetur n norma dhe kode
penale q jan z#atuar nga organet e judikaturs n mnyr t ashpr dhe represive
+epresioni sht prezent edhe n ditt e sotshme por natyrisht m shum lehtsira krahasuar
me t kaluarn/ tani sht edhe aplikimi i preventivs si form e luftimit t kriminalitetit ,
E
t kaluarn ndshkimi kishte qllimin e dnimit dhe izolimit t kryesve te veprave penale
nga shoqria andaj si i till edhe nuk ka pasur kujdes pr personalitetin e t dnuarve Pra n
qendr t interesit ishin elementet e veprs q jan pr tu gjykuar !ndaj kjo politik duke e
izoluar personin nga shoqria nuk mund t shr#ej pr respektimin e ligjit por t kundrtn
kjo ndarje nFit rezisten" deri n prkrahjen e vlerave kriminale Pra kur n #urg nuk ka
kushte t mira mund t flitet edhe pr aftsimin e t dnuarve pr sjellje t reja kriminale e jo
pr prmirsim t tij (idhur me arsyetimin e dnimeve dhe masave te tjera t represionit
penal jan t njohura dy teori . +IT+'%UTI;' dhe UTI(IT!+I*T' t "ilat kan qen
vazhdimisht n polemik dhe t "ilat ndihmuan n paraqitjen e teorive eklektike
*IP!* T'$+I*' !%*$(UT' 2 +IT+'%UTI;'4 qllimi i ndshkimit sht hakmarrja e jo
edhe qllime t tjera/ sht pra kthimi i t keqes ndaj kryesit pr veprn e kryer/ pra dnimi
sht i orientuar kah e kaluara kah vepra penale q ka ndodhur/ ai dnohet pse ka ga#uar e jo
q t mos ga#oj m Kjo teori ka zanafill t hershme / #i#like dhe shtrihet deri te
prfaqsuesit m t njohur t ksaj teori n koht m te reja si Konti dhe 1egeli t "ilt e
prpunuar dhe e arsyetuan duke thn se #aza e dnimit gjendet n veprn e kryer penale
T'$+I! UTI(!T'+I*T'-ka po ashtu prejardhje nga lashtsia/ ajo vjen nga Platoni n
punimet e tij < Protagora3 e edhe ne mendimet e reja dhe prparimtare *ipas tyre #aza e
dnimit qndron n pasojat e tij pozitive duke ju pamundsuar atyre te kryejn vepra t tjera
penale Kjo teori sht kundrshtuar nga t tjert se n #azn e saj qndron relativizmi
T'$+IT %!*1K)K$1$+' ,-!1', ,) !T$ T) P+';',6I$,IT *P'6I!( 2 teoria e
friksimit / teoria e kujdestaris/ teoria e prmirsimit4/ T'+I! ' P+';',6I$,IT T)
P)+5&IT1**1)M 2 teoria e friksimit me ekzekutimin e dnimit/ teoria me friksimin me
parashikimin e dnimit dhe teoria e trheqjes s vrejtjes4 -1' ,' T'$+IT ' P)+>I'+!
2 'K('KTIK'4 *ipas teoris s friksimit duke parapar dnimet me ligje pozitive arrihet
nj lloj presioni psikologjik ndaj qytetarve q at t mos #jn kriminalitet Teoria e
friksimit me an t ekzekutimit t dnimeve parasheh q me an t dnimeve pu#like dhe
ne mnyr t vrazhd do t ndikohet te masa n mnyr parandaluese
T'$+I! ' T)+1'8&'* *) ;)+'&T&'* parasheh q me dnim dhe ligje t ashpra
ndikohet n parandalim Teorit e prziera theksojn se dnimi si sanksion vetvetiu paraqet
nj lloj hakmarrje ndaj kryesit mirpo qllimi i ekzekutimit t dnimit nuk sht vetm
hakmarrja por edhe parandalimi i krimit dhe prmirsimi i kryesit Kto teori jan zhvilluar
dhe prsosur me ide #ashkkohore dhe zgjidhje prparimtare , kt drejtim studimi dhe
vshtrimi i viktimave t torturs nga qendra e reha#ilitimit dhe krkimeve pr viktimat e
torturs n Kopenhagn t -animarks mund t z vend n hartimin e politikave n luftimin
krimit , vitin 7GHC sht formuar grupi i par mjeksor i !mnesty interna"ional detyr e t
"ilit ishte q t provonte nse sht prdorur tortura n raste t "aktuara ,drsa qendra e
reha#ilitimit u inaugurua n vitin 7GIC -etyr kryesore e ksaj qendre sht reha#ilitimi i
viktims s torturs dhe familjeve t tyre
T$+TU+! sht fizike dhe psikologjike / ajo sht nj pro"es q shpesh fillon me
arrestimin #rutal dhe me dhun n shtpi/ m pas vazhdon me prdorimin e metodave t
ve0anta t torturs dhe shpesh m#aron me nj deklarat mjeksore fallso se ndaj viktims nuk
sht prdorur dhun *hpesh kjo #het n mnyr sistematike ndaj t #urgosurve duke i
goditur dhe rrahur duke i ln pa gjum / pa ngrn dhe pa pir pr disa dit duke i
poshtruar si pjes e torturs e "ila ka pr qllim ta lodh viktimn fizikisht dhe psikikisht
H
T$+TU+! ?I>IK'- -isa nga metodat e ksaj torture jan. rrahja sistematike/ tortura
seksuale/ tortura elektrike/ tortura m#ytjes/ djegia/ gjymtimet/ tortura dentale etj Me rrahje
sistematike kuptojm rrahja me shkopinj/ shufra ose me tela n shputat e km#eve ndrsa
viktima mu dt jet z#athur apo me kpu" Pastaj rrahja n dy vesht n t njjtn koh/
rrahjet n stomak sidomos te grat shtatzna Tortura seksual sht ushtrimi i dhuns n
organet gjenitale n form e prdorimit t kafshve / vendosja e shisheve ose shkopinjve/
goditja ose tortura elektrike n kto organe etj Tortura elektrike provokon konvulsione t
"ilat jan shum t dhim#shme/ dhe viktima shpesh kafshon gjuhen/ #uzt etj Tortura e
m#ytjes duke e zhytur kokn e viktims ne uj t ndotur/ urin/ jashtqitje t vjella dhe n
momentin kur duke se ka rrezik t vdes ia nFjerrin kokn q viktima t merr oksigjen dhe
pastaj prap prsritet zhytja dhe viktima m#ahet nn tmerrin e vdekjes -jegia mund t
#ehet m "igare ose hekur t skuqur
T$+TU+! ?!+M!K$(5$&IK'- Torturuesi e detyron viktimn t glltis ta#leta apo i
#n asaj injeksione duke i ahn viktims se kto jan medikamente t rrezikshme ose t
panjohura Tortura dentale- Ku dhm#t thyhen me goditje apo edhe hiqen me mjete
jofunksionale -isa nga metodat e torturues psikologjike janJ privimi ose rraskapitja/
kr"nimet pr tu torturuar/ gjymtimet/ prania e njerzve t tjer gjat torturimit / poshtrimet
dhe torturat seksuale
P+I;IMI-sht metod q konsiston n privimin e viktims nga ndijimet shqisore2 tinguj/
drita4/ pastaj nga gjumi ose kontaktet me njerzit Izolimi mund t #het n nj qeli shum t
vogl pa drit ose me shum drit , shum raste viktims i m#ulohet koka dhe e ushqejn
n kohra t ndryshme Me kt rast shum viktima kalojn n halu"ina"ione
K)+6),IM'T- ;iktimat i kr"nojn vazhdimisht me tortura / vrasje u thon se
familjet e tyre do t torturohen n prani t tyre etj
P+!,I! ' T) T&'+;' 5&!T) T$+TU+IMIT- -uke i torturuar familjart dhe miqt n
prezen" t viktims ;iktimat q kan prjetuar nj situat t till tregojn se ende kujtojn
0do sekond t atyre ngjarjeve
P$*1T)+IMI -1' T$+TU+! *'K*U!('- viktimat gjat torturs jan t
detyruar t kryejn akte poshtruese/ t thon gjra poshtruese/ t tallen duke knduar pr
njerzit e tyre m t dashur Torturuesi qesh dhe tallet m#i viktimat q qajn / urinon m#i to/
i detyron t han jashtqitjet e tyre etj Tek #urrat goditet aftsi e tyre pr t qen #urra
ndrsa grat sulmohen si o#jekte seksuale
$+5!,'T ' &U-IK!TU+)* P',!(' -1' P$(ITIK! K+IMI,!('-
Politika kriminale z#atimin e saj sht e varur nga organet e jurispruden"s penale
,j ndr orientimet e politiks #ashkkohore kriminale sht q mjetet e lufts dhe metodat
t respektojn parimet demokratike/ kusht q 0do reform n sistemin e s drejts / n poli"i
dhe prokurori duket pasur parasysh parimet e tilla *hqiptimi i dnimit dhe ekzekutimi i tij
#hen me qllim t luftimit t krimit dhe riso"ializimit t personave t dnuar , kuadr t
ktyre aktiviteteve dallohen dy sfera t posa0meJ njra ka t #j me legjisla"ionin dhe
aktivitetet e lidhura me t dhe fusha tjetr prfshin judikaturn penale me t gjitha elementet
e saj T gjitha kto aktivitete m#shtetn n funksionimin e s drejts penale dhe t
shfrytzimit t saj n luftn kundr kriminalitetit andaj n pajtim me kt mund t flitet pr
politikn juridiko penale e "ila #azohet kryesisht n punn e organeve shtetrore , lmin e
judikaturs #jn pjes edhe organet shtetrore dhe shoqrore si0 jan organet poli"ore/
prokurorit dhe gjyqet/ pastaj institu"ionet e #urgjeve etj !ndaj kto organe duke kryer
I
funksionet e judikaturs kryejn aktivitete t ndryshme si / z#ulimi i veprave penale dhe k
kryesve/ zhvillimi i hetimeve/ shqyrtimi lndve n gjykata/ kryerja e punve t m#rojtjes etj
T gjitha kto veprime qojn drejt nj qllimi shum t rndsishm n sfern e aktivitetit
penale kt qllimi jan t ndejat me politikn kriminale pra me qllim t luftimit t
kriminalitetit dhe pr riso"ializimin e kryesve te veprave penale Mirpo fusha e aktivitetit t
organeve t judikaturs sht edhe aktivitetit pr for"imin e vetdijes juridike dhe pr
prgjegjsi/ for"imin e ligjshmris etj Kdo njeri nga kto organe e ka detyrn e vet. poli"ia
t luftojn kundr kryerjes s veprave penale/ ti z#ulojn ato / ti hetojn dhe aktivitetet e tjera
t nevojshme Prokuroria pu#like ti ndjek penalisht kryesit e sjelljeve inkriminuese dhe te
rrezikshme pr shoqrin/ dhe t kujdeset pr m#rojtjen e kushtetutshmris dhe t
ligjshmris 5jykatat t m#rojn vlerat themelore shoqrore nga sjelljet e rrezikshme
shoqrore q kryesve t sjelljeve t tilla t ju shqiptojn dnime dhe sanksione t tjera 'ntet
dhe institu"ionet e tjera t #urgjeve kan pr detyr t organizojn ekzekutimin e dnimeve
t heqjes s liris dhe sanksioneve t tjera dhe t arritjes s riso"ializimit
P$(I6I! -1' (U?TIMI I K+IMI,!(IT'TIT
Poli"ia sht organ shtetror q kujdeset pr m#rojtjen e shoqris nga kriminaliteti/
pr m#ajtjen e rendit t "aktuar shtetror )sht nj institu"ion tradi"ional dhe i njohur n t
gjitha vendet e #ots , disa vende ekzistojn edhe organizma privat t sigurimit 2 poli"it
private4 !to zakonisht krijohen n shoqrit ku ka kriminalitet t lart Poli"a sht e
prafrt me institu"ionet e judikaturs Poli"ia regjistron veprat penale / e ndjek gjendje e
kriminalitetit / e analizon territorin dhe kohn e kryerjes s veprave penale dhe marr masa t
"aktuara preventive !ndaj poli"ia jep vlersime dhe analiza rreth gjendjes s siguris n
rajonet e "aktuara , disa vende poli"ia mund t jep propozime pr ndryshime n sistemin
normativ ?ush t rndsishme t aktiviteteve t poli" paraqet edhe preventiva ndaj
kriminalitetit q #het duke m#ikqyrur dhe patrulluar terrenin/ kryerja e kontrollit n terren/
dhnia e kshillave qytetarve/ kqyrja ndaj t rinjve etj Pra poli"a sht e o#liguar ti hetoj
ato situata dhe vepra q jan t prshtatshme pr paraqitjen e veprave penale %ashkpunimi
poli"or n planin ndrkom#tar realizohet edhe prmes organizatave t ndryshme si
I,T'+P$(I , kuadr t veprimtaris s poli" dallohet edhe aktiviteti i poli"is gjyqsore/
t "ilat jan t autorizuara t ndihmojn prokurorin dhe gjykatat dhe t hetojn veprat penale
t kallzuara *i rrezik ndaj puns s poli"is sht korrupsioni i "ili lajmrohet sidomos n
ato vende ku kriminaliteti sht i organizuar !ndaj autorizimet dhe kompeten"at e poli"is
jan t rregulluara hollsisht dhe ligjrisht Politika kriminale duhet t planifikoj dhe
programoj masa pr aftsimin dhe prsosjen poli"is pr parandalimin dhe luftimin me
sukses t kriminalitetit *ipas vlersimeve t I,T'+P$(IT n shum ish vende so"ialiste
jan formuar shtete ne shtete nga ana e kriminalitetit t organizuar/ veprimtaria e t "ilave
prfshin prostitu"ionin/ larjen e parave/ tregtia ilegale me drog dhe me arm/ vrasjet sipas
porosis etj dhe ne fund edhe lufta n mes t grupeve kriminale pr zotrimin e territoreve
P+$KU+$+I! -1' P',5IMI I K+IMI,!(IT'TIT- prokuroria sht institu"ion klasik i
judikaturs penale dhe q sht paraqitur qysh para 7DL vitesh -allohen disa tipe t
prokuroris si. fran"ezo-italian/ anglo-sankson/ gjerman/ sovjetik etj Prokuroria e *1%!-s
dhe !nglis ka t njjtn tradit q daton nga !nglia q nga koha e mesjets Porota e madhe
sht themeluar m 77EE na kohn e 1enrikut II q t hetoj dhe akuzoj pr veprat e rnda
*ot prokuroria n kto dy vende dallon edhe pse ka t njjtn tradit Kshtu q n !ngli
krahas porots s madhe nga qytetart ekziston edhe akuzimi nga funksionar t posa0m
shtetror dhe akuzimi nga ana e zyrtarit t kurors ,drsa n *1%! edhe m tutje ka
G
m#etur porota e madhe 2 e "ila pr#het nga nj numr i "aktuar i qytetarve q i "akton
gjykata4 ndonse ajo sht n zhdukje e sipr/ ka m#etur n shtetet federale ku parashihet
dnime me vdekje Po ashtu n *1%! sht nj institu"ion i prokuroris q s #ashku me
poli"in #jn hetime joformale para gjykimit , ?ran" prokuroria sht e autorizuar q ti
paraqes gjykats padit me shkrim dhe sht e o#liguar q kt ta #j n pajtim me
instruksionet e ministris s drejtsis dhe prokuroris supreme / e ndejat sht edhe n Itali
Tipi gjerman n #az t ligjit m#i gjykatn ka autorizime t posa0me pr vrtetimin e t
dhnave , sistemin sovjetik prokuroria i takon mekanizmave t shtetit me detyr t siguroj
z#atimin e ligjit nga ana e te gjitha su#jekteve t drejtsis , shum vende t 'vrops sot
autorizimet e prokuroris jan t rregulluara me legjisla"ionin penal ashtu q prokurori ka rol
zotrues n hetimet paraprake !i ka t drejt t kryej vet 0do veprim hetimor q e 0mon t
arsyeshm Ky parim ndeshet edhe me dy parime tjeraJ se poli"ia gjyqsore ka hapsir t
madhe pr hetime me ini"iativ dhe n parimin se prokurori krkon nga poli"ia gjyqsore t
kryej veprime t deleguara Prokuroria funksionon #renda pushtetit gjyqsor si organ unik
dhe i "entralizuar / prokurorit i sht e njohur e drejta q t pushoj pro"edimin penal ne raste
t parashikuara me kod Prokurori duke qen prfaqsues i shtetit dhe m#rojts i interesave t
shoqris duhet t jet o#jektiv dhe i pa anshm n 0do rast
5&BK!T!T -1' (U?TIMI I K+IMI,!(IT'TIT- Praktika e gjykatave sht e ndrlidhur
me legjisla"ioni penal dhe me qndrimet e s drejts penale dhe kjo m#shtetet n zgjidhjet
ligjore n pro"esin e luftimit t kriminalitetit dhe t shqiptimit t sanksioneve penale Kur
gjykatsi e shqyrton nj lnd ai sht i o#liguar t zgjedh n mes t shum alternativave q
i ofron norma penale dhe kshtu individualizohet politika gjyqsore q #uron nga politika
ligjdhnse Kjo politik gjyqsore do t thot interpretim dhe z#atim i normave dhe i disa
rasteve inkriminuese 5jykatsi po ashtu sht i o#liguar gjat puns s tij q gjykimin e tij ta
harmonizoj edhe me kon"eptin e riso"ializimit Pavarsia e gjykats sht nj parim i
njohur #otrisht dhe e rregulluar edhe me rezolutn e asam#les s prgjithshme n kom#eve
t #ashkuara me 7GID Kjo pavarsi nnkupton n radh t par zgjedhjen e 0shtjes me
paansi dhe sipas ligjit pa ndikime apo ndrhyrje ?unksioni i gjykatsit sht shum i
rndsishm dhe nuk lejohet ar#itraritet e as kundrthnie q nuk jan n pajtim me
funksionin gjyqsor 5jykatsi duhet t veproj n kuadr t ligjit dhe n frymn e tij dhe ai
duhet t ket njohuri t gjra nga e drejta penale dhe shken"at e tjera q luftojn
kriminalitetin dhe t tjera , duart e gjykatsve gjenden fatet e shum personave t pafat t
"ilve duhet ndihmuar q t kthehen n shoqri dhe n jet andaj gjykatsi duhet t ket
personalitet dhe prgjegjsi shoqrore dhe etike ndaj shoqris dhe ndaj vetit 5jyqsin
#ashkkohore e shoqrojn shum pasoja t dmshme t "ilat ndikojn n kualitetin e tyre e
sidomos sa i prket shfrytzimit t shken"ave #ashkkohore dhe njohurive shken"ore/ andaj
gjykatsit duhet t ken njohuri n kt drejtim me qllim t kryerjes me sukses t detyrs
Po ashtu penges tjetr sht edhe numri i shumt i lndve qe gjykatsit duhet t i zgjidhin
*i prfundim gjykatave duhet t ju kushtohet rndsi e madhe sepse edhe nse n politikn
kriminale programohet puna e su#jekteve tjera n luftimin e kriminalitetit nj mos-efikasitet
i gjyqsis do t sillte n pyetje luftimin e till t kriminalitetit
+$(I I $+5!,';' T) T&'+! ,) (U?TIMI, ' K+IMI,!(IT'TIT-Me qllim
t ekzekutimit t dnimit t heqjes s liris dhe sanksioneve tjera n t gjitha sistemet
shoqrore ka institu"ione n t "ilat realizohet riso"ializimi dhe #hen trajtime tjera t
posa0me Kto institu"ione mund t jen t prgjithshme/ t przier dhe spe"ializuara Pastaj
ka dhe ndarje tjera si entet ndshkimore-prmirsuese pr t rritur dhe pr t mitur/ pastaj pr
7L
meshkuj dhe pr femra , t gjitha sistemet e #ots #het ndarja e t dnuarve ne t mitur
dhe madhor/ n t femrave dhe t meshkujve Pastaj n varsi t shkalls s siguris n
institu"ione t tipit t m#yllur/ gjysm i m#yllur dhe i hapur Pastaj institu"ione pr delikuent
t smur fizikisht dhe mentalisht Pastaj institute si spitale private pr shrimin e
narkomanve dhe alkoolistve Pastaj jan edhe institu"ionet e spe"ializuara pr trajtim
spe"ial t dnuarve !ndaj suksesi i arritur n kto institu"ione sht pjes pr#rse e
politiks kriminale
+),-)*I! ' ('5&I*(!6I$,IT P',!( -1' P$(ITIK)* ,-)*1KIM$+'
P)+ P$(ITIK), K+IMI,!('- , kuadr t aktiviteteve pr luftimin krimit sht me
rndsi normimi i sjelljeve t inkriminuara si sjellje t rrezikshme pr shoqrin Me kto
norma ju #het me dije qytetarve q t mos kryejn vepra penale dhe ktu shprehet for"a
preventive e norms dhe funksionimi i saj ,se kto norma prkrahen nga nj numr i
madh i qytetarve ather edhe for"a e tyre sht m e madhe , kt drejtim sht me
rndsi q norma t zhvillohet n pajtim me ndrrimet shoqrore dhe ta ndjek zhvillimin e
psikologjis masive i "ili paraqitet krahas ndryshimeve so"iale dhe t mendimit n tersi
(egjisla"ionit penal i prket nj rol i rndsishme pr zhvillimin e politiks ndshkimore dhe
luftimin e kriminalitetit (egjisla"ioni penal inkriminon me norma t veta disa sjellje me t
"ilat m#rohet shoqria dhe vlerat e saj -he kur nj organ i inkriminon sjelljet e tilla ai e
#n kt n pajtim me nevojn e ruajtjes s sistemit t "aktuar politiko @shoqror dhe t
vlerave t tij !ndaj kur inkriminohen disa sjellje me qllim q t m#rohet shoqria/ njeriu
dhe vlerat e tyre duhet t kihet parasysh q t jen aso sjellje q sulmojn vlerat themelore
dhe fundamentale t shoqris , kt drejtim duhet t pr"aktohen kriteret dhe suazat e
shpalljes s disa sjelljeve si t rrezikshme dhe kryesit e tyre t shpallen prgjegjs n aspektin
penal Me rastin e inkriminimit t sjelljeve si t rrezikshme ligjet penale i pr"aktojn edhe
sanksionet penale pr veprat e "aktuara -he kushtet pr "aktimin apo z#atimin e dnimit n
raste t "aktuara Ky pr"aktim shprehet ve0mas pr dnimet e heqjes s liris dhe me t
holla ku ekziston dnimi dhe maksimumi i dnimit T gjitha kto zgjidhje ligjore kan
tenden" t "aktuar t politiks kriminale q sht rezultat i organit legjislativ t "ilin ai e
z#aton prmes ligjit penal dhe sistemit t judikaturs Pra n munges t ligjit nuk mund t
realizohet funksioni gjyqsor dhe t jetsohen qllimet e politiks kriminale n kuadr t
puns s organeve t judikaturs n 0do sistem jan t parashtruara prin"ipet themelore
Politika kriminale sht e o#liguar q vazhdimisht ti ndjek dhe ti studioj qndrimet e
ndryshme t popullsis n lidhje me ligjet penale n fuqi dhe pastaj t harmonizojn pastaj
kto me qndrimet dhe #otkuptimet shoqrore legjisla"ioni penal sht i ndrtuar sipas
kushteve dhe krkesave t lufts kundr kriminalitetit duke u pasuruar me dispozita q
parashikojn vepra kriminale e sidomos ato aktuale si trafiku i drogs/ i armve/ korrupsioni
etj ' drejta penale e 0do shteti sht unike ajo sht lindur dhe zhvilluar me shtetin pa
ndar Pro"esi i i prsosjes i legjisla"ionit penal sht pro"es i prhershm dhe dinamik i
pr"aktuar nga qndrimet e politiks kriminale dhe nga kushtet e dhna t jets shoqrore
>gjidhja e normave ligjore sht nj gj kurse sjelljet e praktiks n shqiptimin dhe
ekzekutimin e dnimit sht di0ka tjetr
(I5&I I P+$6'-U+)* P',!('- pr"akton rregullat m t "ilat sigurohet q
askush i pafajshm t mos dnohet dhe q fajtorit ti ipet dnimi ne kushtet q i parasheh ligji
penal dhe at n #az t pro"edurs n mnyr ligjore , ligjin penal sanksionohen parimet
kryesore t pro"edimit penal si. respektimi i ligjit/ pavarsia e gjykatave/ prezumimi i
pafajsis / e drejta e m#rojtjes/ ndalimi i gjykimit dy her pr t tjetrn vepr/ prdorimi i
77
gjuhs etj *u#jektet e pro"edimit penal janJ gjykata/ prokuroria/ poli"ia gjyqsore/ i
pandehuri dhe m#rojtsi i tij/ i dmtuari/ paditsi/ dhe i padituri "ivil Prokurori / poli"ia
gjyqsore dhe i dmtuari akuzues prfaqsojn paln akuzuese q v n lvizje ndjekjen
penale ndrsa i pandehuri dhe m#rojtsi i tij jan pala q i kundrvihen akuzs Prokurori
dhe i pandehuri jan pjesmarrs t domosdoshm kurse paditsi dhe i padituri "ivil vetm n
disa raste t parashikuara me ligj ,drsa gjykata sht su#jekti kryesor i pro"edimit penal
ajo duke u m#shtetur n veprimtarin e su#jekteve t tjera #n vlersimin e provave dhe
vendos nse akuza e ngritur nga prokurori sht e drejt apo jo &uridiksioni 2 jus-di"ere/ me
thn ligjin ose / me z#atu ligjin4 sht juridiksion administrativ dhe gjyqsor ,
juridiksionin gjyqsor jan detyrat e ngarkuar me ligj t gjykatave Kshtjet q kan t drejt
t shqyrtojn gjykatat jan "ivile dhe penale Penal kan t #jn me veprat penale dhe ato
"ivile kan t #jn me t drejtat "ivile T gjitha veprat penale hyjn n juridiksionin penal
q ushtrohet nga gjykatat penale 5jat ushtrimit t detyrave t tyre organet e pro"edimit
penal duhet t vrtetojn kryerjen e veprs penale/ t z#ulojn fajtorin dhe ti sqarojn
rrethanat e tjera Mirpo si0 dihet veprat penal jan kryer n t kaluarn andaj andaj edhe
ngjarjet nuk per"eptohen drejt dhe si rrjelloj rrethanat e kryerjes s veprs penale dhe
fajtori duhet t sqarohen vetm prmes provave Provat kan nj vend t rndsishm dhe
jan njoftime m#i faktet dhe rrethanat q lidhen me veprat penale q merren n prputhje me
ligjin sipas pro"edurs dhe shr#ejn pr t vrtetuar fajsin apo mosfajsin e t pandehurit
Provat duhet t marren nga nj prej #urimeve t parashikuara e ligj %urimet duhet t
garantojn gjetjen e s vrtets n pro"esin penal !ndaj mosrespektimi i dispozitave pr
faktet e pro"edimit sht shkak pr pavlefshmrin vetm n rastet e parashikuara e ligj
$#jekt i provave jan ato fakte q kan lidhje me akuzn q i #het t pandehurit / n kt
drejtim z#ulimi i s vrtets krkon konstatim me siguri t fakteve q kan lidhje me 0shtjen
dhe pr kt qllim sht e nevojshme q t pr"aktohet rrethi i fakteve dhe i rrethanave q
sht i nevojshm pr 0do rast/ pra t pr"aktohet o#jekti i t provuarit me t "ilin kuptojm
trsia e fakteve q jan t nevojshme pr zgjidhjen e drejt t 0shtjes +ndsi t ve0ant ka
edhe respektimi i normave pro"edurale t "ilat ndalojn veprimet e paligjshme
(I5&I M%I 'K>'KUTIMI, ' *!,K*I$,';' P',!('-rregullon parime t ve0anta n t
"ilat #azohet sistemi i ekzekutimit t dnimit pr heqjen e liris , kt sistem dominon
parimi i riso"ializimit me t "ilin edhe sht "aktuar qllimi kryesor i ekzekutimit t dnimit
me heqjen e liris Kjo filozofi #ashkkohore e dnimit t heqjes s liris si mjet i
prmirsimit shoqror dhe riadaptimit t dnuarve i ka shtruar ktij sistemi krkesa mjaft
serioze Prve0 parimit t riso"ializimit dhe humanitetit dhe individualizmit parashihet edhe
parimi i prgjegjsis penale/ pra realizimin e programit t riedukimit Kjo duke pasur
parasysh se kryesit e veprave penale e #jn aktin kriminal pr arsye se e kan hum#ur
ndjenjn e prgjegjsis personale dhe shoqrore !ndaj me an t riedukimit mund
ndryshohen kto ndjenja n drejtim t ndjenjs s prgjegjsis Pastaj n kuadr t sistemit
t ekzekutimit t dnimeve sht parapar edhe aftsimi i t dnuarve dhe profesionalizimi i
tyre pr t kryer pun t ndryshme , kt drejtim zhvillohet nj program apo aktivitet /
sportiv/ muzikor/ edukues etj Po ashtu parashihet edhe afrimi i ndihms pr inkuadrimin e t
dnuarve pas dnimit n jetn e rndomt ne liri 'kzekutimi i heqjes s liris prfshin/
dnimet/ masat e sigurimit dhe masat edukative 'kzekutimi i dnimit fillon kur vendimi pr
t merr formn e prer ,daj t dnuarit duhet t veprohet duke respektuar dinjitetin njerzor
t tij dhe duke e ruajtur shndetin fizik dje psikik t tij , lidhje me trajtimin e t dnuarve
me heqje t liris n kom#et e #ashkuara jan nj tersi rregullash Ku mes tjerash parashihen
se nuk duhet #r asnj trajtim me nj paragjykim/ si psh/ pr shkak t ra"s/ seksit gjuhs/
7=
fes etj Pastaj n 0do vend ku m#ahen t #urgosurit duhet t m#ahen regjistr ku pr 0do t
#urgosur t shnohen t dhnat e nevojshme Trajtimi duhet t jet i till q tek ata t nFis
respektin ndaj vets dhe t zhvilloj ndjenjn e prgjegjsis etj
*!,K*I$,'T P',!(' -1' P$(ITIK! K+IMI,!('- Politika kriminale
#ashkkohore edhe pse gjithnj e m shum po orientohet drejt preventivs dhe riso"ializimit
ajo nuk heq dor nga sanksionet penale / dnimeve dhe atyre organeve q z#atojn ato ,
kushtet e sotshme pro"edimi i penal dhe z#atimi i sanksioneve penale jan nj mjet i
domosdoshm pr m#rojtjen e shoqris dhe t individve nga sjelljet e rrezikshme
shoqrore -nimet jan sanksionet m t vjetra penale t "ilat edhe kan ndryshuar shum
n krahasim me koht e kaluara e me t edhe qllimet e shoqris n kt drejtim -nimet e
prm#ajn elementin represiv mirpo ato sot shr#ejn n radh t par riso"ializimin e
delikuenteve dhe reha#ilitimin e tyre %azuar n kta struktura e dnimeve sht llojllojshme
si dnimet kryesore dhe ato t dors s dyt Tani dnimet m t shpeshta jan dnimet me
heqjen e liris/ dnimet me t holla/ konfiskimi i pasuris/ dhe n disa vende dnimi me
vdekje Prfshihen edhe dnimet si masa sigurie etj *i ndalimi i shtrimit t profesionit/
d#imi i t huajve nga vendi etj +oli m#rojts i dnimeve sht parapengimi i kryerjes s
mtejme t veprave penale dhe n riso"ializimin tyre dhe nse arrihen kto dy o#jektiva
ather dnimi e ka arrit arsyeshmrine e vet Tani gjithnj e m shum po flitet dhe sht e
qart se dnimet dhe represionet nuk kan arrit efekte pozitive n praktikn e deritashme t
politiks kriminal e andaj krkohen masa t reja t "ilat qojn drejt m#rojtjes s mirfillt t
shoqris dhe drejt riso"ializimit t kryesve t veprave penale Pra masat represive duhet t
ja lshojn vendin politiks s preven"ionit t gjer shoqror/ edukimit/ prmirsimit dhe
shrimit t njeriut/ ngritjen e moralit/ kulturs dhe disiplins etj Prve0 studimit t formave
t reagimit shoqror kundr kriminalitetit dhe metodave t ndshkimit/ historia e s drejts
penale njeh qysh nga kohrat e hershme edhe pro#lemin e #azs juridike dhe shoqrore si
dhe pro#lemin e qllimit t ndshkimit Pra t shpjegohet se #as t kujt shteti ka t drejt t
t shqiptoj dhe ekzekutoj dnimet ndaj kryesve ndrsa qllimi ndshkimit sht parandalimi
apo pengimi i veprimeve t rrezikshme shoqrore dhe riedukimin e kryesve t veprave
penale -nimi penal sht ajo mas q z#atohet nga shteti prmes gjykatave n #az t ligjit
kundr personave q kan kryer vepr penale -nimi penal duhet t ket qllime t "aktuara
/ m#rojtjen e rendit kushtetues dhe t drejtave themelore t njeriut nga veprat penale -nimi
sht edhe edukimi i shtetasve pr respektimin e ligjit
P!+IM'T T1'M'($+' T) (U?T)* P+';',TI;'-Me parandalimin e
kriminalitetit merren shum organe shtetrore/ shoqrive dhe institu"ioneve si for"a t
posa0me preventive , pro"esin e luftimit preventiv sht me rndsi t pr"aktohen
detyrat/ rolet dhe qllimet dhe sistemi i preven"ionit duhet t kt m#shtetje shken"ore
duke filluar nga analizat dhe prpunimi i faktorve so"ial dhe dukurive antishoqrore ?orma
e luftimit t kriminalitetit prmes lufts penale juridike sht e domosdoshme por n kt
drejtim kriminaliteti mund t luftohet edhe m suksesshm edhe me an t preventivs Pr
kt na #ind edh e kaluara Pr kt arsye mendimi politik kriminal i kohve t fundit
orientohet gjithnj e m shum n drejtim t riso"ializimit preventiv pr delikuentet duke
konsideruar se ktu qndron thel#i i zgjidhjes s ksaj dukurie Ky preven"ion qndron n
kuadr t dy drejtimeve t kundrta s pari n pengimin e ndikimeve negative e kriminogjene
q jan t ndrlidhura me mjedisin shoqror ose me personalitetin e individit dhe do t mund
ta rrisin formimin negativ t personalitetit dhe ta kushtzojn paraqitjen e ardhshme t
kriminalitetit po qe se ai nuk luftohet -rejtimi i dyt ka t #j me riso"ializimin e
7A
delikuenteve ekzistues prmes trajtimeve te ndryshme Prve0 ktij preven"ioni sht edhe
preven"ioni juridiko penal i "ili ka pr detyr ta parandaloj shkeljen e normave juridike nga
personat e "aktuar , mesin e parimeve n t "ilat duhet t m#shtetet preven"ioni shoqror
jan. ligjshmria/ humaniteti/ angazhimi i gjer i qytetarve/ pastaj qasje e diferen"uar n
mjetet dhe metodat t lufts kundr kriminalitetit/ harmonizimi i t gjitha veprimeve dhe
#azueshmria shken"ore Planifikimi i preven"ionit duhet #r duke u nisur nga detyrat dhe
qllimet Masat preventive jan t shumllojshme
(($&'T ' P!+!,-!(IMIT *1$8)+$+- #het nj ndarje si preven"ioni primar/
sekondar dhe ter"iar Preven"ioni parsor ndrlidhte me krijimin e kushteve n
mikromjedisin i "ili vepron rezistues ndaj kriminalitetit Preven"ioni sekondar lidhte me
aplikimin e masave shoqrore ndaj kryesve poten"ial kurse ajo ter"iare me pro"edim ndaj
individve me qllim t pengimit t tyre t mos kryejn srish vepr inkriminuese
P!+!,-!(IMI I P)+5&IT1*1)M *1$8)+$+-Preven"ioni mund t ndahet n
#az t "ilsive dhe elementeve n preven"ionin e prgjithshm so"ial/ n preven"ioni e
posa0m dhe ne preven"ioni individual Preven"ioni i prgjithshm sht aktivitet me
karakter shoqror q sht i orientuar n drejtim t luftimit t kriminalitetit si dukuri
negative shoqrore t nj mjedisi t "aktuar so"io-kulturor Pra ai ka t #j m ndryshimin e
atij mjedisi dhe evitimin e shkaqeve t prgjithshme t sjelljes s inkriminuar etj Masat e
preven"ionit t prgjithshm so"ial jan t shumta si. ekonomike/ so"iale/ politike/ kulturore /
edukative etj Pra kto masa merren varsisht nga pro#lemet e identifikuara q ndikojn n
paraqitjen e sjelljeve inkriminuese Kto masa t preven"ionit t prgjithshm do t duhej ta
pr"illnin normalisht zhvillimin e shoqris pavarsisht nga ndikimet kriminogjene n nj
mjedis t "aktuar
P!+!,-!(IMI I,-I;I-U!(-Ky preven"ion i "ili quhet edhe ter"iar sht i
ndrlidhur me individ t "aktuar konkret dhe me ndihmn e tij mnjanohen ndikimet
negative t sjelljeve kriminale )sht fjala pr individ t "aktuar apo grupe individsh pr t
"ilt duhet pasur kujdes q t shptohen Kjo arrihet me masa t "aktuara me karakter t
prgjithshm e sidomos kriminologjik dhe individual q karakterizohen ndaj personave t
"aktuar Ky parandalim ka t #j me personat t "ilat ende nuk kan kryer vepra penale por
t "ilt mund t kishin sjellje kriminale n #az t elementeve relevante Ky sht
parandalim n #az t aktivitetet t judikaturs penale dhe m s shpeshti aplikohet ndaj
personave t mitur t "ilt shprehin n sjelljet e tyre devijime t ndryshme por t "ilat sjellje
ende nuk kan fituar karakter t veprimeve t inkriminuara Kjo politik #azohet n
kon"eptin e z#ulimit t hershm t delikunetve poten"ial n mnyr q t merren masa
preventive ndaj tyre Ky preven"ion krkon angazhim jo vetm t organeve shtetrore por
edhe t organizatave shoqrore dhe t institu"ioneve t posa0me me spe"ialist t fushave t
ndryshme
%!+T)*IT K+B'*$+ T) P!+!,-!(IMIT-P+';',6I$,IT
+$(I P!+!,-!(U'* I ?!MI(&'* @?amilja sht grup themelor i shoqris i "ili
m#ledh rreth vets njerz t lidhur me martes dhe pasardhsit e tyre/ eventualisht nj rreth
m t ngusht apo m t gjer njerzish prej gjaku apo lidhje tjera me qllim q ti knaqin
nevojat e ndryshme #iologjike/ ekonomike/ so"iale / edukative/ motive etj ?amilja si
#ashksi paraqet faktorin me m rndsi n zhvillimin dhe formimin e personalitetit t
njeriut %ashksia familjare sht #ashksi e "ila e m#ron dhe orienton antarin e vet e
7C
sidomos fmijt/ ajo kujdeset pr fmijt dhe t rinjt / for"on sta#ilitetin e tyre psikologjik
dhe zhvillon tek ata ndjenjn e prgjegjsis Mirpo me zhvillimet e reja familja sht duke
u transformuar dhe po krijohen do#sime n lidhjet familjare Kta ndryshime t reja q kan
#r q familja t jet e paaft t kryej me sukses rolin edukativ kan imponuar q n shum
vende t merren masa shoqrore q t kompozohet kjo munges !ndaj edhe jan formuar
shume shr#im e dhe ndihma pr familje si/ kshillimoret familjare/ shr#imet pr adoptime/
qendrat pr fmijt/ klu#et e t rinjve/ #ashksit e #animit etj , kuadr t ktyre masave
me rndsi sht ti kushtohet vmendje e posa0me aftsimit t familjes dhe realizimit t
suksesshm t funksionit edukues dhe pr ti vrejtur me koh simptomat e
paprshtatshmris te fmijt dhe pr t marr masa me qllim t korrigjimit t tyre dhe
orientimit t tyre m shpejt drejt rrugs s drejt t zhvillimit Prve0 familjes e "ila mund t
ndikoj n sjelljet kriminale t miturve ndikon edhe faktor t tjer si kushtet ekonomike/
kulturore/ papunsia/ varfria etj Kjo sepse familja si faktor kriminogjen nuk mund t
shikohet ndaras nga ndikimi i faktorve te tjer t shoqris +oli i familjes si preventiv
mund t jet m i suksesshm nse familja ka jet t harmonizuar dhe kushte t volitshme
ekonomike Mirpo ndikimi i familjeve t degraduara/ me shum antar/ me prindr t
papunsuar nuk mund t jep rezultate t suksesshme prandaj sht e domosdoshme q faktori
shoqror prmes politikave kriminal t ndrmerr masa t ndryshme preventive
+$(I P!+!,-!(U'* I *1K$(()*- *hkolla trajtohet si nj institu"ion i "ili ka for" t
madhe ndikuese n aspektin e edukimit / t ngritjes kulturore e edhe n aspektin e zhvillimit
emo"ional dhe intelektual dhe n formimin n tersi t personalitetit Kjo pr arsye se ajo ka
kontakte me pjesn m t madhe t rinis q nga rinia e hershme e deri n mishin e pjekuris
Pasi q fmijt qndrojn n shkoll pr nj koh t gjat arsimtart e tyre mund ti vrejn
pa vshtirsi shenjat e ve0anta dhe mund t parashikojn trajtimin individual t atyre q i
shfaqin shenjat e paprshtatshmris s sjelljet veta Pr kt arsye shkolla sht n gjendje ti
korrigjoj devijimet psikike e t tjera t rinjve dhe ti orientoj drejt !ndaj n shkoll duhet
t kryhen pro"ese t ndryshme edukative n mnyr q shkolla ti eliminoj dukurit negative
n sjelljet e rinis/ mosinteresimin/ vjedhje t imta/ ikjen nga shkolla etj 1ulumtimet e
ndryshme tregojn delikuentet e mitur n numrin m t madh e ln shkolln dhe nuk merren
me pun t do#ishme dhe kryejn vepra kriminale Kta t mitur t ikur nga shkolla jetojn
m s shpeshti n am#iente me nivel t zhvilluar ekonomiko- kulturor / me trafik t zhvilluar
se sa ata t mitur q jetojn n am#iente t pa zhvilluara ekonomiste si n fshatra apo qyteza
*hkolla s #ashku me disa institu"ione tjera marrin pjes s #ashku n formimin e #rezit t ri
Mnyra duke ua hapur dyert sjelljeve kriminale t t rinjve t "ilt sikur t mos ishin m
pjes e shkolls i nnshtrohen qndrimit te keq t shoqris/ familjes s parregullt dhe
sjelljeve delikuent +ruga e till nuk shpie n riedukim Po ashtu nga shkollat krkohet q
planet msimore ti harmonizojn me nevojat emo"ionale dhe so"ial t njerzve te rinj/ pra
nevoja q 0do vend ta prpunoj sistemin e arsimit q ti prgjigjet strukturs s tij so"iale Pr
shkak t qasjes individuale dhe q t evitohen pasoja e mossuksesit n arsim shum vende
jan zhvilluar shkolle spe"iale pr nFnsit me pengesa q punojn n #az t programit i "ili
ju prgjigjet atyre Kshtu jan hapur shkolla pr persona t shurdhr/ su#normal/ pastaj pr
prmirsimin e nFnsve etj
+$(I P!+!,-!(U'* I P)+5!TIT&'* / $+I',TIMIT P+$?'*I$,!( -1'
PU,)*IMIT-, mesin e kriminelve dhe delikuenteve t 0do vendi ka shum persona pa
arsimim adekuat e pa profesion !ndaj konsiderohet se me ndihmn e formimit t rregullt
profesional dhe me evitimin e papunsis mund t arrihen rezultate t konsiderueshme
7D
preventive 5jendja e papunsis ushtron efekte negative si n aspektin se"ila ashtu edhe n
at individual Pr shkak t pamundsis t plotsimit t nevojave materiale pr jetes t
antareve t familjes / dhe t pamundsis s shkollimit dhe m#rojtjes shndetsore vjen deri
te paraqitja e smundjeve dhe e sjelljeve kriminale !ndaj pr kt qllim sht me rndsi t
formohen plane parandaluese pr orientim profesionale dhe punsim q mund ti ndihmoj
shum persona n pro"esin e prshtatshmris nga aspekti profesional
+$(I P!+!,-!(U'* I I,*TITU6I$,';' T) *P'6I!(I>U!+!-&an
institu"ione ku aktivitetet prmirsuese #hen n #az t njohurive profesionale t "ilat
njohuri i ofrojn so"iologjia/ pedagogjia/ dhe disiplina t tjera shken"ore !ndaj ktyre
institu"ioneve ju takon nj rol i madh n pro"esin e preven"ionit dhe t riso"ializimit t
personave me sjellje devijonte >akonisht kto institu"ione krijohen pr fmij dhe n kuadr
t tyre #jn pjes edhe klinikat e ndryshme si kshilluese/ psikologjike etj )sht me rndsi
q afr shkollave t ket institu"ione t "ilat prkujdesen pr fmijt q kan pro#leme me
sjellje , kt pro"es sht me rndsi edhe kontri#uti i puntorve t shkollave dhe atyre
so"ial , 0do shoqri t organizuar fmijt dhe t rinjt duhet t pr"illen gjat tr jets s
tyre duke filluar nga familja e deri n punsimin e tyre Kjo pr"jellje duhet t prfshij ehe
ndihmse n rast nevoje pr profesionalizimin e tyre !ndaj kto programe dhe funksione
duhet t m#shtetn n politikn kriminale
+$(I P!+!,-!(U'* U ,-I1M)* P$*TP',!('- 8ndrimi ne #urg l gjurm
t "aktuara n personalitetin e t dnuarit dhe t "ilat mund t ken ndikim n t m pastaj
Prandaj sht e nevojshme q ktyre t ju ofrohet ndihma e "aktuar , politikn
#ashkkohore t lufts ndaj kriminalitetit i kushtohet vmendje dhe kujdes personit t posa
liruar nga dnimi i heqjes s liris Pas kryerjes s veprs penale kryesi ju nnshtrohet
masave t ndryshme represive duke filluar nga familja / shoqria / pro"edura penale / shpallje
e dnimit / vuajtja e dnimit dhe dalja n liri T gjitha kto ln prshtypje dhe ndikime n
personalitetin e tij !ndaj n ter kt pro"es m#ett pak vend pr punn preventive dhe pr
prmirsimin e plot t ktyre personave Prandaj sht detyr e sistemeve demokratike
shoqrore q t i shfrytzojn t gjitha mundsit shken"ore dhe profesionale dhe me an t
programeve #ashkkohore t politiks kriminale q t ju ofrohet ndihm t dnuarve t tille
sepse po qe se ata lihen pas dore ata mund t hasni n pro#leme t ndryshme dhe si zgjidhje
t merren prap me sjellje kriminale Kto ndihma jan t dy llojshme t #rendshme dhe t
jashtme T #rendshme jan dhnia e guFimit dhe kshillave pr personin e dnuar se si ti
zgjidh pro#lemet me t "ilat do t #allafaqohet pas daljes nga #urgu ,drsa ndihma e
jashtm sht sigurimi i ndonj pune/ ndihma materiale/ zgjidhja e prkohshme e
vend#animit etj Prvoja tregon se kjo ndihm postpenale nuk funksionon sa duhet gj q
mund t ket pasoja t dmshme pr sjelljet e tyre t mtutjeshme t personave t dnuar
+$(I P!+!,-!(U'* I T+!&TIMIT I,-I;I-U!( -1' 5+UP$+-*i metod
shum e suksesshme pr trajtimin e delikuenteve dhe parandalimit t kriminalitetit n
prgjithsi kohve t fundit prmendet edhe puna so"iale n grupe/ e "ila z#atohet me
delikuent t "aktuar n institu"ione por edhe me ata q jan n liri si antar t grupeve dhe
#andave t t rinjve para paraqitjes s sjelljeve devijonte +ndsia e ktij trajtimi sht se
se"ili individ mendon ndryshe n mnyrne vet/ gjykon / ndrsa krejt ndryshe do t reagoj
kur gjendet ne grup e ndryshe kur sht vetm , grupe mund t ndikohet nga t tjert
!ndaj n kuadr t ktij trajtimi te personat e "aktuar formohen #otkuptime pozitive dhe
ngritn kualitete personale / dhe n kt mnyr arrihet riedukimi i delikuenteve dhe
7E
riso"ializimi i tyre Terapin n grupe e z#atojn psikologt dhe psikiatrit ndaj delikuenteve
me pengesa neurotike e pengesa tjera ndrsa kshillimin n grupe e #jn sidomos personat
q kan m shum prvoj n kryerjen e pro"eseve edukative !plikimi i ksaj metode t
trajtimit ndaj grupeve t rinjve me sjellje pro#lematike gjithnj e m tepr po sendrtohet n
praktikn e politiks kriminale dhe preventive t shum vendeve si ?ran"/ 5jermani/ 5reqi
etj
+$(I P!+!,-!(U'* I $+5!,I>!T!;' ,-)+K$M%)T!+'- , fushn e
lufts kundr kriminalitetit rol t rndsishm kan edhe organizatat dhe shoqatat e ndryshme
ndrkom#tare *epse krimi sht dukuri q nuk sht i m#yllur por ka karakter
ndrkom#tar Kshtu n kt drejtim rol t rndsishm preventiv luajn se pari Kom#et e
%ashkuara dhe institu"ionet e tyre t spe"ializuar Pastaj vijn edhe organizata t ndryshme si
organizata ndrkom#tare e puns/ organizata #otrore e shndetsis/ organizata
ndrkom#tare pr t drejtat penale/ *hoqata pr ndihm personave t dnuar etj , kto
organizata jan m#ajtur dhe m#ahen takime ku diskutohet pr masat e ndryshme
parandaluese ndaj kriminalitetit si strategjia e lufts kundr kriminalitetit / politika e
prgjithshme so"iale / masat e respektimit t drejtave t njeriut etj
+$(I -1' +),-)*I ' $PI,I$,IT PU%(IK- , luftimin e kriminalitetit nuk #n
t kufizohet vetm n punn e aparatit shtetror por duhet t #het mo#ilizimi i ter mass n
kt luft Prvoja e deritanishme ka treguar se pa angazhimin e ktij faktori/ pra pa
pjesmarrjen e qytetarve nuk mund t luftohet me sukses krimi Kjo do t thot se politiks
#ashkkohore kriminale duhet t i interesoj jo vetm funksionimi i organeve shtetrore por
edhe i gjith opinioni Kjo krkes shtrohet pasi q opinioni nuk sht i prgatitur aq sa
duhet pr funksione preventive ndaj kriminalitetit/ arsyeja e ksaj qndron se qytetart
m#shtetn pr s teprmi n ligje dhe #esimi n fuqin dhe for"n e ligjeve Kohve t
fundit ka tenden" n shum vende t angazhimit t qytetarve n kt drejtim/ kjo po
shprehet si ini"iativ e qytetarve q t m#rohen nga sulmet e ndryshme t inkriminuara nga
dhuna dhe n ndihmesn e riso"ializimit t dnuarve Pr kt qllim n shum vende sht
duke u #r nj #ashkpunim i ngusht n mes t poli"is dhe me qytetart dhe jan
themeluar disa institu"ione t posa0me t "ilat kan hartuar programe spe"iale pr
prkujdesje ndaj t rinjve
M&'T'T ' I,?$+MIMIT -1' P!+!,-!(IMI I K+IMI,!(IT'TIT-, drejtim
t aktivizimit t opinionit pr luft kundr kriminalitetit rol t rndsishm luan edhe
informimi i drejt i qytetarve n lidhje me sjelljet kriminale n nj mjedis t "aktuar !rritja
e informimit t qytetarve n lidhje me kto #het n mnyra t ndryshme si mjetet
informimit pu#lik 2 radio/ televizion/ filmi/ shtypi etj4 +oli i tyre sht i madh pasi q ato
paraqesin nj rol t rndsishm edukativ Me qllim t nFitjes s efekteve pozitive t
qytetarve shtypi nuk duhet t #jer nn ndikimin e efekteve sensa"ionale por duhet t jep
informata t sakta dhe o#jektive qoft n lidhje me kriminalitetin si dukuri por edhe ne rastet
e posa0me t aktivitetit kriminale ;etm me informime t sakta do t zgjohej interesimi
pozit ndr qytetart pr angazhim n dhe rendsin e preven"ionit shoqror kundr
kriminalitetit
P$(ITIK! K+IMI,!(' %!*1K)K$1$+' / M&'T'T -1' M'T$-!T '
P!+!,-!(IMIT T) K+IMI,!(IT'TIT-Politika kriminale sht politik n luftimin e
kriminalitetit andaj edheka karkater klasik dhe na"ional Prm#ajtja e saj dhe esen"a
nFjerrn nga esen"a e sistemit shoqror e politik dhe sht e lidhur me politikn/ filozofin/
7H
kulturn dhe traditat e saj me sistemin e vlerave t saja etj -etyra themelore e politiks
kriminale sht organizmi i lufts s suksesshme kundr kriminalitetit/ ajo prfshin dy fusha
t ndrlidhura me parandalimin. fushn penalo-juridike dhe fushn e preven"ionit t
prgjithshm so"ial , fushn e par politika kriminale si shken" politike duhet t formoj
modelin prgjithshm t s drejts penale/ ti shpreh dhe ti realizoj prin"ipet e rendit
shoqror dhe e gjith kjo t sendrtohet me qllimet e shoqris s "aktuar ,drsa fusha e
dyt sht pjes e fushs s gjr t politiks so"iale Kjo luft duhet t atakoj kriminalitetin
n t gjitha drejtimet Politika kriminale duhet t ket planin dhe programin e vet t "ilat
lidhen edhe me planet e gjra t zhvillimit t shoqris Politika kriminale duhet ti prfshij
dhe ti prsos t gjitha mjetet dhe metodat e saja n luftn kundr kriminalitetit dhe t gjitha
kto t jen n harmoni me normat dhe vlerat e shoqris s "aktuar
K+IMI I $+5!,I>U!+ / K$++UP*I$,I -1' P$(ITIK! K+IMI,!('
-isa forma t luftimit t krimit t organizuar- (ufta kundr krimit t organizuar k
#r q politika kriminale t orientohet drejt futjes s rregullave dhe kon"epteve t reja si
krimi i organizuar/ organizat kriminale etj Krimi i organizuar sht dukuri sa e vjetr dhe
ere n vende t ndryshme te #ots 8ysh n shekujt e kaluar flitet pr grupe kriminale t
organizuara q merreshin me kontra#andim/ korrupsion/ shprdorim/ trafikimin e drogs etj
&o vetm ekonomia #otrore i shfrytzon lehtsit q ofrohen nga teknologjit e reja por edhe
grupe kriminale i shfrytzojn kto mundsi / ktyre rrethanave duhet shtuar edhe ndryshimet
politike e sidomos n vendet n tranzi"ion , 'vrop pr her t par no"ioni i krimit t
organizuar sht dhn n Itali 2 7GI= @no"ioni i organiizats kriminal et tipit mafioz4
Krimi i organizuar nuk mund t luftohet dhe t parandalohet nse nuk studiohen format dhe
mnyrat e veprimit t tij Pr tu luftuar krimi i organizuar n venet n tranzi"ion e edhe ne
Kosov duhet t ket nj strategji na"ionale dhe t mirfillt t masave parandaluese Kjo
duhet t #het n prputhje me legjisla"ionin penal dhe t kompeten"ave t organeve
shtetrore 5jat luftimit t krimit t organizuar zakonisht duhet pasur parasysh se ai njrn
pal e ka n pushtet pr 0ka edhe mund t quhet krimi i shtetzuar +regullimi ligjor i
luftimit t krimit t organizuar prkufizohet me inkriminime t reja / plotsime dhe
ndryshime dhe me riorganizim t organeve t z#ulimit/ ndjekjes/ dhe gjykimit Pra krimi i
organizuar si dukuri mund t luftohet me nj veprimtari unike dhe t pr#ashkt t ter
sistemit shoqror pasi q njra an q e mundson krimin e organizuar sht edhe pushteti
K$++UP*I$,I *I ?$+M) ' K+IMIT T) $+5!,I>U!+-K$++UP*I$,I *I
-UKU+I *1?!8'T ,) T) 5&IT1! *?'+!T ' &'T)* *1$8)+$+'-*1T'T)+$+'
Korrupsioni shtrihet n veprimtarin e partive/ n qeverisjen qendrore dhe n at vendore
pastaj ne organizatat shtetrore dhe joqeveritare pastaj n ekonomit shtetrore dhe private
, korrupsion grshetohen e drejta me moralin/ #urokra"in/ veprimtaria me qellim
pasurimi/ diktaturat me demokra"in/ krimin dhe shkeljen ligjit/ krkesa pr jetes m t
mir t qeveritarve/ etj Korrupsioni sht nj kr"nim serioz pr t gjitha regjimet politike
e po ashtu edhe pr regjimet demokratike Korrupsioni trajtohet si nj krim i #ardh pasi q
ngjyra e #ardh sht m e prshtatshmja , luftn kundr korrupsionit jan prfshi edhe
shum organizata ndrkom#tare si nj kriter pr administrim t mir ekonomik Korrupsioni
sht nj epidemi shtetrore kriminale me rrezik pr shtetin dhe shoqrin q e ka lejuar Ky
fenomen duhet t luftohet q n fillim sepse nse ai thellohet duke mposhtur shtetin dhe duke
e #r sistem korruptim do t jet m vshtir Korrupsioni si dukuri kriminale sht i lidhur
me krimin e organizuar dhe sht kr"nim m i madh pr sta#ilitetin politik dhe ekonomik
t 0do vendi , kt drejtim nga zyrtart evropian %allkani konsiderohet si der prmes t
7I
"ils kalon droga dhuna dhe trafikimi Korrupsioni e dmton rend ekonomin enj shteti
dhe ndikon n uljen e efikasitetit t lufts kundr krimit t organizuar , kt drejtim sipas
analizave organet tatimore renditn t part DGM pastaj doganat DDM dhe poli"ia CIM me
mitmarrje -he fusha ku kryhet m s shumti korrupsioni sht kalimi i mallrave n dogana
dhe tek marrja e llisen"ave pr ushtrim profesioni dhe pr leje ndrtim , kt drejtim
*1%! llogariten n mesin e 7L shteteve me pak ta korruptuara t #ots dhe ky sht nj
fenomen modern
,-IKIMI I K+IMIT T) $+5!,I>U!+ ,) 5&',-&', ' *I5U+I*) -1'
('5&I*(!6I$,I I +I ,) (U?TIMI, ' K)TB+' -UKU+I;' ,'5!TI;' T)
*1$8)+I*)- Politika kriminale n vendet demokratike prve0 tjerash duhet pasur parasysh
ndikimin krimit dhe krimit t organizuar si0 jan trazirat aktet terroriste etj Kjo sepse
gjendja e siguris n vend ka ndikim t theksuar n luftimin dhe parandalimin e kriminalitetit
n prgjithsi Pra n nj gjendje t siguris q sht me e #risht do t jet m vshtir
z#ulimi dhe luftimi krimit >#atimi i legjisla"ionit eksitus dhe nFjerrja e normave t reja
sht sfid e madhe pr 0do shtet )sht me rndsi q prve0 miratimit t ligjeve t reja n
kt fush sht me rndsi q t rritet ndrgjegjja politike dhe pu#like m luftn kundr
korrupsionit ky sht edhe nj rekomandim i Kshillit evropian pr vendet e 'vrops
juglindore ,j nga tiparet m t zakonshme t ktij legjisla"ioni sht edhe parashikimi pr.
prgjegjsin dhe detyrimet e personave zyrtar pr deklarimin e t ardhurave dhe pasuris/
ndalimi i konfliktit t interesave/ parandalimi i 0do lloj korrupsioni gjat prokurorimit n
qeveri/ sanksione te ve0anta administrative/ pastaj formimi i komisioneve te ve0anta pr
monitorimin e puns s organeve t z#atimit t ligjeve dhe veprimtaris gjyqsore dhe duke
propozuar strategjit t reja t puns Prms konventave t ndryshme parashihet edhe nj
pun e pr#ashkt ndrkom#tare pr hetim t pr#ashkta hetimore / ngrirja e llogarive
#ankare/ sekuestrimi i mallit pr t parandaluar transferimin e tij etj T gjitha kto me qllim
t luftimit dhe parandalimit t kriminalitetit / krimit t organizuar dhe akteve terroriste ,
drejtim t luftimit t korrupsionit parashihen edhe autoritete t ve0anta anti-korrupsion detyr
e t "ilave sht t ndrmarrin pro"edura t ve0anta dhe duke prdorur mjete t posa0me n
luftn dhe parandalimin e korrupsionit
-I*! ?$+M! T) (U?TIMIT T) K$++UP*I$,IT- , kt drejtim -r 5jonqa si
detyra t prhershme t #ashkpunimit ndrkom#tar rekomandon. afrimin e legjisla"ionit
kom#tar me at ndrkom#tar/ ratifikimin dhe nnshkrimin e instrumenteve ndrkom#tare
n fushn penale / #ashkpunimi gjyqsor/ #ashkpunimi n fushn e dorzimit dhe
ekstradimit t kriminelve/ #ashkpunimi ndrkom#tar n fushn e krimeve finan"iare/ etj
(ufta kundr krimit t organizuar dhe korrupsionit krkon trajtim t gjithanshm/ organizim
dhe i rregullim si n rrafshin na"ional ashtu edhe n at ndrkom#tar +eformimi i poli"is
dhe gjyqsis n drejtim t organizimit t organeve spe"iale pr luftimin e krimit/ rolin e
theksuar t mediave etj Korrupsioni dhe efektet e tij ekonomike dhe so"iale jan tejet
serioze/ ai prodhon varfri dhe rnie t prgjithshme ekonomike e shoqruar me
paknaqsis shoqrore ndaj reformave dhe zhvillimeve demokratike dhe hum#jen e #esimit
te organet e shr#imit pu#lik shtetror >gjidhja dhe tejkalimi i pro#lemeve n luftn kundr
krimit t organizuar dhe korrupsionit arrihet me analizn e gjendjes ekzistuese t ksaj
dukurie/ masat spe"ifike / formimi i institu"ioneve t spe"ializuar pr luftimin e krimit t
organizuar dhe korrupsionit / qeverisje e mire/ ligjshmri n kryerjen e funksioneve/ qasje
shken"ore e profesionale n z#ulimin dhe luftimin e korrupsionit / edukimi i opinionit dhe
7G
mo#ilizimi i mediave etj Prve0 rregullimit legjislativ / politiks ndshkimore/ dhe
programeve tjera t organeve qeveritare politike dhe parlamentare duhet pasur parasysh edhe
dy drejtime a4 8 0do #arts i funksioneve politike / pu#like dhe profesionale pr t "ilin
prfolt apo msohet pr tolerim ndaj korrupsionit pr shkak t prgjegjsis politike t
suspendohet ose shkarkohet nga detyra -he #4 >yrtart duke filluar nga ai administrativ e
deri te rezidenti n raste t involvimit n korrupsion ose shprdorim t detyrave zyrtare ose
mundsim dhe ndihm n kto dukuri t largohet vet nga detyra apo posti si akt moral pa
pro"edura t ve0anta
-'(IKU',6! ' T) MITU+;' -1' P$(ITIK! K+IMI,!('
K+IMI,!(IT'TI I T) MITU+;'- 8llimi parsor i rregullimit t pozits s t
miturit n legjisla"ionin penal sht parandalimi dhe riso"ializimi i tyre e jo ndshkimi pr
pasojat e shkaktuara ndaj shoqris me veprimet e tyre inkriminuese (egjisla"ioni penal
duhet t jet faktor i luftimit t delikuen"s s t miturve dhe t mos lejohet asnj rrethan q
ndihmon paraqitjen e delikuen"s s t miturve (uftimi i delikuen"s tek t miturit ka
rndsi m t madhe se sa luftimi i kriminalitetit tej t rriturit Pasi q shoqria duhet t
luftoj m gjat veprimet e delikuenteve i "ili me koh nuk sht kthyer nga rruga ga#uar se
sa veprimet e personave te rritur Pastaj fmijt dhe t miturit duhet t vshtrohen si viktima
e jo si kriminel -elikuen"a e t miturve prfshin kryesit me prgjegjsi penale prej 7C deri
7I vje0 ,drsa fmijt deri 7C vje0 dhe t "ilt nuk kan prgjegjsi penale &o edhe
ndryshon varsisht prej shteteve Psh Te Iraku/ India 'gjipti prgjegjsia penale fillon me H
vje0/ n Turqi 77 vje0/ !ustri/ >vi"r/ -animark fillon 7D vje0 , *hqipri/ Kosov fillon
me 7C vje0 Po ashtu edhe limit i lart ndryshon/ mirpo n pjesn m t madhe t 'vrops
pranohet limiti 7I vje0 Kriminaliteti i t miturve sht pjes pr#rse e kriminalitetit n
prgjithsi dhe n shum vende ai studiohet veqmas nga kriminaliteti i t rriturve
+I'-UKIMI I ?)MI&);' M' *&'((&' -';I&$,T'- ndodh q prindrit dhe
arsimtart t ankohen n sjelljet e fmijve dhe t rriturve duke i "ilsuar si t
paprmirsueshm *jellja e ktyre t miturve moti e ka preokupuar vmendjen e
psikologve/ so"iologve/ kriminalistve / pedagogve/ neuropsikiatrive 'kzistojn dy grupe
t mdha shpjegimesh lidhur m sjelljet devijonte t rinjve ,jra i shpjegon si pasoj e
trashgimit ose t paaftsis s tyre pr tu adaptuar m mjedisin so"ial ngase vuajn nga
dmtime n sistemin qendror nervor dhe n tjetrn q kto sjellje i shpjegon si pasoj e
ndikimit negativ t mjedisit so"ial n formimin e tyre emo"ional dhe moral / pra si pasoj e
lshimeve gjat edukimit t tyre n etapa t ndryshme ' vrteta shken"ore qndron n
sintezn e ktyre dy pikpamjeve *hkaqet e sjelljes devijonte mund t jen n vet fmijn/
ne vet familjen apo jasht saj/ pastaj nn ndikimin negativ t programeve filmore televizive/
n shtypin e verdh n literatur etj I riu i len pas dore nga familja/ i mohuar dhe pa dashuri
prindrore/ i papranuar nga moshatart dhe nga t tjert/ duke mos pasur prvoj t
mjaftueshme jetsore i qaset prdorimit t mjeteve dhe formave m t lehta / sjelljeve
devijonte e t "ilat nuk i pranon mjedisi shoqror Kto ai i prdor pr padrejtsit q i #hen
ose pr tu vet-vrtetuar *imptomat e sjelljes devijant duken n familje/ fmija i trajtuar keq/
/ pa ushqim t mjaftueshm/ pa veshm#athje si shokt/ pa lodra pr loj/ pa mundsi t luaj
me shok/ i ln pas dore/ i pr0muar/ pa dashuri prindrore/ nuk i jepet mundsi pr t
vepruar ai do t filloj m sjellje devjinat pr tu hakmarr prindrve/ sillet n mnyr
arrogante dhe m kokfortsi/ trajton keq vllain apo motrn / #redh rrugve n vend se t
shkoj n shkoll/ mson gjra t pa mira nga antaret e grupit/ duke filluar t vjedh sende
,se kto simptoma nuk kuptohen hert dhe drejt fmija do ti prfor"oj kto sjellje
=L
devijonte dhe do tu kundrvihet normave morale dhe ligjit dhe veprimet e tij shndrrohen ne
delikuen" ?jala adoleshen" vjen nga latinishtja dhe do t thot rritem ose piqem )sht nj
etap e zhvillimit so"ial/ emo"ional dhe intelektual q e zhvendos t miturin drejt te rriturit
Pu#erteti sht periudha kur individi arrin pjekurin seksuale dhe #het i aft t riprodhoj
vetn !doloshen"a sht nj periudh gjat s "ils ndodhin ndryshime n organizm t "ilat
manifestohen me dukuri t rndsishme dhe kritike Kto ndryshime mund t ken edhe
karakter t rnd patologjik Individt q nga lindja deri n moshimin e tyre kalojn nga kriza
n kriz , rast se tek adoleshen"a mungon kriza ather kemi t #jm me nj dukuri
patologjike/ pra t shfaqjes se disa dukurive jo t zakonshme Kriza e adoleshen"s sht
0rregullim i #rendshm dhe i jashtm dhe q prjetohet jo njlloj nga t gjith dhe sht nj
pro"es evolutiv gjat t "ilit adoleshentt mund t psojn zhgnjime ose mund t shkojn
drejt konsultimit t identitetit t tyre !ndaj riedukimi i fmijve dhe i t rinjve duhet t
filloj q nga etapa e par me t hetuar sjelljet devijonte dhe t vazhdohet derisa i riu t
kuptoj pr pasojat e sjelljeve t tilla
P$>IT! ' ?'M+)* *I ;IKTIM) -1' -)*1MIT!+' -1' P$(ITIK!
K+IMI,!('- Pozita e femrs si viktim dhe dshmitare duhet studiuar nga ana so"iologjike
/ psikologjike/ filozofike dhe juridike n drejtim t hartimit t programeve dhe ligjeve pr
m#rojtjen e tyre Prparimi i grave dhe arritja e #arazis mes grave dhe #urrave sht yshtje e
te drejtave t njeriut dhe kusht pr drejtsin so"iale n shoqri rat dhe vajzat i nnshtrohen
dhun fizike/ seksuale dhe psikologjike/ pra grat shpesh #hen viktima t dhunimit dhe
a#uzimeve nga"mimeve seksuale dhe kr"nimit / kto i pengojn ato q t gzojn t drejtat
dhe lirit e tyre themelore !ndaj kto rrethana tregojn rndsin e trajtimit t siguris dhe
m#rojtjes s viktimave dhe dshmitarve n sistemet gjyqsore t 0do vendi Pasojat e
veprimeve si t lndimeve trupore dhe psikike paraqesin viktimizimin primar ndrsa
viktimizimi sekondar paraqet reagimin negativ t mjedisit so"ial prmes reagimit joadekuat
ose te ga#uar t organit t ndjekjes !ndaj me qllim t zvoglimit t viktimizimit sekondar
rekomandohen kto veprime. Pyetja n poli"i-nga punonjsi i gjinis s njjt/ pyetja n
pranin e personit t #esueshm/ dhe t angazhohen njsit spe"iale t poli"is pr artet e
dhunimeve dhe t dhuns familjare Pyetja n 5jykat- pyetja n munges t akuzuarit/
ndalimi i pyetjes m#i jetn seksuale t viktims/ regjistrimi me video-kamer si prov pr
gjykat Pastaj masat pr m#rojtje si dshmitar- ndryshimi i identitetit/ ndryshimi i
vend#animit/ m#rojtja e prkohshme e t dhnave t dshmitarit/ masa t m#rojtjes fizike dhe
teknike/ reha#ilitimi so"ial/ rikualifikimi profesional/ dhnia e kshillave e mnyra tjera t
"aktuara me ligj *ipas ligjit viktim q paraqitet n "ilsin e dshmitarit sht se"ili person
t "ilit me vepr penale i sht "enuar apo rrezikuar ndonj drejt e tij personale apo
pronsore dhe i "ili posedon informatat me rndsi pr pro"edurn penale dhe me paraqitjen
e s "ils jeta/ shndeti/ liria ose prona e tij do ti ekspozohej rrezikut dhe i "ili sht pajtuar t
#ashkpunoj me organet e jurispruden"s , fund duhet t theksohet se trajtimi i gruas si
viktim apo dshmitare sipas shum fakteve dhe rrethanave ka "ilsi t dalluara n krahasim
me meshkujt
=7