Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.

368

Ng Th Thanh Nga - CH15
T VN
Loi ngi vi hng nghn nm pht trin ca mnh l nhn chng, tc
nhn cho s i thay hng ngy hng gi ca chnh th gii mnh tn ti. Cuc
u tranh gia con ngi vi thin nhin, gia con ngi vi con ngi v
ang l ng lc thc y th gii ngy cng pht trin.Trit hc vi vai tr mt
hnh thi thc x hi l hc thuyt v nhng nguyn tc chung nht ca tn ti
v nhn thc v thi ca con ngi vi th gii, l khoa hc v nhng quy
lut chung nht ca t nhin x hi v t duy cng khng nm ngoi cuc u
tranh gay gt y. Nu s pht trin ca th gii c th hin bng cuc u
tranh gia cc giai cp, hnh thi x hi; bng s ph nh ln nhau ca cc ch
x hi th lch s pht trin ca trit hc li c nh du bng cuc u
tranh gia ch ngha Duy vt v ch ngha Duy tm.
Cuc u tranh gia hai trng phi trit hc ny l si ch xuyn sut
qu trnh pht trin ca trit hc. N phn nh cuc u tranh giai cp trong x
hi phn chia thnh cc giai cp i khng. Thng thng ch ngha duy vt
th hin th gii quan ca nhng lc lng tin tin, tin b ca x hi , cn ch
ngha duy tm (tuy khng phi bao gi cng vy) l th gii quan ca nhng lc
lng suy tn, phn ng v bo th trong x hi. Ch ngha duy vt khng nh
tnh th nht c trc ca vt cht v tnh th hai c sau ca thc, con ngi
c kh nng nhn thc c th gii. Ngc li ch ngha duy tm khng nh
tnh th nht c trc ca thc, ph nhn kh nng nhn thc ca con ngi
i vi th gii. D sao bt k h thng trit hc no cng u phi xut pht t
cc vn c bn ca trit hc, t xy dng ton b h thng trn c s gii
quyt cc vn . Cng nh s phong ph ca th gii cuc u tranh trong
trit hc din ra vi nhiu hnh thc, mc khc nhau, cuc u tranh ny va
l cuc u tranh gia t tng, th gii quan ng thi cng l cuc u tranh
ca mt b mn khoa hc. Trn con ng n vi chn l y nhng nh trit
hc, nhng trng phi trit hc khng nhng u tranh vi nhau m gay gt
hn cn phi u tranh vi chnh mnh. Trong tiu lun ny chng ta s lm sng
t cuc u tranh ca hai khuynh hng trit hc Duy vt v Duy tm trong thi
k phc hng cn i.
Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.368

Ng Th Thanh Nga - CH15
GII QUYT VN
1. Vi nt v x hi v lch s Ty u thi phc hng cn i:
Thi k Phc hng ca cc nc Ty u l giai on lch s qu t x
hi phong kin sang x hi t bn (th k XV - XVI). Tnh cht qu biu
hin trn tt c cc mt ca i sng kinh t, chnh tr - x hi, vn ho t tng
thi k ny. y l thi k tan r ca ch phong kin bt u hnh thnh quan
h sn xut t bn ch ngha. V kinh t thi k ny c bc chuyn bin mnh
m t nn kinh t t tc, t cp sang nn kinh t sn xut cng trng th cng.
thi k ny c rt nhiu pht kin a l cng nh nhiu sng ch v k thut.
S pht trin mnh m ca khoa hc, a l to ra mt mi trng thun li,
gp phn thc y cng thng nghip pht trin.
V kinh t: Bt u t th k XV, Ty u, ch phong kin vi nn
sn xut nh v cc o lut h khc Trung c bc vo thi k tan r. Nhiu
cng trng th cng xut hin, ban u Italia, sau lan sang Anh, Php v
cc nc khc, thay th cho nn kinh t t nhin km pht trin.
S pht trin ca kinh t t bn ch ngha thc y s pht trin ca khoa
hc, k thut. Nhiu cng c lao ng c ci tin v hon thin. Vi vic sng
ch ra my ko si v my in lm cho cng nghip dt, cng ngh n lot c
bit pht trin, nht l Anh. S khm ph v ch to hng lot ng h c hc
gip cho con ngi c th sn xut c k hoch, tit kim thi gian v tng
nng sut lao ng.
Nhng pht kin v ng bin, tm ra nhng min t mi, c bit l
vic tm ra chu M... cng to iu kin pht trin cho nn sn xut theo hng
t bn ch ngha. Thng mi, th trng trao i hng ho gia cc nc c
m rng; giao lu quc t c tng cng, nh m cc nc pht trin sm
nh Anh, Php, Ty Ban Nha... thi nhau xm chim thuc a m rng vic
khai thc thin nhin v th trng tiu th hng ho.
V x hi: ng thi vi s pht trin ca sn xut v thng nghip,
trong x hi Ty u thi k ny, s phn ho giai cp ngy cng r rt. Tng lp
t sn xut hin gm cc ch xng cng trng th cng, xng th, thuyn
Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.368

Ng Th Thanh Nga - CH15
bun... Vai tr v v tr ca h trong kinh t v x hi ngy cng ln. Hng lot
nng dn t nng thn di c ra thnh th, tr thnh ngi lm thu cho cc cng
trng, xng th. H tham gia vo lc lng lao ng x hi mi, lm hnh
thnh giai cp cng nhn. Cc tng lp x hi trn i din cho mt nn sn xut
mi, cng vi nng dn u tranh chng ch phong kin ang suy tn.
V vn ho, t tng: Cng vi s pht trin v kinh t v x hi, khoa
hc k thut v t tng thi k Phc hng cng t c s pht trin mnh m.
Cc nh t tng thi Phc hng ph phn mnh m cc gio l Trung c.
M u l nh trit hc ngi pha Nam nc c, Niclai Kuzan (1401-1464).
Tip l cc nh khoa hc - trit hc nh Niclai Cpecnich (1475-1543)
ngi Ba Lan; Lna Vanhxi (1452-1519) - nh danh ho, nh ton hc, c
hc, k s ngi Italia; Gioocan Brun (1548-1600) ngi Italia; Galil
Galil (1564-1642) ngi Italia. Trong s nhng thnh tu khoa hc t nhin c
nh hng to ln n nhn thc duy vt v th gii, ni tri hn c l thuyt nht
tm ca Niclai Cpecnich (1475-1543), nh bc hc v i ngi Ba Lan.
Niclai Cpecnich ng trn lp trng ca trit hc duy vt bc b thuyt
a tm do Ptlm (ngi Hy Lp) xut t th k th II, mt gi thuyt sai
lm coi qu t l trung tm ca h mt tri v v tr. Thuyt nht tm ca
Niclai Cpecnich ging mt n nng n vo th gii quan tn gio, thn
hc. Gi thuyt ca ng l mt cuc cch mng trn tri, bo trc mt cuc
cch mng trong lnh vc cc quan h x hi sp xy ra.
2. V trit hc :
Cuc u tranh gia Ch Ngha Duy Vt v Ch Ngha Duy Tm thi l
ny din ra gay gt. thi k ny Ch Ngha Duy Vt l th gii quan ca giai
cp t sn, giai cp tin b ang trong qu trnh u tranh hnh thnh phng
thc sn xut ca mnh. Cn Ch Ngha Duy Tm l th gii quan ca tn gio,
giai cp qu tc, phong kin, giai cp lc hu v phn ng ang ra sc ko di
cn hp hi ca mnh.
Trong thi i Phc hng, cc nh t tng t sn bnh vc trit hc
duy vt, vn dng n chng li ch ngha kinh vin v thn hc Trung c.
Cuc u tranh ca ch ngha duy vt chng ch ngha duy tm thng c
Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.368

Ng Th Thanh Nga - CH15
biu hin di hnh thc c th l khoa hc chng tn gio, tri thc thc
nghim i lp vi nhng lp lun kinh vin. Cui cng, s chuyn chnh ca
gio hi v s thng tr ca ch ngha kinh vin Trung c khng ngn c
s pht trin bc u ca khoa hc thc nghim v trit hc duy vt - tin
cho nhng thnh tu mi v nhng c im mi ca trit hc trong cc th k
tip theo.
Thi k cn i l thi k pht trin rc r ca Ty u trn tt c cc mt
ca i sng x hi. l s pht trin tip tc ca ch ngha t bn, ca khoa
hc v t tng, trong c ch ngha duy vt trit hc, nhng vi nhng c
im mi.
Khc vi thi k Phc hng, thi cn i (th k XVII-XVIII) cc nc
Ty u l thi k giai cp t sn ginh c thng li v chnh tr trc giai
cp phong kin. Ba cuc cch mng t sn ln n ra v thnh cng: Cch
mng t sn H Lan cui th k XVI ; Cch mng t sn Anh (1642-1648);
Cch mng t sn Php (1789-1794). y cng l thi k phng thc sn xut
t bn ch ngha c xc lp v tr thnh phng thc sn xut thng tr Ty
u. N to to ra nhng vn hi mi cho khoa hc, k thut pht trin m
trc ht l khoa hc t nhin, trong c hc t ti trnh l c s c
in. c im ca khoa hc t nhin thi k ny l khoa hc t nhin - thc
nghim. c trng y tt yu dn n thi quen nhn nhn i tng nhn thc
trong s tru tng tch ri, c lp, khng vn ng, khng pht trin, nu c
ni n vn ng th ch yu l vn ng c gii, my mc. l nguyn nhn
ch yu lm cho trit hc duy vt thi k ny mang nng tnh my mc siu
hnh.
Chnh nhng iu kin kinh t - chnh tr v khoa hc t nhin thi cn
i quy nh nhng c trng v mt trit hc thi k ny:
Th nht, y l thi k thng li ca ch ngha duy vt i vi ch ngha
duy tm, ca nhng t tng v thn i vi hu thn lun.
Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.368

Ng Th Thanh Nga - CH15
Th hai, ch ngha duy vt thi k ny mang hnh thc ca ch ngha duy
vt siu hnh, my mc. Phng php siu hnh thng tr, ph bin trong lnh
vc t duy trit hc v khoa hc.
Th ba, y l thi k xut hin nhng quan im trit hc tin b v lnh
vc x hi, nhng nhn chung vn cha thot khi quan im duy tm trong vic
gii thch x hi v lch s.
Th t, trc s pht trin mnh m ca t tng duy vt v thn ca thi
cn i, ch ngha duy tm v thn hc buc phi c nhng ci cch nht nh.
Nhu cu y c phn nh c bit trong trit hc duy tm ch quan ca nh
trit hc thn hc ngi Anh G.Beccli.
Nhng c im y th hin r nt trong quan nim ca mt s trit gia,
in hnh nh Bru n,Gali, B cn, Hp p, cc t, Xpi n a, Lc c, Bc
c li, Hium....
* Brun(1548-1600):
ng l mt i din xut sc ca ch ngha duy vt v thn: Engel nh
gi ng l mt ngi khng l v hnh thc, tinh thn v tnh cch. Gio hi coi
ng l t o v ng tng b trc xut i nhiu nc Chu u. Nm 1562 ng
quay v v ng b gio hi kt n 6 nm t v ngy 17 thng 02 nm 1600,
ng b to n gio hi thiu sng Qung trng hoa La M.
Phm tr trung tm ca trit hc Brun l ci duy nht(UNO) c ng
ly t phi Platon mi v din gii di ngn ng t nhin thn lun ca mnh.
UNO chnh l thng tn ti di dng t nhin. N l mt th gii c lp
khng c to ra v cng khng b tiu dit. N tn ti vnh vin. ng ng
nht thng vi t nhin nhng ng ch tha nhn thng trn danh ngha
v iu c th hin r khi ng quan nim ci duy nht l gii t nhin
thng ch khng phi ngi. Theo ng mi sinh vt ch l mt dng biu
hin ca ci duy nht. Cc s vt bin i khng ngng, tc l c sinh ra tn ti
v mt i nhng ci duy nht li l bt bin.
Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.368

Ng Th Thanh Nga - CH15
Trong trit hc ca Brun c cha nhiu yu t bin chng ca thi c
i. ng cho rng UNO l s thng nht gia cc mt i lp nh cc i, cc
tiu ci ti thiu v ci ti a, tnh thng nht v tnh nhiu v, kh nng v hin
thc, ci yu i lin vi ci ght, thuc cha bnh ng thi l ci git ngi.
Ci duy nht l tt c ng thi cng khng l g c, n tn ti trong mi ci
ng thi cng khng u c.
T tng bin chng ca Brun vt xa cc nh trit hc Hy Lp c
i. V ng da trn thnh tu ca ton hc v c hc ca thi i mnh. Theo
ng trong ci duy nht vt cht v hnh dng khng c vt cht u tin hay
hnh dng thun ty nh quan nim ca Arit xtt c ng cho rng vt cht
phi l ci tch cc, ci c nht l thc t ca mi vt cn hnh dng phi l hnh
dng ca vt cht.
ng khng nh tnh thng nht ca th gii v tnh v cng, v tn ca
n. ng quan nim rng mi sinh vt u nm trong v tr v v tr nm trong
tt thy mi vt. Chng ta trong v tr v v tr nm trong chng ta hay ng
cn khng nh v tr l mt th bao gm v vn cc hnh trnh trong tri t
hay mt tri th cng ch l mt trong nhng hnh tinh y v vy khng c hnh
tinh no l trung tm ca v tr theo ngha tuyt i ca n c.
Nn theo ng ngoi tri t s sng v con ngi rt c th c nhng
hnh tinh khc na. y l mt quan im rt tin b v mang tnh khoa hc ca
Brun, th hin quan im ca Ch Ngha Duy Vt chng li quan im ca
gio hi, nh th cho rng tri t l trung tm ca v tr v thng sinh ra
tri t.
Brun cn xy dng hc thuyt n t. Theo hc thuyt ny, tt c ni
chung c v tr u c cu to t cc n t.
V nhn thc lun: Brun cho rng i tng ca nhn thc l gii t
nhin v ng nh gi thp vai tr ca nhn thc cm tnh. Theo ng hn ch ln
nht ca cm tnh l khng thy c ci v cng hay, v cng khng phi l i
tng ca cm gic, ng cao vai tr ca tr tu con ngiv ch tha nhn mt
Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.368

Ng Th Thanh Nga - CH15
chn l do trit hc v khoa hc em li. Theo ng con ng nhn thc phi t
cm gic n l tr v cui cng l tr tu.
Qua nhng quan im ca Brun ta thy rng ng l mt i din tiu
biu ca Ch Ngha Duy Vt thi k ny chng li Ch Ngha Duy Tm. ng
khng ngng tuyn truyn cc t tng khoa hc v Ch Ngha Duy Vt trit
hc v do hong s to n gio hi thiu sng ng. y l bng chng cho
thy cuc u tranh gay gt gia Ch Ngha Duy Vt v Ch Ngha Duy Tm
thi k ny.
* Phranxis Bcn (1561-1621)
ng l ngi dng lp ra trit hc Duy Vt Anh Bcn tha nhn s tn ti
khch quan ca vt cht. Bcn l ngi ph phn gay gt ch ngha kinh vin,
coi ch ngha kinh vin ch l v ch, ch l nhng lp lun tru tng khng c
ni dung, khoa hc mi s em li sc mnh cho con ngi trong vic chinh
phc th gii t nhin. t c iu nhn thc khoa hc phi da trn
cc s kin v t khi qut thnh nhng l lun, phng php quy np da
trn cc quan st, phn tch, so snh thc nghim l phng php ch yu
nhn thc chn l. Song c c phng php trc ht phi loi b nhng
nhm ln cn tr cn ng nhn thc nh nhm ln ca chng ti, nhm
ln ca hang ng.
Bcn l ngi a ra c cc quan im duy vt. ng quan nim
rng vt cht l tng hp ca cc ht v cho rng gii t nhin l tng hp ca
cc vt th a dng v cht, cng a dng v l thuc tnh khng tch ri ca vt
cht. Nhng t tng Duy Vt ca Bcn c ngha chng li Ch Ngha Duy
Tm v tn gio. CcMc vit: Bcn con ngi u tin sng to ra Ch
Ngha Duy Vt cn che du di nhng hnh thc ngy th, nhng mm mng
ca s pht trin mi mt. Vt cht mm ci vi ton b con ngi trong v
lng ly ca ci cm tnh nn th ca n.
Song Ch Ngha Duy Vt ca Bcn l siu hnh v khng trit . ng
l ngi qu nhn mnh n phng php quy np, cao phn tch. Tuy chng
Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.368

Ng Th Thanh Nga - CH15
li ch ngha kinh vin nhng ng li tha nhn tn ti ca thng , tha nhn
l lun v chn l hai mt.
ng khng gim cng khai xung t vi tn gio. chnh l s th hin
tnh khng trit ca Ch Ngha Duy Vt ca ng. Mc d trit hc Duy Vt
Bcn cng ging mt n rt mnh vo uy tn ca gio hi v tn gio, th hin
s u tranh mnh m ca Duy Vt vi Duy Tm.
* Tmt Hpx (1588-1679)
Hpx l ngi tip tc pht trin t tng Duy Vt trong trit hc ca
Bcn. ng l nh trit hc ni ting, l i biu xut sc ca Ch Ngha Duy
Vt Anh th k XVII. Hp x l ngi h thng ho Ch Ngha Duy Vt ca
Bcn v ng tip tc cuc u tranh ca Bcn cho th gii quan khoa hc
v Duy Vt. Hp x tin hnh cuc u tranh rt gay gt chng li Ch Ngha
Duy Tm v thn hc. ng cho rng khng c g khc ngoi s hi v ngu dt
sinh ra tn gio. ng chia trit hc ra thnh Trit hc t nhin v Trit hc
thng thng mc no ng ng nht i tng ca trit hc vi i
tng ca khoa hc c th. Tuy nhin cch t vn ca Hpx v i tng
v nhim v ca trit hc li theo hng tin b nhm chng li Ch Ngha Duy
Tm. Hpx kin quyt chng li ch ngha kinh vin v tn gio. ng bc b
chn l hai mt ca Bcn, ng ph phn hc thuyt u tranh ca cct v
nim bm sinh v pht trin cm gic lun Duy Vt trong l lun nhn thc.
ng cho rng cm gic kinh vin l ngu ngc, ca mi tri thc song ng cng
khng coi nh vai tr ca l tnh. Hpx pht trin t tng ng n cho
rng c s ca nhn thc l tri gic, cm tnh nhng do hn ch v mt lch s,
Hp x vn cha hiu c mi quan h bin chng gia cm tnh v l tnh.
Khi nu ra quan im v con ngi v Nh nc Hpx cho rng con
ngi l mt th thng nht gia tnh t nhin v tnh x hi. Tnh t nhin lm
cho con ngi u ging nhau v th xc v tinh thn. Khi con ngi cn nm
trong trng thi t nhin th tnh ch k hung c chim v tr thng tr. khc
phc trng thi t nhin, con ngi i ti tho thun, k kt kh c x hi v
Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.368

Ng Th Thanh Nga - CH15
trng thi t nhin chuyn sang trng thi x hi. Nh vy, Nh nc l do
nhn dn lp ra ch khng h c ngun gc thn thnh.
Hpx l mt nh trit hc v thn mi lnh vc siu nhin u b loi ra
khi trit hc ca ng. Nhng ng khng trit . ng quan nim con ngi v
Nh nc u cn tn gio. Con ngi cn tn gio v con ngi cn c lng tin,
m tn gio th a li nim tin. Cn Nh nc tn gio lm ci y tri buc
x hi .
Tm li Hpx l mt nh trit hc Duy Vt. ng nu ra cc quan
im duy vt u tranh chng li Ch Ngha Duy Tm. Qua trit hc ca ng
chng ta thy r hn cuc u tranh gay gt gia Ch Ngha Duy Vt v Ch
Ngha Duy Tm th k XVII.
* Rn cct (1596-1654)
Nu nh Bcn v Hpx ch ra phng php c bn ca khoa hc l
phng php thc nghim, kinh nghim v th gii t nhin th ngc li
cct li cao vai tr ca l tnh.
Trit hc ca cct l trit hc nh nguyn lun in hnh v ng cho
rng c hai thc th u tin tn ti c lp vi nhau. Thc th vt cht c qung
tnh hnh thnh nn th gii vt cht cn thc th tinh thn c t duy to nn th
gii tinh thn. Nh vy hc thuyt vt cht v tinh thn ca cct cho thy
trit hc ca ng ln ln gia Ch Ngha Duy Vt v Ch Ngha Duy Tm.
Ch Ngha Duy Vt ca ng th hin qua hc thuyt t nhin. ng coi vt
cht l mt thc th duy nht l c s duy nht ca tn ti v nhn thc. Cng
nh Bcn, cct cao vai tr ca tri thc trong vic thng tr gii t nhin
trong s hon thin bn thn con ngi. t c iu theo ng cn phi
nghi ng tt c mi th. ng ni: Ti t duy vy ti tn ti v ng cho l
nguyn l bt di bt dch. ngha ca nguyn l trn l ch n rt tin b, n
cao vai tr ca l tr. N ph nhn tt c nhng g m ta m tn. Nhng
nguyn l y li biu hin tnh cht duy tm. V ng khng nhn thy rng
Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.368

Ng Th Thanh Nga - CH15
khng th tm thy tin xut pht ca nhn th ngay trong nhn thc m phi
tm t bn thn thc tin x hi.
cct l ngi sng lp ra ch ngha duy l. Ch ngha duy l ca ng
mt mc kh ln c quan h vi Ch Ngha Duy Tm bi v theo ng l tr
ca con ngi c nhng t tng bm sinh c lp vi kinh nghim.
Tuy nhin qua hc thuyt t nhin ca ng cng bc l nhng t tng
duy tm: ng cha nhn thy c s khc nhau v cht gia th gii sinh vt,
coi c th sng ch l mt c my phc tp. ng cho rng s khc bit gia con
ngi v ng vt l ch. Con ngi khng ch l mt c th vt cht m cn
l mt thc th c l tr. Nhng l tr theo ng khng ph thuc vo qu trnh vt
cht.
Ni tm li trit hc ca cct l trit hc mang tnh cht nh nguyn
lun. Mc d mang tnh cht nh nguyn nhng cng lao v i ca cct l
t ra hng lot vn l lun i vi s pht trin ca trit hc v khoa hc sau
ny. V mt trong nhng nh t tng ln chu nh hng ca ng l B k nt
Xpi-n-za.
* B-k-nt Xpi-n-za (1632-1677):
ng l mt nh trit hc duy vt xut sc ngi H Lan v l ngi chu
nh hng rt nhiu bi cc t nhng ng l ngi chng li t tng nh
nguyn lun ca cc t v ng li l ngi pht trin Ch Ngha Duy Vt v
ch ngha duy l ca trit hc cc t .
Xpi-n-za coi gii t nhin nh mt thc th sng to duy nht bao gm
nhng c tnh c bn l:
- N ang tn ti trn vn v y .
- N l thc th tn ti hon ton c lp.
- Thc th ny l v cng v tn v khng gian v vnh hng v thi
gian.
ng quan nim thc th l nguyn nhn ca mi ci ang tn ti v thc
th ng ngha vi bn cht v tn nn thuc tnh ca n cng nhiu v tn.
Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.368

Ng Th Thanh Nga - CH15
Thc th ng nht vi t nhin khng ch qung tnh m cn t duy. Nu
nh cc t quan nim qung tnh v t duy l nhng thuc tnh ca hai thc
th khc nhau.
- Thc th vt cht v thc th tinh thn.
Xpi-n-za quan nim hai thuc tnh ny l cng mt thc th thng nht.
Nh vy hc thuyt nh nguyn lun ca cc t ng thi chng li mi quan
im c truyn ca tn gio, cho rng thng l ng sng to ra t nhin v
con ngi. Tuy nhin hc thuyt thc th ca Xpi-n-za cng cha thot khi
tnh siu hnh. ng cho rng thc th l bt ng, bt bin, vn ng khng phi
l mt thuc tnh vn c ca thc th m l mt dng thc ca vn ng v tn
tch ri thc th, dng chuyn thc th bt vn ng thnh th gii ca dng
thc vn ng. Xpi-n-za l mt nh trit hc Duy Vt v thn trong h thng
trit hc ca ng, ng ph phn, nu ra vai tr, bn cht v ngun gc ca tn
gio. Tuy vy, ng vn c nhng hn ch v ng cha trit tc l vn tha
nhn mt mt no ca m tn.
Nhng ni chung trit hc ca Xpi-n-za l trit hc Duy Vt v thn, l
i biu xut sc ca Ch Ngha Duy Vt u tranh chng li nhng quan im
sai tri ca Ch Ngha Duy Tm.
* Gin-lc-c(1632-1704)
ng l mt i biu ni ting ca Ch Ngha Duy Vt Anh. Gin-lc-c
tip tc k tha v pht trin ch ngha kinh vin ca phi Bcn. Gin-lc-c
a duy gic lun vo trit hc. B-cn l ngi a ra quan im mi tri thc
u bt ngun t kinh nghim th Lc-c pht trin thm, mi kinh nghim u
bt ngun t cm gic. Lc-c hon ton bc b : t tng bm sinh m t
tng, khi nim ca con ngi trong qu trnh con ngi tip xc vi gii t
nhin l cn c u tin, c ngha quyt nh i vi ton b s nhn thc.
Lc-c l mt trong nhng ngi sng to ra t nhin thn lun vo thi
by gi. T nhin thn lun c rt nhiu mt tin b nhng ng thi n cng
mang tnh cht tho hip. Lc-c bc b nhng l thuyt tn ngng ng thi,
ph phn nhng gio l v t chc gio hi. ng thi ng li tha nhn mi th
Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.368

Ng Th Thanh Nga - CH15
tn gio phi l, t nhin gi l t nhin thn lun. Theo ng thn linh l mt
nguyn th duy l cao nht sng to ra th gii v nhng quy lut gn lin vi
th gii nhng sau thn linh khng can thip vo th gii m mnh sng to
ra.
T s mu thun v tho hip ca Lc-c to nn im xut sc khc
cho hai t tng i lp nhau ra i. Cc nh duy vt Php th k XVIII nh
gi Lc-c rt cao pht trin duy gic lun ca ng lm cho n thot khi
nhng lp duy tm ph bn ngoi. Cn cc nh duy tm ch quan Anh m tiu
biu l Bc-c-li li dng nhng hn ch trong duy gic lun ca Lc-c v
a nhng yu t y n ch hon ton phi l. Duy gic lun ca Lc-c cha
tht l Duy Vt song nhng ng gp ca duy gic lun ca ng kh ln trong
cuc u tranh ca Ch Ngha Duy Vt vi Ch Ngha Duy Tm.

* Giooc Beccli (1685-1753)
ng l ngi li dng s dao ng ca Gin Lc-c bo v Ch
Ngha Duy Tm v tn gio chng li Ch Ngha Duy Vt. ng l i biu ni
bt ca Ch Ngha Duy Tm ch quan Anh.
Nhm mc ch bo v Ch Ngha Duy Tm, tn gio, tuyn truyn cho
Ch Ngha Duy Tm thn b. Trc tin Bc-c-li tn cng vo Ch Ngha
Duy Vt. Theo ng thc th vt cht l c s ca Ch Ngha Duy Vt, nu lt
c tng th ton b Ch Ngha Duy Vt s b lt .
Da vo quan im duy danh Bc-c-li ph phn khi nim vt cht.
ng c bin bch rng ch c ci ring l, ci n nht l tn ti cn tt v nhng
g ph bin trc ht l thc th vt cht u b xem l tru tng, trng rng.
Sau khi ph phn gay gt khi nim vt cht ca Ch Ngha Duy Vt ng
a ra hc thuyt duy tm ch quan thay th hc thuyt ca Ch Ngha Duy
Vt, ph nhn s tn ti khch quan ca th gii. ng cho rng s vt l tng
hp ca cc cm gic; cm gic khng phi l s phn nh s vt m l s vt
thc t; xo b cm gic i th s vt bin mt. Nh vy s vt khng sinh ra
cm gic m l cm gic sinh ra s vt. S vt l tp hp nhng cm gic, nhng
Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.368

Ng Th Thanh Nga - CH15
biu tng m biu tng ch tn ti khi c tri gic. ng cho rng tn ti tc
l c tri gic.
Khng nhng a ra quan im duy tm ch quan m ng cn chuyn
sang lp trng duy tm khch quan. ng lun tm mi cch bo v Cha.
ng cho rng s vt tn ti ngay c khi khng c con ngi tri gic nhng li
c cha tri gic. Cha l tinh thn v tr thing ling, l tinh thn vnh vin,
ph bin khp ni. Nhn thc bao trm tt c mi vt.
T ch ph nhn s tn ti khch quan ca th gii vt cht Bc-c-li
ph nhn chn l khch quan. ng cho rng: tm khng phi l tm trong s ph
hp ca thc vi s vt bn ngoi m l s so snh cc quan nim trong thc
con ngi, l tnh r rng ca cc quan nim, l s ph hp vi Cha.
Nh vy, chng ta c th thy rng vi quan im duy tm trit Bc-
c-li ra sc chng li Ch Ngha Duy Vt. ng c xem nh mt in hnh
cho cuc u tranh ca Ch Ngha Duy Vt chng li Ch Ngha Duy Tm. nh
hng ca ng rt ln i vi cc t tng trit hc sau , nht l i vi a-
vt Hi-um
* a-vt Hi-um(1711-1776)
ng l nh trit hc ni ting ngi Anh l ngi i din cho Ch Ngha
Duy Tm ch quan v hoi nghi lun.
V th gii quan ca mnh Hi-um ph phn quan im ca Ch Ngha
Duy Vt V vt cht, ng quan nim rng: vt cht, thc th.v.v... khng c ci
g khc ngoi cc nim n gin lin h vi nhau bng s tng tng v c
gi bng ci tn thng qua chng ta gi tn tng th trong tr nh ca mnh
hay tr nh ca nhng ngi khc.
V nhn thc lun Hi-um cho rng mi tri thc u i t kinh nghim
cm tnh m ra. Song ng coi kinh nghim khng phi l phn nh khch quan
m n sinh ra t n tng, cm gic ca ch th. Nhn thc khng phi l
nhn thc ca th gii bn ngoi m l nhn thc qu trnh tm l xy ra trong
Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.368

Ng Th Thanh Nga - CH15
con ngi. n tng, cm gic l ngun gc tuyt i ca nhn thc. ng
cho rng tt c cc nim u c m phng li t cc n tng.
Theo ng con ngi hon ton khng bit g v th gii khch quan m
ch bit c cm gic ca mnh m thi.
Ngay c ngun gc ca cm gic l g cng khng bit c v t ng
kt lun: nhn thc l qu trnh nhn thc cc hin tng tm l din ra
trong con ngi ch khng th nhn thc c th gii khch quan.
Nh vy ng trn lp trng duy tm v bt kh tri lun Hi-um chng
li Ch Ngha Duy Vt bo v Ch Ngha Duy Tm v a vn ny ln mt
bc pht trin mi. C th ni rng cuc u tranh gia Ch Ngha Duy Vt v
Ch Ngha Duy Tm lun lun tip din. N xy ra mi thi im trong lch
s v trit hc khai sng Php th k XVIII. Cuc u tranh ny cng din ra ht
sc gay go v phc tp. Cc nh trit hc Duy Vt Php m nhng i biu xut
sc l La Mettri (1709-1751), H Bch (1729-1789), i--r (1713-1784),
Hen-ve-ti-ut (1715-1771) gp phn quan trng vo s pht trin ca trit hc
Duy Vt v thn u tranh mnh m chng li thn hc, tn gio, duy tm. H
u tranh kin quyt chng li tn gio, ku gi y mnh nghin cu khoa
hc, gii t nhin. H cho rng khng nm c cc quy lut t nhin th con
ngi khng th c hnh phc. Mc ch ca khoa hc v trit hc l phi nhn
thc v chinh phc t nhin.
Tuy c nhiu tin b vt bc v t tng song trong vic gii quyt cc
vn c bn ca trit hc cc nh trit hc Php tha nhn vt cht, gii t
nhin l ci c trc, thc l ci c sau do vt cht sinh ra. Cc nh Duy Vt
Php cho rng vt cht l vnh cu, l v tn, khng th bin i vt cht thnh
h v, cng khng th t h v tr thnh vt cht c. Vt cht khng do ai
sng to ra v cng khng ai tiu dit c. Khng gian, thi gian l thuc tnh
c bn ca vt cht . Vn ng theo h l biu hin hot tnh ca vt cht v gn
lin vi vt cht nh vn ng m t nhin bin t trng thi ny sang trng thi
khc.
Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.368

Ng Th Thanh Nga - CH15
Tuy c nhiu tin b vt bc v t tng song cc nh trit hc Php th
k XVIII cng cha thot ra khi quan im duy tm trong vic gii quyt cc
vn x hi. H cho rng s pht trin ca x hi v mi quan h x hi gia
con ngi u ph thuc vo kin c bit l kin ca nhng ngi cm u
Nh nc, nhng ngi c uy tn thm ch l ca tn gio. Nh vy l cuc u
tranh gia ch ngha duy vt v ch ngha duy tm c im khc nhau so vi cc
thi k trc trong lch s trit hc. Nhng cuc u tranh ny trit hc
Php chng t rng y l vn lun lun din ra mi thi i. Mc d
cn c nhiu thiu st, song Ch Ngha Duy Vt Php c tc ng tch cc
n vic pht trin tri thc khoa hc t nhin v khoa hc x hi, c nh hng
n cuc u tranh chnh tr x hi thi k by gi. N ng vai tr l c s trit
hc cho nhng t tng ca cch mng t sn Php.
Phi ni rng cuc u tranh gia Ch Ngha Duy Vt v Ch Ngha Duy
Tm thi k phc hng v cn i Ty u l in hnh cho cuc u tranh ny
trong lch s trit hc. Phi ni rng trong thi k ny cuc u tranh din
ra mt cch gay gt nht, nhiu vn c tnh cht thi s c t ra v gii
quyt. Cuc u tranh ny cng chnh l c s, nn tng t tng ca cc cuc
cch mng t sn bng n mnh m Chu u








Website: http://www.docs.vn Email : lienhe@docs.vn Tel : 0918.775.368

Ng Th Thanh Nga - CH15

KT LUN
Cuc u tranh gia Ch Ngha Duy Vt v Ch Ngha Duy Tm
l mt trong nhng vn c bn nht ca trit hc. Ch ngha Duy Vt i
biu cho nhng t tng tiu biu ca bt k mi thi i, cn Ch Ngha
Duy Tm lun l i din cho nhng t tng tr tr c h v lc hu. Cuc
u tranh ny khng ch din ra mt thi i lch s m n din ra mi lc,
mi ni v mi thi i. Cuc u tranh ny lun lun din ra v ngy cng
c nhiu hnh thc biu hin mi. Sut chiu di ca lch s trit hc t khi
ra i cho n nay qua nhiu thng trm bin i nhng khng giai on
no cuc u tranh gia Ch Ngha Duy Vt v Ch Ngha Duy Tm khng
c mt. V cho d c nhiu thng trm bin i nhng iu ng n, khoa
hc ph hp vi quy lut khch quan ca t nhin v x hi s chin thng.
T mang li t do, m no v hnh phc cho con ngi. Qua y ta thy
c rng qu tht cuc u tranh gia Ch Ngha Duy Vt v Ch Ngha
Duy Tm l si ch xuyn sut chiu di lch s trit hc.


PHN TCH CUC U TRANH GIA CH NGHA DUY VT
V CH NGHA DUY TM THI K PHC HNG CN I