1

DIGITALNI OSCILOSKOPI

Kao to je ve reeno, perzistencija fosfora P31 obinog analognog osciloskopa je manja
od ms, a fosfora P7 je oko 300 ms. Valni oblik se prikazuje na zaslonu katodne cijevi,
sve dok signal ne prestane osvjetljavati fosfor, a kada se signal ukloni valni oblik blijedi,
i to veoma brzo za P 31, odnosno polako za P7. to se dogana ako signal dolazi samo
nekoliko puta u sekundi, ili ako je trajanje signala nekoliko sekundi, ili jo gore, ako se
signal dogodi samo jednom? U ovim sluajevima gotovo je nemogue djelomino ili u
potpunosti prikazati signal sa analognim osciloskopom koje smo razmatrali u
prethodnom poglavlju. Potrebna je neka metoda zadravanja prelaska signala preko
fosfora. Stari nain realiziranja ovog efekta je koritenje posebne vrste katodne cijevi
(Storage Tube) za pohranjivanje koje koriste elektriki nabijene mree iza sloja fosfora
za pohranu putanje elektronskog snopa. Ove cijevi su veoma skupe i osjetljive, a mogu
zadrati valni oblik ogranieno vrijeme.

Digitalni osciloskopi sa pohranjivanjem nadilaze sve te nedostatke, i donose veliki broj
dodatnih mogunosti kao to su:

mogu se prikazati velike koliine pohranjenih informacija
mogua su potpuno automatska mjerenja, (sa ili bez pokazivaa)
valni oblici mogu biti pohranjeni na neodreneno vrijeme
valni oblici se mogu prenijeti u raunalo za pohranu i daljnju analizu
mogue je iscrtati valne oblike na pisau ili ploteru za dokumentacijske svrhe
novi valni oblik moe se usporediti sa referentnim, (runo ili automatski)
odluke se mogu donositi na osnovi uspjelog (Passed) ili neuspjelog (Failed) testa
informacije iz valnog oblika mogu biti obranene matematiki.

Digitalno pohranjivanje

Digitalna pohrana predstavlja pamenje podataka u digitalnom obliku u osciloskopu.
Ulazni signal se prvo uzorkuje u pravilnim vremenskim intervalima, zatim se trenutne
vrijednosti uzoraka dovode u sklop za analogno digitalnu pretvorbu (Analog to Digital
Converter, ADC), na ijem izlazu dobijemo binarne rijei koje predstavljaju svaki uzorak
signala. Ovaj process se naziva digitalizacija (Digitization). Brzina uzorkovanja za
osciloskope razmatrane u ovom radu je u rasponu od 20 MS/s do 200 MS/s (megasemples
per second).


2


Binarne vrijednosti se pohranjuju u memoriju osciloskopa, te zatim itaju iz memorije i
vode u sklop za digitalno analognu pretvorbu (Digital to Analog Converter, DAC).

Analogni signal se zatim poveava i prikazuje na zaslonu katodne cijevi. Vano je
napomenuti da slika na zaslonu predstavlja rekonstrukciju originalnog signala, a ne
signal koji je doveden na ulaze osciloskopa.

Shema osciloskopa sa digitalnom pohranom (Digital Storage Osciloscope DSO),
prikazana je na slici 1.



Slika 1. Shema osciloskopa s digitalnom pohranom

Uzorkovanje i digitalizacija
Digitalno pohranjivanje podataka izvodi se u dva koraka. Prvo se uzorkuje ulazni napon,
pomou sklopa za uzorkovanje i zadrku (Sample and Hold circuit), koji je prikazan na
slici 2.

Slika 2. Sklop za uzorkovanje i zadrku

3

Ulazno pojaalo A1 puni i prazni kondenzator za zadrku kada je sklopka S zatvorena,
Kada se sklopka S otvori, napon na kondenzatoru ne moe se vie mjenjati. Izlazni signal
iz spremnika (Buffer) A2 se dovodi u Analogno-Digitalni pretvornik (Analog to Digital
Converter ADC) koji mjeri amplitudu uzorka i prezentira je pomou digitalne rijei.
ADC pretvornik sastoji se od niza komparatora i lanca otpornika (slika 3.).

Slika 3. Analogno-Digitalni pretvara
Svaki komparator provjerava da li je amplituda uzorka via ili nia od referentnog
napona (ako je via izlaz je aktivan, a ako je nia, neaktivan). Svi komparatori imaju
neznatno razliite referentne napone, izvedene preko lanca otpornika iz jedinstvenog
izvora referentnog napona. Za bilo koju vrijednost amplitude uzorka, odreneni broj
komparatora e biti aktivan a svi ostali neaktivni. Kodni pretvara (Code Converter) u
ADC pretvorniku vrijednost uzorka pretvara u digitalne rijei i alje ih u memoriju. Ovu
vrstu ADC pretvornika nazivamo i bljeskoviti pretvornik (Flash Converter), jer analogni
ulazni napon bljeskovito pretvara u digitalnu rije. Takoner mogue je koristiti i druge
vrste pretvornika, gdje se pretvorba signala obavlja u nekoliko koraka, ali oni imaju
nedostatak da im je vrijeme pretvorbe po uzorku due.
Vertiklna razluivost

Osnovna funkcija AD pretvornika je odrediti amplitudu uzorka usporenujui ga sa
vrijednou referentnog napona. Vei broj kompartora i dui lanac otpornika
omoguavaju prepoznavanje vie naponskih razina ulaznog signala, ime je odrenena
vertikalna razluivost (rezolucija) osciloskopa. Vea vertikalna razluivost omoguava
prikaz manjih detalja signala u valnom obliku (slika 4.).

4


Slika 4. Efekt vertikalne rezolucije na prikaz valnog oblika
Broj naponskih razina koji se moe prepoznati i kodirati, moe se izraunati kao:

N r 2

gdje je: Nr broj nivoa, a n broj bitova

Veina Osciloskopa koristi 8-bitne pretvarae koji su u stanju opisati signal sa 28 = 256
razliitih naponskih razina. To daje dovoljno podataka za mjerenja i prouavanje signala.
Na taj nain, najmanji korak signala prikazan je otprilike iste veliine kao promjer pixela
na CRT ekranu. Jedna izlazna rije ADC pretvornika predstavlja vrijednost jednog
uzorka, sadri 8 bita, te se naziva Byte. Praktino ogranienje za sve veu razluivost
jeste cijena. Rekonstrukcijom ADC pretvornika svaki dodatni bit u izlaznoj rijei
zahtjeva dvostruko vei broj komparatora i vei broj kodnih pretvaraa. To uzrokuje
dvostruko zauzimanje memorijskog prostora i procesorske snage, i usporava rad okolnog
sklopovlja. Dodatna rezolucija, dakle poveava cijenu izvedbe.

Vremenska baza i horizontalna razluivost

Zadatak horizontalnog sistema digitalnih osciloskopa je da osigura pohranu akviziranih
uzoraka u pravom trenutku. Kao i kod analognih osciloskopa, brzina horizontalnog
otklona ovisi o postavkama vremenske baze (s/pod.). Ukupnu skupinu uzoraka koja ini
jedan valni oblik, nazivamo zapis, a moe se koristiti za rekonstrukciju jednog ili vie
ekrana. Broj uzoraka koji se mogu pohraniti zovemo duljina zapisa ili akvizicijska
duljina, izraeno u Byte ili KByte, gdje 1 KByte (1 KB) sadri 1.024 uzorka. Obino,
osciloskopi prikazuju 512 uzoraka preko horizontalne osi. Zbog jednostavnog koritenja,
ovaj broj uzoraka je prikazan kao horizontalna rezolucija od 50 uzoraka po podjeli. To
znai da je vodoravna os duine 512 / 50 = 10,24 podjele.

5

Iz toga proizlazi da se vremenski interval izmenu uzoraka moe izraunati. Za postavku
vremenske baze od 1 ms/div. i 50 uzoraka po podjeli, interval uzorkovanja moe se
izraunati kao:

I u = 1/50 = 20s
Brzina (frekvencija) uzorkovanja je obrnuto proporcionalna intervalu uzorkovanja:
V u 1 / I u

Obino je broj uzoraka koji se mogu prikazati stalan, a mjenjanje postavki vremenske
baze uzrokuje promjenu brzine uzorkovanja. Brzina uzorkovanja odrenena je za
pojedinani instrument i vrijedi samo za odrenene postavke vremenske baze. Na niim
postavkama vremenske baze, koristi se nia uestalost uzorkovanja.

Za osciloskop koji ima maksimalnu brzinu uzorkovanja od 100 MS/s, postavke
vremenske baze za neke brzine uzorkovanja su;
P vb 50 I u = 50/V u = 50/(100) ns/ pod

Vano je znati da su ovako dobivene postavke vremenske baze, postavke za najbru
akviziciju ne-ponavljajuih signala, koje daju najbolje mogue vrijeme razluivosti. Te
postavke poznate su kao kao 'maksimalne-udarne postavke vremenske baze' za koje se
koristi 'maksimlna brzina uzorkovanja u stvarnom vremenu'. To je brzina uzorkovanja
koje je navedena u specifikacijama instrumenta.


Korisno vrijeme porasta instrumenta definira najbre prijelazne pojave koje je
instrument u mogunosti ispravno obraditi. Za analogni osciloskop, to ovisi samo o
analognom sklopovlju. Ako koristimo DSO, najbri prijelaz koji moe dosei, ovisi o
analognim sklopovima, kao i o vremenskoj rezoluciji. Za ispravano mjerenje vremena
porasta, dovoljan broj detalja mora biti akviziran na graninim dijelovima, odnosno
tijekom prijelaznih promjena. To vrijeme porasta nazivamo korisno vrijeme porasta kod
DSO, a odrenuju ga postavke vremenske baze. Za ispravno mjerenje vremena porasta,
dovoljno detalja mora biti akvizirano na rubnim dijelovima, to znai da brojni uzorci
moraju biti akvizirni tijekom prijelaznih pojava. Razliite primjene osciloskopa
zahtijevaju mjerenje prekidnih karakteristika signala, npr. rast i opadanje.

Mjerni instrument s dvodimenzionalnim prikazom, koji omoguuje odreivanje
valnog oblika i parametara promjenjivih napona.
Instrument prvenstveno namijenjen za promatranje vremenske promjene
elektrinih signala. Na osi x je vrijeme, a na osi y iznos signala.
Nezaobilazan instrument u svim granama elektrotehnike.
Postoje: analogni i digitalni osciloskopi
Digitalni osciloskopi uz prikaz omoguuju i razne obrade signala .
Katodni osciloskop - osciloskop s katodnom


6

cijevi kao pokaznim elementom (obino raster 8 vertikalno x 10 horiziontalno)

Osciloskopom se mogu mjeriti sljedee
veliine:

- napon (AC i DC) - rezultat mjerenja dobiva se mnoenjem faktora otklona s
brojem dijelova vertikalne skale
- jakost elektrine struje - pomou strujnih sondi ili mjerenjem pada napona na
mjernom otporniku
- vremenski intervali, periodi i frekvencije
- valni oblici
- fazne razlike
- omjeri frekvencije (Lissajoussove krivulje
Analogni i digitalni osciloskop

Analogni osciloskopi jo u znaajnoj upotrebi
prednost jednostavnost koncepta, izvedbe i razumijevanja slike
problemi pamenje i analiza signala, pohrana informacije
tipine pogreke mjerenja reda 2-3 %
frekvencijsko podruje do 100 MHz

(1 GHz)

Digitalni osciloskopi
kompleksniji (problem aliasinga)







7

Katodna cijev (CRT catode Ray Tube)












8


Otklanjanje snopa

Najee pomou elektrinog polja postie se velika ulazna impedancija, velika
brzina pisanja i linearnost odnosa izmeu otklona snopa i napona koji stvara
elektrino polje.

Otklon pomou magnetskog polja na fluorescentnom zaslonu manje svijetla
mrlja se dobije, potrebna kraa katodna cijev, mala ulazna impedancija, rijetko
za mjerne svrhe se upotrebljava u tv prijamnicima s katodnom cijevi.




Unutranjost Katodne cijevi
1. Elektronski top
2. Elektronski snop
3. Maska za razdvajanje snopa za crvene, zelene i plave dijelove slike
4. Fosforni sloj sa crvenim, zelenim i plavim zonama
5. Uvedani prikaz unutranjosti ekrana koji je prekriven fosforom






9


Katodna cijev s elektrostatskim otklonom

Wehneltov cilindar (W) na negativnom potencijalu u odnosu na katodu (-20 do -40
V)
Promjenom potencijala Wehneltovog cilindra prema katodi, (kliznik k1) mijenja
se broj elektrona snopa, odnosno svjetlina mrlje na zaslonu.

Anode A1 i A2 na pozitivom potencijalu (nekoliko stotina do nekoliko 1000 V
primoravaju elektrone da se gibaju velikom brzinom prema zaslonu )







10



Naelo rada osciloskopa


U katodnoj cijevi nastaje uski "mlaz" elektrona koji udara u zaslon i stvara svjetlu toku.
Elektroni prolaze kroz dva para ploica (kondenzator) u kojima se prikljukom napona stvara
el.polje koje djeluje silom na elektrone. Dolazi do otklona.



Ako napon prikljuimo samo na tzv. y ploice elektroni se otklanjaju gore dolje ( os y)



11



Ako napon prikljuimo samo na tzv. x ploice elektroni se otklanjaju lijevo desno (os x). To
je tzv. pilasti napon. Zraka polako ide u desno ,a brzo se vraa natrag u poetni poloaj. Taj
napon stvara tzv. okidna vremenska baza.



Ako napon djeluje na oba para ploica dobivamo sliku valnog oblika (vremenske promjene)
napona.
Oba napona moraju biti usklaena (sinhronizirana) tj. imati jednaki
poetak.


12

Blok shema osciloskopa





Okidna vremenska baza


Ako elimo promatrati mjereni napon kao funkciju vremena, potrebno je dovesti
mjereni napon na jedan par metalnih ploica (vertiklani)
Na drugi par metalnih ploica (horizontalni) treba privesti napona koji e dati
snopu jednoliku brzinu gibanja s lijeva na desno (pilasti napon)
Kad snop doe do desnog kraja mora se to bre vratiti u poetni poloaj na
lijevom kraju
Da bi se dobila mirna slika neke periodike pojave na zaslonu osciloskopa, mora
odnos izmeu frekvencije mjerene pojave i frekvencije pilastog napona biti cijeli
broj potrebno je postii SINKRONIZACIJU



13


Nain rada dvokanalnog osciloskopa


Za promatranje dviju pojava koristi se ili dvomlazna (engl. double beam) katodna
cijev ili se pomou elektronike preklopke promatra as jedna, as druga pojava.




asinkroni (engl. chop) koristi se za signale niih frekvencija





sinkroni (engl. alternate - alt) - prvo jedan kanal, onda drugi
- za vie frekvencije (od stotinjak Hz na vie)







14


Linija za kanjenje


Pilasti napon se generira u trenutku kad je ispunjen uvjet okidanja (na rastui ili
padajui brid signala)
Iscrtavanje signala zapoinje priblino 100 ns nakon to je ispunjen uvjet
okidanja

Kako bi na zaslonu bio vidljiv dio signala koji je doveo do ispunjenja uvjeta
okidanja, dodaju se prije y- ploica linije za kanjenje (koaksijalni kabel, LC
mrea)

Signal koji promatramo tada na y ploice stie par ns nakon to kree
generiranje pilastog napona



prikaz uz koritenje
linije za kanjenje

15

Openita podjela digitalnih osciloskopa :

DSO (digital storage oscilloscope) osciloskopi s digitalnim pamenjem
- Uzorkovanje u stvarnom vremenu (Real time sampling)
- Uzorkovanje u ekvivalentnom vremenu (sluajno uzimanje uzoraka) (Random
equivalent time sampling,
Random repetitive sampling)

DPO (digital phosphor oscilloscope) paralelno procesiranje informacija i zasebni
procesor omoguuje mu prikaz brzih tranzijenata, ime dobio zbog slinosti
prikaza informacija analognim osciloskopim

SO (sampling oscilloscope)
- Sekvencijalno uzimanje uzoraka
(Sequential equivalent time sampling, Sequential repetitive sampling )

Uzimanje uzoraka u stvarnom vremenu:
Svi uzorci svih kanala uzimaju se ispunjenjem uvjeta okidanja

Valni oblici svih prikazanih kanala dobiveni su u istom ciklusu






16



Sluajno uzimanje uzoraka

Ponavljaju se ciklusi uzrokovanja u stvarnom vremenu

U svakom ciklusu generira se sluajni vremenski pomak izmeu okidnog impulsa
i generatora takta za uzorkovanje

Uzima se jedan ili vie uzoraka po periodi signala

Uzorci se pohranjuju u memoriju



Sekvencijalno uzimanje uzoraka
Uzima se jedan uzorak nakon ispunjenja okidnog uvjeta s tono definiranim
vremenskim pomakom.

U sljedeem ciklusu uzorkovanja vrijeme se produljuje za mali korak





17



Primjer 1

Skicirati sliku koju e na svom zaslonu prikazati osciloskop (10 dijelova skale x
10 dijelova skale), ako je na y-ulaz doveden signal valnog oblika sa slike, a
osciloskop je podeen na sljedei nain: CH: AC, VOLTS/DIV = 1.0, TIME/DIV =
0.6 (ms/div), LEVEL (razina okidanja) = -0.5 V, SLOPE (nagib krivulje) = -.
Okidanje je interno (signalom iz y-kanala), a nulta razina nalazi se na sredini
zaslona.


Primjer 2
Skicirati sliku koju e na svom zaslonu prikazati katodni osciloskop (10 dijelova
skale x 10 dijelova skale), ako je na y-ulaz doveden signal valnog oblika sa slike,
a osciloskop je podeen na sljedei nain: CH: AC, VOLTS/DIV = 0.5, TIME/DIV =
0.6 (ms/div), LEVEL (razina okidanja) = 2 V, SLOPE (nagib krivulje) = +.
Okidanje je interno (signalom iz y kanala), a nulta razina nalazi se na sredini
zaslona.


18


Sadraj :
1.Digitalni osciloskop ......................................................................... 1
2. Digitalno pohranjivanje .................................................................. 1
3. Vertikalna razluivost ..................................................................... 3
4. Vremenska baza i horizontalna razluivost .................................... 4
5. Analogni i digitalni osciloskop ........................................................ 6
6. Katodna cijev .................................................................................. 7
7. Otklanjanje snopa .......................................................................... 8
8. Katodna cijev sa elektrostatskim otklonom ................................... 9
9. Naelo rada osciloskopa ............................................................... 10
10. Blok ema osciloskopa ................................................................ 12
11. Okidna vremenska baza .............................................................. 12
12. Nain rada dvokanalnog osciloskopa .......................................... 13
13. Linija za kanjenje ....................................................................... 14
14. Openita podjela digitalnih osciloskopa ..................................... 15
15. Sluajno uzimanje uzoraka ......................................................... 16
16. Sekvencijalno uzimanje uzoraka ................................................. 16
17. Primjeri ....................................................................................... 17