Ubice u ratu samoubice u miru

Poetni interes za pojavu samoubistva pokazala je ponajvie psihijatrija, gdje je u prvim

udbenicima samoubistvo tretirano kao simptom mentalnog oboljenja. Kompleksnost problema
samoubistva uslovila je i samu nauku, tako da moemo potvrditi da je problem samoubistva
ozbiljan drutveni problem te je zbog toga predmet prouavanja vie naunih disciplina, poput:
sociologije, filozofije, antropologije, psihologije, psihijatrije, itd. U svome djelu, Istorija
samoubistva, Georges Minois tvrdi da danas postoji samo jedna sinteza historije samoubistva
koja ide od antike do XX vijeka, to je djelo Albera Bajea iz 1922. godine (Samoubistvo i moral),
ve zastarjelo, ali i dalje predstavlja najreferentniju knjigu iz te oblasti.
Krajem XIX vijeka pojavila su se prva ozbiljnija istraivanja fenomena samoubistva u okviru
sociolokih studija. Pored niza nastojanja da se problem samoubistva nauno (socioloki)
sadrajnije tretira, ipak, od prvog objavljivanja monumentalne studije Samoubistvo, Emilea
Durkheima, proao je cijeli vijek, a da se jo nitko nije sveobuhvatnije bavio problemom
samoubistva. Durkheim, meu sociolozima najpoznatiji teoretiar samoubistva, postavio je
teoriju koja je i danas aktuelna, prema kojoj je fenomen samoubistva rezultat poremeene
socijalne ravnotee i naruenih odnosa izmeu pojedinca i socijalnih institucija. Durkheim, u
svome djelu Samoubistvo, stavlja naglasak na tzv. drutvenom ovjeku, izmiljenom biu u kome
vlada kolektivna svijest, i da nije samo metafora ako kaemo da u svakom ljudskom drutvu
postoje vee ili manje sklonosti samoubistvu, to je opravdano prirodom drutva. Prema,
Durkheimu, svaka drutvena zajednica ima istinski odreenu i za nju karakteristinu dozu
kolektivne sklonosti prema inu samoubistva, jer je to izvor svih individualnih sklonosti. Ipak,
potrebno je razgraniiti da kolektivna sklonost samoubistvu nije posljedica individualnih
dispozicija.
Agresija na Republiku Hrvatsku i Republiku Bosnu i Hercegovinu problem samoubistva
Srpsko-crnogorska agresija na Republiku Hrvatsku i na Republiku Bosnu i Hercegovinu imaju u
strategijskom smislu zajednike odrednice: ideoloki i planski, a naredbodavno i izvrno su se
odvijale iz istog centra i po istoj matrici iz politiko-vojnog vrha uz jasan plan da se u to krae
vrijeme okupira to vie hrvatske i bosanskohercegovake teritorije (sa tendencijom potpune
okupacije drava), sa masivnim izvrenjem zloina protiv ovjenosti i meunarodnog prava na
okupiranim teritorijama (ubistva, silovanja, progoni, unitavanje imovine, unitavanje vjerskih i
kulturnih znamenitosti nesrpskog stanovnitva,).
Namjera je bila jasna: da dan poslije okupacije okupirana teritorija u cjelosti izgleda kao
vekovna srpska zemlja, sa srpskim stanovnitvom, srpskim vjerskim i kulturnim objektima,
srpskom vodom, srpskom umom, srpskim zrakom
Prema aproksimativnim procjenama, u navedenim ratovima (raunajui i brutalni srbijanski
napad/rat na Kosovu) poginulo je preko 500.000 vojnika i civila i najmanje 500.000 tee
povrijeeno, dok je kroz logore i zatvore prolo preko 500.000 graana, a egzodusu je bilo
izloeno preko 3.000.000 lica iskljuivo civila. Privreda zemalja bive Jugoslavije je, usljed
ratnih posljedica srpsko-crnogorske agresije, potpuno unitena, tete se procjenjuju na stotine
milijardi dolara.

Problem samoubistava u Republici Hrvatskoj
Problem samoubistava u Hrvatskoj je izraen drutveni problem, prema kojem se Hrvatska, u
odnosu na drave nastale raspadom bive Jugoslavije, ipak odnosi ponajbolje. U Hrvatskom
zavodu za javno zdravstvo koji je osnovan je 1986. godine nalazi se (i) Registar izvrenih
samoubistava u Hrvatskoj (to je, svakako, pohvalan primjer u odnosu na iskustva iz drugih
zemalja).
Prema podacima Svjetske zdravstvene organizacije (1999.), Hrvatska je meu 74 zemlje u svijetu
zauzimala 11. mjesto po broju samoubistava i etvrto mjesto po stopi nasilnih smrti na 100.000
stanovnika uzrokovanih vatrenim orujem, gdje spadaju i ubistva i samoubistva. Analitiari
upozoravaju da je realnost jo gora od statistike, jer se prave brojke samoubica skrivaju iza tzv.
pasivnih samoubistava. Sociolozi zastupaju, najee, miljenje da su u Hrvatskoj prisutni
ozbiljni indikatori bolesti drutva, koji se vide, prije svega, kroz socijalnu sliku koja je veoma
nepovoljna. Hrvatska javnost, ali i nauni radnici, sve ee pozivaju dravne zvaninike na jo
efikasnije rjeavanje problema samoubistva, naroito samoubistava boraca. Svake godine izmeu
900-1.100 ljudi u Hrvatskoj poini samoubistvo. Prema statistikim pokazateljima, vidljivo je da
je u Hrvatskoj najvia stopa samoubistava bila 1990. godine i to 23,9 (visoka stopa samoubistava)
a najnia 2005. godine i to 19,7 (srednje visoka stopa samoubistava). Mukarci u Hrvatskoj od
1985. do 2006. godine imaju kritino visoke stope samoubistava, najviu 1990. godine, koja je
iznosila 35,0 a najniu 2006. godine, koja je iznosila 26,9.
U tabeli (desno) predstavljen je pregled broja samoubistava hrvatskih branirelja po godinama, od
1990. do 2005. godine. Iz navedenog pregleda posebno je vidljiva brojka od 1632 samoubistva
hrvatskih branitelja za 16 godina, koja pokazuje da je u Hrvatskoj prisutan stalni porast
samoubistava branitelja. Zabrinjavajua je brojka da se od posljednjeg statistikog izvjetaja iz
2007. godine do 2008. godine ubio jo 181 hrvatski borac, to je za 79 vie od godinjeg prosjeka
ili 43,4%. Sada se u Hrvatskoj zvanino govori o 1813 samoubistava branitelja. Veterani
proteklog rata u Hrvatskoj postaju trajni zatoenici prolosti. Ivan Bukovac, koji je izvrio
samoubistvo runom bombom nakon hapenja Ante Gotovine. Zadnje rijei veterana supruzi su
bile: Ne mogu vie to da gledam. Strano je to to nam rade. Ne sude oni naem generalu. Oni
sude meni, sude itavoj Hrvatskoj. Ne mogu to vie da izdrim














Suicidi hrvatskih branitelja po godinama
Godina Broj
1990. 1
1991. 14
1992. 65
1993. 104
1994. 121
1995. 132
1996. 93
1997. 108
1998. 111
1999. 153
2000. 117
2001. 130
2002. 120
2003. 138
2004. 96
2005. 129
Ukupno 1.632
Najei nain izvrenja samoubistava u Hrvatskoj: vjeanjem; skakanjem s visine, pucanjem iz
vatrenog oruja; aktiviranjem eksplozivnih sredstava i trovanjem. Dr. Alan Bosnar, specijalist
sudske medicine, docent pri Zavodu za sudsku medicinu Medicinskog fakulteta u Rijeci,
doktorirao je na temu Samoubistva u ratu i miru. On smatra da je rat u Hrvatskoj cjelokupnoj
populaciji donio nesigurnost i poveao broj samoubistava.
Prema statistikim podacima u Hrvatskoj ivi oko 30.000 branitelja oboljelih od PTSP, a do sada
poznati podaci govore da 34.610 ratnih vojnih invalida u Hrvatskoj, njih 17.690, ima naznaen
uzrok invaliditeta. Dr. Slaven Letica navodi da po iroj definiciji poremeaja, od PTSP-a pati ak
70 posto Hrvata. Prema zvaninim podacima, Hrvatsku obiljeava crna statistika: oko 13.500
poginulih; 37.000 ranjenih; 6.695 poginulih boraca; 5.139 poginulih civila; 1.176 nestalih boraca;
1.878 nestalih civila; 1.632 samoubistva boraca od 1990.-2005.; 306 djece je poginulo; 365 djece
nestalo; 5.053 djece je ostalo bez roditelja; 111 djece je bez oba roditelja.

Samoubistava onih snaga koji su sudjelovali u odbrani od agresije u Bosni i Hercegovini
Problem samoubistava snaga odbrane od agresije u Bosni i Hercegovini je karakteristian prije
svega to se on mora sagledavati dvojako entitetski (kao dva drutva u okviru
bosanskohercegovakog drutva), budui da su stope samoubistava u Republici Srpskoj 2 do 4
puta vee nego u Federaciji BiH.
U sagledavanju problema samoubistava u Bosni i Hercegovini, moramo poi od injenice da je
najagresivniji i u posljedicama najtraginiji rat bila srpsko-crnogorska agresija na Republiku
Bosnu i Hercegovinu. U periodu od 1992.-1995. godine, u agresiji na Bosnu i Hercegovinu,
prema brojnim istraivanjima, poginulo je ili nestalo vie od 250.000 ljudi. Sa aspekta duine
trajanja, ljudskim rtvama i stravinim genocidnim svirepostima, a posebno po obimu i oblicima
stradanja civilnog stanovnitva, ovo je bio jedan od najbrutalnijih ratova, u kojem je nad
Bonjacima izvren i najtei ratni zloin zloin genocida.
Nakon svakog rata, a naroito nakon agresije na Bosnu i Hercegovinu, moe se postaviti
otvoreno pitanje: Koliko je (u Bosni i Hercegovini) ostalo zdravih graana na koje se moe
raunati u obnovi stanovnitva, obezbjeenju radne snage i kadrova za obnovu zemlje od
posljedica rata, a posebno u kakvom je stanju mlada generacija budunost zemlje? Za sada
postoje parcijalni prilazi sagledavanju posljedica agresije na Bosnu i Hercegovinu i stradanja
naroda, kroz kvantifikaciju podataka, svjedoenjima preivjelih rtava agresije, obraenu
dokumentaciju za pojedinana i grupna gonjenja ideologa, planera, naredbodavaca i izvrioca
zloina, te objavljenih historiografskih i drugih djela. Navedeno predstavlja osnovni izvor
informacija o ukupnim negativnim efektima agresiji na Bosnu i Hercegovinu.
Opravdanost istraivanja samoubistava u Bosni i Hercegovini vidimo i u podatku da je u
poslijeratnom periodu u Bosni i Hercegovini (1996. 2005.) registrovano oko 5.000
samoubistava. Podatak nije toliko alarmantan koliko injenica da je broj samoubistava u porastu
u odnosu na prethodne periode. Bez naunog istraivanja, o pravim uzrocima
bosanskohercegovakih samoubistava teko je govoriti. Prema podacima policije, sociologa i
psihijatara uzroke najee treba traiti u PTSP-u, egzistencijalnoj prirodi, ali i u ugroenim
vrijednostima u naem drutvu. Pritom se istie da demobilisani borci dostojanstvo krvavo
steeno u ratu ne daju za drutveno poniavanje u miru. Uz PTSP stvaraju se realni preduslovi
za destruktivno ponaanje, a u takvom stadijumu moe doi do samoubistva. U navedenim
situacijama, da postoji adekvatna drutvena prevencija, PTSP bi se u poslijeratnom periodu
razvlaio toliko dugo da ne bi presudno uticao na ivot traumatiziranog.
Bosanskohercegovako drutvo ne samo da ne poduzima mjere na prevenciji PTSP, ve
sistematski radi na stvaranju drutvenog ambijenta koji i dalje ostaje stresan, te slobodno
moemo kazati da je na sceni produeni stresni period, koji ne samo da snano utie na one koji
su doivjeli ratni stres, on proizvodi i tzv. transgeneracijski PTSP, od kojeg obolijevaju nove
generacije roene poslije rata. Posebno je zabrinjavajua injenica da se kod velikog broja
graana Bosne i Hercegovine (ratnih i poslijeratnih generacija) sve vie manifestuju pojaani
indikatori PTSP (koji imaju za posljedice pojaanu agresivnost i autoagresivnost), to moe
dovesti (u sluaju izostanka adekvatne prevencije) do drutvene ekspanzije navedenog
poremeaja, odnosno masovnih samoubistava, ubistava, ali i porasta/ekspanzije maloljetnike
delinkvencije.
Bosanskohercegovako drutvo poinje da karakterie fenomen borake solidarnosti kada je
npr. javnosti poznat sluaj heroja iz rata kojem drutvo u miru ne prua drutvenu jednakost u
odnosu na ostale lanove. Na primjer, heroj koji je bez posla, ponien i on i njegova porodica,
prozivan za svoj patriotizam, drutveno sataniziran i kao takav izvri samoubistvo. Slini
njemu i u slinom drutvenom poloaju, a ponajvie slabiji od njih iz iste one solidarnosti iz rata
kada su rame uz rame svakodnevno bili na liniji izmeu ivota i smrti ponovo se solidariu, i ovaj
put odlaze u smrt pozivajui jedni druge. Neki uspiju pobjei iz ovakvog drutvenog ambijenta
(iseljenje u druge zemlje) jer znaju da ostanak u zemlji znai smrt. Samoubistvo predstavlja
bunt protiv cijelog svijeta i odbijanje da se ivi u njemu i doivljavanje smrti kao jedinog rjeenja
svih nevolja.
Problem samoubistava (snaga agresije) u Republici Srbiji i Bosni i Hercegovini (Republici
Srpskoj)
Iz tabele u nastavku teksta vidljivi su sljedei podaci: U periodu od 1992. 2011. (za dvadeset
godina) u Republici Srpskoj je poinjeno 6.175 samoubistava (pribliavaju se broju ubijenih
Bonjaka u najteem ratnom zloinu zloinu genocida u i oko Srebrenice jula 1995. godine).
U periodu od 1992.-2011. (za dvadeset godina) u Republici Srbiji je poinjeno 29.024
samoubistava. U periodu od 1992.-2011. (period agresije na Bosnu i Hercegovinu i esnaest
godina nakon agresije na Republiku Bosnu i Hercegovinu) u Republici Srpskoj i Republici Srbiji
je poinjeno ukupno 35.199 samoubistava.
Pregled broja i stopa samoubistava u Republici Srpskoj i Republici Srbiji
1992. 2011
Godina
Broj
samoubista
va u
Republici
Srpskoj
Stope
samoubista
va u
Republici
Srpskoj
Broj
samoubista
va u
Republici
Srbiji
Stope
samoubista
va u
Republici
Srbiji
1992. 268 22,3 1638 20,9
1993. 287 23,9 1619 20,7
1994. 310 25,8 1527 19,6
1995. 322 26,8 1426 18,3
1996. 369 26,8 1484 19,1
1997. 377 26,9 1622 20,9
1998. 345 24,1 1460 18,8
1999. 343 23,7 1572 20,3
2000. 390 27,3 1546 20,1
2001. 343 23,7 1443 18,8
2002. 302 20,8 1449 19,3
2003. 290 20,1 1381 18,5
2004. 286 20,0 1346 18,0
2005. 290 20,1 1442 19,4
2006. 295 21,1 1444 19,5
2007. 281 20,1 1400 19,0
2008. 266 19,0 1400 19,0
2009. 258 18,3 1376 18,4
2010. 257 18,4 1400 19,0
2011. 296 22,0 1400 19,0
Ukupn
o 6.175

29.024

Ukupan broj samoubistava u republici Srpskoj i Republici Srbiji (1992-2011.) 35.199
Uzimajui u obzir ukupan broj poinjenih samoubistava u Republici Srpskoj i Republici Srbiji
35 199, injenicu da su Republika Srpska i Republika Srbija bili nosioci agresije na Republiku
Bosnu i Hercegovinu (ideoloki, planski, naredbodavno i izvrno) i injenicu da je nakon agresije
na Bosnu i Hercegovinu registrovan nagli porast samoubistava u Republici Srpskoj i Republici
Srbiji, uzrono-posljedino moemo dovesti u tijesnu povezanost navedene injenice.
Prema navedenim pokazateljima oekivati je da e do 2068. godine, tanije za period 1992.
2068. (ljudski vijek), u Republici Srpskoj i Republici Srbiji, samoubistvo izvriti oko 123.196
lica (pribliavaju se broju ubijenih Bonjaka u agresiji na Republiku Bosnu i Hercegovinu 1992.
1995.).
Prema znanstvenim predvianjima, a rukovodei se onim ta su Republika Srpska i Republika
Srbija poinile u protekloj agresiji na Republiku Bosnu i Hercegovinu (brojni ratni zloini ali i
najtei ratni zloin zloin genocida nad Bonjacima, djelo koje ivotinja ivotinji ne radi)
Republika Srpska i Republika Srbija ne mogu planirati i realizovati tzv. samoprevenciju
samoubistava (rehabilitaciju drutva), jer im to trenutno stanje mentalne svijesti ne dozvoljava.
Naime, negiraju dokaz ono to su poinili, a to je u mentalnom smislu najtee stanje svijesti.
Jedini izlaz za drutvo u Republici Srpskoj (kojeg moramo promatrati odvojeno od drutva u
Federaciji BiH jer se u Republici Srpskoj u okviru bosanskohercegovakog drutva 2 do 4 puta
vie izvri samoubistava nego u Federaciji BiH) i Republici Srbiji je istinsko priznanje i
pokajanje za ono to su uradili oekujui tada da prevencija pone davati rezultate. Bez
srama od bilo kakvih etiketacija trebala bi se traiti i pomo od npr. Svjetske zdravstvene
organizacije da razvije odreene programe prevencije, tanije potpunu rehabilitaciju drutava.
Bez navednog, oekivati je razliite zakljuke (ali i one krajnje tragine) da e Republika
Srpska i Republika Srbija ui u fazu postepenog odumiranja pa ak i (samo)nestanka (uzimajui
u obzir i druge negativne trendove: ubistva, mortalitet, alkoholizam, opojne droge, trajno
iseljavanje, nepoznate bolesti.
Izvor: behar.hr
Autor: Zemir Sinanovi
Prvi prijevodi Kurana na bosanski jezik

Pie: Nedim Boti
Susret islama sa naim jezikim podrujem dogodilo se u 15. stoljeu. Meutim, tek nakon puna
etiri stoljea moemo zvanino govoriti o pojavi prevoenja Kurana, i to krajem 19. i poetkom
20. stoljea. Sa historijskog i vremenskog gledita namee se logino pitanje zato nije bilo
prijevoda u tom periodu ili ako ih je i bilo, zato su do danas ostali skriveni i nepoznati?
Meu brojnim razlozima znaajno mjesto zauzima injenica da su slubeni jezici u osvojenim
podrujima Turske carevine bio iskljuivo turski i arapski. To je neminovno vodilo
marginalizaciji, zapostavljanju, pa i smatranju da maternji jezik nije adekvatan za shvatanje i
razumijevanje vjerskih naela. Meutim, s vremenom je islamska ulema poela ukazivati na sve
vei problem nepoznavanja znaenja Kurana i njegovog nerazumijevanja od strane obinih
muslimanskih masa, to je doprinijelo stavu da je potrebno da Bonjaci razumiju poruke
Allahove Knjige i na bosanskom jeziku. Kao rezultat toga, dolazi do pojave znaajnog broja
prijevoda Kurana u vrlo kratkom roku.
I dok su se jo uvijek vodile polemike oko pitanja prevoenja Kurana meu islamskim
uenjacima, krajem 19. stoljea izvren je i objavljen prvi prijevod na srpskohrvatski jezik, iji je
autor Mio Ljubibrati Hercegovac. Iako je isti ponikao na kranskoj teolokoj misli, njegov
prvenstveno historijski znaaj za muslimane u BiH neizbrisiv je i nezanemarljiv.
Ne sporei da je ovo bio prvi objavljeni prijevod Kurana, sa sigurnou se moe tvrditi da je
radova na prevoenju Kurana ve tad bilo i od strane muslimanskih autora. Meutim, kako
problematika ovog rada nije analiza razloga zbog ega se oni nisu objavljivali, samo se mogu
nagaati stvarni uzroci dobrog dijela i do danas neobjavljenih rukopisa.
Od zvanino prvog prijevoda Kurana proi e etiri decenije kada su se u javnosti pojavila
istovremeno dva prijevoda Kurana. I uz brojne kritike, prijevod Kurana Panda auevi,
bie narednih etrdesetak godina, skoro pa jedini koriteni, nakon ega emo dobiti, do tada u
javnosti najprihvaeniji i znatno manje izloen osudama, prijevod Besima Korkuta. To e ujedno
biti prvi prijevod sa arapskog originala, to do tada nije bio sluaj. Njegovoj dananjoj itanosti i
sveprisutnosti doprinio je i stanovit broj raspoloivih i besplatnih primjeraka do kojih je
itateljstvo dolazilo.
Primjeuje se da do sada, pored prijevoda Kurana Panda auevi, nije bilo angaovanja i
rada vee grupe strunjaka iz razliitih oblasti, gdje bi svako iz svog domena dao doprinos u
prevoenju i pojanjenju odreenih kuranskih istina. Uz ovo, bilo bi potrebno imati institucije
iza kojih e stajati eminentna struna kritika elita iz razliitih oblasti koja bi radila na
analiziranju i ocjenjivanju ne samo dosadanjih prijevoda ve i onih koji e se tek, ako Allah da,
pojaviti.
Problematika ove teme mogla bi se saeti u nekoliko sutinskih stavki. Prvo, nepostojanje
nijednog integralno objavljenog naunog djela na ovu temu. Radovi kojima sam se pomagao
veinom su razliite analize, rasprave, tekstovi, a manje studije, iskljuivo kritikih dimenzija na
radove dosadanjih prevodilaca. Drugo, jo je uvijek mali broj kritiara koji analiziraju i obrauju
dosadanje prijevode. Vea nauna zainteresiranost tek se poela u posljednje vrijeme znaajnije
buditi. Kritika se, s obzirom na svoju specijalnost, obino usmjeravala na zamjerke ili eventualne
propuste prevodilaca, pa se s te pozicije iznose nedostaci i nedosljednosti u prijevodima
kuranskog teksta. Na osnovu toga, skoro bi se moglo rei da postoje teoloki, knjievno-
stilistiki, nauni, historijski, gramatiki i drugi osvrti na dosad objavljene prijevode Kurana.
Tree, dodatno oteavajua okolnost jeste nepoznanica stvarnog broja djeliminih prijevoda u
rukopisima, prijevoda alhamijado pismom, pa i integralnih prijevoda. Sve to govori da je ovo
podruje i dan-danas prilino neistraeno.
Nosei se sa spomenutim izazovima, pokuao sam, pratei historijski tok prijevoda, utvrditi jasan
poetak prevoenja Kurana na na jezik. Nadalje, predmet mog zanimanja bile su namjere i
ciljevi pojedinih prevodilaca, posebno pripadnika drugih vjerskih ubjeenja. Iz razloga boljeg
shvatanja, iznio sam pojedine stavove i odnose naspram prvih prijevoda, te ukazao na doprinos i
znaaj svakog pojedinog zvaninog prijevoda Kurana.

Prvi prijevodi Kurana na naem jezikom podruju
Ova tematika tek treba postati predmetom istraivanja. Do danas ne postoji egzaktan podatak
koliko je ukupno bilo prevodilaca i prijevoda na naem jezikom podruju, bilo da se radi o
cjelokupnim ili djeliminim prijevodima Kurana.
Prema podacima do kojih je doao egipatski asopis El-I hlal i mekkanska revija za lingvistiku, u prevodilaku aktivnost El-Lisanul-
Arebi sedamdesetih godina 20. stoljea, Kuran je trinaest puta preveden na srpskohrvatski jezik, od toga devet puta latinicom, dva puta irilicom i
dva puta tzv. alhamijado pismom. Dr. Muhamed Hadijahi istie da je Kuran sedam puta preveden na
srpskohrvatski jezik, etiri puta latinicom, jedan put irilicom, dva puta alhamijado pismom.( Dr.
Muhamed Hadijahi, Bibliografske biljeke o prijevodima Kurana kod nas, Bibliotekarstvo, XIII/3, Sarajevo,
1967., str. 39)
Postoje znaajni historijski izvori u kojima se navodi da je izvjesni Herman Dalmata, koji je ivio
u 12. vijeku i rodom je iz Dalmacije, radio u paniji i Francuskoj na prevoenju jednog dijela
Kurana na latinski jezik. Hadijahi tvrdi da je ovaj prijevod zapravo uope prvi prijevod
Kurana na Zapadu (Ibid., str. 39), te da je tekst namjerno iskrivljivan i podeavan u svrhu
pobijanja islama.
Postavlja se pitanje zbog ega muslimani naih prostora nisu dugo pristupili prevoenju Kurana
na svoj maternji jezik? Dr. Hadijahi smatra da je to zbog nemogunosti adekvatnog
prevoenja Kurana na druge jezike, kao i zbog injenice da kuranski tekst prijevodom gubi
svoj mistiki znaaj.

Prijevod Mie Ljubibratia prvi prijevod Kurana u BiH
Mio Ljubibrati bio je voa hercegovakog ustanka te je prvi konkretno izloio svoju zamisao o
prevoenju Kurana na srpski jezik kao dio svojih ustanikih aktivnosti. Radio je na izmirenju
Srba i Bonjaka koje je nazivao muhamedancima srpske narodnosti.
Prijevod Kurana od strane Mie Ljubibratia Hercegovca pojavio se 1895. godine. Njegovoj
pojavi otro se suprotstavila ulema iz Bosne i Hercegovine, Sandaka i Crne Gore, ocijenivi ga
antiislamskim. Dr. Hadijahi navodi da ideja o tome da se Kuran prevede datira jo iz 1868.
godine. Po svemu se ini da je ovaj poduhvat bio motiviran prije svega politikim razlozima s
tendencijom da se izdanjem prijevoda Kurana postignu kod Bosanskih muslimana odreeni
nacionalno-politiki efekti.... (Ibid., str. 44)
Isti autor navodi da su listovi Srbija i Vila obavjetavali o ovom poduhvatu. U listu Vila iznosi se
inicijativa da Ujedinjena Omladina Srpska izda taj prevod i ona bi tim putem najjasnije
pokazala svoje miljenje o svojoj isturenoj brai.
To je bio i povod njegovog prevodilakog poduhvata, kao i razlog zbog kojeg je u svom
prijevodu koristio hriansku teoloku terminologiju, te se kroz itav njegov prijevod nalaze takvi
izrazi poput: Gospod, Djevica, prozba, slava, prorok, Milosrdni itd. Bitno je napomenuti da je
Mio Ljubibrati bio pravoslavni svetenik, te da nije poznavao islamsko uenje, kao ni arapski
jezik. Kuran je preveo sa ruskog, a ruska verzija prijevoda prevedena je sa francuskog. (D.
Lati, Prevoenje najljepeg govora, str. 829., Glasnik, br. 910, 2003.)
Urednici asopisa Hikmet najvie su se protivili tom prijevodu Kurana, te za prijevod M.
Ljubibratia kau da je orbine orbe orba. Generalno, suprotstavljali su se svakom obliku
prevoenja Kurana, bilo s originala ili nekog drugog prijevoda. Moramo istai da su odreeni
krugovi uleme izmeu dva svjetska rata iznijeli pohvale na raun jezikog stila Ljubibratievog
prijevoda. Meu njima je bio i Mehmed Handi: Ljubibratia prijevod tampan je prije
etrdeset godina i pored lijepog naeg jezika kojim je taj prijevod pisan, u njemu ima dosta
pogreaka i krivo prevedenih ajeta.
Radi ilustracije, navest emo i neke Ljubibratieve prijevode ajeta. Naime, problematino je to
je Muhammed, sallallahu alejhi ve sellem, u prijevodu Ljubibratia na jednom mjestu apostol:
Kad meu njih doe apostol... (El-Bekara, 101), a na drugom mjestu prorok: Zar biste vi
traili od vaeg proroka (Muhammeda, sallallahu alejhi ve sellem) ono to su traili od Mojsija...
(El-Bekara, 108), dok je na treem mjestu poslanik: Muhammed je samo poslanik... (Alu
Imran, 144). Moe se zakljuiti da je Ljubibrati svoj prijevod pribliavao pravoslavnim Srbima,
a ne Bonjacima muslimanima, kako to neki misle. Ljubibratiev prijevod doivio je dva izdanja,
prvo 1895. godine i drugo reprint izdanje sarajevske Svjetlosti 1990. godine.
etrdesetih godina 20. vijeka u BiH izlaze dva kompletna prijevoda Kurana. Godine 1937. u
Sarajevu se pojavilo izdanje prijevoda Kurana pod naslovom Kur'an asni, prevod i tuma.
Prevodioci su bili Demaludin auevi i Muhamed Panda. Drugi prijevod Kurana izdao je Ali
Riza Karabeg 1937. godine, a ovaj prijevod tampan je pod naslovom Kuran u izdanjuProsvjete iz
Mostara. Ova dva prijevoda Kurana, koja su sainili muslimani iz naih krajeva, nepovoljno su
ocijenjena od strane tradicionalne uleme i njihovog jezgra okupljenog oko asopisa El-Hidaje.

Ali Riza Karabegov prijevod Kurana
Hadi Ali Riza Karabeg (1872. 1944.) istaknuti je hercegovaki alim. Njegov otac Mustafa
Sidki Karabeg bio je mostarski muftija. Neposredno pred ulazak austrougarskih trupa u Mostar
1878. godine, pogubljen je jer je odbio izdati fetvu za borbu protiv spomenutih trupa. Muftija je
iza sebe ostavio dva sina: hadi Ahmeda Karabega, svrenika Karaoz-begove medrese u
Mostaru, i hadi Ali Rizu Karabega, koji je svoje kolovanje poslije Karaoz-begove medrese
nastavio u Carigradu. Po povratku u domovinu jedno je vrijeme predavao vjeronauku u
mostarskoj gimnaziji, a onda se povukao i po damijama i drugdje drao predavanja i radio na
prosvjeivanju irokih muslimanskih masa. Pored toga, bavio se i naunim radom. Saraivao je u
naim listovima Behar i El-Hidaja. Bavio se i prevodilakim radom. Napisao je i dva manja djela iz
oblasti kulturne historije islama: Rasprava o hidabu (pokrivanju) muslimanki i Kratak ivotopis Muhameda, alejhis-selam, sa
socijalnog gledita.
to se tie prijevoda Kurana od strane Ali Riza Karabega, kritiari navode da je njegov prijevod
ustvari samo kopija Ljubibratievog prijevoda. Mehmed Handi je u tekstu Prijevod Kurana
od Hadi Ali Riza Karabega ukazao da se tu radi o povrnoj preradi Ljubibratievog prijevoda
(Ibid., str. 24.). Muhamed Pai kae da ovaj prijevod nije nita drugo do nevjeta prerada
Ljubibratievog prijevoda sa irilice na latinicu. (D. Lati, Glasnik, br. 910, 2003. god., str. 831.)
Tako se npr. prijevod sure El-Fil u Karabegovom prijevodu razlikuje samo u dvije rijei od
Ljubibratievog prijevoda. Isto je i sa surama El-Felek i En-Nas. U suri El-Maun ta razlika svodi
se samo na zamjenu jedne rijei drugom. Karabeg je rije oturuje zamijenio rijeju odgurnuje
itd.
Karabegu se, takoer, zamjerilo to je nekritiki prihvatao i prisvajao Ljubibratieva rjeenja,
npr. prorok umjesto pejgambera, Gospod umjesto Boga, ili, pak, vaskrsnuti, desnica Boija, itd.
Karabegu se takoer prebacuje da ne poznaje njemaki jezik premda je naveo kako je toboe
koristio Ullmanov prijevod Kurana. U svom odgovoru na kritike Karabeg priznaje da se sluio
Ljubibratievim prijevodom, ali samo, kako sam kae, to mi se svidjelo i bilo ispravno (Jusuf
Rami, Takvim, 1976., str. 22.), i takoer navodi: Ja ne nijeem da mi je pomoglo to sam imao
Ljubibratiev prijevod i mnogo iz njega da uzmem to je dobro i lijepo, ali me mnogo vrijea da
je to sama ili povrna prerada Ljubibratieva prijevoda (Ibid, str. 22.).

aueviev i Pandin prijevod Kurana
Prijevod Kurana od strane biveg reisul-uleme Demaludina auevia i uglednog hafiza
Muhameda Pande naiao je, takoer, na estoke kritike. Prema muslimanskoj tampi, ovaj je
prijevod izbjegavao pravo znaenje i smisao Kurana budui da je u njemu ugraeno ahmedijsko
uenje. Glavna zamjerka prevodiocima bila je to to su za podlogu svog prijevoda uzeli turski
prijevod Omer Riza, koji je opet uinjen po engleskom prijevodu sljedbenika Mirze Gulama
Ahmeda, ije su heretiko uenje odbacili najvii autoriteti i institucije islamskog prava. (D.
Lati, Glasnik, br. 910, 2003., str. 832)
Kao to smo istakli, kao osnova ovom prijevodu Kurana posluio je engleski prijevod Kurana
Muhammeda Alija, sljedbenika uenja sekte ahmedija (The Holy Quran, Lahore, 1920). Ovaj engleski
prijevod i komentar kasnije je na turski jezik preveo Omer Riza Dogrul pod naslovomKurani
kerim terdume ve tefsir(Istanbul, 1934). auevi i Pandasu na na jezik preveli turski
prijevod i tuma Omera Rizaa.
Mehmed Handi inicirao je konstituiranje neke vrste komisije kojoj je stavljen u zadatak da
ocijeni stepen ispravnosti auevievog i Pandinog prijevoda. Komisiju su sainjavali lanovi
Glavnog odbora El-Hidaje iz Sarajeva, mahom istaknuti islamski uenjaci. (Jusuf Rami, Takvim,
1976., str. 22)
U asopisu El-Hidaje ova je komisija izdala zvanino saopenje u kojem naglaavaju i istiu sljedee
nepravilnosti Panda-auevievog prijevoda:
netano prevoenje: smatrali su da je prijevod pun pogreaka i da su na nekim mjestima rijei
pa ak i reenice ostale neprevedene;
da se u djelu nalazi i takvih stvari koje se ne slau sa uenjem islama, posebno se to odnosi na
izvore kojima su se koristili;
da jezik nije dotjeran kako bi trebalo, odnosno da je u prijevodu prisutno proizvoljno
tumaenje i odstupanje od opepoznatog islamskog uenja;
da u prijevodu postoje kontradikcije i nedosljednosti.
Centralnu ulogu u kritikim napadima na prijevod auevia i Pande imao je Muhamed Pai.El-
Hidaje je 1937. i poetkom 1938. godine objavila tekstove u kojima se ogleda sr njegove kritike.
Pai upozorava itaoce da aueviev prijevod nije baziran na tradicionalnim izvorima,
optuuje prevodioce za kidanje islamskog jedinstva i unoenje kadijanijskog mezheba u nae
krajeve.
Takoer, uvidom u navedeni prijevod i primjedbe M. Paia jasno se oituju dva koncepta u
prevoenju: teoloki literalizam, iji je pobornik M. Pai, i sufijski simbolizam koji se nalazi u
prijevodu auevia i Pande.
Za auevia kuranska rije sunce (emsun) moe biti i nebesko tijelo, ali i svjetlo vjere,
dok je Pai skloniji literalizmu. Pai otro kritikuje auevia i Pandu to za kuransku
verziju o proivljenju na Sudnjem danu kae da je to duhovno proivljenje nakon duhovne
obamrlosti, a ne priznaju, prema miljenju Paia, tzv. tjelesno proivljenje.
Pai, takoer, optuuje auevia za batinijsko (ezoteriko) tumaenje Kurana, te da je zajedno
sa Pandom povrijedio islamske doktrine tumaei u prenesenom znaenju vatru u koju je, prema
kuranskom kazivanju, baen poslanik Ibrahim, alejhis-selam. Naime, u prijevodu auevia i
Pande stoji da je ta vatra bila narodni bijes i mrnja. Slian primjer je Musaov, alejhis-selam,
tap koji, prema njihovom tumaenju, oznaava Musaov, alejhis-selam, narod.
Panda i auevi, u svoju odbranu, navode da je nuno kuranski tekst u razliitim vremenima
razliito razumijevati, pa se i pozivaju na ideologe islamskog modernizma, poput Muhamed
Abduhua.
U prilog svojoj odbrani, prevodioci se pozivaju na arapsko-islamska filozofska i hermeneutika
djela u kojima se legitimizira vieznano razumijevanje kuranskog teksta. Kao primjer navode
komentare Farabija, Gazalija, Ibn Hazma, Razija, Maverdija, Ibn Sinaa i dr., koji su razliito
interpretirali mnoge kuranske rijei, kao to je npr. el-dinn. Prevodioci kau da je izvjesni
Kasimi o tome napisao i djelo Shvatanja Arapa i islamskih filozofa o dinima, ime, ustvari,
ele opravdati razliita prevodilaka rjeenja u razliitim kontekstima, premda su posrijedi bile
iste rijei.
Polemika izmeu Organizacije Ilmije Kraljevine Jugoslavije i prevodilaca Kurana, Pande,
auevia i Karabega, okonala se bez nekih znaajnih rezultata u oblasti prevoenja Kurana na
na jezik. Ipak, ona je ostala kao svjedok estokih otpora prevoenju Kurana i posebnih pristupa
toj oblasti.

Korkutov prijevod Kurana
Izmeu prijevoda Pande auevia do Besima Korkuta bilo je takoer prevodilaca Kurana.
Dio tih prijevoda i danas je u rukopisu, npr. prijevod hafiza Mustafe Fatiha Kulenovia. Ovaj
prijevod umnoen je na apirografu 1967. godine, a izaao je pod naslovom Muhamed El-
Mehdi. Pored njega, spominju se i Seid Korkut, efket abi i dr. Svi navedeni prijevodi nisu sa
izravnog arapskog teksta pa se za iste kae da su prijevodi prijevoda (D. Lati, GlasnikRijaseta
IZ BiH, br. 910, 2003., str. 836.)
Godine 1977. prijevod s originalnog arapskog teksta izaao je od Besima Korkuta. Ovaj prijevod
zasigurno e postati najitaniji i najbolje ocijenjen prijevod Kurana na naem jeziku. O
Korkutovom prijevodu Danijel Buan kae: Uinivi Kuran itkijim, a time i pristupanijim,
Korkut nije sakrio nijednu njegovu dimenziju pa ni vjersku, a mjestimice je zaista uspjeno otkrio
vrijednost Kurana, kao i pjesnikog i knjievnog djela. Time je naoj publici otkrio Kuran kao
knjigu koju valja itati i bez izrazito vjerskog opredjeljenja u pristupu.
Dr. Sulejman Grozdani o ovom je prijevodu rekao: Reenica Korkuta je naa, jasna, prirodna i
potpuna. Ona na mahove dostie najvii nivo poetskog izraza, to odgovara mnogim sekvencama
i surama u Kuranu. Stie se dojam da su svaka reenica, svaka rije predstavljali predmet
posebne panje prevodioca, vaganja izmeu razliitih moguih rjeenja.
Nuno je ovdje istai da prijevod Besima Korkuta nije izbjegao opasnost da podlegne odreenom
pristupu tekstu Kurana, ve je bio pod snanim utjecajem Zamaherija i njegovog tefsirskog
djela El-Keafa. ak su mnogi dijelovi koji sadre osnovna uenja Kurana prevoeni u skladu sa
Zamaherijem mutezilizmom.
Ne bi trebalo zaboraviti ni Prijevod Kurana s komentarom u izdanju Vrhovnog islamskog
starjeinstva u SFR Jugoslaviji. Objavljen je komentar samo tri duza, a zanimljivo je istai da se
Vrhovno islamsko starjeinstvo u SFRJ odluilo na tampanje ovog prijevoda u vrlo velikom
tirau (prvi svezak objavljen je 1966. u 70.000 primjeraka, drugi 1967. u 60.000 primjeraka, a
trei koji se pojavio 1967. godine u 50.000 primjeraka). Prevodioci nisu naznaeni, ali se
vjerovatno radi o reisul-ulemi Sulejmanu Kemuri, zatim savjetniku Vrhovnog islamskog
starjeinstva Huseinu ozi i tadanjem direktoru Gazi Husrevbegove biblioteke Abdurahmanu
Hukiu. (Dr. Muhamed Hadijahi, Bibliografske biljeke o prijevodima Kurana kod
nas,Bibliotekarstvo, XIII/3, Sarajevo, 1967., str. 52)
Ovaj je prijevod otro kritikovao orijentalista Hasan Kalei (umro 1976.). Njegove primjedbe
odnose se na vie aspekata ovog prijevoda, ukljuujui metodologiju rada, greke u prijevodu,
tehnike greke, preciznost autora i slino tome. Za samo tumaenje koje su ponudili anonimni
prevodioci Kalei istie da vie lii na propovijedi, a ne na nauni komentar (Ibid, str. 52).









Koritena literatura:

Besim Korkut, Prijevod Kurana, Medina, 1412. h. g.
Glasnik, br. 9-10, 2003. god.
Dr. Jusuf Rami, Rukopisi, tampanje arapskog teksta i prijevodi Kurana kod nas i u svijetu, Takvim, 1976.
godina
Mustafa Mlivo, 101 neispravnost u prevodima, Izvor, www.mlivom.net.ba.
Prof. dr. Mehmed Kico, Glasnik, br. 910, 2003. godina
Safijurrahman el-Mubarekfuri, Zapeaeni dennetski napitak.
El-Itkan fi ulumi-l-Kuran, I svezak
Ez-Zerkei, El-Burhanu fi ulumil-Kuran, I, Kairo 1957.
A.L. Tibawi, Is the Qur'an translatable?, Muslim World, LII, 1962.
Rashid Ahmad Jullandri, Qur'anic exegises and Classical Tefsir, Islamic Quarterly, br. 12.
Enes Kari, Rasprave o prevoenju Kurana kod nas.
Dr. Muhamed Hadijahi, Bibliografske biljeke o prijevodima Kurana kod nas,Bibliotekarstvo, XIII/3,
Sarajevo, 1967.
D. Lati, Prevoenje najljepeg govora, str. 829., Glasnik, br. 910, 2003.
D. Lati, Glasnik, br. 910, 2003.
Enes Kari i Mujo Demirovi, Reis Demaludin auevi, prosvjetitelj i reformator.