VISOKA KOLA TEHNICKIH STRUKOVNIH STUDIJA AAK

SEMINARSKI RAD
MARKETING

Proizvod kao element marketing miksa
PROFESOR: STDENT
!"komir #kovri$ Mari%a Aleksi$ &'()*+
aak,2011.godine
SADR,A-
vod ...................................................................................................'
/na0a% 1roizvoda sa as1ekta marketinga..............................................2
Klasi3ika4i%a do5ara na tr6i7t" li0ne 1otro7n%e.....................................(
Proizvodni81rometni i "sl"6ni 1rogram...............................................(
O5le6%a 1roizvoda................................................................................9
,ivotni vek 1roizvoda..........................................................................+
Pro4es razvo%a 1roizvoda.....................................................................:*
Ostali o5li4i 7iren%a 1rogramski; aktivnosti.......................................::
<iterat"ra

2
!OD
Re0 marketing %e kovani4a ko%a svo%e izvorno zna4en%e 1ronalazi " re0i
market 7to zna0i tr6i7te8 1a %e stoga i 1rirodno 1oistove$ivan%e termina
marketing i termina tr6i7nost. Po tome sledi de3ini4i%a 1o ko%o% %e:
marketing proce !mera"an#a i$"ora% re!ra i ci&#e"a kompani#e ra'i
ikori()a"an#a (ani i potenci#a&a tr*i(ta.
Prema Ameri0kom "dr"zen%" za marketing8 de3ini4i%a marketinga glasi:
+arketing #e proce p&aniran#a i pro"o'#en#a koncepci#a% cena% promoci#e
i 'itri,!ci#e i'e#a% ro,a i !&!ga% a ci&#em 'a e kreira ra$mena ko#a
$a'o"o&#a"a potre,e po#e'inaca i organi$aci#a-
Sa stanovista "loge marketinga " dr"stv" 8 marketing se de3ini7e na slede4i
na4in: +arketing #e 'r!t"eni proce ko#im . p!tem t"aran#a i ra$mene
proi$"o'a i "re'noti a 'r!gima . po#e'inci i gr!pe 'o,i#a#! ono to im #e
potre,no i&i to $e&e-
Marketing se moze 1osmatrati kao: 1oslovna kon4e14i%a8 1oslovna 3"nk4i%a8
"1ravl%a0ki 1ro4es8 ekonomski 1ro4es8 na"0na dis4i1lina.
1ravl%an%e marketingom =marketing aktivnostima> %e 1ro4es ko%i se s1rovodi sa
4il%em zadovol%en%a 1otre5a 1otro7a0a8 1rivrede i dr"7tva 8 na d"gi rok i "z
sti4an%e do5iti.
De3inisan%e aktivnosti 1odraz"meva istra6ivan%e i analiz" so1stveni; snaga i
sla5osti 1red"ze$a i mog"$nosti i o1asnosti marketing sredine. Da 5i de3inisan%e
aktivnosti 5ilo "s1e7ni%e 1otre5no %e odgovoriti na slede$a 1itan%a:
/ko#im akti"notima pre'!$e)e mo*e 'a e ,a"i
/ko#e akti"noti mo*e na#,o&#e 'a o,a"&#a
/ko#e akti"noti mora 'a o,a"&#a-
1ravl%ati marketingom zna0i identi3ikovati tr6i7ne mog"$nosti8 "skladiti i; sa
s1oso5nostima 1red"ze$a i stvoriti 1rogram ak4i%e ko%om se o5ez5ed%"%e
relativno tra%no konk"rentna 1rednost.
Faze "1ravl%an%a marketingom s" slede$e:
/itra*i"an#e i ana&i$a
?p&aniran#e
/organi$o"an#e i primena
/kontro&a i re"i$i#a.
1ravl%an%e marketingom zna0i "1ravl%an%e svakodnevnim aktivnostima ko%e
1red"ze$e ostvar"%e " tok" %edne 1oslovne godine.
3
0ROI1VOD KAO ELE+ENT +ARKETIN2/+IKSA
1NAAJ 0ROI1VODA SA AS0EKTA +ARKETIN2A

Proizvod %e %edan od instr"menata marketing miksa 1reko koga 1red"ze$e
"sklad%"%e svo%e mog"$nosti sa 1otre5ama i za;tevima k"1a4a)1otro7a0a.Nasta%e
kao rez"ltat na1ora svi; za1osleni; " 1red"ze$" da se odgovori za;tevima i
1otre5ama tr6i7ta.Proizvod %e veoma dinami0an instr"ment marketing
miksa.Mog"$nost "savr7avan%a.modi3ika4i%e i izmena na 1roizvod" sa namerom
da se zadovol%e 1otre5e k"1a4a)1otro7a0a s" velike.
Pomo$" 1roizvoda 1on"@a0 ostvar"%e rast i zadovol%en%e 1otro7a0ke
1otre5e. !elika 1a6n%a ko%a se 1oklan%a 1roizvod" " teori%i i 1raksi marketinga
rez"ltat %e:
? sve ve$eg st"1n%a inova4i%e " o5lasti 1roizvoda
? sve ve$eg 1reno7en%a konk"ren4i%e 1"tem 4ena na 1roizvod
velikom 5ro%" ind"stri%ski; grana inova4i%a dovodi do skra$en%a 6ivotnog
veka 1roizvoda.
Proizvod %e sredstvo 1omo$" ko%eg se 1ovez"%" interesi i 4il%evi
1rivrednog s"5%ekta i 1otro7a0a.
Pod 1o%mom 1roizvod smatramo:
? 3izi0ke 1roizvode
? "sl"ge
? organiza4i%e
? ide%e
/avisno od ide%e ko%" zast"1a%" 1o%edini a"tori8 1roizvod mo6emo 1romatrati "
vi7e dimenzi%a:
3- !(tinka korit A osnovna korist ko%" k"1a4 do5i%a k"1ovinom 1roizvoda
4- generi5ki o,&ik A ko%i 1odraz"meva osnovn" verzi%" 1roizvoda =Od avio
kom1ani%e o0ek"%e se da 1osed"%e avione8 da ima dozvol" kori7$en%a aerodroma
na odre@enim destina4i%ama8 da 1osed"%e 1rostori%e " ko%ima o5avl%a svo%e
aktivnosti i 1r"6a "sl"ge ko%e 1ret;ode trans1ort" 1"tnika>.
6- o5eki"ani proi$"o' A karakteristike ko%e k"14i o0ek"%" da $e do5iti
k"1ovinom konkretnog 1roizvoda.
7- o,oga)en proi$"o' A dodatne karakteristike 1o ko%ima se razlik"%" 1on"da
%ednog 1roizvo@a0a od konk"ren4i%e.
8- potenci#a&ni proi$"o' A sva o5oga$en%a i trans3orma4i%e ko%e se na 1roizvod"
mog" 1red"zeti " 5"d"$nosti8 dakle n%egov mog"$i razvo%.
4
KLASI9IKACIJA DO:ARA NA TR;ITU LINE 0OTRONJE
S as1ekta marketinga na%zna0a%ni%a %e 1odela s as1ekta na0ina k"1ovan%a na:
? konven4ionalna do5ra
? 7o1ing do5ra
? s1e4i%alna do5ra
? do5ra ko%a se na tra6e
Konven4ionalna do5ra se k"1"%" sa minim"mom na1ora. Ima%" nisk" 4en"8
velik" tra6n%". T" s1ada%" 1re;ram5eni 1roizvodi8 1roizvodi za odr6avan%e
;igi%ene8 igra0ke.
Bo1ing do5ra s" ona gd%e 1otro7a0 1rilikom k"1ovine vr7i 1ose5no "1ore@ivan%e
kvaliteta8 4ene8 diza%na. Ima%" ve$" 4en"8 k"1"%" se re@e =k";in%ski a1arati8
sk"1l%a ode$a...> K"1ovina ovi; do5ara 1redstavl%a zadovol%stvo.
S1e4i%alna do5ra s" ona do5ra za ko%a 1osto%i 1ose5na 1re3eren4i%a od strane
1otro7a0a A t%. k"14i s" s1remni da "0ine s1e4i%alni na1or da 5i k"1ili 1roizvod.
To s" a"tomo5ili8 za tine%d6ere trenerke8 1atike8 ma%i4e..
Do5ra ko%a se ne tra6e s" do5ra za ko%e k"1a4 zna ili ne zna8 ali ne razmi7l%a o
k"1ovini. ,ivotno osig"ran%e8 gro5ne 1ar4ele...
PROI/!ODNI8 PROMETNI I S<,NI PROGRAM
Predstavl%a kom5ina4i%a lini%a i 1roizvoda "z 1omo$ ko%i; 1rodava4 o5avl%a
svo%" aktivnost.
Pod 1roizvodnom lini%om 1odraz"mevamo %edn" ili niz vari%anti 1roizvoda ko%i
s" namen%eni odre@eno% 1otre5i ili odre@enom segment" k"14a8 odnosno
1otro7a0a.
Cro% lini%a aktivnosti "n"tar %ednog 1rivrednog s"5%ekta nazivamo 7irinom
1rograma aktivnosti.
Cro% vari%anti 1roizvoda "n"tar svi; lini%a aktivnosti nazivamo d"5inom
1rograma aktivnosti..

5
O:ELE;JA 0ROI1VODA
Na%va6ni%a o5ele6%a 1roizvoda ko%a se mora%" razmatrati 1rilikom de3inisan%a
1roizvoda s":
? diza%n
? kvalitet
? marka
? 3"nk4ionalnost
? 1akovan%e
? garan4i%a i 1ost1roda%ni servisi
D svako o5ele6%e mo6e imati 1res"dan zna0a% za 1roizvod
Di$a#n
Mo6emo govoriti o diza%n" 1roizvoda8 1akovan%a8 etikete i kvalitet". Diza%n se
de3ini7e kao stvarala0ka aktivnost 0i%i %e 4il% da odredi 3inalne kvalitete
ind"stri%ski 1roizvedeni; 1redmeta.
Po%edini elementi diza%na mog" se razli0ito kom5inovati8 ali se ne sme izg"5iti
iz vida osnovni 4il% diza%na ?E 1ovezivan%e 0ovekovi; interesa i 1redmeta.
Diza%n tre5a smatrati kao strategi%sk" kom1onent" 1roizvoda. Diza%n tre5a da
1o%edine delove 1roizvoda 1ove6e " raz"mne i za 0oveka 1ri;vatl%ive 4eline.
dana7n%em svet" do5ar diza%n zna0i vi7e nego niska 1roda%na 4ena.
9!nkciona&not proi$"o'a
Ovo o5ele6%e %e "sko 1ovezano sa diza%nom. F"nk4ionalna o5ele6%a se odnose
na razlike " 3izi0ko% konstr"k4i%i ili nameni 1roizvoda.
Te razlike mog" 5iti do "1otri%e5l%eno materi%ala8 metode izrade8 namene8
metoda rada.
Ako 1roizvo@a$ oda5ere strategi%" inova4i%e8 dodavan%em novi; o5ele6%a
stvara%" se 1red"slovi da se kod 1otro7a0a stvori 1re3eren4i%a za dati 1oziv.
0ako"an#e
Da 5i se 1roizvod za7titio i "s1e7no 1rezentirao 1otre5no %e osig"rati
odgovara%"$e 1akovan%e.
P"tem 1akovan%e se osig"rava i ve$a atraktivnost 1roizvoda. Pakovan%e %e
namen%eno da o5ez5edi sig"rnost 1roizvoda za 0"van%e " skladi7t" i 1rilikom
trans1orta. Pakovan%" 1roizvoda tre5a 1osvetiti 1ose5n" 1a6n%" i z5og toga 7to
s" 0esto do5ar 1roizvod mo6e da izg"5i 1overen%e 1otro7a0a z5og lo7eg
1akovan%a. Prilikom dono7en%a odl"ke o 1akovan%" 1ostavl%a%" se za;tevi:
6
? da 5"de lako "o0l%ivo
? da 5"de in3ormativno
? da ini4ira emo4ionalne 1otre5e
? da za7titi 1roizvod
+arka proi$"o'a
Marka %e ime8 termin8 sim5ol ili o5lik8 ili kom5ina4i%a navedeni; elemenata ko%e
ima%" za 4il% da identi3i4ira%" ro5e ili "sl"ge %ednog 1roizvo@a0a ili gr"1e
1rodava0a i da i; di3eren4ira%" od konk"rentske ro5e
. Ime marke mo6e da se sasto%i od re0i8 re0eni4a8 od 5ro%eva ili od kom5ina4i%e
5ro%eva i re0i.
Po0etna dilema s ko%om se s"o0ava 1red"ze$e %e da li 1roizvod za7tititi markom
ili ne.
Ako 1roizvod ne mo6e zadr6ati kvalitet " odnos" na konk"rente ne mo6e se
za7tititi markom.
Prednosti ozna0avan%a markom vezane s" za:
? lak7e izdavan%e nar"d65i
? 1ravn" za7tit" 1roizvoda
? mog"$nost 1rivla0en%a 1rivr6eni; k"1a4a
? 1omo$ " segmentiran%" tr6i7ta
? lak7e 1romoviran%e 1roizvoda
? stvaran%e kor1ora4i%skog imid6a
!eoma va6na odl"ka kod odre@ivan%a marke %e odl"ka o s1onzor" marke.
Mog"$e s"
dve vari%ante:
? marka 1roizvo@a0a =na4ionalna marka>
? marka distri5"tera =1rivatna marka> A distri5"ter mora 5iti dovol%no velik da
izgradi 1re3eren4i%e za svo%" mark".
Danas se sve vi7e sre$emo sa li4en4ovan%em imena marke ko%e 1odraz"meva
1ravo kori7$en%a ve$ izgra@enog imena marke =1roda%a ode$e: !ersa4e8 Piere
Farden8 G"44i>
Kada %e " 1itan%" ozna0avan%e markom8 odnosno dilema oko kori7$en%a
individ"alnog ili 1orodi0nog imena marke kom1ani%a mo6e da koristi 0etiri
strategi%e:
? individ"alno ime marke za svaki 1roizvod =ka3e:8don4a3ee8F ka3a>
? za%edni0ko 1orodi0no ime za sve 1roizvode 1red"ze$a
? 1ose5no 1orodi0no ime za razli0ite 1roizvode
? trgova0ko ime kom1ani%e sa individ"alnim imenom 1roizvoda
D Individ"alno ime marke %e strategi%a ko%a otklan%a o1asnost da se event"alni
negativni imid6 %ednog 1roizvoda 1renese na dr"ge 1roizvode ili kom1ani%" "
4elini.
7
Pored navedeni; strategi%a 1roizvo@a0 donosi odl"k" o kori7$en%" vi7e razli0iti;
marki " isto% kategori%i 1roizvoda. To zna0i da "vodi konk"rentsk" mark" svo%o%
ve$ 1osto%e$o% marki.
To %e motivisano 0in%eni4om da:
? 1roizvo@a0i mog" do5iti ve$i 1rostor za 1roda%"
? s1re0ava%" k"14e da " 6el%i za is1ro5avan%em nove marke od" " okril%e
konk"renta
? kreira%" 1odsti4a%no okr"6en%e "n"tar kom1ani%e
? 1ozi4ionira%" marke na razli0itim tr6i7nim segmentima i ostvar"%" ve$e "k"1ne
e3ekte.
Me@"tim8 glavna o1asnost ove strategi%e %e kani5alizam- To %e o1asnost da nova
marka ko%a se "vodi 1reotme tr6i7no "0e7$e ve$ 1osto%e$e marke "koliko ni%e
adekvatno 1ozi4ionirana i di3eren4irana od n%e.
K"a&itet
Po%am kvaliteta se 1rote6e na: materi%al8 o5lik8 1ogodnosti i ima 7irok zna0a%.
Kvalitet 1roizvoda %e s1oso5nost 1roizvoda da "s1%e7no zadovol%i odre@en"
1otre5".
Kvalitet tre5a 1ovezati sa 4enom 1roizvoda. Ako s" delovi 1roizvoda sk"1i onda
$e i 1roizvod 5iti sa vi7om 4enom. Na tr6i7t" organiza4i%a va6no %e voditi ra0"na
o kvalitet".
Ovde se veliki deo 1roizvoda 1roda%e 1omo$" "zorka. !eoma 0esto se de7ava
da %e "zorak ta% ko%i %e kvalitetan i "le17an a da stvarni 1roizvod ne odgovara
tom o1is". /a "s1e7no 1rilago@avan%e kvaliteta 1otre5ama 1otro7a0a 5itn" "log"
ima%" sve vrste kontrole.
2aranci#a i er"ii
Garan4i%a %e o5aveza 1rodava0a ko%om garant"%e is1ravno 3"nk4ionisan%e
1roizvoda " odre@enom vremen" i 5es1latan servis dok garan4i%a tra%e.
Garan4i%a i servis se smatra%" kao deo zadovol%en%a 1otro7a0ki; 1otre5a.
Sa stanovi7ta 1otro7a0a garan4i%a ima dva strate7ka zna0a%a:
1romo4i%ski A stim"li7e k"14a na k"1ovin"
za7titni A 7titi 1rodava0a od reklama4i%e
Garan4i%a i servisi dovode do dodatni; tro7kova za 1roizvo@a0e. Ali sva tra%na
do5ra tre5a da ima%" garan4i%". Prilikom davan%a garan4i%e za neki 1roizvod
tre5a se 1ridr6avati 1ravila:
? 7to %e ve$a vrednost 1roizvoda to s" garan4i%e 1otre5ni%e i n%i;ova e3ikasnost sa
stanovi7ta stim"liran%a tra6n%e %e " direktno% zavisnosti od nivoa 4ena.
? 7to %e 1roizvod kom1likovani%i8 garan4i%a %e n"6ni%a i "s1e7ni%a sa stanovi7ta
stim"lisan%a tra6n%e.
? e3ikasnost 1romo4i%ske garan4i%e %e ve$a "koliko %e garantni rok d"6i.
8
? "koliko k"1a4 man%e 1ozna%e 1roizvod8 "toliko %e garan4i%a n"6ni%a i n%ena
e3ikasnost ve$a.
? "koliko %e 1roizvo@a0 man%i ili ni%e dovol%no 1oznat8 tre5a da da%e d"6e
garan4i%e i 1r"6a "s1e7ni%e servise.
$ak&#!5ak< sve ovo "ti0e na stvaran%e 1ovol%nog stava o 1roizvod".

;IVOTNI VEK 0ROI1VODA
=!reme ko%e 1rotekne od "vo@en%a do 1ovla0en%a 1roizvoda>
Svaki 1roizvod ima svo% 6ivotni 1eriod. D"6ina 6ivotnog veka 1roizvoda
zavisi od 1rirode 1roizvoda ili 1otre5e ko%" on zadovol%ava.
Tako ima 1roizvoda 0i%i vek ni%e d"6i od : ; i 1roizvoda 0i%i vek tra%e
de4eni%ama 1a 0ak i vekovima=3ran4"ski ;le5>.
Svaki 1roizvod 1rolazi o5i0no kroz 1et 3aza A
/!"o=en#e%
/ rat%
/a$re"an#e%
/tagnaci#!
/ po"&a5en#e
/!"o=en#e A %e na%te6a 3aza za 1on"@a0a. koliko 1roizvod 1ro@e ov" 3az"
1roda%a 1o0in%e da raste8 a do tada tra%e d"gotra%ni istra6iva0ki 1ost"1ak.
Ova 3aza %e rizi0na %er se doga@a da 1roizvod ne "@e " slede$" 3az".
To 1redstavl%a g"5itak "lagan%a. Da 5i "s1eli 1red"zima%" se 1romo4i%ski na1ori8
ogla7avan%e8 iz5or kanala distri5"4i%e8 4ena8 1roda%a.
Ogla7avan%e tre5a 5iti intenzivni%e. Proda%na 4ena ne sme 5iti visoka.
/rat A 1roda%a raste 1o visoko% sto1i. Koristi se ogla7avan%e za 1ronala6en%e
novi; k"1a4a. Fena %e ni6a8 tro7kovi s" ni6i8 a 1ro3it raste.
/a$re"an#e A dolazi do o1adan%a 4ena8 tra6n%e i 1ro3ita
/tagnaci#a A 1roda%a dose6e sat"ra4ioni nivo. Pro3it o1ada.
/po"&a5en#e A kra% tre$e i 1o0etak 0etvrte 3aze ozna0ava 1otre5" "vo@en%a novog
1roizvoda. Kad 1roizvod do@e " 3az" 1ovla0en%a zna0i da %e 1otro7a0 zadovol%io
1otre5" za ovim 1roizvodom.
Kod 6ivotnog veka moderni; 1roizvoda =kozmetika8 ode$a8 o5"$a> imamo samo
dve 3aze: "r&o ,r$i rat i "r&o ,r$o po"&a5en#e-
/no"i proi$"o'
9
Novi 1roizvod mo6e da ima razli0ito zna0en%e za 1o%edina0ni 1rivredni s"5%ekt i
za 1otro7a0e.
Posto%e razni as1ekti inova4i%e 1roizvoda8 1a novi 1roizvod mo6e da 5"de:
? 1ot1"no nov za 1roizvo@a0e i tr6i7te
? nov za 1roizvo@a0e
? nov za 1otro7a0e
? modi3ikovan%e 1osto%e$i; 1roizvoda " 4il%" "laska na novo tr6i7te8 inova4i%a
ima te;nolo7ko?te;ni0ke i tr6i7ne dimenzi%e.
te;nolo7ko?te;ni0ko% dimenzi%i za;tevi mog" da se 1rote6" od novi;
te;nolo7ki; znan%a8 o1reme8 do 1ot1"no novi;.
0ROCES RA1VOJA 0ROI1VODA
Pro4es razvo%a 1roizvoda 1rolazi kroz 1et 3aza:
9a$a pre&iminarne ocene i'e#a
Ima za 4il% is1itivan%e realnosti svi; ide%a o 1roizvod". Ide%e se 1rik"1l%a%" iz
interni; i eksterni; izvora. Cez do5ro organizovanog 1ro4esa 1rik"1l%an%a ide%a
ni%e mog"$e oda5rati adekvatn" ide%". Ide%e mog" da 1oti0" od 1otro7a0a8
k"1a4a i na"0noistra6iva0ki; instit"4i%a8 konk"ren4i%e =mog" se sk"1l%ati na
sa%movima iz razgovora>.
9a$a po&o"ne ocene i ana&i$a i'e#a
Detal%na analiza svi; ide%a ko%e s" " 1reliminarno% o4eni 1ri;va$ene kao
relevantne. Ova 3aza o5";vata razli0ite as1ekte istra6ivan%a. =3inan4i%ski;8 izvor
sirovina i o1reme8 materi%alni; i l%"dski; res"rsa81ro3ita8 1atentnosti8 1otro7a0ke
1ri;vatl%ivosti8 6ivotnog 4ikl"sa 1roizvoda>.
Poslovna o4ena ide%a o novom 1roizvod" tre5a da omog"$i dal%e selektovan%e
ide%a i da se osig"ra istra6ivan%e " narednim 3azama oni; ide%a ko%e ima%"
adekvatn" 1ri;vatl%ivost sa stanovi7ta tra6n%e i res"rsa 1red"ze$a.
9a$a ra$"o#a
Realizovan%e ide%a ko%e s" do5ile "s1e7n" o4en" " 3azi 1oslovne analize. Ova
3aza za;teva znatno anga6ovan%e materi%alni; i l%"dski; res"rsa. Potre5na s"
velika "lagan%a " istra6iva0k" o1rem" i kadrove razni; 1ro3ila. ovo% 3azi tre5a
osig"rati staln" saradn%" izme@" marketinga i 1roizvodn%e. Ova 3aza o5";vata
tri 5azi0na 1odr"0%a: te;ni0ko?te;nolo7ka istra6ivan%a i 1ro4ena ide%a8
la5oratori%sko istra6ivan%e i kontrola8 diza%n 1roizvoda i 1ro5n" 1roizvodn%".
9a$a tetiran#a proi$"o'a
10
Faza testiran%a 1roizvoda na tr6i7t" o5";vata slede$e as1ekte: de3inisan%e
elemenata za testiran%e8 testiran%e diza%na8 "tvr@ivan%e stavova isklonosti
1otro7a0a8 testiran%e 1akovan%a sa 1ose5nim osvrtom na 1akovan%e radi
trans1orta8 testiran%e 4ene8 testiran%e e3ikasnosti 1ro1agande i 1roda%ne
1romo4i%e8metoda 1roda%e i servisa ="koliko 1osto%i>.
9a$a komerci#a&i$aci#e
Faza komer4i%aliza4i%e8 odnosno "vo@en%a8 1o 1ravil"8o5";vata tri 1odr"0%a:
? organizivan%e 1roizvodn%e
? 1ri1rem" marketing?1rograma i organizovan%a marketinga
- realizovan%e marketing 1rograma
OSTALI O:LICI IRENJA 0RO2RA+A AKTIVNOSTI
Integraci#a A %e na%5r6i o5lik 7iren%a 1roizvodnog 1rograma. Mo6e imati
razli0ite o5like:
?vertikalna integra4i%a
Predstavl%a 7iren%e 1rograma nazad ili na1red. Ima za 4il% osig"ran%e izvora
sna5devan%a8 odnosno 1lasmana i o5%edin%avan%e o1erativni; aktivnosti
=marketing8 3inan4i%e8 razvo%>. Ali ima%" i svo%a ograni0en%a. One s" lak7e i
%ednostavni%e ako s" 1osto%e$i izvori sna5devan%a "smereni 1rema organiza4i%i
ko%a i; integrira i ako s" 3inalni 1roizvodi "smereni na mali 5ro% 1otro7a0a.
?;orizontalna integra4i%a
ima za 4il% s"6avan%e konk"ren4i%e8 %er 1redstavl%a s1a%an%e 1rivredni; s"5%ekata
ko%i n"de iste 1roizvode. Mog" 5iti izvor nar"7avan%a tr6i7ne str"kt"re i
destim"lator di3eren4i%a4i%e 1roizvoda.
?konglomerati
s" o5lik diverzi3ika4i%e ko%i dovodi do: novi; tr6i7ta sa dr"ga0i%im kli%entima8
nove te;nologi%e i 1roizvodn%e8 i nove 1oslovne sredine. Osnovni 4il%
konglomeratnog integridan%a %e 7iren%e na 1odr"0%a ko%a 1okaz"%" ve$" sto1"
rasta i ve$i 1ro3it " odnos" na 1odr"0%a " ko%ima se nalazi 1o%edina0ni s"5%ekt.
=kl%"0"%e 1odr"0%a ko%a 1okaz"%" ve$" sto1" rasta i ve$i 1ro3it od oni; ko%e
1red"ze$e ve$ ima.>
K!po"ina &icence
Biren%e 1roizvodnog 1rograma k"1ovinom li4en4e mo6e da 1redstavl%a
ra4ionalan o5lik inova4i%e 1osto%e$eg 1rograma ili "vo@en%e novi; 1roizvoda.
K"1ovinom li4en4e mog" da se "7tede znatna sredstva8 ko%a 5i ina0e 5ilo
neo1;odno "lo6iti " razvo% 1roizvoda. Me@"tim8 stalnom k"1ovinom li4en4i
organiza4i%a 1osta%e zavisna8 naro0ito kada se radi o li4en4ama za "na1re@en%e
1osto%e$eg 1rograma 1roizvodn%e.
11
1a#e'ni5ka !&agan#a
razlozi ovakve 1olitike s": ods"stvo ka1itala i te;nolo7ki; znan%a8 te7ko$e
"laska na odre@ena tr6i7ta =naro0ito inostrana> i ods"stvo kadrovske kom1onente
za vlastiti razvo% i relativno nizak nivo razvi%enosti te;nologi%e i 1roizvoda.
Kooperaci#a
1redstavl%a o5lik odl"0ivan%a da li $emo 1roizvod ili deo8 k"1iti ili 1roizvoditi.
odre@enim sit"a4i%ama koo1era4i%a mo6e 5iti i %este8 zna0a%no strategi%sko
sredstvo za lak7i "lazak na odre@ena tr6i7ta =naro0ito inostrana>. /5og toga
koo1era4i%a mo6e da ima ne samo tro7kovne8 ve$ i zna0a%ne tr6i7ne 4il%eve.

12
LITERATURA
Marketing?1ro3. Dr.!"komir #kovri$
Marketing ? 1ro3. Dr !ladimir Sto%anovi$
Osnove ekonomi%e ? 1ro3. Dr. Milenko Stani$
Internet ? Giki1edia
13