Horizontalna i Vertikalna

Fakultet za Saobraaj i Komunikacije

Nadzor i regulisanje cestovnog
saobraaja
Horizontalna i Vertikalna
signalizacija
1
Profesor : Docent dr Ezgeta Drago dipl. ing.
Vii ass. : Mr Nedim Osmi dipl.el. ing.
SARAJEVO 21.11.2013
RAZVOJ GRADSKE INFRASTRUKTURE
Grad i saobraaj ine jedinstveni kompleks sa istim prostorno
vremenskim dimenzijama. Iz tog razloga planiranje i projektovanje
gradskih saobraajnica ne moe biti odvojeno od prostornog planiranja.
Razvoj gradske putne mree mora ii paralelno sa razvojem samog grada.
Gradska putna mrea je sistem objekata koji ima funkciju da omogui Gradska putna mrea je sistem objekata koji ima funkciju da omogui
kretanje vozila, mirovanje vozila te pristup radnom i stambenom prostoru.
Putnu meu, po funkciji, moemo podjeliti na primarnu i sekundarnu.
Primarna gradska putna mrea predstavlja najvaniji element cjelovite
saobraajne osnove gradskog podruja i mora se direktno povezati sa
meugradskom putnom mreom i terminalima daljinskih sistema
saobraaja.
Sekundarna (lokalna) gradska putna mrea potpuno je podreena
obavljanju specifine funkcije pristupa urbanim aktivnostima.
2
RAZVOJ GRADSKE INFRASTRUKTURE
Brz, siguran i efikasan saobraaj nije mogu bez odgovarajueg sistema
signalizacije koja poseban znaaj ima u gradovima. Sistem signalizacije
slui za upravljanje kretanjem pojedinanih vozila
Odvojeno emo posmatrati horizontalnu, vertikalnu i svjetlosnu
signalizaciju. Moemo rei da je planiranje i projektovanje saobraajnica u
gradovima veoma sloen zadatak koji se treba rjeavati na razliitim
nivoima. nivoima.
Razvoj grada je tekao u tri faze:
Prva faza razvoja gradova trajala je do 17. i 18. stoljea. Karakteristino
za ovu fazu je da je veina tadanjih gradova bila smjetena unutar
gradskih zidina i to prvenstveno zbog opte bezbjednosti.
Drugu fazu karakterie industrijska revolucija te dolazi do masovnijeg
koritenja prevoznih sredstava i promjena u ukupnom razvoju drutva.
Trea faza poine krajem 19. i poetkom 20. stoljea. Dolazi do pojave
novih sistema saobraaja koji svojom fleksibilnou i gustinom mree
pokrivaju vee povrine. 3
RAZ VOJ GRADSKE INFRASTRUKTURE
Osnovna karakteristika tree faze je putniki automobil zajedno sa
povrinskim vidovima javnog gradskog prevoza kao to su elektrini
tramvaj, autobus i trolejbus.
Mrea puteva se veoma brzo razvija te potpuno i ravnomjerno pokriva
cijelo podruje, dovodi do kontinualnog i brzog irenja grada u svim
pravcima uz negiranje prirodnih ogranienja i naslijeene vrijednosti.
Faza koncentrinog irenja gradske aglomeracije izaziva sljedee Faza koncentrinog irenja gradske aglomeracije izaziva sljedee
posljedice:
1. Poveanje duine putovanja tako da je sve manji broj kretanja koji se
moe obaviti pjeke ili biciklom,
2. Prostorno irenje nije praeno odgovarajuim zahvatima u saobraaju te
se vrijeme putovanja nesrazmjerno poveava,
3. Prostorna i vremenska koncentracija tokova izaziva zaguenje na
glavnim pravcima koji povezuju stanovanje i druge aktivnosti,
4. Ovakav razvoj pogoduje velikom koritenju putnikih automobila to
dovodi do pogoranja ivotne sredine.
4
GRADSKA PUTNA MREA
Pod pojmom gradska putna mrea podrazumjeva se mreni sistem
objekata koji ima viestruku funkciju, poevi od kretanja i mirovanja
vozila svih vidova saobraaja, pa do obezbjeenja sobraajne
pristupanosti urbanistikim sadrajima. Takoer gradska putna mrea
ima ulogu koridora za smjetaj vodova infrastrukture. Sloeni zadaci
gradske putne mree uslovljavaju specijalizaciju njenih djelova, dionica i
vorova. vorova.
5
GRADSKA PUTNA MREA
Gradska mrea razlikuje se od vangradske putne mree po sljedeem;
1. Zadaci gradske putne mree su mnogo sloeniji
2. Ogranienja su otrija
3. Vidovi saobraaja koji se koriste su raznovrsniji (npr. autobusi, trolejbusi ili
tramvaji koji se zaustavljaju na stanicama, pjeaki i biciklistiki tokovi tramvaji koji se zaustavljaju na stanicama, pjeaki i biciklistiki tokovi
tokovi du ili preko gradskog puta).
4. Na vangradskim putnim pravcima dominiraju putniki automobil,teretna
vozila te meugradski i turistiki autobusi.
5. Povezivanje vangradske i gradske putne mree zavisi od veliine grada i
funkcionalnog nivoa vangradske dionice. Kad se radi o daljinskim
putevima najvie kategorije, oni se po pravilu, ne uvode direktno u
gradska podruja, ve se vode kroz tzv. kontaktnu zonu. Direktno
uvoenje dolazi u obzir samo u izuzetnim sluajevima kada se radi o
velikim gradovima.
6
GRADSKA PUTNA MREA
Funkcionalna klasifikacija G.P.N. zasniva se na dva suprotna zadatka:
1. Saobraajno povezivanje djelova gradske teritorije odnosno kretanje
2. Opsluivanje lokacija i objekata neposredno uz saobraajnicu odnosno
pristup.
Putna mrea djeli se na dvije funkcionalne grupe:
PRIMARNA (gradska) mrea sa osnovnom funkcijom obezbjeenja
saobraajnog povezivanja (tj. masovnog kretanja veim brzinama) i to
za vie vrsta vozila (povrinski javni gradski prevoz, putniki automobili,
teretna vozila, biciklisti, pjeaci)
SEKUNDARNA (lokalna) mrea sa dominantnom ulogom pristupa
lokacijama neposredno uz dionicu ulice koja, po pravilu, prvenstveno
opsluuje putnike automobile, bicikliste, pjeake.
7
GRADSKA PUTNA MREA
8
GRADSKA PUTNA MREA
Kod formiranja gradskih putnih mrea neophodno je potovati sljedee
principe:
1. usklaenje putne mree sa urbanistikom nadgradnjom tako da
predstavljaju jedinstvenu cjelinu;
2. hijerarhijski princip organizacije putne mree obezbjeuje se tako da
odreena saobraajnica ima raskrsnicu sa saobraajnicom za jedan red
vieg ili nieg ranga po funkcionalnoj klasifikaciji
3. zahtjevi organizacije javnog prevoza , podzemnih ili povrinskih vidova,
su bitan kriterij za komponovanje putne mree;
4. potivanjem prirodnih uslova mrea se prilagoava osnovnim
ogranienjima, modifikuju se teorijski modeli i stvara tzv. organski sistem
koji je usklaen sa zahtjevima i realnim prostorom.
9
SIGNALIZACIJA
Brz siguran i efikasan saobraaj nije mogu bez odgovarajueg sistema
signalizacije za upravljanje kretanjem pojedinanih vozila. Signalizacija na
saobraajnicma moe biti:
Horizontalana, Horizontalana,
Markeri
Vertikalna
Svjetlosna (poseban oblik vertikalne signalizacije)
Signalizacija tokom izvoenja radova
Signalizacija u tunelima
10
HORIZONTALNA SIGNALIZACIJA
Horizontalnom signalizacijom se podrazumijevaju sve vrste oznaka na
putevima koje slue za regulisanje , voenje i kanalisanje saobraajnih
struja vozila, pjeaka i biciklista.
Oznake na saobraajnici su bijele boje. Izuzetno od odredbe prethodnog
stava, utom bojom obiljeavaju se:
1) oznake mjesta na saobraajnici i trotoaru na kojima je zabranjeno 1) oznake mjesta na saobraajnici i trotoaru na kojima je zabranjeno
parkiranje;
2) privremene oznake na saobraajnici koje se koriste prilikom
izvoenja radova na putu;
3) linije za odvajanje trake za kretanje vozila linijskog prevoza
putnika, taksi vozila za prevoz putnika i vozila slube hitne
medicinske pomoi;
4) oznake kojima se obiljeavaju mjesta za odreene namjene
(autobuska stajalita, taksi vozila, policija i dr).
11
HORIZONTALNA SIGNALIZACIJA
Horizontalna signalizacija, ako je pravilno izvedena i odravana,
predstavlja efikasan sistem koji obezbjeuje razumljive informacije
za vozaa. Nedostatak horizontalne signalizacije je taj da njena
uoljivost zavisi od vremenskih uslova ili nivoa odravanja.
Oznake na saobraajnicama se ucrtavaju, ugrauju ili se utiskuju
u saobraajnu povrinu.
Oznake na saobraajnicama ne smiju poveavati klizavost, ne Oznake na saobraajnicama ne smiju poveavati klizavost, ne
smiju biti vie od 0,6 cm iznad nivoa saobraajnice, a ako su kao
oznake na saobraajnicama upotrebljene metalne glave, one ne
smiju biti vie od 1,5 cm iznad nivoa ceste.
Oznake na saobraajnicama su:
1) uzdune oznake;
2) poprene oznake;
3) ostale oznake i predmetima uz ivicu saobraajnice.
12
HORIZONTALNA SIGNALIZACIJA
UZDUNE OZNAKE NA SAOBRAAJNICAMA
Uzdune oznake na saobraajnicama su linije koje su obiljeene
paralelno sa osovinom saobraajnice. Ove oznake slue za definisanje
naina koritenja saobraajniH povrina. Vrste linija su:
razdjelna linija slui za razdvajanje saobraajnih povrina po razdjelna linija slui za razdvajanje saobraajnih povrina po
smjerovima kretanja ili za razdvajanje jednosmjernih saobraajnica po
voznim trakama. Izvodi se bijelom bojom.
ivina linija- koristi se u svrhu isticanja ivice vozne povrine
linija vodilja slui ta obiljeavanje trajektorije vozila u okviru
raskrsnica za manevre skretanja i ove linije se izvode bijelom bojom
13
HORIZONTALNA SIGNALIZACIJA
Sve navedene linije mogu se javiti u tri oblika:
puna (neisprekidana) linija
isprekidana linija
dupla (udvojena) linija
Puna linija- u funkcionalnom smislu, znai zabranu prelaska s jedne na Puna linija- u funkcionalnom smislu, znai zabranu prelaska s jedne na
drugu povrinu saobraajnice.
Isprekidana linija - dozvoljava promjenu saobraajne povrine.
Dupla linija - zavisno od oblika, znai djeliminu ili potpunu zabranu.
14
HORIZONTALNA SIGNALIZACIJA
irina uzdunih linija na saobraajnicama iznosi najmanje 10 cm,
rastojanje izmeu paralelnih uzdunih udvojenih linija iznosi 10 cm.
Neisprekidana uzduna linija moe biti razdjelna i ivina.
Razdjelna linija slui za razdvajanje dvosmjernih saobraajnih povrina
po smjerovima kretanja
15
HORIZONTALNA SIGNALIZACIJA
ivina linija koristi se u svrhu
isticanja ivice vozne povrine
(ako ne postoji ivinjak) ili za
izdvajanje zaustavnih traka, u
tom sluaju su bijele boje. Kod
izdvajanja saobraajne povrine
sa posebnom namjenom kao to
su odvojene trake za vozila su odvojene trake za vozila
javnog gradskog prevoza, mjesta
za autobuske stanice i sl. Ivine
linije se izvode utom bojom.
Neisprekidana uzduna linija
oznaava zabranu prelaenja
vozila preko te linije ili zabranu
kretanja vozila po toj liniji.
Isprekidana uzduna linija moe
da bude obina, linija upozorenja,
kratka i iroka.
16
HORIZONTALNA SIGNALIZACIJA
Obina isprekidana linija slui za razdvajanje saobraajnih povrina na
saobraajne trake. Linija upozorenja slui za najavljivanje blizine
neisprekidane linije.
Kratka isprekidana linija slui za razdvajanje jednosmjernih saobraajnih
povrina na saobraajne trake na prilaznim kracima raskrsnice, kao
linija vodilja u samoj raskrsnici i za odvajanje trake za vozila javnog
prevoza putnika kada se koristi samo u odreenim vremenskim
intervalima u toku dana. intervalima u toku dana.
17
HORIZONTALNA SIGNALIZACIJA
iroka isprekidana linija slui kao ivina linija za razdvajanje tokova u
raskrsnici na putevima van naselja i kao ivina linija za izdvajanje nia
za skretanje i izlivanje, odnosno ulivanje na auto-putevima i putevima
rezervisanim za saobraaj motornih vozila
18
HORIZONTALNA SIGNALIZACIJA
19
HORIZONTALNA SIGNALIZACIJA
Poprene oznake na saobraajnicama :
Poprene oznake na saobraajnicama izvode se na osu saobraajnica ili
saobraajni tok i oznaavaju mjesta primjene reima kretanja vozila.
Obiljeavaju se neisprekidanim ili isprekidanim linijama. Mogu biti
povuene na saobraajnicama tako da zahvataju jednu ili vie
saobraajnih traka. saobraajnih traka.
Sve poprene oznake izvode se po pravilu bijelom bojom i sa veom
irinom od podunih kako bi se nadoknadila skraenja proizala iz ugla
opaanja od strane vozaa. Ova vrsta signalizacije je uvijek
funkcionalno i prostorno kombinovana sa vertikalnom i svjetlosnom
signalizacijom.
20
HORIZONTALNA SIGNALIZACIJA
Postoje sljedee vrste poprenih oznaka:
Linija zaustavljanja,
Linije kojima se obiljeavaju mjesta na kojima vozai moraju ustupiti
prvenstvo prolaza,
Kosnici
Pjeaki prelazi
Prelazi za bicikliste
Graninici
Poprene oznake su, s obzirom na ugao pod kojima ih voza vidi, ire od
uzdunih oznaka.
21
HORIZONTALNA SIGNALIZACIJA
Linija zaustavljanja oznaava mjesto ispred koga voza mora
obavezno zaustaviti vozilo (STOP znak) ili po potrebi da zaustavi vozilo
kako bi propustio saobraajni tok koji presjeca tok u kojem on uestvuje.
(trougao pravo prvenstva prolaza). Linija zaustavljanja mora da bude
neisprekidana. Ako je linija zaustavljanja isprekidana ili obiljeena
trouglovima na njoj je obavezno zaustavljanje samo u sluaju nailaska
vozila iz smjera sa prvenstvom prolaza ili stupanja pjeaka na obiljeeni
pjeaki prelaz. pjeaki prelaz.
22
HORIZONTALNA SIGNALIZACIJA
U prvom sluaju linija zaustavljanja je neprekinuta (a) sa moguom
oznakom STOP saobraajnici dok je u drugom sluaju isprekidana (b) ili,
kod raskrsnica sa krunim tokom sastavljena od niza trouglova(c). Na
saobraajnici se moe ucrtati trougao sa vrhom okrenutim prema
vozau. Ukoliko se linija zaustavljanja nalazi ispred pjeakog prelaza
obiljeava se kao neprekinuta nezavisno od regulisanja tokova na
raskrsnici.
(a) (b) (c)
23
HORIZONTALNA SIGNALIZACIJA
Kosnici se koriste za obiljeavanje otvaranja ili zatvaranja izlivnih i
ulivnih voznih traka u zonama denivelisanih raskrsnica ili posebnih traka
za vozila javnog gradskog prevoza. Razlikuje se geometrija kosnika koji
se primjenjuju kod gradskih autoputeva (GA) odnosno zatvaranja uliva
denivelisanih raskrsnica i geometrija kosnika kod otvaranja i zatvaranja
posebnih traka rezervisanih za vozila javnog gradskog prevoza.
24
HORIZONTALNA SIGNALIZACIJA
Na slijedeoj slici prikazana je geometrija kosnika za zatvaranje i
otvaranje kolovoznih traka.
25
HORIZONTALNA SIGNALIZACIJA
Pjeaki prelazi su sastavni dio povrinskih raskrsnica u gradskim
podrujima nezavisno od tipa raskrsnice. Pjeaki prelaz oznaava dio
povrine saobraajnice namijenjenog za prelaz pjeaka. Osnovne
dimenzije i standardni poloaj kod raskrsnica prikazani su na slici.
26
HORIZONTALNA SIGNALIZACIJA
Na mjestima na kojima pjeaki prelaz nije mogue obiljeiti bojom,
prelaz se moe obiljeiti elinim elementima, klinovima i nekim
reflektujuim materijalima. Pjeaki prelaz moe biti izdignut u odnosu
na saobraajnu povrinu namjenjenu za saobraaj vozila na motorni
pogon u uslovima kada bezbjednost saobraaja to zahtijeva.
Na saobraajnicama pored pjeakog prelaza koji se nalazi u blizini
kole mora da stoji natpis ''KOLA'' kole mora da stoji natpis ''KOLA''
27
HORIZONTALNA SIGNALIZACIJA
Prelazi za bicikliste je dio povrine saobraajnice namijenjenog
iskljuivo za prelaz biciklista a nalaze se u zoni povrinske raskrsnice.
Obiljeavaju se zajedno sa pjeakim prelazima a njihov poloaj je po
pravilu izmeu konfliktne zone i pjeakog prelaza.
28
HORIZONTALNA SIGNALIZACIJA
Pratee oznake:
Pratee oznake na saobraajnicama obuhvataju one elemente koji imaju
funkciju usmjeravanja vozaa ili rezervisanje odreenih povrina
saobraajnice za posebne namjene kao to su npr. autobuske stanice i
prostori za stajanje taksi vozila. Razlikujemo slijedee pratee oznake:
Polja za usmjeravane
Strelice
Povrine posebnih namjena
Polja za usmjeravanje obavjetavaju vozaa o pravilima koritenja
saobraajnih povrina i slue vizuelnom usmjeravanju i kanalisanju
tokova. Ova polja su zabranjena za kretanje vozila i obiljeavaju se
rafurom pod uglom od trideset stepeni u odnosu na saobraajni tok.
29
HORIZONTALNA SIGNALIZACIJA
Polja za usmjeravanje
30
HORIZONTALNA SIGNALIZACIJA
Polja za usmjeravanje
31
HORIZONTALNA SIGNALIZACIJA
Strelice imaju dva znaenja, obiljeavaju obavezan smjer ako se
nalaze u voznoj traci ogranienoj punom linijom a u traci oivienoj
isprekidanom linijom, obavjetavaju vozae o namjeni vozne trake. U
zoni postrojavanje strelicu treba ponoviti najmanje tri puta.
32
HORIZONTALNA SIGNALIZACIJA
Povrine posebnih namjena izdvajaju se linijama i simbollima ute
boje od ostalih saobraajnih povrina.
33
HORIZONTALNA SIGNALIZACIJA
Dinamiko oznaavanje ceste :
Jedno od rjeenja izbjegavanja saobraajnih zaguenja na cestama za
vrijeme vrnih optereenja je dinamiko oznaavanje ceste. Dinamiko
oznaavanje ceste jeste zamjena postojeih oznaka na cesti, svjetleim
oznakama.
Koncept se sastoji u tome da se dvije ire saobraajne trake podijele tako
da se dobiju 3 neto ue trake, na istom profilu ceste. Oznake na srednjoj
liniji se iskljuuju i zamjenjuju sa dvije linije paralelnih oznaka.
34
HORIZONTALNA SIGNALIZACIJA
U dosadanjim testiranjima dinamikog oznaavanja cesta dolo se do
sljedeih rezultata:
uesnici u saobraaju dobro prihvataju dinamiko oznaavanje na
cestama.
lokalna zaguenja su rijeena. lokalna zaguenja su rijeena.
vijek trajanje tehnologije treba se poveati.
intenzitet svijetla u oznakama treba poboljati (400 puta jaa
svjetlost po danu, u odnosu na no).
osjetljivost na prljavtinu (npr.blato) treba smanjiti.
trokovi se trebaju smanjiti (jo uvijek oko 1 milion eura kota
oznaavanje 1 km ceste).
35
MARKERI
Markeri su posebno oblikovane prizme, ploice, valjci i sl. na kojima su
ugraeni retroreflektori a postoje i u verziji sa posebni unutranjim
svjetlom sa solarnim pogonom itd.
U oblasti saobraajnog projektovanja svrstani su u pomona sredstva
koja slue za isticanje i pojaanje znaenja elemenata standardizovane
horizontalne signalizacije. horizontalne signalizacije.
Mogu se postaviti na ivine linije autoputeva na dugakim i pruenim
pravcima gdje postoji opasnost da vozaima, zbog monotonije, popusti
panja. Kada tokovi dodirnu ivinu liniju, markeri izazivaju vibracije i
upravljaa i vozila, na ta voza, po pravilu, brzo reaguje
Markeri se mogu upotrebiti i kod radova na putu, kada se saobraaj
usmjerava na manjim dionicama, ili se one zatvaraju. Takvo "precizno"
voenje toka jednostavno se obezbjeuje markerima
36
MARKERI
37
VERTIKALNA SIGNALIZACIJA
Vertikalna signalizacija obuhvata saobraajne znakove koji se nalaze u
vertikalnoj ravni i slue za upravljanje tokovima vozila. Poloaj i sadraj
vertikalne signalizacije mora biti u potpunosti usklaen sa
horizontalnom signalizacijom odnosno graevinskom projektom
saobraajnice.
Saobraajni znakovi Saobraajni znakovi
Svi saobraajni znakovi moraju potovati opta propisana naela
odnosno oblik, dimanzije i primjenjene boje. Razlikuju se:
znakovi opasnosti
znakovi izriitih naredbi
znakovi obavjetenja
38
VERTIKALNA SIGNALIZACIJA
Znakovi opasnosti osnovni oblik ovih znakova je trougao, okvir im je
crvene a polje ute boje sa simbolom crne boje unutar njega.
Znakovi izriitih naredbi osnovni oblik ovih znakova je krug. Ova
vrsta saobraajnih znakova ima dvije grupe. Prva grupa su znakovi
zabrane sa istom kombinacijom boja kao predhodna kategorija (od ovog
pravila odstupaju samo znakovi koji se odnose na zaustavljanje i pravila odstupaju samo znakovi koji se odnose na zaustavljanje i
parkiranje vozila sa unutranjim poljem plave boje). Druga grupa su
znakovi obaveze gdje je povrina kruga plave boje a odgovarajui
simbol bijele boje.
Znakovi obavjetenja osnovni oblik ovih znakova je kvadrat ili
pravougaonik. Polja kod ovih znakova su ute boje sa crnim simbolom ili
su kombinacija plave, bijele i crne boje. Na narednoj slici su prikazani
standardni oblici i dimenzije saobraajnih znakova.
39
ZNAKOVI OPASNOSTI
Primjeri znakova opasnosti- koji oznaavaju pribliavanje krivini ili
krivinama koje su opasne po svojini fizikim karakteristikama ili zbog
nedostatka vidljivosti :krivina nalijevo, krivina nadesno, dvostruka krivina
ili vie uzastopnih krivina od kojih je prva nalijevo, dvostruka krivina ili
vie uzastopnih krivina od kojih je prva nadesno, opasna krivina
40
Znak opasna nizbrdica i znak opasan uspon, koji oznaavaju
pribliavanje opasnoj nizbrdici, odnosno opasnom usponu, ako razlika u
visini predstavlja neku opasnost koja proistie iz tih uslova.
ZNAKOVI OPASNOSTI
Znak suenje puta, suenje puta s desne strane i suenje puta s lijeve
strane koji oznaavaju pribliavanje suenju saobraajnice koja moe
predstavljati izvjesnu opasnost.
41
Oblik, boja i dimenzije znakova opasnosti
Znakovi opasnosti imaju oblik ravnostranog trougla ija se jedna strana
nalazi u horizontalnom poloaju sa suprotnim vrhom okrenutim navie.
Osnovna boja znakova opasnosti je bijela, a ivice trougla su crvene.
ZNAKOVI OPASNOSTI
Izuzetno osnovna boja znakova opasnosti je uta, ako se znak odnosi
na privremenu signalizaciju koja se koristi prilikom izvoenja radova na
saobraajnici.
Simboli na znakovima opasnosti su crne boje.
42
Stranice ravnostranog trougla znaka za opasnost su duge:
1) Na autoputevima, brzim putevima (putevi rezervirani za motorna
vozila), na putevima izvan naselja sa usmjerenim saobraajem sa barem
dvije saobraajne trake za vonju vozila u istom smjeru i na putevima
izvan naselja, iji ja saobraajnica iroka 7,0 m i vie 120 cm
ZNAKOVI OPASNOSTI
2) Na putevima izvan naselja iji je saobraajnica ua od 7,0 m, i na
putevima u naseljima 90cm
3) Na stazama za bicikle, na putevima na podruju umirenog saobraaja
i na nekategoriziranim putevima 60 cm
4) Kada se upotrebljavaju kao umetnuti znakovi (kao dio drugog znaka)
na znakovima za usmjeravanje saobraaja u smjeru vonje 45 cm
43
Znakovi izriitih naredbi su znakovi zabrane, odnosno ogranienja i
znakovi obaveze.
Primjeri znakova zabrane-ukrtanje sa putem sa prvenstvom prolaza,
obavezno zaustavljanje, zabrana saobraaja u oba smjera, zabrana
saobraaja u jednom smjeru, zabrana saobraaja za autobuse itd.
ZNAKOVI IZRIITIH NAREDBI
saobraaja u jednom smjeru, zabrana saobraaja za autobuse itd.
44
ZNAKOVI IZRIITIH NAREDBI
Primjeri znakova obaveze: najmanje dozvoljena brzina - koji oznaava
saobraajnicu, odnosno dio saobraajnice na kome se vozila u
normalnim uslovima moraju kretati najmanje onom brzinom (u km/sat)
koja je oznaena na znaku.
Lanci za snijeg-koji oznaava dio saobraajnice na kome motorna
vozila, osim motocikla, moraju na pogonskim tokovima imati propisanu
zimsku opremu kad je na saobraajnici snijeg zimsku opremu kad je na saobraajnici snijeg
Staza za pjeake- koji oznaava posebno izgraenu pjeaku stazu
kojom se pjeaci moraju kretati, a zabranjeno je kretanje drugim
uesnicima u saobraaju
45
ZNAKOVI IZRIITIH NAREDBI
Oblik, boja i dimenzije znakova za izriite naredbe:
Znakovi izriitih naredbi imaju oblik kruga (osim znakova-ukrtanje sa
putem sa prvenstvom prolaza i obavezno zaustavljanje).
Osnovna boja znakova zabrane, odnosno ogranienja je bijela, a
osnovna boja znakova obaveze je plava. Izuzetno-osnovna boja
znakova zabrane, odnosno ogranienja je uta, ako se znak odnosi na znakova zabrane, odnosno ogranienja je uta, ako se znak odnosi na
privremenu signalizaciju koja se koristi prilikom izvoenja radova na
saobraajnicama.
Simboli i natpisi na znakovima zabrane, odnosno ogranienja su crne
boje, a na znakovima obaveza su bijele boje.
Ivica kruga, kao i kose trake na znakovima zabrane odnosno
ogranienja na kojima postoje su crvene boje.
46
ZNAKOVI IZRIITIH NAREDBI
Promjer kruga kod znakova izriitih naredbi iznosi:
1) Na autoputevima, brzim putevima, putevima izvan naselja s
usmjerenim saobraajem sa barem dvije saobraajne trake za vonju
vozila u istom pravcu i na putevima izvan naselja, iji je kolovoz irok 7,0
m i vie 90 cm
2) Na putevima izvan naselja iji je kolovoz ui od 7,0 m i na putevima u
naselju 60 cm
3) Na stazama za bicikle, na putevima na podruju umjerenog
saobraaja i nanekategoriziranim putevima 40 cm
4) Kada se upotrebljavaju kao umetnuti znakovi na znakovima za
regulisanje saobraaja prema pravcu vonje 30 cm
47
ZNAKOVI IZRIITIH NAREDBI
Kose trake na znakovima izriitih naredbi moraju biti poloene pod
uglom od 45u odnosu na horizontalnu ravninu.
U pogledu oblika, boje i simbola ili dimenzija, odstupaju sljedei znakovi
izriitih naredbi, i to:
1) U pogledu oblika- znak ukrtanje sa putem sa prvenstvom prolaza- ima 1) U pogledu oblika- znak ukrtanje sa putem sa prvenstvom prolaza- ima
oblik ravnostranog trougla ija je jedna strana postavljena horizontalno
sa suprotnim vrhom okrenutim nanie;
znak-obavezno zaustavljanje ima oblik pravilnog osmougaonika;
2) U pogledu boje i simbola-znak- obavezno zaustavljanje ima osnovu crvene
boje, a ivicu i simbol 'STOP'' bijele boje
48
ZNAKOVI OBAVJETENJA
Znakovi obavjetenja pruaju uesnicima u saobraaju potrebna
obavjetenja o saobraajnici kojom se kreu, nazivima mjesta kroz koja
prolaze i udaljenosti do tih mjesta, prestanku vaenja znakova izriitih
naredbi, kao i druga obavjetenja koja im mogu biti korisna.
Primjeri znakovi obavjetenja su: prvenstvo prolaza u odnosu na vozila
iz suprotnog smjera, koji obavjetava vozaa da na uskom prolazu ima
pravo prvenstva u odnosu na vozila koja dolaze iz suprotnog smjera. pravo prvenstva u odnosu na vozila koja dolaze iz suprotnog smjera.
Kad se upotrijebi pomenuti znak mora
na prilazu iz suprotnog smjera da bude
postavljen znak saobraaj sa
jednosmjernim saobraajem, koji
obavjetavaju uesnike u saobraaju o
jednosmjeroj saobraajnici
49
ZNAKOVI OBAVJETENJA
Oblik, boja i dimenzije znakova za obavjetenje
Znakovi obavjetenja imaju oblik kvadrata, pravougaonika ili kruga.
Osnovne boje znakova obavjetenja su:
uta sa crnim simbolima i natpisima,
Plava sa bijelim ili bijelim i crnim simbolima i natpisima,
Zelena sa bijelim ili bijelim i crnim simbolima i natpisima.
Bijela sa crnim simbolima i natpisima.
Samo sa izuzetkom je na znakovima obavjetenja dozvoljeno upotrijebiti
crvenu boju koja na znaku ne smije preovladati.
50
ZNAKOVI OBAVJETENJA
Promjer kruga kod znakova obavjetenja iznosi:
1). Na autoputevima, brzim putevima, putevima izvan naselja iji je
kolovoz irok 7,0 m i vie 90 cm
2). na putevima izvan naselja, iji je kolovoz ui od 7,0 m i na putevima u
naselju-70 cm
3). Na stazama za bicikle, na putevima na podruju usporenog
saobraaja i nekategoriziranim putevima 40 cm
4). Kada se upotrebljavaju kao umetnuti znakovi i na znakovima za
regulisanje saobraaja prema smjeru vonje 30 cm
Ako je to potrebno na putevima mogu biti i znakovi obavjetenja, iji
prenik iznosi 60 cm.
51
ZNAKOVI OBAVJETENJA
Stranica kvadrata kod znakova obavjeenja iznosi:
1) Na autoputevima, brzim putevima, putevima izvan naselja sa
usmjerenim kolovozom sa barem dvije saobraajne trake za vonju
vozila u istom smjeru i na putevima izvan naselja, iji je kolovoz irok 7,0
m i vie 90 cm
2) Na putevima izvan naselja, iji je kolovoz ui od 7,0 m i na putevima u 2) Na putevima izvan naselja, iji je kolovoz ui od 7,0 m i na putevima u
naselju 60cm
3) Na stazama za bicikle, putevima na podruju usporenog saobraaja i
na nekategorizovanim putevima 40 cm
4) Kada se upotrebljavaju kao umetnuti znakovi na znakovima za
regulisanje saobraaja prema smjeru vonje 30 cm.
Ako je potrebno mogu na putevima iz take 3. prethodnog stava mogu
bit i znakovi obavjetenja, ija stranica kvadrata iznosi 60 cm.
52
ZNAKOVI OBAVJETENJA
Veliina pravougla znaka obavjetenja iznosi:
1) na autoputevima, brzim putevima, putevima izvan naselja sa
usmjerenim kolvozom sa barem dvije saobraajne trake za vonju u
istom smjeru i na putevima izvan naselja, iji je kolovoz irok 7,0 m i vie
90135 cm
2) na putevima izvan naselja, iji je kolovoz ui od 7,0 m i na putevima u 2) na putevima izvan naselja, iji je kolovoz ui od 7,0 m i na putevima u
naselju 6090cm
3) na stazama za bicikle, putevima na podruju usporenog saobraaja i
nanekategoriziranim putevima 4060 cm
4) kada se upotrebljavaju kao umetnuti znakovi na znakovima za
regulisanje saobraajaprema smjeru vonje 2030 cm
Ako je potrebno mogu na putevima iz take 3. prethodnog stava biti i
znakovi veliine6090 cm.
53
VERTIKALNA SIGNALIZACIJA
Saobraajni znakovi
54
VERTIKALNA SIGNALIZACIJA
Problem uoljivosti saobraajnih znakova ima dva aspekta: kroz njihov
njihov poloaj mora se vozau obezbijediti preglednost tokom dnevnih
uslova vonje, npr. uskladiti znakove sa visokom zelenilom, poloajem
stajalita autobusa itd., i to sa udaljenosti od 30 do 50 metara kod
saobraajnica sa povrinskim raskrsnicama.
Tokom noi, ako se radi o neosvijetljenoj saobraajnici, povrina znaka
se izrauje od reflektirajuih materijala ili boja.
Zbog relativno malog rasipanja svjetlosti farova vozila u vertikalnoj
ravni, saobraajni znak koji je neosvijetljen ne bi smio biti vii od 1.80
metara radi vee uoljivosti pri nonoj vonji znakovi se izrauju i sa
unutranjim osvjetljenjem.
55
VERTIKALNA SIGNALIZACIJA
Principi postavljanja saobraajnih znakova:
Po pravilu, saobraajni znakovi se postavljaju sa desne strane u smjeru
kretanja vozila izvan slobodnog profila za kretanje vozila, kod
saobraajnica u gradovima mogu se nai u podruiju pjeakih i/ili
biciklistikih staza kad se moraju potovati njihovi slobodni profili.
Slobodna visina, odnosno, donja ivica znaka, u okviru pjeake staze
iznosi 2.50 m (min. 2.25 m) dok se uz biciklistiku satazu zahtjeva 2.25
m (min. 2.00m).
Na potezima sa javnim osvjetljenjem, poveanje visine postavljanja
nema posljedica po njihovu uoljivost pri nonoj vonji.
Kod najviih kategorija gradskih saobraajnica, zbog ukupne irine
saobraajnica i visokih brzina, znakovi se obino postavljaju iznad
saobraajnica na portalu i to na visini koja ne ulazi u slobodan profil
saobraajnice. Raspored znakova u poprenom smislu odgovara
rasporedu i funkciji voznih traka.
56
VERTIKALNA SIGNALIZACIJA
Kod postavljanja znakova iznad saobraajnica treba provjeriti potrebu
uvoenja unutranjeg ili dodatnog spoljanjeg osvjetljenja radi njihove
uoljivosti pri visokim brzinama kretanja vozila. Osim toga dimenzije
samog znaka, oblik ili veliina simbola kao i njihov sadraj moraju
ispuniti zahtjeve itljivosti i razumljivosti. Ovaj tip znakova na
autoputevima radi se u zeleno-bijeloj kombinaciji.
U podunom smislu, postavljanje saobraajnih znakova zavisi od brzine
vonje i vremena potrebnog za primanje i razumjevanje informacija.
Shvatanje simbola i razumjevanja napisane rijei zahtijeva odreeno
vrijeme zbog toga svaki znak mora biti sagledljiv sa razdaljine koja
odgovara vremenu od 7 sekundi vonje. Portal se postavlja na poetku
izlivne trake kod denivelisanih raskrsnica a predznak na odstojanju koje
zavisi od brzine saobraajnog optereenja, kao to je prikazano na
narednoj slici.
57
VERTIKALNA SIGNALIZACIJA
Principi postavljanja saobraajnih znakova:
58
VERTIKALNA SIGNALIZACIJA
Principi postavljanja saobraajnih znakova:
59
VERTIKALNA SIGNALIZACIJA
Posebni tipovi vertikalne signalizacije
Vertikalana signalizacija po klasinom konceptu moe sadravati samo
one informacije koje su konstantne kroz vrijeme. Meutim veliki dio
informacija vezan je za meteoroloke uslove, gustinu saobraajnih
tokova, pojave zastoja i sl. Su promjenjive u vremenu. Upravo ove
informacije mogu biti od presudnog znaaja za bezbjednost saobraaja.
Sa razvojem raunarske tehnologije i centralizovanih sistema upravljanja
svjetlosnom signalizacijom, razvijaju se posebni tipovi vertikalne
signalizacije kod kojih je mogue vriti promjenu informacija u skladu sa
trenutnim stanjem i promjenama saobraajnih uslova.
Ovaj tip vertikalne signalizacije predstavlja signalizaciju pomou
promjenjivih saobraajnih znakova. Ovakav sistem, pored standardnih
sadraja za upravljanje saobraajnim tokovima, moe pruati i
specifine informacije (npr. slobodna mjesta u garaama), tj., ovaj sistem
treba da preraste u cjeloviti sistem upravljanja saobraajem u gradu.
60
Promjenjivi saobraajni znakovi se koriste kada su potrebne, dodatne
i pravovremene obavijesti o stanju saobraajnog toka i meteorolokim
uslovima na cesti. Takve situacije, koje nisu stalne prirode, odnosno
pojavljuju se tokom dana, sedmice ili godinjeg doba, mogue je
prikazati promjenljivim saobraajnim znakovima.
VERTIKALNA SIGNALIZACIJA
61
VERTIKALNA SIGNALIZACIJA
promjenjivi saobraajni znakovi
Ciljevi postavljanja promjenljivih saobraajnih znakova su dvojaki:
prvenstveno se eli pruiti kvalitetna i pravovremena informacija o stanju
saobraajnog toka, odnosno o potrebnim radnjama koje vozai trebaju
poduzeti u cilju lakeg odabira eljenih pravaca kretanja, a takoer se
ele upozoriti vozai na stanje ceste i okoline, odnosno na saobraajne i
meteoroloke uslove na cesti, te djelovati u smjeru poveanja nivoa meteoroloke uslove na cesti, te djelovati u smjeru poveanja nivoa
saobraajne sigurnosti.
Dodatni ciljevi su: smanjenje potronje goriva, smanjenje negativnog
uticaja saobraaja na okolinu (smanjenjem ispunih plinova,
smanjenjem nivoa buke u urbanim dijelovima, i sl.).
62
VERTIKALNA SIGNALIZACIJA
promjenjivi saobraajni znakovi
Promjenljivi saobraajni znakovi koriste se, u prvome redu na
meugradskim saobraajnicama, odnosno na izvangradskim
autocestama. Cilj postavljanja promjenljivih saobraajnih znakova je
kontrola (ogranienje) brzine kretanja saobraajnih tokova (odnosno
spreavanje nesrea pri stvaranju kolona vozila ili zastoja), te zatvaranje
pojedinih saobraajnih traka ili dionica. pojedinih saobraajnih traka ili dionica.
Promjenljivi saobraajni znakovi se postavljaju na portalu iznad svakoga
saobraajnog traka i na stupove nosae promjenljivih saobraajnih
znakova. Na saobraajnicama koje su saobraajno optereenije, razmak
izmenu promjenljivih saobraajnih znakova je od 500 do 1.000 metara.
Upotrebljavaju se meunarodno prihvaeni simboli radi svladavanja
jezike raznolikosti izmeu drava. Ogranien je i broj tekstualnih poruka
koje se, zbog saobraajnih uslova, prikazuju promjenljivim saobraajnim
znakovima.
63
VERTIKALNA SIGNALIZACIJA
promjenjivi saobraajni znakovi
Promjenljivi saobraajni znakovi obino se postavljaju podno, ili bono sa
strane ceste. Na pojedinim izvangradskim autocestama promjenljivi
saobraajni znakovi upotrebljavaju se kako bi usmjerili saobraaj sa
primarnih na alternativne autoceste, odnosno druge raspoloive ceste. To
se postie porukom o promjeni odredita na promjenljivim saobraajnim
znakovima, odnosno informacija oznaava koji se smjer kretanja zadrava znakovima, odnosno informacija oznaava koji se smjer kretanja zadrava
(prolaz ili smjer izlaska s autoceste).
U veini sluajeva, upotrebljavaju se promjenljivi saobraajni znakovi sa
odreenim brojem poruka (do najvie 16 poruka).
Prvi sistemi bili su izvedeni elektromehanikom tehnologijom, upravljani iz
centara proizvoaa opreme. Iz tog doba proizaao je velik broj znakova
iji se sadraj i danas upotrebljava. Dodatnim istraivanjima ustanovljeno
je da se velik broj poruka moe ograniiti na mnogo manji broj. Tehnoloki
napredak ostvaren je uvoenjem svjetlosne tehnologije.
64
Sadraj pojedinog znaka moe imati 4 stanja:
nulto stanje - znak bez ikakve obavijesti;
poetno stanje-prethodno definisano, saobraajno-pravno
jednoznano definisano stanje znaka;
VERTIKALNA SIGNALIZACIJA
promjenjivi saobraajni znakovi
jednoznano definisano stanje znaka;
statino oznaavanje - nepromjenjivi znak;
promjenjivo stanje - sadraj znaka pokazuje jednu od definisanih
promjena.
65
VERTIKALNA SIGNALIZACIJA
promjenjivi saobraajni znakovi
Podjela promjenljivih saobraajnih znakova
Promjenljivi saobraajni znakovi mogu biti izvedeni primjenom nekoliko
tehnologija, odnosno u obliku:
1) okretnih lamela 1) okretnih lamela
2) okretnih prizmi
3) pominih traka
4) optikih vlakana (fiber-optics)
5) svjetlosnih polja, dodanih na obine znakove
6) svjetleih dioda (LED)
7) tekuih kristala (LCD),
8) Tehnologije zasnovane na laserskoj tehnologiji (laser scan);
9) holografskom prikazu.
66
VERTIKALNA SIGNALIZACIJA
promjenjivi saobraajni znakovi
Promjenljivi saobraajni znakovi moraju zadovoljiti slijedee
osnovne uslove da budu efikasni
1) zadovoljiti potrebu za postavljanjem (saobraajni i meteoroloki kriterij)
2) izazvati pozornost vozaa
3) prenijeti jednostavnu, nedvosmislenu poruku 3) prenijeti jednostavnu, nedvosmislenu poruku
4) izazvati potivanje vozaa
5) biti postavljeni tako da vozai mogu pravilno reagovati na njih.
Prioriteti u prikazivanju promjenljivih saobraajnih znakova: Ako se za
jedan te isti ureaj za prikaz promjenljivih saobraajnih znakova iz
upravljakog programa trai prikaz vie promjenljivih saobraajnih
znakova, tada openito vrijedi da prioritet ima promjenljivi znak koji
obuhvaa iri spektar propisa.
67
VERTIKALNA SIGNALIZACIJA
promjenjivi saobraajni znakovi
Meu znakovima opasnosti prednost ima upozorenje na najslabije
raspoznatljivu opasnost (poledica, nezgoda, zastoj, klizava cesta) ili prikaz
najmanje doputene maksimalne brzine. Prioritet treba uvijek utvrditi
prema stepenu opasnosti. Kako bi se izbjegla nepotrebna esta promjena
znakova u uzdunom smjeru, u upravljakom programu treba predvidjeti znakova u uzdunom smjeru, u upravljakom programu treba predvidjeti
algoritme za filtriranje. Kako bi se izbjegla preesta promjena znakova na
dionici treba zadati minimalni vremenski interval (u pravilu jednu minutu).
U sluaju kada su istodobno zadovoljene dvije ili vie situacija koje imaju
isto ogranienje brzine, prikazuje se saobraajni znak koji opisuje opasniju
situaciju. Pri izradi saobraajnog rjeenja potrebno je obratiti panju na to
odnose li se ogranienja na jedan ili oba smjera.
68
VERTIKALNA SIGNALIZACIJA
promjenjivi saobraajni znakovi
69
Promjenjivi znakovi poruka
Promjenjivi znakovi poruka jasnije (direktnije) od promjenjivih
saobraajnih znakova komuniciraju izmeu korisnika i saobraajnog
sistema. Izravniji nain je samo direktna komunikacija izmeu korisnika i
upravitelja sistema, to je ostvareno u navigacijskim sistemima u
vozilima. Promjenjivi znakovi poruka mogu prikazivati normizirane
saobraajne znakove i poruke ili mogu opisno izvjetavati o bitnim
promjenama uslova odvijanja saobraaja promjenama uslova odvijanja saobraaja
Promjenjivi znakovi poruka
70
VERTIKALNA SIGNALIZACIJA
promjenjivi saobraajni znakovi
Vaan pokazatelj je i odnos luminacije (eng. luminance ratio). To je
odnos izmeu luminacije kada je znak bez prikaza u odnosu na
njegovu luminaciju kada je upaljen. Na brzim prometnicama ovaj
odnos mora biti minimalno 1:10, ili kratko 10. Dananja rjeenja
dostiu odnos luminacije do 27.
71
VERTIKALNA SIGNALIZACIJA
promjenjivi saobraajni znakovi
72
VERTIKALNA SIGNALIZACIJA
promjenjivi saobraajni znakovi
73
VERTIKALNA SIGNALIZACIJA
promjenjivi saobraajni znakovi
74
SVJETLOSNA SIGNALIZACIJA
Osnovni zadatak svjetlosne signalizacije je da vri vremensku raspodjelu
koritenja zajednikih povrina za razliite vidove saobraaja i/ili
vremensko razdvajanje konfliktnih tokova istog vida saobraaja koji tee
da koriste istu povrinu za kretanje, odnosno konfliktnu zonu raskrsnice.
Svjetlosna signalizacija se primjenjuje kod raskrsnica sa presjecanjem
saobraajnih struja kao sredstvo za vremensku segregaciju razliitih
vidova prevoza sa davanjem prioriteta prolaska vozila javnog gradskog
prijevoza. prijevoza.
Svjetlosna signalizacija prua iroke mogunosti primjene, poevi od
regulisanja saobraaja u okviru jedne izolovane raskrsnice do prostorno-
vremenski sinhronizovanog rada na cijelom saobraajnom potezu ili dijelu
uline mree.
Nezavisno od sistema upravljanja svjetlosnom signalizacijom, njeno
voenje zahtjeva jasno prostorno razdvajanje saobraajnih struja i
organizovano voenje kroz konfliktnu zonu raskrsnice. Zbog toga
specifini zahtjevi za postavljanje semaforskih ureaja moraju biti prisutni
u projektanskim fazama oblikovanja raskrsnice.
75
Semafori
"Za reguliranje saobraaja upotrebljavaju
se ureaji kojima se daju svjetlosni
saobraajni znakovi trobojnim svjetlima
crvene, ute i zelene boje." (izvod iz
zakona o osnovama bezbjednosti
saobraaja na putevima).
Osnovna funkcija semafora je da omogui Osnovna funkcija semafora je da omogui
presijecanje saobraajnih tokova na
raskrsnicama.
Semafori moraju, za uesnike u saobraaju,
biti uvijek lako i brzo uoljivi i prepoznatijivi
Izgled i nain postavljanje, podlijeu
zakonskim propisima i standardizaciji.
76
Jednorodnost pri postavljanju
semafora je poeljna sa
stanovita bezbjednosti.
Pokazano je da skoro svi
posmatrai mnogo bolje
opaaju cilj na oekivanom
nego na neoekivanom
Semafori
nego na neoekivanom
mjestu.
Daljina sa koje se nesmetano
moe opaziti semafor zavisi o
brzini kretanja vozila.
Brzina (km/h) 37 40 48 56 64 72 81 89 91
Vidljivost (m) 213 199 168 122 145 99 78 53 30
77
Izgled i poloaj ureaja za davanje svjetlosnih saobraajnih
znakova - semafora kod nas su zakonski regulirani. U Zakonu o
osnovama bezbjednosti saobraaja na putevima se kae:
"Na ureajima za davanje svjetlosnih saobraajnih znakova
trobojnim svjetlima, svjetla se postavljaju po vertikalnoj osi,
Semafori
trobojnim svjetlima, svjetla se postavljaju po vertikalnoj osi,
jedno ispod drugog, i to: crveno gore, uto u sredini, a zeleno
dole. Ako je ureaj za davanje svjetlosnih saobraajnih
znakova postavljen i iznad saobraajne trake, svjetla mogu biti
postavljena po horizontalnoj osi i to: crveno lijevo, uto u
sredini, a zeleno desno. Ta svjetla su u obliku kruga, a zeleno
svjetlo moe da bude i u obliku jedne ili vie strelica
smjetenih u krugu crvene boje."
78
Semafori
"Za reguliranje saobraaja pjeaka mogu da se upotrebljavaju i
posebni ureaji za davanje svjetlosnih saobraajnih znakova
dvobojnim svjetlima crvene i zelene boje. Ta svjetla moraju da budu
postavljena po vertikalnoj osi, jedna ispod drugog, i to: crveno
svjetlo gore, a zeleno svjetlo dole. Svjetla iz ovog lana sastoje se
od svjetlee povrine crvene ili zelene boje na kojoj se nalazi tamna
silueta pjeaka, ili od tamne povrine na kojoj se nalazi svjetlea
silueta pjeaka crvene ili zelene boje."
79
"...ureaji za davanje svjetlosnih saobraajnih znakova trobojnim
svjetilima mogu se upotrebljavati za reguliranje saobraaja na vie
saobraajnih traka istovremeno ili za svaku saobraajnu traku
posebno. Ako se tim ureajima regulira saobraaj na svakoj traci
posebno, svjetlosni znakovi su iznad saobraajne trake na koju se
odnose. U sluaju kada su svjetlosni saobraajni znakovi
upotrebijeni za reguliranje saobraaja na vie saobraajnih traka i
Semafori
upotrebijeni za reguliranje saobraaja na vie saobraajnih traka i
smjerova kretanja istovremeno, svjetlosni saobraajni znakovi su sa
desne strane saobraajnice. Na putevima sa vie od jedne
saobraajne trake za svaki smjer kretanja potrebno je ponoviti
ureaj za davanje svjetla saobraajnim znakovima trobojnim
svjetlima
80
Kriterijumi uvoenja svjetlosne signalizacije:
Vremensko razdvajanje konfliktnih tokova nije potrebno pri malim
saobraajnim optereenjima kada se javlja dovoljan broj i potrebno
trajanje vremenskih intervala izmeu nailaska vozila koji omoguuju
vozilima iz konfliktnih saobraajnih struja relativno brzo i bezbjedno
Semafori
vozilima iz konfliktnih saobraajnih struja relativno brzo i bezbjedno
presjecanje ili ukljuivanje.
Sa rastom saobraajnih optereenja broj i veliina
vremenskih praznina se smanjuje tako da vozila iz
konfliktnih saobraajnih struja imaju gubitke u vremenu.
Takoer, usljed poveanja vjerovatnoe pogrene procjene
veliine vremenske praznine za izvoenje eljenog
manevra, pa i nestrpljivosti vozaa, sniava se nivo
bezbjednosti za oba saobraajna pravca.
81
Uvoenje semafora na raskrsnici smatra se opravdanim ako je ispunjen
granini uslov bar po jednom od navedenih kriterijuma, a to su:
1. saobraajno optereenje
2. stepen bezbjednosti
3. ometanje sporednih tokova
Semafori
3. ometanje sporednih tokova
4. tokovi pjeaka
5. voenje tokova
Saobraajno optereenje - izraeno je u broju vozila po satu. Veliina
saobraajnog optereenja a time i gustina saobraajnih tokova bitno
utjee na gubitke vremena na raskrsnici. Osnovni cilj je da se srednji
gubitak vremena po vozilu smanji do prihvatljivih vrijednosti i za glavni i
za sporedni prikljuni pravac u zoni raskrsnice.
82
Uslov je ispunjen ukoliko se optereenja vea od prikazanih u
narednoj tabeli jave na glavnom i sporednom pravcu tokom bilo
kojih od osam sati prosjenog dana. Optereenja na sporednom
pravcu odnose se na najoptereeniji pristup raskrsnici.
Broj voznih traka Sporedni pravac (SP)
Semafori
Broj voznih traka
Glavni pravac (GP)
Sporedni pravac (SP)
GP SP <64 km/h >64 km/h <64 km/h >64 km/h
1 1 >75 >42 >75 >45
>2 1 >90 >63 >75 >45
>2 >2 >90 >63 >100 >70
83
Stepen bezbjednosti definie se na osnovu podataka o
saobraajnim nezgodama na postojeoj raskrsnici bez svjetlosne
signalizacije ili, za novoprojektovano stanje, na osnovu procjene
teine i broja nezgoda. Uvoenje svjetlosne signalizacije je
opravdano ako se, bez svjetlosne signalizacije, dogodi vie od pet
saobraajnih nezgoda tokom jedne godine sa poginulim ili
povrijeenim i/ili veom materijalnom tetom.
Semafori
povrijeenim i/ili veom materijalnom tetom.
Ometanje sporednih tokova javlja se kao kriterij u situaciji kada
mali broj vozaa ima velike gubitke vremena na raskrsnici poto se
u glavnom toku ne javljaju odgovarajue vremenske praznine sa
prihvatljivom uestalou. U ovakvim sluajevima vjerovatna je
pojava niza zaustavljenih vozila koja ele da skrenu lijevo iz
glavnog pravca i praktino svih vozila na sporednom pravcu.
Prosjeno vrijeme ekanja u zoni postrojavanja je u tom sluaju
vee od tri minute po vozilu.
84
Uslov je ispunjen ako se vrijednosti vee ili jednake prikazanim u
narednoj tabeli jave tokom bilo kojih osam sati prosjenog dana.
Broj voznih traka
Glavni pravac (GP)
Sporedni pravac (SP)
GP SP <64 km/h >64 km/h <64 km/h >64 km/h
Semafori
GP SP <64 km/h >64 km/h <64 km/h >64 km/h
1 1 >50 >75 >15 >105
>2 1 >60 >42 >15 >105
>2 >2 >60 >42 >20 >140
85
Tokovi pjeaka - takoer mogu biti ozbiljan motiv za uvoenje
svjetlosne signalizacije, ak i nezavisno od inteziteta pjeaih
kretanja (npr. pjeaki prelazi ispred kola). Bitan parametar je
duina puta pjeaka (tj. irina saobraajnice) koja se razlikuje ako
saobraajnica ima srednju razdjelnu traku ili ostrvo za kanalisanje
saobraajnih struja. U takvim uslovima pjeaci imaju mogunost da
se uklone sa saobraajnice koristee bezbjedan prostor razdjelne
Semafori
se uklone sa saobraajnice koristee bezbjedan prostor razdjelne
trake ili ostrva.
Voenje tokova javlja se kao kriterij u postupku sinhronizacije
cijelog putnog poteza ili kada je neophodno obezbijediti brzo
kretanje vozila javnog gradskog prevoza kroz raskrsnicu i sl. U tom
sluaju svjetlosna signalizacije se uvodi na svim raskrsnicama
nezavisno da li ispunjavaju granine uslove predhodnih kriterija.
86
SVJETLOSNA SIGNALIZACIJA
Dimenzionisanje svjetlosne signalizacije je poseban zadatak koji je,
direktno i indirektno, povezan sa graevinskim projektovanjem raskrsnice.
Signali pojmovi i vremena
87
Postoje sljedea tzv. signalna vremena;
zeleno vrijeme
uto vrijeme
crveno vrijeme

Semafori
crveno-uto vrijeme
sve crveno vrijeme
trepue zeleno
Zeleno vrijeme se odreuje na osnovu sobraajnog optereenja i
projektnog rjeenja raskrsnice. Minimalno trajanje zelenog vremene je
10 sec. to priblino odgovara vremenu potrebnom za prolaz 3 do 4
vozila po jednoj traci. Ako se na raskrsnici javljaju pjeaki tokovi
paralelno sa tokovima vozila, najkrae zeleno vrijeme je min 15-20 sec.
kako bi se obezbijedilo dovoljno vremena za prelaz pjeaka.
88
uto vrijeme omoguava bezbjedno naputanje konfliktne zone od
strane vozila koja su ula u raskrsnicu tokom posljednih perioda
zelenog vremena. Trajanje utog vremena zavisi od dozvoljene brzine
na saobraajnici kao i mjerodavnog vozila koje se javlja u konfliktnoj
zoni raskrsnice. Apsolutno minimalno trajanje utog vremena isnosi 2
sec. Za posebno signalizirane tokove biciklista, minimalno trajanje utog
Semafori
sec. Za posebno signalizirane tokove biciklista, minimalno trajanje utog
vremena iznosi takoer 2 sec.
Crveno vrijeme - je u sutini jednako zbiru zelenog , utog i
eventualno 'sve crvenog' vremena koje je odreeno za presjeni
saobraajni tok. Stoga je minimum crvenog svjetla za tok jednak zbiru
zelenog i utog vremena tj. najkrae trajanje crvenog svjetla iznosi 13
sec. za raskrsnice bez pjeaka a 15-18 sec. sa pjeacima.
Crveno-uto vrijeme po pravilu iznosi 1 sec. a ne smije trajati due
od 2 sec.
89
Sve crveno vrijeme je trajanje crvenog svjetla na svim
semaforima iste raskrsnice. Ono se javlja kao posljedica zahtjeva
za tzv. 'meuvremenom' ije trajanje zavisi prvenstveno od
razmjera konfliktne zone raskrsnice.Treba teiti da sve crveno
vrijeme bude to je mogue krae jer njegova pojava predstavlja
isti gubitak propusne moi.
Semafori
isti gubitak propusne moi.
Trepue zeleno uvodi se posljednjih 3-4 sec. zelenog vremene
radi ubrzanja protoka vozila. Ovaj signal se primjenjuje npr. kod
saobraajnica u veem padu ka raskrsnici.
90
Postavljanje semafora :
Vertikalna orijentacija-Svjetla se postavljaju po
vertikalnoj osi, jedno ispod drugog, i to: crveno gore,
uto u sredini, a zeleno dole.
Horizontalna orijentacija-Crveno lijevo, uto u sredini,
Semafori
Horizontalna orijentacija-Crveno lijevo, uto u sredini,
a zeleno desno. Ta svjetla su u obliku kruga, a zeleno
svjetlo moe da bude i u obliku jedne ili vie strelica
smjetenih u krugu crvene boje."
91
Ureaji za signalizaciju u
podruju radnih zona
Pri usmjeravanju saobraaja ispred i na podruju radnih zona se
prvenstveno koristi statika signalizacija. Promjenjive table
oznaenja i pokazivanje alternativnog smjera strelicama
predstavljaju dodatak ureajima za kanaliziranje saobraaja,
pruajui na taj nain adekvatnu i odgovarajuu informaciju svim
uesnicima u saobraaju o radovima na putu.
U okviru radne zone, saobraaj se
mora preusmjeriti iz traka na
kojima se vre radovi na
predodreeno mjesto kretanja.
Mogu se primjeniti razni naini
kanaliziranja saobraaja u
zavisnosti od duine trajanja
radova, pa s tim i trajanje
neprohodnosti ceste.
92
Ureaji za signalizaciju u
podruju radnih zona
Saobraaj se moe kanalizirati pomou sljedeih instrumenata:
unjevi
Markeri u obliku tube
Vertikalne oznake (instrumenti)
Barikade Barikade
Neovisno od toga koji se ureaji za kanaliziranje saobraaja
primjenjuju, od vanosti ih je ispravno postaviti u cilju garantovanja i
olakanja sigurnog preusmjerenja iz zatvorene u otvorenu traku svih
uesnika u saobraaju.
Mobilne prepreke se mogu koristiti da se saobraaj fiziki odvoji od
podruja radnih zona ime bi se radnicima pruili sigurniji uslovi rada.
Posebna signalizacija i dodatne zaobilaznice su potrebne tokom
odvajanja saobraaja od podruja radnih zona 93
Signalizacija u tunelima
Signalizacija u tunelima u uobiajnim uslovima odvijanja
saobraaja sastoji se od znakova koji reguliu odreene parametre
kao to su npr. brzina, razmak izmeu vozila, poziciju SOS punktova
i slino.
Ono to je pak karakteristino za vanredne situacije (poar, sudar
vozila i slino) jeste automatska aktivacija tzv. promjenjivih
saobraajnih znakova (VMS) koji su smjeteni na stropu tunela i koji
ukazuju putnicima na potrebne korake koje trebaju uiniti kako bi se
nali na sigurnom.To su npr. znakovi
Accedent,
Stop and wait,
Fire hazard,
Go to the shelter u sluaju poara.
94
Vertikalna signalizacija
Vertikalnu signalizaciju u tunelima ine:
znakovi opasnosti,
znakovi izriitih naredbi i
znakovi obavijesti.
Signalizacija u tunelima
Znakovi opasnosti se postavljaju u tunelima i galerijama, duina
stranice istostraninog trokuta iznosi 60 cm.
Znakovi izriitih naredbi se postavljaju u tunelima i galerijama ije
dimenzije stranica ili prenik kruga znaka iznosi 60 cm.
Znakovi obavijesti se postavljaju u tunelima i galerijama dimenzije
prenika kruga znaka 60 cm, kvadrat 60 cm i pravokutnik
dimenzija 60x90 cm.
95
Promjenjiva saobraajna signalizacija u tunelima
Upotreba promjenjivih saobraajnih znakova u tunelima i galerijama ili
neposredno prije njih je pogodna stoga to prua mogunost prikazivanja
razliitih znakova zavisno o stanju i okolnostima prije i/ili u tunelu (galeriji).
Najei saobraajni znakovi koji se upotrebljavaju kao tunelska promjenjiva
signalizacija (neposredno prije ili poslije tunela, galerije) su znakovi koji su
direktno vezani uz :
Signalizacija u tunelima
Ogranienja brzine na odreenom dijelu prije ili poslije, unutar tunela,
galerije.
Znakovi opasnosti, obavijesti i izriitih naredbi vezani uz stvarne vremenske
i saobraajne uslove prije/poslije ili unutar tunela: kolona vozila,
magla, vjetar, poledica i snijeg.
96
Saobraajna svjetla
Pod saobraajnim svjetlima podrazumjevaju se svjetlosni znakovi za
upravljanje saobraajem u tunelima. Najea je upotreba znakova jesu:
Prekriene crte crvene boje oznaavaju zabranu toka saobraaja du
saobraajne trake iznad koje se znak nalazi.
Zelena strelica vrhom okrenutim prema dole oznaava slobodni tok
saobraaja du saobraajne trake iznad koje se znak nalazi.
Takoe, esta je upotreba saobraajnog svjetla ute boje u stanju treptanja
kao upozorenje uesnicima u saobraaju na mogue opasnosti u tunelu ili
Signalizacija u tunelima
kao upozorenje uesnicima u saobraaju na mogue opasnosti u tunelu ili
semaforsko trobojno svjetlo.
97
Horizontalna signalizacija u tunelima
U horizontalnu signalizaciju u tunelima spadaju:
Uzdune oznake na saobraajnici- Unutar tunela strogo je zabranjeno
preticanje motornih vozila (osim u sluajevima tunela sa dvije saobraajne
trake kojima se saobraaj odvija u istom smjeru). Stoga, u tunelima i
prilazima tunela se upotrebljava dvostruka puna razdjelna linija i to u duini
od najmanje 200 m. Takoe, mogua je upotreba i katadioptera
Signalizacija u tunelima
od najmanje 200 m. Takoe, mogua je upotreba i katadioptera
(delineatora) ugraenih u sredinju razdjelnu punu liniju kako bi se naglasila,
odnosno poveala sigurnost uesnika saobraaja u tunelu.U tunelima se
upotrebljavaju pune ivine linije.
Ostale oznake na saobraajnici- Mogua je upotreba strelica za
oznaavanje smjera kretanja motornog vozila unutar tunela (galerije).
Evakuacijska linija- Evakuacijska linija na oblozi tunela oznaava se
cijelom duinom tunela sa strane na kojoj se nalaze ulazi u pjeake prolaze
i prolaze za vozila, linijom irine 50 cm u crvenoj boji. Evakuacijska linija na
oblozi tunela izvodi se tako da je donja ivica linije na visini od 90 cm od
nivoa pjeakog hodnika.
98
Oprema za oznaavanje ivice saobraajnice u tunelu
U opremu za oznaavanje ivice saobraajnice u tunelu spadaju oznake
smjera (markeri) za tunele i galerije, reflektirajue oznake i oznake (markeri)
za razdvajanje saobraajnih tokova u tunelima i galerijama.
Oznake smjera (markeri) za tunele i galerije (oznaavaju ivicu
saobraajnice u tunelu, odnosno u galeriji i izvode se u tehnologiji svjetleih
dioda (LED) i moraju imati stalan izvor napajanja.
Signalizacija u tunelima
dioda (LED) i moraju imati stalan izvor napajanja.
Oznake smjera za tunele u smjeru vonje su na desnoj strani crvene boje, a
na lijevoj strani ceste bijele boje. Na saobraajnici sa jednosmjernim
saobraajem reflektirajua oznaka u smjeru vonje sa desne strane je
crveno-bijele izvedbe, a sa lijeve strane u obostrano crvenoj izvedbi za
sluaj preusmjeravanja saobraaja i koritenja saobraajnice za dvosmjerni
saobraaj.
U tunelima i galerijama oznake smjera ili markeri u tehnologiji svjetleih
dioda (LED), postavljaju se na razmaku 25 m kada je tunel ili galerija u
pravcu, odnosno na razmaku 15 m u zavoju i na prvih 100 m tunela i
galerije.
99
Reflektirajue oznake oznaavaju ivicu saobraajnice i postavljaju se na
objekte na mjestima gdje nije mogue postaviti stupie za oznaku smjera, a
iji oblik, veliina i boja ovise o mjestu postavljanja (na zatitnu odbojnu
ograde, na bonim stranicama tunela, na potpornom zidu). Povrina
reflektirajue oznake mora biti izraena u klasi III retrorefleksije.
Oznake smjera (markeri) za razdvajanje saobraajnih tokova u tunelima i
Signalizacija u tunelima
Oznake smjera (markeri) za razdvajanje saobraajnih tokova u tunelima i
galerijama postavljaju se na razmaku od 6 m kad je saobraaj u tunelu
(galeriji) dvosmjeran, odnosno na razmaku od 12 m kada je saobraaj
jednosmjeran .
Elementi konstrukcije i opreme autocesta i drugih predmeta koji oznaavaju
stalne prepreke unutar mjera saobraajnih profila obiljeavaju se crveno-
bijelom, a slobodnog profila crno-bijelom oznakom.
100
Signalizacija u tunelima
Primjer saobraajnih znakova u tunelu
101
Signalizacija u tunelima
U cilju to pomaganja u odravanju minimalnog rastojanja izmeu
susjednih vozila u tunelu na bonim stranama su postavljene vizualne
take, LED (light-emitting diode) svjetla plave boje koje ukazuju vozilima
da se nalaze na ispravnoj udaljenosti od susjednih vozila.
Ukoliko se neko od vozila priblii
susjednom na manju udaljenost od
150 m ova svjetla postaju crvena 150 m ova svjetla postaju crvena
ime se alarmiraju vozai da
poveaju svoje rastojanje od drugih
vozila. Prikaz signalizacije za
odravanje propisane udaljenosti
izmeu vozila dat je na slici.
Vizualne take su postavljene du
cijelog tunela na meusobnoj
udaljenosti od 75 m.
LED svjetla za kontrolu udaljenosti izmeu vozila
102
Signalizacija u tunelima
Inae, kako bi se omoguio protok
vozila kod kojeg e biti mogue
drati minimalno rastojanje izmeu
vozila potrebno je prije svega
utvrditi propusnost tunela. Ukoliko
se uzme da je maksimalna brzina
kretanja vozila 70 km/h te da
rastojanje izmeu vozila iznosi rastojanje izmeu vozila iznosi
150 m
Prikaz rasporeenosti LED taaka:
onda se prema formuli (1) dobije da je propusnost tunela prblino 460
vozila/h. Ovo bi znailo da bi interval izmeu ulaska dva vozila tunel
trebao biti oko 8 s. Ovaj interval vozila se osigurava pomou naplatnih
rampi.
(1)
103
Signalizacija u tunelima
Meutim, odreena vozila (autobusi, kamioni) se ne kreu najveom
dozvoljenom brzinom, ve znatno sporije. Tako se recimo vodi rauna
i o tome koliko autobusa ulazi u tunel u odreenom intervalu.
Pri tome rastojanje izmeu dva autobusa u tunelu mora biti najmanje
1200 metara, a sve u cilju osiguravanja maksimalnog stepena
sigurnosti (na ovakvom odstojanju svaki autobus u sluaju poara, sigurnosti (na ovakvom odstojanju svaki autobus u sluaju poara,
moe se zaustaviti na posebnom sklonitu gdje bi se putnici brzo i
bez velike guve mogli evakuirati).
Prestupnici koji tako recimo voze drei jako malo rastojanje od
susjednih vozila plaaju 135, dok oni koji odbiju prilagoditi brzinu
kretanja vozila maksimalnoj dozvoljenoj brzini kretanja u tunelu,
plaaju novanu kaznu iji je iznos u rasponu od 90 do 750.
Ukoliko je iznos novane kazne 750 voza moe oekivati
oduzimanje licence na licu mjesta.
104
Signalizacija u tunelima
Protupoarni sistem
Budui da je najei uzrok izbijanja poara u tunelu predstavljaju
pregrijana vozila, kako bi se sprijeio ulazak ovakvih vozila u tunel na
ulazima u tunel se postavljaju tzv.: termalni ulazi.
Pregrijanim vozilima nije dozvoljen ulazak u tunel, to im se signalizira
pomou LED DISPLEJA. Takva vozila se moraju ohladiti na oblinjem
parking prostoru. Prikaz termalnog ulaza dat je na slici
105
Signalizacija u tunelima
Ono to je vano napomenuti kada govorimo o kontroli temperature
tunelima, jeste i prisutnost fiberoptikog kabla na gornjem dijelu tunela,
to direktno omoguava registrovanje svih temperaturnih promjena u
tunelu i sklonitima.
Ovaj kabal direktno je povezan sa centrom za nadzor i kontrolu
saobraaja tako da se u sluaju bilo kakvih promjena temperature u
tunelu ukljuuju odreeni alarmi koji signaliziraju da je dolo do
vanredne situacije. U sluaju da do poara i pored svih preduzetih vanredne situacije. U sluaju da do poara i pored svih preduzetih
mjera doe, u sklopu tunela se nalaze sklonita za putnike.
Ova sklonita su smjetena du
tunela na meusobnoj
udaljenosti od 300 metara.
Ukoliko do poara doe,
odgovarajuim lahko uoljivim
znakovima putnicima se
omoguava da jako brzo dospiju
do najblinjeg sklonita
106
Signalizacija u tunelima
Pored sklonita u sluaju poara, du cijelog tunela su postavljeni i tzv.
SOS punktovi (svakih 100 metara), opremljeni sa telefonima za hitne
pozive. U sluaju odreenih ozbiljnijih kvarova vozila, kontrolna stanica
automatski reaguje dajui vozau instrukcije putem promjenjivih
saobraajnih znakova ili putem FM radija.
107
Primjeri loe signalizacije
108
Primjeri loe signalizacije
109
PITANJA
1. Definirati primarnu i sekundranu gradsku mreu?
2. Po emu se gradska mrea razlikuje se od vangradske putne mree?
3. Koje principe treba potovati Kod formiranja gradskih putnih mrea?
4. Kakva signalizacija moe biti na saobraajnicama?
5. Koje vrste oznaka mogu biti na kolovozu?
6. ta spada pod uzdune oznake na kolovozu?
7. Za ta se koristi ivina linija? 7. Za ta se koristi ivina linija?
8. Za ta se koristi kratka isprekidana linija?
9. Za ta se koristi iroka isprekidana linija?
10. Koje su vrste poprenih oznaka?
11. Za ta se koriste kosnici?
12. ta su pratee oznake na kolovozu?
13. Objasniti princip rada dinamikog oznaavanja ceste?
14. Koje vrste saobraajnih znakova postoje?
110
PITANJA
15. Definisati Oblik, boja i dimenzije znakova opasnosti?
16. ta predstavljaju znakovi obavjetenja?
17. Objasniti princip postavljanja saobraajnih znakova?
18. Kako rade promjenjivi saobraajni znakovi?
19. Koje uslove trebaju zadovoljiti promjenjivi saobraajni znaci da budu
efikasni?
20. Definisati semafor? 20. Definisati semafor?
21. Koji uslovi trebaju biti zadovoljeni da bi se uveli semafori na raskrsnici, te
ih ukratko pojasniti?
22. Kako se definie stepen bezbjednosti na raskrsnici?
23. Navesti signalna vremena.
24. Koju signalizaciju koristimo kod izvoenja radova?
25. Kako radi sistem za ogranienje brzine u tunelima?
111