Multimedija u otvorenim i zatvorenim sistemima

Osnovni pojmovi o multimediji

Dugo vremena se smatralo da raunarska tehnika i audio tehnika (tehnika rada sa zvukom )
nemaju nita zajedniko, iz razloga to su suvremeni raunari ureaji za obradu digitalnih
informacija, dok je zvuk tipian primjer analognih informacija. vune informacije zapisivale
su se na gramofonske ploe i magnetske trake, koji su tipini predstavnici analognih
(kontinuiranih) medija. Do velike promjene dolo je nakon izuma optikih kompakt diskova
(!D"ova), na koje se muziki zapis, nakon prethodno obavljene digitalizacije, pohranjuje u
digitalnom obliku, u vidu serije binarnih brojeva, slino podacima u raunarskoj memoriji.
#reaji za reprodukciju kompakt diskova (CD-player) po svojoj strukturi veoma podsje$aju
na strukturu digitalnih raunara (imaju mikroprocesor). %a taj nain je uspostavljena veza
izmeu raunarske i audio tehnike.
&ada su se kompakt diskovi u poetku koristili iskljuivo za zapis muzike, veoma brzo je
primije$eno da bi kompakt diskovi mogli biti jako pogodan medij masovne memorije za
pohranjivanje podataka i programa za raunare .Dananji raunari op$e namjene mogu uz
odgovaraju$u opremu slu'iti kao !D"pla(eri , dok s druge strane, svi !D"pla(eri kao svoj
kljuni dio sadr'e digitalni raunar specijalizirane namjene. )avremeni elektroniki muziki
instrimenti poput raznih vrsta sintesajzera i ritam maina, danas nisu nita drugo nego
digitalni raunari specijalizirane namjene koji esto koriste iste medije masovne memorije
poput disketa kao i digitalni raunari op$e namjene.
#skoro nakon objedinjavanja audio tehnike i raunarske tehnike, i video tehnika (tehnika
animirane slike, odnosno slike u pokretu) kao jo jedan klasini primjer analogne tehnike,
dobila je svoju digitalnu verziju, to je dovelo do potpunog brisanja granice izmeu video
tehnike i raunarske tehnike. Danas je sasvim uobiajeno zapisivanja video materijala
(filmova itd.) na kompakt diskove, a pogotovu na njihove specijalne verzije ekstremno
velikog kapaciteta poznate pod skra$enicom D*D (Digital *ideo Disc). )toga se dananji
raunari mogu upotrebljavat za reprodukciju filmova, to je donedavno bila iskljuivo
privilegija video rekordera.
+ostoji vie definicija ta je zapravo multimedija. %ajprihva$enija je definicija po kojoj je
multimedija tehnologija koja omogu$ava prikaz informacija u vie razliitih oblika, poput
teksta grafike (statinih, odnosno nepokretnih slika), animacije (pokretnih slika), video zapisa
(animacija visoke kvalitete koje su obino pra$ene zvukom, poput filmova), muzike i govora.
&ultimedija se obino dijeli na multimediju u zatvorenim sistemima i multimediju u
otvorenim sistemima. &ultimedija u zatvorenim sistemima podrazumijeva multimediju
ostvarenu na raunaru ili skupini povezanih raunara (ili nekih srodnih ureaja), na kojima je
unaprijed poznato kako su informacije organizovane, gdje se pohranjuju itd. ) druge strane,
multimedija u otvorenim sistemima podrazumijeva multimediju ostvarenu na sistemima
raunara i drugih multimedijskih ureaja koji su meusobno povezani putem globalnih
raunarskih mre'a (obino ,nterneta), pri emu se informacije na bilo kojem raunaru mogu
organizirati i pohranjivati na nain koji je potpuno neovisan od naina organizacije i
pohranjivanja informacija na ostalim raunarima.
)lika i propratni zvuk koji se javljaju u multimedijskom tehnologijama kao pratilac obino
suhoparnih tekstualnih informacija, trebaju da korisniku pru'e potpuni do'ivljaj prikazanog
sadr'aja.
-
Neophodna hardverska podrka multimedijskim sistemima
&ultimedijske tehnologije, kao i druge vrste raunarskih i informacijskih tehnologija nisu
izvodive bez odgovaraju$e hardverska i softverske podrke. .asno je da reprodukcija zvuka na
raunaru zahtijeva prisustvo zvunika, odgovaraju$ih sintetizatora zvuka (zvunih kartica),
kao i odgovaraju$ih programa koji $e generisati neophodne upravljake signale
sintetizatorima zvuka koji su potrebni da bi se proizveli odgovaraju$i zvukovi. /itno je
napomenuti da multimedija izuzetno velike raunarske resurse (kako hardverske tako i
softverske). 0aunari koji su opremljeni odgovaraju$im hardverom i softverom za
multimedijske primjene zvat $emo multimedijski raunari.
0azmotrimo ta je sve neophodno od hardverske podrke za multimedijske primjene. 1renut
$emo prvo od odgovaraju$ih ulaznih i izlaznih ureaja. a prikaz statinih slika brzina rada
grafikih kartica nije previe bitna, meutim za prikaz slika u pokretu neophodne su
visokokvalitetne grafike kartice, koje karakterizira visoka brzina prikaza slika. +ored dobre
grafike kartice potreban je monitor sa velikim ekranom i visokom rezolucijom. )avremene
grafike kartice esto posjeduju i TV izlaz (2* out) koji omogu$ava prikljuenje raunara na
televizijski aparat i prikaz slike na televizijskom ekranu.
# koliko se multimedijske informacije trebaju prezentirati iroj publici, neophodno je u popis
neophodne opreme ukljuiti i multimedijski projektor. #koliko se pored reprodukcije video
zapisa 'elimo baviti i kreiranjem video zapisa onda nam je neophodna i odgovaraju$a
digitalna kamera.
# posljednje vrijeme sve su vie u upotrebi specijalni adapteri, nazvani TV kartice ili TV
tjuneri . 2o je ureaj koji omogu$ava prevoenje analognih informacija koje pristi'u kroz
televizijsku antenu, i koji se koriste u televizijskoj tehnici za prikaz slike na 2* aparatima, u
digitalne informacije koje se mogu prikazati na monitoru raunara. 2ako se pomo$u
odgovaraju$eg softvera mo'e gledati televizija pomo$u raunara.
a potrebe prezentacije zvunih informacija (muzike i govora), neophodno je da raunar
posjeduje sintetizatore zvuka i zvunike. .ednostavnije zvune kartice su uglavnom
integrisane na matinoj ploi raunara. &ada se zvune kartice osjetno razlikuju po cijeni,
takozvani uzorkovani zvuni zapis je pribli'no isti, neovisno od kvaliteta zvune kartice. Do
velike razlike u kvaliteti zvuka dolazi jedino prilikom reprodukcije sintetiziranih zvunih
zapisa, kakvi se najvie koriste u programima za komponovanje uz pomo$ raunara i
upravljanje elektonikim muzikim instrumentima. ) toga skupe zvune kartice treba da
kupuju samo profesinolaci, dok $e potrebe ve$ine korisnika zadovoljiti i obine najjeftinije
zvune kartice. vunici koji se prikljuuju na raunare su uglavnom stereo zvunici mada se
mogu na$i danas i sistemi od vie zvunika. )koro sve dananje zvune kartice imaju
prikljuak za zvuni izlaz to im omogu$ava povezivanje na razglasne ureaje, ku$nu audio
opremu itd, kao i zvuni ulaz na koje je mogu$e prikljuiti mikrofon kao i klasine ureaje za
reprodukciju zvuka (kasetofon)itd.
*e$ina zvunih kartica omogu$ava prikljuivanje elektronikih muzikih instrumenata (koji
su zapravo, kao to smo ve$ rekli, digitalni raunari specijalizirane namjene) na raunar op$e
namjene preko tzv. &,D, (&usical ,nstruments Device ,nterface) priljuaka. &idi koristi
serijski prenos podataka, stoga &,D, prikljuak predstavlja jednu vrstu serijskih ulaznih vrata.
3vo ima viestruke primjene. %a primjer mogu$e je na raunaru pripremiti neku kompoziciju
u vidu notnog zapisa, koju je kasnije mogu$e reproducirati uz pomo$ elektronikih muzikih
instrumenata.
%akon to smo razmotrili neophodne ulazne i izlazne ureaje za multimedijske primjene,
razmotrimo i zahtjeve na ureaje koji ine centralnu jedinicu raunara, koji su mnogo manje
4
uoljivi na prvi pogled. *eoma je va'no napomenuti da su multimedijske informacije
izuzetno bogate koliinom informacija, stoga je za njihovo memorisanje neophodna velika
koliina memorije a za njihovu obradu izuzetno velika snaga procesora. %a primjer, audio
kompakt diskovi troe blizu -5 &/ memorijskog prostora za pam$enje jedne minute zvunog
zapisa. )toga, multimedijski raunari moraju obavezno biti opremljeni itaima optikih
diskova (!D"a a po mogu$nosti i D*D"a), jer su ovo jedni prenosivi ureaju masovne
memorije koji su podesni za bilje'enje multimedijskih informacija. 6 obradu multimedijskih
informacija raunar mora biti opremljen veoma mo$nim procesorom i velikom koliinom
06& memorije.
Neophodna softverska podrka multimedijskim sistemima
#voenje u razvoj multimedijskih sistema doveo je do potrebe razvoja odgovaraju$ih
standarda za zapis multimedijskih informacija kao i odgovaraju$eg softvera koji $e rukovati
tako zapisanim informacijama. )tandardni formati zapisa grafikih informacija, poput stainih
slika, razvijeni su i prije pojave multimedije i u njima $emo govoriti u poglavlju (0aunarska
grafika), ostaje nam da razmotrimo nain zapisa zvunih informacija, i informacija u formi
pokretnih slika (6nimacija).
a pam$enje zvunih informacija postoje dva sutinski razliita naina zapisivanja koje
mo'emo nazvati uzorkovani !empolovani" zvu#ni zapis i sintetizirani zvu#ni zapis.
#zorkovani zvuni zapisi zasnivaju se na pam$enju uzoraka vrijednosti intenziteta zvunog
talasa koji je osnovni nosilac zvunih informacija, uzetih u odreenim vremenskim
trenutcima. Drugim rijeima, uzorkovani zvui zapisi predstavljaju digitalni zapis
odgovaraju$eg analognog nosioca informacije"zvunog talasa. ) druge strane, sintetizirani
zvuni zapisi sadr'e informacije o visini, trajanju i boji pojedinih tonova koji ine zvunu
informaciju. # tom smislu, ovi zvuni zapisi slini su notnom zapisu koji se koristi u muzici
za zapisivanje muzikih kompozicija., i mogu se primijeniti samo za zapisivanje muzikih
informacija, ali ne i govornih informacija.
%ajjednostavniji format uzorkovanog zvunog zapisa je tzv. $%V (od engl. 7ave) format.
Datoteke koje sadr'e zvuni zapis u ovom formatu imaju na svom imenu nastavak .76*.
3vaj format zapisa naje$e doslovno pamti uzorke vrijednosti intenziteta odgovaraju$eg
zvunog talasa uzete u pravilnim vremenskim razmacima. 3vakav nain zapisa omogu$ava
izuzetno vjernu reprodukciju, ali je, sa druge strane, veoma zagtjevan po pitanju memorijskih
resursa. %aime, prema )hannon"%(8uistovom teoremu o uzorkovanju, potrebno je uzeti
barem 95555 uzoraka u sekundi da ne bi dolo ni do kakvih gubitaka informacija. # koliko
'elimo stereo zapis, ovo uzorkovanje je potrebno uzeti posebno za oba kanala zvuka. # koliko
svaki uzorak zapiemo sa -: bita (manji broj bita pove$ao bi gubitak informacija usljed
kvantizacije), prosti rauna daje blizu -5 &/ po jednoj minuti zvunog zapisa. #zimanjem
manjeg broja uzoraka po sekundi ovi memorijski zahtjevi se mogu smanjit. &eutim na taj
nain se gubi na kvaliteti zvuka. 76* format zapisa podr'ava i neke elementarne metode
kompresije podataka.
Da bi se omogu$io zapis zvuka koji troi manje momorijskih resursa, razvijeni su razni
algoritmi za kompresiju uzorkovanih zvunih zapisa. .edan od najboljih algoritama za
kompresiju zvunih zapisa ugraen je u format uzorkovanog zvunog zapisa poznat pod
imenom M&' format (punim imenom M&()-* layer-'), iz ega se vidi da je &+; samo
specijalni sluaj &+<= zapisa. 3vaj zapis dosta je srodan .+<= zapisu za kompresiju slika.
;
&+; zapis dovodi do izvjesne degradacije kvaliteta zvunog zapisa i pomo$u njega zvuni
zapisi se mogu sabiti preko -5 puta (na oko &egabajt po minuti zvunog zapisa) a da ljudsko
ohu ne primijeti nikakvu razliku u kvalitetu u odnosu na 76* zapis. +omo$u &+; zapisa
mogu se posti$i i jo ve$i faktori sabijanja (ak i preko -55 puta), ali u tom sluaju
degradacija kvaliteta zvuka postaje sasvim primijetna. bog svojih izuzetno povoljnih
osobina, &+; je danas ubjedljivo najrasprostranjeniji format uzorkovanog zvunog zapisa.
,ma nastavak .&+;. +ored njega u iroj upotrebi je i +eal %udio format zapisa koji se
prepoznaje po nastavcima .06, .0&, .06&.
#torkovani zvuni zapisi mogu da zapamte bilo kakve zvukove, poput lave'a pasa, buke
automobila itd. ) druge strane, sintetizirani zvuni zapisi su u stanju da zapamte samo zvune
informacije koje imaju veoma pravilnu strukturu koja se mo'e opisati nizom tonova (kao to
su muzike kompozicije). 3vaj zapis je mnogo ogranieniji od uzorkovanih zvunih zapisa,
ali posjeduje i odreene prednosti. +ored toga to zauzimaju mnogo manje memorije, ponekad
cijelu kompozciju koja traje nekoliko minuta je mogu$e zapisati na stotinjak kilobajta, mogu
se reproducirati putem elektronikih muzikih instrumenata, i raunar na osnovu njih mo'e
generisati notni zapis kompozicije, to je nemogu$e posti$i pomo$u uzorkovanjih zvunih
zapisa.
%ajraireniji format sintetiziranog zvunog zapisa je M,D, format (nastavak .mid) koji je
prvenstveno bio razvijen za potrebe upravljanja elektronikim muzikim instrumentima. 3vaj
format zapisa muziku posmatra kao niz dogaaja koji su je generirali (npr. +ritisak tipke
sintesajzera, pritisak na dugme kojim se mijenja boja tona, udarac palicom u bubanj itd.).
a pam$enje animiranih slika razvijeni su mnogobrojni formati zapisa. .edan od
najjdenostavnijih formata zapisa animiranih slika predstavlja animirani ),- format, koji se
sastoji prosto od slijeda slika od kojih se brzim izmjenjivanjem formira animacija. Dosta
rasprostranjen format zapisa animiranih slika, koji pored slika mo'e da pamti i propratni zvuk,
je i )7> ()hock 7ave >lash)format koji je razvijen namjenski od strane firme Macromedia
za upotrebu u njihovim programima. &eutim, za potrebe video zapisa u kojima se javljaju
pokretne slike visokog kvaliteta koje su obavezno pra$ene zvukom, i koji nerijetko traju dosta
dugo, klasini formati zapisa animiranih slika nisu pogodni. %aime, uzmemo li da, ak i uz
najbolju kompresiju, jedna viskokokvalitetna statina slika teko mo'e zauzeti manje od
tridesetak kilobajta, i pretpostavimo li da je za potrebe kvalitetnije animacije potrebno
izmjenjivati 49 slike u sekundi, dolazi se do toga da je potrebno preko 95 &/ za pam$enje
jedne minute slike u pokretu. ,zlaz iz ove poteko$e naen je u injenici da se susjedne slike u
slijedu slika koje ine animaciju obino sasvim neznatno razlikuju, tako da je dovoljno
pamtiti samo prvu sliku u slijedu, kao i razlike izmeu svake sljede$e slike u odnosu na
prethodnu sliku. %a ovim idejama zasnovani su mnogi algoritmi za kompresovano zapisivanje
animiranih slika koji u sebe ukljuuju i mogu$nost zapisa zvunih podataka, tako da su idealni
za pam$enje video zapisa. %ajpoznatiji format za pam$enje video zapisa je M&() (&otion
+icture <?perts =roup) format, koji u sebe ukljuuje i &+; format za pam$enje zvuka i koji
omogu$ava kompresiju video zapisa i do @AB. +ored &+<= formata u upotrebi su i %V,
format, .uick Time format itd.
%akon to smo se upoznali sa nainima zapisa multimedijskih informacija, mo'emo neto re$i
i o odgovaraju$em softveru koji rukuje ovim informacijama. +ostoji ogroman broj razliitih
programa koji u manjoj ili ve$oj mjeri koriste multimediju. )toga je veoma teko izvriti
odgovaraju$u podjelu multimedijskog softvera. # nekim grubim okvirima, multimedijski
softver mo'emo podijeliti u tri grupeC
)oftver za prikaz multimedijskih informacija
)oftver za kreiranje multimedijskih informacija i multimedijskih aplikacija
)oftver za obradu multimedijskih informacija
9
a prikaz multimedijskih informacija postoji mnotvo programa. 7indoDs operativni sistem
sadr'i pomo$ni program CD &layer koji omogu$ava reprodukciju audio kompakt diskova,
kao i program Media &layer, koji omogu$ava reprodukciju zvunih zapisa (i uzorkovanih i
sintetiziranih). &edia +la(er ne podr'ava sve formate zvunog zapisa, pa je za druge formate
potrebno koristiti druge programe npr. za 0eal 6udio koristi se +eal &layer, za &+; koristi
se $inamp itd. # poznate programe za reprodukciju video zapisa spadaju 6ctive &ovie,
.uckTime, Movie &layer, Micro DVD &layer itd.
a kreiranje multimedijskih informacija i aplikacija postoji takoer mnotvo programa koji se
razlikuju po svojoj tanoj namjeni. 3p$enito gledano programi ovog tipa omogu$avaju
korisniku kreiranje multimedijskih aplikacija (obino u formi prezentacija) koje objedinjuju
tekst, statine slike, zvuk i animaciju. &eu najpoznatije programe za kreiranje
multimedijskih informacija i aplikacija spadaju Macromedia %uthor/are0 Macromedia
Director0 %ction0 %symetri1 Tool2ook itd.
&eu programima za obradu multimedijskih informacija naroito su u upotrebi programi za
obradu zvunih zapisa. Eesto koriten program za zapisivanje zvuka je !ound +ecorder, koji
dolazi pod 7indoDs operativnim sistemom. .edan od poznatih editora zvunih zapisa je
program Cool (dit &ro3 6ko 'elimo koristiti konverziju zvunih formata mo'emo to obaviti
pomo$u nekog od programa za konverziju. Eesto koriteni program za pretvaranje 76*
formata u &+; format je 4in5 %udioCatalyst0 %udio)ra22er itd.
A