Kovalentne Veze (Ona Ima)

1
Tekstilno-tehnoloki fakultet, Zavod za primijenjenu kemiju

Doc.dr.sc. Gordana Pavlovi
1
KOVALENTNA VEZA
Kovalentna veza, za razliku od ionske,
nastaje izmeu nemetala. To je veza
elektronskog para.
Lewisova oktetna teorija - danas samo
slikovit prikaz. Zasniva se na stvaranju
zajednikih elektronskih parova: pravilo
okteta ili pravilo plemenitog plina
(uglavnomvrijedi za elemente 2. periode).
2
F + F-F F
2
F
valentna crtica -
predstavlja zajedniki
elektronski par
nepodijeljeni
elektronski par
sr atoma = jezgra + unutarnji elektroni
2
3
H
2
4
3
5
6
4
7
Energija veze je energija potrebna da se u molekuli u
plinovitom stanju raskine odreena veza. To je mjera jakosti
veze, zajedno s duljinom veze. to je veza kraa, to je jaa i
obrnuto.
8
5
9
Lewisove elektronske formule
molekula - Lewisov oktet
Pravila za crtanje Lewisove formula - bitan je
ukupan broj valentnih elektrona koji mora biti
raspodijeljen:
1.) Raspodijelite nepodijeljene elektronske
parove oko simbola atoma
2.) Raspodijelite nesparene elektrone
3.) Valentnom crticom naznaite kovalentnu vezu
4.) Prebrojite da li je zadovoljeno pravilo okteta
oko svakog atoma.
10
6
11
C = O =
O
c o
12
Odstupanja od pravila okteta
1. Nepotpuni Nepotpuni oktet oktet
npr. BeH
2
, BF
3
npr. molekulski radikali (molekule s neparnim
brojem elektrona - NO, NO
2
)
2. Pro Pro ireni ireni oktet oktet
Njega nemaju elementi 2. periode, ve
elementi 3. periode koji imaju prazne 3d
orbitale (npr. SF
6
, PF
5
, H
2
SO
4
).
7
13
Djelomini ionski karakter kovalentne
veze
Jedino homonuklearne diatomske molekule nisu
polarne (H
2
, O
2
, N
2
, F
2
, Cl
2
, Br
2
i I
2
).
Molekula ima DIPOLNI KARAKTER, a
kovalentna veza djelomini ionski karakter.
Vea je gustoa elektrona oko atoma veeg
afiniteta za elektrone, pa dolazi do iskrivljenosti
elektronskog oblaka molekule.
Raspodjela raznoimenih naboja nije vie
simetrina i dolazo do stvaranja dipola.
14
Kako moemo odrediti ionski karakter kovalentne
veze?
Pomou elektronegativnosti.
to atom ima vei koeficijent
elektronegativnosti, to jae privlai
elektrone kovalentne veze. to se atomi vie
razlikuju u elektronegativnosti, to je vei
stupanj ionskog karaktera veze izmeu
njih.
8
15
CH
4
NO
2
SO
2
(C) = 2.55
(O) = 3.44
(H) = 2.20
(N) = 3.04
(S) = 2.58
CH
4
NO
2
SO
2
talite -182.5
o
C -163.6
o
C -75.5
o
C
vrelite -161.5
o
C -151.8
o
C -10
o
C
mali kov. radijus - veza je vie kovalentna (Be)
16
Dipolni Dipolni moment moment je je funkcija funkcija: :
a) razlike elektronegativnosti atoma koji grade
molekulu
b) grae molekule
Npr. CO
2
nema dipolni moment.
Razlikujemo dipolni moment veze (on postoji u
CO
2
) i dipolni moment molekule (on ne postoji
u CO
2
).
C = O =
O
9
17
C = C
Cl
H
C
H
l
C = C
Cl
H
H
Cl
cis-dikloreten
trans-dikloreten
= 1.89 D
= 0 D
Mjerenjemdipolnog momenta razlikujemo ova dva
geometrijska izomera.
18
Nepolarne kovalentne veze
polarna kovalentna veza
10
19
= el l=udaljenost izmeu naboja
1D = 3,336 10
-30
Cm
Kada bi npr. veza izmeu vodika i klora
bila isto ionska, onda bi bio:
1.6010
-19
C 1.28 10
-10
m = 2.05 10
-29
Cm
= 6.15 D
(HCl) = 1.09 D (18%)
20
11
21
Teorije Teorije veza veza
1.) TEORIJA VALENTNE VEZE (VB)
2.) TEORIJA MOLEKULSKIH ORBITALA
Lewisova teorija ne objanjava nastajanje
kemijske veze sa stanovita energije.
Teorija valentne veze polazi od kovalentne
veze kao para elektrona koji je zajedniki
vezanim elektronima.
HIBRIDIZACIJOM je Lewisova koncepcija
formulirana jezikom valne mehanike i date su
joj teorijske osnove.
22
Metoda MO pristupa molekuli kao sustavu atomskih jezgara na
koje treba raspodijeliti elektrone. Vanu ulogu imaju i unutarnji
elektroni.
Teorijom MO moemo protumaiti magnetska svojstva molekule
kao i cjelokupno energijsko stanje molekule.
Teorija MO objanjava pojam REDA VEZE - nisu sve veze
jednostruke, dvostruke ili trostruke.
12
23
Hibridizacija Hibridizacija
Kod nastajanja kovalentne veze dolazi do
prekrivanja orbitala. Kazemo da dolazi do
mijesanja ili hibridizacije atomskih orbitala.
Mijeanje orbitala je to jae to je manja razlika u
njihovoj energiji.
Prema simetriji prekrivanja veze postoje 4 vrste
veza: jednostruke, dvostruke, trostruke i
etverostruke.
24
Razlikujemo:
a) vezu
b) vezu
U stvaranju kovalentne veze sudjeluju ili:
a) iste atomske orbitale (s, p, d)
b) hibridizirane (mijeane) orbitale
13
25
s-s veza
26
s - p veza
14
27
s - sp
3
veza u CH
4
28
sp
3
- sp
3
veza u C
2
H
6
15
29
veza ili banana veza nastaje prekrivanjem
orbitala okomito na meunuklearnu os (p
x
- p
x
, p
x
-d
xz
, d
xz
- d
xz
).
Dok je kod veze, najvea elektronska gustoa
izmeu atomskih jezgara, kod veze najvea
gustoa je iznad i ispod ravnine jezgara atoma.
Zato je dvostruka veza u spojevima ugljika uvijek
slabija od dvije jednostruke ili trostruka od tri
jednostruke.
30
16
31
C-C 154 pm 347 kJ/mol (dijamant,
etan)
C=C 133 pm 620 kJ/mol (eten)
CC 120 pm 812 kJ/mol (acetilen)
32
Hibridne Hibridne orbitale orbitale Broj Broj veza veza Usmjerenost Usmjerenost orbitala orbitala
sp 2 digonska
sp
2
3 trigonska
sp
3
4 tetraedarska
dsp
2
4 kvadratna
sp
3
d 5 trigonsko-bipiramidska
sp
3
d
2
6 oktaedarska
-Veze odreuju geometriju molekule.
17
33
Kakva Kakva je je priroda priroda veze veze u NO u NO
3 3
- -
, O , O
3 3
ili ili
C C
6 6
H H
6 6
? ?
Npr. duljine O-O veza u molekuli ozona su
sve jednake (128 pm).
REZONANCIJA REZONANCIJA
O
O
O
O
O
O
rezonantne strukture - REZONANTNI HIBRID
34
Obje Lewsivose strukture predstavljaju molekulu
ozona.
U rezonantnim strukturama atomi su meusobno
uvijek jednako povezani, ali valentni elektroni su
razliito rasporeeni.
Energija rezonantne strukture nia je od energije
bilo koje pojedinane strukture rezonantnog
hibrida.
Rezonancija dovodi do vee stabilnosti molekule -
REZONANCIJSKI EFEKT.
to je vea energija rezonancije, molekula je
stabilnija.
18
35
elektronska gustoa nalazi se iznad i ispod ravnine C
atoma
C-C 1,395
36
Op Op a a svojstva svojstva kovalentnih kovalentnih spojeva spojeva
1. Tvari s kovalentnom vezom sastoje se od molekula koje
imaju odreenu strukturu zbog usmjerenosti i krutosti
kovalentne veze. Zbog toga atomi u molekulama ne mogu
ni izai iz molekula ni promijeniti svoj poloaj u molekuli,
a da s epri tom ne razori molekula.
2. Iako su atomi vrsto povezani u molekuli, izmeu
molekula djeluju slabe privlane sile. Zato su takve tvari
najee plinovi ili tekuine ili pak kristalne tvari niskog
talita i vrelita koje lako sublimiraju (naftalen, sumpor,
jod).
19
37
Veina tvari s kovalentnom vezom tali se pri temperaturi
ispod 300
o
C, a vrije ispod 500
o
C.
(Talite MgO je preko 2800
o
C)! Tvari s kovalentnom vezom
vrlo visokog talita i vrelita imaju ili atomsku kristalnu
reetku (dijamant ima talite 3500
o
C i vrelite 4200
o
C) ili
tvore makromolekule (npr. SiO
2
se tali pri 1700
o
C, a vrije
pri 2200
o
C). Makromolekule su trodimenzijski skupovi
kovalentno vezanih atoma. Takve tvari imaju i veliku
tvrdou.
3. Tvari s kovalentnom vezom obino su slabo topljive u
vodi. One koje se otapaju ujedno i kemijski reagiraju s
vodom (NH
3
, HCl, H
2
SO
4
). Kovalentni spojevi ne provode
elektrinu struju ni toplinu.
38
IONSKI KOVALENTNI
SPOJEVI
- izmeu metala
i nemetala
- krutine s kristalnim
reetkama graenim
od raznoimenih iona
- visoka talita i vrelita
- vode struju i toplinu
otopljeni ili rastaljeni
(dobri elektroliti
DISOCIJACIJA)
- ionski oksidi - ANHIDRIDI
BAZA
- ionski hidridi
-izmeu nemetala
- plinovi i tekuine, a samo
kovalentne 3D strukture su
krutine
- niska talita i vrelita
- neelektrolitna svojstva
vodenih otopina (potencijalni
elektroliti - IONIZACIJA)
-kovalentni oksidi - ANHIDRIDI
KISELINA
20
39
Li
2
O + H
2
O 2LiOH
CaO + H
2
O Ca(OH)
2
CaO + H
2
SO
4
CaSO
4
+ H
2
O
NEUTRALIZACIJA :
H
3
O
+
+ OH
-
2H
2
O
Otapanje ionskih oksida u vodi-
ANHIDRIDI BAZA
40
CO
2
+ H
2
O H
2
CO
3
N
2
O
5
+ H
2
O 2HNO
3
P
4
0
6
+ 6H
2
O 4H
3
PO
3
P
4
O
10
+ 6H
2
O 4H
3
PO
4
SO
2
+ H
2
O H
2
SO
3
SO
3
+ H
2
O H
2
SO
4
Cl
2
O
7
+ H
2
O HClO
4
CO
2
+ Ca(OH)
2
CaCO
3
+ H
2
O
CO
2
+ CaO CaCO
3
Reakcija kovalentnih oksida s
vodom - ANHIDRIDI KISELINA
21
41
Pojam Pojam oksidacijskog oksidacijskog broja broja
Valencija - broj valentnih veza koje atom stvara s
drugim atomima u molekuli. Valencija je dakle,
sposobnost atoma da se vee s odreenim brojem
drugih atoma. KEMIJSKA ZASITLJIVOST
KOVALENCIJA
IONSKA VALENCIJA
Danas rabimo pojam OKSIDACIJSKI BROJ -broj
koji predstavlja naboj koji bi atom imao u
ionskomspoju.
42
Na temelju oksidacijskog broja piemo formule
spojeva u kojima su atomi u
STEHIOMETRIJSKOM OMJERU. Oksidacijski
broj koristan je i kod pisanja redoks reakcija. On
nita ne govori o elektronskoj strukturi spoja.
Oznaava se arapskim brojevima iznad simbola
elemenata. Moe biti pozitivan i negativan.
Atom vee elektronegativnosti u kovalentnom
spoju ima negativan predznak oksidacijskog broja.
Predznak se stavlja ispred broja, za razliku od
naboja iona gdje se predznak stavlja iza broja.
Oksidacijski broj oznaava se rimskim brojevima
u zagradi kod naziva spoja (npr. duikov(IV)
oksid).
22
43
PRAVILA ZA ODREIVANJE
OKSIDACIJSKIH BROJEVA
1. Oksidacijski broj atoma u elementarnom stanju je nula.
Oksidacijski broj ugljika u nekim organskim spojevima
moe biti nula (npr. CH
2
Cl
2
).
2. Oksidacijski broj monoatomnih iona u ionskim spojevima
jednak je ionskoj valenciji - naboju iona (Cl
-
, N
3-
, P
3-
S
2-
,
O
2-
).
3. Jedan element moe imati vie oksidacijskih brojeva (osim
F koji je uvijek -1, alkalijski metali M
+
, zemnoalkalijski
metali M
2+
, Al
3+
). Maksimalan pozitivan oksidacijski broj
atoma glavne skupine elemenata jednak je BROJU
VALENTNIH ELEKTRONA tj. broju skupine N.
44
Maksimalan negativan oksidacijski broj dobijemo prema pravilu
8-N gdje je N broj valentnih elektrona (s i p elektroni).
4. Vodik moe imati vrijednosti oksidacijskog broja +1 (s
elementima vee elektronegativnosti, npr. NH
3
) i
-1 (s elementima manje elektronegativnosti - metalima, npr.
NaH, CaH
2
- HIDRIDI).
5. Alkalijski metali uvijek imaju oksidacijski broj +1, a
zemnoalkalijski +2, aluminij +3, to odgovara naboju njihovih
kationa.
6. Oksidacijski broj kisika moe biti -2 u OKSIDIMA (MgO,
Na
2
O, CO), -1 u PEROKSIDIMA (H
2
O
2
, BaO
2
), -1/2 u
SUPEROSKIDIMA (KO
2
). Jedino je pozitivan u spoju OF
2
.
23
45
7. Suma oksidacijskih brojeva atoma u molekuli mora biti
nula, a u ionu jednaka naboju iona.
8. Isotvrsni atomi koji su zajedno povezani kao skupina u
nekoj molekuli ili ionu imaju isti oksidacijski broj tj. cijela
skupina povezanih atoma promatra se kao jedinstvena i
oksidacijski broj se ravnomjerno rasporeuje -
PROSJEAN ILI SREDNJI OKSIDACIJSKI BROJ.
On stoga ne mora biti cijeli broj (O
2
2-
, S
2
2-
, S
2
O
3
2-
, S
4
O
6
2
-,
N
3
-
). Oni su korisni kod stehiometrijskih rauna, a
poznavanje strukture omoguuje pravilno odreivanje
oksidacijskog broja.
46
Oksidni ion Peroksidni ion Superoksidni ion
24
47
Nomenklatura kovalentnih
spojeva
Oksidi Oksidi nemetala nemetala
14 15 16 17 18
CO N
2
O SO
2
OF
2
XeO
3
CO
2
NO SO
3
Cl
2
O XeO
4
SiO
2
N
2
O
3
ClO
2
NO
2
Cl
2
O
7
N
2
O
5
Br
2
O
P
4
O
6
BrO
2
P
4
O
10
I
2
O
5
48
Spojevi Spojevi nemetala nemetala s s vodikom vodikom
14 15 16 17
CH
4
NH
3
H
2
O HF
SiH
4
PH
3
H
2
S HCl
GeH
4
AsH
3
H
2
Se HBr
SnH
4
SbH
3
H
2
Te HI
PbH
4
BiH
3
25
49
Halogenidi Halogenidi nemetala nemetala
14 15 16 17 18
CCl
4
PF
3
SCl
2
AB
n
XeF
2
SiF
4
PCl
3
S
2
Cl
2
(n = 1,3,5,7)
SiCl
4
PBr
3
SF
4
ICl XeF
4
SiBr
4
PI
3
SF
6
ClF
3
XeF
6
SiI
4
PF
5
BrF
5
PCl
5
IF
7
PBr
5
50
Nazivlje Nazivlje kiselina kiselina
Kiseline djelimo na:
a) binarne (HF, HCl, HBr, HI)
b) okso kiseline - sadre u svojoj strukturi jedan ili
vie atoma kisika - npr., HNO
3
, H
2
SO
4
, HClO
4
Razliit broj atoma kisika tj. razliito oksidacijsko
stanje sredinjeg nemetalnog atoma oznaavamo
prefiksima i sufiksima:
hipo hipo- - i i - -it it najnie oks. stanje HClO
- -it it sljedee vie oks. stanje HClO
2
- -at at sljedee vie oks. stanje HClO
3
per per- - i i - -at at najvie mogue oks. stanje HClO
4
26
51
Stariji termini koji se jo rabe:
orto orto- - H
4
SiO
4
H
3
PO
4
H
5
IO
6
meta meta- - H
2
SiO
3
HPO
3
HIO
4
piro piro- - H
6
Si
2
O
7
H
4
P
2
O
7
52
Nazivlje Nazivlje kiselina kiselina
14 15 16 17
H
2
CO
3
HNO
2
H
2
SO
3
HClO
H
4
SiO
4
HNO
3
H
2
SO
4
HBrO
H
2
SiO
3
H
3
PO
2
H
2
S
2
O
8
HIO
H
6
Si
2
O
7
H
3
PO
3
H
2
SO
5
HClO
2
H
3
PO
4
HClO
3
HPO
3
HBrO
3
H
4
P
2
O
7
HIO
3
HClO
4
HBrO
4
HIO
4
27
53
Koordinacijski spojevi Koordinacijski spojevi
54
K
4
[Fe(CN)
6
] x 3H
2
O uta krvna sol
K
3
[Fe(CN)
6
] crvena krvna sol
FeSO
4
(NH
4
)
2
SO
4
x 7 H
2
O
U dvosolima je svaki ion mogue detektirati
taloenjem s nekim reagensom, a u
kompleksima ne.
28
55
Reakcije kompleksiranja
Reakcije izmeu Lewisove baze
(LIGANDI (LIGANDI), donora elektronskog para i
Lewisove kiseline (METALNI KATION METALNI KATION),
akceptora elektronskog para.
Nastaje kovalentna veza DONORSKO-
AKCEPTORSKOG TIPA ili
KOORDINATIVNA VEZA
Koordinacijski spoj ili kompleks je jedinka
koja je stabilna u kristalu i u otopini.
56
[Al(H
2
O)
6
]
3+
29
57
Broj koordinativnih veza ovisi o
elektronegativnosti metalnog kationa i
donorskim sposobnostima liganda.
Konstanta stabilnosti kompleksa ML:
M + L M + L ML ML
K = [ML] / [M] [L] K = [ML] / [M] [L]
58
Lewisove Lewisove kiseline kiseline
Kationi metala s nepopunjenim s, p ili d
orbitalama
Najee kationi prijelaznih metala i atomi
metala nadesno u periodnomsustavu
Imaju vie valentnih orbitala negoli valentnih
elektrona
Elektronsku konfiguraciju plemenitog plina
postiu popunjavanjem orbitala elektronima iona
ili molekula koje imaju osamljene elektronske
parove
30
59
Lewisove Lewisove baze baze - - ligandi ligandi
IONI: F
-
, Cl
-
, Br
-
, I
-
, S
2-
, CN
-
, SCN
-
, OH
-
,
O
2
2-
, NO
2
-
, CO
3
2-
, C
2
O
4
2-
MOLEKULE: NH
3
, H
2
O, NO, CO
Atom liganda koji daje slobodne
elektronske parove naziva se DONORSKI
ATOM.
KOORDINACIJSKI BROJ - broj donorskih
atoma koji okruuju sredinji metalni atom
u kompleksu.
60
Dentatnost liganada
- MONODENTATNI: NH
3
, CO, H
2
O
- BIDENTATNI: H
2
N-CH
2
-CH
2
-NH
2
(en)
- POLIDENTATNI: EDTA
Bidentatni i polidentatni ligandi stvaraju
KELATNE KOMPLEKSE (ligandi obuhvate
sredinji atom poput klijeta morskog raka).
31
61
62
Primjeri
K.B. = 2
[Ag(NH
3
)
2
]
+
[Ag(CN)
2
]
-
[Au(CN)
2
]
-
K.B. =4
TETRAEDAR TETRAEDAR
[Cu(CN)
4
]
2-
[Zn(NH
3
)
4
]
2+
[ZnCl
4
]
2-
[FeCl
4
]
-
[HgX
4
]
2-
[CoCl
4
]
2-
[Zn(OH)
4
]
2-
[Al(OH)
4
]
-
32
63
64
K.B. = 4
kvadrat
[Ni(CN)
4
]
2-
[PdCl
4
]
2-
[PtCl
4
]
2-
[Cu(NH
3
)
4
]
2+
Ni(dmg)
2
33
65
K.B. = 6
OKTAEDAR - AKVA KOMPLEKSI
[Co(H
2
O)
6
]
2+
ruiast
[Cr(H
2
O)
6
]
3+
svjetlo ljubiast
[Cu(H
2
O)
6
]
2+
modar
[Fe(H
2
O)
6
]
2+
svjetlo zelen
[Fe(H
2
O)
6
]
3+
uto-smei
[Ni(H
2
O)
6
]
2+
zelen
66
H
3
C
OH O
C
C
N
Ni
N
N
N
C
C
H
3
C
CH
3
CH
3
HO
O
Ni(dmg)
2
K.B.= 4
34
67
Kompleks Pb
2+
iona s EDTA

Kovalentne Veze (Ona Ima)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kovalentne Veze (Ona Ima)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

Tekstilno-tehnoloki fakultet, Zavod za primijenjenu kemiju

You might also like