1

Dr Ljubica orevi,
docent Fakulteta za evropske pravno-politike studije
Novi Sad-Sremska Kamenica


Pravni poloaj hrvatske nacionalne manjine u Srbiji

Apstrakt: Srbija je multietnika zemlja u kojoj oko 17% stanovnitva pripada jednoj od
dvadesetak nacionalnih manjina. Hrvati ine 0.94% ukupnog stanovnitva Srbije to ih
svrstava u red brojano manjih nacionalnih manjina. Najvei broj pripadnika hrvatske
nacionalne manjine ivi u Vojvodini, gde su po brojnosti trea nacionalna manjina. Od
raspada SFRJ do 1996. godine i normalizacije odnosa izmeu SR Jugoslavije i Republike
Hrvatske, Hrvati u Srbiji su bili u pravnom vakuumu i tek e Zakon o zatiti prava i sloboda
nacionalnih manjina iz 2002. godine stvoriti uslove da im se formalno prizna status
nacionalne manjine. Prava koja pripadnici hrvatske manjine uivaju u Srbiji proizlaze iz
Ustava Srbije, meunarodnih ugovora (kako multilateralnih konvencija, tako i bilateralnih
ugovora zakljuenih sa Republikom Hrvatskom), zakona i akata donetih na nivou pokrajine i
na nivou jedinica lokalne samouprave. U pogledu ostvarivanja garantovanih prava treba imati
na umu odreene okolnosti koje utiu na poloaj hrvatske manjine: specifinosti vezane za
tzv. nove manjine, etniku distancu prema ovoj manjini zbog bliskih istorijskih deavanja
na prostoru bive Jugoslavije i demografsku disperziju njenih pripadnika. S obzirom da su
prava koja tite posebnost odn. nacionalni identitet centralna za zatitu nacionalne manjine, u
radu je, pored prikaza pravnog okvira zatite hrvatske nacionalne manjine, prikazano i kako
se neka od ovih prava ostvaruju.

Kljune rei: Hrvatska nacionalna manjina, Srbija, zatita nacionanih manjina, kulturna
autonomija

1. Uvod
Prema popisu stanovnitva sprovedenom 2002. godine u Srbiji ivi 70.602 pripadnika
hrvatske nacionalne manjine
1
. Najvei broj njih ivi u Vojvodini (56.637) u kojoj ine treu po
veliini nacionalnu manjinu
2
. Poloaj hrvatske nacionalne manjine je poseban po tome to se ona
ubraja u tzv. nove manjine i manjinski status je formalno stekla tek 2002. godine, donoenjem
Zakona o zatiti prava i sloboda nacionalnih manjina
3
. Pored toga, zbog ratnih sukoba na
prostoru bive Jugoslavije devedesetih godina XX veka, u Srbiji je postojala, a i danas u manjem
intenzitetu postoji, etnika distanca prema ovoj manjini.
Pravni poloaj hrvatske nacionalne manjine je u radu analiziran u pogledu relevantnih
pravnih akata koji su izvor prava koje ova manjina uiva, kao i u pogledu nivoa u kome se prava
primenjuju, pri emu je akcenat stavljen na primenu prava kojima se titi posebnost odn.
nacionalni identitet manjine.

1
Udeo pripadnika hrvatske nacionalne manjine u ukupnom broju stanovnika Srbije iznosi 0,94%, to ih svrstava u
red brojano malih manjina.
2
Udeo pripadnika hrvatske nacionalne manjine u ukupnom broju stanovnika Autonomne pokrajine Vojvodine iznosi
2,78%, to je manje jedino od udela maarske (14,28%) i slovake (2,79%) nacionalne manjine.
3
Sl. list SRJ, br. 11/2002. Zakon je donet na saveznom nivou, ali je po razdvajanju Srbije i Crne Gore nastavio da
vai u Srbiji, s obzirom na njeno svojstvo pravnog sledbenika Dravne zajednice.
2

2. Pravni okvir zatite
Prava pripadnika hrvatske nacionalne manjine utemeljena su u razliitim pravnim aktima
kojima se garantuju prava nacionalnih manjina. Pravni okvir zatite u tom smislu ine Ustav
Srbije, ratifikovani meunarodni ugovori, zakoni koji reguliu pitanje manjinskih prava, kao i
pravni akti doneti na nivou Autonomne pokrajine Vojvodine i na nivou jedinica lokalne
samouprave.
2.1. Ustav Srbije
4
i zatita manjina
Ustav Srbije uzima u obzir etniku heterogenost stanovnitva i konstituie poredak koji
kombinuje elemente liberalno-graanske demokratije sa elementima multikulturalnosti.
Graanski karakter politikog poretka ogleda se kroz privrenost naelima graanske
demokratije (lan 1. Ustava) i opredeljenje za suverenost graana (a ne etnikih kolektiviteta;
trei stav preambule, lan 2. stav 1. Ustava), koji proimaju celokupan tekst Ustava. Ipak,
odreene proklamacije kao i normativna reenja ukazuju na to da Ustav ne uspostavlja ist
liberalno-graanski poredak. U preambuli Ustava se istiu dravna tradicija srpskog naroda i
ravnopravnost svih graana i etnikih zajednica u Srbiji, to se u odreenoj varijaciji ponavlja i u
lanu 1. koji ukazuje da je Srbija drava srpskog naroda i svih graana koji u njoj ive. Iako
ovakva etnika definicija drave ne bi trebalo da proizvodi pravne posledice
5
, ona je
kritikovana kao mogua prepreka razvoju integrativnog multikulturalizma u Srbiji. Uzimajui u
obzir prirodu konflikata na Balkanu i jo uvek prisutne interetnike tenzije postavlja se pitanje da
li ovakav ustavni pristup doprinosi integraciji manjina u drutvo
6
. Ovakvo reenje u Ustavu
ugleda se na ustavnu praksu drava u centralnoj i istonoj Evropi koje su svoje poretke zasnovale
na ideji etnike nacije. U ovakvim dravama pravi se razlika izmeu pripadnika i nepripadnika
etnike nacije, i iako nepripadnici mogu uivati niz ljudskih, graanskih i manjinskih prava, ova
prava su na neki nain inferiorna u odnosu na prava pripadnika etnike nacije. Manjina se ne
moe u potpunosti identifikovati sa dravom, ne moe se u potpunosti izjednaiti sa veinom i ne
moe u potpunosti smatrati dravu legitimnom.
7
Uporednopravna ustavna praksa je pokazala da
povezivanje etnike nacije i drave utie na odreeni odnos dravnih organa prema manjinskim
problemima u praksi i ne doprinosi unapreenju integrativnih procesa u multietnikim
drutvima
8
. S obzirom da je norma koja Srbiju odreuje kao dravu srpskog naroda i svih
graana koji u njoj ive deklarativnog karaktera, ona sama po sebi ne utie na pravni poloaj
pripadnika nacionalnih manjina. Za procenu pravnog poloaja nacionalnih manjina su mnogo
vanije ustavne garancije razliitih prava i sloboda, kako onih koje se vezuju za graanski status
pripadnika nacionalnih manjina, tako i onih koje proizilaze iz potrebe da se ouva njihov
identitet.

4
Sl. glasnik RS, br. 98/2006.
5
Upor. European Commission for Democracy Through Law (Venice Commission), Opinion on the Constitution of
Serbia, Opinion no. 405/2006, CDL-AD(2007)004, Strasbourg, 19 March 2007, s. 4.
6
Upor. Bai, G., Crnjanski, K.: Politika participacija i kulturna autonomija nacionalnih manjina u Srbiji, Beograd
2006, s. 37.
7
V. Smooha, S.: The Model of ethnic democracy: Israel as a Jewish and democratic state, Nations and Nationalism
4/2002, s. 478. Videti i: Dimitrijevi, N.: Ethno-nationalized States of Eastern Europe: Is there a Constitutional
Alternative?, Studies in East European Thoughtt, 4/2002, s. 245-269.
8
Upor. Bai, G., Crnjanski, K.: op. cit. 37; Beogradski centar za ljudska prava, Ljudska prava u Srbiji 2008. Pravo,
praksa i meunarodni standardi ljudskih prava, Beograd 2009, s. 160.
3

Na normativnom nivou Ustav odstupa od istog liberalno-graanskog modela na taj nain to
posebno istie zatitu prava nacionalnih manjina i pripadnicima nacionalnih manjina jemi i
dodatna prava. Ustav neposredno dotie pitanje zatite nacionalnih manjina kao jedno od naela
Ustava (lan 14.), odredbama o ljudskim pravima koje tite multietninost i toleranciju (lan 21,
lan 47.- 49.), i odredbama grupisanim u posebno poglavlje koje se odnosi samo na prava
pripadnika nacionalnih manjina (tree poglavlje drugog dela Ustava, lan 75. 81). Iako Ustav
prava pripadnika nacionalnih manjina regulie u zasebnom poglavlju, to ne sme da navodi na
zakljuak da postoje opta prava koja pripadaju veini i posebna koja uiva manjina. Naprotiv,
opte garancije ljudskih prava odnose se na sve graane nezavisno od njihove nacionalne ili
etnike pripadnosti, a zabrana diskriminacije predstavlja sr demokratskog poretka i preduslov
zatite nacionalnih manjina
9
. Po sadrini, najvei broj prava nacionalnih manjina nisu posebna
prava. To su prava zajamena svim graanima, ali su manjinama data posebna jemstva, naroito
onih prava koja su od znaaja za ouvanje i razvoj nacionalnog identiteta pripadnika nacionalnih
manjina. U tom smislu je znaajan lan 79. Ustava kojim se pripadnicima nacionalnih manjina
garantuje pravo na negovanje i razvijanje nacionalne, etnike, kulturne i verske posebnosti,
privatnu i javnu upotrebu maternjeg jezika, kolovanje na maternjem jeziku, informisanje na
maternjem jeziku, ispisivanje topografskih oznaka na maternjem jeziku i upotrebu svojih simbola
na javnim mestima. U pogledu ostvarenja ovih prava Ustav predvia autonomiju nacionalnih
manjina i omoguava pripadnicima nacionalnih manjina da biraju svoje nacionalne savete (lan
75. stav 2. i 3.)
Ustavno opredeljenje da se uredi pitanje poloaja nacionalnih manjina nesumnjivo
predstavlja bitan preduslov za jaanje multikulturalnosti. Pritom se ideja multikulturalnosti ne
svodi vie samo na miran suivot pripadnika razliitih nacionalnih zajednica (veine i manjina)
jednih pored drugih, ve prerasta u interkulturalnu komunikaciju i uspostavljanje stabilnijih veza
izmeu ovih zajednica. Po ovom pitanju Ustav nije u potpunosti dosledan jer prema lanu 48.
Republika Srbija podstie razumevanje, uvaavanje i potovanje razlika (segregativni
multikulturalizam), dok u lanu 81. podstie duh tolerancije i meukulturanog dijaloga i
preduzima mere za unapreenje uzajamnog potovanja, razumevanja i saradnje to ukazuje na
intenciju da se uspostavi integrativni multikulturalizam.
2.2. Ratifikovani meunarodni ugovori
Iako je zatita nacionalnih manjina i dalje u nadlenosti nacionalnih drava, suverenost
drava po ovom pitanju postaje sve vie propustljiva za uticaje iz sfere meunarodnog prava.
Ustav Srbije prihvata ovu okolnost i utvruje da su opteprihvaena pravila meunarodnog prava
i potvreni meunarodni ugovori sastavni deo nacionalnog pravnog poretka i da se mogu
neposredno primenjivati. Ustav pritom ratifikovane meunarodne ugovore postavlja na
hijerarhijsku lestvicu ispod Ustava, ali iznad zakona.
10
U pogledu zatite hrvatske nacionalne
manjine relevantne su dve grupe meunarodnih ugovora koje obavezuju Srbiju. U prvu grupu
spadaju multilateralni sporazumi, i to pre svega oni izraeni u okviru Saveta Evrope koji se
neposredno tiu pitanja zatite nacionalnih manjina. U drugu grupu spadaju bilateralni ugovori
izmeu Srbije (tj. ranije Savezne Republike Jugoslavije) i Hrvatske kojima se regulie zatita
hrvatske manjine u Srbiji i srpske manjine u Hrvatskoj.

9
V. lan 21. i lan 76. Ustava Srbije.
10
Vidi lan 16. stav 2. i lan 194. stav 4. i 5. Ustava Srbije.
4

2.2.1. Konvencije Saveta Evrope
Sr evropskih standarda zatite prava pripadnika nacionalnih manjina ine dva multilateralna
ugovora sainjena u okviru Saveta Evrope: Evropska povelja o regionalnim ili manjinskim
jezicima (dalje: Povelja) i Okvirna konvencija za zatitu nacionalnih manjina (dalje: Okvirna
konvencija).
Povelja je sainjena 1992. godine, a stupila je na snagu 1998. godine. Cilj Povelje je zatita
istorijskih, regionalnih i jezika manjina u Evropi, a time i ouvanje tradicije i kulturne razliitosti
u Evropi. Povelja predvia niz mera za upotrebu jezika u oblasti obrazovanja, pravosua, uprave,
medija, ali i u drutvenom i privrednom ivotu. Povelja prihvata tzv. sistem a la carte jer drave
nisu u obavezi da primene sve mere koje ona predvia, ve barem 35 stavova i podstavova
odabranih meu odredbama treeg dela Povelje (lan 2. stav 2. Povelje). Srbija (i Crna Gora) je
ratifikovala Povelju 2005. godine
11
. Prilikom ratifikacije Srbija je prihvatila primenu odabranih
mera u odnosu na albanski, bosanski, bugarski, maarski, romski, rumunski, rusinski, slovaki,
ukrajinski i hrvatski jezik.
Okvirna konvencija (1995) je prvi multilateralni meunarodni ugovor koji se odnosi
iskljuivo na oblast prava pripadnika nacionalnih manjina. Ona sadri okvirno definisane ciljeve
i principe, u nameri da podstakne drave potpisnice da svoje nacionalne propise usklade sa ovim
principima. Prava pripadnika nacionalnih manjina su formulisana kao obaveze drava, jer treba
da se ostvare kroz nacionalne pravne propise i nacionalnu politiku. Saglasno tome Okvirna
konvencija ne ustanovljava sistem zatite poput onog uz Evropsku konvenciju za zatitu ljudskih
prava i sloboda. Okvirna konvencija sadri katalog prava (bolje rei obaveza drava) koja treba
da doprinesu ouvanju posebnosti nacionalne manjine. Ona se stoga u prvoj meri odnose na
oblast kulture, obrazovanja, upotrebe manjinskog jezika, informisanja, ali i na uee u javnim
poslovima, kao i na odravanje kontakata sa sunarodnicima. Srbija (tj. SR Jugoslavija) je
inkorporirala Okvirnu konvenciju u domai pravni poredak jo 1998. godine
12
, ali je tek u maju
2001. godine njoj i pristupila, pa je sa meunarodno-pravnog aspekta Okvirna konvencija
postala obavezujua za tadanju SR Jugoslaviju u septembru 2001. godine. Ona e bitno uticati
na nacionalnu regulativu o nacionalnim manjinama, pre svega na Zakon o zatiti prava i sloboda
nacionalnih manjina
13
, ali i kasnija ustavna reenja.

2.2.2. Bilateralni ugovori sa Republikom Hrvatskom
Pored meunarodnih ugovora koji Srbiju obavezuju u pogledu zatite prava pripadnika svih
nacionalnih manjina, za pravni poloaj pripadnika hrvatske nacionalne manjine su od znaaja i
meunarodni ugovori koje je Srbija (tanije reeno SR Jugoslavija i kasnije Srbija i Crna Gora)
zakljuila sa Hrvatskom. Prvi bilateralni ugovor koji su zakljuile dve drave bio je Sporazum o
normalizaciji odnosa izmeu Savezne Republike Jugoslavije i Republike Hrvatske iz 1996.
godine
14
koji je bio preduslov za uspostavljanje bilateralne saradnje. Ovaj sporazum se bavi

11
Zakon o ratifikaciji Evropske povelje o regionalnim ili manjinskim jezicima, Sl. list SCG Meunarodni
ugovori, br. 18/2005.
12
Zakon o potvrivanju Okvirne konvencije za zatitu nacionalnih manjina, Sl. list SR Jugoslavije Meunarodni
ugovori, br. 6/98.
13
Sl. list SRJ, br 11/2002.
14
Zakon o potvrivanju Sporazuma o normalizaciji odnosa izmeu Savezne Republike Jugoslavije i Republike
Hrvatske, Sl. list SRJ Meunarodni ugovori, br.5/1996.
5

razliitim pitanjima postkonflikne normalizacije odnosa izmeu dve drave
15
, ali u lanu 8.
dotie i prava manjina. Ugovorne strane su se ovom odredbom obavezale da Hrvatima u SR
Jugoslaviji i Srbima i Crnogorcima u Republici Hrvatskoj garantuju sva prava koja im pripadaju
na osnovu meunarodnog prava. Sporazum predstavlja pozitivan iskorak jer ugovorne strane
explicite potvruju (priznaju) da na njihovoj teritoriji ive i pripadnici naroda druge ugovorne
strane i identifikuju potrebu da se ovi zatite. Ipak, nivo zatite na koji su ugovorne strane u tom
trenutku bile spremne da se obaveu nije bio previe visok. Ugovorne strane se obavezuju na
nivo zatite u skladu sa meunarodnim pravom, tj. minimumom standarda koji su prihvaeni na
meunarodnom nivou.
Za zatitu prava pripadnika hrvatske manjine u Srbiji su od znaaja dva sporazuma:
Sporazum izmeu Savezne vlade SR Jugoslavije i Vlade Republike Hrvatske o saradnji u oblasti
kulture i prosvete
16
(dalje: Sporazum o kulturi i prosveti) i Sporazum izmeu Srbije i Crne Gore i
Republike Hrvatske o zatiti prava srpske i crnogorske manjine u Republici Hrvatskoj i hrvatske
manjine u Srbiji i Crnoj Gori
17
(dalje: Sporazum o manjinama). Sporazum o kulturi i prosveti
regulie razliita pitanja saradnje izmeu ugovornih strana u ovim oblastima ne potencirajui
posebno saradnju manjinskih kulturnih i prosvetnih organizacija sa organizacijama u matinoj
zemlji. Ipak nesumnjivo je da primena pojedinih odredaba Sporazuma moe olakati ili doprineti
boljem ostvarenju prava hrvatske manjine u Srbiji (mutatis mutandis srpske u Hrvatskoj). Tako
npr. Sporazum doputa razmenu profesora, istraivaa, studenata i strunjaka iz oblasti prosvete
(lan 1. taka 1.) to moe olakati angaovanje kadrova iz Hrvatske za obrazovanje hrvatske
manjine na maternjem jeziku; ili pak mogunost razmene i distribucije filmova, knjiga,
udbenika i drugih publikacija (lan 1. taka 3.) moe olakati ostvarenje prava na obrazovanje
na hrvatskom jeziku jer doputa korienje udbenika i drugih nastavnih sredstava iz Hrvatske
18
.
lan 15. Sporazuma je jedini koji neposredno dotie pitanje zatite nacionalnih manjina na taj
nain to obavezuje ugovorne strane da posveuju posebnu panju zadovoljavanju obrazovnih i
kulturnih potreba srpske manjine koje ivi u Hrvatskoj, kao i hrvatske manjine koja ivi u Srbiji.
Srbija (i Crna Gora) i Hrvatska su 2005. godine zakljuile poseban sporazum koji se direktno
tie zatite manjina. Zakljuivanje ovakvog sporazuma proizalo je u dobroj meri iz lana 18.
stav 1. Okvirne konvencije Saveta Evrope koji predvia da drave potpisnice, tamo gde je to
potrebno, zakljue bilateralne i multilateralne sporazume sa drugim dravama, posebno susednim
dravama, kako bi osigurale zatitu pripadnika odnosnih nacionalnih manjina
19
.
Sporazumom o manjinama regulisana su razliita pitanja iz oblasti prava na izraavanje,
ouvanje i razvijanje identiteta hrvatske (odnosno srpske) nacionalne manjine i prava kojima se
titi posebnost. Sporazum u lanu 2. daje opti pregled prava koje e strane ugovornice

15
Priznavanje nezavisnosti, potovanje suvereniteta i teritorijalnog integriteta, reavanje spornih pitanja u vezi
granice, problem nestalih, izbeglih i raseljenih lica, normalizacija saobraaja i sl.
16
Zakon o potvrivanju Sporazuma izmeu Savezne vlade SR Jugoslavije i Vlade Republike Hrvatske o saradnji u
oblasti kulture i prosvete, Sl. list SRJ Meunarodni ugovori, br. 12/2002.
17
Zakon o potvrivanju Sporazuma izmeu Srbije i Crne Gore i Republike Hrvatske o zatiti prava srpske i
crnogorske manjine u Republici Hrvatskoj i hrvatske manjine u Srbiji i Crnoj Gori, Sl. list SRJ Meunarodni
ugovori, br. 3/2005.
18
Upor. Hrvatsko nacionalno vijee, Platforma o kolovanju pripadnika hrvatske nacionalne manjine na maternjem
jeziku u Republici Srbiji, dokument je dostupan na internet stranici http://www.hnv.org.rs/ obrazovanje_hj.php.
19
Pored Sporazuma sa Hrvatskom, Srbija je sukcesor i bilateralnih sporazuma o zatiti nacionalnih manjina koje je
Srbija i Crna Gora zakljuila sa Makedonijom, Maarskom i Rumunijom.
6

obezbediti pripadnicima manjina
20
koje zatim detaljnije razrauje kroz posebne odredbe. U tom
smislu su sledea pitanja predmet Sporazuma: vaspitanje i obrazovanje na manjinskom jeziku i
pismu, razvoj posebnih nastavnih programa na jeziku i pismu nacionalnih manjina (lan 3.),
zapoljavanje pripadnika nacionalnih manjina na svim nivoima i oblicima obrazovanja i njihovo
uee u upravljanju kolskim ustanovama, kao i saradnja u oblasti prosvete (lan 4.), osnivanje
kulturnih i prosvetnih centara i drugih ustanova nacionalnih manjina i zatita kulturnih dobara
koja su vezana za istoriju manjina (lan 5.), slobodna upotreba jezika i pisma odnosne nacionalne
manjine u privatnom i javnom ivotu (lan 6.), izvetavanje putem tampe, radija i televizije na
jeziku i pismu manjine (lan 7.), zatita slobode veroispovesti (lan 8.), slobodno organizovanje i
udruivanje pripadnika nacionalnih manjina kao i njihovo uee u javnim poslovima i
donoenju odluka (lan 9.), slobodno odravanje odnosa sa matinim narodom i njegovim
dravnim i javnim ustanovama (lan 11.). Za razliku od reenja u Sporazumu o normalizaciji
odnosa, ovde drave ugovornice izlaze izvan okvira meunarodnog prava i iskazuju nameru da
odnosnim manjinama osiguraju najvii nivo pravne zatite (preambula Sporazuma, stav 1.) koji
se ostvaruje na osnovu domaeg zakonodavstva i meunarodnih ugovora koji su sastavni deo
njihovih unutranjih nacionalnih poredaka (uporedi lan 15. Sporazuma). Uz to ugovorne strane
zatitu odnosnih manjina stavljaju u iri kontekst politike i drutvene stabilnosti, razvoja
dobrosusedskih odnosa i opredeljenja za naela na kojima poiva EU (preambula, stav 5, 6, i 8.).
2.3. Zakonska regulativa o pravima pripadnika nacionalnih manjina
Pitanje zatite prava nacionalnih manjina na zakonskom nivou je regulisano Zakonom o
zatiti prava i sloboda nacionalnih manjina
21
. Zakon predstavlja okosnicu sistema zatite
nacionalnih manjina i koncipiran je kao krovni zakon kojim se utvruju osnovni principi te
zatite. Odredbe Zakona se oslanjaju na evropske standarde zatite nacionalnih manjina
22
, pri
emu je uticaj Okvirne konvencije Saveta Evrope jasno uoljiv. Zakon je unapredio sistem
zatite manjina u Srbiji pre svega kroz definisanje pojma nacionalne manjine, utvrivanje
osnovnih prava na ouvanje posebnosti nacionalne manjine i uvoenje instituta nacionalnih
saveta nacionalnih manjina u pravni poredak Srbije.
Prilikom definisanja nacionalne manjine zakonodavac se opredelio za opisnu definiciju, bez
da taksativno navodi koje nacionalne manjine uivaju zatitu Zakona. Posedovanje statusa
nacionalne manjine Zakon vezuje za sledea svojstva: posedovanje dravljanstva, brojanu
inferiornost (ali i dovoljnu zastupljenost), posebna etnika, verska, jezika ili slina obeleja, kao
i brigu pripadnika da ouvaju i odravaju svoj zajedniki identitet (lan 2. stav 1). Kroz ovakvu
otvorenu definiciju Zakon prihvata liberalniji model i doputa svakoj etnikoj grupi koja

20
Sloboda izbora i izraavanja o pripadnosti nacionalnoj manjini, pravo uivanja naela nediskriminacije, pravo
zatite od svakog delovanja koje ugroava ili bi moglo da ugrozi opstanak manjine, kulturna autonomija, pravo na
ouvanje nacionalnog identiteta i veroispovesti, pravo na obrazovanje na jeziku i pismu manjine, javnu i privatnu
upotrebu jezika i pisma i informisanje, kao i upotrebu znamenja i simbola nacionalne manjine, zatitu ravnopravnog
uea u javnim poslovima, samoorganizovanje i udruivanje u cilju ostvarivanja zajednikih interesa i uivanje
politikih i ekonomskih sloboda.
21
Sl. list SRJ, br. 11/2002. Zakon je donet 2002. godine na saveznom nivou, ali je po razdvajanju Srbije i Crne
Gore nastavio da vai u Srbiji, s obzirom na njeno svojstvo pravnog sledbenika Dravne zajednice.
22
U pogledu priznavanja kolektivnih prava nacionalnih manjina Zakon prevazilazi evropske standarde, koji priznaju
samo kolektivno ostvarivanje individualnih prava pripadnika nacionalnih manjina. Upor. Bai, G.: Poloaj
nacionalnih manjina u SR Jugoslaviji, u: Bai, G. et al. (ur.): Demokratija i nacionalne manjine, Beograd 2002, s.
35.
7

zadovolji navedene kriterijume status nacionalne manjine
23
. Ipak, u skladu sa slobodom
nacionalnog opredeljenja treba imati na umu da posedovanje navedenih svojstava na
individualnom nivou ne dovodi automatski do pripadnosti odreenoj nacionalnoj manjini, jer
svako lice ima pravo da odlui da li eli da bude tretirano kao pripadnik nacionalne manjine ili
ne.
Centralni deo Zakona je njegov trei deo kojim se reguliu prava na ouvanje posebnosti. U
tom pogledu Zakon predvia sledea prava: pravo na izbor i upotrebi linog imena (lan 9.),
pravo na upotrebu maternjeg jezika (lan 10. i 11.), pravo na negovanje kulture i tradicije (lan
12.), pravo na kolovanje na maternjem jeziku (lan 13, 14, i 15.), pravo na upotrebu nacionalnih
simbola (lan 16.) i pravo na javno obavetavanje na jeziku nacionalne manjine (lan 17.).
Vana osobenost Zakona je i to da je njime uvedena kulturna autonomija nacionalnih
manjina, i to kroz uvoenje nacionalnih saveta nacionalnih manjina
24
. lanom 19. stav 1. Zakona
predvieno je da pripadnici nacionalnih manjina mogu radi ostvarivanja prava na samoupravu u
oblasti upotrebe jezika i pisma, obrazovanja, informisanja i kulture izabrati nacionalne savete.
Uloga nacionalnog saveta je da predstavlja nacionalnu manjinu u oblasti slubene upotrebe
jezika, obrazovanja, informisanja na jeziku nacionalne manjine i kulture, kao i da uestvuje u
procesu odluivanja ili odluuje o pitanjima iz tih oblasti i osniva ustanove iz ovih oblasti (lan
19. stav 7.). Iako je Zakon utemeljio osnove delotvornog uticaja nacionalnih manjina na
ostvarenje svojih prava, sistem nacionalnih saveta pokazuje u osnovi tri slabosti koje se tiu
izbora nacionalnih saveta i politikog uticaja u tom procesu, centralizacije manjinske autonomije
i nejasno i nedovoljno definisanih nadlenosti nacionalnih saveta.
25

Pored Zakona o manjinama prava pripadnika nacionalnih manjina reguliu i drugi zakoni i to
u pogledu oblasti koju ureuju. Tako odredbe o pravima manjina moemo nai u Zakonu o
slubenoj upotrebi jezika i pisma
26
, Zakonu o osnovnoj koli
27
, Zakonu o srednjoj koli
28
,
Zakonu o linoj karti
29
, Zakonu o javnom informisanju
30
, Zakonu o lokalnoj samoupravi
31
,
procesnim zakonima i sl. Problem koji se javlja je da odredbe ovih zakona nisu uvek u skladu sa
standardima koje postavlja Zakon o manjinama, te da su i meusobno neusaglaeni. Nedostatci
na nivou zakonske regulative negativno utiu na delotvornost principa zatite nacionalnih
manjina koje uspostavljaju Ustav i Zakon o manjinama, te se jo uvek ne moe rei da Srbija ima
celovit i efikasan sistem zatite nacionalnih manjina.
2.4. Zatita na pokrajinskom i lokalnom nivou
Prava pripadnika nacionalnih manjina koja su utvrena republikim propisima ostvaruju se
najee na niim nivoima vlasti, tj. na nivou autonomnih pokrajina i jedinica lokalne

23
Prema popisu stanovnitva iz 2002. godine u Srbiji ive kao pripadnici nacionalnih manjina: Albanci, Bonjaci,
Bugari, Bunjevci, Goranci, Hrvati, Nemci, Maari, Makedonci, Muslimani, Jugosloveni, Romi, Rusini, Rumuni,
Rusi, Slovenci, Slovaci, Ukrajinci, esi i Vlasi.
24
Institut nacionalnih saveta prihvata kasnije i Ustav Srbije (vidi lan 75. stav 3. Ustava).
25
Vie o tome u: Bai, G., Crnjanski, K.: op.cit. s. 90-94.
26
Sl. glasnik RS, br. 45/91, 53/93, 67/93, 48/94 i 101/2005.
27
Sl. glasnik RS, br. 50/92, 53/93, 67/93, 48/94, 66/94 - odluka USRS, 22/2002, 62/2003 - dr. zakon, 64/2003 -
ispr. dr. zakona i 101/2005.
28
Sl. glasnik RS, br. 50/92, 53/93, 67/93, 48/94, 24/96, 23/2002, 25/2002 - ispr., 62/2003 - dr. zakon, 64/2003 -
ispr. dr. zakona i 101/2005 - dr. zakon.
29
Sl. glasnik RS, br. 62/2006.
30
Sl. glasnik RS, br. 43/2003 i 61/2005.
31
Sl. glasnik RS, br. 129/2007.
8

samouprave. I sam Ustav predvia da se autonomne pokrajine staraju o ostvarivanju ljudskih i
manjinskih prava, u skladu sa zakonom (lan 183. stav 3. Ustava), a da se optina odnosno grad
stara o ostvarivanju, zatiti i unapreenju ljudskih i manjinskih prava, kao i o javnom
informisanju u optini (lan 190. stav 3. Ustava). Uz to, Ustav ostavlja mogunost autonomnim
pokrajinama da svojim propisima, a na osnovu zakona, ustanove dodatna prava pripadnika
nacionalnih manjina (lan. 79. stav 2. Ustava).
Zakon o utvrivanju odreenih nadlenosti autonomne pokrajine
32
(tzv. Omnibus zakon)
predvia odreene nadlenosti koje su direktno vezane za ostvarenje prava pripadnika
nacionalnih manjina. Prema lanu 7. stav 1. taka 3. autonomna pokrajina obezbeuje sredstva
za rad odnosno programe ustanova i organizacija kada se njima obezbeuje razvoj kulture
pripadnika nacionalnih manjina. Autonomna pokrajina ima i nadlenosti koje se tiu prava na
obrazovanje pripadnika nacionalnih manjina na nivou osnovne i srednje kole. U tom smislu ona
donosi programe i odobrava udbenike za jezike nacionalnih manjina, a sporazumno sa
ministrom prosvete donosi nastavne planove i programe iz pojedinih predmeta od interesa za
nacionalne manjine, utvruje uslove i naine organizovanja nastave na jezicima nacionalnih
manjina i odobrava udbenike i nastavna sredstva za pojedine predmete od interesa za
nacionalne manjine. U pogledu osnovnog obrazovanja autonomna pokrajina ima i nadlenost da
daje saglasnost na ostvarivanje nastavnog plana i programa na jezicima nacionalnih manjina za
manje od 15 uenika.
33
Autonomna pokrajina ima nadlenosti i u vezi sa slubenom upotrebom
jezika nacionalnih manjina, u tom smislu to blie ureuje ovo pitanje za teritoriju autonomne
pokrajine i nadzire primenu propisa koje je donela u vrenju ove nadlenosti
34
. Uz to ona ima i
nadlenost vrenja nadzora nad primenom relevantnih zakona koji reguliu ovu oblast, ali ovu
nadlenost vri kao poverenu
35
. Statut Autonomne Pokrajine Vojvodine
36
predvia da ona
obezbeuje slubenu upotrebu manjinskih jezika, uslove da se obrazovanje pripadnika
nacionalnih manjina obavlja i na njihovim jezicima, kao i uslove da se javno obavetavanje vri i
na jezicima i pismima nacionalnih manjina
37
.
Nadlenosti jedinica lokalne samouprave u pogledu ostvarivanju prava pripadnika
nacionalnih manjina regulie Zakon o lokalnoj samoupravi
38
. Prema odredbama ovog zakona
optina se stara o ostvarivanju, zatiti i unapreenju individualnih i kolektivnih prava pripadnika
nacionalnih manjina i etnikih grupa, utvruje jezike i pisma nacionalnih manjina koji su u
slubenoj upotrebi na teritoriji optine i obezbeuje uslove za javno informisanje na jezicima
nacionalnih manjina koji se koriste na teritoriji optine i osniva televizijske i radio-stanice radi
izvetavanja na jeziku nacionalnih manjina koji je u optini u slubenoj upotrebi, odnosno radi
izvetavanja na jeziku nacionalnih manjina koji nije u slubenoj upotrebi, kada takvo
izvetavanje predstavlja dostignuti nivo manjinskih prava
39
.



32
Sl. glasnik RS, br. 6/2002, 101/2007 - dr. zakon i 51/2009 - dr. zakon.
33
Vidi lan 12. stav 1. taka 4.-8. i lan 13. stav 1. taka 9.-12. Omnibus zakona.
34
Vidi lan 18. stav 1. taka 1.
35
Vidi lan 18. stav 1. taka 2. i stav 2.
36
Sl. list AP Vojvodine, br. 17/91.
37
Vidi lan 10. stav 1. taka 4. i 17, lan 13. i lan 15. Statuta AP Vojvodine.
38
Sl. glasnik RS, br. 129/2007.
39
lan 20. taka 32.-34. Zakona o lokalnoj samoupravi.
9

3. Ostvarivanje prava hrvatske nacionalne manjine
Pravna regulativa zatite nacionalnih manjina predstavlja osnovu za ostvarenje manjinskih
prava, ali stepen zatite u mnogome zavisi i od primene usvojenih pravnih pravila. Tek primena
usvojenih pravnih normi ukazuje na njihovu efikasnost, pri emu treba imati na umu da
nedosledna primena moe obesmisliti i dobra zakonska reenja. Uspostavljanje sistema koji u
potpunosti odgovara zakonskim reenjima je teko ostvarivo. U svim pravnim sistemima postoji
odreen jaz izmeu normativnog i materijalnog, ali veliina tog jaza ukazuje na stabilnost i
efikasnost pravnog poretka. to je jaz izmeu regulative i njene primene manji, pravni poredak je
kvalitetniji.
Ostvarivanje prava hrvatske manjine ima odreene specifinosti koje ovu manjinu razlikuju
od veine drugih manjina koje ive u Srbiji. Prva specifinost je ta to hrvatska manjina spada u
tzv. nove manjine. Terminom nove manjine oznaavaju se pripadnici naroda koji su imali
status konstitutivnog naroda u ranijim federacijama i koji su postali manjina usled raspada
federacije i stvaranja novih drava (npr. Rusi u dravama koje su nastale raspadom SSSR-a, ili
Srbi i Hrvati u dravama koje su nastale raspadom SFRJ). Usled ovih okolnosti nove manjine
nemaju razvijenu svest o svom manjinskom statusu i esto im treba vremena da se naviknu na
korienje manjinskih prava. Ovo je primetno kako na individualnom nivou tako i na
institucionalnom nivou. Za razliku od starih manjina koje imaju razvijenu infrastrukturu
neophodnu za ouvanje identiteta i uivanje posebnih manjinskih prava, nove manjine u ovom
pogledu esto poinju od nule i treba im vremena da izgrade manjinske institucije. Ovo moe
uticati na kvalitet zatite u sluajevima kada nova manjina ne moe zadovoljiti zakonske
kriterijume za ostvarivanje odreenih prava, a ne moe se pozvati na zatitu ranije steenih
prava jer ih s obzirom na novo sticanje manjinskog statusa i nije mogla imati.
40

Druga specifinost hrvatske manjine tie se ratnih okolnosti u kojima su Hrvati postali
manjina. S obzirom na ulogu Srbije i Hrvatske u ratnim deavanjima na prostoru bive
Jugoslavije, Hrvati u Srbiji su (bili) u specifinom poloaju kao pripadnici protivnike strane.
U pravnom smislu oni su do 1996. godine bili u potpunom pravnom vakuumu, a faktiki su esto
bili izloeni ikaniranju. Sporazum o normalizaciji odnosa izmeu Hrvatske i Srbije
41
iz 1996.
godine priznaje injenicu da Hrvati ive u Srbiji i garantuje im zatitu u skladu sa meunarodnim
pravom, ali tek e Zakon o manjinama
42
iz 2002. hrvatskoj manjini doneti formalno priznanje i
formalnu jednakost sa ostalim manjinama u Srbiji
43
. Ratni sukobi na prostoru bive Jugoslavije,
etnifikacija politike i populizam, uticali su na poveanje etnike distance izmeu razliitih
nacionalnih zajednica (veine i manjina) i na stvaranje nepoverenja izmeu njih. U tom smislu
najvea etnika distanca postojala je, a i danas u razliitom intenzitetu postoji, prema Albancima,
Bonjacima i Hrvatima
44
. U Izvetaju o humanom razvoju Programa Ujedinjenih nacija za razvoj
koji je posveen razliitosti u Srbiji
45
u okviru istraivanja etnike distance u Srbiji navodi se da

40
Upor. Hrvatsko nacionalno vijee, Platforma za budunost informiranja na hrvatskom jeziku u Srbiji, Subotica
2009, s. 7. Dokument je dostupan na internet stranici http://www.hnv.org.rs/informiranje_hj.php.
41
Vidi napred u radu, taka 2.2.2.
42
Vidi napred u radu, taka 2.3.
43
igmanov, T.: Hrvati u Vojvodini Primjer postajanja manjinom, u: V. Stanovi (ur.), Poloaj nacionalnih
manjina u Srbiji, Beograd 2007, s. 654.
44
Visoka etnika distanca postoji i prema Romima, ali su njeni uzroci socijalne prirode i tiu se drutvene
segregacije Roma.
45
UNDP (Serbia), Human Development Report Serbia 2005: The Strength of Diversity, Belgrade 2005. Dostupno
na internet stranici http://hdr.undp.org/en/reports/nationalreports/europethecis/serbia/Serbia_nhdr _2005.pdf.
10

se 11.1% graana Srbije protivi tome da Hrvati budu graani Srbije, 13.5% se protivi da im
Hrvat bude komija, 29.5% se protivi da im Hrvat bude ef, a 43% ne bi prihvatilo brak bliskog
srodnika sa Hrvaticom/Hrvatom
46
. Istraivanje pokazuje da je u onim odnosima koji zahtevaju
nii nivo socijalne bliskosti etnika distanca manja. Stoga ne treba da udi to je procenat onih
koji imaju negativan stav prema uspostavljanju branih veza, kao najintimnijeg odnosa, sa
pripadnicima druge nacionalne zajednice najvei
47
. Istraivanja takoe pokazuju da nivo etnike
distance nije konstantan, ve da varira u zavisnosti od irih politikih i drutvenih okolnosti.
Etnika distanca je najvea u periodima interetnikih sukoba i tenzija, dok slabi u periodima
stabilnijih meuetnikih odnosa
48
.
Na ostvarivanje prava hrvatske nacionalne manjine utiu i neki demografski faktori. Hrvati
su teritorijalno izuzetno disperzovana manjina. U Vojvodini nema optine u kojoj ne ive Hrvati,
ali ih u velikom broju optina ima u jako malom postotku. Najvei broj Hrvata ivi u Subotici
(16668, ili 11.25% ukupnog stanovnitva optine), dok ih je procentualno najvie u Apatinu
(11.48% ukupnog stanovnitva optine). S obzirom da se uivanje odreenih manjinskih prava
vezuje za brojanu zastupljenost manjine, Hrvati zbog ovakve disperzije stanovnitva ostvaruju
ova prava samo u optini Subotica i u nekim naseljenim mestima optine Apatin (Sonta), optine
Sremska Mitrovica (Stara Bingula) i optine Sombor (Baki Monotor i Baki Breg).

3.1. Pravo na slubenu upotrebu hrvatskog jezika i pisma
Pravo na privatnu i javnu upotrebu maternjeg jezika je jedan od najvanijih elemenata
manjinske zatite, s obzirom na znaaj koji jezik ima kako za lini tako i za grupni identitet.
Pravo na slubenu upotrebu manjinskih jezika i pisama je u pravnom poretku Srbije garantovano
kako nacionalnim propisima (Ustavom i zakonima) tako i meunarodnim ugovorima koje je
Srbija ratifikovala
49
. Pravom na slubenu upotrebu jezika i pisama omoguava se korienje
jezika u upravnom i sudskom postupku i voenje upravnog postupka i sudskog postupka na
manjinskom jeziku, upotreba jezika u komunikaciji organa sa javnim ovlaenjima sa graanima,
izdavanje javnih isprava i voenje slubenih evidencija i zbirki linih podataka na jezicima
nacionalnih manjina i prihvatanje takvih isprava kao punovanih, upotreba jezika na glasakim
listiima i birakom materijalu, kao i upotreba jezika u radu predstavnikih tela
50
. Kod
ostvarivanja prava na upotrebu hrvatskog jezika treba praviti razliku u odnosu na nivo na kome
se ovo pravo moe ostvarivati. Na centralnom nivou vlasti u Srbiji je u upotrebi srpski jezik i
iriliko pismo (lan 10. stav 1. Ustava). Zakon o manjinama u lan 11. stav 7. omoguava
pripadnicima nacionalnih manjina iji broj u ukupnom stanovnitvu Srbije prema poslednjem
popisu dostie najmanje 2% da se obrate centralnim dravnim organima na svom jeziku i imaju
pravo da dobiju odgovor na tom jeziku. S obzirom da prema popisu iz 2002. godine udeo
hrvatske manjine u ukupnom broju stanovnika Srbije iznosi 0.94%, hrvatski jezik ne ispunjava
kriterijum iz navedene odredbe
51
. Na centralnom nivou upotrebu hrvatskog jezika omoguava

46
Na osnovu ovih podataka zakljuuje se da je prosena distanca prema Hrvatima 2004. godine iznosila 24.3%.
Poreenja radi vredi navesti da je via etnika distanca postojala prema Albancima (41.4%),
Muslimanima/Bonjacima (31.3%) i Romima (29.8%), dok je prema Maarima bila neto manja (21.2%). Ibid. 34.
47
Ibid. 34.
48
Vidi ire u navedenom Izvetaju UNDP-a, s. 35.
49
Vidi napred u radu, taka 2.
50
lan 11. stav 4. Zakona o zatiti prava i sloboda nacionalnih manjina, Sl. list SRJ, br. 11/2002.
51
Danas u Srbiji samo pripadnici maarske nacionalne manjine sa 3.91% ukupnog stanovnitva ispunjavaju
zakonski uslov i mogu ostvariti navedeno pravo.
11

jedino Poslovnik Narodne skuptine Republike Srbije koji u lan 240. stav 2. predvia da
narodni poslanik moe da na sednicama Narodne skuptine govori na svom maternjem jeziku i
da na tom jeziku podnosi pisane dokumente u radu Narodne skuptine
52
. U AP Vojvodini postoji
slina situacija. S obzirom da je vaei Statut AP Vojvodine
53
donet jo 1991. godine on koristi
termin srpskohrvatski jezik i ne predvia posebno upotrebu hrvatskog jezika. U predlogu
novog Statuta
54
, koji je izazvao dosta polemika u politikoj i strunoj javnosti, u lan 26 stav 1.
predvia se slubena upotreba hrvatskog jezika u organima i organizacijama AP Vojvodine. Iako
je sudbina ovog predloga neizvesna, moe se osnovano pretpostaviti da e novi statut Vojvodine
uvrstiti i hrvatski jezik kao jedan od slubenih jezika u Pokrajini. Za sada slubena upotreba
hrvatskog jezika na pokrajinskom nivou ostaje samo u Skuptini AP Vojvodine, u kojoj je prema
lan 5. Poslovnika u slubenoj upotrebi i hrvatski jezik
55
. S obzirom da veinu svojih prava
graani ostvaruju na lokalnom nivou, za ostvarivanje prava na slubenu upotrebu manjinskog
jezika je najvanija mogunost upotrebe manjinskog jezika na tom nivou. Prema Zakonu o
lokalnoj samoupravi optina utvruje jezike koji su u slubenoj upotrebi na njenoj teritoriji (lan
20 t. 33). Pritom ona nije potpuno slobodna u proceni, jer je prema Zakonu o manjinama
obavezna da uvede u slubenu upotrebu jezik i pismo nacionalne manjine iji udeo u ukupnom
stanovnitvu optine dostie 15% (lan 11. stav 2). U onim situacijama u kojima se ovaj uslov ne
moe ostvariti na teritoriji itave optine, ve samo u odreenim naseljenim mestima ili mesnim
zajednicama, optina je duna da dotini jezik uvede u slubenu upotrebu u naseljenom mestu
odn. mesnoj zajednici. Na lokalnom nivou hrvatski jezik i pismo su u slubenoj upotrebi u
Subotici, kao i u naseljenim mestima Sonta (optina Apatin), Baki Monotar i Baki Breg
(optina Sombor) i Stara Bingula (optin Sremska Mitrovica). S obzirom na udeo u stanovnitvu
(40.07%) hrvatski jezik i pismo bi morali biti uvedeni i u naselje Sot (optina id), ali to jo uvek
nije uinjeno
56
.

3.2. Pravo na obrazovanje na hrvatskom jeziku i pismu
Pravo na obrazovanje na maternjem jeziku je u tesnoj vezi sa pravom na upotrebu jezika, jer
se ostvaruje kroz pravo da se ui maternji jezik ili da se nastava u celosti prati na maternjem
jeziku. S obzirom na znaaj ovog prava za ouvanje nacionalnog identiteta, ono se garantuje u
svim relevantnim domaim i meunarodnim pravnim aktima. U Srbiji se nastava na jeziku i
pismu nacionalnih manjina u osnovnoj i srednjoj koli odvija na jednom od etiri modela: sva
nastava je na jeziku i pismu nacionalnih manjina, dvojezina nastava na srpskom jeziku i jeziku
nacionalne manjine (pri emu se prirodni predmeti izuavaju na srpskom jeziku, a drutveni na
jeziku i pismu nacionalne manjine), poseban program negovanja jezika i kultura nacionalne
manjine (nastava u fondu od dva asa nedeljno na kojoj se ui o jeziku, knjievnosti, istoriji,
geografiji, muzikoj i likovnoj kulturi nacionalne manjine) i uenje jezika manjine kao jezika
drutvene sredine
57
. Prema Zakonu o osnovnoj koli
58
nastava na jezicima nacionalnih manjina

52
Poslovnik Narodne skuptine Republike Srbije, Sl. glasnik RS, br. 14/2009.
53
Sl. list AP Vojvodine, br. 17/91.
54
Tekst predloga je dostupan na internet stranici www.vojvodina.gov.rs.
55
Sl. list AP Vojvodine, br. 23/2002, 30/2004 i 4/2008.
56
Bai, G., Crnjanski, K.: op.cit. 103. Vidi i Jezici i pisma u slubenoj upotrebi u statutima gradova i optina na
teritoriji Autonomne Pokrajine Vojvodine na internet stranici http://www.puma.vojvodina.gov.rs/mapa.php.
57
Hrvatsko nacionalno vijee, Platforma o kolovanju pripadnika hrvatske nacionalne manjine na maternjem jeziku
u Republici Srbiji, s. 18 i 24. Dokument je dostupan na internet stranici http://www.hnv.org.rs/ obrazovanje_hj.php.
12

ili dvojezina nastava organizuje se u sredinama gde postoji najmanje 15 uenika prijavljenih za
upis u prvi razred (lan 5. stav 1). Uz odobrenje ministra prosvete nastava na manjinskom jeziku
odn. dvojezina nastava se moe organizovati i za manji broj uenika (lan 5. stav 2.). Istu
odredbu sadri i lan 5. Zakona o srednjoj koli
59
. Tzv. Omnibus zakon
60
predvia da saglasnost
na ostvarivanje nastavnog plana i programa na jezicima nacionalnih manjina za manje od 15
uenika na teritoriji AP Vojvodine daju pokrajinski organi (lan 12. stav1. taka 8 i lan 13 stav
1. taka 6). Pravo pripadnika hrvatske nacionalne manjine na kolovanje na maternjem jeziku
poelo je da se ostvaruje tek od kolske 2002/2003 godine i to samo na nivou osnovnokolskog
obrazovanja. U okviru dravnog obrazovnog sistema nastava na hrvatskom jeziku se odvija u
Subotici, u pet osnovnih kola i dva izdvojena odeljenja
61
. to se tie obrazovanja na hrvatskom
jeziku koje je van dravnog sistema obrazovanja, vredi napomenuti da u Subotici deluje
katolika klasina gimnazija Paulinum koja je 2004. godine priznata od strane drave. U
Subotici deluje i Teoloko-katehetski institut u kome se obrazuju verouitelji, i to kroz nastavu
na hrvatskom i maarskom jeziku. Drava nije formalno priznala ovu kolu, ali preutno doputa
da nosioci njene diplome predaju veronauku u kolama.
62


3.3. Pravo na informisanje na hrvatskom jeziku
U vreme ubrzanog tehnolokog razvoja mediji igraju vanu ulogu u razmeni ideja i
komunikaciji pripadnika nacionalne manjine. Pravom na informisanje obuhvaeni su tampani
mediji, radio i televizija, a sa razvojem interneta pravo na informisanje se ostvaruje i na ovom
nivou. Pravo na informisanje na manjinskom jeziku ostvaruje se kroz informativne, kulturne i
obrazovne sadraje na jeziku nacionalnih manjina u programima radija i televizije javnog servisa
kao i preko privatnih medija na manjinskim jezicima koje osnivaju pripadnici nacionalnih
manjina (lan 17. stav 2. i 3). Osnivai najveeg broja medija koji imaju programe na
manjinskim jezicima su ili skuptine optina ili u sluaju RT Vojvodina, AP Vojvodina, dok su
privatni manjinski mediji retki zbog ekonomske neisplativost programa. Problem koji se javlja u
vezi sa tim je zbrka koja postoji u vezi sa pitanjem vlasnikih odnosa nad manjinskim medijima.
Naime, Zakon o radiodifuziji
63
(lan 96 stav 10.) i Zakon o javnom informisanju
64
(lan 14. stav
2) ne doputaju da drava bude osniva medija i naloili su privatizaciju svih lokalnih i
regionalnih medija. Meutim, krajem 2007. godine Vlada Srbije je obustavila privatizaciju
lokalnih medija uz obrazloenje da na taj nain eli da sprei ugroavanje prava nacionalnih
manjina na informisanje na maternjem jeziku. U tom periodu Narodna skuptina Srbije je
usvojila i Zakon o lokalnoj samoupravi kojim je omogueno da optine osnivaju televizijske i
radio stanice radi izvetavanja na manjinskim jezicima koji su u slubenoj upotrebi na teritoriji
optine
65
. Predlog Zakona o nacionalnim savetima nacionalnih manjina, koji se nalazi u
skuptinskoj proceduri, predvia u lan 18. da nacionalni savet moe samostalno ili zajedno sa

58
Sl. glasnik RS, br. 50/92, 53/93, 67/93, 48/94, 66/94 - odluka USRS, 22/2002, 62/2003 - dr. zakon, 64/2003 -
ispr. dr. zakona i 101/2005.
59
Sl. glasnik RS, br. 50/92, 53/93, 67/93, 48/94, 24/96, 23/2002, 25/2002 - ispr., 62/2003 - dr. zakon, 64/2003 -
ispr. dr. zakona i 101/2005 - dr. zakon.
60
Sl. glasnik RS, br. 6/2002, 101/2007 - dr. zakon i 51/2009 - dr. zakon.
61
Bai, G., Crnjanski, K.: op.cit. 130.
62
igmanov, T.: op.cit. 657.
63
Sl. glasnik RS, br. 42/2002, 97/2004, 76/2005, 79/2005 - dr. zakon, 62/2006, 85/2006, 86/2006 - ispr. i 41/2009.
64
Sl. glasnik RS, br. 43/2003 i 61/2005.
65
lan 20. taka 34. Zakona o lokalnoj samoupravi, Sl. glasnik RS, br. 129/2007.
13

drugim pravnim licem, osnivati ustanove i privredna drutva za obavljanje novinsko-izdavake i
radio-televizijske delatnosti, tampanja i reprodukcije snimljenih medija i vriti prava i obaveze
osnivaa (stav 1.) te da Republika, autonomna pokrajina ili jedinica lokalne samouprave kao
osniva javnih preduzea i ustanova u oblasti javnog informisanja koje u celini ili preteno vre
informisanje na jeziku nacionalne manjine mogu u sporazumu sa nacionalnim savetom u celini
ili delimino preneti osnivaka prava na nacionalni savet (stav 2.). Meutim, ranija iskustva
pokazuju da prenoenje osnivakih prava na nacionalne savete ne obezbeuje i poboljanje
kvaliteta manjinskih programa, jer su nacionalni saveti pod uticajem politikih partija pa ovaj
uticaj mogu preneti i na medije.
66
Drugi problem koji se javio u pogledu ostvarenja prava na
informisanje na manjinskim jezicima vezan je za problem raspodele frekvencija, koji je u
pogledu ostvarenja prava hrvatske nacionalne manjine bio tetan. Tako je preraspodelom
frekvencija, Radiju Subotica, koji ima programe na hrvatskom jeziku, dodeljena lokalna
frekvencija ime je znaajno smanjena sluanost programa, a mnogi pripadnici hrvatske manjine
koji ive na irem podruju ostali su uskraeni za informisanje na maternjem jeziku
67
.
Najvei broj medija koji emituju programske sadraje na hrvatskom jeziku ima sedite u
Subotici (devet), a ima ih i u Novom Sadu, Somboru, Bau i Sonti (po jedan). to se tie
tampanih medija na hrvatskom izlaze Hrvatska rije (sa podlistovima Hrcko i Kui), Zvonik
(katoliki list koji izlazi jednom meseno), Glas ravnice (list politike stranke DSHV), Miroljub
(tromeseni list za kulturu koji izdaje Hrvatsko kulturno-umjetniko drutvo Vladimir nazor iz
Sombora), Glas okadije (tampan u jednom broju) i Glasnik puke kasine (list udruenja Puka
kasina). Radio emisije na hrvatskom jeziku emituju samo dva radija, Radio Subotica i Radio
Baka. Ova dva radio programa se dosta razlikuju jer program koji se emituje na subotikom
radiju traje tri sata, ima snaan informativni segment i iza njega stoje etiri novinara koji su
zaposleni na ovom radiju, dok se program na Radio Bakoj emituje u trajanju od sat vremena,
muziko-zabavnog je karaktera i priprema ga grupa volontera. Televizijski program na
hrvatskom jeziku emituju dve stanice u Vojvodini. Na regionalnoj televiziji u Subotici Yu eco
emitovana je nedeljna poluasovna emisija TV tjednik, ali se trenutno ne emituje zbog
nereenih finansijskih i statusnih pitanja. Na vojvoanskom radiodifuznom servisu, TV
Vojvodini, svake druge nedelje se emituje poluasovna emisija Prizma, koju priprema novinar
zaposlen u navedenoj televizijskoj kui. to se tie internet portala na hrvatskom jeziku, aktivne
su web stranice Radio Subotice i Hrvatske rijei.
68


3.4. Pravo na politiko udruivanje
Politika participacija pripadnika nacionalnih manjina je od velikog znaaja kako za
poboljanje njihovog statusa (kroz mogunost uticaja na donoenje bitnih odluka u ovoj sferi),
tako i za legitimitet politikog sistema u celini (to je politiki sistem inkluzivniji, njegov
legitimitet je vei). Uee pripadnika nacionalnih manjina u politikom ivotu ostvaruje se pre
svega putem izbora. Pripadnici nacionalnih manjina na osnovu statusa graanstva uivaju
aktivno i pasivno birako pravo kao i graani pripadnici veinskog naroda, s tim to se prema
njima mogu preduzeti i mere afirmativne akcije kako bi se ublaila njihova faktika

66
Vidi Medvea usluga manjinama, E-novine, 28.7.2009, dostupno na internet stranici http://www.e-
novine.com/drustvo/28402-Medvea-usluga-manjinama.html.
67
Hrvatsko nacionalno vijee, Platforma za budunost informiranja na hrvatskom jeziku u Srbiji, Subotica 2009, s.
4. Dokument je dostupan na internet stranici http://www.hnv.org.rs/informiranje_hj.php.
68
Ibid. 7. i 8.
14

neravnopravnost. U tom smislu Zakon o izboru narodnih poslanika
69
ukida izborni cenzus od 5%
za politike stranke nacionalnih manjina i njihove koalicije (lan 81. stav 2). Pripadnici
nacionalnih manjina mogu aktivnije uestvovati u politikom ivotu ili kroz lanstvo u
veinskim politikim partijama ili se mogu udruivati u partije koje okupljaju pripadnike
odreene manjine. U pogledu osnivanja manjinskih stranaka Zakon o politikim strankama
sadri afirmativnu meru, jer doputa da stranku nacionalne manjine moe osnovati hiljadu
punoletnih i poslovno sposobnih dravljana Srbije, dok za veinske partije zahteva deset
hiljada osnivaa
70
. Najvea politika partija hrvatske nacionalne manjine je Demokratski savez
Hrvata u Vojvodini (DSHV), koji je osnovan 1990. godine u Subotici. DSHV je nastao kao
narodni pokret sa ciljem da artikulie interese Hrvata u Vojvodini i doprinese reavanju njihovog
statusa. Vremenom DSHV se profilisao u politiku stranku sa jakim autoritarnim vostvom i
konzervativnim politikim programom. Izborni rezultati DSHV su varirali i due vreme
kontinuirano opadali. Sredinom devedesetih godina XX veka poloaj DSHV slabi i usled
formiranja Foruma hrvatskih organizacija i institucija u Vojvodini, kao i zbog rascepa u stranci i
formiranjem Hrvatskog narodnog saveza. Ipak, 2004. godine dolazi do ujedinjenja ove dve
partije uz preuzimanje imena DSHV.
71
Na parlamentarnim, pokrajinskim i lokalnim izborima
odranim 2008. godine DSHV je nastupao u koaliciji okupljenoj oko Demokratske stranke i tako
osvojio jedan poslaniki mandat u Narodnoj skuptini Srbije, jedan poslaniki mandat u
Skuptini AP Vojvodine
72
, a deo je i vladajue koalicije u Bau, Somboru i Subotici
73
.

3.5. Pravo na kulturnu autonomiju
Pripadnici nacionalnih manjina u Srbiji uivaju kulturnu autonomiju i mogu neposredno ili
preko svojih predstavnika uestvovati u odluivanju ili sami odluivati o pojedinim pitanjima
vezanim za svoju kulturu, obrazovanje, informisanje i slubenu upotrebu jezika (lan 75. stav 2.
Ustava). Radi ostvarenja prava na kulturnu samoupravu pripadnici nacionalnih manjina mogu
izabrati svoje nacionalne savete (lan 75. stav 3. Ustava, lan 19. stav 1 Zakona o manjinama).
Nacionalni saveti predstavljaju nacionalnu manjinu u oblastima koje se tiu ouvanja posebnosti,
uestvuju u procesu odluivanja ili odluuju o pitanjima iz ovih oblasti i osnivaju relevantne
ustanove (lan 19. stav 7. Zakona o manjinama). Uloga nacionalnih saveta u zatiti i ostvarivanju
prava nacionalnih manjina se posebno ogleda u njihovim odnosu prema dravnim organima. U
tom smislu postoji obaveza organa vlasti da prilikom odluivanja o pitanjima koja se tiu
ouvanja posebnosti nacionalnih manjina zatrae miljenje nacionalnih saveta. Uz to nacionalni
saveti imaju mogunost da se obrate organima vlasti u vezi sa svim pitanjima koja utiu na prava
i poloaj nacionalne manjine. Na kraju, drava moe nacionalnim savetima poveriti odreena
ovlaenja (iz oblasti jezika, obrazovanja, informisanja, kulture), uz obavezu obezbeivanja
finansijskih sredstava.
74
Nacionalni savet nacionalne manjine moe brojati 15 do 35 lanova, koji

69
Sl. glasnik RS, br. 35/2000, 57/2003 - odluka USRS, 72/2003 - dr. zakon, 75/2003 - ispr. dr. zakona, 18/2004,
101/2005 - dr. zakon i 85/2005 - dr. zakon.
70
lan 8. i 9. Zakona o politikim strankama, Sl. glasnik RS, br. 36/2009.
71
igmanov, T.: op.cit. 659.
72
Na nivou AP Vojvodine DSHV uestvuje i u izvrnoj vlasti, preko zamenika Pokrajinskog sekretara za upravu
propise i nacionalne manjine.
73
Hrvati u Vojvodini danas, lanak na internet stranici Zavoda za kulturu vojvoanskih Hrvata,
http://www.zkvh.org.rs/ index.php/batina/hrvati-danas/6-hrvati-u-vojvodini-danas?start=8.
74
Vidi lan 19. stav 8.-10. Zakona o manjinama.
15

su izabrani posrednim putem (preko elektorskih skuptina), i to na period od etiri godine
75
.
Problemi koji su se javljali u dosadanjem radu nacionalnih saveta proizilazili su iz nedovoljno
jasnog definisanja njihove nadlenosti, kao iz nejasnoa u vezi za finansiranjem njihovog
delovanja. Posredni karakter izbora lanova saveta, nemogunost pripadnika nacionalne manjine
koji ive disperzirani od tradicionalnih centara manjinske kulture da utiu na kulturnu politiku
nacionalne manjine, nepostojanje optinskih manjinskih samouprava, kao i uticaj politikih
partija nacionalnih manjina na sastav lanova saveta neki su od dodatnih problema koji su uticali
na slabiju efikasnost nacionalnih saveta u ostvarivanju prava na kulturnu autonomiju
76
.
Nacionalni savet hrvatske nacionalne manjine (Hrvatsko nacionalno vijee) konstituisan je
januara 2003. godine, na osnovu izbora koji su odrani u decembru 2002. godine na kojima je
elektorska skuptina izabrala 35 lanova Nacionalnog saveta. Sedite Nacionalnog saveta je u
Subotici. Nadlenosti Nacionalnog saveta vezane su za predstavljanje hrvatske nacionalne
manjine u oblastima slubene upotrebe jezika, obrazovanja, informisanja na hrvatskom jeziku i u
oblasti kulture, sa naglaskom na uestvovanju u donoenju odluka ili samostalnom odluivanju u
pitanjima koja su od znaaja za ouvanje identiteta hrvatske nacionalne manjine
77
.

4. Zakljuak
Od raspada SFRJ pa sve do 1996. godine i zakljuivanja Sporazuma o normalizaciji odnosa
izmeu SR Jugoslavije i Hrvatske, Hrvati u Srbiji su bili u pravnom vakuumu. Tek e navedeni
Sporazum priznati injenicu da pripadnici ovog naroda ive u Srbiji (odn. SR Jugoslaviji) i
obavezati dravu da im obezbedi zatitu u skladu sa meunarodnim pravom. Meutim, sve do
2002. godine Hrvati u Srbiji nemaju status manjine i tek e Zakon o zatiti prava i sloboda
nacionalnih manjina stvoriti uslove za formalno priznanje hrvatske nacionalne manjine.
Kao i druge nacionale manjine u Srbiji, Hrvati uivaju, pored optih prava koja pripadaju
svim graanima, i posebna prava koja su usmerena na zatitu njihovog nacionalnog identiteta. Ta
posebna prava regilisana su relevantnim odredbama Ustava Srbije, meunarodnim
konvenicijama, razliitim zakonima, ali i odredbama pokrajinske i lokalne regulative. Osim toga,
prava pripadnika hrvatske manjine regulisana su i bilateralnim ugovorima izmeu SR Jugoslavije
(i Srbije i Crne Gore) i Republike Hrvatske.
U pogledu ostvarivanja prava hrvatske manjine treba ukazati na neke drutvene okolnosti
koje utiu na stepen ostvarivanja prava. Ove se tiu svojstva nove manjine i potrebe da se sami
pripadnici manjine naviknu da koriste prava koja im pripadaju, jo uvek prisutne etnike distance
prema ovoj manjini, kao i demografske disperzije hrvatske nacionalne manjine. to se tie
ostvarivanja posebnih prava treba navesti da se hrvatski jezik koristi u Skuptini AP Vojvodine,
a u slubenoj upotrebi je u Subotici i u par naseljenih mesta u Vojvodini; pravo na obrazovanje
na hrvatskom jeziku se u sistemu dravnog kolstva ostvaruje samo na nivou osnovne kole i to u
nekoliko kola u Subotici, dok se na viim nivoima ostvaruje u okviru nedravnih ustanova; a
pravo na informisanje na hrvataskom jeziku se ostvaruje kroz est tampanih medija, programe
na dve radio i dve televizijske stanice, kao i preko dve internet stranice. Pravo na politiko

75
lan 24. Zakona o manjinama, Pravilnik o nainu rada skuptine elektora za izbor nacionalnih saveta, Sl. list
SRJ, br. 41/2002. U skuptinskoj proceduri se nalazi predlog Zakona o nacionalnim savetima nacionalnih manjina
kojim se detaljnije regulie postupak izbora nacionalnih saveta.
76
Upor. Bai, G., Crnjanski, K.: op.cit. 92-94.
77
Vidi lan 16. Statuta Nacionalnog saveta hrvatske nacionalne manjine, od 25. januara 2003. (menjan 11. juna
2005). Akt je dostupan na internet stranici http://www.hnv.org.rs/statut.php.
16

udruivanje, u pogledu osnivanja manjinskih politikih partija, pripadnici hrvatske manjine
danas ostvaruju preteno kroz Demokratski savez Hrvata u Vojvodini.



Summary: After the dissolution of former Yugoslavia Croats in Serbia have been in some
kind of legal vacuum till 1996, when Federal Republic of Yugoslavia and Republic Croatia have
signed the Agreement on normalization of relations. Although the Agreement has recognized the
presence of Croats in Serbia (FR Yugoslavia) and has guaranteed them rights in accordance
with the international law, they have obtained a minority status in 2002, after the Law on
protection of national minorities was adopted. The minority rights which the Croatian national
minority enjoys in Serbia are based in Constitution of Serbia, international treaties and bilateral
agreements between the FR Yugoslavia (later Serbia and Montenegro) and the Republic of
Croatia, diverse legal acts, acts of autonomous province Vojvodina, and acts of the local self-
government units. The implementation of minority rights of the Croats in Serbia is in general
affected with the problems all new minorities face, with still present interethnic distance in
Serbia, and with the geographical dispersion of persons who belong to the Croatian minority. In
respect of the implementation of concrete rights the paper focuses on those rights aimed to
preserve the national identity. The Croats in Serbia can officially use their language in Subotica,
and in few other smaller places in Vojvodina; they can study in their mother tongue in five state
primary schools, and in two private high schools in Subotica; they can exchange information in
their language over six newspapers, two radio stations, two television stations, and two web
portals. In respect of the right to political organization, apart from the possibility to join the
majority parties, the Croats in Vojvodina can also join the Democratic League of Croats in
Vojvodina. In 2003 the Croatian national minority established the Croatian National Council in
order to perform culture-related rights.


Keywords: Croatian national minority, Serbia, minority protection, cultural autonomy