MMT209

eliklerde Malzeme Bilimi ve Son Gelimeler

5 eliklerin standartlar


Yrd. Do. Dr. Ersoy Eriir
2013-2014 Gz Yaryl
Standartlar
2
Standartlar rnek


TSE 1.4301 / X5CrNi1810
Trk Standartlar Ensitits

ASTM S30400
American Society for Testing and Materials

SAE AISI 304
(Society of Automotive Engineers-American Iron and Steel Institute)

DIN = EURONORM (EN) 1.4301 / X5CrNi1810
Deutsches Institut fr Normung

BSI 304 S 17
British Standards Institution

AFNOR Z 6 CN 18-09
Association franaise de Normalisation

JIS SUS 304
Japanese Industrial Standards
DIN EN 10 027-2 elikler iin numara sistemi
3
DIN EN 10 027-2 elikler iin numara sistemi




A= Malzeme BCDE= Sra numaras FG= Ek say
Ana grubu

nemli malzeme ana gruplar ve sra numaralar:

elik Ana grup 1
1.0000 - 1.0099 Temel elikler (BS)
1.0100 - 1.0299 Genel yap elikleri
1.0300 1.0799 Alamsz kaliteli elikler
1.0800 1.0999 Alaml kaliteli elikler
1.1000 1.1900 Alamsz zel elikler
1.2000 1.2900 Alaml takm elikleri
1.4000 1.4599 Korozyona direnli elikler, yksek scaklkta
dayanl elikler

Ar metaller (elik hari) Ana grup 2
2.000 2.1799 Cu ve Cu-alamlar

Hafif metaller Ana grup 3
3.000 3.4999 Al ve Al-alamlar
3.500 3.5999 Mg ve dierleri
eliklerin terminolojisi,
snflandrlmas ve dizayn
4
EURONORMa gre elik, sl ilem iin uygun ve maksimum ktle-% 2 karbon ieren (zengin
oranda Cr ieren birka tip hari) tm demir esasl malzemelerdir.

Alamsz (yaln karbonlu) ve alaml elikler, malzemenin kimyasal kompozisyonuna bal olarak,
kullanm zelliklerine gre temel, kaliteli/zel (asil/asal) ve paslanmaz elikler eklinde alt snflara
ayrlmaktadr.

DIN EN 10027 normunda kullanlan elik ksaltmalar iin esas alnan, bu eliklerin kimyasal
formlasyonlardr. fadenin nnde yeralan rakamlar ortalama karbon miktarnn 100 katn
gstermektedir. Bu sayy takiben ilave edilen alam elementlerinin ksaltmalar gelir. Alam elementi
simgelerinin ardndan gelen rakamlar ise aadaki aklamalara gre alam elementleri miktarnn
belirli saylarla arpmn gsterir:

Co, Cr, Mn, Ni, Si ve W = x 4
Al, Cu, Mo, Ti, V, Nb, Ta, Be, Pb ve Zr = x 10
N, P, S ve C = x 100
B = x 1000

erik olarak Al < % 0,1, Mn < % 1, Si < % 0,5 ve Ti < % 0,15 ise malzeme alamsz eliktir. Dk
alaml elikler genel olarak toplamda %5den fazla alam elementi ieriine sahip deildir.

Yksek alaml eliklerin alam elementi miktar daima %5ten fazladr. %5ten fazla bir alam
elementi bulunan elikte yukardaki katsay arpanlar kullanlmaz ve karbon ieriini gsteren ilk
saydan nce X harfi yeralr.
rnek
5
rnek
6
rnek
7
rnek
8
rnek
9
eliklerin zelliklerine gre DIN EN 10 027
10
Ana Sembol zellik Ek
S elik yap elikleri Minimum akma dayanc N: Normalize edilmi
M: Termomekanik haddelenmi
+U: lem grmemi-Haddeleme durumu
W: Hava etkilerine dayankl
C: zellikle souk ekillendirilebilir
+S: Souk kesilebilirlie ilenmi
S: Gemi yapm iin
+Q: Su verilmi veya sertletirilmi
Q: Islah edilmi
QA: Havada slah edilmi
QL: Sv iinde slah edilmi
H: Yksek scaklk iin (Yksek scaktaki dayan garantili)
J: Oda ve dk scaklklar iin tabloya baknz
Joule = tketilen entik darbe enerjisi
K: Oda ve dk scaklklar iin tabloya baknz
L:Oda ve dk scaklklar iin tabloya baknz (ince taneli
yap elikleri hari)
G: Dier kaliteler
--G veya G1, G2, G3
Ayn cins malzeme tipleri ayrabilmek iin (rnee
baknz)
P Basnl kap elikleri Minimum akma dayanc
L Boru hatt elikleri Minimum akma dayanc
E Makine imalat elikleri Minimum akma dayanc
B Beton elikleri Minimum akma dayanc
Y n gerilimli elikleri Minimum akma dayanc
R Ray elikleri Minimum akma dayanc
H Souk haddelenmi yass
rn
Minimum akma dayanc
D ekillendirilebilir yass rn C: souk haddelenmi
D: souk ekillendirme iin
X: haddeleme tipi verilmemi
G elik dkm Minimum akma dayanc
xx nnn aa
DIN EN 10027 gre elikler
11
Ana kalite snfna gre: Temel elikler
Kaliteli elikler
zel elikler

Garanti konusuna gre:

Kimyasal bileimine gre Alamsz elikler
(Dk-) alaml elikler
(Yksek-) alaml elikler
(Avrupa standard EN 10 020 ye gre sadece alamsz ve alaml)

Dayan deerlerine gre Yap elikleri
Eskiden ekme dayancna gre,
Akma snrna gre (gnmzde)
nce taneli yap elikleri akma dayancna gre
elik boru ekme dayancna veya akma snrna gre

Isl ilem durumuna gre Sementasyon elikleri
Islah elikleri
Takm elikleri

Kullanm zelliklerine gre nce plakalar
Beton elikleri
Otomat elikleri
Soukta tok elikler
Yksek scaklkta dayanl elikler
Isya direnli elikler
Fosfor, (P) ve kkrt, (S) durumuna ve saflk derecesine, dayan
davranlarna ve dier zelliklerine gre snflandrma
12
Temel elikler Kaliteli elikler zel elikler

Metalik olmayan kalntlar
nedeniyle azalan saflk
% den sonra dk P, S ve temel
eliklere gre daha yksek
saflk derecesi ve garanti
% den sonra daha dk P, S ve
kaliteli eliklere gre daha yksek
saflk derecesi ve garanti
elik gsterimi
Yeni Eski
elik gsterimi
Yeni Eski
elik gsterimi
Yeni Eski
S185 St 33 S235J2G3 St 37-3 N X5CrNi8-10 X5CrNi8 9
SZ35JRG2 RSt 37-2 S355J0 St 52-3 U X6Cr13 X 7 CrMo 4 4
S355JR -
2)
S355J2G3 St 52-3 N 13CrMo4-5 13 Cr Mo 4 4
E335 St 60-2 S355 St E 355 P460NL EStE 460
E360 St 70-2 C 15
3)
C 15 Ck 16
3)
Ck 15
St37.0
4)
St 37.0 C 35 C 35 C 35 Ck 35
1)
Saflk derecesi= metalik olmayan kalntlarn tri miktar ve byklkleri (garanti sadece zel eliklerde)
2)
St-52 en azndan durgun dklm haldedir. Eskiden byle deildi.
3)
Sementasyon elikleri iin EN 10 084 geerlidir.
4)
Boru elikleri iin DIN 1626 geerlidir.

Alamsz elikler
13
rnek: Alamsz slah elii

Fosfor ve kkrt oranlar < % 0.045 ( EN 10 083-2 ye gre)
C45
Alamsz karbon elii iin tanmlama iaret
Karbon oran% 1/100

EN 10 083-1 e gre ok dk P ve S oranlarna (<% 0.035)
C45 E
ve yksek safla sahip zel elikler iin tanmlama iareti
Alamsz karbon elii iin tanmlama iareti
Karbon oran % 1/100

EN 10 083 ksm 1 e gre snrl fosfor ve kkrt oranlar
C45 R
( % 0.020-0.035)

Dk alaml elikler
14
Alam tanm saysn oluturmak
iin kullanlan arpm faktr
Elementlerin kimyasal sembol
4 Co, Cr, Mn, Ni, Si, W
10 Al, Be, Cu, Mo, Ta, Zr, Nb, Ti, V, Pb
100 C, N, P, S
1000 Bor (B)
rnek: Yksek scaklkta dayanl yap elii 13 CrMo4-5

rnek 1: Ck 60 (EN 10083-1; DIN 1652-4)

Alamsz elik iareti
Dk P ve S ierikli paslanmaz elik
% karbon x 100
%0,6 karbonlu alamsz bir asil elik.

Yksek alaml elikler
15
Korozyona direnli elik X6CrNiTi8-10

Yksek alaml elik iin tanmlama iareti
Karbon oran % 1/100
Alam elementleri (krom, nikel, titanyum)
Alam elementlerinin yze oran (krom %18, nikel % 10)
Titanyum iin tanmlama says gsterilmemitir. (titanyum oran <%1)

Dayan deerlerine gre adlandrma
16
- DIN EN 10 025 e gre genel yap elikleri

elik iin tanmlama iareti
ekme dayanc, Rm=360 N/mm2
Kalite grubu

- DIN 1629 gre alamsz elikten yaplm dikisiz boru
elik iin tanmlama iareti
ekme dayanc, Rm= 360 N/mm2
Garanti ls iareti

- DIN 17 175 e gre yksek scaklkta dayanl elikten
yaplm
dikisiz boru
elik iin tanmlama iareti
ekme dayanc, Rm=360 N/mm2
Garanti ls iareti

elik gsterimi
Eski Yeni

St 37-2

S235JR
St 37.4 Hala geerli
St 35.8 Hala geerli
Isl ilem imkanlarna gre adlandrma
17
- DIN EN 10 084 e gre alamsz sementasyon elii
Alamsz karbon elii iin iaret
Karbon oran % 1/100

- DIN EN 10 084 e gre alaml sementasyon elii
Karbon oran % 1/100
Alam elementleri (mangan ve krom)
Alam tanmlama says (Mn % 1.25, Cr % 1)

- DIN EN 10 083 e gre alamsz slah elii
Alamsz karbon elii iin iaret
Karbon oran % 1/100

- DIN EN 10 083 ksm 1 e gre alaml slah elii
Karbon oran % 1/100
Alam elementleri (krom ve molibden)
Alam tanmlama says (Cr % 1; Mo iin tanmlama says
verilmemitir).
elik gsterimi
Eski Yeni
C 10 C10
16 MnCr 5 16MnCr5
C 22 C22
34 CrMo 4 34CrMo 4
Kullanm zelliklerine gre adlandrlmas 1
18
elik gsterimi
DIN 1623 e gre DIN EN 10 130 a gre
(yeni)
RR St 14 05 m FeP04Bm
nce plaka
zel durgun dklm iareti, elik
iareti, zel derin ekme kalitesi iareti,
yi yzey kalitesi iareti, Mat yzey iareti
DIN EN 1651e gre
(eski)
DIN EN 1651e gre
(yeni)
9 S 20
10 S Pb 20
35 S 20
X 10 CrNiS 18 9

Hala geeli
Otomat elikleri, dk mekanik
zelliklere sahip, kaynaa uygunluu kt,
tala kaldrma ilemi kolay olan eliklerdir.
DIN EN 17 155e gre
(eski)
DIN EN 10 028-2e gre
(yeni)
H II
19 Mn 6
15 Mo 3
13 CrMo 4 4
10 CrMo 9 10
P265GH
P355GH
16Mo3
13CrMo4-5
10CrMo9-10
Yksek scaklkta dayanl elikler, basnl kap
eliklerinin yass rnleri olarak anlan, scaklk
zellikleri olan alaml ve alamsz eliklerdir.

Dk scaklkta tok elikler
SEW-yaprak 680-
70e gre (eski)
SEW-yaprak gre
(yeni)
WstE355 P355NH
Kullanm zelliklerine gre adlandrlmas 2
19
nce taneli yap elikleri-normalize edilmi,
ilave olarak dk scaklkta tokluk zellikleri
olan alaml ve alamsz eliklerdir. Basnl
kap eliinden yass rn olarak adlandrlr.
DIN EN 17 102 (eski) DIN EN 10 028-3e
gre (yeni)
TstE 285
EstE 285
P275NL1
P275NL2
elik Gsterimi
SEW 087 ye gre
(Eski)
DIN EN 10 155 e
gre (Yeni)
WTSt 37-3
WTSt 52-3
S235J0W
S235J2W
S355J0W
S355J2G1W
S355J2G2W
S355K2G1W
S355K2G2W
Hava etkilerine dayankl yap elikleri
Atmosferik korozyona kar yksek dayan
gsteren, geleniksel mekanik zelliklere (DIN EN
10 025 e gre dier eliklerle karlatrldnda)
sahip, Cr- ve Cu alaml zel elikler.
DIN 17 440 e gre
(eski) stenitik elikler
DIN 10 088 e gre
(yeni) stenitik
elikler
X 5 CrNi 18 10
X 6 CrNiMoTi 17 12 2
X 6 CrNiTi 18 10
X5CrNi 18 10
X6CrNiMoTi 17-12-2
X6CrNiTi 18-10
Paslanmaz elikler,
eitli mikroyaplarda olup, kimyasal dayanca sahip
yksek alaml eliklerdir.
Isya dayankl elikler ve dierleri