Uvod

B o t a n i k a (botan gr.) biljka; boskein hraniti

znanost o biljkama i svim aspektima ivota biljnog organizma

biljka ovjek

B i lj k e organizmi sa nizom funkcija znaajnih
za ovjeka
zadovoljenje materijalnih i duhovnih potreba
jedinstvene zbog fotosinteze (pretvorba suneve
svjetlosti u hemijsku energiju)
B o t a n i k a ili b i lj n a b i o l o g i j a

nauka poznata 1000-ama godina kao grana medicine do 17 stoljea,
20 stoljee procvat botanike: razvoj niza novih disciplina,
Fiziologija studija procesa i principa funkcioniranja organizma,
Morfologija biljaka oblik biljnih organizama,
Anatomija - unutarnja graa i struktura organizma,
Citologija graa, funkcija i porijeklo biljne stanice,
Taksonomija i sistematika imenovanje, klasificiranje i analiza
srodstvenih odnosa,
Genomika i genetiki inenjering analiza genoma, manipulacija genima,
Molekularna biologija struktura i funkcija biljnih molekula,
Ekonomska botanika korisnost i upotrebljivost biljaka,
Ekologija odnosi biljnog organizma sa ivom i neivom sredinom,
Paleobotanika biologija i evolucija fosilnih organizama



B o t a n i k a
neophodnost poznavanja fundamentalnih procesa u biljnim organizmima,
primjena fundamentalnih spoznaja u praktine
svrhe u cilju rjeavanja lokalnih i globalnih problema,



(deforestacija, globalno zagrijavanje, zagaenje
tekim metalima, GMO biljna hrana),




proizvodnja
prirodnih lijekova
Molekularni sastav biljne stanice
hemijski elementi u razliitim kombinacijama formiraju ivu i neivu
tvar,
elementi materija koja ne moe biti rastavljena uobiajenim
metodama,
99% materije ivih sistema (organizama):
-ugljik C; kisik O
2;
vodik H
2;
duik N
2;
fosfor P; sumpor S,
npr. H
2
O 90% ukupne materije biljnih organizama, K
+
, Mg
2+
, Ca
2+
-
manje od 1% ive materije,
organske molekule sadre C atome i tvore ive sisteme

Bakterijska stanica Pseudomonas
sp.
5000 razliitih molekula u
bakterijskoj stanici, a
biljna i ivotinjska najmanje
dvostruko vie
Organske molekule u biljnom organizmu

Ugljik (C) uestvuje u formiranju svih grupa organskih molekula
zahvaljujui svojim specifinim osobinama vezivanja za druge molekule,
4 grupe organske materije u suhoj tvari biljnog organizma:
ugljikohidrati eeri
lipidi masti
proteini bjelanevine
nukleinske kiseline

Ugljikohidrati
najbrojnije organske molekule,
primarni izvori energije u ivim organizmima,
tvore strukturalne komponente staninih struktura,
najprostiji ugljihidrati eeri
ugljikohidrati:
- monosaharidi (jedan, jednostavan) glukoza, riboza, fruktoza,
- primarni izvori energije,
- osnova za izgradnju sloenijih ugljikohodrata
- polisaharidi razgradnjm daju mono- i disaharide
monosaharid - glukoza
- disaharidi (od dvije podjedinice eera) fruktoza, sukroza,
maltoza, laktoza
- transportni oblici u biljnom organizmu,
npr. fruktoza rezultat fotosinteze (glukoza + glukoza) i kao takva se
iz lista prenosi u druge dijelove biljnog organizma
disaharid - sukroza
- polisaharidi (poli, vie, mnogo) polimeri ili makromolekule, izgraeni
od velikog broja istih ili slinih pojedinanih eera,
- rezervni oblici eera,
- strukturalne (gradivne) jedinice staninih organela,
- krob (polimer od velikog broja molekula glukoze) dva oblika kroba
amiloza i amilopektin
- krobna zrna nain pohranjivanja krobnih molekula u biljnoj stanici
- celuloza, hemiceluloza, pektin i hitin
celuloza
zrna kroba
monomer
Molekula kroba
Formiranje vlakana celuloze
Lipidi - masti i supstance sline mastima

nisu makromolekule u pravom smislu rijei,
hidrofobne i netopljive materije u vodi,
izvori energije u ivim organizmima - masti i ulja,
strukturne komponente stanice i njenih dijelova fosfolipidi i voskovi,
podjela lipida:
- masti i ulja (trigliceridi),
- fosfolipidi,
- kutin,
- suberin i vosak.

Masti i ulja = trigliceridi
- bogatije C-vezama u odnosu na ugljikohidrate
- 1g masti = 9.1kcal; 1g ugljikohidrata = 3.8 kcal; 1g proteina =
3.kcal,
- hidrofobne molekule izgraene od masnih kiselina i glicerola (alkohol),
- ne posjeduju hidrofilnu grupu.
glicerol
Masne
kiseline
Molekula triglicerida
Fosfolipidi
- osnovne gradivne (strukuturalne) komponente membranskih struktura,
- posjeduju fosfatnu grupu (hidrofilna grupa)

glicerol
masne
kiseline
fosfatna
grupa
Kutin i suberin
- strukturne komponente staninog (elijskog) zida,
- tvore matriks (sredinu) u koji se utapa vosak staninog zida
- kutikula: kutin i suberin + vosak.
Steroidi (steroli) lipidi koji stabiliziraju fosfolipidni sloj membrana,
-djeluju i kao hormoni
- -sitosterol, ergosterol, holesterol

Proteini (bjelanevine)
- grupa organskih molekula sa nizom razliitih funkcija u organizmu,
- druga najzastupljenija grupa organskih molekula,
- biljni organizmi imaju manje od 50% proteina zbog celuloze,
- polimeri u ijoj grai uestvuju aminokiseline koje su linearno
rasporeene u proteinima,
- aminokiseline sadre N duik (nitrogen),
- 20 esencijalnih aminokiselina,
- npr. bakterija Escherichia colii 600-800 proteina,
- biljni i ivotinjski organizmi do nekoliko hiljada molekula,
- protein = precizan raspored aminokiselina u lance polipeptidi,
- funkcija: - strukturalne komponente daju oblik i vrstou stanici i
organizmu,
- katalizatori biohemijskih procesa,
- uesnici transporta u organizmu,
20 esencijalnih aminokiselina
glicin, alanin, valin, leucin, izoleucin, prolin, metionin,
fenilalanin, triptofan, serin, treonin, cistein, tirozin,
asparagin, glutamin, aspartat, glutamat, lizin, arginin i
histidin.
Nukleinske kiseline
- odreuju strukturu i funkciju svih ostalih molekula,
- makromolekule nastale nizanjem podjedinica nukleotida,
- nukleotid (sloena molekula):
- fosfatna grupa ostatak ortofosforne kiseline,
- petougljini eer riboza ili dezoksiriboza,
- baza (sadri N)- adenin, timin, citozin, guanin i uracil.

Adenosin monofosfat (AMP)
Princip vezivanja nukleotida u
nukleinske kiseline
- nukleotidi grade RNK (ribonukleinske
kisline) i DNK (dezoksiribonukleinske
kiseline),
- DNK dvostruka molekula od linearno
rasporeenih nukleotida,
- najdua i najvea molekula u organizmu,
- DNK nosilac genetike informacije
sadranih u genima,
- RNK prenosilac informacije u procesu
sinteze proteina,
- RNK katalizatori biohemijskih reakcija
- nukleotidi nosai energije (AMP ATP)
u biohemijskim procesima,

Sekundarni metaboliti
- organske molekule ograniene svojom distribucijom u biljnom
organizmu, ali i izmeu razliitih vrsta biljaka,
- znaajni za preivljavanje i razmnoavanje biljnih organizama,
- slue kao hemijski signali u odgovoru na vanjsku sredinu, patogena,
herbivora ili kompetitora,
- sinteza sekundarnih metabolita u odreenom dijelu biljke, specifinom
tkivu, ili je pak ograniena na odreenu fazu razvia biljke (prilikom
cvjetanja, plodonenja, formiranja sjemena)
- fitoaleksini spojevi koji se formiraju kada je biljka napadnuta od
fitopatogean (gljivice, bakterije, virusi),
- pohranjuju se u staninoj vakuoli,
- podjela: - alkaloidi,
- fenoli,
- terpeni

Alkaloidi
- meu najzastupljenijim sekundarnim metabolitima u biljnom svijetu,
- najee koriteni spojevi iz biljnog svijeta, ispoljavaju fizioloki i
psiholoki utjecaj,
- morfin dobiven iz bijelog maka (Papaver somniferum),
- kokain dobiven iz koke (Erythroxylum coca)
- kafein kafa i aj (Coffea arabica
i Camelia sinensis)


-nikotin duhan (Nicotiana tabacum)


- atropin velebilje (Atropa bella-dona)
Terpenoidi (terpeni)
- najbrojnija grupa sekundarnih metabolita (>20 000),
- prisutni u svim biljkama sa nizom funkcija,
- esencijalna ulja mentol i menton (rod Mentha),
- taksol tisa (Taxus baccata) zaustavlja stanice tumora u rastu,
- kauuk iz lateksa kauukovca (Hevea brasilensis),
- digoksin i digitoksin rod Digitalis, koriste se kao lijekovi za srce,
- karotenoidi fotosintetiki biljni pigmenti,
- giberelini, abscisinska kiselina biljni hormoni,
- ubikinon, platokinon nosai elektrona u biohemijskim procesima
Fenoli
- prisutni su i sintetiziraju se u svim biljkama i svim dijelovima biljke,
- mnogima funkcija jo nije poznata,
- fenoli: flavonoidi, tanin, lignini i salicilna kiselina,

Flavonoidi spojevi koji sniavaju holesterol,
Antocijani spojevi koji daju obojenost pojedinim biljnim
organima,
Tanini prisutni u listovima drvenastih biljaka uglavnom, slue u
odbrani biljaka kod napada insekata, herbivora,
Lignini strukturalni dijelovi staninih zidova, daju vrstou i
nepropustljivost