Osnovni pojmovi o eljeznici

Konstruktivni elementi eljeznice

Klasifikacija eljeznikih pruga
Sile koje djeluju na voz
Pojam i elementi poprenog profila
Elementi gornjeg stroja za brzine do 160km/h

PUTEVI I ELJEZNIKE
PRUGE
XI Predavanje
Mr Katarina Mirkovi
1

Prva eljeznika pruga, koju je projektovao i izgradio Dord
Stivenson, putena je u saobraaj 1825 godine. Ova pruga povezala je
mjesto Stakton sa pristanitem Darlington u Engleskoj u duini od 20
km. Ve 1830 godine putena je u saobraaj i prva znaajnija pruga
duine 51 kilometar od Manestera do Liverpula, koju je projektovao i
izgradio takoer Stivenson.
Iste godine 1830 sagraena je i prva pruga u Sjevernoj Americi, a
zatim u Evropi: Belgiji i Njemakoj 1835 godine.
Prve pruga u nekadanjoj Jugoslaviji izgraena je 1849 u Slovenij od
ent Ilja do Ljubljane,
1862 godine u Hrvatskoj od Zapreia do Zagreba,
1872 godine u Bosni od Bosanskog Novog do Banja Luke,
1873 godine u Makedoniji od evelije do Skoplja,
1884 godine u Srbiji od Beograda do Nia i
1909 godine u Crnoj Gori od Bara do Virpazara.
Poslije drugog svjetskog rata izgraene su pruge uz pomo omladinskih
radnih akcija i to:
o Brko - Banovii, amac Sarajevo i Niki Titograd.
Posljednja eljeznika pruga Beograd Bar putene u saobraaj 1976
godine i jedna je od najljepih u Evropi, duina joj je 480 km.


2
KARAKTERISTIKE ELjEZNIKOG SAOBRAAJA
eljezniki saobraaj se u odnosu na druge vidove
saobraaja izdvaja posebnom konstrukcijom puta i
vozila.
Put po kome se realizuje elezniki saobraaj zove se
kolosjek. Kolosjek ine dvije ine na standardnom
rastojanju (normalna irina kolosjeka 1435mm), koje
su odgovarajuim privrsnim kolosjenim priborom
povezane sa popreno ili poduno postavljenim
pragovima,ili su preko elastinih oslonaca poloene na
noseu vrstu podloge (kolosek bez pragova).
Glavna karakteristika eljeznikog puta je kretanje vozila
po unaprijed definisanoj prostornoj putanji, odreenoj
voznim ivicama ina, sa koje vozilo (u normalnim
okolnostima) ne moe da skrene.
3
Glavni sastavni dijelovi eljeznica su:

Donji stroj, (pravilnik 315)
Gornji stroj, (pravilnik 314)
eljeznike stanice i
Sigurnosno-signalna postrojenja.

4
5
PREDNOSTI
Mogunost masovnog prevoza tereta na duim relacijama,
Mogunost prevoza velikog broja putnika,
Mala potronja pogonske energije u odnosu na masu
prevezenog tereta,
Minimalne ekoloke posljedice ( minimum zagaenja
ivotne sredine),
Vea bezbjednost u odnosu na druge vidove saobraaja,
Odvijanje saobraaja u gotovo svim meteorolokim
uslovima,
Udobnost putovanja ( klima ureaji, zvuna izolacija,
spavaa kola, vagon restoran, upotreba telefona,
nesmetano kretanje putnika, gledanje TV. sluanje muzike
i.t.d )
Brzine konkurentne drumskom i vazdunom saobraaju.


6
NEDOSTACI

Nefleksibilnost u izboru puta i vremena vonje,
Nemogunost dostave robe od vrata do vrata .
Veliki gubitak vremena i mogunost oteenja pri
utovaru, istovaru i raniranju kola,
Nekonkurentnost na kraim relacijama, gdje
prednost ima drumski saobraaj,
Nekonkurentnost na velikim rastojanjima, gdje
prednost ima avio saobraaj i
Nekonkurentnost u hitnim dostavama i prevozu
kvarljive i lomljive robe.

7
Podjelu eljeznikih pruga mogue je izvriti na razliite
naine, na osnovu razliitih kriterijuma, kao to su:
irina kolosjeka,
broj kolosjeka,
vrsta vue,
karakter terena koji okruuje trasu eljeznike
pruge,
raunska brzina,
znaaj u meunarodnom saobraaju i slino.
8
Pruge irokog, uzanog i normalnog kolosijeka
irina irokog kolosijeka je 1676mm (Indija), 1668mm u
Rusiji i 1524 u Finskoj.
Normalna irina kolosijeka je 1435mm,
irina uzanog kolosijeka je 1067mm (Juna Amerika, Japan
i Meksiko), 1000mm (Tunis i Alir)
Specijalno, tramvajske pruge mogu imati normalnu
irinu kolosjeka (1435mm), kao i irinu kolosjeka
1000mm. Tako npr. tramvajske pruge u Beogradu
imaju tzv. ''metarsku irinu koloseka'', dok veina
tramvajskih pruga u Evropi ima normalnu irinu.
irina kolosijeka mjeri se izmeu unutranjh bonih
strana ina, na 14mm ispod gornje ivice ine kod
normalnog kolosijeka (10mm kod uzanog kolosijeka).


9
jednokolosjene,
dvokolosjene i
viekolosjene
10
eljeznike pruge se dijele na dvije kategorije: glavne
pruge i sporedne pruge.
U glavne pruge spadaju pruge normalnog
koloseka I i II reda. To su pruge veeg znaaja koje
povezuju vanije privredne centre i podruja u
unutranjem saobraaju, kao i pruge koje slue
meunarodnom tranzitnom saobraaju.
U sporedne pruge spadaju pruge III reda
normalnog kolosjeka.
11
elektrificirane,
parne i
neelektrificirane pruge.
Na mrei eljeznikih pruga u Crnoj Gori
primjenjuje se monofazni sistem elektrifikacije
(nazivni napon 25kV, uestanost 50Hz). Na
elektrificiranim prugama koriste se elektro
lokomotive, odnosno elektro i dizel lokomotive.
Na neelektrificiranim prugama koristi se dizel
vua. Upotreba parne vue u normalnim
okolnostima ograniava na turistike potrebe.
12
ravniarske pruge i pruge u rijenim dolinama,
pruge u valovito-breuljkastom terenu,
brdske pruge,
planinske pruge i
gradske, prigradske i lokalne pruge u velikim gradovima
(metro, tramvaj i nekonvencionalni sistemi).
13

pruge za brzine do 160 km/h i
pruge za velike brzine (raunska brzina na planiranim
prugama za velike brzine za mjeoviti saobraaj u Srbiji
Vr=250km/h, odnosno na prugama rezervisanim samo za
putniki saobraaj Vr=300km/h).

U zavisnosti od maksimalne brzine definiu granini
elementi u situacionom planu i uzdunom profilu!
14
Voz se posmatra kao materijalna taka koncentrisana u njegovom teitu sa
masom koja odgovara ukupnoj masi voza (masa odgovarajueg broja lokomotiva
i kola sa masom korisnog tereta).
Na kretanje voza, uglavnom dejstvuju slijedee spoljne sile:
Vuna sila ( Ze ),
Sila otpora kretanju ( W ) i
Sila koenja ( Bk )

Vuna sila (Ze), stvara se u lokomotivi i ona uslovljava kretanje voza. Ova sila
uvijek djeluje u pravcu kretanja voza.
Sile otpora (W) kretanju proizvod su raznih uticaja kretanju voza i one mogu
djelovati, kako u suprotnom smjeru kretanju voza, tako i u smjeru kretanja.
Sile koenja (Bk) stvaraju se pomou konog ureaja i one su uvijek suprotne
smjeru kretanju voza.

15
16
17

Razlikujemo dvije vrste otpora koji se javljaju pri
kretanju voza i to:


Osnovni (stalni) otpori
Naknadni (povremeni) otpori

18

Pod osnovnim otporima podrazumijevaju se otpori kretanju voza po pravom i
horizontalnom putu. U ove otpore spadaju:
1. Unutranji otpori u vozilima
Specifini osnovni otpor kola
Specifini osnovni otpor vunih vozila
Specifini osnovni otpor cijelog voza
2. Otpori koji dolaze od kolosjeka javljaju se:
Od kotrljanja tokova po inama,
Od ugibanja kolosijeka pod vertikalnim optereenjem,
Od trenja klizanja tokova o povrine glave ine i
Od udara na sastavima ina.
Ovi otpori uglavnom su zavisni od kvaliteta kolosijeka, istroenosti
bandaa tokova, kao i brzine vonje
3. Otpori od vazdune sredin javljaju se:
od pritiska vazduha na eonu povrinu voza,
od trenja bonih povrina voza o vazdunu sredinu,
od kovitlanja vazduha izmeu vagona i voza.
Otpori od vazdune sredine naroito se naglo poveavaju pri kretanju
voza velikom brzinom u tunelima.

19
Naknadni otpori javljaju se povremeno pri kretanju
voza po nagibima i krivinama. Razlikujemo
slijedee naknadne otpore:

o Naknadni otpor od uspona
o Otpor od horizontalne krivine
o Otpori u tunelu
o Otpor pri pokretanju voza iz stanja mirovanja


20
Slobodan profil pruge (gabarit)
predstavlja prostor iznad
kolosjeka, koji mora biti
slobodan od svih predmeta i
djelova objekata da bi voz,
lokomotiva i vagoni, mogli da
prolaze kolosjekom bez smetnji.
Osa slobodnog profila stoji
upravno na pravu, koja dodiruje
gornje ivice ina i prolazi kroz
sredinu koloseka.
Normalni (standardni) slobodan
profil se odnosi na kolosjek u
pravoj i na kolosjek u krivinama
poluprenika jednakog, ili veeg
od 250m bez nadvienja.
21
Normalni
popreni profil
jednokolosjene
pruge normalnog
kolosjeka,
u pravcu, na nasipu,
za brzine do 160
km/h, prema
Pravilniku 314
22
Normalni popreni profili dvokolosjene pruge na nasipu:
a) pruga u pravcu, b) pruga u krivini
23
Rastojanje izmeu osovina kolosjeka
dvokolosjene pruge za brzine do 160km/h, po
naim propisima, iznosi 4,0m, dok rastojanje
izmeu osovina paralelnih kolosjeka razliitih
pruga iznosi 4,75m.
24
Razlikujemo dvije vrste kolosjeka

1.Kolosjek na elastinoj podlozi (klasina konstrukcija)
ine
privrsni pribor
pragovi
zastorna prizma

2. Kolosjek na vrstoj podlozi
ine
privrsni pribor
armirano-betonska ili asfaltna ploa

25
26
Ovdje se primjenjuje princip popreno postavljenih pragova u odnosu na
poduno postavljene eline ine.
Pratea specijalizovana mehanizacija za graenje, inspekciju i odravanje
kolosjeka podrava ovaj sistem izgradnje.
1.Kolosjek na elastinoj podlozi
Kolosjek na elastinoj podlozi predstavlja kolosjek koji pliva u tucanikom
zastoru. Ovakav zastor omoguava bezbjedno odvijanje eljeznikog
saobraaja brzinama do 160km/h
Ovakav zastor obezbjeuje prostornu elastinu stabilnost
kolosjeka pod dejstvom vertikalnih, poprenih i podunih
sila, uz prenoenje pritiska pragova na to veu povrinu
donjeg stroja.
Pod dinamikim dejstvom pokretnog saobraajnog
optereenja dolazi do promjene poloaja zrna tucanika u
zastoru (upljine u zastoru i istiskivanje tucanika u prostor
izmeu pragova i utiskivanja tucanika u posteljicu).
Projektovana i izvedena geometrija kolosjeka (zastorne
prizme) tokom vremena, propadajui, mijenja oblik.
Redovnim odravanjem moe se odravati projektovani
oblik.
U ovakvom kolosjeku pragovi mogu biti: betonski i drveni.
Trajnost kolosjeka na pragovima od prethodno napregnutog
betona u zastoru, procenjuje se do u uslovima kvalitetnog
odravanja pruge i vozila 40 godina.
Kod savremenog kolosjeka u zastoru sa inama zavarenim u
duge inske trakove (DT) poseban problem predstavlja
opasnost od izbacivanja kolosjeka u stranu.

27
Kolosjek na vrstoj podlozi podrazumijeva konstrukciju gornjeg
stroja, gdje je kolosjek (ili ina) poloen na vieslojnu vrstu
podlogu (betonsku ili asfaltnu). I u ovom sluaju gornji stroj se
oslanja na stabilnu konstrukciju donjeg stroja.
Donji stroj ima zadatak da efikasno titi gornji stroj od uticaja
vode i mraza.
Kod konstrukcije kolosjeka na vstoj podlozi ulogu zastora od
tucanika preuzeli su beton ili asfalt. Za razliku od tucanika ovi
materijali dugorono obezbjeuje stabilnost geometrije kolosjeka
uz prognozu da se moe raunati sa vijekom trajanja kolosjene
konstrukcije do 60 godina.



28
2.Kolosjek na vrstoj podlozi
Na ovaj nain se kroz dugi vijek trajanja konstrukcije, uz
garantovanje bezbijednosti, pouzdanosti i konkurentnog
komfora sistema, sa malim trokovima odravanja,
kompenzovali veliki investicioni trokovi.
Kolosjek na vrstoj podlozi je okvirno 1,5 do 2 i vie puta
(u zavisnosti od tipa konstrukcije) skuplji od kolosjeka sa
zastornom prizmom.

29