Ekonomik Yaklam, Cilt : 22, Say : 80, ss.

79-120


MADUR MLLYETLK
KRT SYASETNN DEMOKRATK ZAAFYET VE
ULUS AMAZI

Ali Kemal ZCAN




zet
Ulus-devletin kendisiyle birlikte insanla bulatrd milliyetilik
(nationalism), akademik tartmalarn en karmak konularnn banda gelir
denebilir. Bu konuda kavramsal bir anari
1
veya bir terminolojik kaos
2

sregelmektedir. Trkiyede ise bu biraz daha daraltlm, ayn zamanda yavan bir
hal almtr: neredeyse tamamen vatanseverlik kavram yerine kullanlmaktadr.
Hlbuki halk dilinde kendi etnisitesini ve yerel deerlerini sevmeye refere eden ve
akademik terminolojiye de sorunsuz oturabilecek yeterli kelime/kavram mevcuttur.
rnein vatanseverlik, vatanperverlik, yurtseverlik veya milletseverlik, halkseverlik
gibi. ngilizce ve birok dier Avrupa dillerinde de bu anlamda patriotism veya
Latince patrie kkl benzer kavramlar vardr. Bu alma, birbirine ok ynl
olarak kartrlm olan milliyetilik ile vatanseverlik kavramlarn ayrtrmann
zemini zerinde, Krt milliyetiliinin ulus amazn ve demokratik olma
kompleksini amaya alarak, Trkiyenin son otuz ylnn temel sorunu olan Krt
meselesinin aslnda Trkiyenin bir frsat olabileceini tartmaktadr.
Anahtar Kelimeler: Milliyetilik, Ulus, Etnisite, Ulusal Pazar,
Vatansever/Yurtsever, Elit, ktidar.
JEL Snflamas: Z13.

Yrd. Do. Dr., Tunceli niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Sosyoloji Blm,

alikemalozcan@tunceli.edu.tr.
1
Yldz 2010: 23.
2
zkrml 2009: 72.
Ali Kemal ZCAN
80
Aggrieved Nationalism
Democratic Weakness and Nation Impasse of the Kurdish Polity

Abstract
Nationalism has arguably become the most convoluted subject matter in
the academic field. In Turkey, this is a little more unvarnished, but has also taken a
very unsavoury form: nationalism is almost completely used as a replacement for
patriotism. Whereas there are more than enough words available for daily or
academic use to describe ones love for his/her ethnicity. This work will attempt to
untangle the multi-faceted mix-up of the two concepts of nationalism and patriotism,
in other words an attempt at the distillation of nationalism. On the back of such a
theoretical sanitization, the study will then approach Turkeys biggest problem of
the last thirty years, the Kurdish question, and show rather that this could be an
opportunity for Turkey.
Keywords: Nationalism, Nation, Ethnicity, Domestic Market,
Patriotism/Patriot, Elite, Poitical Power.
JEL Classification: Z13.

Giri
Ulus-devletin kreselleme karsnda giderek nemini yitirdii, deyim
yerindeyse yenilmekte olduu, hatta bu yenilgi srecinin giderek hzlanaca
sylenebilir. Ancak bu, dnyann birok yerinde milliyetilikle, hl, bir kenara
braklamayacak kadar sonu alc iler yapld gereini yadsmaz. Yani, vatann,
halkn/milletini, toplumunu sevme olgusu ile ahsnn veya zmresinin Pazarn,
onun iktidar menfaatlerini kartrmak olan milliyetilikle siyaset yapma, hzndan
pek kaybetmeden devam etmektedir.
3

Ulus ve milliyetilik zerine alan toplumbilimcilerin en ok megul
olduu alan, milliyetiliin snflandrlmas ve/veya eitleridir.
4
Bunlardan ilk ne
kan, Bat Avrupa kapitalizminin gelimesiyle ortaya kan klasik uluslama
srelerindeki btnletirici (irredentizm) milliyetilik ile, kapitalizmin
emperyalizm aamasnda smrgelerdeki ulusal kurtuluu blc milliyetilik

3
Kreselleme karsnda milliyeti hareketlerin ve yerelleme eilimlerinin canland (Atasoy 2005:
376) dorultusundaki grler, milliyetilii yerellemenin kltrel boyutu anlamnda
kavramlatrrlar. Bizim abamz tam da bu kltrel olanla politik (pazarsal/iktidarsal) olan ayrtrma
merkezindedir.
4
zkrml 2010: 2126.
Madur Milliyetilik

81
ayrmdr. lk eit milliyetilik krallk, hanedanlk, airetler birlii (tribe) gibi
feodal tarz devletlerden, snrlarna dokunulmaz bir blnmez btn (territorial
dignity) zerinde kurulacak olan ulus-devlete gei mcadelesinin milliyetiliidir.
Yedi Yl, Otuz Yl, Yzyl Savalar benzeri uzatmal ve kayplar hesapsz
savalarla gvenlii ve istikrar salanan blnmez btnler iinde kalan kk
etnisitelerin asimile edilmesine, hatta kimi durumlarda yok edilmesine cevaz veren
5

bu milliyetilik trne birlik iin mcadele eden milliyetilik

de denmektedir.
6

kincisi, ayrlk (separatist) milliyetiliktir. inde bulunduu byk devletin
iinden veya uzandaki smrgesinden kendi devletini ortaya karma milliyetilii
olduu iin, ayrlk veya ulusal kurtuluu (liberationist) milliyetilik olarak
tanmlanmaktadr.
Dier birok kabul gren snflandrma ise, yine buna yakn hatta ayn
ancak daha ok Marxist damarn ekil ve anlam verdii ilerici ve gerici
milliyetilik snflandrmasdr. Buna gre: a) fakir, gelimemi evrenin
(periphery) ezilen ulus milliyetilii
7
b) blnmez bir ulusu (compact nation)
oluturmak ve korumak iin dier kk etnisiteleri kapsaml bir program ile
asimile etmeyi hedef alan kurumsallam merkez milliyetilii (instituonal
nationalism)
8
olarak ezen ulus milliyetiliidir.
Bu almamz, bu tr snflandrmalarn kanlmaz sonucu olarak, cmle
alem milliyetiliklerin aslnda tek olan yznn kavram ynna boulmasyla
dipten kartrlm olan iki ayr sosyolojik fenomenin ayrtrlmasna katk
yapmay amalar.
Kukusuz bu ok-ynl kartrma sebepsiz deildir. Neden bu kadar
kartrma veya karklk? temel sorusuyla almamz, bu sebebin sosyolojik
zeminini amaya gayret edecektir.

Milliyetiliin ki Yz
Milliyetilikteki bir masumluk ile bir iblisliin, bir ayrlmaz ikili olarak son
iki yzylmz boyunca smsk iie tutulmas, bu uzatmal ve acmasz
aldatmacann sebebidir.

5
Ulusal kurtuluu milliyetilii ilerici olarak gren kmsenmeyecek baz entellektel evreler,
Karl Marxn da, iinde sosyalizmin salam maddi temellerini deyecek bir kapitalizmin doal
gelimesi adna bu asimilasyon srelerine destek olduunu sylerler.
6
Seton-Watson 1965: 15.
7
Nairn 1981: 339.
8
Smith 1991: 102.
Ali Kemal ZCAN
82
Masumluk dediimiz, etnik topluluklarn kimlikletirdikleri kltrel
yerellikleriyle, zgnlkleriyle yaama arzular, bunu ne karma eilimleridir.
blislik ise, iktidar veya iktidar aday elitlerin, etnik topluluklarn bu arzu ve
eilimlerinin doal enerjisini, bir corafya zerinde devletleip onun nfusunu
ynetmeyi snrszlatrma ve corafyay kutsal snrlarla evirme iinde politik
enerji olarak kullanmasdr.
Aslnda bu ikili enaz birbirinin iinde tutulduu kadar birbirine yabancdr.
Birisi kendini, kendi doalln, kendinde birikmi (dillemi, sanatlam,
edebiyatlam, mziklemi/ezgilemi) binyllar yaama masumiyetidir. Dieri,
bu belli bir corafya ve nfusta yaayan tarihi, adeta benzin gibi, bu corafya ve
nfusun deerlerini kontrol etme arabasnda kullanma politikasdr. Yani birincisi
koyunun can derdi, ikincisi ise kasabn et derdidir.
Marxist gelenek cephesinde, bu konudaki kuramlatrma abalarnn ezici
arl ulusal sorun etrafnda younlarken, milliyetiliin iktidardaki glere
(hakim/ezen) zg yann ne karp ezilen ulus milliyetiliini bir kenara
brakrlar.
9
Bunun sonucu olarak da, bu kk uluslarn milliyetiliini ilerici
olarak olumlarlar.
10

Etnik ve vatandalk-temelli milliyetilikler dichotomysi diye
snflandrlmaya allan trler de, milliyetilikte birbirine yapk tutulan iki ayr
yzden kltrel olan ile politik olann tasnif edilmesi abalarnn bir baka
versiyonudur.
11

Ancak can ve et derdinin birbirine kartrlp tannmaz hale getirilmesi
balamnda her ikisinin de rolleri, milliyetiliin hakim (merkez, ezen) veya
hkmedilen (evre, ezilen) olmas bir farkllk arzetmez. Ezen milliyetilik,
elindekini tutmak iin ileri yaparken, dieri, elde ol(a)mayan elegeirmek iin
yapar. Objektif iktidar amalar asndan aralarnda hi bir fark yoktur. Onun iin
de klasik deyimle son tahlilde uzlarlar. Bu ynyle de, ezilen milliyetilikin
biraz masum olduu, dolaysyla hogryle karlanmas gerektii eklindeki
kuramlatrmalar tamamen eti (ulusal pazar) ele geirme amacn rtmede en sk
saran battaniye olmaktan te bir anlam tamamaktadr. Dahas, ezilen ulus
milliyetiliinin, etnik deerleri bask altnda olan topluluun aclarn, bedellerini,

9
Nimni 1991; Dawis 1978.
10
Emperyalizme son tahlilde darbe vurduu, onun smr alanlarn daraltt iin ilerici olduuna
ve desteklenmesi gerektiine inanlr, kuramlatrmalar da buna uyumlu hale getirilmek iin eilip-
bklp bir i tutarlla sokulmaya allr.
11
Bkz. Kohn 1958; Calhoun 1993.
Madur Milliyetilik

83
ezilmiliklerini, yani maduriyetlerini kulland iin, ahlakszlk ayar daha
yksektir.
Burada eilip bklmemesi gereken olgu; ezilen etnik kitleler, insan
doasnn doallklaryla yaama derdinde iken, ezilen etnik nfusun ergenlik
heyecanndaki iktidar aday elitin (veya oligarik koalisyonun), evirip evirecei bir
pazar ulusal Pazar derdinde olduu sosyolojik vakasdr. Onun iin birinin
hmanist, sivil, hrriyeti yz, dierinin ovenist, rk, baskc yz
12
ile hep
karlalr, ve dolaysyla, btn milliyetilikler doas gerei kark duygular
besleyen (ambivalent) yapsal olgularyla
13
var olurlar.
Bu iki sosyal fenomenin birbirine benzer taraf, kartrlacak taraf yoktur.
Ama iki yzyl akn zamandr, bu kurt ile kuzu, kuzu-kuzu beraber tutulmakta,
beraber yaatlmaktadr. Tabi plak gerekliiyle sylemek gerekirse, birincisi
ikincisine krdrtlmaktadr.
nsanda can olmu kltrel deerler, ynetenlerce veya potansiyel
ynetenlerce et olarak siyasal iktidar glerine yedirilegelmektedir. Kltrel
geler/deerler politik amalarn/karlarn deirmenine, debisi en gl su
yaplagelmitir. Etnik kitleler, doutan gelen haklarn kullanmak, doadan gelen
doallklarn yaamak isterler. Bunu en kolay tutuan olarak gren ynetenler
ve/veya yneten adaylar ise, ellerinde bu tututurucu ile bu yancnn etrafnda
dnerler. kiyz yldr yakar-dnerler, dner-yakarlar. te, son iki yzylmz
boyunca milyonlarca insann canna ve maddi-manevi kayplara malolan bu ie
milliyetilik diyebiliriz.
14


Milliyetiliin Ulus (nation) Sorunu
Konuyu biraz daha anlalr klmak, dier bir deyile, milliyetiliin
etrafndaki duman datmak iin ilgili literatrn ulus (nation) tanmndak
sorununa ksaca bakmak gerekir.
Milliyetilik kavram zerinde kafa yoran uluslararas akademik arenada,
ulus ve ulusuluk iin en ok rastlanan imgesel kavram elusive
15
(ele
gelmez/gemez, yakalanmas zor) olandr. Baka bir deyile, u sylenmeye callr:

12
Bora 2009: 100.
13
Nairn, 1981: 348.
14
tir diyoruz; nk milliyetilik bir ideoloji deil, bir uygulamadr, bir eylem kombinasyonudur, iki
elementli bir politik programdr. Trkede halk arasndaki Vatan-Millet-Sakarya deyimi bu iin
demogoji boyutunu vurgular.
15
Gellner 1983: 7.
Ali Kemal ZCAN
84
uzaktan bakyorsun bireyler gryorsun, yaklayorsun, ya bir ey gremiyorsun ya
grdklerin bir eye benzemiyor.
Bir dil, tarih, etnik kken birliinden hareket edildiinde; dnyann en nl,
en gl ve en itibar gren Amerika, Britanya, Kanada, svire, Belika uluslarna
ne denecek, bunlar da anlatacak nasl bir kapsayc (all-embracing) tanmlamaya
giriilecektir? Amerikada adeta 72 milletten etnik unsurun oluturduu ve
kimsenin itiraz edemedii Amerikan ulusu var; drt-dillibe-bayrakl ve
demokrasiye beiklik ettii sylenen Britanya ulusu var; svirede resmi dilli ve
dnyann en gvenli herkesin fazla parasn emanet ettii svire ulusu var;
girmeye yllarmz yatrdmz Avrupa Birliinin baehrini kendi bakenti yapt
iki resmi dilli Belika ulusu var, ve saire... Dier yandan, ayn etnik kkenden gelen
etnisitelerin kurduu ayr devletler olan Avusturya ve Almanyann, ortak
(spanyolca) resmi dilli bir dizi orta ve gney Amerika devletinin, 22 Arap
devletinin uluslarna ne ad verilecek? Bunlara anormal uluslar demeye de
yanalmyor. Oysa iin aslna bakldnda, temel ama olan bir toprak paras
zerinde iktidar olma kriteri gzden karlmazsa, aslnda ulus denen yaratmn
(immagined, invented, manifactured)
16
kapsayc bir tanmnn pek de sanld kadar
zor olmad grlecektir.
lgili literatrn ulus (nation, millet
17
deil) tanmnda iki damar vardr.
Bunlardan birisi daha ok etnisiteye, kan bana dayal (primordial) tanmlamalar,
dieri ise beraber yaama arzusu/iradesi veya de-facto olgusu zerinde duran
sosyo-kltrel yaklaml tanmlamalardr. Bunlardan birincisinin en yaln rnei
18

Marxist gelenekteki Stalinin nl tanmdr. Uluslarn Kaderlerini Tayin Hakkna
gre biilmi (made to measure), yani anti-smrgeci ulusal kurtulu
mcadelelerinin kendi kaderini tayin etme hakkn kazandrmaya ynelik olarak
dzenlenmi tanmdr. Drt temel koul olarak ileri srlen dil, toprak, iktisadi
yaam ve ruhsal ekillenme birliinden hareketle formle edilmitir.
Ulus, tarihi evrim iinde gelimi bir kltr topluluu olarak da vuran
istikrarl bir dil, toprak, ekonomik yaam ve ruhsal ekillenme topluluudur.
19


16
Anderson 1983: 15; Williams in Woolf 1996: 192.
17
Osmanl millet sisteminden gelen (Karpat 2011: 139181) ve M. Kemaln ie balarken kullanmaya
zen gsterdii vatan-millet (Amasya Tahmiminden Cumhuriyet balarna kadar) sylemindeki
daha ok dini zemine dayanan millet kavray konumuzun dndadr: Gkalpn kendisine mahsus
bir harsa (kltre) malik olan bir zmre tanm anlamndaki millettir (Gkalp 1986: 19) ele
aldmz.
18
Ayn zamanda literatr en ok uratran tanm olmutur.
19
Stalin 1936: 8.
Madur Milliyetilik

85
Dou Blokunun (Sovyet Sistemi) yklndan sonra bunlar pek hatrlanmak
istenmese de, bu tanm 7080 yl boyunca bu cenahn kuramlatrmalarnn
zerinde bir demir perde olarak durdu. Buna muhalefetini adeta hayatyla deyen
Rosa Luxemburgun, szkonusu olann ulusun deil burjuvazinin ulusal pazar
kaderini tayin hakk
20
olduu etrafnda younlaan tespitleri ve buna ynelik
abalar sonu vermekten uzak kald. Ekim Devriminin muzafferi olunca, Leninin
dedikleri adeta tartmasz dorular olarak savunulageldi. Hl da ne kadar bu
perdenin kaldrlmak istendii tartmaldr, ancak imdilik konumuz ddr.
kincisine en klasik ve en geree yakn rnek ise, Ernest Renann beraber
yaama ruhu zerine oturttuu tanmdr.
Ulus bir ruhdur (soul), bir ruhsal prensiptir. ki ey, kesinlikle sylenebilir ki
aslnda sadece bir ey, bu ruhu, bu ruhsal prensibi oluturur. Birisi gemite, dieri
imdidedir. Birisi zengin hatralar mirasnn ortak birikimi; dieri aslolarak
kabul/onay, beraber yaama arzusu, ortak olarak kazanlm mirasa deer vermeye
devam etme iradesidir.
21

Aslnda bu tanm ulus ve ulusuluk (milliyetilik) literatrnde nemli
lde ilgi grr ve konunun belli-bal teorik otoriteleri (Renan, Gellner, Kedourie,
Anderson, Hobsbawm, McCrone, Smith, Nairn v.b.) bu tanma yakn dururlar.
Mesela Elie Kedouire, belli bir toprak paras zerindeki yasama organlarnda,
konseylerde, mevkilerde seme ve seilme hakk elde etmi kiiler yeknnn (body
of persons) ulus olarak anlaldn
22
sylerken etnik kkene refere etmekten uzak
durur. Benzer temada Hobsbawm, belirli bir modern devletin, ulus-devletin snrlar
iinde kalan bir toplumsal varlkla (social entity) alakal olduu mddete, ulus ve
etnisiteyi birlikte tartmak anlamszdr
23
derken, McCrone, Ernest Renann ulus
olma n-artna bavurur.
Milliyeti tarihin n-art tarihi yanllama/arptmadr nk o [ulus olma]
sadece ortak bir hatrlamay deil, keza ortak bir unutmay da gerektirir. Bu
unutma der Renan, yanllanm tarih bir ulusu yaratmada en hayati faktrdr ve
bunun iindir ki bu, etnisite kriterleri araylarndaki tarih almalar nnde bir
tehlike oluturuyor diyecek kadar ileri giderim.
24

Karl D. Deutsch ayn dorultuyu takip ederek Nationalism and Its
Alternatives (Milliyetilik ve Alternatifleri) adl eserindeki argmann bir Avrupa

20
Luxemburg 1976: 159.
21
Renan, in Woolf 1996: 57, 58.
22
Kedouire 1966: 14.
23
Hobsbawm 1990: 9,10.
24
McCrone 1998: 44.
Ali Kemal ZCAN
86
deyiinin zerine oturtur: Ulus diye balar pimanlk dolu bir Avrupal atasz,
atalaryla ilgili bir ortak yanl (common error) ve komular ile ilgili bir ortak
sevmeyi (common dislike) etrafnda biraraya gelmi bireyler grubudur.
25
Ulus ve
ulusuluk literatrnde nl mmagined Communities (Hayali Cemaatler) adl
almasna Anderson, insana ar ac veren u cmleler ile balar:
Dnyada, Mehul Asker antlar ve dikilitalarndan daha fazla dikkat
celbeden milliyetiliin modern kltrnn baka amblemleri yoktur.
26

Yani, dnyamzn her modern ehir ve kasabasnn en gzde yerinde,
cenazeleri bulunamayan veya toplanamayanlar adna yaplan Mehul Asker
antlar, milliyetilikteki rtl ama ile yurtseverlikteki masumluun kartrlarak,
tek kriter olan pazar iin retilen uluslarn kitlelerine yutturulmasnn abideleri
olmaktadrlar. Bunun gibi, Bat Avrupa milliyetiliinin atas kabul edilen
Giuseppe Mazzininin memleketi talya'nn 1870 ylnda gerekleen
btnlemesinin ardndan, talyan siyasetilerden Massimo d'Azeglionun nl
talya'y kurduk, imdi sra talyanlar yaratmaya geldi deyii de nn bu ikiyz
yllk ayn tarihsel yalandan alr. Trk hars (milli-kltrel) milliyetiliinin temel
ismi Ziya Gkalp ve gnmz takipileri de dil birliine zel ehemmiyet vermekle
birlikte ruh-gnl vazgemezliine vurgu yaparak sosyo-kltrel yaklama
yakn dururlar. Milleti lisanca, dince, ahlaka ve bediiyata mterek olan, yani
ayn terbiyeyi alm fertlerden mrekkep bulunan bir zmredir
27
diye tanmlayan
Gkalpn gnmzce ifadesi millet bir gnl birlii, bir ruh anlamas ve bunun
hukuki ifadesi olan birlikte yaama arzu ve iradesidir
28
biimini almtr. Enver
Paann pratikletirmeye giritii Yusuf Akura pantrkist milliyetiliinin
Gkalpn ruh/gnl birlii milliyetilii karsnda unutulan adam
29
olmas da,
kapitalist modernlemenin ulusal pazar gerekilii karsndaki hsrandr. Yine,
Fransz ansiklopedistlerinin tanmlarnda ulus, ayn ynetime tbi bulunan
kalabalk halklar veya ayn yasama gc tarafndan temsil edilen ortaklar birlii
eklinde etnik bir kriterden uzak tutulur.
30

zcesi, son iki asrn hem akademik hem politik/fiili dnyasn esir alan
ulus kavram u ekilde tanmlanrsa, realitesine biraz daha yaklalm olur: Bir
modern veya ulus devletin snrlar iinde kalan vatandalar topluluuna ulus

25
Deutsch 1969: 30.
26
Anderson 1983: 17
27
Gkalp 1986: 18.
28
Keskin 1999: 6.
29
Georgeon 2005: 3.
30
Aydn 2010: 62.
Madur Milliyetilik

87
denir.
31
Sz konusu, ulus-devlet iktidarnn iindekilerini kendisine tahsis etmek
istedii bir ulusal snr ve bir ulusal pazar olunca, geri kalan vatan millet
sakarya teferruattr. Bu anlamda, milliyetilikte karlmamas gereken asl kasap-
koyun
32
ikileminin taraflar, lkesini ve etnisitesini sevenlerin sevgisi temelindeki
bu yerel/kendi deerlerini yaama ve yaatma doal-hakk ile; bir snfn, bir
zmrenin, bir elitin veya bir oligarik koalisyonun, kutsanmlklar da dahil hereyi
hizmetine koturduu bir snr iindeki bir pazar iktidar hakkdr. Birincisi ne
kadar doal ve naif bir haksa, ikincisi o derece gzkara bir hak gaspdr, hak
ihllidir.
Biliim/iletiim teknolojisinin kresellemeye evirdii dnyamzda, eer
giderek tm milliyetiliklerin neden olduu ar tahribatlardan milletlerin,
milliyetlerin, halklarn korunmas-kurtarlmas amalanacaksa, en temel i, bu iki
biribirine-yabanc tarafn bir daha buluamamak zere ayrtrlmalardr.

Milliyetiliin Krt Meselesinde Yaayan Doas
Milliyetilik, kapitalist modernite ile ortaya kan ulus-devletin
dokunulmaz snrlarn adeta namus meselesi (territorial dignity) yaparken,
vatanperverlik ile pazarperverliki kartrmada snr tanmaz. Bu btn dnyada,
zellikle milliyetiliin anavatan Avrupada da aa-yukar byledir. Trkiyede
bu biraz daha canldr. Avrupada, genel olarak Batda, kapitalizmin kendisini bir
lde doyurmasyla bu taraflarn kartrlmas minimize olmutur, ancak
Trkiyede hzndan henz bir ey kaybetmemitir. Kapitalizmin a gelimesiyle
milliyetilik krleerek devam etmektedir.
Zorlu, sorunlu ve kayplaryla dolu bir sre sonucunda da olsa, birden fazla
etnisitenin ortak vatan haline gelen Trkiyede, devlet ortak cumhuriyet olurken,
tarihin kanksanan oyunlarndan birisi ile
33
pireye kzp yorgan yakld. nemli
tarihsel ittifaklarn/beraberliklerin orta Krtlere sen yoksun, Trk olursan varsn
denildi. Ne mutlu Trkm diyebilene
34
ve/ya ya seversin ya terk edersin dendi.
Bin yllk ortaklamann, iliki ve elikilerinin birikimiyle tarihin sramasna

31
Bu tanm Ziya Gkalpn eletirdii Osmanlclarn tanmna da ok yakndr: Bir devletin
tebaasnn mecmuu bir millettir (Gkalp 1976: 83).
32
Olson: 2005. (Robert Olsonun bu eserinin adndaki kasap-koyun deyimi, benim daha nceki
almamdan onaymla alnmtr ve kendisi eserinin giriinde [s.1]bir teekkrle belirtir, biz de
kendisine teekkr ederiz. Ancak kayna hakl olarak yanl vermekte, nk o zaman henz kitap
Routledgeden yaynlanmam, Mazda Publisher ile Olsonun and isimiyle kitabn yaynlanmas
zerine taslak/ilkesel anlamaya varlmt.)
33
eyh Sait syan, 1925.
34
Yldz 2010: 271290.
Ali Kemal ZCAN
88
(Malazgirt, aldran, Cumhuriyet) sebep olan TrkKrt ittifak bir tipik ngiliz
oyunu isyanyla bozuldu. Ve seksen yl biri, zayf olan tekine sen yoksun dedi;
imdi glenen teki, birine, ben varm, sen yok olacaksn (siyasal olarak) demeye
getirmektedir.
Trk milliyetilii biri, Krt milliyetilii tekidir. Kendisindeki
milliyetilii enterne ettikten sonra, seksen yl birini tekine (Trk
milliyetiliini Krte) kar pervaszca kullanan Bat, imdi tekini birine (Krt
milliyetiliini Trke) kar demokrata kullanmak istemektedir...
imdi bu kullanma iinde, adeta ah ekme noktasna gelinmektedir. Bat,
AB ve ABDsiyle bu zayf karn rezervde tutmaya kararl grnmektedir.
Dnyann en byk nfuslu Devletsiz Milleti (The largest stateless nation of the
world) Krtlere bu hakkn kullandrtmak istiyor! Onyllardr onbinlerle
katliamlara urayan Krtlere, ne yapalm katledilmeniz gerekiyordu dercesine
katledenlere silah yetitirmekle megul olan Bat, bu gnlerde Krtleri muradna
erdirmeye yatrm yapmaktadr. nk o zaman Krtler buna hazr deillerdi,
atacak gleri yoktu. Yani marur Bat, Trk ve Krt milliyetiliini bir tarafn
ok zayf olmasndan dolay attrma imknlarndan yoksundu. Krtler
atmann bir taraf olma gcne eriince, attrmann sosyolojik dinamiklerinin
teki tarafnn olgunlat dnlmektedir.
attrmann en gl aday taraf Trk milliyetiliidir. nk Ortadou
slam corafyasnda Batya kar g olma potansiyeline sahip tek stratejik merkez
Trkiyedir. Batya gre Trkiye bu ansa ulamamaldr. Ve bu ans Trkiyenin
eline vermeyi engelleyebilecek tek aday g de kabartlmakta olan gecikmi Krt
milliyetiliidir.
Bu atma imdilerde, kendine zg bir dzensiz younlukla ama ne zaman
nereye varaca kestirilmesi zor bir younlukla PKK ile AKP (MHP deil)
35

arasnda devam etmektedir. PKK, Trkiye snrlarnda kalan Krt nfusun
younluklu olduu illerin 1/4 veya 1/5inde de olsa, bu sorunu ben zdm,
buradaki iktidar bana brakacaksn veya en azndan benimle paylaacaksn
derken; AK Parti ise, hem devletin kurumsal gcne hem de kendi ideolojik ve
kadro/rgt gcne dayanarak hayr, bu o kadar kolay deildir demektedir.
AKP, stanbul-zmit hattndan Kayseri-Konya hattna bir miktar kaydrlm
ve bir miktar yerel Trkiye kapitalizminin muhafazakrlk ve dini referanslar
temelindeki ideolojik argmanlar ne karan ve iktidarlaarak devletleme

35
MHPnin sosyolojik anlam, bu ite daha ok yedekte kullanlan lmeye hazr militan g boyutu ile
alakaldr. Zaten Krt blgesinde bir iddias da yok.
Madur Milliyetilik

89
aamasn yaamakta olan Trkiye burjuvasinin partilemi formasyonudur.
36

Bugnk PKK ise, Trkiye Krtleri arasnda Sovyet tarz bir komnist parti
elitinin biraz daha karikatrize rgtlenmesidir. Burjuvazisi olmayan ve/veya
olamayan, ancak katksz, gz kara sorgusuz-sualsiz bir iktidarn znesi olmak
isteyen; mutfak kadrosu daha ok alt snflardan gelen, sofra kadrosu ise belirgin
bir arlkla eski Krt rgtlerinin szma
37
milliyetilerinden oluan bir yeni iktidar
aday elitin, rgtn silahl glerinin gvencesinde mevzilenmi bir palyatif
toplumsal dinamii olarak ekillenmektedir. calann daha ok sosyalist tarafna
bal kadrolarn ok rahatsz/tepkili olduu, ancak rgtn gvde ve st
kadrolarnn bir ksmnn bilin-alt, bir ksmnn bilin-st calan-tepkisi
zerinden uzlat bu st kabuk, Krt ulusal siyasetinde hep son sz syleyen
rgtl siyasi gtr. zellikle Kani Ylmaz ve Hikmet Fidann ldrlmesiyle
sonulanan Osman calanNizamettin Ta grubunun tasfiyesinden sonra (2005-
2006) bu kabukun unsurlar daha profesyonelce rgt yapsnda
mevzilenmilerdir. Dier bir deyile, gecikmi Krt milliyetilii/iktidarcl,
Osman-Botan
38
giriiminin sonusuzluundan sonra daha bir bakan Apocu
potada, eski ve yeni ulusalc PKK kadrolaryla mevzilenmitir. Krt ezilen
milliyetilii her milliyetiliin temel hedefi bir olmazsa olmaz olan bir toprak
parasnn mlkiyeti
39
zerinde iktidar olma hedefine demokratik zerklik/ulus
forml ile kilitlenmi bulunmaktadr. Ksaca, iki milliyetilik (AKP ve PKK),
hedeflerinin farknda olarak mevzilerindedirler.
Bu iki sosyolojik dinamik arasnda ne kan temel bir fark gzden
karlmamay hakkeder. Birincisi (AKP), daha eitimli kadrolarla rgtlenenerek
snfna dayanan, zmresel iktidarn tadan/yaayan, dolaysyla artk kendi militer
gcnn vesayetinden kmaya alan, bunun sonucu, Cumhuriyet tarihinde bir ilk
giriim olarak kendi darbecisinin avna ya kuru kartrmasna da sebepler
vererek kan bir burjuvazi rgtlenmesi iken; ikincisi (PKK), ok daha snrl-
eitimli kadrolarn reel sosyalist gelenekten kalma klasik komnist nderlikli
ulusal kurtulu rgt formatn amayan bir militan formasyonu ile yaplaan,
iktidar erbetinin tadn henz alan, dolaysyla kendi askeri gcnn mutlak

36
Bu alma, meselenin asl amaz Krt siyaseti odakl olduu iin ve AK Partinin mmet kavrayna
yakn duran anti-milliyeti teki tarafn gznne alarak, Krt miliyetiliini amaya arlk
verir.
37
Szma kavram iki anlam ile kullanld: devlet/iktidar arzularnn derinlii ve calan kartlnn
daha rgtl saklanml.
38
Ban Osman calan ve Nizamettin Tan ektii bir grubun Amerikanc/liberal grnml giriimi
PKK iinde bir ayrmaya sebep olmu (2004) ancak K. Ylmaz ve H. Fidann ldrlmesiyle
sonulanan gelimelerden sonra grup dalmt.
39
Smith 1983: xiii.
Ali Kemal ZCAN
90
himayesinde iktidara tam yerlemeye alan bir snf olmayan snf
rgtlenmesi olarak nmze kmaktadr.
40
C. Wright Millsin l koalisyon
(siyasal, askeri, ekonomik i elit) dedii, trde
41
bir sekin ynetici katman olma
hedefine gre kurumlam bir iktidarlama olarak ekillenmektedir.
Burada, elindekini (ulusal pazar) koruma deil de, henz elinde olmayan
elegeirme (ezilen ulus) milliyetilii
42
olmas bakmndan bugnk haliyle mevcut
PKK rgtlenmesini biraz daha amak gerekir.
Milliyetiliin Elusive
43
Doasnn PKK Format
mralya getirildikten sonra calan, rgtnn ideolojik paradigmasn
adeta tepeden trnaa deitirmitir. Bunun en temel argman ise, devlet-iktidar
etrafnda younlaan yeni tespitler ve formulasyonlar zerinden PKK zeletirisi
merkezindedir. Ulusal kurtulu program ve stratejisiyle yola kan bir rgtn lideri
olarak, sadece klasik ulusal kurtulu mcadelelerinin stratejik hedeflerinden
vazgemekle kalmayp, ulusal kurtuluu kapitalizmin mezhebinden
44
biri
diye tanmlad. Hatta devleti artryor diye, Avrupa PKK rgtlenmelerinden
KNK
45
diye bilinen kuruluun adndaki ulusal kelimesinin karlmasn
nermitir.

Ulusal yerine Halk'n konulmas gereklie daha uygun dmektedir... Son yzylda
zellikle gerek 'ulusal kurtulu', gerek 'sosyalist kurtulu' adna yrtlen ayaklanma ve
savalar da halk eylemlilii olarak kutsamak gereki deildir. Son tahlilde 'reel sosyalizmin'
ve 'ulus devletlerin' almas gerei, bu iddialarn fazla bilimsel olmadn yeterince ortaya
koymaktadr. Toptanc olan bunlar ve benzeri kavramlara daha ihtiyatl ve gereki
yaklamak son derece nemlidir. Bir nevi din, hanedan kavramlarna benzemektedirler.
46


Devletlemenin, devletin her eidinin sorunlar zmenin deil, kayna
olduunu tartmalarnn ve zeletirilerinin merkezine oturtmutur.


40
Gn getike calann mral Notlar bunun nn ak ifadelerle ayor. 4 Mart 2011 tarihli
Notlarda: ben CHP'nin u anki pozisyonunu AKP'den daha olumlu buluyorum dedii yazld.
41
Mills 1959.
42
Nairn 1981: 339
43
Elusive: ele-gelmez, kaamakl, yakalanmas g, kolay bulunmaz.
44
Dierleri, reel sosyalizm ve sosyal demokrasi.
45
Kongreya Netewa Kurdistan Krdistan Ulusal Kongresi.
46
calan, zgr nsan Savunmas, dijital versiyon, s.53.
Madur Milliyetilik

91
ocukluktan beri ykselmeyi hep devlet katnda arayan bir yolculua ktmz
samimiyetle itiraf etmeliyim. Devrimle devlet ykma faraziyelerimiz bile, yine kendi
devletimizi kurmaktan teye gidemiyordu. Tuzak buradayd. 'Devleti ideolojiler' benim
amdan artk zmlendikleri kadaryla tamamen bir kurtulu arac olamazlard. Kapitalist,
sosyalist, ulusal niter ve federalist demokratik snf devletleri hiyerarik toplumun din, cins,
etnisite, evre ve snf sorunlarn zmek urada kalsn, bu sorunlarn bizzat kayna
durumundadrlar.
47


Ama calan bu devlet ve ulusal kurtulu tesi araylara ynelirken,
rgt tartmasz liderini Bakan Apo karizmasyla gkte tutup, yerde ulusal
kurtulu siyasetini daha bir ustalama ile ete-kemie brndrmeye zen
gstermektedir. rgtn yayn organlarnn en teorik yazarlarnn dilinde bu
duruun davurumu kendini saklamaya gerek duymayacak bir younlukta
ilenmektedir. rgtn gnlk gazetesinin bir isimsiz yazar,

Bamsz bir devlet araclyla toplumlarn eitlik, zgrlk ve demokratik taleplerini
kendine has terminaloji(sic), kltr ve durula gelitireceini syleyen PKK, ok ksa bir sre
ierisinde nemli oranda bir kitleyi etkiledi ve kendi mcadelesine katt... dnyadaki mevcut
dnsel gelimelere de bal olarak ulusal kurtulu mcadelesini daha geni bir aya
ekip...
48
(italikler eklenmitir, AK)

diye devam ederken; bir dieri, calann binlerce sayfaya yayd zeletiri ve yeni
araylarn politikada [taktikte] ustalama olarak yazmaktadr.

Teoride Krtlerin kendi kaderini tayin hakknn, bamszlk da olabileceini savunan
buruk beyinler, Krtler, bamszlktan vazgetiklerini akladklarnda, Krt cephesinde
Trk sosyalizminin zafer kazandn sandklarnda, yanldlar. Krt hareketini temsil eden
glerin, taleplerinde isim deiiklii yapmalarn, politika yapmada ustalamaya
balyorum.
...Sonuta sylemek istediim u; bamszlk bir halkn, dier halklarla bulumas
iin vazgeilmeyecek art oluyor. Bu ayn zamanda Krtlerin de kendileriyle
hesaplamalarnn zemini olacaktr Ama drt paradaki Krtlerin birlik olmalarnn tek
yolu da bamszlk oluyor. Bunun sadece bir hayal deil, dnyaya sabilecek kadar real
[reel] olduunu grmeyen birilerinin olmadna ise hi inanmadm.
49


47
Age. s. 4, 5.
48
http://www.gundem-online.com/haber.asp?haberid=64420 (Eriim Tarihi: 13.12.2008).
49
S. Frat, Y.. Politika, 16 Aralk 2008.
Ali Kemal ZCAN
92
Yazlar birka rgt yaynnda birden yaynlanan biraz daha teorik bir
dieri, daha ileri giderek, rgtn kar-zeletiri yapt dncesi zerinden,
calann mraldaki kkl zeletirilerini biraz daha ge itmekte ve ulusal
kurtulu izgisini bu ekilde yerine iyice oturtmaktadr. ok iddial bir slupla,
PKKnin, 10. Kongresinde
50
bir zeletirinin zeletirisi ile (calann tm
yazdklarn kelimeler ynna evirerek) kendine geri dndn yazmaktadr.

PKK, istese de istemese de koullarn onu ''Birleik Krdistan' iin harekete gemeye
zorladn gryor. Kongre kararlarndaki satr aralarndan da anlald kadaryla tarihin
kendisine bylesi bir 'misyon' bitiini kabul ediyor. Ayrca bunun varlk nedeni olduuna
inanyor... PKK, ulusalc ve ulusal birliki kyla sreci karlamaya alyor... Geen hafta
tamamland aklanan PKK 10. Kongresi ... bu anlamda 'radikal' deiime iaret ediyor. Bir
nceki yazmda da belirttiim gibi koullar PKK'yi 'tarihin balangcna geri dnmeye'
zorluyor... Bu konuda gemiteki yaklamlarndan tr zeletirisel tavr alyor.
51


rgt dilinde Uygarlk Manifestosu diye adlandrlan temel mral
Savunmalar 20002004 yllar arasnda mraldan karlp yaynlanmtr. Bu
aktardklarmz ise 2008 ve sonrasna yaylmaktadr. Ve calan bunlar bir alan
aratrmasn gerektirecek sklkta ve tekrarla sylerken, bunlar da adeta bir kar-
younlukla yazlagelmektedir. Mesela zgr nsan Savunmas adl (2003) kitabnda
34 kez ulusal 8 kez ulusal kurtulu tamlamasn, Bir Halk Savunmakta (2004)
169a 69, Kapitalist Modernitenin Alma Sorunlar ve Demokratikleme adl (2009)
savunmasnda 82ye 21 kez kullanr.
52
Ve tamam ya eletirel ya atftr, olumlama
yoktur. zellikle kapitalist modernitenin temel mezhebinden biri (dierleri sosyal
demokrasi ve reel sosyalizm) dedii ulusal kurtulu kavramn ezici bir arlkta
yermek zere kullanr. Ve rgtne, PKK kadro yapsndan beklenen, bu politik
izgiyi zmsemek ve kitleselletirmektir
53
diyerek, sadece rgtn gnlk
gazetelerinde yazarlk yapanlara deil, kitlelere zmsetmeyi salk verir.
rgt medyasndaki ulusal kurtuluu terminoloji ve eitim sadece
2008den bu yana ile snrl deildir. mral yllarna younlukla yaylmtr. Mesela
yllar sonra (2007), rgtn Mahmur Kamp sorumlusu, bir grmesinde altn

50
rgtn Uygarlk Manifestosu diye adlandrd mral savunmalarnn nda topland
sylenen PKK 10. Kongresi (Kasm 2008).
51
G. Aslan, http://www.rojaciwan.com/koseyazisi-1577.html
52
Bunlar ad geen kitaplarn bilgisayar ortamndaki dijital formlarndan bigisayar teknii ile saydk.
53
Bir Halk Savunmak, dijital versiyon, s.344.
Madur Milliyetilik

93
izerek nderliimizin devlet konusunda taktik yaptna inanyorum
54
demeye
zen gsterebilmektedir.
55
Yine 2008 sonlarnda, Almanyada gn sren rgt
konferansna giden gen bir sosyolog
56
gn boyunca Bakann mralda taktik
yapmadna inanana rastlamadm. Biri vard, o da filozoftur diye alay ediliyordu
diye mini anketinin sonucunu zetlemektedir.
57
Yani, liderin karizmasnn youn
kullanm eliinde, karizma kiiliinin dediklerinin tam tersi yrrlktedir.
Burada, Krt milliyetiliinin gecikmiliine has bir zgnlk ne
kmaktadr. Adeta Paretonun tarih bir elitler mezarldr tezini rtmeye aday
bir elit istikrar szkonusudur. rgtn asker ve memur kadrolarndan seme,
iktidar olmann maddi-manevi deerlerine odakl bir i siyasal elit
58

deimezlii kendini gstermektedir. calann keskin karizmas nedeniyle bilinen
eski kadrolarnn yapamad ey, rgt yapsnn evresindekileri (hinterland)
eliyle yaplmakta ve teorisini bunlarn gelitirdii bir yerleik trde iktidar eliti
ekillenmektedir.
59
Bunun gerei olarak, Liderin ulusal kurtulu dna den teorisi
ve projelerinin asl, karizmasnn keskinliine ters bir oranla, taktik bir tercmeye
kavuturularak aktif tabana ulatrlmaktadr.
Karizma zerine temel klasik kaynak Max Weberdir. Weber karizmay,
Pure (temiz, saf) ve Routinized (rutinletirilmi) kavramlaryla iki aamaya
ayrr. Birincisini kitlelerin motivasyonunda itici-g olarak olumlarken ikincisini,
palazlanmakta olan yeni iktidar snfnn (administrative staff) yelerinin kuvvetli
maddi ve manevi karlarn
60
kurumlatrmasnn yksek-verimli bir arac olarak
kuramsallatrr. Hem karizmann kiilii hem ona yklenen sr, brokratik
elitin/aygtn memur-asker-iadam ls yelerinin elinde bir sihirli denek
(bewitching stick) olarak ilevselleir.

54
2007 sonbaharnda, Metin isimli Mahmur Kampndan sorumlu kii ile kiisel grmemizden.
Kampn bir PKK ilesi olduu sylenir, dorudur, tm eitim mfredat rgt alanlarnca
dzenlenmektedir.
55
calann milliyetilik/ulus-devlet kart sylem ve analizleri, rgt ii eitimden zenle uzak
tutulmaktadr. Tabiidir ki, bir tp fakltesinden mhendis mezun olmaz.
56
ngilterenin en iyi sosyoloji blmlerinden birine sahip Warwick niversitesi Sosyoloji mezunu ve
ayn zamanda rgt sempatizan, Londra doumlu bir gen.
57
calan da son bir-iki yln sylem ve yazmlarnda, bu konuda taktik yaptn syler gibidir (aada
bunu biraz aacaz).
58
Pareto 1935.
59
Milletvekili adaylarnn (2011 Haziran) aday adaylar arasndan dier partilere gre MHPden bile
ok sorunsuz ayklanmas bunun dikkate deer bir da vurumudur. Srr Sakkn dier partilerin
adaylar genel bakanlarn iki duda arasndan kyor, biz kl krk yaryoruz deerlendirmesi ile
500 bin nfuslu Mutan kl krk yarma sonucu son 20 yl boyunca Sakktan alamamas
olgusunun btnl, elitin istikrar boyutunu ele veren kayda deer bir veriye iaret eder.
60
Weber 1947: 364.
Ali Kemal ZCAN
94
Weberin dikkat ektii karizmatik otoritenin rutinlemi hali, calan ve
rgt ahsnda kendini Krt sosyalitesinin gecikmiliinde tekrar etmektedir. Apo
karizmas, sayn ve nderlik benzeri kodlamalaryla yeni bir ynetici snf,
iktidarn maddi-manevi ayrcalklarnn katna tamaya manivela olma aamasna
geti. Karizma sahibinin ise, rgtne gcnn yetmeyeceini grnce (2005ten
itibaren)
61
tpk dier karizmatik liderlerin en mecalvermez zaafiyeti olan
pragmatizme sarlp kendimi kullandrtmam dedii milliyetilie dn yapt
grlmektedir. rgtne, kullanmaktan kanmay nerdii ve bir nevi din,
hanedan kavram dedii ulusal terimine rcu etmitir. Hem Trkiye iin hem
Trkiye Krtleri iin en uygulanabilir ve sosyolojik anlam olan Demokratik
Cumhuriyetini bir keye atp fiili devleti zme gidecei bilinen
zmden biri olan (bamszlk ve federasyondan sonra) zerklii nne yine
bir demokratik koyarak tek ve vazgeilmez hedef ilan etmitir.
Tabi sadece calana zg bir kader deildir bu. Bellibal tarihi nderler
62

dahil btn karizmatik liderler, iirilen rutin karizmalar eliyle yaarken fiilen
tasfiye edilmilerdir. Daha dikkate deer olan, fiziken ldkten veya
ldrldkten sonraki kullanma hazrlamak zere henz yaarken bu srecin
tamamlanmasdr. Bunun nl ve yakn tarih rneklerinden biri Mao Tse-tungdur.
Byk inin Maosunun 60l yllarn sonlarnda parti brokrasisini bitireceim
iar ile Kzl Mfrezelerine yzlercesini ldrtmesi, in Komnist Partisinin 1973
Austos kongresinde bu brokrasinin kesin zaferiyle sonulanmasn
engelleyemez.
63
Maonun, uruna bu kadar insan ldrtt, hemen tm kar
ktklar, bu kongrede karar altna alnr ve bir sonraki kongrede (1975) Deng
Xiaopingin tepeye trmandrlmasnn talar denir. Ve btn bunlar Yaasn
Bakan Mao sloganlar eliinde yaplr.
Buna tarihin mzmin ihaneti demek uygun olur. Bu kronik ihanet her
Karizmann hayatnda gzn budaktan saknmaz. Her iktidara hazrlanan yeni
elit/brokrasi, Karizmay posasn karana kadar kullanrken, karizma sahibi
liderin asln, zenle saklar. Yaklamakta olan iktidar imknlarnn havliyle
gzkara olmakta snr tanmaz. ktidara trmanmakta olan yeni elit, kuvvetli maddi

61
Bu calann kendi rgtne ilk yenilgisi deildir. mralda yazd ilk kapsaml (ki Cilt)
savunmasnda bunu ac bir slupla dile getirmitir: Kendim dardayken 1998 sonlarnda 6. Kongre
srecine yakn u konumalar yaptm ok iyi hatrlyorum: On sefer kazanlabilecek bir meru
savunma savan bu hale getiren lam farelerinin ve yarasalarn zihniyetine kar ben ne yapaym?
rgte kar yenilmitim. ete eilimi yapda o kadar duyarsz, sonu almaktan uzak bir durum
yaratmt ki, yenilgi asit gibi iimi eritiyordu. Bir talyan gazetesine gayri ihtiyari artk rgtten istifa
ediyorum diyecek noktaya gelmitim (calan 2001: 97, italiler bize aittir).
62
Peygamberler, tarihin en sosyolojik neme sahip karizmatik liderleridirler.
63
Dawis 1978.
Madur Milliyetilik

95
ve manevi karlarnn
64
gvencesi olarak liderin karizmasn iirerek tutarken,
zerinde iktidarn kurmakta olduu kitlelerden liderin alt snflar lehine olabilecek
gr ve analizlerini saklamaya dikkat eder.
Bugnk haliyle atma/attrma potansiyeli tayan iki milliyetilik
gc, Trk milliyetilii adna AK Parti, Krt milliyetili adna PKKdir.
calann, son bir-ka avukat grme notlarnda AK Partiyi zmn nndeki
engel tek g ilan ederken CHPye scaklaan ifadelerine,
65
Babakan Erdoann
da PKK-Ergenekon balantlarna iaret eden sylemlerine baklrsa, bu potansiyel
atmada ah ekmeye doru itildiimiz daha bir ne kmaktadr (MHPnin bu
iktidar mcadelesinde, etrafa saan ar-u Trk milliyetiliinin
potansiyellerinden beslenmesi ve bu ekimede adeta bir ihtiyat kuvveti ilevini
grmesi, Trkiyedeki milliyetilik mevzilenmesinin asl taraflarn tanmlamada
yanltc olmamaldr).
atma Siyaseti Balamnda Liderlik: zgrlk ve ktidar kilemi
mralda srarla Ben kendimi milliyetilie kullandrtmam diyen calan,
bunu demekten teye gidememekte ve/veya gitmemektedir. Zira son iki- yln
Notlarnda bu anlamda cmlelere rastlanmamaktadr. En byk suum dedii
devlete bulama zeletirisini mral pratiinde sonuna kadar gtrecei de
giderek kukulu hale gelmeye balamtr.

Eer bir suum varsa, iktidar ve sava kltrnden benim de bu mikrobu biraz
kapmamdr. zgrlk iin devlet iktidar ve bunun iin de sava adeta mminler iin bir
Kuran emri gibi anlalnca bu oyuna dahil olacaktm. Hemen hemen tm ezilenler adna yola
kanlarn kurtulamadklar bir hastalktr bu. Bu temelde sadece hakim sisteme kar deil,
adna her eyimi ortaya koyduum zgrlk mcadelesine kar da suluyum. Bunun
zeletirisini sadece teoride deil, yalnzlmn soylu pratiinde de sonuna kadar
gtreceim.
66


Mteakip mral yazmlar ve konumalar, bu zeletiriyi gtremediini, bu
istikametten ayrldn gstermektedir. Dikkatle takip edildiinde calann; 2006

64
the still stronger ideal and also stronger material interests of the members of the administrative
staff, (Weber 1947: 364).
65
Devlet ve ordu zm istiyor, AKP zm istemiyor, zme hazr deil. Bu durumda, barn
nndeki en byk engel AKP'dir. (Avukat Grme Notlar, 26 Kasm 2010); AKP srecin
nndeki en byk engeldir AKP'ye verilen her oy savaa verilen oy demektir, zmszle
verilen oy demektir. AKP'nin gerek yzn halka iyi anlatmak gerekiyor. AKP zmn deil,
sorunun kaynadr (Grme Notlar, 17 Aralk 2010).
66
calan 2004: 17.
Ali Kemal ZCAN
96
ylna kadar bu eletiri ve z-eletirilerinden bir sonu almaynca, karizmatik
liderlerin en mecalvermez belas olan pragmatizme tutunarak, rgtndeki Krt
milliyetiliine teslim olduu anlalmaktadr. Hatta adeta Devlete, madem siz
benim bu tarafm [anti-milliyeti anti-devleti] ciddiye almazsnz, ben de Krt
milliyetilii ile alrm" dercesine bu toy milliyetilie giderek dn
yapmaktadr. nk kendisini, daha ciddiye alnarak devletle grmeler zeminine
getiren dinamiin, Krt milliyetiliinin atma siyaseti olduuna inanmaktadr.
Ayrca bu, sadece devletin calana yol vermemesiyle de aklanmayabilir
elbet. nk Krt milliyetiliiyle bu uzlama veya dans durumunun ikinci bir
cepheden, kendi savunmalarna da yansyan baz kiisel ve alt snflardan gelen
liderlere zg zellikleriyle/zaafiyetleriyle de birletii giderek davurmaktadr.
calan, liderliinin ve karizmasnn ve kiisel geleceinin rgtn kendisini
tartmasz son merci olarak tutmasndan getii ynndeki pragmatizmine sarlp
rgt btnnde kurumlaan milliyetilikle uzlamakta beis grmemekte, bunu
nderlik vasfna sahip beniyle tutarl bulmaktadr.
calan yakalandnda 75 kii kendisini yakt, bunlardan 16s yanarak
ld.
67
12 yllk mral srecinde, avukatlaryla grmelerin engellenmesi veya
aksamas hallerinde binlerce kadn-erkek, gen-yal insann sokaklara dkld,
Trkiyeye zor gnler yaatt bilinmektedir. Trkiye Krtleri arasnda ne kadar
tartmasz/alternatifsiz bir lider olduunu herkesten ok calann kendisi de
bilmektedir. Ama btn bunlarn ayn calann vlmeye olan ihtiyacn
karlamad da bir o kadar tarihsel bir vakadr. Madur milliyetilikle
uzlamasnn kklerinde, alt snf orijinli liderliklerdeki bu doymam benin kayda
deer bir faktr olduu sylenebilir. Durumun bu yn kapsaml bir psikolojik,
sosyo-psikolojik incelemeyi gerektirir ve alt snflardan gelen liderliklerin bir aln-
yazs olup olmad sorusundan hareketle, geree yakn sonulara ulalabilir.
Demokratik Almn nndeki Geleneksel ve Gncel Zorluk
Ulus-devlet paradigmasyla modernleme hamlesi yapan Trkiyenin milli
siyaseti kendisini zme kapatan bir gelenekten muzdariptir. Cumhuriyetle yat
Krt meselesinde, yakn-tarihsel arka plann bir kmazndan kurtulma zorluu
yaanmaktadr.
Cumhuriyetle giriilen modernleme/uluslama hamlesinin sosyo-kltrel
projesi, Trk etnisitesi dnda kalan dier etnik varlklar anayasal bir Trklk
iinde asimile etme tasavvuruna dayandrlmt.
68
Bu ynde ok da yol alnmtr

67
zcan 2006: 278, 279 (Hala da aralklarla benzer vakalar gereklemektedir).
68
Kirii ve Winrow 1997: 78-85; Barkey ve Fuller 1998: 12, 13.
Madur Milliyetilik

97
kukusuz. Krtler dndaki dier etnisiteler bir blnme sorunu olmaktan
karlacak kadar asimile edilmitir. Ancak bilinen niceliksel (byk nfus) ve
niteliksel (kkl pre-modern hatta pre-feodal toplumsal yap) nedenlerden dolay
Krtlerin asimilasyonu, sorun olmaktan karlacak kadar baarlamad.
Cumhuriyetin Krt sorununun z de, bu tasavvur gerei uygulamaya konulan
Trkiye Krtlerinin etnik kimlik inkr politikalar zerine bina edilmitir. Aslnda
Mustafa Kemal ie balarken tehlikenin farkndadr.

Krt sorunu, bizim yani Trkiyenin karlar iin kesinlikle sz konusu olmaz.
nk, bizim ulusal snrlarmz iinde Krt eleri ylesine yerlemilerdir ki, pek snrl
yerlerde youn olarak yaarlar... Bu nedenle, bal bana bir Krtlk dnmekten ok
Anayasamz gereince zaten bir eit zerklik oluacaktr. O halde hangi blgenin halk Krt
ise onlar kendi kendilerini zerk olarak yneteceklerdir. Bundan baka Trkiyenin halk sz
konusu olurken onlar da beraber ifade etmek gerekir. fade olunmadklar zaman bundan
kendileri iin sorun karrlar
69
(italikler bize aittir).

Samsuna karken bu farkndalkla, Trk ve Trkiye yerine vatan ve
millet vurgusuna zen gstermitir.
70
Takiben, Erzurum ve Sivas kongreleriyle ie
Krtlerle ittifak ile balanm, Cumhuriyetin ilanna kadar da bu ittifakla tarihsel
baarlara yrnmtr. Ancak eyh Sait isyanyla patlak veren gelimeler, zaten
daha nce kendi iindeki Krtl tasfiye eden ttihat-Terakki
71
kadrolarnn
hakimiyetindeki Cumhuriyet elitinin giderek Krtlk inkrn gz-kara boyutlara
trmandrmasna gtrmtr. Dnemin baz entellektel yaynlarnda Tarihle
tespit edilmitir ki Dou vilayetlerinin dalarnda yaayan ve bazlar tarafndan
Krt denilen ... kardelerimizin bir ok asr evvel halklarn iskn neticesinde da
yerlerine yerlemeye mecbur olmu, bu nedenle lehelerini ayrm Trkler
olduu
72
yazlr olmu, akademik nvanl baz yazarlarn kitaplarnda, bu Trklere
Krt demek dalarda donmu karlar zerinde yrrken kart-kurt seslerini
karmalar gibi bilimsel tezlere dayandrlr olmutur.
73
Bu gidiat dnemin
babakan nnnn (Austos 1930) Bu memlekette sadece Trk milletinin etnik ve
milli haklar isteme hakk vardr demesine, bir adalet bakannn bu memlekette saf

69
Kemal 1999: s.103 (Dnemin Vakit gazetesi bayazar Ahmet Hamdi (Yalman) Beyin zmit
mlakatnda (16 Ocak 1923), Krt sorununa deinmitiniz, Krtlk sorunu nedirsorusuna verdii
yanttan).
70
Amasya Tahmiminde sadece Trke kelimesine yer verilmektedir.
71
Kutlay 1990: 55-61
72
Hasretyan 1995: 84.
73
Bozkurt 1997; Kirziolu 1995.
Ali Kemal ZCAN
98
Trk olmayanlarn sadece bir haklar vardr, o da hizmet etme hakk
74

diyebilmesine kadar varmtr.
Bu inkr ve tenkil politikalarn, Cumhuriyetin krizlerinin askeri darbelerle
davuran dnemlerinde daha da gz-kara geleneklere evrildii grlmektedir.
Cumhuriyetin demokratiklemesinde nemli kazanmlarn altnda imzas olduu
oka kabul gren 27 Mays 1960 darbesinin lideri bile Krdm diyenin yzne
tkrn deme rahatlna ulamtr.
75
Askeri darbeler dnemlerinde, bu anlamda
yaanan temel krizlerle doru orantl denebilecek arlklarla Krtlk inkr
derinlemitir. 27 Mays ihtilllinin getirdii demokratik zeminden istifade
ederek kurulan TP,
76
4. kongresinde (Ekim 1970) Trkiyenin Krt Sorununa
ilikin ald baz kararlar nedeniyle 12 Mart 1971 askeri muhtrasyla hemen
kapatlmtr.
77
Bu gelenek, on ylda bir tekrarlanan klasik askeri mdahalelerin
sonuncusu olan 12 Eyll (1980) darbesi dneminde iddetlenerek devam etmitir.
Diyarbakr Hapishanesindeki fiziksel ikencelere ek olarak stikll Marnn zorla
ezberletilmesi/okutulmas gibi Krt etnisitesinin rencide edilmesine odaklanm
uygulamalar bir ok kitaba konu olmu ve kayda deer akademik evrelerce PKK
rgtlenmesinin ve isyannn domasnda nemli bir faktr olduu oka dile
getirilmitir. Krt etnisitesinin yok-sayma merkezli asimilasyonu projesi, 12 Eyll
darbesi dneminde Trkenin dnda baka herhangi bir dilin anadil olarak
dnlemeyecei
78
biimindeki bir anayasal inkrla zirve yapmtr.
Devletleme srecinde ciddi merhale kaydeden gnmzn (yaklak son
10 yllk) hkmetleri, szkonusu inkr/yok-sayma geleneinde tarihi gedikler
amakla beraber, en demokrat, sivil otoriteye bal olduu epeyce kabul gren son
Genelkurmay Bakan, szkonusu darbe anayasasnn 42. Maddesine atfla
Trkeden baka hibir dil, eitim ve retim kurumlarnda Trk vatandalarna
ana dilleri olarak okutulamaz ve retilemez diyerek geleneimizin bu konuda ne
kadar derinlere nfuz ettiini davurmaktadr.
79
Bu kmsenemez toplumsal
destekli Trk milliyetilii oturmuluu, sanclarla giriilen Demokratik Alm
abalarnn nnde almas kolay olmayacak ve ayrntl sosyolojik
tetkiklere/analizlere muhta bir zorluktur.
Ancak, Krt meselesinin kkl bir zm ynnde geni umutlar yaratan
Alm, giriildiinden beri, Krt milliyetilii etrafnda kendini tekrar eden

74
Chaliand 1993: 56 (Adalet Bakan Mahmut Esat Bozkurt, Milliyet, 16 Eylul 1930).
75
Nee Dzel, D. M. Fratla rportaj, Taraf , 29 Kasm 2011.
76
Trkiye i Partisi.
77
McDowall 1996: 407
78
1982 Anayasas, madde: 42.
79
N. zel ile rportaj, Fikret Bila, Milliyet, 05.01.2012.
Madur Milliyetilik

99
gelimeler, gncel bir zorluun geleneksel engelin nne getiini gstermektedir.
Bu gncel zorluk da, maduriyet ekseninde birleen bir kitlesel destekle rgt
btnnde kurumlaan Krt milliyetilii ile calan arasndaki iktidar-hesapl
dengede odaklanmtr.
Devletin ve rgtn mral kskacndaki calann alternatifsizlii, onun
nderlik zaafiyetiyle de birleince, Trkiye Cumhuriyetinin tarihinde
tahminimizden de teye byk gelimelere sebep olacak olan Demokratik Alm
henz doarken ilk darbeyi yemitir.
Almn duyurulmasn takibeden gnlerde, btn medya adeta az birlii
etmiesine, herkesin Taksimde tutulan otelde calann yol haritasnn
aklanmasn beklemekte olduunu anons etmiti. Herkesin buna kilitlendii
dahas, byle bir kamuoyu basksnn altnda Baykall CHP ile MHPnin seslerinin
ksld bir atmosferde, aadaki cmleler avukat grme notlarna
yansmt:

Benim zm modelim udur: Devlet olacak, dier tarafta da demokratik Krt ulusu
olacak. Krtler devletin varln tanyacak, kabul edecek. Devlet de Krtlerin demokratik
ulus olma hakkn kabul edecek. Bylece orta bir yerde buluacak, uzlaacaklar. Benim
zm anlaym ksaca budur. Geri kalan her konu daha sonra gelir. ... Krtler demokratik
bir ulus olarak varlk kazanacak. Kendi sporunu, eitimini, dini rgtlenmelerini, meclisini,
belediyelerini yapabilirse kendisi yapacak, kuracak. Hatta kendi zsavunmasi bile olacak.
Jandarmaya, polise ihtiyaci kalmayacak. Kendi ihtilaflarini zecek bir savunma gc olacak
(italikler eklenmitir, AK).
80


ki hafta sonra, iletilen rahatszlklar zerine gelen dzeltme ise yle
olmutu:

z-savunmaya ilikin grlerim basnda olumsuz olarak deerlendirilmi. Bunu n
plana karmalar bilinlidir. Benim sylemek istediim ordu iinde ayr bir ordu deildir.
Ama savunma olmadan zm olmaz. Trkiyede ne kadar zel gvenliki vardr, bunu
hibiriniz aratrdnz m, bunu biliyor musunuz?
Bu i yle jandarma mandarma ile olmaz, zaten jandarma bu ii yapamyor.
Jandarma bundan byle blgede i yapamaz. Cemal-Murat Karaylan geldi diyelim, kim
koruyacak onu? Yz tane dman vardr. Onu ancak ite bahsettiim bu zel gvenlik
sistemi koruyabilir. Kendini gvende hissetmeyen gelmez. u an burada bin kii ile
korunuyorum, darda olursam koruma nasl olacak, nasl salanacak? Mesala benim bir sr

80
Avukat Grme Notlar, 14 Austos 2009.
Ali Kemal ZCAN
100
dmanm var, Trkler dnda yzlerce sevmeyen Krt dmanm da var, beni kim
koruyacak?
81


Yani; herey adm-adm zlm, PKK liderlerinin Diyarbakra gelmesinde
anlamaya varlm, bunlarn nasl korunaca sorununun zmne sra gelmi
gibi bir algnn sylemi kendini davurmaktadr. Bu sylem de, calann bir-
btn yazdklarna bakldnda, bunlarn ne kadarnn calandan, ne kadarnn
Avukatlar mekanizmasnn retiminden kan akma notlar olduu kuku
gtrecek kadar zmden uzak bir sylemdir.
Demokratik Alm ilk temel darbesini bu ekilde ilk sesten alm ve Yol
Haritas verilmemiti.
82
Bu, almn birinci azdan bir kapanmas olmutur.
Bu ilk kapatma olmu, alm kapatma bununla snrl kalmamtr. Tarihi
Habur girii, kapanan kapnn zerine adeta bir perin olutusmutur.
Haburdan gerilla giysileriyle giren ve biz nderliimizin talimat ile geldik
diyen rgt mensuplarnn Silopiden Diyarbakra kadar seim otobs zerinde
selamlama geidinin, canl yayn kameralar ile btn Trkiyeye gn boyu
aktarlmasna devlete yol verilmitir. Bu, Cumhuriyetin tarihinde, sadece inkra
kar deil, terrle muhatap olma kompleksine kar atlm, deyim yerindeyse
kilometrelerce uzunluktaki bir adm olmutur. Ancak; 1999'dan itibaren, son on
ylda mral'daki duruumuz bile Trk halkna ulatrlrsa, Trk halk kim daha
yurtsever, kim daha demokratik siyaset iin mcadele etmi anlayacaktr. Trk halk
beni tansa bu i biter
83
etrafndaki bkknlk veren calan tekrarlarna ramen, ne
dadan ne Mahmurdan gelenler Trk halkna bir mesaj vermemi, rgt
gndeminde younca Haki-Kemali
84
ileyenler, bu Trk halknn l
ocuklarndan sz etmeyi hatrlamamlardr.
Btn bunlarn, bil-cmle ulusal kurtuluularn derince mevzilendii
bugnk PKK rgtlenmesiyle elien bir taraf yoktur. Gz namazda olmayann
kula ezanda olmayaca bilinir. Asl dikkat ekici olan, bu mealdeki bir
uyar/neri anlamnda, calandan da bir eyin duyulmamas olmutur. Krtlerin
aktif nfusu zaten bizi lmne destekliyor, Trk halkna bizi anlatmanz temel
iiniz olsun anlamnda bir uyar avukat notlarna yansmamtr.


81
Avukat Grme Notlar, 26 Austos 2009.
82
Sz konusu Yol Haritas yaklak iki yl sonra avukatlarna verildi.
83
Grme Notlar, 18 Temmuz 2008.
84
rgtn ilk kurucu kadrolarndanTrk etnisetisine mensup Haki Karer ve Kemal Pir.
Madur Milliyetilik

101
calann Demokratik Kompleksi ve Ulus-Devlet Amaz
Ancak aksi ynde, calann Krt milliyetiliiyle tehlikeli politikas,
takibeden Grme Notlarnda giderek younlamaktadr. 12 yln yaklak 7 yln,
Gney (Kuzey Irak) Krtlerinin devletlemesi iin srail-Yahudi hegemonyas
erevesinde Kk srail syleminin srarl tekrar ile geiren calan, bugnlere
geldike daha bir ulusalc neri ve uyarlara meyleden bir nderlik olarak
belirmektedir. Ulusal birlikte Kk srail ile ortak savunmaya kadar snrlar
geniletmeye kadar ulusallamaktadr.

Kuzeydeki sorun zmlenmeden Gneydeki sorun zmlenemez, hi kimse
gvende olamaz. Gneydekilerin bunu anlamalar iyi. Tehlikenin tm Krtleri kapsadn,
byk olduunu grmeleri lazm. Bunun iin Ulusal Konferans diyorum. Tm Krtleri
kapsayan ortak temsiliyet, ortak savunmay oluturmak gerekir.
85


Barzani-Talabani partileriyle toplanmas beklenen bu Ulusal Konferansn
neden gereklemediinin yorumlarna ise son iki yldr Notlarda rastlamamaktayz.
te yandan, giderek hayat-memat meselesi yaplan demokratik zerklik ile
ilgili de birbirini sfrlayan aklamalar vardr. Devlet cephesinden, istenen ilan
edilmemi devlettir dendiinde, bu bir Trkiye projesidir, Trakyaya da lazm
anlamnda eyler sylemektedir.

Demokratik zerklik bir Trkiye projesidir, sadece Krtlerle snrl bir proje deildir.
Bu proje Trakya iin ne kadar gerekliyse Botan iin de o kadar gereklidir. Dersim iin ne
kadar gerekliyse Antalya iin de o kadar gereklidir.
86


Ama rgtne yzn dndnde yledikleri ile ne demek istedii daha
akla kavumaktadr. Sylediklerindeki kelime kurulumuna bakldnda,
istenenin, bana, oka eletirdii reel sosyalizmin demokratik
87
szcn
koyduu bir devletleme olduunu anlamak zor deildir.

Demokratik zerklik, Krtlere zg bir sistemdir. ... 1924'te Krtlere verilen bir
demokratik zerklik sz var. 1922'de zerklik yasas Krtlere ilikin karld. Bunlar

85
Grme Notlar, 29 Eyll 2010.
86
Grme Notlar, 8 Aralk 2010
87
Kzl Ordunun himayelerinde gelien nl Demokratik Halk Devrimlerinin demokratikidir. Bu
etiketin nasl kullanld da sosyalizm tarihi adna bir utan vesikasdr.
Ali Kemal ZCAN
102
konuulmuyor. Halbuki bu konularn bol bol ilenmesi lazm.
88
/ Demokratik zerklikten
kastmz Krtlerin siyasi bir statsnn belirlenmesidir. Krtlerin bu statye
kavuturulmasdr. Buna demokratik siyasi stat diyoruz.
89


1924te M. Kemalin Krtlere verdii demokratik zerklik sznn Trakya
ile, Antalya ile bir ilikisi olduu, istenen statden Marmara veya Karadenize de
verilmesi istendii sylenemez.
Bir baka Notlarda, Demokratik zerklik Krtlerin zm projesidir...
Demokratik zerklii yle izah edebiliriz; Demokratik ulus bir ruh ise demokratik
zerklik bedendir. Demokratik zerklik demokratik ulus inasnn ete kemie
brnm halidir, onun somutlam, bedenlemi halidir dedikten sonra, bunun
kuruluu iin de topyekn seferberlik ilan etmektedir.

Krtler, BDP, DTK demokratik zerklik projesi ile uramaldr. Demokratik zerklik
projesini somutlatrmaldrlar. Krtlerin gerek gndemi budur, bu olmaldr... DTK, BDP
demokratik zerklik projemiz ile ilgili seime kadar ok hzl bir ekilde ok byk
tartmalar gerekletirmelidir. Demokratik zerklik projesini somutlatrmal, somut bir ekle
getirmelidir. ok byk tartsnlar, gece gndz ibadet eder gibi ekmek su kadar lazm olan
bu demokratik zerklik projesi zerinde almaldrlar. Belki bazen a kalnabilir, az yenilip
az iilebilir ama demokratik zerklik Krtlere ekmek ve sudan daha nemlidir. Demokratik
zerklii bol bol tartsnlar. Ben buna topyekn seferberlik diyorum.
90


Bu seferberlik arsn alan rgtn, almasna Demokratik Toplum
Kongresi zerinden balamasyla Trk milliyetilii cephesinden gelen tepkiler
tehlike alarm verir dzeyine gelince, bu kez aslnda bu bir Trkiye projesidir,
basit ele almlar demektedir.

Kongre de, Parti de demokratik zerklii ok dar ve basit ele almlar. Onlardan
beklenen bir taslak veya krmz bir kitap ortaya koymalar deildir. Bu projeyi daha iyi
sunabilirlerdi. Mesela demokratik zerkliin tm Trkiye'nin projesi olduunu yeterince
aklayabilirlerdi. ncelikle Trklerle nasl bir demokratik btnleme salayabileceini
aklayabilirlerdi
91
(italikler eklenmitir, AK).


88
Grme Notlar, 26 Kasm 2010
89
Grme Notlar, 2 Ocak 2011.
90
Grme Notlar, 20 Austoz 2010.
91
Grme Notlar, 2 Ocak 2011.
Madur Milliyetilik

103
Oysa bir nceki Notlarda Demokratik zerklii, Krtlerin demokratik
ulus olma ruhunun bedene kavumas olarak ve ekmek-su kadar lazm olan
Krtlerin gerek gndemi diye tanmlamt. Yani kendisinin bu projenin tm
Trkiyenin projesi olduunu yeteri netlikte ve aklkta anlatmad aikrdr. Tam
tersi, nasl bir Krt projesi olduunu enine-boyuna anlatmaktadr. Tepki rktnce,
suu parti ve kongreye atmay uygun grmektedir. Bunun da yeterli olmadn
dnmektedir ki, kk bir dzeltme daha ekleyerek, savunmasnn ismini
demokratik ulustan demokratik moderniteye deitirilmesini nermektedir.

Savunmamn ismini Krt Sorunu Ve Demokratik Ulus zm koydum.
Demokratik zerklik de kitabn iinde geni bir yer kaplyor. zm nerilerini toplam
dokuz balkta topladm. Demokratik zerklik, bu balklardan sadece bir tanesidir.
Demokratik zerklik zaten balbana ok geni, nemli bir konu, epey geni yer verdim
kitabmda. Kitabn redakte ihtiyac olacaktr. smi, Krt Sorunu ve Demokratik Modernite
zm olabilir. Bu tabi ki genel isimdir. Altnda da Demokratik Ulus Olmak ibaresi
olabilir.
92


Dikkatle satrlara girildiinde, iki taraf arasnda bir yere gelmeye
alt gzden kamamaktadr. Birine, bakn demokratik ulustan demokratik
modernite balkna geldim, tekine, zaten demokratik ulus ve zerklik alt-
balkta var demeye almaktadr. Yani calann asl amaz iki milliyetilik
arasnda kalmasdr: bir anlamda ihtiyarlk dnemine giren Trk milliyetiliinin
politik gc olarak devletleen hkmet ile, henz toy-delikanl hatta ergenlik
aamasn yaayan Krt milliyetiliinin politik gc olan bugnk PKK arasnda
gidip gelmesi ve buradan kamamasdr.
Nitekim gidi-gelii bir sonraki Grme Notlarnda, devlet ve baz sol
evreleri ikna dzeltmesinin tam anlalmayan tarafn amak zere bir-iki ey
daha belirtmek isteyerek srdrmektedir.

Demokratik zerklie ilikin de bir iki ey belirtmek istiyorum, o da tam anlalmyor.
Ben srarla belirtiyorum. Bizim bu zm modelimiz devleti bir zm modeli deildir,
devlet hedeflemiyor. Baz yazarlar ya anlamyorlar ya da bilinli ekilde arptyorlar... Bizim
savunduumuz sistem demokratik bir toplum modelidir, devlet modeli deildir, toplumun
rgtllne dayanyor. Toplum iinde hiyerari ve devlet ortaya ktndan beri ona kart-
paralel olarak sivil toplum rgtll de her zaman var olmutur. Bu ikisi devlet-iktidarla
sivil toplum bugne kadar hep atarak gelmitir. Ben devlet-iktidar kart kesimlere zaman

92
Grme Notlar, 2 Ocak 2011
Ali Kemal ZCAN
104
zaman politik ve ahlaki toplum da diyorum, demokratik toplum olarak da adlandryorum.
nerdiimiz sistemi bazen Demokratik zerklik bazen Demokratik Konfederalizm olarak da
isimlendiriyorum. yle sanld gibi federatif bir yaplanmay da hedeflemez. Toplumun
demokratik rgtlenmesi, demokratik ynetimi ile ilgileniyoruz.
93


in aslnn bu olduu doru kabul edildiinde, u sorular karlksz kalr:
Demokratik ulus olma hakk nedir? Demokratikliiyle oynanmam bir
Demokratik Toplum olma hakk, Krtlerin hangi hakkn darda brakr? Mesela,
demokratik bir toplum olarak kurumlam Krtlk, anadilde eitim hakkn, hatta
Krte buna yeter hale geldiinde anadilini ikinci bir resmi dil olarak kullanma
hakkn demokratik ulus olmadan kullanamaz m? Demokratik Cumhuriyet bal
altndaki makul ve uygulanabilir Trkiye zmne ve onun en evrensel ifadesi
demokratik toplum projesi Krt etnisitesinin hangi demokratik hakkna cevap
vermez? Demokratik toplumun demokratik zerklik veya ulustan neyi eksik
kalr? Ki bu isim, halkn katlmyla alttan kurulaca sylenen BDP ncesi
partinin adyd ve imdilerde ise seilmi yelerinin nasl seildiini kimsenin
bilmedii
94
Demokratik Toplum Kongresine taklmtr. Bu Kongreyi de zerklik
meselesini ok dar ve basit ele almakla itham eden calan, Pazar ve politika
ulusun rahmidir. Sosyolojik olarak [ulusun]deeri etnisite kadar gl deildir.
Etnisite en gl sosyolojik olgulardan biridir
95
diyebildiine gre; neden
demokratik bir Krt etnisitesi deil de demokratik Krt ulusu zm gibi bir
zmszlkten vazgememektedir? Hem de KNKnin
96
ismindeki ulusal
kelimesini karmay dnecek kadar ulus denen tretimden hassasiyetle
vazgemiken.
Kukusuz ne DTKnin, ne BDPnin ne de PKKnin bu zerklik ve Ulus
meselesini dar ve basit ele almaktan baka aresi yoktur. nk, trev
rgtlenmeler olan ilk ikisini bir yana brakrsak, rgtn kendisinde, ulus
kavramnn ve/veya olgusunun nasl tarih sahnesine kartld ile ilgili, kimsenin
bir ele-gelir almas yoktur. Doaldr ki ulusal kurtulu hedef ve formatna,
dolaysyla bir toprak paras zerinde iktidar olmaya
97
kilitlenmi bir ynetici
elitin gndeminde bunlar olmaz. Ancak, iktidar ve milliyetilik zerine iddial ve
kapsaml analizleri olan calann da gndeminden kmas dikkat ekicidir. mral

93
Grme Notlar, 9 Ocak 2011.
94
Yani herkesin bildii Sovyet-Rus tarz: yzdeyzlere ramak kalan oranlarla seilen, bugnk Tunus ve
Msrda kitle sellerinin nne kaplan, yaknda Suriye ve benzerlerinde kaplacak olan seilmi
meclisler.
95
calan 2004: 164.
96
Kongreya Netewya Kurdistan (Kurdistan Ulusal Kongresi).
97
Smith 1983: xiii.
Madur Milliyetilik

105
Savunmalarnda devlet ve iktidar ile ilgili, metodolojik anlamda bilimsel olmayan,
ancak ciddi tarihsel analizleri ve kuramsal almlar olmutur. Fakat ayn ey ulus
iin sylenemez: ulusun nereden gelip nereye gittii ile ilgili bilgilerde etnisite ve
kavim ile kartrma vardr: ulus-devletin sadece devlet tarafn ilemektedir.
Mesela,

Ulus ve ulusuluk, Ortadou toplumunda zmden ok sorun yan ar basan
kavramlardr. Kapitalizmin dou aamas olan merkantilizm (ticari kapitalizm) dneminde
ulusal pazar ihtiyac, eski dil snrlarndan nce ulus, sonra ulusuluk tretilerek
zmlenmek istendi. Ulus, mmet (bir dine bal topluluk) anlaynn dil snrlarna
ekilmi anlamn ifade eder. znde sosyolojik olmaktan ok politik bir kavramdr. Politik
amal yaklalr. Daha salam snrlar altnda devlet olma talebini karlar. Ulus ve
ulusuluun gnmz asndan toplumsal zm deeri yoktur. Bilakis sorunlar ulus ve
milliyeti rt altnda gizleyerek zmlerini zorlatrr
98
(italikler eklenmitir, AK).

eklindeki tespitleri arasndaki u cmle dikkat ekicidir: Ulus, mmet [...]
anlaynn dil snrlarna ekilmi anlamn ifade eder. Ulus kavram, mmetin dil
snrlarna ekilmi anlamn ifade etmekten uzaktr. Dil anlam, kavm hatta
irk kkene dayal bir ulus-devletlemenin en u rnei olan Almanya ile ayn
kavimli/etnisiteli Avusturyay kendi snrlarna ekememitir. Ayn Almanl ayn
Almancal iki Avrupa birlii ulusu kap-komu olarak nmzde durmaktadrlar.
Ulus denen yaratm, dillerin getirecei snrlarla alakal olsayd (bir an vazgeelim
cetvelle paylatrlp oluturulan Ortadounun 22 Arapa ulusunu ve devletini),
spanyolca doal/resmi dilli onlarca Orta ve Gney Amerika ulus ve devletinin
snrlar nasl izilirdi? Akademik bir kuramsallatrma dil snrlar kriteri ile; 3
resmi dilli svire ulusu, 4 meclis ve 5 bayrakl Britanya ulusu, 72 milletli
Amerikan ulusu gibi dnyann en saygn uluslarn koyacak yer bulamaz.
Bir yandan, Ulus ve ulusuluun gnmz asndan toplumsal zm
deeri yoktur derken ve ilk kapsaml savunmasnda, Trkiye halkndan veya
ulusundanm demekle birlikte, Krt aidiyetimi de tayorum demek daha
gereki
99
gibi tespitlere zen gsterirken, dier yandan demokratik ulus olmay
bu kadar vazgeilmez ekmek-su gibi bir zm olarak kitabnn adna kadar
tamakla, ulusu etnisite ile pek de ayrtrmadnn amaznda olduunu
davurmaktadr. Ayn amaz, uzun bir bekletilmeden sonra yaynlanan Yol
Haritasnn kuramsal erevesinde daha bir anlam kaymas ile yer almaktadr.

98
calan 2004: 164.
99
calan 2001: 18.
Ali Kemal ZCAN
106
Kimlik kavramn tanmlamaya alrken ulus, lke, din, dil vb. gibi deiken ve
soyut olan baz kategorileri temel dogmatik deerler olarak dayatmak, demokratik
zmlerin ruhuna aykrdr demesinin hemen arkasndan, demokratik ulus
kuram vatanda kadar grup, cemaat ve sivil toplumun da nemli olduunu varsayar
ve varlklarn anayasal gvenceye kavuturur diye eklemektedir.
100
zmlerin
ruhuna aykr olan ulusun, nne demokratiki alnca, cemaat ve sivil toplumun
varlklarn gvenceye alabildii varsaylmaktadr.
Ancak calan teorik olarak, ulus konusunda deil ama, ulusuluk ve ulusal
kurtuluuluk konusunda srarl ve istikrarl olmutur.

PKK'nin ikinci nemli bir yanl, ulus ve ulusal kurtulu sava tanmndan
kaynaklanmtr. Ulus olmay ve bunu da ulusal kurtulu savayla salamay sanki bir Kuran
emri gibi bellemitik. nk sosyalizmin btn klasik eserleri ve ada sava rnekleri bunu
emrediyordu. Ulus olunmadan ne zgrlk, ne eitlik salanabilir, hatta ne de ada insan
olunabilirdi. Bunun yolu ise, tm gcn stratejili (savunma, denge ve taarruz) bir ulusal
kurtulu savan vermekten geiyordu.
101


Tabi bunlarn calanca haddinden fazla tekrarlanmas, rgtnn gnlk-
haftalk-aylk yayn organlarnda haddinden epey daha fazla, Krtler,
bamszlktan vazgetiklerini akladklarnda, Krt cephesinde Trk
sosyalizminin zafer kazandn sandklarnda, yanldlar. Krt hareketini temsil
eden glerin, taleplerinde isim deiiklii yapmalarn, politika yapmada
ustalamaya balyorum diyen benzeri kar-durulmaz tahliller yazlmasn
durduramamaktadr. Ayn yayn organlarnda yanyana yazan rgtn Ankara
Grubu diye anlan ilk kurucu kadrolar bu tahlillerle bark durmaktadrlar.
rgutn bu kurucu kadrolar, Trk sosyalist solu ile Krt ulusal
kurtuluuluu karm melez bir kiilik/kadro tipine zg ekillenmenin
figrleridirler. calan ile aralarndaki derin felsefi-tarihsel birikim uurumu, bu ilk
yoldalarnn calana uzun tepkilerini beslemekte, bu da bunlarn
devleti/iktidarc Krt milliyetilii ile uzlamalarnn geni zeminini
oluturmaktadr.
102
Bu durum gecikmi Krt milliyetiliinin, asl itibar ile
milliyetilii dlayan PKKdeki ok-boyutlu mevzilenmesini kolaylatrd.
103
Bu

100
Yol Haritas (dijital versiyon, italikler bize aittir), s. 5.
101
calan 2004: 175.
102
calann, ilk kuruculardan olmayan M. Karaylan KCK Yrtme Konseyi Bakanlna atamas,
2004 Osman-Nizamettin (Ta) kopumasndan sonra bunu sezmesi sonucu olduu sylenebilir.
103
Bu derin elitsel mevzilenme, Sovyet tarzndaki ok daha entellektel Trotsky damarnn Stalin
iktidarclna kar hazin tasfiyesinin bir Krte rneidir.
Madur Milliyetilik

107
minval zere, calann bunlar demeye balamasndan 8 yl sonra rgtn
Avrupada toplanan konferansndaki 200e yakn kiiden sadece 1inin,
nderliklerinin
104
mralda ulusal kurtulu/devletleme konusunda taktik
yapmadna inanan olarak kmas anlalr bir sonu olmaktadr.
Bunlar biraz sezdii anlalan calann son bir-iki yldaki demokratik
uluslu ifadelerine yakndan bakldnda yle bir sonuca da ulalabilir: ulustan
vazgeerim ama nne demokratik koymaktan vazgemem demeye
getirmektedir. Yani, bana demokratik koyunca herkesin hereye ikna olacan
dnr gibidir.
105

Demokratik ve Sivil rgtlenme erevesinde PKK: Pragmatik calann
Handikap
Soru udur: demokratik bir toplum olmak iin, demokratik bir toplumsal
kurumlamaya ulamak iin ulus olma art nereden gelir? Neden sosyolojik
deeri daha gl olduu sylenen bir Demokratik Krt Etnisitesi kurumlamas
deil de demokratik ulus stats?..
Da vuran da udur: calann ulus konusundaki flu tutumu, rgtnn
deitiremedii ulusal kurtuluuluuyla birleince, ulusal kurtulu ve devlete
gtrecek nermelerin nne konacak demokratiklerle iin ortasnn bulunacana
kendisini inandrmtr. Maonun 1973 KPsinde teslim olduu kaderini, sann
Kudse kral olma ihtiras ile birletirerek Diyarbakra ynelme ihtimali ne
kmaktadr.
Oysa, yukarda konunun temel klasiklerinin altn oka izdii gibi, ulus
denen fabrikasyon yaratm
106
etnik/kltrel/kavimsel bir antropolojik varln
tesinde, tamamyla kapitalist modernitenin rekabeti dneminin, ulus-
devletlemeden ayr tutulamayan bir uydurma eseridir. Onun iin tanmlanmaya da
pek gelmemektedir.

Ulus, tanmlanabilir ya da aka farkedilebilir bir varlk deildir; evrensel de deildir.
Tarihin belirli dnemleri ve dnyann belirli blgeleriyle snrldr. Bugn (btn alarn en

104
nderlik sylemi, rgt iinde, rgte ve nderine en bal olmann gstergesi olup bir hayli
yaygndr.
105
calan byle yapnca rgt de kullanm daha gln boyutlara tayarak, KCK'den Demokratik
zerklik Bildirgesi bal altnda yaynlad 3 sayfalk (1516 kelime) metinde tam 90 kez
demokratik demi ve demokratik vatanda, demokratik vatan gibi kavramlar da siyaset
szlne eklemitir. (http://www.rojaciwan.com/haber-67563.html, Eriim Tarihi: 19.07.2011)
106
Renan 1882; Gellner 1964, 1983; Kedourie 1966; Nairn 1981; Anderson 1983; Smith 1983, 1991;
Hobsbawm 1990; McCrone 1998 et al.
Ali Kemal ZCAN
108
ulus-bilinli anda) dnya nfusunun byk bir saysal ounluunun herhangi bir ulusa
hibir ballk hissetmediini sylemek, herhalde hala yerinde olur.
107


Devlete, zellikle ulus-devlete bu kadar kar kan birinin, tanmlanamayan
ve yesi/bals olma zorunluluu olmayan bir varlk olan ulustan ve ulus-
lamadan vazgemezlii, eker hastas birinin ekerden vazgeerim ama
baklavadan vazgeemem demekten daha az anlamsz deildir. eker
kapitalist/modern devlet ise, ulus, ekersiz edemeyecek olan baklavadr. Kapitalist
modernizasyonun 2-3 yzyllk tarihinde devletlemeden uluslam bir toplulua
rastlanmamaktadr. Onun iin bu kapitalist modernitenin delikanllk dnemi
tarafndan, 1 Arap etnisitesinden 22 arap ulusu peydah edilirken, 4 Anglo-Saxon
etnisitesinden bir Britanya ulusu yaratlmtr; 1 Alman etnisitesinden 2 kocaman
Avrupa ulusu (Avusturya, Almanya) retilmiken, yine 3 ayr Avrupa etnisitesinden
3 resmi dilli 1 svire ulusu tretilmitir.
Bu haliyle doaldr ki, calann deiik Notlarda birbirini yok sayan
uluslu cmleleri ne rgtn ne de devleti ikna etmeye yetmemektedir. nk
calan ulusal kurtulu kapitalizmin bir mezhebidir derken, rgtnn yayn
organlarnn teorik yazarlar bunun ulusal kurtulu mcadelesinde taktikte
ustalama aamas olduunu en tartma gtrmez tespitler olarak
yazabilmektedirler. Doal olarak Devlet de, btn bu laf ynlarnn calann
byk Krdistan teleme taktikleri olduuna inanmaktadr.
Yani Devlet ve PKK, 1999 mral paradigmasndan bu gne, calann
taktik yapt tespitinde uzlamaktadrlar.
Burada yle bir soru da anlamldr: Savunmalarnda bu kadar ulus-devleti ve
devleti zmeye girien calan, tarihin bu 250 yllk ulus yalanna,
108
bana
demokratik koyarak kim/ne yeniden bulatrd; yoksa hi ayrlmam myd?
Yani binlerce mral Savunmalar sayfas gerekten taktik mi yoksa mral
cenderesi amaz mdr?
Kanatimizce ikisi de vardr. Yani bir yanyla rgtn tanmakta, rgtn
ulusal kurtulu rgt olmaktan kamayacan bilmekte, ancak
dokunamamaktadr. Daha fazla dokunursa mralda baka bir boyutta
yalnzlaacandan korkmaktadr. Dier yanyla kendisini tanmakta, hereye
ramen kendisinin bir yan devlet olmak istemekte, kendisiyle ok karlatrmasn

107
Carr 2007 (1945): 59.
108
Yldz 2010: 2729.
Madur Milliyetilik

109
yapt Hz. saya atfettii Kudse kral olma isteinin onu armha gtrmesi
akibetine kendisi de ilerlemektedir.

...Kuds her zaman ta giymeye hazr bir kz gibi tasvir edilir. sann da ideolojik
anlamda bu kza talip olduunu anlatmlarndan anlamaktayz. Son hareketi ve armhla
sonulanmasnn da bu tr bir amatan kaynakland biiminde yorumlanabilir.
109
...
Nitekim en son sa'nn da amac, aslnda Sion'un kz dedii Kuds'e kral olmaktr. Bunu
da hayatyla demitir
110
(italikler bize aittir).

Yani temel tehlike, ve sadece calann deil herkesin bedelini ar-tesi
deyecei ihtimal, kendisinin de sa-Spartaks geleneinin gnmz fenomeni
olarak Diyarbakra kral olma arzusunda olmasdr.
Szn ettiimiz bu ikili kanaat,
111
son zamanlardaki birka veri ile de
glenme emaresi vermektedir: silahl mcadele miadn doldurdu anlamndaki
sonu, mral Savunmalarnda haddinden fazla tekrarla ifade edilegelmi bir calan
tespitidir. Bu tr sava-silah dlayan, miadndan karan onlarca analizinden
sadece birkan sralarsak, Baydemir uyarsnn nedeni daha iyi anlalabilir.

...Ezeli iktidar hastal fena bulamt. ktidarclk oyunu en holandklar ve
birbirlerine kar darbelerle oynadklar en iyi oyun olmutu. PKK'nin en tehlikeli yozlamas
bu ynyd.
112

Sava bir olgu olarak zmlediimizde, aslnda insan toplumuyla badamamas
gereken bir hastalktr. Zorunlu savunma dnda savan hibir tr mubah grlemez.
znde zorbalk ve gasptr. stenildii kadar maskelensin, doas hrszlk, tahakkm ve
talandr. Fetihle her hakka sahip olacann sanlmasdr. Bu nitelikler altnda sava en byk
felaket ve ktlk olarak nitelemek yanl olmaz.
113

Klasik devlete ve toplumsal ynetim tarzna kendi anlay ve pratiimde yer
vermeyeceim. Kar bir gle bunu ykarak yerine yenisini kurmak bir aldatmacadr. Buna
karlk, toplumun, genel koordinasyonu ve teknik dzenlemesine dayanarak, hi silah ve
fiziki gc kullanmayan sivil ekiplerle ynetilmesini esas alacam.
114


109
calan 2009: 95.
110
calan 2004: 90.
111
Devlet ve rgtn kskacndaki mral cenderesiyle birlikte, alt snflardan gelen liderlerin dikkate
alnma, nemsenme, doyumsuz vlme zaafiyeti.
112
calan 2004: 275.
113
Age: 276.
114
calan 2001: 276.
Ali Kemal ZCAN
110
Demokratik mcadelede iddial olduklarn syleyen binlerce aktivist ve milyonlarca
zgrle kalkm halk gcmz vardr. Silahlara bavurmadan da zlebilecek sorunlara
her tr cevab verebilecek bir kitle ve militanlk gcdr. Szde nderlik konumunda
olanlarn, bata gelen sorumlularn bu imkn kullanmamalar, tarih karsnda kendilerini
byk sorumluluk altnda brakacaktr.
115


Bu kadar kkl tarihsel ifadelerle silahl mcadele miadn doldurmu
demeyi hayli tekrar eden ve bunun iin ilevi bitmitir diye PKKyi feshettiren
116

bir calan, bunu syleyen Osman Baydemiri,

Kalkp silahl gler miadn doldurmu diyorlar, AKP seni brakr m? Hem paras,
hem olanaklar, hem gc var, senin neyin var, yer yutar seni. Bunu nasl grmyorsunuz?
imdiki gibi rahat siyaset yapabilecek misiniz, devlet seni yaatr m, neyin karlnda
silahlar braklsn diyorsunuz? ...Syleyin ona ya AKPye gesin ya da zeletirisini versin.
Silahl mcadele olmasayd, o koltukta 2 ay bile oturamazd.
117


diye susturmaktadr. Hatta Notlardan krplanlarn da eklendii btn metinde
ine bak, Diyarbakr genleri seni paralar dedii de baz yaynlara yansmtr.
118

PKKdeki brokratik iktidar elitinin alt sralarndaki Baydemirden ok te
konu, calan ile calan arasndaki sorundur. mral Savunmalar calan ile
Devletle grmelere balam calan arasndaki ekime ve elimedir. Mesele;
Savunmalardaki teorik calan ile avukatlarnn verdii oka yanltc rgtsel
bilgilerle maniple edilerek devletin Demokratik Almna kar hamlelere
altrlan pratik/pragmatik calan arasndaki handikaptr.
Dikkat edilirse, bayrakla iimiz yok, hakim snflarn semboldr diyen
calann, gidip Tuncelide bu bayran yannda ikinci bir bayrak olsa ne olur
diye gnlndekini davuran ayn Baydemire ne bayrakla urayorsun, Dersim
genleri seni paralar mealinde bir ey dedii yansmamaktadr. Ayrca, KDP
kongresine giden H. Geylaninin Buradaki ynetim modeli birebir olmasa da bizim
koullarmzla uygunlatrlabilir. Krdistan Blgesel ynetiminin benzeri
Trkiyede uygulanabilir
119
diye azndan karmasna da, bu vekilimiz ne demek

115
calan 2004: 337.
116
2002'de PKKyi feshedip yerine KADEKi kurdurtmu, daha sonra felsefe rgt olsun diye 2005te
yeniden oluturmutur.
117
Grme Notlar, 14 Kasm 2010.
118
Baydemirin buna tepkisi ise herkes beni eletirebilir olmutur. Ama kendisinin de herkesi
eletirme hakkndan hi sz etmemektedir.
119
Taraf , 13 Aralk 2010.
Madur Milliyetilik

111
ister? anlamnda bir ey dememektedir.
120
Oysa calan hem felsefi olarak hem
fiziken mralda ldrmeye gtrecek tehlikeli arzular bunlardr. Bunun gibi,
PKKdeki snf olmayan bir snfn ulusal kurtuluu ve devleti, bayrakl ve
zsavunmal l-dzey tanmaz iktidar arzulardr.
Bu erevede u sorular nem arzetmektedir: mral Savunmalarnn
ulusal kurtulu ve devleti (teorik olarak) dlamasndan 11 yl sonra, toplumun
en ok okumu kesimi olacak niversite rencilerinin, Trkiyenin en ok
okumu ilinin niversitesinde Vur Gerilla Vur Krdistan Kur slogann
attklarndan calan haberdar mdr? Haberdar olursa, asl halamas gerekenlerin
kimler olduunu bulacak mdr? nmzdeki dnemde Krt meselemizin temel
sosyolojik sorular bu hatta olmas muhtemeldir.
Tehlikeli bir tablodur ki; Baydemire bu kadar yklenmesinin hikmeti
uradadr: calan rgtnn silahsz siyaset yapabileceine inanmamaktadr:
AKPnin hem paras, hem olanaklar, hem gc var, senin neyin var, [silahsz]
imdiki gibi rahat siyaset yapabilecek misin, devlet seni yaatr m diye sorarken,
aresizce dolaysz ve mecalsizce gerekidir. PKKnin silah dnda pek bir gcnn
olmadna inanmakta, bunu bilmektedir. Oysa rgtnn elinde herkesin
elindekinin mislince felsefe ve ruh dinamikleri olduunu da calandan daha fazla
kimse bilmemektedir.
121
Silahsz/iddetsiz bir siyasete yklenecek bu dinamiklerin
PKKdeki silahl iktidar dinamiklerini kenara koyabileceini de bilmektedir.
122
Ama
mraldan kanlardan anlalmaktadr ki, calan btn bu bilgilerini adeta, atnca
yanksn bile alamayacak kadar derin bir kuyuya atm grnmektedir.
Bu sebeple, il-kent konseyleri ky-mahalle meclisleri gibi kapsaml
demokrasi (eitim-seim) gerektiren btn bu demokratik ilerin hangi
demokratlarca, nasl bir seimle yaplacandan hi sz etmemektedir. Dokuz adet
siyaset akademisi
123
ald haberini avukatlardan aldna sevinirken, bu
akademilerde hangi hocalarn hangi eitimi verdiklerine pek girmemektedir. Bu
akademilerde ncelikle kendisinin mral paradigmasnda ne kadar taktik yapp

120
rgtn mutfandaki Apocularn, aday gsterilmemesini ilkel milliyetilerin bu seimlerle biraz
tasfiyesinin nemli bir yansmas olarak grdkleri Geylani, partinin genel bakanlna getirildi
(22.04.2011).
121
Demokratik mcadelede iddial olduklarn syleyen binlerce aktivist ve milyonlarca zgrle
kalkm halk gcmz vardr. Silahlara bavurmadan da zlebilecek sorunlara her tr cevab
verebilecek bir kitle ve militanlk gcdr... Her tr sivil toplum ve demokratik rgtlenme ve
milyonlarn hak talepleri ile yrnerek lkeye zgrlk, halka demokrasi getirilebilir. tespitini calan
7 sene nce yapmt. (calan 2004: s. 337)
122
Sivil itaatsizlik ad altnda tamamen askeri mekanizmalarla yaplanlarn sivil eylemler olduu
sylenemez. Zaten bu eylemleri organize edenlerin sivil itaatsizlikin teorisi ve pratii ile ilgili bir ey
syledii yoktur.
123
Grme Notlar, 2 ubat 2011.
Ali Kemal ZCAN
112
yapmadn, ulusal kurtulu kapitalizmin mezhebidir tespitinin ne kadar taktikte
ustalama olup olmadn anlatacak hocalarn nereden getirileceine
deinmemektedir. Ve btn bu bilgilerinden kopu calan, Diyarbakr'da halk,
Msr'daki gibi gnlerce sokaklardan ayrlmazsa, taleplerini dile getirirse, ite o
zaman bar gelir, bakn bakalm o zaman AKP kalr m kalmaz m
124
demeye
gtrebilmektedir. Bunu sylerken, bunu yapacak bir rgtlenmenin 12 yldr silah
ve iddetin olmad, yz-beyzl gruplarn tal-sopal-molotoflu sokak
gsterileri dnda krp dkmeyen bir tane kitle eylemi neden yapmadn aklna
getirmekten kamaktadr.
125
nk rgtn rgtsel yapsnn byle eylemler
yapmaya ne uygun ne de istekli oldugunu bilmek istememektedir.
126

Diyarbakrn kazara bir Msr/Kahire yknmesinin mral liderliine, dolaysyla
Krtlere ve Trkiyeye kaa malolabileceini kendisine itiraf etmeye
yanamamaktadr. Herkesten en nce ve en fazla PKK iindeki Krt
milliyetiliinin, kendisinin mralda bir ekilde lmn ne kadar istediini
bildiini bilmemektedir.
calann, rgtnn bugn geldii hl bilgisinden kopuu, atmal srecin
srmesinden kazanc olanlar dnda herkes iin, sanldndan da fazla ciddi bir
tehlikedir. Onun iin ona rgt ve Trkiyeyi izleme imkn verilmemesi,
televizyon ve internete ulamasna frsat verilmemesi, calana deil Trkiyeye,
Trkiye ulusuna bir cezadr.
PKK rgt Yapsnn Askeri-Ulusal Doas
PKK silahl/iddetli siyaset rgt olarak domutur ve bu niteliinde bir
deiiklik yoktur. rgt ilk kyla, iddetle inkra kar iddetle isyana gre
yaplanmtr. calann 2002deki KADEK/KONGRA-GEL benzeri giriimlerle
rgt dntrme abalar zor bastrlan bir blnme ile karlanca, gerisin geri
PKKye dnlmtr. Bununla birlikte Apo karizmasnn pure (saf)
dneminden rutin dnemine, rgtn de yurtseverlikten milliyeti iktidar
organizasyonuna dnmesi srecine tamamyla geilmi oldu. Dolaysyla
mraldan gelen btn devasa sivilleme teorileri fiilen PKK gvde yapsnn
ilgi alan dnda kalmaktadr. KCKyi bir yana brakalm, HEPten BDPye btn
yasal partiler askeri rgtlenmeler, askeri almalardr. Sivil demek silah
tamamak demek deildir phesiz. Bu rgtlenmelerin hibirinin hibir
ileyiinde sivillie rastlanmaz. Bir rgtlenmenin sivil veya askeri olduunu

124
Grme Notlar, 2 ubat 2011.
125
Diyarbakrda bayramdan bayrama (21 Mart) biraraya gelen yzbinlerin Msr tr kitlesel eylem
olmad bilinmektedir.
126
Bu Msr karlatrmasnn yer ald Grme Notlarnn rgtn genlik web sayfas
www.rojaciwan.com sitesine hala aktarlmamasnda tesadf/yanllk olduunu sanmyorum.
Madur Milliyetilik

113
tanmlayacak kriter, onun i ileyiindeki karar mekanizmalarnn gerekleme
halidir. rgtn kurdurttuu, iinde bulunduu btn yasal kurum-kurulularn
(partiler, sendikalar dahil) hibirinin karar srelerinde demokratik veya sivil
denebilecek bir geye rastlanmamaktadr. Btn kararlarn son tahlil merci
ayrntlar dahil silahl kuvvetlerin telefon/telsiz trafii zerindeki askeri
mekanizmalardr. BDP dediimiz parti, bugnk deil, 194050ler CHPsinin
biraz Krtesidir. 1990dan bu yana bu partilerde (HEPten BDPye) hi iki genel
bakan aday olmamtr. Herhangi bir parti organnn herhangi bir yesinin, rgtn
silahl glerince seilmediini syleyebilmek mmkn deildir.
127
Bunlar PKK
askeri-ulusal orijininin koordine ettii almalardr. Ancak btn bunlarn,
yukarda szn ettiim mral cenderesi zorluunun stne binen calan
zaafiyetinden temel gcn aldn eklemek gerekir. rnein Demokratik Toplum
Hareketi (2004) dneminde, bir ay nce,

Demokratik bir partiyi halkmzn destei ile ekillendireceiz. Bunun iin elimden
geleni yapacam. zgr Toplum Partisi mi olur, yeni bir parti mi olur, konuacaz.
Bakann da burada belirleyeceiz
128
(italikler bize aittir).

derken, bir ay sonra rahatlkla,

...demokratik kurumlar kendi bakanlarn, yneticilerini kendileri seecekler.
Demokrasi budur. Bir kurumun ierisinde demokrasi olmazsa o kurum ilemez.
129


diyebilmektedir. Buna benzer bir calan zgnl yine yakn gemite
avukat notlarna yansmtr. Taraf gazetesinin ulat bir tam metin Nota gre,
eylemsizlik kararnn Haziran aynda devletle sren grmelere bal olarak
PKKnin silahl glerinin belli bir alanda toplanabileceini syledikten sonra unu
eklemektedir: Byle bir eyin olmas durumunda benim de onlarn banda olmam
gerekir.
130




127
YSKnn veto mdahalesine tepkilerin sivil itaatsizlik eylemlerinin arya kam hali olduunu
syleyenler veya syleyecekler buna kendilerini de inandrmakta zorlanrlar.
128
Grme Notlar, 14 Nisan 2004.
129
Avukat Grme Notlar, 12 Mays2004 .
130
Taraf, 5 Ocak 2011.
Ali Kemal ZCAN
114
Sonu ve ki Yol: Trkiyenin Krt Frsat
Ulus, kapitalizmin rekabeti-paylam dneminin tanmlanmaya
gelmeyen
131
ve yesi/bals zorunlu olmayan
132
bir fabrikasyon
133
yaratmdr.
Milliyetilik de bir ulus-devleti kurma ve koruma mcadelesinin teorisi ve
pratiidir. Onun iin bukalemun gibi bulunduu ortamn koullarna uyum salar
ve trlerini snflandrmak mmkn deildir.
134
z, bir brokratik elitin
ulusal snrlarla evirdii toprak parasnn ve zerinde yaayan nfusun maddi-
manevi zenginlikleri zerinde iktidarlama faaliyetidir.
Ancak iktidar gleri veya aday gler bu iktidarlama faaliyetlerinde bu
kadar dolaysz olmazlar. Bunun iin bir dolandrmaya ihtiya duyarlar. Bu
dolandrma da bir bulandrmaya muhtatr. Byle bir ihtiyac karlamann temel
harc ise, nfusun kendini, kendi yerelliklerini, kendi kltrel-etnik deerlerini
sevme ve yaama arzusudur. ktidarn oluturanlar (hakim), bu yerelliklerin
yceliklerini vatan-millet markasyla abartarak, kutsayarak iktidarlarn koruma
ve kollama iine kotururken; iktidara trmananlar ise (ezilen), bastrlan ve
inkr/asimile edilen yerelliklerin maduriyetlerini ayn z ve ksasla, deyim
yerindeyse iirerek, iktidara ulama ulusal davalarna katk ederler.
135
Yani
milliyetiliin harcnn (hammadesinin) yurtseverlik olmas, onun milliyetilikle
kartrlmasnn ne mantkl ne de sosyolojik bir sebebi deildir. ekicin demirden
yaplm olmas ona demir dememizi gerektirmez. Krt milliyetiliinin,
Devletin inkr-red uygulamalar maduru kitlelerin vatansever, yerelsever,
kendinisever etnik duygularnn (ethnic sentiments) zengin enerjisini iktidara
trmanma arzularna (market sentiments) koturmas, bu ezilen ulus
milliyetiliinin bir madur milliyetilik olduu sonucuna gtrmez. Koyunun
can kaygs kasabn et ihtiyacna kartrlmaz.
Bu anlamda, Haziran 2011 seimlerinin ve sonrasnn hassasiyetleriyle
ciddi risk tayan karlkl hamlelemeleri, Trk ve Krt milliyetiliklerinin iktidar
tutma-kapma mcadelesi olarak tanmlamak, doruya en yakn tespit olacaktr.
Ancak; Devletin calanla grmelerinin aleniyete gemesiyle, bir frsat
kaps da aralanmtr. Bu frsat ihtimalinin odakland en elegelir sosyolojik
dinamik calan karizmasdr. Bu zgn karizmatik hassasiyetin dostlar ve

131
Gellner 1983; Nairn 1981; zkrml 2009, et al.
132
Carr 2007: 59.
133
Williams in Woolf 1996: 192.
134
zkrml 2009: 79.
135
nstrumentalizmin (arasalclk) nc kuramclarndan Paul R. Brass, milliyetilii, elitlerin iktidar
elegeirme ya da koruma mcadelelerinde kullandklar bir ara olarak tanmlar (zkrml 2009:
139).
Madur Milliyetilik

115
dmanlar tarafndan Ortakvatana ve Trkiye ulusuna geri-dn olmayan
bedellere malolacak patlamalar iin kullanlmasnn nne geilmesi ans elden
karlmamaldr. Sorunu frsata dntrmenin aralanan kaps kapanmamaldr.
Aralanan bu kapdan; bir zmn, biribirini farkllklaryla sevmenin/saymann
zemini zerinden ykselecek bir btnleme dnemine girilebilir. Bunun iin, en az
peygamberler kadar yapt iin kutsallna inanan bilim insanlarnn ortaya
kmas gerekecektir.
Ortakvatanlam Trkiyede, calan kiilii etrafnda, birbirine dedirilmesi
halinde herkesi yakabilecek bir aleve muktedir iki kutup vardr. Krt tarafnda
yzbinlercesiyle Trk tarafnda milyonlarcasyla harekete hazr, bir tarafn Onsuz
dnyay yakarz dier tarafn verin bize bbreklerini karalm dedii,
toplumbilimcilerin kmseyemeyecei bir travma hali vardr. Yukarda en
tehlikelisi diye amaya altmz mral liderlik zaafiyetinin bu travmadan
olanca beslendiini, sadece son bir yldaki gelimelere hesapsz bir dikkatle
bakldnda grmek mmkndr.
imdiye kadar oka sylenenin ve olann tersine, zm kaps Krt
cephesinden, etrafndaki sosyolojik travmasyla calan tarafndan, Demokratik
Alma atlan ilk elme ve sonras tkanmalarla tehlikeli bir yokua srlmtr.
Trkiye Krt milliyetilii, bir parann Gneydou kesindeki bir iktidara
hereyini yatrm durumdadr. Her seimde oylarn arttrmasnn verdii saikle
AKP iktidar da, konunun toplumsal dinamikleri cephesindeki aksak hesaplarla,
milliyetiliin Orta ve Bat Anadoludaki oy-getirisine ynelerek yokuun dier
tarafn tutmu grnmektedir. Gerginlii trmandrc aklamalar yokuun daha da
dikletirme ynndedir.
Trklk ve Krtln nnde iki yol var: ya ikisinin milliyetilikleri
karlkl birbirini kayp, besleyip, glendirip Trkiye blnmeye gtrlerek,
nmzdeki onyllara yaylacak olan ve iki taraf da bitaptan beter edecek olan bir
atmann salam iki taraf olacaklar;
136
ya da durumu farkedip tarihin drdnc
TrkKrt ittifakyla Selahattin Eyyubnin Hal Seferleri dersinin bir gncellemi
versiyonunu Dnyaya takdim edecekler.
Bu iki yol tam da Kuantum fiziinin rettii zere olasdr: Krt
milliyetilii Trkiyeyi blebilecek gte deildir. Byklerin d destei de
buna yetmez. Ama Trk milliyetilii Krt milliyetiliine bu gc verir. Krde,
etnik kimliinin reddi ve calan karizmasnn rencide edilmesi zerinden
yklenecek bir Trklk, Krt milliyetiliini i dinamikleriyle bu gce eritirir. Krt

136
Emin Aktarn Nee Dzele ayrlrsak iki faist devlete dnrz eklindeki uyarc tespiti, ciddiye
alnmay fazlasyla hakkeder niteliktedir (Taraf, 27 Aralk 2010).
Ali Kemal ZCAN
116
milliyetilii Trkiyeyi blmek ister, ama bunu yapmaya gc yetmez. Trk
milliyetilii Trkiyeyi blmek istemez, ama Krt milliyetiliine Trkiyeyi
blme gc verir. Bu yol byle bir sosyolojik reaksiyonla olasdr.
kinci yolun olasl, Demokratik Cumhuriyet ile ifade olunan birleip
btnleerek byme projesinin ve mralnn karizmatik gcnn bir btn olarak
deerlendirilmesine baldr. Bunun iin ilk elden, (a) calann son 56 ylda
giderek artan bir belirginlikte tanmlanamaz bir demokratik zerklik/ulus kavram
ile davuran milliyetilikle dansnn nne geilmelidir.
137
kinci elden, (b) Trk
milliyetiliinin, atma yllarnn aclarn ve dilini kullanarak calan zerinden
mral canisi/canavar/haini trnden hakaret ieren sylemlerle Krtlere
yklenmesi durdurulmaldr. nc elden, (c) calann karizmatik gc Krt
milliyetiliinin elinden alnp, rgtnn legal ve illegal yapsnda konumlanm
yeni Krt iktidar elitinin mral Savunmalar zerindeki rtl yasa krlarak,
calann ikiyz yllk ulusal kurtulu safsatasn aan felsefi, teorik ve
uygulanabilir nermelerinin Trkiye Krtlerine ve Anadolu Trklne
ulatrlmasnn n almaldr. Btn bu uygulamalarn kl-krk-yarar diline,
incitmeyen-incinmeyen ruhuna, Trk Halknn hakl endielerini iyi hesaplayan bir
sosyolojik matematiine ulalmaldr. calan karizmas, toy (adolescent) Krt
milliyetiliinin ekmek-peynir gibi kolay kullanmnda daha fazla braklmak
istenmiyorsa, bunda gecikilmemesi hayatdir. Bu temel hamle atlmakszn ikinci
yolun ans olmaz. Oysa attrmadan kazanacak olan d byklerin ve yerli
dayanaklarnn dnda herkesin bunda kar ortaktr.
Frsatn iinde barndran tehlikenin nesnesi bu ortakvatanlam Trkiye ve
bu Trkiyenin sentezmillet olmu halkdr.
Bu tehlikeyi Krtlerin ve Trklerin vatanseverleri, halkseverleri,
milletseverleri kendi milliyetilerinin nne geerek aabilirler. Nesillerinin
geleceini kendine dert etme vicdanndan yoksun olmayanlar, ruhun ve bilimin
birleik gcne dayanarak inisiyatif almaya giriebilirler, girimelidirler. Byle bir
tutula doru meknda ve karlmam zamandaki bir kavrayla Trkiye

137
calann Demokratik zerklik bal altna toplad demokratikler yn (meclis, konsey, kongre
v.s.) uygulamada, Kuzey Irak modeline dayal Trkiye Krt milliyetiliinin veya iktidarclnn
derme-atma bir Sovyet re-enkarnasyonundan te bir ey olmad pek tartma gtrmez bir
vakadr. Mesela, sk-sk il, ehir, kasaba konseylerinin elzemliine vurgu yapan, bunlarn hayatiyetinde
srar eden calan, bu kongrelerin/konseylerin/meclislerin yelerinin nasl seileceiyle ilgili birey
sylemeye girimezken, her giriimin nne bir demokratik koymaktan kendisini alamamaktadr. Bu
yelerin Sovyet tarz bir bostan korkuluu ileviyle leblebi gibi nasl toplandn calan iyi
bilmektedir.
Madur Milliyetilik

117
ulusunun, elindeki sorunu, ortak Anadolu tarihinin drdnc frsatna
138
evirmesi
sanld kadar zor olmayacaktr.

Kaynaka
ANDERSON, B. (1983), Imagined Communities: Reflections on the Origin and
Spread of Nationalism, Verso, New York-London.
ASLAN, G., http://www.rojaciwan.com/koseyazisi-1577.html (Eriim Tarihi:
14.12.2008)
BARKEY, J. Henri ve G. E. FULLER (1998), Turkeys Kurdish Question, Rowman
& Littlefield, New York and Oxford.
BLA, F., Necdet zel ile Rportaj, Milliyet, 5 Ocak 2012.
BOZKURT, M. (1997), Dou Gerei, Boazii Yaynlar, stanbul.
ATASOY, F. (2005), Kreselleme ve Milliyetilik, tken Neriyat, stanbul.
AYDIN, S. (2010), Modernleme ve Milliyetilik, Gndoan Yaynlar, stanbul.
BORA, T. (2009), Trk Sann Hli: Milliyetilik Muhafazakrlk slmclk,
Birikim Yaynlar, stanbul.
CALHOUN, C. (1993), Nationalism and Ethnicity, Annual Review of Sociology,
19: 21139.
CARR, E. H. (2007 [1945]), Milliyetilik ve Sonras, letiim Yaynlar, stanbul.
CHALIAND, G. (1993 [1980]), A People Without A Country; The Kurds and
Kurdistan, Zed Books, London.
DAWIS, H. B. (1978), Towrds A Marxist Theory of Nationalism, Monthly Review
Press, New York and London.
DEUTSCH, K. W. (1969), Nationalism and Its Alternatives, knopf, New York.
DZEL, N., D. M. M. Fratla Rportaj, Taraf , 29 Kasm 2011.
FIRAT, S., Yeni zgr Politika, 16 Aralk 2008.
GELLNER, E. (1964), Thought and Change, Weidenfeld and Nicolson, London.
GELLNER, E. (1983), Nations and Nationalism, Basil Blackwell, Oxford.
GEORGEON, F. (2005), Trk Milliyetiliinin Kkenleri: Yusuf Akura 18761935,
Tarih Vakf, stanbul.

138
Birincisi 1071 Malazgirt; ikincisi 1514 aldran; ncs 1919 Erzurum-Svas.
Ali Kemal ZCAN
118
GKALP, Z. (1976), Trklemek, slamlamak, Muasrlamak, Devlet Kitaplar,
Ankara.
GKALP, Z. (1986) Tkln Esaslar, Kltr ve Turizm Bakanl Yaynlar,
Ankara.
HASRETYAN, M. A., (1995), Trkiyede Krt Sorunu; (1918 1940), Cilt I,
W..K., Berlin.
http://www.gundem-online.com/haber.asp?haberid=64420
(Eriim Tarihi: 13.12.2008).
http://www.rojaciwan.com/haber-67563.html (Eriim Tarihi: 19.07.2011).
HOBSBAWM, E. J. (1959), Primitive Rebels: Studies in Arabic Forms of Social
Movement in the 19
th
and 20
th
Centuries, Manchester University Press,
Manchester.
HOBSBAWM, E.J., (1990), Nations and Nationalism Since 1780: Program, Myth,
Reality, Cambridge University Press, Cambridge.
KOHN, H. (1958), The Idea of Nationalism: A study in Its Origins and Background,
The Macmillan Company, New York.
KARPAT, H. K. (2011), Osmanldan Gnmze Ortadouda Millet, Milliyet,
Milliyetilik, Tima Yaynlar, stanbul.
KEDOURIE, E. (1966), Nationalism, Hutchinson of London, London.
KEMAL, M. (1999 [1923]), Eskiehir-zmit Konumalar, stanbul.
KESKN, M. (1999), Atatrkn Millet ve Milliyetilik Anlay, Atatrk Aratrma
Merkezi, Ankara.
KR K. ve Gareth M. WINROW (1997), The Kurdish Question and Turkey,
Frank Cass, London.
KRZOLU, M. F. (1995), Krtlerin Trkl, Hamle, Ankara;
KUTLAY, N. (1990), ttihat-Terakki ve Krtler, Vejin, Stockholm.
LUXEMBURG, R. (1976), The National Question: Selected Writings. H. B. Davis
(ed.), Monthly Review Press, New York and London.
McCRONE, D. (1998), The sociology of Nationalism, Routledge , London
McDOWALL, D. (1996), A Modern History of Kurds, I. B. Tauris, London and
New York.
MILLS, C. Wright. (1959), The Power Elite, Oxford University Press, New York.
Madur Milliyetilik

119
NAIRN, T. (1981), The Break-up of Britain: Crisis and Neo-nationalism, 2
nd
edn.
(London, Verso,), p. 339.
NIMNI, E. (1991), Marxism and Nationalism: Theoretical Origins of a Political
Crisis, Pluto Press, London
OLSON, R. W. (2005), The Goat and the Butcher: Nationalism and State Formation
in Kurdistan-Iraq Since the Iraqi War, Mazda Publishers, California.
CALAN, A., Avukat Grme Notlar, 14 Nisan 2004; 12 Mays 2004; 18
Temmuz 2008; 14 Austos 2009; 26 Austos 2009; 20 Austoz 2010; 29
Eyll 2010; 14 Kasm 2010; 26 Kasm 2010; 8 Aralk 2010; 17 Aralk
2010; 2 Ocak 2011; 9 Ocak 2011; 2 ubat 2011;
(http://www.rojaciwan.com).
CALAN, A. (2001), Smer Rahip Devletinden Demokratik Uygarla, Cilt II,
Mem Yaynlar, stanbul.
CALAN, A. (2003), zgr nsan Savunmas, etin Yaynlar, ztanbul.
CALAN, A. (2004), Bir Halk Savunmak, etin Yaynlar, stanbul.
CALAN, A. (2009), Kapitalist Modernitenin Alma Sorunlar ve
Demokratikleme (Dijital versiyon).
CALAN, A., Yol Haritas (dijital versiyon), http://www.cnnkurd.org/images/
stories/ocalan-yol-haritasi-tam-metni.pdf (Eriim Tarihi: 12.2008)
ZCAN, A.K. (2005), Nationalism; Distilling the Cultural and the Political,
Nationalism and Ethnic Politics, Vol. 11, No. 2.
ZCAN, A.K. (2006), Turkey's Kurds: A Theoretical Analysis of the PKK and
Abdullah calan, Routledge, London and New York.
ZKIRIMLI, U. (2009), Milliyetilik Kuramlar; Eletirel Bir Bak, Dou Bat
Yaynlar, Ankara.
ZKIRIMLI, U. (2010), Milliyetilik zerine Gncel Tartmalar; Eletirel Bir
Mdahale, stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, stanbul.
PARETO, V. (1935), The Mind and Society, Harcourt, Brace, New York.
RENAN, E. (1882/1996), What is a Nation? in: Geoff Eley and Ronald Grigor
Suny (eds.), Becoming National: A Reader, Oxford University Press, New
York and Oxford, 41-55.
SABAH GAZETES, 21 Nisan 2011.
SETON-WATSON, H. (1965), NationalismOld and New, Sydney University Press,
Sydney
Ali Kemal ZCAN
120
SMITH, A. D. (1983), Theories of Nationalism, Second edition, Duckworth,
London.
SMITH, A. D. (1991), National Identity, University of Nevada Press, London.
STALIN, J. (1936), Marxism and The National and Colonial Question, Lawrence &
Wishart, London.
TARAF GAZETES, 13 Aralk 2010; 5 Ocak 2011; 27 Aralk 2010.
WEBER, M. (1947), The Theory of Social and Economic Organisation, The Free
Press of Glencoe, London.
WOOLF, S. (1996), Nationalism in Europe, 1815 to the Present (Ed., Routledge,
London and New York.
YILDIZ, A. (2010), Ne Mutlu Trkm Diyebilene; Trk Ulusal Kimliinin Etno-
Sekler Snrlar (19191938), letiim Yaynlar, stanbul.