9.

Ders
Dnce, Rasyonalite ve nan
24.00 Felsefenin Problemleri
Ekim 12, 2005



Endksiyon-Tmevarm Problemi
(1)




James ile Clifford, inancn dnce kurallarna uygunluu konusunda zel snf
nerileri iinde, (zellikle bu nerilerin bizim iin gerek bir seim konusu tekil ettii
hallerde) farkl gr tamalarna karn, dier durumlarn ounda, ampirik
aratrma ve ilmi kant takibinin en azndan a olduu konusunda, inanlarn
oluumu srecinde bir ilerleme kaydetmek iin, gr birliine ulamaktadrlar.
Grnd kadar ile, en azndan, konularn ounda, ve zellikle, sistematik
arptma eilimi iinde hareket edebileceimiz durumlarda neye inanmak
konusunda, bir karar vermeden nce, bilinli olarak ampirik kantlar bir araya
getirmekle, iyi yapm oluruz.
Gerekten, bu iki dnr de, ilmi aratrmann, inanca dayal inanma ile
farkllklar asndan kyaslanmas ve deerlendirilmesi gerektii grn,
savunurlar.
Ancak, acaba bu snama gvenli midir?


Endksiyon veya Tmevarm, ile yaplan snama, iki yaklamdan olumaktadr:


i) Tanmlama Problemi: (Gerek hayatta) nceden izlememi olduumuz
hususlarda nasl gr oluturuyoruz?


ii) Normatif Problem: zlenmemi hususlar hakkndaki gr oluturma tarzmz,
gerekeli, hakl, gvenilebilir midir?


I Tanmlama Problemi :
(i) ile balyalm. Grmediimiz, izlememi olduumuz eyler zerinde
younlayoruz. Yani, ne imdi, ne gemite alglamam, dnmemi,
gzlemlememi eylerden bahsediyoruz. Bu eitten eyler zerinde, nasl
gr/ler oluturuyoruz?



(1) Endksiyon probleminin tarihi kayna, David Humedur. (Bknz. David Humeun An Inquiry Con
cerning Human Understanding. Ders Kitabmz Reason and Responsibility,zellikle: p.199). Konular,
Salmonn An Encounter With David Hume kitabnda daha gncel koullarda ilenmi.(RR:pp.224)
Hume ve Edksiyon zerine faydal bir site iin: http://.princeton.edu/-grosen/puc/phi203/induction
( Bu siteden baz malzemeler, Prof.Rosenin izni ile MIT Derslerimiz iin alnmtr.)

Baz durumlarda sz konusu hususlar, olaan ve tartmasz eylerdir:
rnein: Her karenin drt kesi olduunu biliyorum; her iki elmay iki portakala
ilave etmekle, drt meyvem olacak; tm masalar, mobilyadr.
Tm bu durumlarda, bu sonular, tm kareleri,elmalar incelemeden biliyorum.
Eer sz konusu koulun, rnein 2+2=4n yanl koul olduunu biliyorsam, kendi
kendim ile ters der veya kendimi tutarsz bir duruma sokmu olurum. Humea
gre, bu durumlarda bilgimiz, relations of ideas yani, fikirler aras ilikiler alanna
giriyor, o alan ilgilendiriyor.


Bir durumda, S, bir fikirler aras iliki ifade ediyor ise, bu sadece ve sadece,
reddinin, inkarnn imkansz olduu bir durumdur. (Aksi, dnlemez, yoksa
kendine ters der.)
Fikir likilerinin, olgu tekil eden durumlardan ayr tutulmalar gerekir :
Bir durumda, S, eer, gerek duruma, olguya ilikin bir eyi belirtiyor ise,
hem onun, hem inkarnn mmkn olduu bir durum sz konusudur. (Bu takdirde,
o ey kavranabilir; kendi kendisini nakzeden bir durum da yoktur.)


ki ocuum olduu iddias dorudur; ama, bir kimse, bu iddiay, yanl eklinde
alglayabilir. te bu husus, yaplm olan beyann, olguya ilikin bir durum olduunu
gsteriyor. Tanmlama Problemi hali, grmemi, izlememi, bilmemi olduumuz
ey zerinde nasl gr/ler oluturduumuz, oluyor. zlenmi konularn, kavramaya
bellee dayal olarak bilindiini varsayyoruz. zlenmemi konularda ise, ne
kavrayabilir, ne de hatrlayabiliriz. yle ise, (gelecee dnk) grlerimizin,
kayna nedir? Bu tip grler, nemlidir, hayatdir. Gelecek hakknda hibir
grnz olmadn dnn. Herhangi bir yn iin karar alabilir misiniz?
Hume, u gr savunuyor:


Gzlenmemi, izlenmemi olgulara ilikin grler, bir dereceye kadar, her
naslsa, deneyimlerden kartlrlar.


Bu sonucun, bir seri rnein zerinde dnmeyi takip ettii grlyor. Peki hi
bilinmemi/hi incelenmemi bir eyin ne ekilde davranacan veya gzlenmemi
yeni ne hususlar olacan, nasl biliriz? Eer, zerinde dndmz hipotezler,
bir olguya bir gerek duruma ilikin ise, herhangi yeni ek ihtimaller mmkn
olacaktr. O nedenle deneyime (deneyimlerimize) bavurmalyz. rnein :


imdiye kadarki deneyimlerime gre, tebeir daima krld.
yle ise, tebeir, genellikle, krlr.

Veya, Humeun rneklerinden birini kullanrsak:


Benim tecrbemde, ekmek daima besleyici oldu.
yle ise, genel olarak, ekmek besler

Bu rnekler, dnce tarzmzda, genel bir model olarak grnyor.


(bilgi) Benim/bizim deneyimimizde, tm Fler Gdir.
(teori) Genel olarak, tm Fler Gdir. (Veya, en azndan,
inceleyeceim bir sonraki F (de), G olacaktr.


Bu eit dnme tarzna, Endksiyon veya endktif sonulama diyoruz.


Bylece, tanmlayc probleme David Humen yant:


Gzlenmemi olgulara ilikin grlere, deneyimlerden, endksiyonla varlr.

II. Normatif Problem


imdi ikinci yaklam, (ii) normatif probleme dnelim. Bu eit dnme tarz hakl
mdr? Unutmayn ki: (Data/Bilgi)den, (Teori/Nazariyeye) gei,
Dedktif/Tmdengelim yoldan mmkn deildir: Daha ak syleyi ile, hareket
noktas bir dayanak beyann doru, sonucunun ise yanl, olmas mmkndr.
Pekala, sadece bu kadarndan, bu geilerin doru olmadklar sonucuna m
varmalyz? Biraz daha snrl bir n-beyan dayanak bulamaz myz? imdi unu
dnn :


(UN) Eer benim/bizim tm tecrbelerimizde, tm Fler G iseler, o halde,
bunda bir dzenlilik vardr. (imdi ve gelecee dnk bir sonu-).


Genel olarak bu, Uniformity of Nature/ Tabiatn Birliktelii ilkesidir. Ancak,
imdiye kadar tecrbemde beliren modelin, genel olarak tabiatta mevcut olduunu
ok kuvvetli bir ekilde iddia ettiini de gzden karmayn. (Data)+(UN), (Teori/lke)
sonucunu dourduundan, Endksiyonun hakl olup olmad, (UN)nin savunulabilir
olup olmadna gelip dayanmaktadr. Ancak bu arada Hume, (UN)nin, dngsel-
olmayan bir savunmasnn bulunmadn da vurgulamaktadr.
Buna gre:


(i) (UN) olguyla ilgili bir husus ifade etmektedir. (Reddi/inkar mmkndr)
() (UN) gzlemlenmemi olguya ilikin hususla meguldr. (Ksmen gelecek)
(iii) Gzlemlenmemi olgu ile ilgili tm sonulara deneyimlere dayal yoldan
endksiyonla varlmas gerekir.
(iv) Ancak, (UN), herhangi endktif bir argmanda bir n-durumdur. (UN) iin
(UN)yi kullanan bir argman da, n-durum olarak, dngsel olacaktr.
(v) Sonu olarak: (UN) iin, dngsel-olmayan bir argman yoktur.


Emin olmak iin, imdi u argman deneyelim:


D) Benim/bizim tecrbemiz, tecrbem/tecrbemiz iinde olan dzenliliklerin
genellikle vuku bulduunu gstermitir. (Buna gre, en azndan, bir sonra vuku
bulacaktr)


T) Bylece, genel olarak, benim tecrbemde dzenlilik vuku buluyorsa, bu
dzenlilik, genellikle devam edecektir.


Bylece, (D) (T) den varlan sonu, (UN), ek bir koul olarak mevcut olmad
srece, geerli de deildir. (UN)nin mevcut olmas hali, dnceyi dngsel
klacaktr. Bu halde ise, Endksiyonun, endktif yoldan savunulmas,
ilemeyecektir. Bu ise, ilmi aratrmann, yani, gzlemlenmi (ten/olandan)
gzlemlenmemi eyler hakknda neticeler karmaya teebbs eden byle bir
aratrmann, kendi kendisini ispatlamayan bir varsayma dayandn; ancak, bu
varsaymn bir inan maddesi olarak alnmas gerektiini ifade etmektedir. (UN)yi
desteklemek iin toplayabileceimiz herhangi kant ise, nihayet sadece mevcut ve
gemi deneyimlerden karlacaktr.Bu nitelikte bir kant ise, prensibin kendisine
gvenmeden, gemi ve gncel deneyimlerin tesine giden bir iddiay desteklemek
iin kullanamayz.

III. Sorular :


Bu, tabiattan bilgi kazanm gayretlerimizde, ilmi aratrmaya gvenmek iin,
(kristal kreye bakmak, tahmin ve kehanetlerde bulunmaya almak gibi
yollarn tesinde) baka hibir nedenimizin kalmad m demek oluyor?

Bilime gvenimizle, dini inan arasnda, nitelik ve eit bakmndan
herhangi bir fark var m?

IV. Humen grlerine baz yantlar (Onlar ikna edici buluyor musunuz?)


Bilim, kesin tahminler yapmada, ve bu tahminleri salamakta, dier alternatif
metotlardan son derece daha baarldr. Bu, Tabiatn Birlikteliinin,
(UN)nin kabul edilebilir olduunu gsteriyor.
(UN), bir dnce ilkesidir; onu takip etmekle, olgulara ilikin hususlar
hakknda doru ekilde dnmeyi gerekletirmi oluruz.
lim, herhangi alternatif metottan daha iyi bir ekilde, delile, kanta dayanr.
Bu, (UN)yi dier ilkelerden ayran tarafdr bulunan dzenlilikler, daha
niformdur, daha sistematik ekilde denenmi, deneylere tabi
tutulmulardr.

Humen yant


i) (UN)yi kabul etmek iin, zorlayc nedenler yoktur; ayrca, (UN) irrasyonel ya
da, tutarsz deildir.

ii) (UN )yi kabul, bir alkanlk, hatta, belki bir igddr. Baka syleyile, bize
olaan (ekilde) gelen bir eydir.

iii) Bir prensip bize olaan ekilde gelirse, ve (bu) prensip kendi kendisine ters
veya tutarsz deil ise, onu kabulmz de, aklsal/rasyonel olarak hakldr, ve
hakl nedenlere dayanmaktadr.

iv) Bundan tr, (UN)yi kabulmz, aklsal olarak hakldr.


Hume ile Jamesi kyaslayn


Hem James, hem Hume, ispatlanamayan bir eye inanmamzda, bazen hakl
olduumuz grn muhafaza ederler. Bununla beraber, bu noktada Hume, bu
eit inanlarn, bir bakma, yalnz kanlmaz olduklarnda hakl olduklarn,
nk ona inanmann, iimize kuvvetli bir ekilde ilenmi olduunu, veya bu
sebepten, inanmaktan baka bir ey yapamadmz, belirtmektedir.

Ayn noktada Jamesin dncesi, daha serbest grl olup, ona gre: delille
kantlanmayan bir alanda, neye istersek, ona inanabiliriz. Yani, kantlanamayan
alanda bir kimse, istediine inanmakta serbesttir.

Bu tutumlarnn sonucu, her ne kadar Hume ve James, rnein, Clifforddan daha
serbest grl iseler de, hangi inanc tamamzn hakl olabilecei noktasnda,
Humen kriteri, Jamesinkinden daha kstl ve kstlaycdr. rnek vermek
gerekirse, Hume, Teizmin rasyonel bakmdan hakl olmadn dnr; nk,
Tanrnn varlnn/mevcudiyetinin, kant yoktur; bu yzden, Teizm, ihmal
edilebilir, bir kenara braklabilir. (Bir kimse, Tanrya inanmadan yaayabilir)
(Bknz. Hume, Dialogues Concerning Natural Religion (R&R da bu konu daha
fazla)