11.

Ders
Akl ve Beden (pdf/1)
24.00 Felsefenin Problemleri
Prof. Sally Haslanger
Ekim 19, 2005

Akl Beden kilemi (PDF/1)



1. Akl Beden Problemi

Bazen bize en yakn olan eyler, anlalmas en g eylerdir. nsann kendisi,
buna bir istisna deildir, en yaknmzda olmasna ramen, bir anlam vermek, son
derece gtr. Ne gariptir ki, kaya nedir sorusunu cevaplamay, ben neyim
sorusunu cevaplamaktan daha kolay buluruz.

Bu sualin anlalmas, neden bu kadar g? Belki, sergilediimiz zelliklerden
bazlarnn bir listesini yapmakla balayabiliriz. Bir taraftan, maddi zelliklerimiz var,
kaya ile ortak taraflarmz: beden, arlk, ekil gibiDier taraftan, hayvanlar aleminin
belli eitleri ile yaknlk tayan, zihinsel zelliklerimiz var, baz taraflar da sadece
insanlara zg: bilinlilik, duygusallk, arzu, inan, ac, niyet, gibi. Akl-beden Problemi,
kabaca: te bu kadar farkl niteliklerin, ayn bir sje iinde, nasl, birlikte ve asl
durduklardr. Ren Descartes, (bir nemli filozof), bu soruyu yantlad: Bu farkl
zelliklerin belki tek bir obje iinde asl durmadklarn dnd. nsann, belki
birbirinden tamamen farkl: biri manevi/ruhsal, dieri maddesel, iki ayr eyden
olutuunu, ileri srd. Aklsal/dncesel varlklarmzn, bu takdirde, ruhsal ey
olabileceini; ve fiziki zihinsel zelliklerimizin bireyin zellikleri olabileceini syledi.
Buna gre, sizin veya benim gibi bir insann, bir manevi ve bir maddi ksm olan,
karmak bir mevcudiyetten olutuunu, dnd. Descartesn bu dncesi, genel
olarak: dualizm, trke karl ile, ikicilik olarak adlandrlyor.

Dualizm, materyalizm ile kyaslanabilir; materyalizm, (hayatta) sadece maddi eyler
olduu, ve zellikle, insanlarn, btnyle maddesel eyler olduklar grn tar. Ve
idealizm ise, sadece ruhsal eyler olduunu savunur, dolaysyla, insanlarn, bir btn
olarak, ruhsal olduklarn kabul eder.

Dualizmin (baz avantajlar olmasna karn) problemi zmekten ok, daha da
derinletirdii, grlmektedir; nk, beden ile akl arasnda abalamamzn can
alc noktas, sadece sergilediimiz zelliklerin ok farkl olduklar vakas deil,
fakat, her ikisi arasnda yakn, karlkl bir iliki olmasdr. Akl ile beden, iki eyin
olamayaca kadar yakn bir ekilde koordine olmulardr. Hareket/ eylemde,
hareket etmek iin, arzu ve niyetler olutururuz, ve ekseriyetle vcudumuz,
fikirlerimize gre hareket eder. Ancak, maddesel bir ey ile ruhsal bir ey,
aralarnda nasl karlkl hareket ederler? Fiziki evren, iinde fiziki olaylarn sebebi
olarak, yalnz fiziki nedenlerin olduu bir kapal sistem deil mi? Nasl oluyor da
fiziki/maddesel nesne, maddesel olmayan stnde, etki hasl edebiliyor? Bunun
mekanizmas ne?

2. Maddesel ve Ruhsal eyler

Herkes Datay biliyor mu? Data, Star Trekde, bir android; kablolar, silicon chipler
vs.den oluan, ok gsterili, bir robot-insan. Datann zihni durumlar (states) yaplar
olduunu imdi dnmek, ok, ok ilgi ekici. Elbette, bizim gibi bu filmi seyredenler,
Datann dnebildiini, inanlar ve arzular olduunu dnmeyi, normal karlyor.
Pek oumuz, Datann hatta bilinli olduunu, renk ve ses duygular olduunu, ac vs.
bile hissettiini farzediyoruz. Ama Data, henz, i yapsnn en balang aamasnda,
sadece bir makine. Sadece pek ok metal, plastik vb. dier hareketsiz malzemeden (ve
bir ksm elektrikten) oluuyor. Hl, Datann bir zihinsel hayat olduunu sylemek
istiyor muyuz?

imdi, biraz da Energizer Bunnyyi (1) ... o pembe tavan, sahte tv reklamlar
arasnda sahnenin bir ucundan dierine bastonlu davulunu alarak ilanlar bastrn,
(oraya-buraya devaml koan o tavan...) dnn. Energizer Bunny de bir eit
robot; etrafta hareket eden ve davul alan bir robot. Ama bu tavann zihinsel bir hayat
olduunu dnmyoruz. Dnceleri yok, ac hissetmiyor, hibir deneyimi yok.
Sadece bir oyuncak. Ama kompozisyonlar nedeniyle, Data ile Energizer Bunny
arasnda fazla bir fark yok. Her ikisi de sadece (bir ok metalden, elektrikten vs. oluan)
makinelerden ibaret, ancak, Data daha karmak bir makine.

imdi insanlar dnn. nsanlar, metalden, silicon-iplerden yaplm deiller.
Kemikten, kandan yaplmz. Ama, benzer bir problem var, nk, fiziki ilimler
bakmndan vcutlarmz, sonu olarak temel baz elemanlardan ve belli elektrik
uyarmalardan yaplm. phesiz, vcutlarmz, Dataninkinden veya Energizer
Bunnyninkinden farkl bir kimyevi kompozisyona sahip, ama, onlarnki gibi, fizik ve fiziki
kanunlar tarafndan ynetiliyor. Ama bizim zihinsel yaplarmz var; mitlerimiz,
ryalarmz, duygularmz, dncelerimiz var. Bu nedenle, burda da sorabiliriz, zihinsel
hayatmz, dnce hayatmz nasl anlayacaz? Bu bilinlilik akna, bu kemik
torbasna nasl, ne ekilde balanm?

Belki, ruhsal bir eyin ne olduu konusunda biraz daha aklama yapmamz yardmc
olacaktr. Varsaym olarak, ruhsal eyler, maddi elemanlardan olumuyorlar ve
maddesel kanunlara da tbi deiller. Ruhsal eylere atfedebileceimiz, hi, pozitif
karakteristikler var m? Muhtemelen: Yer, bilinlilik (ya da, bilinlilik kapasitesi),
niyetlilik.

Ruhsal eylerin fiziki eylerden bamsz mevcudiyetine inanmak iin, hi neden var m?
(Aka grndne gre, maddesel eyler var, ve vcutlarmz, maddeseller; yle ise,
bunu teslim, edebiliriz...) Dualizmi destekleyen eitli argmanlar mevcut:

a. Kategori argmanlar: Akl/dnce yaplar ile, maddesel/fiziki yaplar, ok farkl
eitten zellikler tarlar ve akl/dnce varlklar, fiziki bir eye entegre edilmi, ayn
ekilde, (bedensel) fiziksel varlklar(mz), ya da, fiziksel eyler de, aklsal/dncesel
eylere entegre edilmi deillerdir. yle ise, esas itibariyle, (birbirinden) farkl eyler
olmaldrlar.

b. Zihinsel obje argmanlar: Akln, zihinde madde olarak karl olmayan imgeleri
vardr, rnein, maddesel dnyada, bir turkuaz imgesinden sonra bu imgeye karlk
gsterilebilecek turkuaz hibir ey yoktur. yleyse sonradan zihinde kalan imge,
maddesel deildir.

c. Yapsal argmanlar: Zihnimin, maddesel olmayan bir dnyada mevcut olmas
mmkndr. Oysa, bedenimin maddesel olmayan bir ortamda mevcut olmas mmkn
deildir.

d. Aklsal iin ampirik kant yokluu: Maddesel dnya hakkndaki bilgileri,
duygularmzla kazanr, ediniriz. Ama, ampirik metodu kullanarak, akln kantlarn
bulamayz, onlara ulaamayz. -gzlem ve dnce yolu ile akln delillerine,
kantlarna sahibizdir. Maddesel dnyay ise, bu yolla, ve bu yoldan renmiyoruz.
yleyse, maddesel eylerin alanndan farkl, ve amprik-olmayan bir giriimiz olan, bir
ruhsal-eylerin-alanmz (da) var/olmal.



2. Dualizm/kicilik ekilleri

A. Karlkl etkileim
Beden ile akl arasnda, iki-ynl, nedensel ilikiler mevcuttur: Bunlar alg ve eylemdir.
Alg halinde: D dnya, vcudumuz zerinde fiziksel deiikliklere neden olur;
Eylemde: Alglamada oluturduumuz niyetler, vcudumuzu harekete geirir.

B. Epifenomenalizm :
Vcut, zihni etkileyebilir, ama,akl vcudu etkileyemez. (Tek ynl, nedensel-
etkileim)

C. Paralellik:
Zihin ile beden arasnda, nedensel karlkl-etkileim yoktur; zihin ve beden, paralel
raylar zerinde giden iki ayr tren, ya da, senkronize edilmi farkl saatler gibidir.
(nceden kurulmu uyum, bunun bir eidi, bir versiyonudur.)

D. Vesilecilik/Aranedencilik
Tanr, sz konusu olan eylerin dncelerini zihnime koymak iin, eylerin
mevcudiyetini bir bahane, vesile, bir neden, bir vasta olarak kullanyor. Bu
grlerin ou, inanlabilir, realist deillerdir. Bu nedenle, karlkl-etkileimi:
Model dualist gr olarak kullanalm.

3. Ruhsal eylere ilikin endieler
Dier Ruhsal eyler/Dier Zihinler:
Descartesn yapt gibi dnn, zihnimin, vcudumdan tamamen ayr olduunu,
zihnimin, dncel hayatmn cereyan ettii yer olduunu kabul edin.

Bu gr aklnzda tutarak, bu yne baktnzda, benim hakkmda gzlemlediiniz
ey nedir? nanlarm, arzularm, duygularm, zdraplarm/ aclarm, gzlemliyor
musunuz? Hayr. Grnmeyen, aklmn iinde, (sizden uzakta) sakldrlar ve btn
grdgnz, bu vcuttur. Fakat yle ise, herhangi inanlarmn, arzularmn,
duygularmn vs., olduunu, neye dayanarak dnyorsunuz? Nihayet lmbalarn
yandn syleyebilirsiniz ama, evde kimse yoktur. Demek ki, problem: izinkinden
baka akllar olduunu, nasl biliyorsunuz?

Belki yle cereyan ediyor. Akli/zihinsel yapnz/kademeleriniz olduunu, siz
biliyorsunuz, ve kendi rneinizde, bu zihinsel yapnn/kademelerin, belli davran
ekilleri ile irtibatl/birleik olduklarn biliyorsunuz. Bylece, rnein ac iinde
olduunuzda, inlemek eilimindesiniz, etkilenmi olan blgeyi tedavi ediyor, bakmn
yapyor ve ac vermesinden kurtaryorsunuz, ve byle devam ediyorsunuz. imdi ben
inlerken, yaral yere pansuman yaparken, sizin hissettiinizi hissetmemi dnmeniz,
anlam ifade etmiyor mu? Bu duruma, dier kimseler onlarn akllar dnceleri iin
benzer eye dayal gr deniyor: Benim kendi rnek-olaymda, baz davranlarm,
zdrabm, ektiim acy gsteriyor, bylece, muhtemelen btn benzer olaylardaki
(ayn/benzer) davranlar, ayn/benzer acy yanstyor.

Hereye ramen,byle bir gr, sorgulamaya aktr. Genellikle, benzer eye dayal
ekilde dnrken, bir eyin dierine bileik ve balantl olduu pek ok rnek-
Olay muhakeme ediyoruz. Ancak, bu rnek-olay, farkl: nk, bu durumda, rnek
olarak aldmz, sadece tek bir misal var. Nihayet, inlemem, sanki benden baka
kimsenin acs ile ilikilendirilmeyecekmi gibi!!..

Zihin / beden (arasndaki) neden ilikisi

Ruhsal ey nereye yerletirilmi? Ruhsal tarafmn, uzaysal nitelikler dahil (en azndan
belli bakmlardan) hibir fiziki zellie sahip olmamas lazm. Ama o takdirde, beynin
herhangi noktas zerinde, nasl, ve ne denli bir tesir tatbik edebilir? Ayn ekilde, o
belirli noktada, akln, ne ekilde tesir edilmi olmas lazm? O noktann, tesir tatbik
etmek ve zdrap ekmek iin ayn yer olmas gerekmiyor mu?

Bireyselletirme: Feza ve zamanda yerletirilmemi olan eyleri, nasl
bireyselletirebiliriz? Zihnen benzer olan bir ift ikizi dnn: Bu ikizlerde, ka tane
ruhsal ey var? Dahas var, eer ruhsal eyler, bir yere yerletirilmemiler ise, belli
bir vcut ile nasl ortaklatrlabiliyorlar, nasl irtibatlandrlabiliyorlar? Bir ruhsal eyi
benim yapan ey ne? Yani, paras ben olduum o karmak/kompleks eyin.

Baka deyim ile:

Bir ruhsal eyi, paras ben olduum o (karmak/kompleks) ey ile balantlandran
ey ne?

Fiziki sistem, nedensel olarak kapaldr: lim bize, fiziksel evrenin, nedenli olarak
kapal olduunu sylemektedir. Bylece, her bir E fiziki olay iin, ondan evvel
cereyan etmi bir E fiziksel olay vardr, hangi E vuku bulmak iin baarszla
uramad (ya da, ne, E yi gerektirdi) gz nnde tutarak. Fakat, kolumun yukar
kalkmas iin daha nceki fiziki olay yeterli idi ise, zihni/dnsel olayn rol ne?
Benim niyetim, nasl, sebep/neden oluyor?
Karlkl-Etkileimin Gizemi: Fiziki-olmayan bir eyin, fiziki olan eyi etkilemesi,
tamamen gizemlidir. Bir arzu, bir elektronun hareketini nasl etkileyebilir? Ama, eer
zihinsel elektronlar etkileyemiyor ise, vcudumu, ne, nasl, etkiliyor?

Evrim: Ne zaman ruhsal eyler, vcutlara etiketlendi? Nasl bir doal mekanizma,
ruhsal eylerin nasl etiketlendiini izah edebilir/aklayabilir?

Gereksizlik: Aklsal yaplarn/kademelerin mevcudiyetini kabul etmek istesek de, bu
eylerin, niye ruhsal eylere irtibatlandrlmas gerektiini dnyoruz?

rnein, neden, aklsal/dnsel yaplarn, fiziksel yaplardan farkl eit yaplar
olduklarn, fakat, hereye ramen, ruhsal eylerin deil, (de) (sadece) bedenin,
yani, fiziksel eylerin varlklar olduklarn, niin sylemiyoruz?