13.6.

2014 Cika woda Wikipedia, wolna encyklopedia

http://pl.wikipedia.org/wiki/Ci%C4%99%C5%BCka_woda 1/4
[poka] Nomenklatura systematyczna (IUPAC)
[poka] Inne nazwy i oznaczenia
[poka] Waciwoci
[poka] Niebezpieczestwa
Cika woda
Historyczna prbka cikiej wody z fabryki Norsk Hydro
Nazewnictwo
Oglne informacje
Wzr
sumaryczny
D
2
O
Inne wzory
2
H
2
O
Masa
molowa
20,03 g/mol
Identyfikacja
Numer CAS 7789-20-0
(http://nlm.nih.gov/cgi/mesh/2013/MB_cgi?
rn=1&term=7789-20-0)
PubChem 24602
[1]
Jeeli nie podano inaczej, dane dotycz
stanu standardowego (25 C, 1000 hPa)
Cika woda
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Cika woda, HDO lub D
2
O woda, w ktrej
znaczc cz atomw wodoru stanowi izotop
2
H
[2]
,
czyli deuter, ktrego jdro zbudowane jest z protonu i
neutronu (podczas gdy jdro protu (
1
H) w zwykej
wodzie zawiera jedynie proton). Zazwyczaj jako
"cik wod" traktuje si D
2
O
[3]
, jednak nazwa ta
dotyczy take zwizku, w ktrym jedynie jeden prot
zastpiony jest deuterem (HDO)
[2]
.
W "normalnej" wodzie wystpuje naturalnie ok. 115
ppm wody "cikiej" czyli tlenku deuteru. Harold
Clayton Urey (USA), opublikowa w 1931 technik
umoliwiajc oddzielenie tlenku deuteru od tlenku
"zwykego" wodoru, polegajc na wieloetapowym
odwirowywaniu wody.
Inn metod oddzielenia cikiej wody jest powolna
elektroliza. Wykorzystuje si tu fakt, e deuter nie
bierze w niej udziau. Podczas tego procesu wodr i
tlen uchodz z elektrod, natomiast tlenek deuteru
pozostaje w naczyniu. Z elektrolizy 100 000 litrw
wody uzyskuje si okoo 1 litr "cikiej wody", co
sprawia, e jej otrzymanie jest kosztowne.
Spis treci
1 Waciwoci
2 Zastosowanie w technikach jdrowych
3 Wpyw wody cikiej na ywe organizmy
3.1 Wpyw na zwierzta
4 Zobacz te
5 Przypisy
Waciwoci
Czsteczki cikiej wody maj mas czsteczkow wiksz o 2 g/mol od "zwykej wody", co powoduje nieco
wiksz gsto cikiej wody w stosunku do wody zwykej. Dziki temu mona oddziela wod cik od
zwykej przez wirowanie. Wspczenie cik wod uzyskuje si gwnie za pomoc rozdziau tlenku deuteru
od tlenku protu na kolumnach sorpcyjnych, wykorzystujcych rnice w trwaoci wiza wodorowych
tworzonych przez tlenek protu i tlenek deuteru z wypenieniem tych kolumn.
13.6.2014 Cika woda Wikipedia, wolna encyklopedia
http://pl.wikipedia.org/wiki/Ci%C4%99%C5%BCka_woda 2/4
Waciwoci chemiczne wody cikiej s niemal takie same jak zwykej wody, z wyjtkiem jej zdolnoci do
tworzenia wiza wodorowych (tworzy silniejsze wizania) i polaryzacji wiza tlen-wodr(deuter), co skutkuje
m.in. nieco wyszym pH. Woda cika znaczco rni si natomiast od zwykej wody pod wzgldem fizycznym.
Ma o kilka stopni wysz temperatur wszystkich przemian fazowych, wiksz gsto, inny moment dipolowy,
inne przewodnictwo elektryczne i pojemno ciepln.
Porwnanie waciwoci D
2
O, HDO i H
2
O
Parametr D
2
O HDO H
2
O
krzepnicie (C) 3,82 0,00
wrzenie (C) 101,42 100,7 100,00
gsto (w 20 C, g/cm) 1,1056 1,054 0,9982
temp. maksymalnej
gstoci (C)
11,6 4,0
lepko (w 20 C, cp) 1,25 1,1248 1,005
napicie powierzchniowe
(w 25 C, dyncm)
71,87 71,93 71,98
ciepo topnienia (kcal/mol) 1,515 1,436
ciepo parowania (kcal/mol) 10,864 10,757 10,515
pH (w 25 C) 7,41 7,266 7,00
Zastosowanie w technikach jdrowych
Cika woda stosowana wspczenie w przemyle zawiera zwykle od 95 do 99% tlenku deuteru w stosunku
do tlenku wodoru. Jest ona stosowana jako moderator w reaktorach atomowych, gdy ma ona zdolno do
spowalniania neutronw prdkich. Zwyka woda te ma tak zdolno, ale w przeciwiestwie do wody
cikiej pochania wszystkie neutrony, niezalenie od ich prdkoci. Oprcz tego woda deuterowana jest
stosowana w chemii, jako jeden z rozpuszczalnikw stosowanych w analitycznej technice NMR oraz tanie
rdo deuteru, przy badaniu mechanizmw reakcji, poprzez znakowanie izotopowe i obserwacj tzw. efektu
izotopowego.
Kanada jest najwikszym na wiecie producentem cikiej wody, ktra jest wykorzystywana jako moderator w
reaktorach atomowych typu CANDU.
Ze wzgldu na przydatno cikiej wody w programach produkcji broni atomowej w niektrych krajach (np.
Australii) obrt tym zwizkiem podlega prawnej kontroli.
Cika woda bya rdem niepokoju podczas II wojny wiatowej. Alianci podejrzewali, e przy jej
wykorzystaniu Niemcy prowadzili eksperymenty majce na celu zbudowanie bomby atomowej. Aby temu
zapobiec, w 1942 roku Brytyjczycy wysali jednostki specjalne w celu zniszczenia fabryki izotopu Vemork w
Norwegii, w miejscowoci Rjukan. Fabryka zostaa powanie uszkodzona na pocztku 1943 r. w wyniku akcji
norweskich komandosw. Mimo e zostaa szybko odbudowana, to jednak w wyniku amerykaskiego nalotu
Niemcy podjli decyzj o przeniesieniu zasobu cikiej wody do Niemiec. Nie udao si im jednak
przetransportowa tych zapasw na pocztku 1944 r. bojownicy norweskiego ruchu oporu zatopili prom
przewocy do Niemiec ewakuowane z fabryki zapasy cikiej wody
[4]
.
Wpyw wody cikiej na ywe organizmy
13.6.2014 Cika woda Wikipedia, wolna encyklopedia
http://pl.wikipedia.org/wiki/Ci%C4%99%C5%BCka_woda 3/4
Z fizykochemicznego punktu widzenia woda cika niewiele rni si od wody zwykej. Te niewielkie rnice
s jednak istotne dla ywych organizmw. W biopolimerach takich jak biaka czy kwasy nukleinowe,
deuterowanie (czyli wymiana izotopowa wodoru na deuter) powoduje nieznaczny spadek energii wiza
wodorowych. Jest to znany w przyrodzie efekt Ubbelohdego.
Rnica w aktywnoci wodoru i deuteru w ywych organizmach ma swoje rdo w efektach dynamicznych
oddziaywa kooperatywnych, ktre prowadz do wystpowania efektw samoorganizacji izotopowej w
ukadach wiza wodorowych. Samoorganizacja H/D prowadzi do tego, e deuter niechtnie wchodzi np. do
DNA organizmw ywych.
W czasie umieszczenia ywej komrki w rodowisku cikiej wody, aparat mitotyczny, a dokadniej wrzeciono
eukariotyczne, ktre zbudowane jest z DNA, tworz si wizania typu DD o mniejszej sile ni HH, std
dochodzi do rozrywania tych wiza i zmniejszenia efektywnoci replikacji DNA
[5]
.
Wpyw na zwierzta
Eksperymenty na myszach, szczurach i psach
[6]
pokazay, e zawarto 25% deuteru powoduje (czasem
nieodwracaln) bezpodno, poniewa gamety i zygoty nie mog si rozwija. Wysokie stenia cikiej wody
(90%) gwatownie zabijaj ryby, kijanki, pazice i muszki owocowe. Ssaki, np. szczury, otrzymujce do picia
cik wod, umieraj po tygodniu, kiedy zawarto deuteru osiga 50%. Przyczyn mierci, podobnie jak w
zatruciu cytotoksycznym (np. podczas chemioterapii) i ostrej chorobie popromiennej, wydaje si by oglne
zahamowanie podziaw komrkowych. Cika woda jest bardziej toksyczna dla komrek nowotworowych
ni zdrowych, jednak stenia wymagane dla skutecznego dziaania s zbyt wysokie dla zastosowa
terapeutycznych
[6]
. Podobnie jak w chemioterapii, ssaki zatrute D
2
O umieraj w wyniku niewydolnoci szpiku
kostnego (krwotoki i infekcje) i zaburze funkcji jelit (biegunka i utrata pynw).
Prokariotyczne organizmy, takie jak bakterie, u ktrych deuter nie powoduje problemw z mitoz, mog
rozwija si przy cakowitym zastpieniu wodoru przez deuter, rwnie w biakach i DNA
[6]
. Pene zastpienie
zwykych izotopw ciszymi stabilnymi jest moliwe u organizmw wyszych dla innych pierwiastkw (wgiel-
13, azot-15, tlen-18), ale nie dla deuteru.
Cika woda wykorzystywana jest dla poprawienia skutecznoci terapii borowo-neutronowej, gdzie
wykorzystuje si zdolno deuteru do moderowania neutronw bez ich wychwytywania
[6]
.
Zobacz te
reaktor jdrowy cikowodny CANDU
Przypisy
1. Cika woda podsumowanie (http://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/summary/summary.cgi?cid=24602) (ang.).
PubChem Public Chemical Database.
2. Heavy water (http://old.iupac.org/goldbook/H02758.pdf) (ang.) [w:] A.D. McNaught, A. Wilkinson: IUPAC.
Compendium of Chemical Terminology (Gold Book). Wyd. 2. Oksford: Blackwell Scientific Publications,
1997. Wersja internetowa: M. Nic, J. Jirat, B. Kosata: Heavy water (http://goldbook.iupac.org/H02758.html)
(ang.), aktualizowana przez A. Jenkins. doi:10.1351/goldbook.H02758
(http://dx.doi.org/10.1351/goldbook.H02758)
3. Cika woda (http://www.sigmaaldrich.com/catalog/product/aldrich/633178?lang=pl&region=PL) (ang. pol.)
w katalogu produktw Sigma-Aldrich.
4. strona WWW fabryki Hydro opisujc szczegowo wydarzenia z II wojny wiatowej
(http://www.hydro.com/en/about/history/1929_1945/1943_2.html)
13.6.2014 Cika woda Wikipedia, wolna encyklopedia
http://pl.wikipedia.org/wiki/Ci%C4%99%C5%BCka_woda 4/4
5. Helmut Gnzler, Hans-Ulrich Gremlich,: IR Spectroscopy: An Introduction. Wiley-VCH, 2002. ISBN 3-527-
28896-1.
6. D. J. Kushner, Alison Baker, and T. G. Dunstall. Pharmacological uses and perspectives of heavy water and
deuterated compounds. Can. J. Physiol. Pharmacol.. 2 (77), s. 7988, 1999. doi:10.1139/cjpp-77-2-79
(http://dx.doi.org/10.1139/cjpp-77-2-79). PMID 10535697. Cytat: used in boron neutron capture therapy ...
D2O is more toxic to malignant than normal animal cells ... Protozoa are able to withstand up to 70% D20.
Algae and bacteria can adapt to grow in 100% D2O.
rdo http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Cika_woda&oldid=39395077
Kategorie: Chemia wody Technika jdrowa Zwizki tlenu Zwizki deuteru
T stron ostatnio zmodyfikowano o 14:34, 6 maj 2014. Tekst udostpniany na licencji Creative
Commons: uznanie autorstwa, na tych samych warunkach (http:https://creativecommons.org/licenses/by-
sa/3.0/deed.pl), z moliwoci obowizywania dodatkowych ogranicze. Zobacz szczegowe
informacje o warunkach korzystania (http:https://wikimediafoundation.org/wiki/Warunki_korzystania).