Ekonomik Analiz

PROF. DR. SKE NDE R KSZ

Trkiye'de kii bana milli: gelir, gelimi lkelerdekinin sekizde biridir.
300 milyon nfuslu Arap Birlii yelerinin petrol dhil toplam ihracat, bir
Hong Kong ehrinin veya 5 milyon nfuslu Finlandiya'nn ihracatndan az-
dr.
Asrlardr sre gelen bu ac, bu utanlacak hal, Bat'da, "Biz stnz,
nk bizim kltrmz stn. Biz stnz nk bizim deerleri-
miz stn. Biz stnz nk biz Hristiyanz." iddialarn dourmu-
tur. Hal seferleri kadar eski bu n yarglar, Bat'nn ekonomik galebesinin
apak hale geldii son asrda, rkln ve emperyalizmin temellerini te-
kil etti..Yahudi katliamndan sonra rklk ve Hristiyan stnl iddialar
eski aklyla dile getirilemiyor ama temel hissiyat ve n yargda ok byk
bir deiiklik yok. Souk harp dneminde, Trklerle ve dier Mslmanlar-
la ittifaklar yapmak zorunda kalnd iin bu sylemler biraz geri plna e-
kildi. SSCB'nin knden sonra bu kontrol da zld. 1919'da Osman-
ly paralayp cetvelle snr izme hakkn kendilerinde bulanlar, 21. asrda,
ayn anlayla Geniletilmi Orta Dou'nun snrlarn izmeye ve yeni mil-
letlerin ansna kalktlar.
Bundan da vahimi, aalklar tescil edilmeye allan milletlerin bir k-
sm okumu, yazmlar da, u veya bu lde Bat'nn din ve hatta rk stn-
l iddialarna inand.
Hlbuki kk sebep, geen yazda bahsettiim, "on birinci asr Orta Asya
Trk airi"nin tespiti idi. Devleti tutmak iin ok asker, ok asker iin
ok para, ok para iin halkn zenginlii, halkn zenginlii iin ka-
nunlarn adaleti gerekmekteydi. Bunlarn bin zlnce drd zld
ve drd zlnce beylik zld. Tersinden alrsak: Anadolu'dan nce
Niin Geri Kaldnz?
(*)
Prof. Dr. skender ksz
(*)
Gazi niversitesi Mhendislik-Mimarlk Fakltesi Kimya Mhendislii Blmretim yesi
[107]
Trkleen Rumeli'deki nfus stnlmz 18 ve 19. asrdaki etnik temiz-
likle yok eden, sonra Anadolu dnda ki egemenliimize son veren ve niha-
yet Anadolu'yu igale kalkanlarn gl ordular vard. Gl ordular var-
d, nk ok paralan vard. ok paralan vard, nk halklar zengindi ve
halklar zengindi, nk kendi ilerinde uyguladklar kanunlar dildi. Daha
da nemlisi, dil olsun veya olmasn, bir kanun koyduklarnda o kanunu uy-
gulayabiliyorlard.
Bugn de Bat'nn stnl, Trklerin ve Mslmanlarn aczi bu nok-
tadadr. Sizin meclisiniz, Amerikan yerlilerine veya Filipinlilere jenosit uygu-
lad iin ABD'nin zr dilemesi yolunda karar almaya kalkabilir mi? Flo-
rida'dan Kaliforniya'ya kadar spanyolca konuan yeni bir millet inasn
dnebilir misiniz?
Trkler ve Mslmanlar. 16. asrdan iti-
baren niin geri kald? Bu soruya geerli ve -
zerinde eyleme geilecek bir cevap bulunmadan
ister banz taa, ister uaklar gkdelenlere
arpn, bir faydas yoktur.
Veyl maluplara veya "hi bir ey baar kadar baarl deildir" .
Yenilenler genellikle mazeret sahibidir. Hakem kar taraf tutmutur.
Saha kaygandr Bir satran stadnn szn hatrlyorum, "Ben satranta
bugne kadar sal drt drtlk bir malp grmedim!"
"Batllar bizi kandrmaktadr" Bu iddiaya inanmak. Aslnda bizim
Batllardan aptal olduumuza inanmakla edeerdir.
"Bizi smryorlar" Kendinizi niin smrtyorsunuz? Yoksa ger-
ekten akl ermeyen geri bir rk msnz?
Biz ahlklyz, onlar ahlksz da ondan ... Bir kere bu sylemde de
biraz "saflk" gizlidir ve dolaysyla aptall kabulleni vardr. Asil ac olan,
ahlk sadece cins anlamda almazsanz, bugnk Mslman ve Bat top-
lumlarnn ahlk mukayesesinde Mslmanlar kesinlikle nde deildir. Do-
landrclkta, rvette, yalanda. gybette, arkadan vurmada, ahde ve-
faszlkta Batllardan geri deil, epey ileriyiz. Herhangi bir Mslman
i adamna sorun, "Hristiyan'la m, Mslman'la m i yapmay tercih eder-
sin?" diye. Cevap ok byk ounlukla birincisini iaret edecektir. Dorusu
udur ki, Yusuf Has Hacip'in drt dayana ve beylik zlnce top-
lum da zlmtr ve "aalk toplum" iddias kendi kendini ger-
ekletiren kehanet haline gelmitir.
Prof. Dr. skender ksz
Yenilenler genellikle ma-
zeret sahibidir. Hakem
kar taraf tutmutur.
[200] 21. YZYI L Ocak / ubat / Mart 2008
Malubiyetimize sebep ararken Bat'y iaret etmenin kendi kendimizi
rahatlatmaktan ve hareketsizlie gereke hazrlamaktan baka bir faydas
yoktur. Diyelim ki dorudur. Btn kabahat Bat'dadr. O halde sizin yapa-
bileceiniz fazla bir ey yok. Kabahat sizde deil Bat'da olduuna gre otu-
runuz ve onlarn bir gn kabahatsiz hale gelmesini bekleyiniz.
Eer kabahati kendinizde bulursanz sevinin. nk insann kendini
dzeltmesi, hi phesiz, bakalarn dzeltmesinden daha kolaydr.
Niin geri kaldnz?
Bu soruya cevap veremediiniz srece on-
lar, siz Trk olduunuz iin, siz Mslman ol-
duunuz iin gerisiniz demeye devam edecek ve
siz bile buna inanr hale geleceksiniz ve sonunda
kurtuluu, "tpk onlar gibi olmakta araya-
caksnz. Ne yazk ki, hi bir fert tpk bir bakas
gibi olamayaca gibi, hi bir millet de tpk ba-
kas gibi olamaz. Olsa olsa ahsiyetsiz bir taklidi
olur. Bir eyin asl dururken kopyasna kimse
rabet etmez.
"Eitim ve meselesi" ve "Zihniyet meselesi"
Gecen yazda ele aldmz komplo teorileri ve saflk izahlarndan bir
gmlek daha ilerde iki tez, "eitimsizlik" ve "zihniyet meselesi"dir. nce
toplumun eitilmesi gerektii, kalknmann bunun ardndan gelecei tezi ta-
rihi gereklerle uyumamaktadr ve rahmetli Mmtaz Turhan'n "Garpl-
lamann Neresindeyiz?" eserinden sonra bir daha aza alnmamas gere-
l
kir. Turhan ve baka yazarlar, kalknmann eitimin itmesiyle deil, tersine,
eitimin, kalknmann ekmesiyle gerekletiini ak ekilde gstermitir.
Mesel 15- 16. asrlarda in, dnyann en eitimli nfuslarndan birine sa-
hipti. Fakat bu eitim, insanlar bir eyler retmeye deil, devlet brokrasi-
sinde istihdam edilebilmeleri iin gemeleri gereken snava hazrlamaya y-
nelikti. Bizim SS snav, daha da dorusu KPSS gibi bir ey. Bu eitim, in
toplumuna Avrupa ile ba edecek bir ekonomik, siyas ve askeri g, sa-
lamamtr.
Niin Geri Kaldnz?
Eer kabahati kendiniz-
de bulursanz sevinin.
nk insann kendini
dzeltmesi, hi phesiz,
bakalarn dzeltmesin-
den daha kolaydr.
1
Ronald Dore, The Diploma Disease: Education, Qualitication and Development, Institute
of Edueation: 2. Rev Ed edition (1997).
21. YZYI L Ocak / ubat / Mart 2008 [201]
"Zihniyet meselesi" izah ise daha ok, su anlama gelir: "Benim zihni-
yetimde olsalar, hemen kalknrdk. Bu halk byle ite, ne yaparsn... " Ayd-
nmzn tipik stnlk ve bu stnle ramen aslnda bu artlarda elinden
bir ey gelmediinin ilndr bu szler. Dolaysyla bir sorumsuzluk, susuz-
luk ve beraat talebidir.
Geri kalmak phesiz bir zihniyet meselesidir; fakat en az o kadar da bu
zihniyeti yaratan ortam meselesi; son analizde bir kltr meselesi... Zihniyet
zrne bavuran, nce mevcut zihniyeti tarif ve tenkit etmeli, sonra bunun
yerine nerdii yeni zihniyetin niteliklerini ve nihayet bu yeni zihniyetin
hkimiyeti iin artlarn nasl deitirilmesi gerektiini de sylemelidir.
Soru dorumu?
Ksa bir ufuk turu, aslnda "Trkler ve Mslmanlar niin geri kal-
d?" sorusunun kendisinde bir hata bulunduunu gsteriyor. 18.-20. asrlara
baktnzda grlen manzara udur: Bat iler-
dedir. Dierleri geridir... Yalnz Trkler ve Ms-
lmanlar deil; Bati dnda her yer geridir. B-
yk klasik medeniyet beikleri, Hindistan geri-
dir. in geridir, hatta Japonya ve Rusya nispeten
geridir. Bati bu gerilikler zerine smrge impa-
ratorluklar kurmutur. Biraz daha hallice Rus-
ya, Trkistan'da, Japonya, in ve Kore'de impa-
ratorluk kurmakla meguldr.
O halde bizim ve dnyann geri kalannn pek de geri gitmediini, den-
gesizliin, Bat'nn ileri gitmesinde yattn grrz. Bizim eksiimiz, on-
lar ilerlerken yerimizde saymamzdr. Daha nce de belirttiim gibi,
"geri gittik", bir gz aldanmasdr. Duran trendekilerin. Yanda hareket ha-
lindeki trene bakp kendilerinin geri gittiini sanmas gibi. "Duraklama
devri"miz. Bat'nin kalka geip, bize yaklat donemdir. "Gerileme dev-
ri"miz ise Bat kalknmasnn artk temposunu ykselttii dnem. Fakat ara
aladka, malplarn srtna binen ykler onlarn toplumlarnn iten r-
yp, sonunda gerekten gerilemesine yol at.
u halde doru soru. "Bat nasl zenginleti?dir. Sorgulanacak za-
man da bu zenginlemenin balad 15. ve 16. asrlardr. Trklerin dnya-
nn birinci, ikinci ve nc en gl devletlerine sahip olduklar devir. Bu
asrlarda Dou- Bat dengesi Dou lehinedir. O zamanlarda yayor olsay-
dk, sorumuz, "Dou niin gldr?" olurdu.
Geri kalmak phesiz bir
zihniyet meselesidir;
fakat en az o kadar da bu
zihniyeti yaratan ortam
meselesi; son analizde
bir kltr meselesi...
Prof. Dr. skender ksz
[200] 21. YZYI L Ocak / ubat / Mart 2008
Bat Niin Geriydi?
Bu soruyu imdi soralm: 15., 16. asrlarda, Bat niin geridir?
Ylmaz ztuna, 14.-16. asrlarda birleik Avrupa glerine kar Os-
manl'nn savalarnda, birden fazla sava, iin benzer gzlemleri aktarr. Mi-
sl olarak bir tanesine. gerek bir Hal-Osmanl sava olan Nibolu'ya ba-
kalm: Hal ordusu Macar. Fransz, ngiliz. Alman, Polonya, Venedik, Kas-
tilya, Aragon, Rodos, Papalk, Eflak, Tton valyeleri, Norve, skoya ba-
z talyan ehir devletleridir. Macar Kral Sigismund'un komutas altnda
toplam 130 000 kii ... Trk Ordusu 70 000 civarndadr.
Modern strateji teorisi, harplerde ordular
kadar taraflarn felsefe ve kltrlerinin de ar-
ptn syler. Siyas yapy da "felsefe ve klt-
r"n iinde dnmeliyiz. imdi u klieye ba-
vurabiliriz: Bizimkilerin iman gc onlarnkin-
den stnd. Gzlemler "iman gleri" ara-
snda devasa bir farklla iaret etmiyor: "Fran-
szlar ve dier Hal kuvvetleri, Avrupa'nn se-
kin ve tecrbeli muharipleri idiler. Cesurdular... Fransz byk sanca, aske-
ri tevik iin, Fransz deniz kuvvetleri kumandan Amiral Jean de Vienne
tarafndan tutuluyordu. Sancak alt defa yere dt ve Amiral tarafndan alt
defa yerinden kaldrld.Trkler ancak Amiral'in lsnn elinden sanca
ganimet olarak aldlar. Onun yannda Prens Philip de la Bar da maktul d-
2
t.
ztuna Trk zaferinin temel sebebini yle anlatmaktadr:" ... Trk or-
dusunda ba kumandan, en uzak cenahlarn en kk birliklerine kadar h-
kimdi; her hangi bir emri dakika ldrlmeden ve kr krne yerine getiri-
liyordu. Hal bakumaandan olan Sigismund, bu tarzda deil btn ordu-
ya, kendi Macar tmenlerine bile hkim deildi. Her Hal birlii, dierlerin-
den habersiz, kendi bana savap kahramanlk gstermeye alyordu. "
Hallar 25 Eyll 1396 gn 100 000 l ve 10 000 esir vererek muhare-
be meydann terk ederler.
Bakomutann, en uzak cenahlara kadar elinin parmaklan gibi hkim ol-
duu, en kk emrinin dakika ldrlmeden kr krne yerine getirildii
Modern strateji teorisi,
harplerde ordular kadar
taraflarn felsefe ve kl-
trlerinin de arptn
syler.
2
ztuna,Ylmaz, "Byk Trkiye Tarihi", II Cilt, sayfa 326-329. tken Yaynevi. stanbul
1977.
Niin Geri Kaldnz?
21. YZYI L Ocak / ubat / Mart 2008 [201]
bir ordu. Bu ordu gibi davranan, bu kltre ve dokuya sahip bir toplum.
Buna karlk her birlii kendi hesabna kahramanlk yapmaya alan bir ka-
os. Merkezi imparatorluk yapsyla feodal karmasa arasdaki fark, sadece
savata deil, barta da douyu stn klmtr. Kanun hkimiyeti. halkn
hak ve hukuku, genel salk gibi hemen btn alanlarda Bat geridedir.
Bu geriliktendir ki Osmanl, Nibolular, Vama, Kosova ve Mohalar,
Ptevezeleri, kinci Viyana Kuatmasna kadar hemen btn byk ve kritik
3
savalar kazanmtr .
Nibolu'dan bir asr, hatta iki asr sonra da Avrupa'nn durumu ok
farkl deildir. 1500 ylnda Avrupa'da 500 adet bamsz g, merkez
4
vardr. Feodalite'nin siyas yapsdr bu. 1600 ylnda bir tek bat lkesinin
5
bile daimi ordusu yoktur. Avrupa'daki tek daimi ordu Trklerinkidir"
Bat bu yzden geri kald. Merkezi otorite
yokluundan. kanun hkimiyetinin ve devletin
zayflndan. Dou gl devlet sistemiyle ve o
devletin gl ekonomisi ile toplayp ayn
disiplinle ynettii ordularyla stnd.
Bat niin geri kald sorusunun cevab
budur. Ksaca, feodalitedir.
Bat nasl zenginleti?
Baty izleyen yzyllarda ileri gtren de bu feodalitenin bir yan
rndr.
Bu "fetret", bu kemeke, bir oklarna gre Avrupa'nn ykseliinin e-
kirdeini iinde tamaktayd. Bu yllar Rnesans'n, Reform'un, matbaann,
Kolomb'un, Magellan'n yllardr. Avrupa bu saydmz yeniliklere dayana-
6 7
rak ataa kalkt. Rosenberg ve Birdzel daha sonra da Diamond'a gre
1600 ylnda bir tek bat
lkesinin bile daimi or-
dusu yoktur. Avrupa'daki
tek daimi ordu Trkler-
inkidir
3
nebaht (Lepant- 1571) yenilgimize Batllarn verdikleri nemin asl sebebi, bu deniz savann,
Trklerin de yenilebileceini ispat etmesindendir.
4
Charles Tilly. "Reflections on the History of European State-Making,kendisinin editrl-
n yapt The Formation of National States in Western Europe"dan ,Princeton:, Princeton
University Press (1975).
5
j. H. Hexter, ''Reappraisals in History", s. 147 ve Clark, s. 84. Northwestem University Press,
1962. Samuel P. Huntington. To Btieal Order in Changing. Societies'. Yale University Press,1968'de
ki alnt. (2006 baste, sayfa 120).
6
Nathan Rosenberg ve L.E. Birdzell Jr,. "How the West Grew Rich: The Economic Trans-
formation ofthe Industrial World". Basic Books (1987), Trke'si, "Bat Nasl Zengin Oldu?
Prof. Dr. skender ksz
[200] 21. YZYI L Ocak / ubat / Mart 2008
(bundan sonra ksaca "RBD" diyeceim) bu atlmlarn her bin ancak bu de-
rece siyas dankla sahip, bu derece ba bo bir ktada gerekleebilirdi.
Onlar karsnda Trkleri "yenilmez Trk" yapan bu farkllk merkez
otorite altnda gereklemesi pek g, birok yeniliin Avrupa'da denenme-
sinin nn at. Sonu baarlysa, hemen bakalar da uygulad. Baarsz-
lar tarihe gmld. Bir bakma "en iyinin hayatta kalmas- istifa vetire-
si" iledi.
Dounun byk imparatorluklarnda ise, bir eyin yaplp yaplmamas-
na fertler karar veremiyordu. "Yap!", yapma!" kararlar merkezden k-
yordu ve ounlukla "yapma! ynndeydi. Kald ki, yeni bir eylerin de-
nenmesi. deneyene bir avantaj salamazd.
Matbaa
RBD, matbaa ve okyanus ar keif giriim-
lerini, in'deki benzerleriyle karlatrr.
Yaznn kefi, matbaann kefi, nihayet a-
da medya ve en sonunda internet'in insanln
tarih alarndaki atlmlarnn kilit noktalan ol-
duunu daha nce belirtmitim.
Gutenberg'in matbaasnn ekonomik, hatta
siyas stnlk salad grlnce icat saman
alevi gibi yayld. Gutenberg'in buluu 1436 tari-
8
hini tair . Halbuki in'de matbaa 9. asrdan beri
kullanlmaktayd. Fakat orada bask teknii. hi
bir zaman Avrupa'daki gibi bilginin ve deiimin yaylmasnda bir ara, ol-
mad. Hanedanlar deise de in'de brokrasi bir snav sistemi ile belirleni-
yordu. Snav in'in klasik Konfys bilgileri zerine kurulmutu. Bu bilgi-
lerin "doru" yorumu da devlete belirlenirdi. Matbaa bu bilgiler dnda bir
eylerin yaylma potansiyeli demekti. Veya. bu bilgilerin farkl ekilde yo-
rumlanmas. Bu "tehlike" asrlar boyu engellendi ve matbaa hi bir zaman
Bat'daki gibi yeniliklerin yaylma arac olmad.
Matbaa bu bilgiler dn-
da bir eylerin yaylma
potansiyeli demekti.
Veya. bu bilgilerin farkl
ekilde yorumlanmas.
Bu "tehlike" asrlar boyu
engellendi ve matbaa hi
bir zaman Bat'daki gibi
yeniliklerin yaylma arac
olmad.
Endstri Dnyasnn Ekonomik Deiimi", stanbul: Form Yaynlar (1992).
7
Jared Diamond, "Guns, Germs, and Steel: The Fates of Human Societies". W. W. Norton
(2005). Trke'si, " Tfek, Mikrop ve elik" TBTAK (2006).
8
Gutenberg'in yenilii kada kabartl harfleri basmak deildir. Bu ekliyle matbaa asrlardan beri
vard. Gutenberg, yan yana dizilen harfleri, matbaaclk diliyle, hurufat ilk kullanandr. in
yazsnn farkllndan (aslnda yaz deil bir cins hiyeroglif-ideogram) tr Gutenberg'in kefi
Niin Geri Kaldnz?
21. YZYI L Ocak / ubat / Mart 2008 [201]
Avrupa'da da matbaay yasaklayan veya devlet tekeline almak isteyen
egemenlikler olmutu. Ama 500 g merkezi varken bir kann yasa hi,
nemli deildir. Protestan lkelerde matbaa kontrol altnda deildi. Protes-
tan Kiliseleri byle bir kontrol arzu etmedikleri iin deil; fakat hi biri Ka-
tolik Kilisesi'nin talya, spanya ve Portekiz'deki tekeline sahip deildi. s-
panyol matbaaclar Engizisyon'dan kap spanyol Hollanda'sna gtller.
Matbaac ve basl eser enflasyonu balad. Hollandal matbaaclar akllarna
gelen her eyi bastlar: Mzik, pornografi, iskambil kd, ne nasl yaplr
kitaplar, her konuda balang bilgileri... Hollanda ve onun ardndan ngil-
tere basn-youn kltrler haline geldi ve bylelikle okuryazar bir zana-
at snf dodu. lk kapitalistler okuma yazma ve modern muhasebe
9
kaytlan tutmay renmi, zanaatkrlarn ocuklaryd.
in'de ise yasaklar ve kontroller, koskoca bir devlet ve corafya iin ge-
erlidir ve i bitirir .. Kaacak yer yoktur.
Dnyann kefi
Kolomb'un Dou Hindistan'la gitme "girimi" matbaadan da ilgintir.
Giriim Kolomb'un kulland tabirdir. Tam da "'i teebbs" anla-
Gutenbergin matbaasnda baslm bir gravr
in iin Avrupa'daki kadar nemi deildir.
9
Elin Whitney-Smith,
http:/ / delong.typepad.comlsdj/ 2006/ 10/ why_no_industri.htm1#comment-236 1 9258
Prof. Dr. skender ksz
[200] 21. YZYI L Ocak / ubat / Mart 2008
mnda. Cenova'l Kolomb, nce kendi memleketi Cenova Hkmeti'nden,
10
sonra Medina Celi hkmeti'nden, Medina Sidonia Dk'nden, Fransa ve
ngiltere krallarndan, Portekiz'den "risk sermayesi" istemitir. Cenova o
srada Trklerin basks altdadr ve ortakla katlamaz. Fakat baka tal-yan
ortaklar sermaye koyarlar. O srada Kastilya Kral ikinci Filip ile Aragon
Kraliesi zabella, evlenerek bu gnk spanyay kurmaya doru ilk adm
atmlardr. Endls Emevileri'nin son ehri Granaday kuatmaktadrlar.
Granada derken, biraz da zaferin moraliyle olmal, zabella, Kolomb'un
giriimlerine yatrm yapmaya karar verir. Daha nce katlan ortaklarla bir-
likte teebbs "fizibl" hale gelir. Yatrmn yarsn talyan ortaklar karla-
maktadr. Kefedilecek yeni lkelerin gelirinin yzde onu ilelebet Kolom-
b'un olacaktr. O lkeler stnden yaplacak ilere sekizde bir ortak olma
opsiyonu vardr. Buna karlk, ilk yolculuk: masraflarnn sekizde birini de
Kolomb karlayacaktr. Anlama Kordoba saraynda yaplmtr.
Granadal'da Mslmanlar basanl olsa, veya bir baka sebeple sabella
Kolomb'u reddetse ne olacakt? Kolomb destek arayna devam edecek ve
11
Dou Hindiye ilk imkn gemiler baka bir bayrak tayacaklard; o
kadar... Gerek-li sermayenin yarsn toplamt zaten.
imdi u soruyu soraym: Dou Hindiye batya giderek ulama
projesi ile Kristof Kolomb'un ilikisi nedir? Cevap phesiz, "'Kolomb
projenin sahibidir" olacaktr. B-yk ortak olmasa da onun teebbsdr,
onun ynetimindedir. Gerekli sermaye en kolay dev-letlerden elde edilecei
iin ve sonunda "fetih" sz konusu olduundan devletiliklerden destek
aramaktadr; fakat temel-de "giriim" Kolomb'undur.
RBD, in'in Kobmb'dan neredeyse bir asr nce, okyanuslar ve dnya-
y kefetmek iin bir filo, konulan adyla, "Hazine Filosu" ve "Hazine Ge-
mileri" hazrladna dikkat ekiyor. 1403de Yongle imparator'un byk
kararllkla balatt bu teebbs 27.000 kiilik mrettebata sahip 317 ge-
miyle meyveye durdu. O gnn dnyasnn en bykleri olan dokuz direkli
dev gemiler Dou Afrika kylarna, Arabistan'a kadar geldi. mit Burnu'nu
hatta Amerika'y kefettikleri iddialar vardr. i40S- 1433 arasnda, Amiral
Zeng He komutasnda yedi sefer yapldn biliyoruz. ilk be seferin kaytla-
rnda kzl sal, byk ayakl "Franklar"la karlaldndan
bahsedilmektedir.
10
Gayet tabii, dklerin ehir devletlerine "medina"denmesi Endls Emevi etkisidir.
11
A vrupahlarn o tarihlerdeki corafya bilgisine gre, nds nehrinin dousundaki her yer, "Dou
Hinddir.
Niin Geri Kaldnz?
21. YZYI L Ocak / ubat / Mart 2008 [201]
Bizim iin ilgi ekici bir bilgi de Zeng He'nin kkenidir. Ming Tarihi'n-
12
deki biyografiye gre asl ad Ma Sanbao olan Mslman Zheng'in sefer-
leri Mekke'ye de uramtr. Babas Mir Tekin ve byk babas Keremd-
din hacdr ve onlarn anlattklar seyahat hikyeleri gelecein amiralinin
meslee hevesinde etkili olmutur. Aile ad "Ma", Buhara'dan in'deki Yun-
nan blgesini yneten Harzem'li nl Seyyid Accal emsddin mer'in be-
inci olu Mansurdan gelmektedir.
Zheng He'nin seyahatlerinde, 1418 ylnda izilenin 1763'deki repro-
dksiyonu olduu iddia edilen bu dnya haritas, 2005'te Lui Gang tara-
fndan bulunmutur. (Wikipedia www.economist.com)
Merkezi in devletinde teebbs bir imparatorun, Yongle'n emriyle
birden bire balad. Saraydaki iktidar ekimesini bir ou Mslman Trk,
Manu ve Mool asll hadmlar kaybedip, Konfcys mandarin klii ka-
zannca, bir baka imparatorun emriyle Hazine Gemileri kzaa ekildi.
Hatta bu seyahatler hakknda yazmak da yasakland ve son iki seyahatin ka-
ytlar yok edildi. Zeng'in son iki seferde nerelere gittiini bu yzden tam bi-
lemiyoruz. Kuzey ve Gney Amerika'nn aka gsterildii ve yanda verdi-
1
im haritann gerekten 1418de Zheng Helnin seyahatleri sonucunda elde
edilen bilgilerle izildii kesin deildir.
Hazine Filosu iinin sahibi kimdi? phesiz
in imparatorluu. Zeng He'nin mydi? Zeng
He hayatn bu ie vakfetmi, olsa bile hayr...
Devlet, "bitti" dedii anda Zeng Re'nin gidip
alaca ikinci bir kap yoktur. Bunu akmdan
bile geiremezdi.
Kim bilir, hazine gemilerinin seferleri de-
vam etseydi. in ngiltere'nin smrgesi olmaz,
tersine ngiltere in smrgesi olurdu.
Fakat RBD'nin dikkatimizi ektikleri nokta, iin zara ve sansa kalmad,
merkezi in'de bir emir keifleri balatp bir dier emir sonlandrrken. Av-
rupa'daki 500 devletiin mesel 100 tanesi hayr dese ve hatta yasaklasa bile
yasaklamayan devletiliklerde baz insanlarn, kiisel kar iin bunlar taklit
edeceidir. Dolaysyla baarl, kazan salayan yenilikler hzla yaylmtr.
in'de bir emirle seferler yasaklanrken, Avrupa'da bir devletilikte uygula-
np altn getirince, dierlerinde de taklit edilmitir. Nitekim Kolomb'u izle-
Kim bilir, hazine gemile-
rinin seferleri devam
etseydi. in ngiltere'nin
smrgesi olmaz, tersine
ngiltere in smrgesi
olurdu.
12
Binbir Gece Masallar'nn Gemici Sinbad'nn bu Sanbao olduu dncesi vardr.
Prof. Dr. skender ksz
[200] 21. YZYI L Ocak / ubat / Mart 2008
yen yllarda Portekiz, Hollanda ve ngiltere'de insanlar, irketler, devletler,
dnyay kefetmek ve smrgeler kurmak iin sraya girdi. Bat byle zen-
ginleti.
I700'e gelindiinde Avrupa daha byk siyas birlikler iinde toparlan-
maya balamtr. Artk daimi ordular vardr. Trk ilerlemesi bu suret-
le dengelenir. Avrupa'da feodal dankln millet devletleri ve impara-
torluklar, sonunda da sadece millet devletleri yapsna gemesi 20. asrn ba-
na kadar srecektir. 1500 ylndaki 500 siyas otorite merkezi, I900'de 20ye
inmitir.
Bat feodal kalsayd - Zenginliin kayna feodalite mi?
Bat feodal kalsayd, bugn Trkiye'nin ba
ehri Roma olurdu. Avrupa Birlii, hatta Av-
rasya Birlii de 17., bilemediniz 18. asrda
Trkler tarafndan gerekletirilirdi.
Bat'nn stnlnn sebebi feodalite ve
siyas ktidarlarn blk prkl deildir.
Nitekim bat asl stnln byk, uniter
ve milli devletler kurulduktan sonra kazan-
mtr.
Bat'y stn klan tarihi kaza, Roma imparatorluklar(Bati ve Dou)
ve nihayet -asla Roma imparatorluklar kadar gl, olmam- Papaln
merkezi yapsndan milli devletlerin merkezi yapsna geirilirken ara d-
nemde, feodalite karmaas iindeyken gelien zihniyettir:
Servetin devlet dnda da elde edilebilecei, tek tek insanlarn kap kulu
olmadan da nemli ve kazanl iler yapabilecei, byle yapmalar gerektii
zihniyeti. Hayr ve errin sadece devletten gelmedii; insanlarn da geni bir
oyun alanna sahip olduu... Bu anlay, en kuvvetli ekliyle talya ehir dev-
letlerinde oraya kmtr. Modern muhasebeden modern "irket" anlay-
na, bankac1lktan sigortacla kadar birok zengin dnya kurumunun
talya meneli olmasnn sebebi budur.. Kristof Kolomb'un da.
te aranlan "zihniyet" budur
Zihniyet
Zenginlik devlete yaratlmamaktadr Zenginlik, kazanmak isteyen fert-
ler ve o fertlerden oluan irketler vastasyla yaratlmaktadr. nsanlar
Bat feodal kalsayd, bu-
gn Trkiye'nin ba eh-
ri Roma olurdu. Avrupa
Birlii, hatta Avrasya Bir-
lii de 17., bilemediniz
18. asrda Trkler tara-
fndan gerekletirilirdi.
Niin Geri Kaldnz?
21. YZYI L Ocak / ubat / Mart 2008 [201]
"kendi ilerini, kendileri iin" yapmaktadr. Bakasnn-devletin- ilerini
kendileri iin deil. Devlet, kendileri iin alan fertlerin eit artlarda reka-
bet etmesini, edindikleri mal ve m1kn ekya ve dolandrclar tarafndan
ellerinden alnmamasnn, kiiler arasndaki kontratlara riayeti temin edecek
kanun hkimiyetini ve gvenlii salamaktadr. Bu gvenlik ve hkimiyet ne
kadar salam ve tavizsiz olursa fertler de o kadar verimli olmaktadr.
Hlbuki ahs servet bizim toplumumuzda daima pheyle kar-
lanmtr. Devlet ahs servetleri her zaman "msadere" edebilir. Tica-
ret ve sanayi aznlklarn iidir. Para kazanmak isteyen devlet hizmetine girer.
sterseniz gnmz iin buna, "siyasete atlr" da ekleyebilirsiniz. Zengin
lkelerde para kazanmak isteyen i hayatna, ok kazanmak isteyen siyasete
atlr. Bizde bu formln tam da byle iledii sylenemez. Para kazanmak
iin siyasete atlanlarmz az deildir. Simetriyi bozmamak iin olsa ge-
rek, i adamlarnn da bazen birinci hedefinin siyas g olduunu gr-
13
yoruz. lber Ortayl, "I500'lerde bir sancak beyinin geliri 12.000 altn civa-
rndayd. Bursa'nn en zengin tccarnn terekesinden ancak 4.000 altn k-
mt. Halil nalck hocamz sylemektedir: henz devletin idaresini, topra-
n idaresini elinde tutan snflar en gvencede, en zengin ksmdr ve bunlar
14
bu dnyay yaratyordu. " diye yazyor.
in'li bir yazar yle zetliyor: "in'de bir mucidin beklentisi, cadn im-
paratora takdim edilip onun beenisini kazanmak ve sonunda saraya aln-
makt. Bu, yeni bir eyler cat etmek iin bir tevikti ama Bat'daki gibi kadn
15
piyasaya karlarak ondan para kazanlmas dnlmezdi ".
Yusuf Has Hacip'in msralarna belki tayamayacaklar ykler ykle-
diimin farkndaym. Peki son olsun ama syleyeyim: Ordu, gvenlik. Mill
devletin dayana ortak: yksek kltrn bekas merkezidir ve devletin ii-
dir. Kutatgu Bilig, orduyu ayakta tutmak iin hazinenin dolmas ge-
rektiini syledikten sonra. bunun halkn zenginliiyle gereklee-
ceini yazmak-tadr.. Devletin kurup ynettii Kolhoz veya KTlerIr
deil.
Zenginlik, kendi ilerinde galon Fertler tarafndan yaratlr. Mil-
let ve onun devleti bylelikle gl olur.
13
Bu arpkl,byle, zdeyi yapsnda dile getiren iletmeci Cihan Turperdir.
14
lber Ortayh, "Osmanl'y Yeniden Kefetmek", Tima, stanbul (2006). s. 24.
15
Elin Whitney-Smith,
http:/ / delong.typepad.comlsdj/ 2006/ 10/ why_no_industri.htm1#comment-236 1 9258
Prof. Dr. skender ksz
[200] 21. YZYI L Ocak / ubat / Mart 2008