Ortadou ncelemeleri

BLE NT GLE R
ran'da 14 Mart 2008'de yaplan genel seimleri muhafazakrlarn ezici
bir ounlukla kazanmasnn ardndan gzler bir kez daha Tahran'a evrildi.
14 Mart genel seimleri sonrasnda yaplan ilk resmi aklamalar; nkleer
programndan tr Bat'nn imeklerini zerine eken Tahran'n, ne Bir-
lemi Milletler yaptrmlarna; ne de uluslararas izolasyon tehditlerine bo-
yun ememekte kararl olduunu gsteriyor.
Olas bir srail ve/ veya Amerika Birleik Devletleri saldrsna, Hrmz
Boaz'n kapatp petroln varil fiyatnn 150 dolara kadar ykselmesine yol
ama tehdidi ile karlk veren muhafazakrlarn egemenliindeki Tahran'n,
Bat'ya dnler vermesini beklemek hayalperestlik olur.
Zengin doalgaz ve petrol rezervlerine karn Bat'ya ideolojik neden-
lerden tr srtn dnerek in ve Rusya ile yaknlaan, 3 bin kilometreyi
aan menzile sahip fzeler gelitiren ran, ii jeopolitii kartn da bata Irak
ve Lbnan'da olmak zere sonuna kadar kullanyor.
Tahran, bir yandan Snn Hamas ile slami Cihad ve i Hizbullah
ile yakn balar kurarak srail'i kuatma altna almaya alyor; dier yandan
da in, Rusya ve Kuzey Kore'den salad teknolojilerle askeri gcn s-
rekli artrarak blgede hafife alnmamas gerektiinin mesajn vermeye a-
lyor.
Lbnan'da Hizbullah lideri eyh Hasan Nasrallah'n, Irak'ta da ile-
rin dier saygn hccetullah Mukteda Es Sadr'n, direniin sembolleri ha-
line gelerek blgesel g konumuna ykselmelerinde Tahran'n hamilik ro-
lnn byk katks var.
ran dn Vermemekte Kararl
(*)
Blent Gler
(*)
TRT D Haberler Muharibi - Tahran
[91]
srail-Hizbullah sava srasnda Lbnan'daydm. Atekesin ardndan
Beyrut'un iilerin younlukta olduu gney banliylerinde evlerin camlar-
na ran bayrann asldna, Nasrallah ile ran'n dini lideri Ayetullah Ali
Hamaney'in posterlerinin bir arada sergilendiine tanklk ettim.
ran'dan lojistik destek salad artk sr olmaktan kan Hizbullah'n,
2006 ylnda srail ile 33 gn sren asimetrik savataki baars, bata Ameri-
ka Birleik Devletleri olmak zere Bat'nn Tahran'a ilikin politik alglama-
larn yeniden gzden geirmesinde nemli rol oynad.
ran'da her konuda son sz syleyen Dini lider Ayetullah Ali Hamane-
y'in, grece liberal ve lml politikalarndan tr eski cumhurbakanlar
Haimi Rafsancani ve Muhammed Hatemi ile yldz bir trl barma-
mt. Oysa son 3 yldr dini lider Hamaney ile Cumhurbakan Mahmud
Ahmedinejad arasnda mkemmel bir uyum olduu gzleniyor. Muhafa-
zakrlarn son seimlerde rakip tanmamasnda ve ran'n Bat kart syle-
minin bu denli glenmesinde bu uyumu da gz ard etmemek gerekiyor.

14 Mart Seimlerinden Beklenen Sonu kt
ran'daki genel seimlerin sonular, aslnda ne muhafazakr ne de re-
formcu semeni artt. Sonular, aslnda haftalar ncesinden belliydi. Se-
imlerden bir gn nce modern yaplarn ykseldii, hayat standardnn
Tahran'n dier blmlerine gre ok daha yksek olduu kentin kuzey
blmndeydik.
adora yani kara arafa smsk brnm, makyajsz, ekingen tavrl
ve her haliyle muhafazakr eilimli olduu belli olan orta yal bir kadn nce
sorularmz yantlamak istemedi. Ardndan srar edince at azn yumdu
gzn. Cumhurbakan Mahmud Ahmedinejad' enine boyuna eletirir-
ken o korku dolu gzlerdeki kaygl baklarn yerini fke almt.
Bata gda rnleri ve emlk olmak zere her eyin fiyatnn tavana vur-
duunu sylyor ve Ahmedinejad'n ekonomi politikalarna tepki gsteri-
yordu. 52 yandaki Khatereh Delbar adl kadnn szlerinden yola kp
onun refomculara oy vereceini beklemek fazla iyimserlik olurdu. Olsa olsa
lml muhafazakrlarn; hani u Ahmedinejad ile ayn siyasal felsefeye sahip
ama ekonomide daha liberal grubun taraftarlarndan biri olmalyd.
Yine de dayanamayp sordum ''Peki oyunuzu hangi gruba vereceksiniz''
diye. ''Tabi ki Ahmedinejad yanllarna'' yantn verdi. Sadece syledii sz
deil; yzndeki kararl ifade de artmt beni ran'da da oylar, pek ok
Blent Gler
[200] 21. YZYI L Ocak / ubat / Mart 2008
Ortadou lkesindeki gibi kemiklemi miydi? Ne kadar kzlsa, sylenilse
de sandk bana gidince idolletirilen o insanlardan vazgeilemeyecek miy-
di, oylar yazglar myd bu insanlarn? diyerek karamsarla kaplmaya ba-
lamtm ki; kadnn syledikleri, bana durumun dndmden ok farkl
olduunu gsterdi.
Evet, enflasyon oran resmi makamlarca aklanan yzde 17'nin ok -
zerindeydi. Hatta kimilerine gre yzde 50'lere varyordu ama bu olumsuz
tablo, Cumhurbakan'nn d politikada sergiledii kararl, onurlu ve dn-
sz tutumun glgesinde kalyordu.
adorlu kadn, Ahmedinejad'n, ne ABD'ye ne de ngiltere'ye boyun e-
diini; lkesinin nkleer programndan dn vermediini, Lbnan'dan,
Irak'n gneyine, oradan da Pakistan'a kadar uzanan geni bir corafyada;
yani ii Hill'inde kararllkla Batllara kar ran'n haklarn savunduunu
sylyordu. Ona gre, Cumhurbakan saygnd ve desteklenmeliydi.
Ahmedinejad'a Destek zelinde Batya Tepki
ran'da karar vericiler iin, bu seimlerde ncelik sandktan kacak yeni
290 milletvekili deildi. Katlm oran her eyden daha nemliydi. Seime
katlmn yksek olmas Bat'ya ''Halk sistemimize destek veriyor, ilkelerimi-
zin ve politikalarmzn arkasnda'' mesajn vermeyi amalyordu. TRT mu-
ran dn Vermemekte Kararl
21. YZYI L Ocak / ubat / Mart 2008 [201]
habiri olarak u ana kadar farkl lkelerde ok sayda seim izledim ama 14
Mart'taki seimler benim iin kesinlikle sra dyd.
Oy sandklar medreselere ve mescitlere kurulmutu..Oylarn kullanl-
00 00
masna sabah yerel saatle 8: 'de balanld ve akam 18: 'de sona ermesi
00
plnlanyordu. Saat 18: 'e 10 kala Merkez Seim Komisyonu'ndan oy verme
00 00
ileminin bir saat uzatld aklamas geldi. Bunu 19: 'daki ve 20: 'deki er-
telemeler izledi.
Bu srada radyo ve televizyonlardan srekli halka arda bulunuyor ve
sandk bana gitmeleri isteniyordu. Saat balarnda yaplan anonslarda, ran
halkna u ekilde sesleniliyordu: ''Oylarnz kullann ve ran haklnn azim
ve kararlln gsterin''. Tahran ynetimi, katlm orannn yksek dzeyde
gereklemesini salamak adna dnyada ei benzeri grlmemi bir ynte-
00
me bavurdu ve oy kullanma sresini saat 23: 'e kadar uzatt.
Amaca da ulald. Ertesi sabah, Tehran
Times, Iran Daily gibi ngilizce yaynlanan gaze-
teler deta azbirlii edercesine ayn srman-
etle yaynland.
Yar resmi nitelikteki bu gazetelere gre,
ran halk kendisine Birlemi Milletler yapt-
rmlarn lyk gren Bat'ya haddini bildirmiti.
Katlm 2004'teki, yani bir nceki genel seim-
lerin de zerinde gereklemi, yzde 65'i a-
mt.
Alt Yap Mkemmel Ama Trafik Kbus
ran'n bakenti Tahran, yaklak 15 milyon nfusa sahip. Pek ok adan
stanbul'u andryor ama stanbul'un trafiinden ikyet edenlerin Tahran'-
da kesinlikle ara kullanmamasn neriyorum. ran, 1970'lerdeki petrol kri-
zini en iyi deerlendiren lkelerden biri oldu. ah rejimi dneminde, petrol-
den elde edilen gelir souk savan gergin ortamnda Sovyet tehdidi gereke
gsterilerek savunmaya aktld.
Petro-dolarlar sayesinde ran, o dnemde dnyann drdnc byk
askeri gc haline geldi. Petro-dolarlar sadece silaha gitmedi tabi. Ayn za-
manda bakent Tahran, mkemmel bir altyapya sahip oldu. Saatlerce aralk-
sz yamur da yasa caddelerde sular birikmiyor. ok geni yollara sahip ra-
n'n bakenti; ama gelin grn ki trafik kbusu yaanyor.
Seime katlmn yksek
olmas Bat'ya ''Halk sis-
temimize destek veriyor,
ilkelerimizin ve politika-
larmzn arkasnda'' me-
sajn vermeyi amal-
yordu.
Blent Gler
[200] 21. YZYI L Ocak / ubat / Mart 2008
Sinyalizasyon sistemine son dnemde neredeyse hi yatrm yaplma-
masna bir de on binlerce ara eklenince, trafikte saatlerce beklemek zorun-
da kalyorsunuz.
Fakat iin gzel yan, btn kuralszlklara karn inanlmaz bir hogr
ve zarafet var ranllarda. Ne fkeden ldrp ard arda korna alan var; ne de
kavga eden.
Petrol Zengini ran, Benzinini Dardan Alyor
ran malm petrol zengini ama benzin kar-neyle satlyor bu lkede.
nk Irak'taki gibi rafinerilerde hala 1970'lerin teknolojisi uygula-nyor.
nsan tabi ''Nkleer teknoloji iin dnyay karsna alan bir lke neden en
byk enerji kaynana gerekli yatrm yapmyor?'' diye sormadan edemi-
yor. Dnya petrol rezervlerinin yzde 12'sine sahip olan ran, deta varlk
iinde yokluk yayor ve benzin tketiminin ya-
rsn yurtdndan salyor. Ancak ranllar bu
konuda kesinlikle karamsar deil.
Petrol fiyatlarnn rekor stne rekor kra-
rak 100 dolar psikolojik snr-nn zerine k-
mas rahat bir nefes aldrm Tahran ynetimi-
ne. 2008 yl btesinde rafinerilerin moderni-
zasyonu iin milyarlarca dolar ayrlm.
Konu trafikten almken Suudi Arabista-
n'n aksine kadn ofrlere ge-it var bu lkede. Hatta kadn taksi ofrleri
bile var. Sadece kadn mteri kabul etmek kouluyla tabi.
Vitrin Mankenlerine Hicap Uygulamas
Tahran, dnyadaki dier megapollerdeki gibi eitli sosyal katmanlar
bir arada barndryor. Kentin kuzeyi, gneyinden ok farkl. Maazalarn
vitrinlerine bakarak bile bunu anlamak mmkn. Muhafazakrlarn oun-
lukta olduu kentin gneyinin aksine kuzeyde vitrinlerdeki kyafetlerin tarz
daha esnek.
Bu grece rahatla karn, ksmen bile olsa dekolte kadn kyafetlerinin
vitrinlerde sergilenmesine izin verilmiyor.
Kstlamalardan maaza vitrinlerindeki mankenler de nasibini alyor.
Dnya petrol rezervleri-
nin yzde 12'sine sahip
olan ran, deta varlk
iinde yokluk yayor ve
benzin tketiminin yar-
sn yurtdndan
salyor.
ran dn Vermemekte Kararl
21. YZYI L Ocak / ubat / Mart 2008 [201]
Vitrindeki mankenlerin bile giysilerinin vcut hatlarn kesinlikle gsterme-
mesi gerekiyor. Yani, cansz mankene hicap uygulanyor ran'da. Bu konuda
sosyal gvenlik polisi ok hassas. Kuraln ihlli halinde maazann kapsna
derhal kilit vuruluyor.
Sessiz Milyonlar
adorlu kadn, balangta korku ile kark bir tereddtle kar kmt
rportaj nerimize ama sonunda kabul etmiti. Kameraman arkadam da
ben de Tahran sokaklarnda yrrken kameray grnce c grm gibi
kaan fakat konuma ansn yakaladnda patlamaya hazr bir volkan and-
ran o kadar ok insanla karlatk ki; bu insanlarla her ne olursa olsun ko-
numaya karar verdik. Gizem perdesinin arkasndaki resmi grmek istiyor-
duk artk. Bat tipi yaam tarzna zenen, zgrlklerin kstlanmasna sert
tepki gsteren ranllarn mutsuzluu gzlerinden okunuyordu.
50 yalarnda stanbul Trkesini mkemmel konuan Azeri bir erkek,
sorularmz yantlama cesaretini gsterdi. Soyadnn aramzda sr olarak
kalmasn isteyen 58 yandaki Aslan, Trkiye Cumhuriyeti vatanda ol-
duumuz iin ok ansl olduumuzu vurgulayarak balad konumasna.
Ona gre ran srekli geriye gidiyordu. ah rejimindeki totaliter rejimin ar-
dndan slam devrimi gelmi bunu bir milyondan fazla insann yaamn yi-
Blent Gler
[200] 21. YZYI L Ocak / ubat / Mart 2008
tirdii Irak ile 8 yl sren sava izlemiti.
Bu sreci zetlerken sesi titriyor, yutkunuyordu, genlik yllar belli ki
trajik olaylarla doluydu. ''Trkiye'de yaayanlar ne kadar ansl, istediklerini
syleyebiliyor, istedikleri gibi giyinip kuanabiliyor ve rahat hareket edebili-
yorlar, oysa bizde yle mi? zgrlkler her geen gn daha da kstlanyor,
yaam zorlatrma adna her ey yaplyor'' dedi.
Oyunu hangi grup iin kullanacan sor-dum. Dudaklarnda alayc bir
tebessmle ''Reformcular destekliyorum tabi ama hibir eyin deimeye-
ceini de biliyorum, oyumu kullanp kullanmayacamdan da ok emin de-
ilim'' di-yerek umursamaz bir edayla yantlad sorumu. Yaad hayal krk-
lklar belli ki mitlerini tketmi ve ona gre deniz bitmiti. ''lkenizi ok
sevin ve deerini ok iyi bilin'' diyerek vedalat bizlerle.
Uydu Kullanm Yasak Ama Teraslar anaktan Geilmiyor
elikilerin lkesi ran. Uydu kullanm sz-
de yasak. Oysa ounlukla gelir dzeyi yksek
insanlarn yaad kentin kuzeyinde, yksek bir
noktaya kp baktnzda teras ve atlarn yz-
lerce anak anteniyle dolup tatn gryorsu-
nuz. Dnya televizyonlar arasnda genelde,
Trk kanallar tercih ediliyor.
Ortadou lkelerinin ounda olduu gibi brahim Tatlses en gzde
ses sanatlar arasnda. Trkiye'de reyting rekorlar kran diziler ran'da da
ok seviliyor. Video paylam sitesi Youtube'a, son bir yldr Trkiye'de de
ok moda olan Facebook'a eriim yasak ran'da.
Bat tarz yaam empoze ediyor gerekesiyle ok sayda video oyunu-
nun lkeye giriine de izin verilmiyor. zellikle genlerin, evrensellemesi
ve dnyayla btnlemesi bat tipi yaam tarzna yknebilecekleri parano-
yasyla engellenmek isteniyor. Bana ilgin gelen bir olay da yeri gelmiken
paylamak istiyorum. Sabah Trkiye saati ile 7 sularnda bir telefon balant-
snn ardndan yerel televizyonlara bakmak istedim.
izgi filmler yaynlanyordu. izgi filmlerin hibiri Amerikan ya da Av-
rupa yapm deildi. in ya da Kuzey Kore yapm, ekik gzl kahramanlar
olan izgi filmler yaynlanyordu. Bat tarz yaamn ve liberalizmin ocukla-
rn belleklerine yerlemesine geit vermemekte kararlyd Tahran ynetimi.
Bat tarz yaam empoze
ediyor gerekesiyle ok
sayda video oyununun
lkeye giriine de izin
verilmiyor.
ran dn Vermemekte Kararl
21. YZYI L Ocak / ubat / Mart 2008 [201]
Seim Sonular
ran'daki Muhafazakr-Reformcu mcadelesinin son yarnda Muha-
fazakrlar deta ezip geti. 14 Mart'ta yaplan genel seimlerde oylarn, yz-
de 74'n alan Muhafazakrlar Meclis'in 3'te 2'sini ele geirdi. Kesin sonu-
lara gre, ran Meclisi'ndeki 290 sandalyeden 222'si sahibini buldu. Yeterli
ounluk salanamad iin bo kalan 68 sandalyenin sahipleri ise, gelecek
ay yaplacak ikinci tur seimlerde belirlenecek.
Kesinleen 222 milletvekilinin dalm ise yle oldu: Muhafazakrlar
166, Reformcular 32, Bamszlar ise 24.
Bu seimlerde Reformcular asl hayal krklna uratan olay ise kaleleri
Tahran' Muhafazakrlara kaptrmalaryd. Ancak Ahmedinejad yanllar da
durumdan ok honut deildi nk 166 muhafazakrn, 77'si Ilml ka-
nattand ve gelecek yl yaplacak Cumhurbakanl seimleri ncesinde ran
halk Cumhurbakan'na uyarsn net bir ekilde yapmt. Ekonomi para-
digmalarn gzden geirmeliydi Ahmedinejad
ran'daki Seimleri Batdakilerle Kartrmamal
ran'daki genel seimlere ilikin bir deerlendirme yaparken unun da
altn izmek de yarar var. ran'daki seimleri Bat tr demokratik seim-
Blent Gler
[200] 21. YZYI L Ocak / ubat / Mart 2008
lerden ayrmak gerekiyor. Bat'daki anayasal sistemden ok daha farkl bir
sistem var ran'da
rnein sanlann aksine, Cumhurbakan'nn yetkileri snrl ran'da.
ran'da asl g ve yetki dini liderde. ran Anayasas dini lidere, yasama, y-
rtme ve yarg erklerini denetleme grevini veriyor. Dini lider Ayetullah Ali
Hamaney, ayn zamanda silahl kuvvetler komutan ve sava, bar, cumhur-
bakann azli ve referandum gibi nemli kararlar verme hakkna sahip.
Btn G Dini Liderde
ran'a ilikin siyasal deerlendirmelerde -
zellikle altnn izilmesi gereken nokta; ran'da
Meclis tarafndan kabul edilen yasalarn onan-
mas, Cumhurbakan ve milletvekili adaylarnn
belirlenmesi gibi gl yetkilere sahip Anayasay
Koruyucular Konseyi'nin yelerinin de dini li-
der tarafndan belirlenmesidir.
Yani daha net bir ifadeyle sistemi korumak
ve denetlemekle grevli kurumun ipleri Hama-
ney'in elinde. rnein Batllarn byk mit balad ran eski cumhurba-
kan Muhammed Hatemi'-nin(1997-2005) reform projesinin baarsz
kalmasnda, Hamaney'in bu projeye destek vermemesinin byk rol var.
Dini lider Hamaney, Haimi Rafsancani ile Mahmud Ahmedinejad ara-
snda yara sahne olan 2005'teki Cumhurbakanl seiminde desteini
Ahmedinejad'dan yana kulland.
Ahmedinejad'n, kendisinden nceki cumhurbakanlar, liberal gr-
leriyle tannan Rafsancani ve refomcu Hatemi'ye gre elinin gl olmasn-
da dini lider Hamaney ile yaknlnn byk rol olduunu vurgulamakta da
yarar var. ran'da son yaplan genel seimlerde de Anayasay Koruyucular
Konseyi'nin byk blm reformculardan oluan yaklak 2 bin milletve-
kili aday adayna geit vermemesinde dini liderin rolnn olduu yorumlar
yaplyor.
ran'da bata devlet televizyonu IRIB olmak zere btn radyo ve tele-
vizyonlar da dini liderin kontrolnde. Ksaca, ran'da dini lider ne derse, ne
isterse o oluyor. Yani lkenin kaderi Hamaney'in iki dudann arasnda.
Cumhurbakan da dini liderle uzlaamad srece etkisiz kalyor ve pro-
jelerini yaama geiremiyor.
ran, uluslararas hukuk-
tan kaynaklanan haklar-
n kullanarak, kendi lke-
sinin birliine ve btn-
lne tehdit olan ve
komu lke topraklarn-
da yuvalanan terr odak-
larn vuruyordu.
ran dn Vermemekte Kararl
21. YZYI L Ocak / ubat / Mart 2008 [201]
ran'da Hkmet Nasl Kuruluyor?
ran'da milletvekili seimleri Bat'dakinin aksine hkmetin belirlenme-
sine ncelik etmiyor. Cumhurbakanl ve milletvekili seimleri birer yl a-
rayla ve drt ylda bir yaplyor. Bakanlarn milletvekillerinden seilmesi gibi
bir zorunluluk olmad gibi ounlukla da Meclis dndan seiliyor. Ancak
hkmetin meclisten gvenoyu almas ve bakanlarn da meclis tarafndan
onanmas gerekiyor.
Peki, Ya Genler, Ya Kadnlar?
Batl siyasal bilimcilere gre teokratik bir diktatrlk olan ran'da soka-
n nabzn tutarken lkenin son 30 ylna damgasn vuran gelimelerin
gndelik yaama btn boyutlaryla yansdn gryorsunuz.
Bir yanda adorlular, dier yanda salarnn ular ak trbanl ama ga-
yet bakml ve youn makyajl, talyan marka gne gzlkleri kullanan ka-
dnlarn lkesi ranToplum mhendisliinin btn boyutlaryla uy-
guland kapal kutu ran'da, kstlamalar sosyal yaama damgasn vuruyor.
ran'n dnyadan kendini tecrit etmesinin kukusuz en ar bedelini ise
genler dyor.
Blent Gler
[200] 21. YZYI L Ocak / ubat / Mart 2008
Sa Jlesi Kullanan Gen Gzaltna Alnyor
ran'da sadece ynetimin giyim tarzn uygun grmedii kadnlar deil
sana jle srd ya da batl akranlar gibi sra d giyinip kuand gerek-
esiyle gen erkekler de sosyal gvenlik polisince gzaltna alnabiliyor.
Bu tarz giyinen ranl genler korkularndan sorularmza yant bile ver-
mek istemiyordu. Israrlarmz en sonunda sonu verdi ve 20 yalarndaki bir
genci konumaya ikna ettik.ran'da gen olmak nasl bir duygu'' diye sora-
rak baladm rportaja. Mojtabe A. , derin bir nefes ald konumak iin ama
kelimeler bir trl azndan kmyordu. Yutkundu, bo gzlerle evresine
baknd ve en sonunda ''Gen olmak ok kt bir ey ran'da'' diyerek sze
balad ve arkasndan da yaad dramatik bir olay anlatt.
''Bir grup arkadamla en ilek caddelerden
birindeydik. Aramzda uzun zamandr holan-
dm ama bir trl cesaret edip alamadm
bir kz arkadamz da vard. Onu etkilemek iin
salarma jle srm, geni yakal bir gmlek
giymitim. Gzel vakit geiriyor, lisedeyken ya-
admz ilgin olaylar birbirimize hatrlatp
kahkahalar atarak yryorduk. Birden yeil ve
beyaz renkli iki aratan son derece iri ve sakall 5
adam indi. Yanmza geldiler ve bizlere sosyal
gvenlik polisi olduklarn sylediler. Holand-
m kzn yanndan beni srkleyerek aracn ya-
nna gtrdler ve ellerindeki makaslarla sala-
rm kesmeye baladlar. lerinden biri bana
''Dmanmz Amerikallara niye benzemeye alyorsun'' diye bard ve
ardndan sert bir tokat att. Hakaretler birbirini izliyordu. Gzyalar iinde
beni ltfen brakn diye yalvardm ama bana vurmaya devam ettiler. Haya-
tm boyunca hi bu kadar aalanmadm. Uzun sre bu olayn etkisini ze-
rimden atamadm''.
Yaadklarn anlatrken ban ne emi, omuzlar km ve gzlerin-
den yalar gelmeye balamt. Bir sre sustu, sonra tekrar derin bir nefes al-
d ve gzlerimin iine bakarak, ''te, ran'da gen olmak byle bir ey'' dedi.
Bu dramatik rportajn bende yol at hzn zerimden atamamtm
ki, turkuaz renkte trban takm, salarnn n ak, hafif makyajl bir gen
kz geldi yanmza.Azeri Trkesiyle, ''Ben de konumak istiyorum'' dedi.
ran'da sadece ynetimin
giyim tarzn uygun gr-
medii kadnlar deil sa-
na jle srd ya da
batl akranlar gibi sra
d giyinip kuand ge-
rek-esiyle gen erkekler
de sosyal gvenlik poli-
since gzaltna alnabili-
yor.
ran dn Vermemekte Kararl
21. YZYI L Ocak / ubat / Mart 2008 [201]
Teekkr ettim kendisine. Tam sorumu sormaya hazrlanyordum ki bir
gvenlik grevlisi aniden yanmzda belirdi. Kimliklerimize, pasaportlarm-
za, ran'da haber yapabilmek iin yabanc gazetecilerden istenen ran Kltr
ve rat Bakanl'ndan aldmz izin belgelerimize bakt.
Bu srada bir ey dikkatimi ekti. Rportaj yaparken evremizde onlarca
insan toplanmt. Gvenlik grevlisi yanmza geldiinde hepsi bir anda
kayboldu. Gvenlik grevlisi gidince yine kimsenin yanmza gelmeye cesa-
ret edemediini fark ettim. Azeri gen kz gerekten ok cesurdu, tekrar ya-
nmza geldi, ona soru sormama artk gerek yoktu, belli ki anlataca ok ey
vard ve konumaya balad.
''Evlerdeki Hayat Dardakinden ok Farkl''
Behnaz B.'nin babas ran'n nl diplomatlarndan biriydi. ocukluu
Avrupa'nn eitli kentlerinde gemiti, tp eitimi almt, 4 dil biliyordu. 19
yanda evlenmiti, henz 24 yandayd ve iki ocuk annesiydi. ran'da ev
iinde farkl darda bambaka bir hayat olduunu vurgulad. Ei de babas
gibi diplomatt. Einin ve kendisinin yaam felsefesinin lkenin genelinden
ok farkl olduunun zellikle altn izdi. Eiyle her akam evlerinde ye-
mekte mum nda arap itiini sylyordu.
Kendisine ran'da alkol kullanmnn kesinlikle yasak olduunu sadece
alkolsz bira satna izin verildiini syleyince gld ve szlerini yle sr-
drd.
''Evet ama evlerde her trl alkoll iecek iiliyor. Yasaklar her zaman
olduu gibi ilgi ekiyor. Alkol bulamayan genler de uyuturucu haplar kul-
lanyor. Maalesef ok sayda madde bamls insanmz var. Bunu da herkes
biliyor ama grmezlikten geliniyor. Tabi ki ran'da gen olmak; hele kadn
olmak ok zor. Giyiminize ok dikkat etmeniz gerekiyor. Bir kadn, biraz
dar ve hatlarn gsteren bir elbise giyerse byk skntlar yaar. Gvenlik
polisi gelir ve apar topar araca bindirir. Sizden bir daha byle giyinmeyece-
inize dair imzal bir belge ister. Hava kararnca kadnlarmz tek bana
dar kamaz. Mutlaka yannda ailesinden bir erkein olmas gerekir''.
Humeyni'nin Torunu Reformcu
Burada araya girdim ve Bat'dan grndnden ok farkl bir ran ol-
duuna vurgu yaptm. rnein Bat'da reformcularn iktidara gelmesinin
Blent Gler
[200] 21. YZYI L Ocak / ubat / Mart 2008
ou eyi deitirecei, ran'n demokratik almlar gerekletirecei eklin-
de bir yanlsama olduunu syledim. Gld, ''Haklsnz'' dedi ve szlerini
yle srdrd.
''Batnn algladnn aksine reformcularla muhafazakrlar arasnda b-
yk bir fark yok. Tabi ki baz konularda gr ayrlklar var ama bunlar
yapsal dnm salayacak nitelikte deil. Bakn, slam Devrimi'nin
mimar Humeyni'nin torunu bir reformcu mesela. Reformcular aslnda
devrimin babas Humeyni'ye ok daha yakndr. Bunlar Bat'da bilen o
kadar ok az insan var ki ama dnyay sulayamayz lkemiz kapal bir kutu
nk''.
Trke Bilmeyen Yok Gibi
Evet, komumuz ran kapal bir kutu. Sa-
dece Batllar deil biz de ran hakknda ok az
ey biliyoruz. Oysa 30 milyona yakn Trk k-
kenlinin yaad ran'n toplumsal yapsyla
Trk toplumu arasnda byk benzerlikler var.
Yemeklerimizin ou birbirine benziyor. A-
zeri kltrnn derin izleri var ran'da. ran'a
gittiinizde kesinlikle dil sorunu yaamyorsu-
nuz. Nerde olursanz olun Trke konuan
insanlara rastlamanz mmkn. Sadece Trk kkenliler deil Acemler de
Trke konuuyor. Hele bir de Tebriz'e giderseniz Trkiye'den gelen bir
Trk olmann keyfini yayorsunuz. Bu kentte Trkler el stnde tutuluyor.
Acem deil Trk iseniz manavdan elmay yar fiyatna alabiliyorsunuz.
ran ile Trkiye arasnda gemite zaman zaman yaanan gerginliklere
karn iki lke arasnda son dnemde adeta bahar havas yaanyor. Bunda
ekonomik ibirliinin pay da byk tabi.ki lke arasndaki d ticaret hacmi
8 milyar dolar gibi devasa bir rakama ulat bile. Bunun birka yl iinde 20
milyar dolara ulatrlmas hedefleniyor. ki lke arasndaki snr ticaretinin
ise resmi rakamlarn ok zerinde olduu belirtiliyor.
ran ile yaplan ticarette bu lkeden yaptmz doal gaz ithalatnn pay
byk ama ortak yatrmlarda da srekli bir art olduunu belirtmekte yarar
var. Ortak otomobil retilmesi bile gndemde. Tabi Trkiye ile ran arasn-
da son dnemde yaanan bu bahar havasnda terr rgtne, Irak'n kuze-
yinde dzenlenen operasyonlar srasnda ran'n da PKK'nn kendi toprak-
Batnn algladnn aksi-
ne reformcularla muha-
fazakrlar arasnda b-
yk bir fark yok. Tabi ki
baz konularda gr ay-
rlklar var ama bunlar
yapsal dnm sala-
yacak nitelikte deil.
ran dn Vermemekte Kararl
21. YZYI L Ocak / ubat / Mart 2008 [201]
larndaki uzants PJAK' hedef almasnn byk rol var.
Tahran en yetkili azlardan Ankara'ya terr rgtne kar ortak ope-
rasyon nerisi sunuyor. ki lkenin siyasal sistemindeki farkllklara, Bat ile
ilikilerdeki gr ayrlklarna karn gerek Ankara gerekse Tahran ilikile-
rin olumlu bir dzeyde seyretmesinden yana.
Trkiye ve ran, Irak'n toprak btnlnden yana ve blgelerinde is-
tikrara byk nem veriyor. Ancak blgedeki tehdit alglamalar farkl bo-
yutlarda geliiyor. Suudi Arabistan, rdn ve Msr, ran'n ii jeopolitii
kartn kullanarak blgedeki nfuzunu artrmasndan cidd kayglar duyu-
yor.
ran'n, Hizbullah, Hamas ve slami Cihad ile kurduu yakn ilikilerin
yan sra bu halkaya Suriye'yi de dahil etmesi ve srail'i haritadan silme arzu-
sunda olduunu aka dillendirmesi Ortadou'da gelecek dnemde kutup-
lamann ulaaca boyutlar hakknda nemli sinyaller veriyor.
Trkiye ise son derece rasyonel bir d politikayla btn taraflara eit
mesafede kalmay tercih ediyor ve blge lkelerine gven veriyor. Enerji
kaynaklarn dnya piyasalarna ulatrmak isteyen ran, Trkiye'nin Bat'ya
alan pencere olduunu ve Trkiye ile iyi ilikilerin korunmas gerektiini
biliyor.
Trkiye ise blgede ncelikle huzur ve istikrar istiyor ve komusu ran
ile bata ticaret olmak zere her alanda ilikilerini gelitirmek istiyor. Ksaca
her iki lke de birbirinin nemini ok iyi biliyor.
Blent Gler
[200] 21. YZYI L Ocak / ubat / Mart 2008